bilgi edinme ve denetim yolları - Yasama Derneği
bilgi edinme ve denetim yolları - Yasama Derneği
bilgi edinme ve denetim yolları - Yasama Derneği
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM<br />
BİLGİ EDİNME VE DENETİM YOLLARI
S İ V İ L TO P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I<br />
YASAMA DERNEĞİ<br />
w w w . y a s a d e r . o r g<br />
A - SORU<br />
Genel olarak <strong>bilgi</strong> <strong>edinme</strong> <strong>ve</strong> <strong>denetim</strong> <strong>yolları</strong> nelerdir?<br />
Soru nedir, ne amaçla <strong>ve</strong>rilir?<br />
Soru türleri nelerdir?<br />
Soru önergeleri hangi şartları taşımalıdır?<br />
Yazılı <strong>ve</strong> sözlü soruların ortaklaşa tabi oldukları süreç nasıldır?<br />
Yazılı sorunun farklılaşan süreci nasıl işler?<br />
Sözlü sorunun farklılaşan süreci nasıl işler?<br />
Soru Önergesi Formatı<br />
B - MECLİS ARAŞTIRMASI<br />
Meclis araştırması nedir, hangi amaçla <strong>ve</strong>rilir?<br />
Meclis araştırması önergesinin şekil şartları nelerdir?<br />
Meclis araştırması önergesi nasıl bir süreç izler?<br />
Meclis araştırması komisyonu nasıl kurulur <strong>ve</strong> çalışır?<br />
Meclis araştırması komisyonu raporu neden önemlidir?<br />
Meclis Araştırması Önergesi Formatı<br />
C - GENEL GÖRÜŞME<br />
Genel görüşme nedir, ne amaçla <strong>ve</strong>rilir?<br />
Genel görüşme önergesinin şekil şartları nelerdir?<br />
Genel görüşme önergesi nasıl bir süreç izler?<br />
Genel görüşme nasıl yapılır?<br />
Genel Görüşme Önergesi Formatı<br />
D - GÜNDEM DIŞI KONUŞMA<br />
Gündem dışı konuşma nedir?<br />
Gündem dışı konuşma hakkı kimlere, nasıl <strong>ve</strong>rilmektedir?<br />
Gündem dışı konuşma STK’lar için neden önemlidir?<br />
YASAMA TERİMLERİ SÖZLÜĞÜ<br />
127
D Ö R D Ü N C Ü B Ö L Ü M : B İ L G İ E D İ N M E V E D E N E T İ M Y O L L A R I<br />
Meclis soru, genel görüşme, Meclis<br />
araştırması, Meclis soruşturması <strong>ve</strong><br />
gensoru <strong>yolları</strong> ile Hükümet’i denetler<br />
<strong>ve</strong> <strong>bilgi</strong> edinir.<br />
128
S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I<br />
A SORU<br />
Soru, hükümetin görev alanıyla ilgili açık <strong>ve</strong> belli bir<br />
konuda bir millet<strong>ve</strong>kilinin başbakan <strong>ve</strong>ya ilgili bakandan<br />
bir önerge ile <strong>bilgi</strong> istemesidir.<br />
129
D Ö R D Ü N C Ü B Ö L Ü M : B İ L G İ E D İ N M E V E D E N E T İ M Y O L L A R I<br />
Genel olarak <strong>bilgi</strong> <strong>edinme</strong> <strong>ve</strong> <strong>denetim</strong> <strong>yolları</strong> nelerdir?<br />
Parlamenter sistemlerde parlamento, yasama <strong>ve</strong> yürütme organlarının<br />
her ikisini birden kapsar. Millet<strong>ve</strong>killeri halk tarafından seçilerek<br />
yasama organını, yani TBMM’yi oluşturur. Meclis de kendi<br />
üyeleri <strong>ve</strong>ya millet<strong>ve</strong>kili seçilme yeterliğine sahip olanlar arasından<br />
başbakanca seçilen kişilerden kurulan hükümete gü<strong>ve</strong>noyu<br />
<strong>ve</strong>rir. Meclisten gü<strong>ve</strong>noyu almamış bir hükümetin görevine devam<br />
etmesi mümkün değildir. Ancak kurulan hükümetin meclis çoğunluğunun<br />
gü<strong>ve</strong>nini alması yeterli olmayıp, bu gü<strong>ve</strong>ni sürdürmesi<br />
gerekir. Örneğin bir gensoru sonucunda gü<strong>ve</strong>ni kaybettiği anlaşılırsa<br />
görevi sona erer.<br />
Hükümetin meclise karşı sorumluluğunun sonucu sadece görevden<br />
düşürülme değildir. Meclis başka araçlarla da <strong>denetim</strong> yetkisini<br />
kullanır. Bakanların cezai sorumluluğunu gündeme getiren<br />
meclis soruşturması bu mekanizmalardan biridir. Meclis soruşturması<br />
açılmasıyla, eski ya da görevde bulunan bir başbakanın ya da<br />
bakanın Yüce Divan’da yargılanması mümkün hale gelebilir.<br />
Hükümetin ya da bakanların sorumluluğunun gündeme geldiği bu<br />
haller dışında başka <strong>denetim</strong> <strong>yolları</strong> da vardır. Aslında bunlar <strong>denetim</strong>den<br />
çok <strong>bilgi</strong> <strong>edinme</strong> <strong>yolları</strong>dır <strong>ve</strong> hükümetin ya da bakanların<br />
dolaylı olarak sorumluluğunu gerektirirler. Örneğin bir bakanın<br />
soru önergelerini gereği gibi yanıtlayamaması doğrudan bir sonuç<br />
doğurmamakla birlikte siyasi sorumluluğunun gündeme getirilmesi<br />
<strong>ve</strong> siyasi sonuçlar üretilmesi mümkündür.<br />
Sözü edilen <strong>bilgi</strong> <strong>edinme</strong> <strong>ve</strong> <strong>denetim</strong> mekanizmaları soru, meclis<br />
araştırması <strong>ve</strong> genel görüşmedir.<br />
Bir <strong>denetim</strong> yolu olmamakla birlikte, zaman zaman bir <strong>denetim</strong><br />
mekanizması gibi işleyen araçlardan biri de gündem dışı konuşmadır.<br />
130
S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I<br />
BİLGİ EDİNME VE<br />
DENETİM YOLLARI<br />
Gündem Dışı<br />
Konuşma<br />
Siyasi <strong>ve</strong> Cezai<br />
Sorumluluk<br />
Bilgi Edinme<br />
Gensoru<br />
Meclis<br />
Araştırması<br />
Meclis<br />
Soruşturması<br />
Genel Görüşme<br />
Soru<br />
Yazılı Soru<br />
Sözlü Soru<br />
STK’ları daha çok ilgilendiren <strong>denetim</strong> <strong>yolları</strong> soru,<br />
meclis araştırması, genel görüşme <strong>ve</strong> doğrudan <strong>denetim</strong><br />
mekanizması olmayan gündem dışı konuşmadır. Bu<br />
bölümde, bir bakanın <strong>ve</strong>ya hükümetin sorumluluğunu<br />
konu edinen meclis soruşturması <strong>ve</strong> gensoru <strong>yolları</strong>na<br />
değinilmeyecek, STK’ları yakından ilgilendiren<br />
mekanizmalar incelenecektir.<br />
Soru nedir, ne amaçla <strong>ve</strong>rilir?<br />
Soru, hükümetin görev alanıyla ilgili açık <strong>ve</strong> belli bir konuda bir<br />
millet<strong>ve</strong>kilinin başbakan <strong>ve</strong>ya ilgili bakandan bir önerge ile <strong>bilgi</strong><br />
istemesidir.<br />
Soru sormada amaç sadece <strong>bilgi</strong> <strong>edinme</strong>k olmayabilir. Millet<strong>ve</strong>killeri<br />
bir konuda yanlışlık yapıldığını düşünüyorlarsa, bu yanlışlığın<br />
gündeme getirilerek tartışılmasını sağlamak için de soru sorabilir-<br />
131
D Ö R D Ü N C Ü B Ö L Ü M : B İ L G İ E D İ N M E V E D E N E T İ M Y O L L A R I<br />
Soru,<br />
bakanlardan<br />
<strong>bilgi</strong><br />
istemektir.<br />
Soru yoluyla,<br />
<strong>bilgi</strong> istenen<br />
konuya dikkat<br />
çekilmiş olur.<br />
STK<br />
ler. Böylece, soru yolu kullanılarak yanlışlıkların ayıklanması sağlanabilir.<br />
Soru önergeleri ile bir bakanlık tarafından yapılan yanlışlıkların<br />
tartışılması ya da aynı bakan tarafından çok sayıda hata<br />
yapıldığının sergilenmesi halinde ilgili bakanın yıpranması sonucu<br />
da doğabilir.<br />
Diğer taraftan hükümet üyeleri, soru mekanizmasıyla icraatlarının<br />
TBMM tarafından izlendiğini, denetlendiğini <strong>ve</strong> olumsuz sonuçlardan<br />
kendilerinin sorumlu tutulacağını düşünerek daha dikkatli<br />
davranmaya yönelebilirler. Örneğin herhangi bir il ya da ilçedeki<br />
okul binasının depreme dayanıklılığı konusunda endişesi olan bir<br />
millet<strong>ve</strong>kili, bu sorunu bir soru önergesine dönüştürerek ilgili bakana<br />
sorabilir. Bu konuda <strong>ve</strong>rilecek cevap ileride bir olumsuzluk<br />
olduğunda bakanın siyasi <strong>ve</strong> hatta cezai sorumluluğunu gerektireceğinden,<br />
soru sorulan konuda bakanın gerekiyorsa bir önlem almasına<br />
neden olabilir.<br />
STK’lar, karşılaştıkları hatalı uygulamaları<br />
millet<strong>ve</strong>killerine ilettiklerinde, soru mekanizması<br />
aracılığıyla gündeme getirildiğini görebilecektir.<br />
Soru türleri nelerdir?<br />
Soru önergeleri iki türlü olabilir: Yazılı <strong>ve</strong> sözlü. Hemen belirtmek<br />
gerekir ki sorunun yazılı ya da sözlü oluşunu belirleyen yazılı<br />
ya da sözlü olarak sorulması değildir. Hem yazılı hem de sözlü<br />
soru bir önerge ile yazılı olarak sorulur. Önemli olan istenen<br />
cevabın yazılı mı, yoksa sözlü mü olduğudur. Millet<strong>ve</strong>kili sorduğu<br />
soruya yazılı cevap istemişse yazılı, sözlü cevap istemişse sözlü<br />
cevap <strong>ve</strong>rilir.<br />
Millet<strong>ve</strong>killeri <strong>bilgi</strong> <strong>edinme</strong>k için daha çok yazılı soru yolunu tercih<br />
etmektedir. Sözlü soru ise daha çok Genel Kurul’da tartışma<br />
konusu yapılmak istenen konularda sorulmaktadır. Sözlü soruda,<br />
132
S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I<br />
soruyu soran millet<strong>ve</strong>kili ile cevap <strong>ve</strong>ren bakan arasında bir diyalog<br />
<strong>ve</strong> tartışma ortamı oluşur <strong>ve</strong> ortamın kamuoyu tarafından izlenmesi<br />
mümkün hale gelir. Ancak sözlü soruların yanıtlanması<br />
uzun zaman alabildiğinden <strong>ve</strong> yazılı sorunun belli bir sürede cevaplandırılması<br />
zorunlu olduğundan kısa sürede cevap alınmasını<br />
sağlamak bakımından da yazılı soru tercih edilebilir.<br />
Soru önergeleri hangi şartları taşımalıdır?<br />
Cevabı yazılı<br />
olarak istenen<br />
soru yazılı soru,<br />
cevabın Genel<br />
Kurul’da <strong>ve</strong>rilmesi<br />
istenen soru sözlü<br />
sorudur.<br />
Soru önergesi şekil <strong>ve</strong> esas yönünden bazı şartlar taşımak zorundadır.<br />
Şekil bakımından aranan şartlar:<br />
l Kısa olmalıdır. Sözlü soru önergeleri 100 kelimeyi<br />
geçmemelidir.<br />
l Herhangi bir belge eklenmemelidir.<br />
l Başbakan <strong>ve</strong>ya ilgili bakana yöneltilmelidir.<br />
l “TBMM BAŞKANLIĞI’NA” hitaben yazılmalıdır.<br />
l Sadece bir millet<strong>ve</strong>kili tarafından, adı-soyadı <strong>ve</strong> seçim<br />
çevresi belirtilerek imzalanmalıdır.<br />
Esas bakımından aranan şartlar:<br />
l Gerekçesiz hazırlanmalıdır. Verilme nedeni, güdülen amaç gibi<br />
açıklamalara yer <strong>ve</strong>rilmemelidir.<br />
l Kişisel görüşler ileri sürülmemeli, değerlendirme <strong>ve</strong> yorum<br />
yapılmamalıdır.<br />
l Soru, kişilik <strong>ve</strong> özel yaşama ilişkin konuları içermemelidir.<br />
l Başka bir kaynaktan kolayca öğrenilmesi mümkün olan<br />
konularda soru sorulmamalıdır.<br />
133
D Ö R D Ü N C Ü B Ö L Ü M : B İ L G İ E D İ N M E V E D E N E T İ M Y O L L A R I<br />
l Tek amacı istişare sağlamaktan ibaret konuları içermemelidir.<br />
Soru önergeleri,<br />
Anayasa<br />
<strong>ve</strong> İçtüzüğe<br />
göre şekil <strong>ve</strong><br />
esasa yönelik<br />
belli şartları<br />
taşımalıdır.<br />
l Soru konusu daha önce Başkanlığa <strong>ve</strong>rilmiş bir gensorunun<br />
konusuyla aynı olmamalıdır.<br />
l Kaba <strong>ve</strong> yaralayıcı ifadelere yer <strong>ve</strong>rilmemelidir.<br />
l Anayasa’nın 138 inci maddesi gereğince, görülmekte olan bir<br />
dava hakkında yargı yetkisinin kullanılması ile ilgili soru<br />
yöneltilmemelidir.<br />
Aslında, yargı bağımsızlığını gözeten anayasal kural, yalnızca<br />
soru için değil tüm <strong>denetim</strong> <strong>yolları</strong> <strong>ve</strong> hatta Meclis’in diğer faaliyetleri<br />
için de geçerli bir sınırlamadır. Görülen bir davada kullanılan<br />
yargı yetkileri hakkında Meclis’te soru sorulamayacağı<br />
gibi görüşme <strong>ve</strong> açıklama yapılmaması gerekmektedir.<br />
Soru önergesinde kaba <strong>ve</strong> yaralayıcı ifadelerin bulunmaması<br />
şartı da yine tüm <strong>denetim</strong> önergeleri, hatta Meclis Başkanlığı’na<br />
<strong>ve</strong>rilen tüm yazı <strong>ve</strong> önergeler için geçerli bir şarttır.<br />
Yazılı <strong>ve</strong> sözlü soruların ortaklaşa tabi oldukları süreç<br />
nasıldır?<br />
Sözlü soru önergeleri ile yazılı soru önergelerinin izlediği süreç<br />
birbirinden belirli bir noktadan sonra ayrılır. Bu nedenle önce ortak<br />
süreç anlatıldıktan sonra yazılı soru <strong>ve</strong> sözlü soru önergelerinin<br />
izlediği farklılaşan süreçleri açıklanacaktır.<br />
Hazırlanan soru önergesi, partilerin grup iç yönetmelikleri gereğince<br />
öncelikle millet<strong>ve</strong>kilinin mensup olduğu partinin grup başkanlığına<br />
sunulur.<br />
Grup kaydından geçen önerge TBMM Genel Evrak <strong>ve</strong> Arşiv<br />
Müdürlüğü’ne <strong>ve</strong>rilir.<br />
Genel evrak kaydı alan önerge, Kanunlar <strong>ve</strong> Kararlar Müdürlüğü’ne<br />
gönderilir. Soru önergesinin işlemleri, Kanunlar <strong>ve</strong> Kararlar Mü-<br />
134
S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I<br />
dürlüğü Denetim Bürosu’nca yürütülür.<br />
Önerge, Anayasa <strong>ve</strong> İçtüzük hükümleri açısından bulunması gereken<br />
şekil <strong>ve</strong> esasa yönelik şartlara göre incelenir.<br />
İncelenen soru önergesi, gereken şartlara uygun değilse TBMM<br />
Başkanı tarafından bir yazı ekinde soru sahibine gerekçeli olarak<br />
iade edilir.<br />
İçtüzük şartlarına uygun görülen önerge işleme alınarak sözlü<br />
olanlara (6/…) <strong>ve</strong> yazılı olanlara (7/…) biçiminde bir esas numarası<br />
<strong>ve</strong>rilir <strong>ve</strong> gelen kağıtlar listesinde yayımlanır. Gelen kağıtlar<br />
listesinde soru önergesi sahibinin adı-soyadı, seçim çevresi, önergenin<br />
konusunu yansıtan kısa özeti, esas numarası, Başkanlığa geliş<br />
tarihi <strong>ve</strong> muhatap hükümet üyesinin <strong>bilgi</strong>leri yer alır.<br />
Taşıması gereken<br />
şartlara uygun<br />
soru önergeleri<br />
işleme alınıp<br />
Meclis Başkanı’nca<br />
Başbakanlığa <strong>ve</strong><br />
ilgili bakanlığa<br />
gönderilir;<br />
uymayanlar ise<br />
sahibine iade edilir.<br />
Gelen kağıtlar listesinde yayımlanan soru önergesi Başbakanlığa<br />
<strong>ve</strong> ait olduğu bakanlığa TBMM Başkanı’nın imzasıyla gönderilir.<br />
Soru önergesi yanıtlanmamış olduğu sürece sahibi tarafından<br />
TBMM Başkanlığı’na <strong>ve</strong>rilen dilekçeyle geri alınabilir.<br />
STK’lar TBMM internet sayfasında “Denetim” başlığı<br />
altından hem bütün sorulara hem de bunlara <strong>ve</strong>rilen<br />
cevaplara ulaşabilir.<br />
STK<br />
Bu <strong>bilgi</strong>lere aşağıdaki adresten de ulaşmak mümkündür:<br />
http://www.tbmm.gov.tr/de<strong>ve</strong>lop/owa/yazili_sozlu_soru_<br />
sd.sorgu_baslangic<br />
Yazılı sorunun farklılaşan süreci nasıl işler?<br />
Yazılı soru önergesinin, Başbakanlık <strong>ve</strong>ya ait olduğu bakanlığa<br />
sevki tarihinden itibaren en geç 15 gün içinde cevaplandırılması<br />
gerekir. Gereken <strong>bilgi</strong>lerin derlenebilmesi için bu süre yeterli olmayacaksa<br />
bir aylık ek süre talebinde bulunulabilir. Verilen cevap,<br />
135
D Ö R D Ü N C Ü B Ö L Ü M : B İ L G İ E D İ N M E V E D E N E T İ M Y O L L A R I<br />
Yazılı soru cevabı<br />
bizzat ilgili bakanın<br />
imzasıyla Meclis’e<br />
gönderilir. Tanınan<br />
süreler içerisinde<br />
cevaplandırılmayan<br />
soru önergeleri<br />
gelen kağıtlar<br />
listesinde gösterilir.<br />
bizzat hükümet üyesinin imzasıyla Meclis Başkanlığı’na gönderilmelidir.<br />
Gelen cevap Başkanlık’ça soru sahibi millet<strong>ve</strong>kiline iletilir.<br />
Cevap ayrıca soru metniyle birlikte Başkanlık tarafından alındığı<br />
günkü <strong>ve</strong>ya bir sonraki birleşim tutanağının arkasına eklenmek<br />
suretiyle Tutanak Dergisi’nde <strong>ve</strong> TBMM İnternet Sayfası’nda<br />
yayımlanır.<br />
Yazılı soru önergesinin 15 gün içerisinde cevaplandırılmaması <strong>ve</strong><br />
ek süre talebinde bulunulmaması durumunda TBMM Başkanı,<br />
başbakanın <strong>ve</strong>ya ilgili bakanın dikkatini çekerek 10 günlük kesin<br />
<strong>ve</strong> son bir süre tanır. Bu süre içerisinde de cevap gönderilmez ise<br />
soru önergesinin cevaplandırılmadığı gelen kâğıtlar listesinde ilan<br />
edilir. Gelen kağıtlar listesinde, “Süresi İçinde Cevaplandırılmayan<br />
Yazılı Soru Önergeleri” başlığı altında önergenin sahibi, esas<br />
numarası, özeti <strong>ve</strong> muhatabı belirtilir.<br />
Sözlü sorunun farklılaşan süreci nasıl işler?<br />
Sözlü soru önergesi, Başbakanlığa <strong>ve</strong> ait olduğu bakanlığa sevk<br />
tarihinden 5 gün sonra Genel Kurul gündeminin “Sözlü Sorular”<br />
kısmına esas numarası sırasına göre alınır.<br />
Gündeme giren sözlü soru önergeleri, Genel Kurul gündeminin<br />
“Sözlü Sorular” kısmına ayrılan süreler içerisinde cevaplandırılır.<br />
Genellikle her yasama döneminde, Salı <strong>ve</strong> Çarşamba günleri birleşimin<br />
başında birer saat sözlü soruların görüşülmesi kararlaştırılır.<br />
Ancak uygulamada, alınan kararlarla sözlü sorular için ayrılan<br />
bu sürelerde kanun tasarı <strong>ve</strong> tekliflerinin görüşüldüğüne sıkça<br />
rastlanmaktadır.<br />
Sözlü soru önergelerinin Genel Kurul’daki görüşmelerine, birinci<br />
sıradan itibaren, önergenin sahibi, özeti, muhatap hükümet<br />
üyesi okunmak suretiyle başlanır. Muhatap bakan, Genel<br />
Kurul’da hazır bulunduğunu <strong>ve</strong> cevap <strong>ve</strong>receğini belirtirse Başkan,<br />
sözlü soru önergesi metnini katip üyeye okutur. Sözlü soru<br />
önergesinin okunmasından sonra bakan, 5 dakikalık süre içe-<br />
136
S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I<br />
risinde soruyu cevaplar. Sorunun cevaplandırılmasından sonra<br />
soru sahibi millet<strong>ve</strong>kili yerinden çok kısa bir ek açıklama isteyebilir.<br />
Bakan, bu ek açıklama isteğini karşılamak isterse yine 5<br />
dakikalık süre içerisinde cevap <strong>ve</strong>rebilir. Bu cevaptan sonra işlem<br />
tamamlanır.<br />
Genel Kurul’da üç birleşimde sırası geldiği halde cevaplandırılmayan<br />
sözlü soru önergesi yazılı soruya çevrilir. Bu durumda, sözlü<br />
soru önergesi yazılıya çevrilen millet<strong>ve</strong>kiline 5 dakikalık bir konuşma<br />
hakkı doğar.<br />
Bir sözlü soruyu cevaplandıracak bakan, gündemin diğer sıralarındaki<br />
sözlü sorulardan istediklerini de sıra gözetmeksizin cevaplandırabilir.<br />
Bakanın bu isteğini birleşimin başında Başkanlığa bildirmesi<br />
yeterlidir. Böylece gündemin arka sıralarında bulunan sözlü<br />
sorulara da kısa süre içerisinde güncelliği kaybolmadan cevap <strong>ve</strong>rilebilir.<br />
Birlikte cevaplandırılacak soruların konularının aynı olması<br />
gerekmez. Bakan aynı konudaki sorulara ortak cevap <strong>ve</strong>rebilir.<br />
Uygulamada, sorular için ayrılan bir saatlik süre içinde bir bakanın<br />
kendisiyle ilgili ortalama 20-25 soruya birlikte cevap <strong>ve</strong>rdiği<br />
görülmektedir.<br />
Sözlü soru<br />
önergeleri<br />
Genel Kurul’da<br />
kürsüden ilgili<br />
bakan tarafından<br />
cevaplandırılır.<br />
Üç birleşimde<br />
sırası geldiği halde<br />
cevaplandırılmayan<br />
sözlü soru önergesi<br />
yazılı soruya<br />
çevrilir.<br />
Soru Önergesi Formatı<br />
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ BAŞKANLIĞINA<br />
Aşağıdaki sorumun / sorularımın Başbakan / ...................... Bakanı tarafından<br />
yazılı/sözlü olarak cevaplandırılmasını arz ederim. /2011<br />
(İmza)<br />
SORU 1.<br />
SORU 2.<br />
SORU 3.<br />
Millet<strong>ve</strong>kilinin Adı <strong>ve</strong> Soyadı<br />
Seçim Çevresi<br />
137
D Ö R D Ü N C Ü B Ö L Ü M : B İ L G İ E D İ N M E V E D E N E T İ M Y O L L A R I<br />
Meclis araştırması, bir komisyon<br />
aracılığıyla <strong>bilgi</strong> <strong>edinme</strong>k için yapılan<br />
incelemedir.<br />
138
S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I<br />
B<br />
MECLİS ARAŞTIRMASI<br />
Meclis araştırması, yapılacak ön görüşme sonucu<br />
belli olur.<br />
139
D Ö R D Ü N C Ü B Ö L Ü M : B İ L G İ E D İ N M E V E D E N E T İ M Y O L L A R I<br />
Meclis araştırması nedir, hangi amaçla <strong>ve</strong>rilir?<br />
Meclis<br />
araştırması,<br />
bir komisyon<br />
aracılığıyla<br />
<strong>bilgi</strong> <strong>edinme</strong>k<br />
için yapılan<br />
incelemedir.<br />
Meclis araştırması, belli bir konuda <strong>bilgi</strong> edinilmek için yapılan<br />
incelemedir. Ancak bu sıradan bir <strong>bilgi</strong> <strong>edinme</strong> değildir. Bu incelemeyle,<br />
bir sorunun nedenleri araştırılarak boyutları saptanmakta<br />
<strong>ve</strong> bu konuda alınması gereken önlemler ortaya konmaya çalışılmaktadır.<br />
Hükümet, tıpkı soru mekanizmasında olduğu gibi, sorumluluğa<br />
maruz kalmamak için meclis araştırması mekanizması<br />
işletildikten sonra uygulamada daha dikkatli davranmaya çalışmaktadır.<br />
Gerçi meclis araştırması komisyonu raporunun hukuken<br />
bağlayıcı bir değeri yoktur. Ancak kurum, kuruluş <strong>ve</strong> kişiler bu tür<br />
komisyonların çalışmalarının sonucu olan raporları dikkate almakta<br />
<strong>ve</strong> uygulamalarını ona göre yönlendirmektedirler.<br />
STK<br />
STK’ların, karşılaştıkları sorunların ele alınması,<br />
irdelenmesi, aksaklık <strong>ve</strong> yanlışlıkların üzerine gidilmesi<br />
<strong>ve</strong> çözüm arayışı için millet<strong>ve</strong>killerine bu mekanizmanın<br />
kullanılmasını önermeleri; bu tür bir araştırmanın<br />
yapılması için ellerindeki <strong>bilgi</strong> <strong>ve</strong> belgeleri temasta<br />
oldukları millet<strong>ve</strong>killerine aktarmaları önem taşır.<br />
Ancak bunun başarılabilmesi için iyi bir ön araştırma yapılması<br />
<strong>ve</strong> güçlü kanıtlarla yola çıkılması araştırmanın başlatılabilmesi<br />
için önemlidir. Çünkü meclis araştırması önergesinin <strong>ve</strong>rilmesi<br />
soru önergesinde olduğu gibi kolay değildir. Bu tür bir talebin bir<br />
siyasi parti grubundan ya da en az 20 millet<strong>ve</strong>kilinden gelmesi gerekir.<br />
Dolayısıyla en az 20 millet<strong>ve</strong>kilini ikna etmek için elde yeterli<br />
kanıtın olması zorunludur. Aksi takdirde önergenin <strong>ve</strong>rilmesi<br />
bile güçtür. Hükümet de meclis araştırması isteminde bulunabilmekteyse<br />
de bu hakkını hiç kullanmamıştır.<br />
140
S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I<br />
Meclis araştırması önergesinin şekil şartları nelerdir?<br />
Meclis araştırması açılmasına ilişkin önergenin Anayasa <strong>ve</strong><br />
İçtüzük çerçe<strong>ve</strong>sinde şekil <strong>ve</strong> içerik bakımından bazı şartları<br />
taşıması gerekir.<br />
Siyasi parti grubu adına <strong>ve</strong>rilen önergede, grup başkanı <strong>ve</strong>/<br />
<strong>ve</strong>ya başkan<strong>ve</strong>kilinin adı-soyadı, seçim çevresi <strong>ve</strong> imzası, 20<br />
millet<strong>ve</strong>kili tarafından <strong>ve</strong>rilen önergede millet<strong>ve</strong>killerinin adısoyadı,<br />
seçim çevresi <strong>ve</strong> imzaları bulunmalıdır.<br />
Meclis araştırması<br />
önergesi, şekil <strong>ve</strong><br />
içeriğe ilişkin bazı<br />
şartlara uygun<br />
olmalıdır.<br />
Önergenin metni beşyüz kelimeyi geçmemelidir. Fazla ise<br />
önergeye beşyüz kelimeyi aşmayacak bir özet metin eklenmelidir.<br />
Önerge, belirli bir konuda olmalıdır. Diğer bir ifadeyle, önergenin<br />
konusu muğlak, geniş <strong>ve</strong> yoruma açık olmamalıdır.<br />
Önergenin konusu ticari sırlara <strong>ve</strong> devlet sırrına ilişkin olmamalıdır.<br />
Konusu, görülmekte olan bir davada kullanılan yargı yetkilerine<br />
ilişkin olmamalıdır.<br />
Önergede kaba <strong>ve</strong> yaralayıcı ifadeler bulunmamalıdır.<br />
Meclis araştırması önergesi nasıl bir süreç izler?<br />
Önergeyi imzalayan millet<strong>ve</strong>killerinin mensup olduğu siyasi parti<br />
grubunun kaydından geçen önerge genel evrak kaydı alarak Kanunlar<br />
<strong>ve</strong> Kararlar Müdürlüğü’ne gelir. Önergenin işlemleri, Kanunlar<br />
<strong>ve</strong> Kararlar Müdürlüğü Denetim Bürosu’nca yürütülmektedir.<br />
Anayasa <strong>ve</strong> İçtüzük hükümleri çerçe<strong>ve</strong>sinde incelenen önergeye<br />
(10/…) esas numarası <strong>ve</strong>rilir. Önerge, ilk imza sahibi millet<strong>ve</strong>kilinin<br />
adı-soyadı, seçim çevresi <strong>ve</strong> taşıdığı imza sayısı ile içeriğini<br />
yansıtan özeti, esas numarası, Başkanlığa geliş tarihi <strong>bilgi</strong>leriyle<br />
gelen kâğıtlar listesine alınır. Önergenin birer örneği, Meclis’teki<br />
siyasi parti gruplarına <strong>ve</strong> Başbakanlığa gönderilir.<br />
141
D Ö R D Ü N C Ü B Ö L Ü M : B İ L G İ E D İ N M E V E D E N E T İ M Y O L L A R I<br />
Meclis araştırması<br />
önergesi Genel<br />
Kurul’da<br />
okunarak<br />
<strong>bilgi</strong>ye sunulur.<br />
Gündemde yerini<br />
alır. Meclis<br />
araştırması<br />
açılması,<br />
yapılacak ön<br />
görüşme sonucu<br />
belli olur.<br />
Önerge Genel Kurul’da, gündemin “Başkanlığın Genel Kurula Sunuşları”<br />
kısmında okunarak <strong>bilgi</strong>ye sunulur <strong>ve</strong> gündemin “Genel<br />
Görüşme <strong>ve</strong> Meclis Araştırması Yapılmasına Dair Öngörüşmeler”<br />
kısmına sırasına göre girerek ön görüşme gününü bekler.<br />
Ön görüşmenin yapılmasının iki yolu vardır: Bunlardan birincisi<br />
<strong>denetim</strong> konularının görüşüldüğü birleşimde (<strong>Yasama</strong> dönemi başında<br />
Salı günlerinde <strong>denetim</strong> konularının görüşülmesi kararlaştırılmaktadır.)<br />
ilgili kısımda önergeye sıra gelmesidir. İkinci yöntem<br />
önergenin gündemdeki sırası gelmeden belli bir tarihte görüşülmesine<br />
ilişkin Danışma Kurulu önerisinin Genel Kurul’da kabul<br />
edilmesidir.<br />
Öngörüşmede hükümet, siyasi parti grupları, önergedeki birinci<br />
imza sahibi millet<strong>ve</strong>kili <strong>ve</strong>ya onun göstereceği bir diğer imza<br />
sahibi konuşabilir. Öngörüşmede millet<strong>ve</strong>killerinin şahısları<br />
adına konuşma imkânı bulunmamaktadır. Öngörüşmede<br />
konuşma süreleri, hükümet <strong>ve</strong> siyasi parti grupları için 20’şer<br />
dakika, önerge sahibi millet<strong>ve</strong>kili için 10 dakikadır.<br />
Öngörüşme sonunda, meclis araştırması açılıp açılmamasına<br />
işaretle oylama yapılarak karar <strong>ve</strong>rilir. Meclis araştırması<br />
açılmamasına karar <strong>ve</strong>rilirse süreç burada kesilir.<br />
Meclis araştırması komisyonu nasıl kurulur <strong>ve</strong> çalışır?<br />
Meclis araştırması açılmasına karar <strong>ve</strong>rilirse bir araştırma<br />
komisyonu kurulur. Bu komisyonun üye sayısı, görev süresi<br />
<strong>ve</strong> gerektiğinde Ankara dışında da çalışabileceği hususları<br />
Başkanlığın önerisiyle oylanarak Genel Kurul’ca kararlaştırılır.<br />
Araştırma komisyonları genellikle 16-17 üyeden oluşur <strong>ve</strong><br />
görev süreleri üst sınır olan üç ay olarak belirlenir. Komisyonlar<br />
genellikle araştırmalarını bu süre içinde tamamlayamadıklarından<br />
kendilerine bir aylık ek bir süre tanınır.<br />
Meclis araştırması komisyonu bakanlıklardan, diğer kamu<br />
kurumlarından, mahalli idarelerden, üni<strong>ve</strong>rsitelerden, kamu<br />
142
S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I<br />
iktisadi teşebbüslerinden, özel kanun ile <strong>ve</strong>ya özel kanunun <strong>ve</strong>rdiği<br />
yetkiye dayanılarak kurulmuş banka <strong>ve</strong> kuruluşlardan, kamu<br />
kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarından <strong>ve</strong> kamu yararına<br />
çalışan derneklerden <strong>bilgi</strong> istemek <strong>ve</strong> buralarda inceleme yapmak,<br />
ilgililerini çağırıp <strong>bilgi</strong> almak yetkilerine sahiptir.<br />
Komisyon, gerekli gördüğünde uygun bulacağı<br />
uzmanların <strong>bilgi</strong>lerine başvurabilmektedir. Bu<br />
bağlamda STK’ların da toplantılara çağrılarak<br />
görüşlerinin dinlenmesi mümkündür. Bu da<strong>ve</strong>t iki<br />
biçimde olabilir. Araştırma komisyonu kendiliğinden<br />
ilgili STK’ları araştırarak belirlediklerini<br />
toplantılarına çağırıp dinleyebilir ya da STK’lar Meclis<br />
faaliyetlerini izleyerek kendileriyle ilgili gördükleri<br />
araştırma komisyonuna başvurarak görüşlerini<br />
aktarmak istediklerini bildirebilirler. STK’lar hangi<br />
araştırma komisyonlarının kurulmuş olduğunu<br />
TBMM internet sayfasından kolaylıkla öğrenebilir <strong>ve</strong><br />
kendileriyle ilgili olanları saptayabilirler.<br />
STK<br />
Meclis<br />
araştırması<br />
komisyonu;<br />
yerinde inceleme,<br />
Ankara dışında<br />
çalışma,<br />
incelediği<br />
konunun<br />
tüm yetkili<br />
<strong>ve</strong> ilgililerini<br />
dinleme, kamu<br />
kurum <strong>ve</strong><br />
kuruluşlarından<br />
<strong>bilgi</strong> <strong>ve</strong> belge<br />
isteme yetkilerine<br />
sahiptir.<br />
Bu amaçla TBMM internet sayfası üzerinden “Denetim”<br />
başlığına, oradan “Araştırma Komisyonları” başlığına tıklanır.<br />
Gelen,<br />
http://www.tbmm.gov.tr/de<strong>ve</strong>lop/owa/arastirma_onergesi_<br />
sd.sorgu_baslangic<br />
sayfasından meclis araştırması komisyonlarıyla ilgili <strong>bilgi</strong>lere<br />
ulaşılabilir.<br />
STK’lar, toplantılara katılmadan da görüş <strong>ve</strong> önerilerini internet<br />
üzerinden ya da mektup, faks gibi yollarla araştırma komisyonuna<br />
iletebilirler. Bu görüş <strong>ve</strong> öneriler ciddi bulundukları oranda<br />
komisyon tarafından dikkate alınacaktır. Dolayısıyla STK’ların<br />
özenle hazırlanmış görüş <strong>ve</strong> önerilerinin araştırma komisyonunda<br />
dikkate alınma olasılığı yüksektir.<br />
143
D Ö R D Ü N C Ü B Ö L Ü M : B İ L G İ E D İ N M E V E D E N E T İ M Y O L L A R I<br />
Meclis araştırması<br />
komisyonu<br />
raporu, incelenen<br />
konunun tüm<br />
yönleriyle,<br />
etraflıca ele<br />
alındığı, sorun<br />
irdelemenin<br />
ötesinde çözüm<br />
önerilerinin de yer<br />
aldığı önemli bir<br />
kaynaktır. Rapor,<br />
Genel Kurul’da<br />
yapılan bir genel<br />
görüşme ile<br />
tartışılır.<br />
STK<br />
Meclis araştırması komisyonu raporu neden önemlidir?<br />
Araştırma komisyonu inceleme <strong>ve</strong> araştırmaları sonucu edindiği<br />
<strong>bilgi</strong>leri, tespit <strong>ve</strong> görüşlerini bir rapor haline getirir. Raporda<br />
komisyonun incelediği konudaki mevcut durumun boyutları,<br />
sorun nedenleri <strong>ve</strong> yanı sıra alınması gereken önlemelere de yer<br />
<strong>ve</strong>rilmektedir. Araştırılan konunun tüm yönleriyle ele alındığı<br />
rapor bastırılır. Raporun dağıtımının üzerinden belli süre geçtikten<br />
sonra Genel Kurul’da görüşülmesi zorunludur. Rapor dağıtılma<br />
tarihinden 48 saat geçtikten sonra görüşülebilir, ancak görüşülme<br />
günü 7 günden sonraya bırakılamaz.<br />
Meclis Genel Kurulu’nun rapor üzerinde yapacağı genel görüşmede<br />
ilk söz hakkı, meclis araştırması önergesindeki birinci imza sahibi<br />
<strong>ve</strong>ya onun göstereceği bir diğer imza sahibi millet<strong>ve</strong>kiline (10<br />
dakika) aittir. Bunun dışında komisyon, hükümet, siyasi parti<br />
grupları (20 dakika) <strong>ve</strong> şahsı adına iki millet<strong>ve</strong>kilinin (10 dakika)<br />
konuşma hakkı mevcuttur. Genel görüşmesi yapılan rapor,<br />
Başbakanlık <strong>ve</strong> ilgili bakanlıklara da gönderilir. STK’ların bu<br />
raporlara TBMM internet sayfası üzerinden yukarıda gösterilen<br />
bağlantılardan ulaşmaları mümkündür.<br />
Konuyla ilgili STK’ların araştırma komisyonuna katkı<br />
sunmaları sağlıklı raporlar üretilmesi bakımından<br />
önem taşır. Araştırma komisyonu üyeleri kendilerine<br />
<strong>bilgi</strong> <strong>ve</strong> belge sunulduğu ölçüde daha iyi <strong>ve</strong> sağlıklı<br />
değerlendirmeler yapabileceklerdir.<br />
144
S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I<br />
Meclis Araştırması Önergesi Formatı<br />
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ BAŞKANLIĞINA<br />
… konusunda bir Meclis araştırması açılmasını saygılarımızla arz ederiz.<br />
(İlk imza sahibinin imzası)<br />
Millet<strong>ve</strong>kilinin Adı <strong>ve</strong> Soyadı<br />
Seçim Çevresi<br />
(imza)<br />
(imza)<br />
Millet<strong>ve</strong>kili<br />
Millet<strong>ve</strong>kili<br />
(En az 20 Millet<strong>ve</strong>kili’nin imzası)<br />
GEREKÇE<br />
145
D Ö R D Ü N C Ü B Ö L Ü M : B İ L G İ E D İ N M E V E D E N E T İ M Y O L L A R I<br />
Genel görüşme, toplumu <strong>ve</strong><br />
devlet faaliyetlerini ilgilendiren<br />
belli bir konunun, TBMM Genel<br />
Kurulu’nda görüşülmesidir.<br />
146
S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I<br />
C<br />
GENEL GÖRÜŞME<br />
Genel Kurul’da yapılan genel görüşme ile taraflar<br />
görüşlerini açıklama fırsatı bulduğu gibi tartışılan<br />
konu üzerinde kamuoyu da oluşturulur.<br />
147
D Ö R D Ü N C Ü B Ö L Ü M : B İ L G İ E D İ N M E V E D E N E T İ M Y O L L A R I<br />
Genel görüşme nedir, ne amaçla <strong>ve</strong>rilir?<br />
Genel görüşme<br />
önergesinde<br />
şekil <strong>ve</strong> içerik<br />
yönlerinden bazı<br />
şartlar aranır.<br />
STK<br />
Genel görüşme, toplumu <strong>ve</strong> devlet faaliyetlerini ilgilendiren belli<br />
bir konunun, TBMM Genel Kurulu’nda görüşülmesidir.<br />
Genel görüşmenin meclis araştırmasından farkı kabaca, meclis<br />
araştırmasının kurulan bir komisyon aracılığıyla yapılmasıdır.<br />
Meclis araştırması komisyonu raporu üzerinde yapılan görüşme,<br />
bir genel görüşmedir. Dolayısıyla genel görüşme yapılmasına<br />
karar <strong>ve</strong>rmek demek, araştırma yapılmasına gerek görülmeden<br />
belli bir konuyu görüşmek anlamına gelir. Bu nedenle genel<br />
görüşme mekanizması, meclis araştırması mekanizmasına kıyasla<br />
STK’ların daha az ilgisini çekebilecek bir mekanizmadır.<br />
STK’lar, özellikle nedenleri <strong>ve</strong> boyutları genel olarak<br />
bilinen sorunların Meclis Genel Kurulu’nda ele<br />
alınması yoluyla kamuoyunun gündemine taşınmasını<br />
sağlamak için bu mekanizmanın kullanılması talebinde<br />
bulunabilirler.<br />
Genel görüşme önergesinin şekil şartları nelerdir?<br />
Genel görüşme açılması; hükümet, siyasi parti grupları <strong>ve</strong>ya en az<br />
yirmi millet<strong>ve</strong>kili tarafından yazılı bir önergeyle istenebilir.<br />
En az 20 millet<strong>ve</strong>kili tarafından <strong>ve</strong>rilen önergede, millet<strong>ve</strong>killerinin<br />
adı-soyadı, seçim çevresi <strong>ve</strong> imzası bulunmalıdır.<br />
Siyasi parti grubu adına <strong>ve</strong>rilen önergede, grup başkanı <strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya<br />
başkan<strong>ve</strong>kilinin adı-soyadı, seçim çevresi <strong>ve</strong> imzası bulunmalıdır.<br />
Önergenin metni beşyüz kelimeden fazla ise önergeye beşyüz<br />
kelimeyi aşmayacak bir özet metin eklenmelidir.<br />
148
S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I<br />
Önerge, toplumu <strong>ve</strong> devlet faaliyetlerini ilgilendiren belirli bir<br />
konuda olmalıdır. Diğer bir ifadeyle, önergenin konusu muğlâk,<br />
geniş <strong>ve</strong> yoruma açık olmamalıdır.<br />
Konusu, görülmekte olan bir davada kullanılan yargı yetkilerine<br />
ilişkin olmamalıdır.<br />
Önergede kaba <strong>ve</strong> yaralayıcı ifadeler bulunmamalıdır.<br />
Genel görüşme önergesi nasıl bir süreç izler?<br />
Tıpkı meclis araştırmasında olduğu gibi genel görüşmede de<br />
önergenin <strong>ve</strong>rilmiş olması genel görüşme yapılması sonucunu<br />
doğurmaz. Burada da aşağı yukarı meclis araştırmasıyla aynı süreç<br />
işler: Siyasi parti grubu <strong>ve</strong> genel evrak kaydı alan önerge Kanunlar<br />
<strong>ve</strong> Kararlar Müdürlüğü’ne gönderilir. Önergenin işlemleri,<br />
Kanunlar <strong>ve</strong> Kararlar Müdürlüğü Denetim Bürosu’nca yürütülür.<br />
İçtüzük hükümleri çerçe<strong>ve</strong>sinde incelenen önergeye (8/…) esas<br />
numarası <strong>ve</strong>rilir. Önerge, ilk imza sahibi millet<strong>ve</strong>kilinin adı-soyadı,<br />
seçim çevresi <strong>ve</strong> taşıdığı imza sayısı ile içeriğini yansıtan özeti,<br />
esas numarası, Başkanlığa geliş tarihi <strong>bilgi</strong>leriyle gelen kâğıtlar<br />
listesine alınır. Genel Kurul’da gündemin “Başkanlığın Genel<br />
Kurula Sunuşları” kısmında okutulan önerge <strong>bilgi</strong>ye sunulmuş<br />
olur. Beşyüz kelimeyi geçen önergenin özeti okutulur. Önergenin<br />
birer örneği, Meclis’teki siyasi parti gruplarına <strong>ve</strong> Başbakanlığa<br />
gönderilir. Önerge, TBMM gündeminin “Genel Görüşme <strong>ve</strong><br />
Meclis Araştırması Yapılmasına Dair Öngörüşmeler” kısmına<br />
sırasına göre girer.<br />
Genel görüşme<br />
önergesi Genel<br />
Kurul’da okunarak<br />
<strong>bilgi</strong>ye sunulur.<br />
Gündemde yerini<br />
alır. Genel görüşme<br />
açılıp açılmaması,<br />
yapılacak ön<br />
görüşme sonrası<br />
kararlaştırılır.<br />
Meclis araştırması önergesi gibi genel görüşme önergesinin<br />
öngörüşmesi de Genel Kurul’da sırası geldiğinde ya da<br />
Danışma Kurulu kararıyla yapılır. Öngörüşmede hükümet,<br />
siyasi parti grupları, önergedeki birinci imza sahibi millet<strong>ve</strong>kili<br />
<strong>ve</strong>ya onun göstereceği bir diğer imza sahibi konuşabilir.<br />
Öngörüşmede millet<strong>ve</strong>killerinin şahsı adına konuşma imkanı<br />
bulunmamaktadır. Öngörüşmede konuşma süreleri, hükümet <strong>ve</strong><br />
149
D Ö R D Ü N C Ü B Ö L Ü M : B İ L G İ E D İ N M E V E D E N E T İ M Y O L L A R I<br />
Genel Kurul’da<br />
yapılan genel<br />
görüşme ile<br />
taraflar görüşlerini<br />
açıklama fırsatı<br />
bulduğu gibi<br />
tartışılan konu<br />
üzerinde kamuoyu<br />
da oluşturulur.<br />
siyasi parti grupları için 20’şer dakika, önerge sahibi millet<strong>ve</strong>kili<br />
için 10 dakikadır. Genel görüşme yapılıp yapılmamasına<br />
öngörüşme sonunda karar <strong>ve</strong>rilir.<br />
Genel görüşme nasıl yapılır?<br />
Genel görüşme açılmasına karar <strong>ve</strong>rilirse, genel görüşme günü<br />
özel gündem halinde Danışma Kurulu’nca belirlenir. Ancak genel<br />
görüşmenin yapılacağı gün, açılmasına karar <strong>ve</strong>rilmesinden itibaren<br />
48 saatten önce <strong>ve</strong> 7 tam günden sonra olamaz. Genel görüşmede<br />
ilk söz hakkı, genel görüşme önergesindeki birinci imza sahibi<br />
<strong>ve</strong>ya onun göstereceği bir diğer imza sahibi millet<strong>ve</strong>kiline aittir.<br />
Bunun dışında genel hükümlere göre hükümet, siyasi parti grupları<br />
<strong>ve</strong> şahsı adına iki millet<strong>ve</strong>kilinin konuşma hakkı mevcuttur. Genel<br />
görüşmede konuşma süreleri, üyeler için 10’ar dakika; hükümet <strong>ve</strong><br />
siyasi parti grupları için 20’şer dakikadır.<br />
Genel görüşme sonrasında herhangi bir karar alınması gerekmediği<br />
için herhangi bir oylama da yapılmaz. Genel görüşme sonucunda<br />
meclis araştırmasında olduğu gibi herhangi bir rapor da ortaya<br />
çıkmaz. Toplumun gündeminde olan bir konu Genel Kurul’da<br />
enine boyuna tartışılmış <strong>ve</strong> varsa ilgililerin dikkati çekilmiş olur.<br />
Bu görüşmelerden sonra ortaya çıkan sonuca göre diğer <strong>denetim</strong><br />
mekanizmalarının işletilmesi <strong>ve</strong> siyasi ya da cezai sorumluluğun<br />
gündeme getirilmesi mümkündür.<br />
Uygulamada dış politika konusundaki genel görüşmelerden<br />
sonra parti grupları temsilcilerinin imzaladığı ortak bildiriler<br />
yayınlandığı görülmektedir.<br />
STK<br />
Özellikle yaygın sosyal, ekonomik <strong>ve</strong>ya kültürel<br />
sorunların Genel Kurul’da tartışılarak kamuoyu<br />
oluşturulmasını, siyasi çevrelerde dikkatlerin o konuya<br />
çekilmesini isteyen STK’lar genel görüşme yolunu<br />
önerebilirler.<br />
150
S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I<br />
Genel Görüşme Önergesi Formatı<br />
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ BAŞKANLIĞINA<br />
… konusunda bir Genel Görüşme açılmasını saygılarımızla arz ederiz.<br />
(İlk imza sahibinin imzası)<br />
Millet<strong>ve</strong>kilinin Adı <strong>ve</strong> Soyadı<br />
Seçim Çevresi<br />
(imza)<br />
(imza)<br />
Millet<strong>ve</strong>kili<br />
Millet<strong>ve</strong>kili<br />
(En az 20 Millet<strong>ve</strong>kili’nin imzası)<br />
GEREKÇE<br />
151
D Ö R D Ü N C Ü B Ö L Ü M : B İ L G İ E D İ N M E V E D E N E T İ M Y O L L A R I<br />
Sıcak gelişmelerde, kamuoyunu<br />
ilgilendiren önemli konularda<br />
millet<strong>ve</strong>killeri gündem dışı konuşmalarıyla<br />
Genel Kurulu <strong>bilgi</strong>lendirebilir.<br />
152
S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I<br />
D<br />
GÜNDEM DIŞI KONUŞMA<br />
Gündem dışı konuşma talebi millet<strong>ve</strong>killeri <strong>ve</strong>ya<br />
Hükümet’ten gelir.<br />
153
D Ö R D Ü N C Ü B Ö L Ü M : B İ L G İ E D İ N M E V E D E N E T İ M Y O L L A R I<br />
Gündem dışı konuşma nedir?<br />
Sıcak<br />
gelişmelerde,<br />
kamuoyunu<br />
ilgilendiren<br />
önemli konularda<br />
millet<strong>ve</strong>killeri<br />
gündem dışı<br />
konuşmalarıyla<br />
Genel Kurulu<br />
<strong>bilgi</strong>lendirebilir.<br />
Gündem dışı konuşma bir <strong>denetim</strong> mekanizması olmamakla birlikte,<br />
kısmen <strong>denetim</strong> mekanizması işlevi gören bir mekanizmadır.<br />
Konuşmanın gündem dışı olması, halkı ilgilendiren toplumun<br />
gündemindeki bir konu dışında olmasını değil, yalnızca belirlenmiş<br />
TBMM Genel Kurulu gündeminin dışında bir konu olmasını<br />
ifade eder.<br />
Yukarıda açıklandığı gibi <strong>denetim</strong> mekanizmaları belli yöntem<br />
kurallarına <strong>ve</strong> sürelere bağlı olarak işler. Bu durum, kamuoyunun<br />
gündeminde yer alan güncel konuların zamanında tartışılmasını<br />
engeller. Örneğin, bir soru önergesi cevaplandırıldığında kimi zaman<br />
güncelliğini kaybetmiş olur. Seçim bölgesinde ya da ülkede<br />
yaşanmakta olan belli bir sorunu Genel Kurul’a yansıtmak isteyen<br />
bir millet<strong>ve</strong>kilinin, gündemin olağan akışı içerisinde bunu gerçekleştirebilmesi<br />
olanaksız olmasa bile çok güçtür.<br />
Gündem dışı konuşma mekanizmasıyla, sorunların güncelliğini<br />
yitirmeden Genel Kurul’un gündemine getirilmesi <strong>ve</strong> tartışılması<br />
mümkündür.<br />
İçtüzük, Meclis Genel Kurulu’na belli konuların duyurulmasında<br />
zorunluluk bulunan olağanüstü acele hallerde millet<strong>ve</strong>killeri<br />
<strong>ve</strong> hükümete söz <strong>ve</strong>rileceğini öngörmektedir. Bir yörede meydana<br />
gelen doğal afet, bir toplumsal olay <strong>ve</strong>ya dış politikadaki sıcak<br />
bir gelişme üzerine yapılan gündem dışı konuşmayla Genel<br />
Kurul <strong>bilgi</strong>lendirilmiş olmaktadır.<br />
Uygulamada, belirli gün <strong>ve</strong> haftalar <strong>ve</strong>silesiyle, illerin düşman işgalinden<br />
kurtuluş günlerinde, bazı olaylarla <strong>ve</strong> tarihi şahsiyetlerle<br />
ilgili yıldönümlerinde günün anlam <strong>ve</strong> önlemini belirten gündem<br />
dışı konuşmalar da sıkça yapılmaktadır.<br />
154
S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I<br />
Gündem dışı konuşma hakkı kimlere, nasıl <strong>ve</strong>rilmektedir?<br />
Gündem dışı konuşma talebinin iki kaynaktan gelmesi mümkündür.<br />
Millet<strong>ve</strong>kili<br />
GÜNDEMDIŞI KONUŞMA İSTEMİ<br />
Hükümet<br />
Bir birleşimde gündem dışı konuşma <strong>ve</strong>rilmesi birleşimi yöneten<br />
başkanın takdirindedir.<br />
Birleşimi yönetecek başkan, istem sahibi millet<strong>ve</strong>killerinden<br />
hangilerine söz <strong>ve</strong>receğini belirler. Bu yetki kullanılırken konunun<br />
önemi <strong>ve</strong> güncelliği, siyasi parti grupları arasındaki denge,<br />
aynı konu, aynı millet<strong>ve</strong>kili gibi kıstaslar gözetilmektedir. Bir birleşimde,<br />
en çok üç millet<strong>ve</strong>kiline gündem dışı söz <strong>ve</strong>rilebilir.<br />
Gündem dışı konuşmalar birleşimin hemen başında, gündeme geçmeden<br />
önce yapılır.<br />
Gündem dışı konuşmanın süresi 5 dakikadır. Dolayısıyla bir birleşimde<br />
üç millet<strong>ve</strong>kiline gündem dışı konuşma <strong>ve</strong>rilmesi halinde<br />
ayrılan süre 15 dakika ile sınırlıdır.<br />
Hükümet bir gündem dışı konuşmaya 20 dakika süreyle cevap <strong>ve</strong>rebilir.<br />
Böylece, gündem dışı konuşmaların 1 saati aşması olanaklıdır.<br />
Hükümetin söz isteminde bulunması durumunda başkanın takdir<br />
yetkisi bulunmayıp istemi yerine getirmek zorundadır. Hükümetin<br />
20 dakikalık gündem dışı konuşmasından sonra, siyasi<br />
parti gruplarına 10’ar dakikayı geçmemek üzere söz hakkı do-<br />
155
Birleşimi yöneten<br />
başkan, o<br />
günkü gündeme<br />
geçmeden önce<br />
üç millet<strong>ve</strong>kiline<br />
<strong>ve</strong>ya hükümete<br />
Genel Kurulu<br />
<strong>bilgi</strong>lendirmeleri<br />
için gündem dışı söz<br />
<strong>ve</strong>rebilir.<br />
STK<br />
ğar. Ayrıca, grubu bulunmayan partilerin millet<strong>ve</strong>killerinden<br />
birine ya da bağımsızlardan birine 5 dakikayı geçmemek üzere<br />
söz <strong>ve</strong>rilir. Dolayısıyla hükümetin gündemdışı konuşma talebinde<br />
bulunması halinde genel görüşme benzeri bir görüşme yapılmaktadır.<br />
Gündem dışı konuşma STK’lar için neden önemlidir?<br />
Gündemdışı konuşma mekanizması STK’ların<br />
ilgisini çekebilecek bir mekanizmadır. STK’lar acil<br />
olduğunu düşündükleri <strong>ve</strong> gündeme getirilmesini<br />
istedikleri sorunlarını, ilgili olduğunu düşündükleri<br />
millet<strong>ve</strong>killerine ileterek gündeme getirilmesi isteminde<br />
bulunabilirler. Ancak bu tür istemlerin yerine<br />
getirilmesi için ilgili STK’ların yeterli <strong>bilgi</strong> <strong>ve</strong> belge<br />
sağlamaları <strong>ve</strong> konunun gündeme getirilmesi için<br />
yeterince ikna edici olmaları gerekir. Doyurucu <strong>bilgi</strong><br />
<strong>ve</strong> belgelerle başvurulması hem millet<strong>ve</strong>kilinin konuyu<br />
sahiplenmesine hem de haklı konuların kamuoyunun<br />
gündemine getirilerek tartışılmasına olanak tanır.<br />
Unutulmamalıdır ki, söylentilere ya da çıkarsamalara<br />
değil somut kanıtlara dayalı istemlerin karşılık görmesi<br />
daha büyük bir olasılıktır.
Change language