Beck'in Depresyon Modeli Ve Bilişsel Terapisi

Beck'in Depresyon Modeli Ve
Bilişsel Terapisi
Haluk ARKAR*
ÖZET
Beck'in depresyon modeli; ki şilerin nasıl hissettiğini ve davrandığın ı, yaşadıkları deneyimleri nas ıl algıladıkların
ın ve yap ılandırdıklarının belirlediğini öne süren bir psikopatoloji modelidir. Bu modele dayanan bilişsel
terapi keşfetme, gerçekli ği test etme ve sorun çözme süreçlerini içeren etkin, yap ılandırılm ış, süre sın
ırlı ve bugünü merkez alan bir yakla şımd ır.
Anahtar Kelimeler: Depresyon, Beck modeli, Bili şsel terapi.
SUMMARY
Beck model of depression is a model of psychopathology which postulates that how an individual perceives
and structures his experiences determines how he feels and behaves. Cognitive theraphy, as formulated by
Beck, is active, structured, time-limited, and present-centered approach including a process of investigation,
reality testing and problem-solving.
Key words: Depression, Beck model, Cognitive therapy.
GİRİŞ :
Beck'in depresyon modeli 1960'l ı yılların erken
dönemlerinde ba şlayan sistematik klinik gözlemlerden
ve deneysel çal ışmalardan türemi ştir. Klinik ve
deneysel yakla şımların karşıl ıklı etkile şimi modelin
ve modelden türeyen psikoterapinin h ızl ı gelişmesine
olanak tan ımıştır (1, 2).
Beck, depresyonun psikolojik yap ısını açıklamak
için üç özgül kavram ileri sürmektedir: 1) bili şsel üçlü
(cognitive triad), 2) şemalar ve 3) bili şsel hatalar
(hatal ı bilgi i şleme) (2).
Bilişsel Üçlü Kavram ı
Bilişsel üçlü hastan ın kendisi, gelece ği ve idiosenkratik
anlamda deneyimlerini yans ıtan üç temel
bilişsel örüntüden olu şur. Üçlünün ilk parças ı hastanın
kendi hakk ındaki olumsuz bak ış aç ısıd ır. Ki şi
kendini kusurlu, yetersiz, hastal ıklı veya yoksun bir
kişi olarak görür.Ho şa gitmeyen bütün deneyimlerini
kendisinde varolan psikolojik, ahlaki veya fiziksel
kusura atfetme e ğilimindedir. Hasta bu kusurlar ından
dolay ı istenmeyen ve de ğersiz bir kişi olduğuna inan
ır. Bu yüzden kendisini fazlaca ele ştirme eğilimindedir.
Mutluluğa ve ki şisel değerliliğe ula şmak için
gerekli niteliklerin kendisinde eksik oldu ğuna inan ır.
Bili şsel üçlünün ikinci parças ı depresif ki şinin
yaşamakta oldu ğu deneyimleri olumsuz bir şekilde
yorumlama eğiliminden oluşur. Kişi dünyay ı kendi
üstüne a şırı derecede istekler olan ve/veya ya şam
amaçlarına ulaşmas ında önünde üstesinden gelemeyeceği
engeller olan bir yer olarak görür. Canl ı veya
cansız çevresiyle ilişkilerini, yanl ış olarak bu ilişkiler
yenilgiyi veya yoksunluğu temsil ediyorlann ış gibi
yorumlar. Hastan ın çevreyi nas ıl olumsuz bir şekilde
yapıland ırdığı gözlenirse, bu olumsuz yanl ış yorumlamaları
görmek mümkün olur. Bu olumsuz yorumların
alternatif yorumlar ı da vardır. Eğer depresif ki şi
daha az olumsuz alternatif aç ıklamalar konusunda ikna
edilebilirse, daha önce yapm ış olduğu olumsuz
yorumlamalar ın yanl ış olduğunun fark ına varabilir.
Bu yolla, olumsuz sonuçlara ula şmak için gerçekleri
nasıl değiştirdiğinin farkına varabilir.
Bilişsel üçlünün üçüncü parças ı gelecekle ilgili
olumsuz bakıştan oluşur. Depresif ki şi şu anda ya şadığı
güçlüklerin veya s ıkıntıların sonsuza dek devam
edeceğini düşünür. Güçlüklerin, engellemelerin ve
yoksunlukların ara vermeden sürece ğini veya yakın
gelecekte özel bir görev üstlendi ğini varsaydığı zaman,
bu görevi başaramayaca ğmı zanneder.
Beck, depresif sendromun diğer belirti ve bulguların'
olumsuz bilişsel örüntünün sonuçlar ı olarak kabul
eder. Örneğin, eğer hasta yanl ış bir şekilde reddedileceğini
düşünürse, buna ayn ı olumsuz duygulan ım
ile tepki gösterecek ve böylece gerçekten reddedile-
pecya
(*) Dokuz Eylül Üniversitesi Psikiyatri Anabilim Dal ı
37

Beck'in Depresyon Modeli Ve Bili şsel Terapisi
Arkar
cek. Eğer bir ki şi hatal ı bir şekilde sosyal olarak yaln
ız kalm ış bir insan olduğuna inan ırsa, kendini yaln ız
hissedecektir.
Güdülenme ile ilgili belirtiler (örne ğin, 'istenç
felci, kaçma ve kaçmma istekleri,vb.) olumsuz bili ş-
lerin (cognition) sonuçlar ı olarak aç ıklanabilir. ' İstenç
felci' hastan ın kötümserli ğinden ve ümitsizli ğinden
kaynaklan ır. Eğer ki şi olumsuz bir sonuç bekliyorsa,
hedefe ula şmak için hiç bir şey yapmaz. intihar
istekleri çözülemeyen bir sorun veya üstesinden
gelinemeyen bir ortamdan kaçma iste ğinin aşırı anlatım
ı olarak de ğerlendirilebilir. Depresif ki şi kendini
değersiz bir yük gibi görebilir ve sonuç olarak ölmesinin,
kendiside dahil, herkes için en iyisi oldu ğuna
inan ır.
Bağımlılığın artışı bilişsel terimlerle aç ıklanabilir.
Kişi kendini boş ve yard ım alamayacak bir ki şi
olarak görür ve normal i şlerin zorluğunu abart ır. Girişeceği
işin sonuçta kötüye gidece ğini bekler. Hasta
daha yeterli ve yetenekli kabul etti ği ki şilerden yardım
ve destek arama e ğilimindedir.
Beck modeli, depresyonun fiziksel bulgulann ı da
aç ıklayabilmektedir. Apati ve dü şük enerji hastan ın
bütün çabalar ında ba şar ısızlığa mahkum oldu ğu
inanc ından kaynaklan ır. Gelecek hakk ındaki olumsuz
bakış aç ısı "psiko ınotor inhibisyon"'a yol açabilir.
Bilişsel Şemalar
Beck'in modelinin ikinci önemli k ısm ı şemalar
kavram ından olu şuyor. Şema kavram ı, depresif ki şinin
yaşamında birçok nesnel olumlu etkenin varl ığına
karşın niçin acı ve kendine zarar verici tutumlar ı
sürdürdü ğünü aç ıklamakta kullan ılmaktad ır.
Herhangi bir ortam birçok uyanmdan olu şmaktad
ır. Birey özgül uyar ımlara seçici olarak dikkat eder,
bunları bir örüntü halinde birle ştirir ve o ortam kavramsalla
ştırır. Her ne kadar farkl ı ki şiler ayn ı ortam ı
farklı yollarla kavramla ştırabilirlersede, belirli bir kişi
benzer tipteki olaylara kar şı olan tepkilerinde tutarlı
olma eğilimindedir. Göreceli olarak durağan bilişsel
örüntüler belirli ortamlann yorumlamalar ında
düzenliliğin temelini olu şturur. Şema terimi bu durağan
bilişsel örüntüleri kapsar.
Bir kişi belirli bir durumla kar şılaştığı zaman, o
durumla ilgili şema aktive olur. Şema, verilen bili ş-
lere çevirmede temeldir (bili ş; sözel veya resimsel
içerikli herhangi bir fikir). Yani, bir şema, ki şinin
karşı karşıya kald ığı uyarımları süzmekte, ayn ştırmakta
ve kodlamada temeli anlatmaktad ır. Ki şi şemalar
matriksine göre ya şadığı deneyimleri s ınıflandırır
ve değerlendirir.
Kullan ılan şemalar ın çe şitleri bir bireyin farkl ı
deneyimleri nas ıl yapıland ıracağın ı belirler. Bir şema
uzun bir süre etkin olmayabilir fakat özgül çevresel
girdilerle (örne ğin, stres verici ortamlar) enerji
kazan ıp etkin olabilir. Özgül bir ortamda etkin olan
pecya
şemalar ki şinin nas ıl tepki verece ğini doğrudan belirler.
Depresyon gibi psikopatolojik durumlarda, hastan
ın özgül ortamlan kavramsalla ştırmas ı prepotent
disfonksiyonel şemalara uyacak şekilde bozulmu ştur.
Aşırı etkin idiosenkratik şemalar belirli uyarma uygun
şeman ın düzenli bir şekilde bini şmesini engeller.
Bu idiosenkratik şemalar daha da etkinle ştikçe çok
geni ş alandaki ilgisiz uyanmlan kendilerine çekerler.
Hasta kendi dü şünme süreçleri üzerine gönüllü denetimini
kaybeder ve daha uygun di ğer şemalar kullanamaz
(2, 6).
Hafif depresyonlarda hasta genellikle olumsuz
düşüncelerini daha nesnel görebilir. Depresyon ilerledikçe,
ortam ve ki şinin olumsuz yorumlamalan
aras ında mant ıksal bir bağlantı olmamas ına kar şın,
giderek olumsuz dü şünme egemen olur. Prepotent
idiosenkratik şemalar gerçeklikte bozukluklara yol
açtığı ve bunun sonucu olarak depresif ki şinin düşünmesinde
sistematik hatalar oldu ğu için, kişi olumsuz
yorumlamalann ın hatal ı olabilece ği fikrini pek kabul
edemez. Çok daha a ğır depresif durumlarda hastan ın
dü şünmesi tamamen idiosenkratik şema egemenliğine
girer: Ki şinin zihni ısrarla ve tekrar tekrar olumsuz
dü şüncelerle uğraşır ve dışsal uyarımlara (örneğin,
okumak veya sorulan sorulara cevap vermek)
konsantre olmakta veya istemli zihinsel etkinliklerle
(hesap yapmak, problem çözmek, hat ırlamak) ilgilenmekte
büyük güçlüğü olur. Bu gibi durumlarda,
idiosenkratik bili şsel organizasyonun otonomi kazanmasından
söz edilir. Depresif bili şsel organizasyon
dış uyanmlardan ba ğımsız olur ve birey yak ın çevresindeki
değişikliklere tepki vermez.
Bilişsel Hatalar (Hatal ı Bilgi işleme)
Depresif ki şinin dü şünmesindeki sistematik hatalar,
karşıt bulgular ın varlığına karşın, hastan ın olumsuz
kavramlar ının geçerlili ğine olan inanc ını sürdürmesine
yol açmaktad ır.
1. Mantığa dayanmayan ç ıkarsama (bir tepki
seti): Kar şıt bir bulgu olduğu veya destekleyen bir
bulgu olamad ığı halde belli bir dü şünceye, sonuca
varmaktır.
2. Seçici soyutlama (bir uyar ım seti): Bütünün
sadece bir ayr ıntıs ına odakla şıp, o ortam ın diğer
özelliklerini gözard ı edip, yaşan ılan bütün deneyimi
o aynntıya göre kavran ısallaştırmaktır.
3.A şırı genelle ştirme (bir tepki seti): Bir veya
birkaç tane raslant ısal olay ı temel alarak genel kural
veya sonuç ç ıkar ına örüntüsü ve bunu ilgili ilgisiz
her ortama uygulamakt ır.
4. Büyütme ve küçültme (bir tepki seti): Bir
olayın büyüklüğünü veya anlam ını değerlendinnedeki
bozukluk derecesine varan hatalard ır.
5. Kişiselle ştirme (bir tepki seti): Kişinin, herhangi
bir bağlantı kurmak için hiç bir temel olmaks ı-
zın, olaylar ı kendisine bağlamas ı eğilimidir.
38

Beck'in Depresyon Modeli Ve Bili şsel Terapisi
Arkar
6. Mutlakç ı, iki uçlu dü şünme (bir tepki seti):
Yaşan ılan bütün deneyimleri iki z ıt kategoriden birine
yerleştirme eğilimidir; örneğin, kusursuz veya kusurlu,
melek veya şeytan. Ki şi kendini tan ımlarken
en uçtaki olumsuz kategoriyi seçiyor.
Bilişsel Terapi'nin Tan ımı
Beck tarafından formule edilen bili şsel terapi, çeşitli
ruhsal bozukluklar ı (örneğin, depresyon, anksiyete,
fobiler, ağrı sorunları, vb.) tedavi etmekte kullan
ılan etkin, yönlendirici, süre-s ınırl ı, yapıland ınlm
ış bir yakla şımdır. Dayandığı kuramsal gerçek; bireyin
duygulan ım ve davran ışın ın o kişinin dünyay ı
nas ıl, ne yollarla yap ıland ırdığı ile belirlendiğidir.
Bili şsel (bilinç ak ışı içindeki sözel veya resimsel
olaylar) daha önceki deneyimlerle geli şen tutumlara
veya varsay ımlara (şemalar) dayan ıyorlar (5). Örneğin,
eğer bir ki şi yaşadığı bütün deneyimlerini Ki şisel
yeterlilik ile yorumluyorsa, onun dü şünmesini
egemen olan şema şudur; "Eğer herşeyi mükemmel
bir şekilde yapamazsam, ba şarısız bir kişiyim." Bunun
sonucu olarak ki şi her ortama, ki şisel yeterlili ği
ile ilgili olsun veya olmas ın, kişisel yeterliliği temel
alarak tepki gösterir.
Kullan ılan özel terapötik yöntemlerden bili şsel
yaklaşım ın psikopatoloji modeli çerçevesinde yararlan
ıhr. Kuramsal bilgi olmaks ızın terapi yöntemlerinin
etkin bir şekilde uygulanabilmesi mümkün olamaz.
Terapötik yöntemler bili şlerin altında yatan bozuk
düşünceleri, disfonksiyonel inançlar ı belirlemek,
gerçeklik aç ısından test etmek ve düzeltmek için tasarlan
ır. Hasta dü şünü şünü tekrar değerlendirerek ve
düzelterek sorunlar ına ve daha önce a şılmaz sandığı
ortamlara egemen olmay ı öğrenir. Bili şsel terapist
hastaya psikolojik sorunlar ı ile ilgili daha gerçekçi ve
daha uyum sağlayıc ı düşünme ve hareket etmesine
yardım eder ve böylelikle semptomlar azal ır (7).
Bilişsel terapide bir çok bili şsel ve davran ışsal
stratejiden yararlan ılmaktad ır. Bili şsel yöntemler
hastan ın özgül hatal ı kavramlaştırmalann ı ve uyuma
yönelik olmayan varsay ımlann ı tan ımlayarak göstermeyi
ve test etmeyi amaçlar. Bu yakla şım hastay ı
eğitmek için tasarlanm ış, oldukça özgül öğrenme deneyimlerinden
olu şmaktadır. Eğitim şu işlemleri içermektedir:
1) ki şinin olumsuz, otomatik dü şüncelerini
(bilişlerini) monitor etmesi; 2) bili ş, duygulan ım ve
davran ış aras ındaki bağlantıların tan ınabilir hale gelmesi;
3) ki şinin bozuk otomatik dü şüncelerinin yan
ındaki ve karşısındaki bulgular ı sınaması; 4) yanl ı
bilişlerin daha gerçe ğe dönük yorumlarla yer değiştirmesi;
5) ki şinin yaşadığı deneyimleri bozmas ına
yatkın olan disfonksiyonel inançlar ı tan ımay ı ve değiştirmeyi
öğrenmesidir (2, 5).
Çeşitli sözel yöntemler özgül bili şlerin ve varsay
ımlann alt ında yatan mantığı ve temeli ke şfetmek
için kullan ılır. Hastaya başlang ıçta bili şsel terapinin
mantığı ile ilgili aç ıklama yap ılır. Sonra, ki şi olum-
pecya
suz düşüncelerini tan ımayı, monitor etmeyi ve Otomatik
Dü şüncelerin Günlük Kay ıt Formuna kaydetmeyi
öğrenir. Bili şler ve altta yatan varsay ımlar,
mantık, geçerlilik, uyumluluk ve patolojinin sürdürülmesine
karşıt olarak olumlu davran ışın arttırılması
çerçevelerinde tart ışıhr ve s ınanır. Örneğin, depresif
kişinin bütün olumsuz sonuçlardan kendi ba şanlanm
dikkate almaks ızın kendisini sorumlu hissetmesi e ğilimi
belirlenir ve tart ışıhr. Terapati özgül "hedef
semptomlara"odakla şır (örneğin, intihar dürtüleri).
Bu semptomlar' destekleyen bili şler belirlenir (örneğin,
"Yaşam ım değersiz, anlams ız ve ben bunu değiştiremiyorum.")
ve mant ıksal empirik ke şfe tabi tutulur.
Psikoterapinin öğrenme modelinin en güçlü yanlanndan
biri, hastan ın, terapistin terapi yöntemlerinin
bir çoğuna kat ılmasıdır. örneğin, hastalar vard ıkları
sonuçları veya tahminlerini sorgulamada s ıklıkla
kendiliğinden kendilerini terapist rolünde bulurlar.
Gözlenen kendini sorgulamaya örnekler: Bu sonuca
varmak için elimde ne gibi bir delil, bulgu var? Başka
ne gibi aç ıklamalar olabilir? Bu kay ıp ne kadar
ciddi? Onu ya şam ımdan nasıl ç ıkarabilirim? Eğer bir
yabanc ı benim haldumcla kötü dü şünürse bu bana ne
kadar zarar verebilir? E ğer ben daha at ılgan olmayı
denersem ne kaybedebilirim?
Kendini sorgulama bili şsel yöntemlerin terapi
odasındaki görü şmeden d ış ortamlara genellenmesinde
önemli bir rol oynar. Böyle bir sorgulama olmaksızın,
depresif ki şi kal ıplaşm ış otomatik örüntüleri ile
sın ırlanm ıştır. Bu durum "düşüncesiz dü şünme" olarak
isimlendirilebilir (2, 3).
Davranışsal yöntemler çok ağır depresif hastalarda
yaln ızca davran ışı değiştirmek için değil, aynı zamanda
özgül davran ışlarla ilgili bilişleri ç ıkarmak
için kullan ılmaktad ır. Davran ışsal stratejilere örnek
olarak, Haftalık Aktivite Çizelgesi (hasta etkinliklerini
saatlik olarak kaybeder), Yapabilme ve Zevk alma
Çizelgesi (hasta listelenmi ş etkinlikleri 0-5 aras ı derecelendirilir)
ve Artan Miktarda Görevlendirme
(hasta çok zor oldu ğuna inandığı veya mümkün olmadığını
dü şündüğü bir hedefe ulaşmak için görevler
zincirine giri şir) sayılabilinir. Bunlardan ba şka, davran
ışsal ödevler, uyuma yönelik olmayan belirli bili ş-
leri ve varsay ımlar hastan ın test etmesine yard ımcı
olmak için tasarlan ır.
Terapistin karşılaşabileceği en önemli sorun belirli
müdahele tiplerinin seçimi ve zamanlamas ı ile ilgili
karar vermektir. Bili şsel terapide davran ışsal tekniklerinde
kendilerine özgü avantajlar ı ve, uygulamaları
vardır. Yak ın belleği zayıflam ış retarde bir ki şide
bir bilişsel yöntem uygulamak çok zor olur. Davranışsal
metodlar göreceli olarak hareketsizli ği gidermede
ve ki şiyi yapıc ı etkinliklere yönlendirmede daha
güçlüdür. Hatta, davran ışsal bir hedefe ula şmada
başarılı bir deneyim yaşama "ben hiç bir şey yapam ı-
yorum" gibi hatal ı bir inanc ı gidermekte bili şsel me-
39

Beck'in Depresyon Modeli Ve Bili şsel Terapisi
Arkar
todlardan daha güçlüdür. Bili şsel yöntemler ise, hastaların
özgül olaylarla ilgili doğru olamayan ç ıkarsamalar
yapma eğitimlerini düzeltmekte daha uygun tedavi
yöntemleridir.
Terapi genellikle haftalik aralarla 15-25 seans sürer.
Orta ve a ğır depresif hastalar ilk 4-5 hafta için
haftada iki seans, sonraki 10-15 hafta boyunca tek
seans ı gerektirirler. Tedavi bitiminden sonraki bir y ıl
içinde 3-4 kontrol görü şmesi öngörülmektedir (4).
Bilişsel Terapide Yeni Olan Nedir?
Bir psikoterapi türü olarak bili şsel terapi bir; görü
şmelerin biçimi, iki; odakla şılan sorun çe şidi açısından
geleneksel psikoterapilerden farkl ılaşmaktad ır
(2).
Psikoanalitik terapi veya ki şiyi merkez alan terapi
gibi daha geleneksel psikoterapilerin tersine, bili ş-
sel terapi uygulayan terapist sürekli olarak etkin ve
hastayla etkile şim içindedir. Terapist, terapiyi hastanın
katıhm ını ve işbirliğini sağlayacak biçimde yap ı-
land ıınr. Depresif hastalar genellikle dü şünsel bir karmaşa
içinde olduklar ı için terapist onlara günlük yaşam
ın gereklilikleriyle ba şedebilmele ırine yardımc ı
olmak için dü şünmelerini ve davran ışlarını düzenlemede
yard ım eder. Ba şlang ıçta hastan ın semptomlaa,
tedavi plan ının formulasyonunda işbirliğini engelleyebilir.
Ancak terapist, biraz becerisini ve yetene ğini
kullanarak hastay ı çeşitli terapötik işlemlere etkin
bir şekilde kat ılma konusunda uyarmal ıd ır. Serbest
çağnşım gibi klasik yöntemler ve terapistin etkinli ğinin
az olmas ı depresif hastalarda olumsuz bir etki yaratmaktad
ır. Çünkü hastalar olumsuz zihinsel u ğraşılara
daha fazla dalmaktad ırlar.
Psikoanalitik terapinin tersine, bili şsel terapinin
içeriği "burada ve şimdi" sorunlarına odaklanm ıştır.
Temel müdahale , terapi s ıras ında ve terapi seanslan
aras ında hastan ın dü şünüşü ve duygular ını keşfetmeye,
ara ştırmaya yöneliktir. Bilinçalt ı etkenlerin yorumlamalan
yap ılmaz. Bili şsel terapist etkinlik çizelgelen
olu şturarak ve ev ödevleri vererek hastan ın
psikolojik deneyimlerini ke şfetmesi için hastayla etkin
işbirliğine girer.
Bilişsel terapi hastalar ın düşünceler, duygular, istekler
ve tutumlar gibi içsel deneyimlerine daha fazla
vurgu yapma aç ısından davranış terapisinden de farklılaşmaktadır.
Bilişsel terapinin genel stratejisi, hastan
ın otomatik dü şüncelerinin, ç ıkarsamalann ın,
pecya
vardığı sonuçların ve varsay ımlann ın empirik olarak
çalışılmasına, araştırılmasına vurgu yapma aç ıs ından
diğer psikoterapi okullar ından da ayr ılır. Hastan ın
kendisi , deneyimleri ve gelece ği hakkındaki disfonksiyonel
dü şünce ve maçlar ı varsay ımlar şeklinde
formule edilir, sonra bu varsay ımlann geçerliliği sistematik
olarak test edilir. Hemen hemen ya şan ılan
bütün deneyimler hastan ın olumsuz bakış açısına ve
dü şüncelerine ilişkn deney yapma olana ğı sağlar. Örnegin,
bir hasta kendisiyle kar şılaştığında kafas ını
çeviren herkesin ondan tiksindi ğine inan ıyordu. Bu
ki şiye diğer insanların tepkilerini yarg ılaması için bir
sistem kurmas ına yard ım edilir ve sonra di ğer insanların
yüz hareketlerini, vücud hareketlerini nesnel
olarak değerlendirmesi için yönlendirilir. basit hijyenik
işlemleri yapamadığına, yapamayacağına inanan
bir hasta için de bu etkinlikleri yaparken ba şarı derecesini
kay ıt edebileceği bir grafik veya i şaretleme listesi
olu şturulabilir.
Sonuç olarak,bilişsel terapist etkin olarak hastaya
biliş, duygu ve davran ış aras ındaki bağlant ıları göstennekte
ve bilişsel ve davran ışsal yöntemler uygulayarak
bili şsel organizasyon ve süreçleri de ğiştirmeyi
ve hastaya bili şsel modele dayanan bir e ğitim vermeyi
amaçlamaktad ır. Ev ödevleri verilerek terapi seans
ında yap ılan etkinliklerin desteklenmesi, terapinin
terapi odas ına s ınırlanmamas ı aç ısından önemli bir
avantajdır.
KAYNAKLAR
1- Beck AT: Cognitive therapy and the emotional disorders. International
Universities Press, New York, 1976.
2-Beck AT, Rush AJ, Shaw BF, Emery G: Cognitive therapy of
depression. The Guilford Press, New York, 1987.
3- Clark DM, Teasdale Jd: Diumal variation in clinical depression
and accessibility of memories of positive and negative experiences.
J Abnomıal Psychol, 91,87-95,1982.
4-Fennel MJV, Teasdale JD: Cognitive therapy for depression: İndividual
differences and the process of change. Cognitive Ther
Res, 11,253-71,1987.
5- Hawton K, Salkovskis PM, Kirk J, Clark DM: Cognitive bahaviour
therapy for psychiatric problems. Oxford University Press,
Oxford, 1989.
6- Hollon SD, Kriss Mr: Cognitive factors in clinical research and
practice. Clin Psychol Rev, 4,35-76,1984.
7- Young JE, Beck AT: Cognitive therapy: clinical applications.
In Shott term Psychoterapies for depression, (Ed. AJ Rush), Guilford
Press, New York, 1982.
40