Agin Temmuz-Agustos

geri dönelim”
O, ak›l hastanesinde yaflama savafl› verirken
kad›n haklar› savunuculu¤u Fransa’da sessizli-
¤e gömüldü.
‹ngiltere ve Amerika’da kad›nlar seslerini
yükseltmeye bafllam›flt›. Thomas Paine
ABD’den ‹ngiltere’ye geri dönüp ünlü “‹nsan
Haklar›” adl› yap›t›n› yazd›. William Blake onu
uyarmasayd› ölüm cezas›na çarpt›r›lacakt›.
Fransa’ya kaçt›. Arkadafl› Mary Wollstonecarft
“Kad›n Haklar›n›n Savunucusu” adl› modern
feminizmin temeli olan yap›t›n› 1792’de yazd›.
Ç›kar ç›kmaz kap›fl›ld›:
“Bir çok kad›n fizikçi olacakken, bir çiftlik
yönetecekken, bir dükkan idare edecekken ve
tek bafl›na çal›flarak dimdik duracakken, duygusall›k
ve utanç yüklenerek hoflnutsuzlu¤un kurban›
olarak hayat›n› bofla harcam›flt›r. Herhangi
bir ifli tam anlam›yla yaparak ekme¤ini kazanm›fl
kad›n en hünerli güzelden daha sayg›de¤erdir!”
(215 y›l önce yay›mlanan bu yap›t geçti¤imiz
aylarda Türkiye ‹fl Bankas› Kültür Yay›nlar›
Hasan Ali Yücel Klasikleri aras›nda Türkçe’ye
ilk kez çevrildi.)
Bilimkurgu klasi¤i “Frankenstein”i yazan
k›z›n› do¤urduktan 11 gün sonra öldü. K›z› annesinin
ad›n› ald›: Mary Wollstonecarft Shelley.
‹nsan haklar› dalgas›n›n hep gerisinde kalan
feminizm bir köle çocu¤a okuma yazma ö¤retti¤i
için cezaland›r›lan k›z kardefllerden Amerikal›
Sarah Grimke’nin sürdürdü¤ü savafl›m s›-
ras›nda yazd›¤› “Eflitlik Üzerine” adl› çal›flmas›
yeni bir güç kazand›:
“Akl›n cinsiyeti yoktur. Zihin gücünün zihniyeti
yoktur. Erkeklerin görevleri ve kad›nlar›n
görevleri, erkeklerin alan› ve kad›nlar›n alan›
hakk›ndaki düflünceler yaln›zca keyfi fikirlerdir.
Kad›n ve erkek eflit yarat›lm›fllard›r. Ayn›
düflünsel güçlere ve ayn› ahlaki sorumluluklara
sahip k›l›nm›fllard›r. Bunun sonucu olarak
erke¤in yapt›¤› ahlaki olarak ne kadar haksa bu
kad›n için de ahlaki olarak o kadar hakt›r.”
Feminizm, 1848 y›l›nda toplanan Birinci
Kad›n Haklar› Kurultay› ile ivme kazand›. 100
kad›n ve erkek taraf›ndan imzalanan “Duygular
Bildirgesi”nde flu düflüncenin alt› çizildi:
“Tüm erkekler ve kad›nlar eflit olarak yarat›lm›fllard›r.
Yarat›c›lar› taraf›ndan verilmifl ve
vazgeçilmez haklara sahiptirler ki, bunlar›n aras›nda
yaflam, özgürlük ve mutlulu¤un peflinden
koflma hakk› vard›r.”
1869 y›l›nda John Stuart Mill “The subjection
of Women” (Kad›nlar›n Ba¤›ml›l›¤›) adl›
yap›t›n› yay›mlad›. Mill kitab›nda “Bir cinsin
di¤er bir cinse egemenli¤i yanl›fl ve insano¤lunun
geliflmesinin önündeki en büyük engellerden
biridir” diyordu.
Kendini ve arkadafllar›n› “feminist” olarak
tan›mlayan ilk kifli 1882 y›l›nda ortaya ç›kt›. Bu
kifli, Fransa’da “La Citoyenne” adl› dönemli
yay›n› ç›karan Hubertine Auclert’ti.
Feminizm ve feminist kavramlar› 1894-
1895 y›l›nda ‹ngiltere, Almanya ve ‹spanya’ya
1897’de ‹talya’ya ulaflt›… Bir y›l sonra Rusya’ya
ve Yunanistan’a, üç y›l geçmeden okyanusu
afl›p Amerika ve Arjantin’e geldi, II Meflrutiyet’le
Türkiye’ye ulaflt›. Bu sözcü¤ü bir erkek
kullan›ma soktu. Baha Tevfik, Lacquerre’nin
“Feminizm” bafll›kl› bir yaz›s›n› ve Ayan
Meclisi üyesi Besarya Efendi’nin feminizm
üzerine görüfllerini yazd›¤› mektubunu da ekleyerek
yay›mlad›. Osmanl›’da ilk feminist say›-
labilen etkinlik “Üç Kad›n” imzal› “Terakki”
gazetesinde ç›kan bir mektuptu.
Feminizm “Kad›n haklar›” ad›yla 1910 y›-
l›nda ABD’de yay›lmaya bafllad›. Birinci ve
‹kinci Dünya Savafl› ile neredeyse “gündemden
silinen” feminizm olgusu, savafllar sonras› dünyada
varl›¤›n›, giderek artan bir etkinlikle sürdürdü.
Kad›nlar art›k, “ikinci s›n›f kifliler” olmad›klar›n›
dünyaya duyurmak ve kabul ettirmekle
kalm›yorlar, dünyan›n önde gelen sorunlar›
karfl›s›nda flimdi, erkeklerle eflit biçimde görev
al›yorlar…
a¤›n Temmuz-A¤ustos 2007 23