ay4E3Z

Richard L. Stroup
Eko-nomi
Herkesin Ekonomi ve Çevre Hakkında Bilmesi Gerekenler
Eco-nomics:
What Everyone Should Know About Economics and the Environment
Çeviren: Ahmet Uzun
ISBN 13: 978-975-6201-91-6
Liberte Yayınları ® / 183
1. Baskı: Ekim 2014
© 2014, Liberte Yayınları ®
© 2003, Cato Institute
Bu kitabın Türkçe baskısı, İngilizce ilk baskısını 2003 yılında yapan
Washington D.C.’de yerleşik bulunan Cato Institute’un izniyle yapılmıştır.
Tüm hakları saklıdır.
Yayın Yönetmeni: Selçuk Durgut
Sayfa Düzeni: Liberte Yayınları
Kapak Tasarımı: Muhsin Doğan
Baskı: Tarcan Matbaası
Adres: Zübeyde Hanım Mah. Samyeli Sok. No: 15, İskitler, Ankara
Telefon: (312) 384 34 35-36 | Faks: (312) 384 34 37 | Sertifika No: 25744
RICHARD L. STROUP
Richard Stroup, Montana Sate Üniversitesi’nde ekonomi
profesörü ve PERC’ün (The Property and Environment Research
Center–Serbest Piyasa Çevreciliği Merkezi) kıdemli bir üyesidir.
Stroup doğal kaynaklar ve çevresel sorunlar dâhil, iktisatta
geniş bir alanda eserler yayımlamış bir yazardır. Çalışmaları
ilk başlarda Yeni Kaynak İktisadı, şimdilerde ise serbest-piyasa
çevreciliği olarak bilinen kaynak problemlerine yönelik
yaklaşımın gelişmesine katkı sağlamıştır. Stroup Washington
Üniversitesi’nden lisans, yüksek lisans ve doktora dereceleri
almış ve 1982’den 1984’e kadar, ABD İçişleri Bakanlığı’nda Siyasi
Analiz Dairesi direktörlüğü yapmıştır. Stroup ailesiyle beraber
Montana’da yaşamaktadır.
Bazı eserleri:
• Common Sense Economics: What Everyone Should Know About
Wealth and Prosperity (Temel Ekonomi, Adres Yayınları), J.D.
Gwartney, D.R. Lee, T.H. Ferrarini ile birlikte.
• Economics: Private and Public Choice, J.D. Gwartney, R.S. Sobel
ve D. Macpherson ile birlikte.
Adres: GMK Bulvarı No: 108/16, 06570 Maltepe, Ankara
Telefon: (312) 230 87 03 | Faks: (312) 230 80 03
E-mail: info@liberte.com.tr | Web: www.liberte.com.tr | Sertifika No: 16438
Liberte Yayınları ® Liberte Yayın Grubu’nun tescilli bir markasıdır.

İÇINDEKILER
GIRIŞ 9
1 KITLIK 13
2 HAKLAR 37
3 ZOR KULLANMA 71
4 SEÇIM YAPMAK 111
SONNOTLAR 141

GIRIŞ
Santa Fe’de (New Mexico) yerleşik bir baskı/çıkar
grubu olan Orman Gardiyanları (Forest Guardians)
federal hükûmete New Mexico’daki milli ormanlarda
ağaç kesimini durdurması için dava açtı. Bu grup, ormanların
kesilmekten ziyade korunması gerektiğini düşünüyordu ve
1990’lar esnasında bu tür politikaları ısrarla talep etti.
2000 yılında Los Alamos (New Mexico) etrafında, Gardiyanların
korunmasını istediği ormanların çoğunu yok eden
bir yangın başladı. Yangın bittiği zaman, Orman Gardiyanları
icra direktörü Rex Wahl kendi pozisyonunu tekrar gözden geçirdi.
“Küçük ağaçların akıllıca kesilmesi ihtiyaç duyduğumuz
şeydir” dedi.
Bu örnek çevre sorunlarıyla ilgili problemlerin birini göstermektedir.
Şeyler her zaman göründükleri gibi değildir. Orman
Gardiyanları, hedeflerinin ağaçları korumak olması gerektiğini
düşünüyorlardı. Fakat ormanların seyrekleştirilmesi
Richard Stroup | Eko-nomi 9

10 Richard Stroup | Eko-nomi
Giriş 11
ve kurumuş ya da kurumakta olan ağaçların kesilip ayıklanması
ihtiyacını görmezlikten gelmek suretiyle, onlar bu ormanın,
kontrolü zor bir yangına karşı dayanıksız hale gelmesine izin
verdiler ve ormanların nihai tahribi çok daha büyük oldu.
Çevrenin korunması konusunda heyecanlı olunduğu bir
gerçektir. Bunda başarılı olmak başka bir şeydir. Birleşik Amerika’da
kirliliği temizlemek ya da doğal güzelliği korumak için
çok sayıda kanun çıkarılmıştır, fakat onların çoğunun beklenmeyen
sonuçları olmuştur. Bu kanunlar yükümlü oldukları
türleri korumazlar veya Kongre’nin niyet ettiği gibi, nehirleri
temizlemezler. Bu kanuni düzenlemeler, genellikle ilgili birim
kurulduğunda ya da kanun çıkarıldığında erişilebilir gibi gözüken
hedeflere ulaşamayan geniş çaplı hükûmet bürokrasileri
yaratmak suretiyle, en sonunda çok miktarda para sarfıyla
sonuçlanırlar.
Pozitif yönüyle bakıldığında, Kuzey Amerika’da hava ve su
daha temiz hale gelmekte ve çok miktarda arazi kendi doğal
niteliğini sürdürmektedir. Gerçekten de kirlenmiş nehirler ve
göller temizlenmiştir ve giderek daha çok Amerikalı hoş/güzel
buldukları çevrelerde yaşayabilmektedir.
Bu kitap şu paradoksu –kanunlarımızın çoğunun çalışmamasının
nedenini, fakat aynı zamanda ABD ve Kanada gibi ülkelerin
kendi doğal güzelliğini koruyarak ya da restore ederek
daha çekici hale gelmelerinin nedenini– açıklamaya yardım
eder. Bu kitap sadece dört bölümden oluşan kısa bir çalışmadır
ve bu paradoksu açıklayan her nedeni kapsaması mümkün
değildir. Kitap daha ileri gidilebilecek bütün opsiyonları sunmayacağı
gibi bunu yapmanın zorluğunun tüm nedenlerini de
göstermeyecektir.
Fakat tarafsız olabilenler –yani çevresel sorunlar konusunda
objektif ve analitik olanlar– için bu kitap, faydalı bir rehberdir.
Bu kitap etrafımızda olup biten çok şeyi anlamlı hale
getirebilir. Belki de siz plaja ya da dağlara doğru yola koyulurken
yanınıza onu almayı aklınızdan geçirebilirsiniz. O size
kamp ateşinin önünde akarsuların nasıl temiz ve ormanların
nasıl bozulmamış halde tutulabileceğini açıklamanıza yardım
edebilir. Ve o sizi eve döndüğünüz zaman bu meseleler hakkında
daha çok düşünmeye teşvik edebilir.

1
KITLIK
IKTISAT BILIMININ TEMEL MESELESI
Bu bölümde çevresel problemlere ışık tutan 10
ekonomi ilkesi takdim edilmektedir. Onlar çevresel
meseleler hakkında yaygın olarak dile getirilen sorulara
cevaplar şeklinde sunulmaktadır. Hemen açık hale gelecektir
ki ekonomi, mutlaka parayla ilgili değildir, o tercihle ilgili bir
bilimdir ve yine ekonomi bize hem kamu hem de özel olmak
üzere çevresel tercihleri anlamada yardım edebilir.
Richard Stroup | Eko-nomi 13

14 1. Bölüm
Kıtlık 15
1. Birleşik Amerika kadar zengin bir memlekette çevreyle ilgili bu kadar
çok sayıda zor seçimle neden yüz yüze geliyoruz?
Kıtlık Birleşik Amerika kadar zengin bir ülkede bile daima bizimledir,
dolayısıyla tercih yapılması zorunludur.
Bu ülkede uçsuz bucaksız ormanlara sahibiz, fakat bunlar istediğimiz
kadar odunu, bakir doğayı (wilderness) ve erişilebilir
rekreasyon alanlarının hepsini sağlayacak kadar değildir. Ağaçları
keser kesmez, yolları yapar yapmaz, veya patikaları ve kamp yerlerini
iyileştirir iyileştirmez, bir miktar bakir doğa kaybına uğrarız.
Benzer şekilde, bizim büyük miktarlarda temiz suyumuz var,
fakat eğer biz suyu California’da pirinç yetiştirmek için kullanırsak,
tüketilen bu suyu California şehirlerinde içme suyu amacıyla
kullanmak mümkün olmaz. Eğer biz bir ormanın yenilenmesine
yardım etmek için yakma işlemi yaparsak, yakma esnasında rüzgar
yönlü hava kirliliğine maruz kalırız. Çok sayıda hedefimiz var,
dolayısıyla sınırlı kaynaklarımızın nasıl tahsis edileceği hususunda
tercihler yapmak zorundayız. Bu tercihlerin maliyeti vazgeçtiğimiz
şeydir –kaybedilen fırsatların maliyeti.
Sıkıntı şudur: İnsanlar farklı olan hedeflere sahiptirler ve
onlar hangi seçimin en iyi olduğu konusunda hemfikir değildirler.
Farklı hedeflerin peşinden koşulması çatışmaya yol
açabilir. Bu, hiçbir yerde çevre sorunlarında olduğundan daha
açık değildir.
California’nın San Bernardino şehrinde yeni bir hastane
inşa edilmek üzereydi. Temel atmaya 24 saatten az kala, ABD
Balık ve Yaban Hayat Servisi (Fish and Wildlife Service/
FWS) * bu saha üzerinde keşfedilmiş olan çiçek-sever Delhi
* ABD’de İçişleri Bakanlığı’na bağlı olarak faaliyet gösteren federal bir birimdir.
Ana sorumluluğu yok olma tehlikesiyle karşı karşıya olan türler dahil,
Kum sineklerinin * yok olma tehlikesiyle karşı karşıya olan bir
tür olduğunu duyurdu. Bu yüzden şehir bu sineklere, yaşayacakları
birkaç hektar (acre) arazi ile yakındaki kum tepeciklerine
giden bir koridor sağlayacak şekilde, hastaneyi 250 fit
taşımak için 4,5 milyon dolar harcamak zorunda kaldı. Şehrin,
fonları kendi tıbbi amaçlarından bu sineklere dair biyolojik incelemelere
yönlendirmesi gerekmişti. 1
Biyolojik çeşitlilik isteyen çevreciler hastanenin taşınacak
olmasından dolayı rahatladılar, fakat şehir yetkilileri gecikme
ve kendi hastane bütçelerinin ve vergi ödeyicilerinin taşımak
zorunda kalacağı yüksek maliyet nedeniyle sarsıldılar. Kaynakları
bir biçimde kullanmak onları diğer şeyler için kullanmaktan
fedakarlık etmek demektir. Maliyetten kaçış yoktur.
San Bernardino şehri bir sağlık kuruluşunun zamanında teslimiyle
müstesna bir türün korunması arasında bir tercih yapmakla
karşı karşıya gelmiştir. Bununla birlikte, tercihler ekseriyetle farklı
çevresel hedefler arasındadır. Bizim bakir ormanlarımız korunmuş
olabilir, fakat bu, çok sayıda insan için patikaların ve kamp
yerlerinin sağladığı geniş rekreasyon alanları ve yaban hayatından
yararlanmaktan vazgeçmek manasına gelir. Katı/sıkı koruma (ki
bu, bakir bir doğa tanımının kastettiği şeydir) yine ağaçların, böcek
saldırılarını ve potansiyel olarak yıkıcı yangınları en aza indirmek
için seyrekleştirilemeyeceği anlamına da gelir. Bu takdirde
tercih –gelecek yangına kadar– bakir ağaçları ayakta tutmak ya da
ülkedeki yabani bitkilerin ve hayvanların korunmasıdır. Doğal çevrenin korunması
için özel toprak sahipleriyle işbirliği yapan birim, ulusal yaban hayat
sığınak sistemini de yönetmektedir –ç.n..
* (Flower-loving Delhi Sands fly). ABD’de şu an için yok olma tehlikesiyle karşı
karşıya olan türler listesine girmiş tek sinek cinsi olup, çiçeklere düşkünlüğüyle
tanınmaktadır –ç.n..

2
HAKLAR
MÜLKIYET HAKLARI VE PIYASALAR ÇATIŞMANIN
YERINE İŞBIRLIĞINI NASIL KOYAR
Tom Bourland bir meydan okumayla karşılaştı.
Dünyanın en büyük özel orman sahiplerinden biri ve
International Paper Company’de * bir yaban hayvan biyologu
olarak o, ormanları geyik, ayı, kunduz ve ağaçkakan gibi
yaban hayvanlarla doldurmak istedi. O kendi şirketinin sadece
odun ve kağıt hamuru üretmesini istemedi. Şirketin yaptığı deneysel
çabalar Louisiana ve Doğu Texas’taki ormanları yaban
hayvanlarla zenginleştirmenin mümkün olduğunu ispatladı, fakat
bunu yapmak maliyetli bir şeydi. Yaban hayvanlarının olduğu
doğal bir çevreyi geliştirmeyi şirketin hedeflerinin ayrılmaz
bir parçası haline nasıl getirebilirdi?
Bourland bir yol buldu. Avcıların, balıkçıların ve kamp-
* ABD’de önde gelen bir kağıt hamuru ve kağıt şirketi –ç.n..
Richard Stroup | Eko-nomi 39

40 2. Bölüm
Haklar 41
çıların bu ormanı, kendisi kadar sevdiklerini ve sadece bu
ormanlık alanların yaban hayvanlarla ve çeşit çeşit bitkilerle
dolu olması halinde, onları kullanma fırsatı karşılığında bir
bedel ödeyeceklerini biliyordu. Dolayısıyla o bu toprakların
rekreasyonal fırsatlarını pazarlayacak bir programa başladı.
International Paper bu yolla biraz para kazanmaya başlayınca,
Bourland doğal ortamı zenginleştirmek için ihtiyaç duyulan
güce sahip oldu. O, mesela yeni bitkileri teşvik etmek için
planlı yangınların (prescribed burns) kullanımını artırabildi
ve balıkların gelişmesine/büyümesine imkan verecek kadar
temiz su tutmak için akarsuların yakınında ağaç kesimini yasaklayabildi.
6
Çok sayıda insan çevrenin gürültülü, acı ve müzmin siyasî
çatışmalarla karakterize edilen bir mücadele olarak korunduğunu
düşünür. Mesela Pasifik’in Kuzeybatısında, topluluklar
yıllardan beri, ne kadar arazinin ağaç kesimine ve ne kadarının
da kuzeyin benekli baykuşları ve nesli tükenmekte olan diğer
türler için tahsis edilmesi gerektiği hakkında bölünmüş olan,
ağaç kesiciler ve doğayı koruma taraftarları diye ikiye ayrılmıştır.
Fakat Bourland deneyimi doğayı korumanın bir mücadele
olma zorunluluğunun bulunmadığını gösterir.
Rekabet ve çatışma bir kıtlık dünyasında kaçınılmazdır ve
bu, çevreyi koruma araçları ister piyasalar isterse hükûmet olsun
meydana gelecektir. Bununla birlikte bir piyasa toplumu
enerjiyi ve gayreti –International Paper tarafından sahip olunan
güneydoğu ormanlarında yapıldığı gibi– genellikle hem
toprağın korunmasını hem de onun kaynaklarının kullanımını
başaran yapıcı bir davranışa kanalize edebilir.
Piyasalar, gönüllü işbirliğine dayalı olduğu için, siyasî çatışmayı
minimize eder. Rekabet edenler kendi piyasa gücünü
ve servetini tüketicilerin düşük maliyetle istediği şeyleri sağlamak
suretiyle artırabilirler. Sahiplik açık olduğu zaman ve
yine haksız zarar verme yasaklandığı zaman, rakipler kendi
güçlerini artırmak için zor kullanamazlar, fakat karşılıklı kazanç
için başkalarıyla işbirliği yapmak zorunda kalırlar.
Fakat bazen rekabeti üretken aktivitelere pürüzsüzce kanalize
etmek için gerekli olan bileşenler (ingredients) eksiktir. Bu
bölüm özel olarak mülkiyet haklarının ve piyasa mübadelesinin
birlikte işlemeyi/işbirliğini ve doğal kaynakları korumayı
nasıl teşvik ettiğini ve yine gerekli bileşenler eksik olduğu zaman
neyin meydana geldiğini göstermektedir.
1. Mülkiyet hakları piyasa mübadelesi için gerekli bir koşuldur.
Piyasa, mülkiyet haklarının mübadele edildiği yerdir. Bir mülkiyet
hakkı bir şeyi kullanma hakkıdır, başkalarını onu kullanmaktan
yoksun bırakma hakkıdır ve genellikle de onu satma,
kiralama ya da kiraya verme hakkıdır. Mesela bir çiftlik satın
alan kişi, sahibin bu çiftliğin kişiye özel kullanım hakkını, bu
toprağı başkalarına kiraya verme hakkını ve onu ileride satma
hakkını satın alıyor demektir.
Bir piyasanın uygun bir şekilde fonksiyon görmesi için
mülkiyet hakları üç koşulu karşılamalıdır. Onlar tanımlanmış
(defined), savunulabilir (defendable) ve elden çıkarılabilir (divestable)
olmalıdır, veya “üç-D” yi içermelidir. Piyasalar sadece
mülkiyet haklarının üç-D olması ölçüsünde etkin olabilir.
Haklar tanımlanmış olmalıdır. Her gün müşterisi olduğumuz
çok sayıda mal ve hizmet çok iyi tanımlanmıştır. Aslında
epey bir çaba onların içerdiği şeyden tam olarak emin olun-

Zor Kullanma 73
3
ZOR KULLANMA
HÜKÛMET FAALIYETIYLE ÇEVREYI KORUMAK
Gazete başlıkları çevresel sorunlara dair ihtilaflarla
doludur. Hükûmet Arktik Milli Yaban Hayvanları
Sığınağında petrol araştırmasına izin vermelimidir?
Enerji santrallerinin ne kadar sülfür dioksit salmalarına
izin verilmelidir? Sıtma taşıyan sivrisineklerle mücadele için
pestisid DDT kullanılmalı mıdır?
Diğer bir çoğunda olduğu gibi bu durumlarda da, ikinci
bölümde piyasa işlemleri örneğinde görülen işbirliği/birlikte-işleme
ruhu yoktur. Onun yerini her iki tarafın da benimsediği
kızgın ve inatçı pozisyonlar alır. Bu durumların her birinde
hükûmetin cebri gücü ihtilafı daha da artırır.
Evet, hükûmetler çevrenin korunmasında kritik bir role
sahiptirler. Problem genellikle hükûmetin bu kritik rol kapsamında
çok farklı şekillerde müdahalede bulunmasıdır.

74 3. Bölüm
Zor Kullanma 75
Hükûmet güç kullanmada yasal bir hakka sahiptir. Böylece,
iyi tarafından bakıldığında, hükûmet hakların korunmasını
polis gücüyle sağlayabilir ve kirlilikten doğan zarara karşı haklar
dahil, bir kişinin ya da grubun diğerine karşı zor kullanma
ya da hileye başvurmasını önleyebilir. Bu polis güçlerine sahip
olmaya ilaveten, hükûmet toprak ve su haklarının sahipliği ve
satışıyla ilgili kayıtlar gibi alacak haklarını (claims) kaydetmek
suretiyle de hakları korur. Bu aktiviteler mülkiyet haklarının
çiğnenmesini azaltarak piyasaların daha iyi fonksiyon görmesine
yardımcı olur. Mesela, bu tür kayıtlar zararlı aktivitenin
kaynağını oluşturan mülk sahibinin daha kolayca teşhis edilmesine
yardım eder. İkinci bölümde belirtildiği gibi, mülkiyet
hakları, uygun bir şekilde tanımlandığı ve savunulduğu
zaman, çevresel hedeflere katkı sağlayabilir.
Bununla birlikte, hükûmetin müdahalede bulunduğu diğer
yollar, sürekli olarak yararlı değildir. Hükûmet toprak, yaban
hayvanları ve su gibi kaynaklara sahip olabilir ve onları
yönetebilir. Çevre sorunlarında sıklıkla karşılaşıldığı üzere,
piyasa kararlarının yerine siyasî kararların geçmesini sağlayacak
şekilde, hükûmet insanların ve şirketlerin, kaynakları nasıl
kullanacağını da kontrol edebilir.
Politik kararlar sık sık anlaşmazlıklara yol açar, çünkü
hükûmetteki bireylerin piyasada alım satım yapan bireylerden
farklı müşevvikleri vardır. Çevre kuralları genel olarak spesifik
hedefleri ifade eder ve devlet dairesindeki görevlileri kendi
yetkilerini onlara ulaşacak şekilde kullanmaya sevk eder. Buna
karşılık, piyasa iştirakçileri işbirliğini gönüllü olarak elde etmelidirler;
onlar kendi hedeflerini ve önceliklerini seçerler ve
hükûmete sadece anlaşmazlıkların halledilmesi için gereken
kurallar ve yöntemler konusunda güvenirler. Bu durumlar
farklı müşevvikler sağlar.
İki durum aynı zamanda farklı türde bilgi de sağlar. Piyasalar
sürekli olarak hem alıcılara hem de satıcılara öncelikle
fiyat biçiminde piyasa işaretleri sağlar ki bu, onlara başkalarının
istediği bir şeyi tedarik etmek suretiyle ne kadar iyi bir iş
başarabildiklerini anlatır. Bu işaretler sık sık tekrarlanan niteliktedir
ve hassas biçimde ayarlanmıştır (dolar ve sent olarak).
Hükûmet yetkilileri de işaret elde ederler. Bir demokraside,
bu işaretler seçimlerde oy verenlerden gelir. Bununla birlikte,
piyasaların aksine seçmenlerden gelen işaretler süreksizdir ve
nadiren spesifiktir. Yeni seçilmiş bir yetkili spesifik bir çevre
sorunu üzerinde tam olarak nasıl bir vekilliğe sahip olur? sorunun
cevabı seçmenlerin adaylar arasında ayrım yapmasına
sebep olan ana faktör olmadıkça, seçim sonucundan seçmenlerin
tam olarak neyi istediğini anlamak zordur. Çoğu oylama
sorunlara göre değil adaylara göre yapılır.
Bu bölüm hükûmetin nasıl bilgi topladığını, onun karar
vericilerinin hangi müşevviklerle karşılaştığını ve kaynak
kullanımını ve çevre kalitesini kontrol etmek istediği zaman,
hükûmetin eylemde bulunacağı muhtemel yolları açıklamaktadır.
Bu bilgi bize hükûmetin güçlü ve zayıf yönlerini göstermekte
ve siyasî süreçten bekleyebildiğimiz hem çevresel hem
de sosyal sonuçları açıklamaya yardım etmektedir.
1. Hükûmet, bireylerin kendi mülklerini elde tutmasına ve kullanmasına
ve başkalarının sebep olduğu zararlardan uzak tutmasına imkan
verecek şekilde bireysel hakları korumada kritik bir role sahiptir.
Hükûmetler piyasalarda değiş tokuş edilen mülkiyet haklarına
resmi bir onay verirler. Piyasalar her yerdedir. Milyarlarca

4
SEÇIM YAPMAK
EKONOMI VE ÇEVRE POLITIKASI SEÇIMLERI
Çevre sorunlarını çözmek için iki farklı iktisadi
sistem kullanılabilir. Bir sistem siyasete ve hükûmet örgütüne
vurgu yapar. Diğer sistem öncelikli olarak özel
mülkiyet haklarına ve piyasa ilişkilerine bel bağlar. Her biri insanların
neye ihtiyaç duyduklarını bildirmek için farklı işaretler
kullanır. Ve her biri bireylerin bu işaretlere kulak vermesine yol
açan farklı müşevvikler sağlar.
Bu bölüm hem piyasa mekanizmasını ve hem de direkt hükûmet
kontrollerini, her birinin rolünü değerlendirme hedefiyle
Richard Stroup | Eko-nomi 113

114 4. Bölüm
Seçim Yapmak 115
birlikte, daha da açığa kavuşturmaktadır. Bölüm, ilk başta Birleşik
Devletler’de çoğu çevre sorunuyla ilgilenmek için kullanılan,
piyasa yaklaşımıyla başlar. Daha yakın zamanlarda, piyasa yaklaşımına
politik yaklaşım eklenmiş ve hatta onun yerini almıştır.
Piyasalar vasıtasıyla çevresel sorunları çözmek, mülkiyet
haklarının mübadelesi (mülkün satın alınması ve satılması)
ve müşterek-hukuk mahkemelerine ve hukuk görevlilerine
güven yoluyla vuku bulur. Hükûmet, mahkemeleri ve hukuk
yetkililerini sağladığı için piyasa yaklaşımı bazı politik kararları
da içerir, çünkü insanlar yargıçlara ya da yargıçları atayacak
olan siyasetçilere oy verirler. Ancak, piyasa yaklaşımıyla söz
konusu olduğunda hükûmet ikinci plandadır. Çevreyle ilgili
fiili sonuçlar büyük ölçüde gelişen teknolojilerin ve piyasaya
iştirak eden ve kendi eylemlerinin sonuçlarına katlanan insanların
gelişen tercihlerinin bir kombinasyonu tarafından belirlenir.
Bu kombinasyon/düzen zararlı kirliliği sınırlayabilir, doğal
kaynakların korunmasını teşvik edebilir ve böylece çevreyi
muhafaza edebilir ve zenginleştirebilir.
Geçmişte, özel haklar ve piyasa seçeneği Birleşik Devletler’de
ve Avrupa’nın bazı bölgelerinde çevre politikası olarak
hizmet etmiştir. Bu milletler kirlilik dönemleri ve bir miktar
çevresel zarara maruz kalmalarına rağmen, piyasa birkaç yüzyıl
boyunca sağlıkta, yaşam süresinde ve diğer hayat kalitesi
karakteristiklerinde iyileşmelere imkan verdi. Yine o güçlü
kirlilik kontrolüne, zarar görmüş alanların restorasyonuna ve
geniş arazi sahalarının korunmasına da yol açtı.
Çevreyi korumaya, zenginleştirmeye ve restore etmeye
yönelik çabalar, bu ülkelerin halkları daha müreffeh hale
geldikçe artış gösterdi. Şehir planlamacıları hem anakente
ait alanlardaki ve hem de insanların tatil yaptıkları dinlenme
yerlerindeki yerleşim bölgeleri içinde yeşil alanların –ve hatta
bazen yaban hayvanlar için doğal ortamın– korunmasına
daha fazla dikkat sarf ettiler. Doğayı Koruma (Nature Conservancy)
ve Delta Su Kuşu Vakfı gibi özel örgütler yok olma
tehlikesiyle karşı karşıya olan türleri ve büyük arazi sahalarını
koruma yollarını geliştirdi. Prairie Restorations, Inc. gibi özel
şirketler çok sayıda insanın daha doğal ya da yöreye özgü bitkilerin
ve çiçeklerin etrafında yaşama isteğine karşılık vermiş,
buna karşılık öteki yenilikçiler eko turizmi –yağmur ormanları
ve yaban hayat gibi tabii çevresel hazineleri koruyan ve vitrine
çıkaran gezi– geliştirdiler. Adaptasyon ve yenilik bir piyasa
sisteminde sabit süreçlerdir ve doğaya yönelik büyüyen ilgi
çevre korumasını destekleyen yeni yolları teşvik etmiştir.
Piyasa yaklaşımı çok sayıda insanın istediği çevre hedeflerinin
bazılarına hizmet etmek için çok zayıftı. O, kaynakları
yanlış kullanan kirleticilere ya da diğerlerine karşı bireysel
hakları korumada mahkemelere bel bağlamıştı ve mahkemeler
daima etkin bir şekilde karşılık vermemişlerdi. Sistem Los
Angeles ya da Londra gibi mesela epey miktarda kirleticinin
eş zamanlı olarak çok sayıda vatandaşa zarar verdiği büyük
şehirlerde hava kirliliğinin belli türlerini asla tatmin edici düzeyde
azaltmadı. Yakıt tasarruf etmeye ve davaları önlemeye
yönelik ekonomik müşevviklerin kirliliğin azaltılmasına katkısı
oldu, fakat ciddi kirlilik problemleri olduğu gibi kaldı. Bu
eksikliklerin bir sonucu olarak ve aynı zamanda diğer nedenlerden
dolayı, direkt hükûmet kontrolü son üç on yıl boyunca
artan ölçüde piyasa sisteminin yerini aldı.
Çevrenin direkt hükûmetsel kontrolü iki araç vasıtasıyla işler.
Bunlardan biri Çevre Koruma Ajansı (EPA) gibi hükûmet

SONNOTLAR
1 William Booth, “Flower-Loving Insect Becomes Symbol for Opponents of
Endangered Species Act”, Washington Post, Nisan 4, 1997, A–1.
2 Lucas davası hakkında daha fazla detay şurada bulunabilir: James R. Rinehart
ve Jeffrey J. Pompe, “The Lucas Case and the Conflict over Property
Rights”, Land Rights: The 1990s’ Property Rights Rebellion, ed. Bruce Yandle,
(Lanham, Md.: Rowman & Littlefield, 1995), içinde, s.67-101.
3 Lynn Scarlett, New Environmentalism, NCPA Policy Report 201 (Dallas: National
Center for Policy Analysis, Ocak 1997), 11.
4 Gene M. Grossman ve Alan B. Kruger, “Economic Growth and the Environment”,
Quarterly Journal of Economics 110, no.2 (1995), 353–77.
5 Don Coursey, The Demand for Environmental Quality. (St. Louis, Mo.: John M.
Olin School of Business, Washington University, Aralık 1992).
6 Bourland’ın projesi hakkında daha fazla bilgi için, bkz., Terry L. Anderson
ve Donald R. Leal, Enviro-Capitalists: Doing Good While Doing Well (Lanham,
Md.: Rowman & Littlefield, 1997), 4-8.
7 Aristo’yu zikreden, Will Durant, The Life of Greece (New York: Simon and
Schuster, 1939), 536.
8 Bkz., Roger E. Meiners ve Bruce Yandle, The Common Law: How it Protects
the Environment, PERC Policy Series PS-13 (Bozeman, MT.: PERC, Mayıs
Richard Stroup | Eko-nomi 145

146 Richard Stroup | Eko-nomi
Sonnotlar 147
1998), 4-10.
9 Carmichael v. City of Texarkana, 94 F. 561 (W.D. Ark, 1899) at 574.
10 Bruce Yandle, Common Sense and Common Law for the Environment (Lanham,
Md.: Rowman & Littlefield, 1997), 109.
11 Rainey Preserve’in tam hikayesi için, bkz., John Baden ve Richard Stroup,
“Saving the Wilderness: A Radical Proposal”, Reason 12 (Temmuz 1981), 28-
36; Pamela Snyder ve Jane S. Shaw, “PC Drilling in a Wildlife Refuge”, Wall
Street Journal, Eylül 7, 1995; ve John Flicker, “Don’t Desecrate the Arctic Refuge”,
Wall Street Journal, Eylül 18, 1995.
12 Donald R. Leal ve Holly Lippke Fretwell, Back to the Future to Save Our Parks,
PERC Policy Series PS-10 (Bozeman, Mont.: PERC, Haziran 1997).
13 Mark Duda ve Jane S. Shaw, A New Environmental Tool? Assessing Life Cycle
Assessment, Contemporary Issues Series 81 (st. Louis, Mo.: Center for the
Study of American Business, Ağustos 1996).
14 Rich Ceppos, “The Car Who Came In From the Cold”, Car and Driver, Aralık
1990, 89–97.
15 Terry L. Anderson ve Donald R. Real, Enviro-Capitalists: Doing Good While
Doing Well (Lanham, Md.: Rowman & Littlefield, 1997), 75-77.
16 Hernando de Soto, The Mystery of Capital (New York: Basic Books, 2000).
17 Stephen Breyer, Breaking the Vicious Circle: Toward Effective Risk Regulation
(Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 1993), 11-19.
18 James T. Hamilton ve W. Kip Viscusi Calculating Risks (Cambridge, Mass.:
MIT Press, 1996).
19 Bkz. Aaron Wildavsky ile Michelle Malkin, “Love Canal: Was There Evidence
of Harm?”, Aaron Wildavsky, But Is It True? (Cambridge, Mass.: Harvard University
Press, 1955), içinde, s. 126-52.
20 Bu rakamlar Terry L. Anderson ve Pamela S. Snyder, Priming the Invisible
Pump (Bozeman, Mont.: PERC, 1997), 10’dan alınmıştır.
21 Bkz. Bruce A. Ackerman ve William T. Hassler, Clean Coal/Dirty Air or How
the Clean Air Act Became a Multibillion Bail-Out for High-Sulfur Coal Producers
and What Should Be Done About It (New Haven: Yale University Press,
1981); ve Robert W. Crandall, “Economics Rents as a Barrier to Deregulation”,
The Cato Journal 6, no. 1 (Bahar/Yaz 1986). 186–89.
22 Müteakip kısım James D. Gwartney ve Richard L. Stroup, Economics: Private
and Public Choice (Fort Worth: Dryden Press, 1997)’den uyarlanmıştır.
23 Bu tartışma, Richard L. Stroup, The Endangered Species Act: Making Innocent
Species the Enemy, PERC Policy Series PS-3 (Bozeman, Mont.: PERC, Nisan
1995)’e dayalıdır.
24 3 Kasım 1994 (Marymount University, Arlington, Va.), ABD Balık ve Yaban
Hayvanlar Servisi seminerinde Michael Bean’ın bir konuşmasının transkiribinden.
25 Lee Ann Welch, Property Rights Conflicts under the Endangered Species Act:
Protection of the Red-Cockaded Woodpecker, PERC Working Paper No. 94-12
(Bozeman, Mont.: PERC, 1994).
26 Ike C. Sugg, “Ecosystem Babbitt-Babble”, The Wall Street Journal, Nisan 2,
1993, A12.
27 Welch, op.cit., 47.
28 Wayne Crews Jr., Ten Thousand Commandments: A Policymaker’s Snapshot of
the Federal Regulatory State (2000 Edition) (Washington, D.C.: Competitive
Enterprise Institute, 1988); ABD Küçük İşletmeler İdaresi için derlenmiştir,
s.4. 1977 ile 2000 arasındaki maliyet tahminleri Thomas Hopkins tarafından
aktarılmıştır.
29 Mesela, bkz., Bruce Yandle, Common Sense and Common Law for the Environment
(Lanham, Md.: Rowman & Littlefield, 1997), 63-85.
30 Debra S. Knopman, “Pennywise, Billions Foolish: The Folly of Underinvestment
in Environmental Monitoring”, www.speakout.com/activism/opinions/3437–1.html.
Alıntılandığı tarih: 17 Haziran 2002.
31 James Gwartney ve Robert Lawson, Economic Freedom of the World Annual
Report 2001 (Vancouver, B.C.: The Fraser Institute, 2001).
32 W. Michael Cox ve Richard Alm, Myths of Rich and Poor: Why We’re Better Off
Than We Think (New York: Basic Books, 1999), 15.
33 David Osterfeld, Propersity versus Planning (New York: Oxford University
Press, 1992), 82.
34 Bu örnekler Peter J. Hill’den alınmıştır: “Environmental Problems Under Socialism”,
Cato Journal 12, no.2 (Güz 1992), 321–335. Başka bolca örnek vardır.
35 Mark Hertsgaard, Earth Odyssey: Around the World in Search of Our Environmental
Future (New York: Broadway Books, 1999), 3.
36 Mikhail S. Bernstam, The Wealth of Nations and the Environment (Londra:

148
Richard Stroup | Eko-nomi
Institute of Economic Affairs, 1991), 23–25.
37 Seth W. Norton, “Property Rights, The Environment, and Economic Well-Being”,
Who Owns the Environment? Eds. Peter J. Hill ve Roger E. Meiners, (Lanham,
Md.: Rowman & Littlefield, 1998), içinde, 37-54.
38 Seth W. Norton, “Poverty, Property Rieghts, and Human Well-Being: A
Cross-National Study”, The Cato Journal 18, no: 2 (Güz 1998), 233–245.
39 Bu kurumsal tercih meselesinin doğasına dair tam bir izahat için, Neil K.
Komesar, Imperfect Alternatives (Chicago: University of Chicago Press,
1994), 1. ve 2. Bölüm’lere bakınız.
40 Roger E. Meiners, Stacie Thomas ve Bruce Yandle, “Burning Rivers, Common
Law, and Institutional Choice for Water Quality”, The Common Law and
the Environment, Roger E. Meiners ve Andrew P. Morriss, eds., (Lanham, Md.:
Rowman & Littlefield, 2000), 54-85.
41 Mesela, EPA regülasyonunda olduğu gibi, doğrudan hükûmet kontrolüne,
politikacılara danışmanlık yapan bürokratik uzmanlarca yardım edilebilir.
Fakat hem uzmanlar hem de onların bürokratik üstleri/amirleri muhtemelen
tünel görüşüne sahip olacaklardır.
42 Bkz. Elizabeth Brubaker, Property Rights in Defense of Nature (Toronto:
EarthScan, 1995), 161.
43 Tammy O. Tengs, Miriam Adams, Joseph Pliskin, Dana Fafran, Joanna Siegel,
Milton Weinstein ve John Graham, “Five Hundred Life-Saving Interventions
and Their Cost-Effectiveness”, Risk Analysis 15, no.3, (1995), 369-390.
44 George M. Gray ve John D. Graham, “Risk Assessment and Clean Air Policy”,
Journal of Policy Analysis and Management 10, no. 2 (1991), 286-295, 286’da.
Onlar 1989 Çevre Koruma Ajansı yayımını analiz ettiler, Cancer Risk from
Outdoor Exposure to Air Toxics.
45 Robert W. Crandall, “Is There Progress in Environmental Policy?”, Contemporary
Economic Policy 12, no. 1, (1994), 80–83.
46 Sylvan Wittwer ile telefon konuşması, 26 Haziran 2001.