Beck'in Depresyon Modeli Ve BiliÅsel Terapisi

More documents

Recommendations

Info

Beck'in Depresyon Modeli Ve Bili şsel Terapisi Arkar cek. Eğer bir ki şi hatal ı bir şekilde sosyal olarak yaln ız kalm ış bir insan olduğuna inan ırsa, kendini yaln ız hissedecektir. Güdülenme ile ilgili belirtiler (örne ğin, 'istenç felci, kaçma ve kaçmma istekleri,vb.) olumsuz bili ş- lerin (cognition) sonuçlar ı olarak aç ıklanabilir. ' İstenç felci' hastan ın kötümserli ğinden ve ümitsizli ğinden kaynaklan ır. Eğer ki şi olumsuz bir sonuç bekliyorsa, hedefe ula şmak için hiç bir şey yapmaz. intihar istekleri çözülemeyen bir sorun veya üstesinden gelinemeyen bir ortamdan kaçma iste ğinin aşırı anlatım ı olarak de ğerlendirilebilir. Depresif ki şi kendini değersiz bir yük gibi görebilir ve sonuç olarak ölmesinin, kendiside dahil, herkes için en iyisi oldu ğuna inan ır. Bağımlılığın artışı bilişsel terimlerle aç ıklanabilir. Kişi kendini boş ve yard ım alamayacak bir ki şi olarak görür ve normal i şlerin zorluğunu abart ır. Girişeceği işin sonuçta kötüye gidece ğini bekler. Hasta daha yeterli ve yetenekli kabul etti ği ki şilerden yardım ve destek arama e ğilimindedir. Beck modeli, depresyonun fiziksel bulgulann ı da aç ıklayabilmektedir. Apati ve dü şük enerji hastan ın bütün çabalar ında ba şar ısızlığa mahkum oldu ğu inanc ından kaynaklan ır. Gelecek hakk ındaki olumsuz bakış aç ısı "psiko ınotor inhibisyon"'a yol açabilir. Bilişsel Şemalar Beck'in modelinin ikinci önemli k ısm ı şemalar kavram ından olu şuyor. Şema kavram ı, depresif ki şinin yaşamında birçok nesnel olumlu etkenin varl ığına karşın niçin acı ve kendine zarar verici tutumlar ı sürdürdü ğünü aç ıklamakta kullan ılmaktad ır. Herhangi bir ortam birçok uyanmdan olu şmaktad ır. Birey özgül uyar ımlara seçici olarak dikkat eder, bunları bir örüntü halinde birle ştirir ve o ortam kavramsalla ştırır. Her ne kadar farkl ı ki şiler ayn ı ortam ı farklı yollarla kavramla ştırabilirlersede, belirli bir kişi benzer tipteki olaylara kar şı olan tepkilerinde tutarlı olma eğilimindedir. Göreceli olarak durağan bilişsel örüntüler belirli ortamlann yorumlamalar ında düzenliliğin temelini olu şturur. Şema terimi bu durağan bilişsel örüntüleri kapsar. Bir kişi belirli bir durumla kar şılaştığı zaman, o durumla ilgili şema aktive olur. Şema, verilen bili ş- lere çevirmede temeldir (bili ş; sözel veya resimsel içerikli herhangi bir fikir). Yani, bir şema, ki şinin karşı karşıya kald ığı uyarımları süzmekte, ayn ştırmakta ve kodlamada temeli anlatmaktad ır. Ki şi şemalar matriksine göre ya şadığı deneyimleri s ınıflandırır ve değerlendirir. Kullan ılan şemalar ın çe şitleri bir bireyin farkl ı deneyimleri nas ıl yapıland ıracağın ı belirler. Bir şema uzun bir süre etkin olmayabilir fakat özgül çevresel girdilerle (örne ğin, stres verici ortamlar) enerji kazan ıp etkin olabilir. Özgül bir ortamda etkin olan pecya şemalar ki şinin nas ıl tepki verece ğini doğrudan belirler. Depresyon gibi psikopatolojik durumlarda, hastan ın özgül ortamlan kavramsalla ştırmas ı prepotent disfonksiyonel şemalara uyacak şekilde bozulmu ştur. Aşırı etkin idiosenkratik şemalar belirli uyarma uygun şeman ın düzenli bir şekilde bini şmesini engeller. Bu idiosenkratik şemalar daha da etkinle ştikçe çok geni ş alandaki ilgisiz uyanmlan kendilerine çekerler. Hasta kendi dü şünme süreçleri üzerine gönüllü denetimini kaybeder ve daha uygun di ğer şemalar kullanamaz (2, 6). Hafif depresyonlarda hasta genellikle olumsuz düşüncelerini daha nesnel görebilir. Depresyon ilerledikçe, ortam ve ki şinin olumsuz yorumlamalan aras ında mant ıksal bir bağlantı olmamas ına kar şın, giderek olumsuz dü şünme egemen olur. Prepotent idiosenkratik şemalar gerçeklikte bozukluklara yol açtığı ve bunun sonucu olarak depresif ki şinin düşünmesinde sistematik hatalar oldu ğu için, kişi olumsuz yorumlamalann ın hatal ı olabilece ği fikrini pek kabul edemez. Çok daha a ğır depresif durumlarda hastan ın dü şünmesi tamamen idiosenkratik şema egemenliğine girer: Ki şinin zihni ısrarla ve tekrar tekrar olumsuz dü şüncelerle uğraşır ve dışsal uyarımlara (örneğin, okumak veya sorulan sorulara cevap vermek) konsantre olmakta veya istemli zihinsel etkinliklerle (hesap yapmak, problem çözmek, hat ırlamak) ilgilenmekte büyük güçlüğü olur. Bu gibi durumlarda, idiosenkratik bili şsel organizasyonun otonomi kazanmasından söz edilir. Depresif bili şsel organizasyon dış uyanmlardan ba ğımsız olur ve birey yak ın çevresindeki değişikliklere tepki vermez. Bilişsel Hatalar (Hatal ı Bilgi işleme) Depresif ki şinin dü şünmesindeki sistematik hatalar, karşıt bulgular ın varlığına karşın, hastan ın olumsuz kavramlar ının geçerlili ğine olan inanc ını sürdürmesine yol açmaktad ır. 1. Mantığa dayanmayan ç ıkarsama (bir tepki seti): Kar şıt bir bulgu olduğu veya destekleyen bir bulgu olamad ığı halde belli bir dü şünceye, sonuca varmaktır. 2. Seçici soyutlama (bir uyar ım seti): Bütünün sadece bir ayr ıntıs ına odakla şıp, o ortam ın diğer özelliklerini gözard ı edip, yaşan ılan bütün deneyimi o aynntıya göre kavran ısallaştırmaktır. 3.A şırı genelle ştirme (bir tepki seti): Bir veya birkaç tane raslant ısal olay ı temel alarak genel kural veya sonuç ç ıkar ına örüntüsü ve bunu ilgili ilgisiz her ortama uygulamakt ır. 4. Büyütme ve küçültme (bir tepki seti): Bir olayın büyüklüğünü veya anlam ını değerlendinnedeki bozukluk derecesine varan hatalard ır. 5. Kişiselle ştirme (bir tepki seti): Kişinin, herhangi bir bağlantı kurmak için hiç bir temel olmaks ı- zın, olaylar ı kendisine bağlamas ı eğilimidir. 38
Beck'in Depresyon Modeli Ve Bili şsel Terapisi Arkar 6. Mutlakç ı, iki uçlu dü şünme (bir tepki seti): Yaşan ılan bütün deneyimleri iki z ıt kategoriden birine yerleştirme eğilimidir; örneğin, kusursuz veya kusurlu, melek veya şeytan. Ki şi kendini tan ımlarken en uçtaki olumsuz kategoriyi seçiyor. Bilişsel Terapi'nin Tan ımı Beck tarafından formule edilen bili şsel terapi, çeşitli ruhsal bozukluklar ı (örneğin, depresyon, anksiyete, fobiler, ağrı sorunları, vb.) tedavi etmekte kullan ılan etkin, yönlendirici, süre-s ınırl ı, yapıland ınlm ış bir yakla şımdır. Dayandığı kuramsal gerçek; bireyin duygulan ım ve davran ışın ın o kişinin dünyay ı nas ıl, ne yollarla yap ıland ırdığı ile belirlendiğidir. Bili şsel (bilinç ak ışı içindeki sözel veya resimsel olaylar) daha önceki deneyimlerle geli şen tutumlara veya varsay ımlara (şemalar) dayan ıyorlar (5). Örneğin, eğer bir ki şi yaşadığı bütün deneyimlerini Ki şisel yeterlilik ile yorumluyorsa, onun dü şünmesini egemen olan şema şudur; "Eğer herşeyi mükemmel bir şekilde yapamazsam, ba şarısız bir kişiyim." Bunun sonucu olarak ki şi her ortama, ki şisel yeterlili ği ile ilgili olsun veya olmas ın, kişisel yeterliliği temel alarak tepki gösterir. Kullan ılan özel terapötik yöntemlerden bili şsel yaklaşım ın psikopatoloji modeli çerçevesinde yararlan ıhr. Kuramsal bilgi olmaks ızın terapi yöntemlerinin etkin bir şekilde uygulanabilmesi mümkün olamaz. Terapötik yöntemler bili şlerin altında yatan bozuk düşünceleri, disfonksiyonel inançlar ı belirlemek, gerçeklik aç ısından test etmek ve düzeltmek için tasarlan ır. Hasta dü şünü şünü tekrar değerlendirerek ve düzelterek sorunlar ına ve daha önce a şılmaz sandığı ortamlara egemen olmay ı öğrenir. Bili şsel terapist hastaya psikolojik sorunlar ı ile ilgili daha gerçekçi ve daha uyum sağlayıc ı düşünme ve hareket etmesine yardım eder ve böylelikle semptomlar azal ır (7). Bilişsel terapide bir çok bili şsel ve davran ışsal stratejiden yararlan ılmaktad ır. Bili şsel yöntemler hastan ın özgül hatal ı kavramlaştırmalann ı ve uyuma yönelik olmayan varsay ımlann ı tan ımlayarak göstermeyi ve test etmeyi amaçlar. Bu yakla şım hastay ı eğitmek için tasarlanm ış, oldukça özgül öğrenme deneyimlerinden olu şmaktadır. Eğitim şu işlemleri içermektedir: 1) ki şinin olumsuz, otomatik dü şüncelerini (bilişlerini) monitor etmesi; 2) bili ş, duygulan ım ve davran ış aras ındaki bağlantıların tan ınabilir hale gelmesi; 3) ki şinin bozuk otomatik dü şüncelerinin yan ındaki ve karşısındaki bulgular ı sınaması; 4) yanl ı bilişlerin daha gerçe ğe dönük yorumlarla yer değiştirmesi; 5) ki şinin yaşadığı deneyimleri bozmas ına yatkın olan disfonksiyonel inançlar ı tan ımay ı ve değiştirmeyi öğrenmesidir (2, 5). Çeşitli sözel yöntemler özgül bili şlerin ve varsay ımlann alt ında yatan mantığı ve temeli ke şfetmek için kullan ılır. Hastaya başlang ıçta bili şsel terapinin mantığı ile ilgili aç ıklama yap ılır. Sonra, ki şi olum- pecya suz düşüncelerini tan ımayı, monitor etmeyi ve Otomatik Dü şüncelerin Günlük Kay ıt Formuna kaydetmeyi öğrenir. Bili şler ve altta yatan varsay ımlar, mantık, geçerlilik, uyumluluk ve patolojinin sürdürülmesine karşıt olarak olumlu davran ışın arttırılması çerçevelerinde tart ışıhr ve s ınanır. Örneğin, depresif kişinin bütün olumsuz sonuçlardan kendi ba şanlanm dikkate almaks ızın kendisini sorumlu hissetmesi e ğilimi belirlenir ve tart ışıhr. Terapati özgül "hedef semptomlara"odakla şır (örneğin, intihar dürtüleri). Bu semptomlar' destekleyen bili şler belirlenir (örneğin, "Yaşam ım değersiz, anlams ız ve ben bunu değiştiremiyorum.") ve mant ıksal empirik ke şfe tabi tutulur. Psikoterapinin öğrenme modelinin en güçlü yanlanndan biri, hastan ın, terapistin terapi yöntemlerinin bir çoğuna kat ılmasıdır. örneğin, hastalar vard ıkları sonuçları veya tahminlerini sorgulamada s ıklıkla kendiliğinden kendilerini terapist rolünde bulurlar. Gözlenen kendini sorgulamaya örnekler: Bu sonuca varmak için elimde ne gibi bir delil, bulgu var? Başka ne gibi aç ıklamalar olabilir? Bu kay ıp ne kadar ciddi? Onu ya şam ımdan nasıl ç ıkarabilirim? Eğer bir yabanc ı benim haldumcla kötü dü şünürse bu bana ne kadar zarar verebilir? E ğer ben daha at ılgan olmayı denersem ne kaybedebilirim? Kendini sorgulama bili şsel yöntemlerin terapi odasındaki görü şmeden d ış ortamlara genellenmesinde önemli bir rol oynar. Böyle bir sorgulama olmaksızın, depresif ki şi kal ıplaşm ış otomatik örüntüleri ile sın ırlanm ıştır. Bu durum "düşüncesiz dü şünme" olarak isimlendirilebilir (2, 3). Davranışsal yöntemler çok ağır depresif hastalarda yaln ızca davran ışı değiştirmek için değil, aynı zamanda özgül davran ışlarla ilgili bilişleri ç ıkarmak için kullan ılmaktad ır. Davran ışsal stratejilere örnek olarak, Haftalık Aktivite Çizelgesi (hasta etkinliklerini saatlik olarak kaybeder), Yapabilme ve Zevk alma Çizelgesi (hasta listelenmi ş etkinlikleri 0-5 aras ı derecelendirilir) ve Artan Miktarda Görevlendirme (hasta çok zor oldu ğuna inandığı veya mümkün olmadığını dü şündüğü bir hedefe ulaşmak için görevler zincirine giri şir) sayılabilinir. Bunlardan ba şka, davran ışsal ödevler, uyuma yönelik olmayan belirli bili ş- leri ve varsay ımlar hastan ın test etmesine yard ımcı olmak için tasarlan ır. Terapistin karşılaşabileceği en önemli sorun belirli müdahele tiplerinin seçimi ve zamanlamas ı ile ilgili karar vermektir. Bili şsel terapide davran ışsal tekniklerinde kendilerine özgü avantajlar ı ve, uygulamaları vardır. Yak ın belleği zayıflam ış retarde bir ki şide bir bilişsel yöntem uygulamak çok zor olur. Davranışsal metodlar göreceli olarak hareketsizli ği gidermede ve ki şiyi yapıc ı etkinliklere yönlendirmede daha güçlüdür. Hatta, davran ışsal bir hedefe ula şmada başarılı bir deneyim yaşama "ben hiç bir şey yapam ı- yorum" gibi hatal ı bir inanc ı gidermekte bili şsel me- 39
Page 1: Beck'in Depresyon Modeli Ve Bilişs

Beck'in Depresyon Modeli Ve BiliÅsel Terapisi

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?

Beck'in Depresyon Modeli Ve BiliÅsel Terapisi