128-134 Adli Olgu - Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi

DERLEME REVIEW Hacettepe T›p Dergisi 2010; 41:128-134
Adli olgu bildirimi ve adli raporlar
Ali R›za Tümer 1 , Alper Keten 2 , Emre Karacao¤lu 2
1 Doç. Dr., Hacettepe
Üniversitesi Tıp Fakültesi
Adli Tıp Anabilim Dalı, Ankara
2 Araştırma Görevlisi Dr., Hacettepe
Üniversitesi Tıp Fakültesi
Adli Tıp Anabilim Dalı, Ankara
ÖZET
Adli rapor, adli makamlarca hekimden istenen ve kişinin tıbbi durumunu tespit ederek sorulan
soruları yanıtlayan, hekimin görüş ve kanaatini bildiren belgedir. Hekimlerin tanı, tedavi gibi
mesleki görevleri dışında adli rapor yazma yükümlülükleri de vardır. Ancak hekimler, eğitimsizlik,
deneyimsizlik, sorumluluktan kaçma isteği ve standart prosedürün oluşturulmaması nedeniyle
adli olgu bildiriminde bulunma ve adli rapor düzenleme yükümlülüklerini yerine getirmemektedirler.
Bu nedenle, meydana gelen istenmeyen durumların ortadan kaldırılması ve standardizasyonun
sağlanması için çeşitli kılavuzlar yayınlanmıştır. Biz bu çalışmamızda adli olgu bildirimi
ve adli rapor düzenlemenin hukuki ve tıbbi yönlerini vurgulamayı amaçladık.
Anahtar Kelimeler: Adli olgu bildirimi, adli rapor.
ABSTRACT
Declaration of legal event and legal reports
Legal report is a document which is demanded from physician by judicial offices and remove contains
answers about person’s medical situation. Doctors have many responsibilities such as writing
legal report, other than just diagnosing and treating. But doctors mostly do not fulfill their
responsibility of writing legal report or legal event’s declaration due to lack of knowledge and experience
or to avoid responsibility. So some guidelines are published for preventing unwanted circumstances
to provide standardization. In this study, we are aiming to emphasize legal and medical
aspects of legal event’s declaration and writing legal report.
Key Words: Declaration of legal event, legal report.
Anlamı, “bir inceleme ya da soruşturma sonucunun yazılı olarak bildirilmesi”
olan rapor sözcüğü dilimize Fransızca’dan (rapport) geçmiş olup, Ambrois Paré
(1510-1590), “Hekimlik rapor yazma sanatıdır” diyerek rapor yazmanın önemini
vurgulamıştır [1,2]. Adli raporlar, adli makamlarca hekimden istenen ve kişinin
tıbbi durumunu tespit ederek sorulan soruları yanıtlayan, hekim görüş ve kanaatini
bildiren belgelerdir [1]. Tababeti Adliye Kanununa göre, hekimlerin adli rapor
düzenleme yetki ve sorumluluğu olduğu ifade edilmiştir [3]. Ayrıca, Türk Ceza Kanunu
(TCK)’nun 280. maddesine göre sağlık personelinin adli olguyu bildirim zorunluluğu
bulunmaktadır. Ancak hekimler, adli rapor düzenlemede eğitimsizlik,
deneyimsizlik ve sorumluluktan kaçma isteği gibi nedenlerle rapor düzenlemekten
kaçınmaktadırlar. Gündüz’ün yaptığı çalışmada, hekimlerin %78.46’sının, hekim-
128 H ACETTEPE T IP D ERG‹S‹

Adli olgu bildirimi ve adli raporlar
lerin sorumlu olduğu yasal mevzuatı yeterince bilmediği;
Tuğcu ve arkadaşlarının yapmış oldukları çalışmada,
asistan hekimlerin %84.2’sinin TCK, %76.3’ünün bilirkişilik,
%52.6’sının da adli olguların bildirimi hakkında
hiçbir bilgisi olmadığı ifade edilmiştir [5]. Yine aynı çalışmada
katılımcıların adli tıp konularında yaşadığı sorunlar
içerisinde %75’inin “adli rapor yazma” konusu
olduğu ve acil serviste çalışan hekimlerin %8’inin adli
olgu bildirimiyle ilgili sorunları olduğu gösterilmiştir.
Benzer bir çalışma yürüten Turla ve arkadaşları yaptıkları
ankette doktorların %11.8’inin yazdıkları rapor nedeniyle
bir veya birden fazla hukuki sorunla karşılaştıklarını
belirtmişlerdir [6].
Yapılan çalışmalarda görüldüğü gibi hekimlerin adli
olgu bildirimi ve adli rapor yazma hususlarında yeterince
bilgi sahibi olmadıkları anlaşılmaktadır. Hekimlerin
adli olguları objektif olarak değerlendirmelerinde
yardımcı olması amacıyla 2005 yılında Adli Tıp Kurumu
Başkanlığı, Adli Tıp Uzmanları Derneği ile Adli Tıp
Derneği tarafından Sağlık Bakanlığının katkılarıyla
“TCK’da tanımlanan yaralanma suçlarının adli tıp açısından
değerlendirilmesi ve adli rapor tanzimi için rehber”
isimli önemli bir kaynak yayınlanmıştır [7].
Biz de çalışmamızda adli rapor düzenlenmesi aşamasında
hekimlerin bilmesi gereken konulara dikkat
çekerek, adli rapor kavramı, adli muayene süreci, adli
olgu bildirimi ve adli rapor tanzimi konularında önemli
noktaları vurgulamayı amaçladık.
TIBB‹ RAPORLAR
Hekimlerin meslek hayatlarında karşılaştıkları raporlar
genel olarak iki başlık altında toplanabilir [1,8]
(Tablo 1).
YASAL ÇERÇEVE
Bilirkişilik tanımı
Ceza Mahkemeleri Kanunu (CMK) bilirkişiyi, çözümü
özel veya teknik bilgiyi gerektiren hallerde görüşüne
başvurulan kişi olarak tanımlamıştır. Adli tabiplik
hizmeti içerisinde yer alan adli rapor yazma işlemi de
aslen bir bilirkişilik olup, hekimlerin bilirkişilik görevleri
1219 sayılı Tababeti Şuabatı Sanatlarının Tarzı İcrasına
Dair Kanunun 11. maddesinde “Mahkemeler bilirkişi
olarak bu kanun ile Türkiye’de hekimlik yapma yetkisine
haiz hekimlere başvurabilirler” şeklinde açıklanmıştır.
Yine Tababeti Adliye Kanununun 3. maddesiyle
“Adli rapor düzenleme yetkisinin yalnız diplomalı hekimlere
ait olduğu” ifade edilerek ülkemizde hekimlik
yapma yetkisine sahip olan her hekimin yasal olarak rapor
verme yetki ve görevinin olduğu belirtilmektedir.
Görevin icrasında CMK’nın bilirkişilik ile ilgili hükümleri
geçerlidir (CMK, Madde 62-72). Buna göre;
Tablo 1. Rapor türleri
1. Adli-Tıbbi Raporlar
Adli raporlar iki başlık altında incelenebilir:
a. Kullanım amaçlarına göre;
• Yaralama raporları
• Alkol raporları
• Cinsel suç raporları
• Çocuğun, küçüğün cezai sorumluluğu (eski TCK’daki farik ve mümeyyizlik
raporları)
• Fiil ehliyeti raporları
• Yaş tayini raporları
• Cezai sorumluluk raporları (eski TCK’daki ceza ehliyeti raporları)
• Keşif ve otopsi raporları
• Maluliyet raporları
b. Sonuçlarına göre;
Geçici raporlar: Yasal anlamda böyle bir rapor yoktur. Ancak hastanın
anlattığı hikaye ile hekimin muayene bulguları farklı ise, durumun
değerlendirilmesi için konsültasyon ihtiyacı varsa, hekimin
çalıştığı kurumun olanakları olgunun değerlendirilmesi için yeterli
değilse, süreç isteyen tetkiklere ihtiyaç duyuluyor ve kesin tanı henüz
konulamamışsa, hekim kendini tarafsız ve güven altında hissetmiyorsa
geçici rapor düzenlenebilir.
Kati rapor: Geçici rapor düzenlenmesi için yukarıda ifade edilen
nedenler yoksa ve muayene sonucunda hastanın değerlendirilmesi
sonuçlanmış ise kati rapor düzenlenir.
Ek rapor: Düzenlenen adli rapordaki anlaşılamayan hususların
açıklanması amacıyla, yargılamayı etkileyecek derecede önemli
tıbbi değişiklikler tespit edilmişse, sorulan hususlara eksik cevap
verildiğinde ek rapor düzenlenebilir.
2. Diğer Tıbbi-Bilimsel Raporlar
Sağlık raporları: Kişinin sağlık durumunu belirleyen tek veya bir kurul halinde hekimler tarafından verilen raporlardır. Sürücü belgesi alma,
silah ruhsatı alma, işe girme, askere alınma vs. bu türden raporlardır.
Hastalık raporları: Hastanın işini yapamadığı ve tedavisini istirahat ederek devam edilmesini sağlamak amacıyla düzenlenen raporlardır.
Cilt 41 • Say› 2 • 2010
129

Tümer, Keten ve Karacao¤lu
Bilirkişiler, hakimler veya mahkemeler ile soruşturma
evresinde Cumhuriyet Savcısı tarafından belirlenir.
Resmi bilirkişilikle görevlendirilmiş olanlar, bilirkişilik
görevini kabul etmekle yükümlü olup, usulünce çağrıldığı
halde yasal bir sebep olmaksızın gelmeyen veya görüş
bildirmekten çekinen bilirkişiler hakkında disiplin
hapsi cezası uygulanır.
Mahkeme, bilirkişinin duruşmada dinlenmesine karar
verebileceği gibi, ilgililerden birinin istemesi halinde
açıklamalarda bulunmak üzere duruşmaya da çağırılabilir
[9].
TCK’da adli raporlar
1923 yılından beri yürürlükte olan eski TCK
12.10.2004 tarihinde yeniden düzenlenmiş ve adli raporların
düzenleneceği suçlar 5237 sayılı TCK’da kişilere
karşı suçlar kısmında madde 81-105’te sıralanmıştır.
Adli travmatoloji açısından 765 sayılı eski TCK’ya göre
kısmen farklı tanımlar getirmekte olup; bu durum, adli
raporların düzenlenmesinde günümüzde sorunlar yaşanmasına
neden olabilmektedir. Bu nedenle adli tabiplik
hizmeti veren personele 5237 sayılı TCK’ya göre
adli olguların değerlendirilmesi ve rapor tanziminde
yol gösterici olmak ve ayrıntılı bilgi vermek üzere hazırlanan
ve rapor örnekleri de içeren bir rehber yayınlanmıştır.
5237 sayılı TCK’ya göre raporların tanziminde
ortaya çıkan farklılıklar Tablo 2’de özetle belirtilmiş
olup, raporların bu hususlar doğrultusunda düzenlenmesine
dikkat edilmelidir [8,10].
ADL‹ RAPOR HAZIRLAMADA
KARfiILAfiILAN SORUNLAR
Adli rapor hazırlanmasında sıklıkla ortaya çıkan sorunlar:
1. Sağlık birimlerinde çalışan hekimlerin hukuki
prosedürü ve adli-tıbbi kavramları bilmemesi, adli olgu
bildiriminde bulunmaması ve adli raporların vaktinde
yazılmaması,
2. Adli rapor düzenlenmesi için gönderilen olgunun
yerine başka birinin kasıtlı olarak muayene olmasını önlemek
amacıyla, sol el bileği iç yüzünde muayene isteminde
bulunan resmi makamın mührü veya kişinin kimlik
belgesi bulunup bulunmadığı ya da görevli bir memurun
kişiye refakat edip etmediğine dikkat edilmemesi,
3. Raporlarda olgunun adı, soyadı, baba adı ve doğum
tarihi gibi kimlik bilgilerinin; muayene tarih ve saati,
olay türü, tarihi, saati ve raporun kayıt sayısının belirtilmemesi,
4. Kişinin alkollü ya da uyutucu-uyuşturucu etkisinde
olup olmadığının belirtilmemesi,
5. Yapılacak muayenenin kişiye anlaşılır bir dille anlatılmayıp,
aydınlatılmış onamının alınmaması,
6. Kişinin vücudundaki lezyonlar saptanarak lokalizasyonlarının
ve özelliklerinin ayrıntılı olarak sunulmaması,
vücut diyagramlarında gösterilmemesi,
7. Kişinin genel durumunun, bilincinin, zaman ve
mekan oryantasyonunun belirtilmemesi,
8. Gerekli tetkik ve konsültasyonların yapılmaması,
yapılan incelemelerin raporda belirtilmemesi,
9. Raporun okunaklı ve anlaşılabilir bir dille yazılmaması
ve sonuç kısmında TCK’da belirtilen hususları
içermemesi,
10. Düzenlenen raporun hekim tarafından imzalanmasına
ve sorumlu hekim veya başhekim tarafından
onaylanarak görevli memura imza karşılığı verilmesine
dikkat edilmemesi,
11. Raporun tek nüsha olarak düzenlenmesi ve arşivlenmesine
özen gösterilmemesi [8,11-13].
ADL‹ OLGULARIN KABULÜ ve MUAYENES‹
Hastanın kabulü
Ateşli silah, patlayıcı madde, kesici-delici alet yaralanmaları,
trafik kazaları, darp (müessir fiil), düşmeler
ve iş kazaları, ilaç, gıda, madde zehirlenmeleri, yanıklar,
Tablo 2. Eski Türk Ceza Kanununda yer alan kavramlar ve düzenleme sonrası bu kavramların yeni Türk Ceza Kanunundaki karşılıkları ile yeni
oluşturulmuş tanımlamalar
Eski Türk Ceza Kanunu (765 sayılı)
• Mutad iştigale devam edememe/mutad iştigalden mahrumiyet
kavramı
• Hayati tehlike
• Çehrede sabit eser
• Uzuv zaafı
Yeni Türk Ceza Kanunu (5237 sayılı)
• Basit bir tıbbi müdahale ile giderilebilecek ölçüde
hafif yaralanma
• Yaşamı tehlikeye sokan durum
• Yüzde sabit iz (yüz tanımı değişmiştir)
• Organlardan veya duyulardan birinin işlevinin sürekli zayıflaması
• Vücutta kemik kırılmasına neden olan yaralama
130
H ACETTEPE T IP D ERG‹S‹

Adli olgu bildirimi ve adli raporlar
elektrik ve yıldırım çarpmaları, asfiksi, işkence ve kötü
muamele iddiaları, intihar girişimleri, cinayet, intihar
ve kaza orijinli olduğundan kuşkulanılan ölümler adli
olgu olarak tanımlanır [14]. Adli olgular acil olarak hekim
tarafından bizzat görülüp değerlendirilmesi gereken
olgulardır [8,15].
Muayenede dikkat edilmesi gereken hususlar
Muayene esnasında otoriter tutum göstermeden,
güven ilişkisi kurulmalı ve hastanın hekim seçme hakkına
saygı gösterilmelidir. Muayene ortamı mümkün
olduğu kadar güvenli ve rahat olmalıdır. Muayene için
yeterli zaman ayrılmalıdır. Özellikle psikiyatrik olgular
için tekrar görüşmelere ihtiyaç duyulabilir. Güven ve
mahremiyete saygı son derece önemlidir. Bu nedenle
hastanın yanında güvenlik güçleri veya yakınlarının
bulunması sakıncalı olacaktır. Zorunluluk hallerinde
muayene ortamında hekim haricinde bir sağlık çalışanı
da bulundurulabilir. Ayrıca, muayeneye başlamadan
muayenenin adli yönü anlatılarak, muayene sonucunda
rapor düzenleneceği hastaya söylenmeli ve aydınlatılmış
onam alınmalıdır. Onam alınmadığı takdirde
muayene ve girişimlerden uzak durulmalıdır [8,13].
Adli raporda bulunması gereken hususlar
Kurum bilgileri: Raporu düzenleyen kurumun adı, raporun
kayıt sayısı, raporun düzenlendiği tarih ve saati
belirtilmelidir [16].
Muayene eden ve edilene ait bilgiler: Adı, soyadı, anababa
adı, doğum yeri-tarihi, cinsiyeti ve mesleği belirtilmelidir
[17]. Kişinin kimlik bilgilerine ulaşılamıyorsa
tıbbi kimliği (tahmini yaşı, boyu, kilosu, saç rengi, göz
rengi ve ben, skar, ampütasyon, dövme gibi bulgular)
kaydedilmelidir. Muayene edilecek kişi, herhangi bir
karışıklığa meydan verilmemesi için sol kolu mühürlü
olarak ya da güvenlik güçleri eşliğinde gelmiş olabilir.
Beraberinde gelen güvenlik görevlisinin adı, soyadı ve
sicil numarası kaydedilmelidir [13,18].
Kişinin yakınması ve olayla ilgili bilgiler: Raporda olayın
oluşu ile ilgili hastanın kendi ifadeleriyle olayın zamanı,
oluş şekli ve muayeneye esas teşkil edecek bilgiler
özetle not edilmelidir. Bazı olgularda hastada, fizik
muayenede saptanan bulgularla orantısız şekilde yakınmalar
olabileceği düşünülüp bu yakınmalar göz ardı
edilmemelidir. Aynı zamanda hastanın tıbbi öz geçmişine
ait sorgulama titizlikle yapılmalıdır [13].
Muayene bulguları: Raporu hekimlik mesleği dışında
olan kişilerin okuyacağı göz önünde bulundurulmalıdır.
Rapor düzenlenirken mümkün olduğu kadar tıbbi
terimleri kullanmaktan kaçınmalı; sade, anlaşılır, açık
ve net ifadeler kullanılmalıdır. Hastanın genel durumu,
yaraların özellikleri (anatomik lokalizasyon, derinlik,
büyüklük, renk, şekil) tarif edilerek vücut diyagramında
gösterilmelidir. Mümkünse fotoğraf çekimi yapılmalı,
yaraların uzunluk ve renk değişimlerini ortaya koyabilmek
için cetvel ve renk skalaları kullanılmalıdır. Tüm
bu işlemler yapılırken hastanın sadece yara olan bölgesine
bakmakla yetinmemeli, genel sistem muayenesi
yapılmalıdır. Muayene, fiziksel bulguların dışında hastanın
ruhsal durumuna ilişkin değerlendirmeyi de içermelidir
[8,12,13].
Tetkik sonuçları: Muayene sonucunda, gerek görüldüğü
takdirde; her türlü radyolojik görüntüleme yöntemi,
histopatolojik, mikrobiyolojik, biyokimyasal ve genetik
inceleme yapılarak klinik teşhisin net olarak ortaya
konulması sağlanmalıdır.
Yapılan konsültasyonlar: Klinik değerlendirmenin yapılabilmesi
için gerekli görüldüğünde konsültasyon istemekten
kaçınılmamalıdır. Konsültasyon değerlendirmelerinde
tarih, saat ve konsültasyonu yapan hekim raporda
ifade edilmelidir.
Raporun sonucu: Yapılan klinik değerlendirmelerin
sonucunda olguya tanı konulamadığı; gözlem, tetkik ve
konsültasyonlara ihtiyaç duyulduğu durumlarda geçici
rapor düzenlenmelidir. Hastaya klinik teşhis konulduğunda
kesin rapor düzenlenir [11].
Raporun sonuç kısmı aşağıdaki hususları içerecek
şekilde olmalıdır. Bu hususlar, TCK’da vücut dokunulmazlığına
karşı suçlar başlığı altında belirtilen hukuki
maddelere karşılık gelen ifadelerdir. Bu tanımlamalar
hukuki olup, yaralanmaların hangi grup içinde ele alınacağı,
rehber yardımıyla belirlenebilir [8].
1. Basit bir tıbbi müdahale ile giderilebilecek ölçüde
hafif bir yaralanma: TCK’nın 88. maddesinin 1. fıkrasında
belirtilen en hafif yaralanma grubunu ifade eder.
2. Yaşamını tehlikeye sokacak derecede yaralanma:
TCK’nın 87. maddesinin 1. fıkrasında belirtilen bu durum,
kişinin yaşamının mutlak suretle tehlikeye maruz
kalması, ancak gerek kendi vücut direnci gerekse tıbbi
yardımla kurtulması durumunda kullanılır. Ölüm olması
gerekmez. Kişinin sonradan iyileşmesi de bu durumu
değiştirmez. Bu ifade kullanılırken dikkatli olunarak
kılavuzda belirtilen hususlara uyulmalıdır. Bazen kılavuzda
belirtilen yaşamsal tehlike deyimiyle, tıbbi yaşamsal
tehlike kavramı çelişkili olabilir. Rapor kılavuza
göre düzenlenmelidir.
3. Duyularından veya organlarından birinin işlevinin
sürekli zayıflaması/yitirilmesi: İşlev zayıflaması
TCK 87/1’de, işlev yitirilmesi TCK 87/2’de ifade edilmiştir.
Kişideki beş duyu organı ve diğer organlar ile
Cilt 41 • Say› 2 • 2010
131

Tümer, Keten ve Karacao¤lu
ekstremitelerde oluşan anatomik kayıp ve fonksiyon
bozukluğu değerlendirilmelidir. Organdaki veya ekstremitedeki
anatomik ve fonksiyonel bozukluk %10-50
oranında azalmışsa işlevin sürekli zayıflaması, %50’nin
üstünde ise işlevin yitirilmesi olarak değerlendirilir. Ayrıca,
vücutta çift olarak bulunan organlardan birinin işlevinin
tamamen yitirilmesi durumu işlev kaybıdır.
4. Yüzünde sabit iz/Yüzünün sürekli değişikliğine
neden olma: Yaralanma sonucu yüz bölgesindeki (saçlı
deri hizası, kulak izdüşümünden klavikulaya uzanan
hat) lezyonların iyileştikten sonra bıraktığı iz; iyi aydınlatılmış
ortamda, sözel diyalog mesafesinde (1-2 m),
ilk bakışta fark ediliyorsa yüzde sabit iz olarak değerlendirilir.
Kişiyi önceden tanıyanlar oluşan iz sebebiyle onu
tanımakta zorluk çekiyorsa yüzün sürekli değişikliğinden
bahsedilir.
5. Konuşmada sürekli zorluk/Konuşma yeteneğinin
kaybı: TCK 87/1’de konuşmada sürekli zorluk, TCK
87/2’de konuşma yeteneğinin kaybı ifade edilmiştir.
6. Gebe bir kadında çocuğun vaktinden önce doğmasına/düşmesine
neden olma.
7. Kişinin iyileşme olanağı bulunmayan bir hastalığa/bitkisel
hayata girmesine neden olma.
8. Çocuk yapma yeteneğinin kaybolması.
9. Yaralanmanın vücutta kemik kırıklarına neden
olması: 2004 yılında hazırlanan ve şu an yürürlükte
olan yeni TCK’da kırıklar ayrı bir başlık altında değerlendirilmiş
ve her bir kırığın hayat fonksiyonlarına etkisi
göz önüne alınmıştır. Kemik kırıklarının hayat
fonksiyonlarına etkisi her bir kırık için ayrı ayrı değerlendirilerek
kılavuzda belirtilmiştir. Kırıklar, kırığın hayat
fonksiyonlarına etkisine göre hafif (1), orta (2-3),
ağır (4-5-6) olarak sınıflandırılmaktadır. Birden fazla kemik
kırığı bulunması halinde kırılan her bir kemiğin
derecesi belirlenecek, bunların kareleri toplanıp çıkan
sonucun karekökü alınacaktır. Örneğin; femur cisim kırığı
ve humerus cisim kırığı olan hastada kemik kırıklarının
hayat fonksiyonlarına etkisi hesaplanırken, femur
cisim kırığı 4, humerus cisim kırığı ise 3 olarak değer
alır. 4 2 + 3 2 = 25 olarak toplanır ve √25= 5 bulunur. Bu
durumda kırıkların hayat fonksiyonlarını ağır (5) derecede
etkileyecek nitelikte olduğu ifade edilir [7,8].
Özel durumlarda muayene
Cinsel saldırı suçunun temel şekli TCK’nın 102.
maddesinde belirtilmiştir. Cinsel saldırı olaylarında raporların
açık ve tanımlayıcı olması, kişilerin mağduriyetinin
giderilmesi ve gereken cezanın verilmesinde
önemlidir [19]. Bu nedenle muayenenin ve örneklemenin
mümkün olduğunca hızlı yapılması gereklidir. Muayenede
ayrıntılı anamnez önemlidir ve raporda belirtilmelidir.
Anamnezde saldırı zamanı, şekli, sayısı, yeri,
saldırı anında alkol/madde kullanımı, kondom kullanımı,
hastanın saldırı sonrasında yıkanıp yıkanmadığı,
büyük abdestini yapıp yapmadığı, oral kontraseptif kullanımı
ve mens durumu sorgulanmalıdır [1]. DNA araştırmaları
için elbiselerden alınan ve hastadan yapılan
anal-vajinal örnekleme, ısırık izlerinden çubuk ucundaki
bir pamuk parçası ile sürüntü alma (swab), tırnak örnekleri
ve saldırgana ait elde edilecek materyaller özenle
toplanmalıdır. Raporda koruyucu hekimlik açısından
öneriler belirtilebilir [20].
İşkence ve diğer zalimane, insanlık dışı, aşağılayıcı
muamele veya cezalara maruz kalanların muayenesi,
yakalama, gözaltına alma ve ifade alma yönetmeliği
kapsamında, güvenlik güçleri tarafından zor kullanılarak
yakalanan veya yakalanıp gözaltına alınan kişilerin
sağlık kontrolü amacıyla muayene ve rapor tanzimi istenmesi
durumları İstanbul protokolü kapsamında değerlendirilmelidir.
ADL‹ OLGU B‹LD‹R‹M‹ ve
ADL‹ RAPORLARIN ‹LG‹L‹LERE ‹LET‹LMES‹
TCK’nın 280. maddesi, sağlık mesleği mensuplarının
görevlerini yaptığı sırada bir suçun işlendiği yönünde
bir belirtiyle karşılaşması halinde durumun bildirilmesi
zorunluluğunu getirmiştir. Bu durumda hekim
adli olgu ile karşılaştığında adli olgu bildiriminde
bulunacaktır. Bildirim, olgunun adli değerlendirme sürecinde
sağlıklı bir şekilde ele alınabilmesi için adli olgu
bildirim formu doldurularak Cumhuriyet Savcılığına
veya güvenlik güçlerine yapılmalıdır. Sağlık Bakanlığının
adli rapor ve cinsel saldırı ile ilgili hazırlamış olduğu
standart bir rapor formu olmasına rağmen adli olgu
bildirimiyle ilgili bir çalışması mevcut değildir. Bu
eksikliğin giderilmesi amacıyla Hacettepe Üniversitesi
Tıp Fakültesi Hastanelerinde kullanılmak üzere adli olgu
bildirimi için standart bir form oluşturulmuştur. Bildirim
sonucunda adli makamlardan gelen istek yazısı
üzerine eğer tanı konulmuşsa adli rapor hemen üç nüsha
olarak düzenlenir, ancak olguya henüz tanı konulamamışsa
geçici rapor verilerek tanı kesinleştiğinde adli
rapor düzenlenir (Şekil 1).
ADL‹ RAPORLARIN ‹LET‹LMES‹
Ceza mahkemesinde beden muayenesi, genetik incelemeler
ve fizik kimliğin tespiti hakkında yönetmelik
kapsamında bir suça ilişkin olarak şüpheli veya sanık ile
mağdur ve diğer kişilere ait rapor tanziminde, raporun
132
H ACETTEPE T IP D ERG‹S‹

Adli olgu bildirimi ve adli raporlar
Adli Olgu
İlgili makamın
adli rapor istek
yazısı üzerine
Adli olgu bildirimi yapılır
Kesin tanı var
Kesin tanı yok
a. Gözlem
b. Tetkik ve görüntüleme
c. Konsültasyon ihtiyacı
Geçici rapor
Adli rapor düzenlenir
Tanı kesinleşmişse
Şekil 1. Adli olgu bildirim algoritması.
bir nüshası sağlık kuruluşunda kalacak, diğer iki nüsha
savcılığa veya mahkemeye iletilmek üzere ilgili güvenlik
görevlisine teslim edilecektir. Eğer hemen rapor tanzimi
mümkün değilse raporun iki nüshası mühürlü ve
kapalı zarf içinde ilgili adli makama iletilecektir.
Güvenlik güçleri tarafından zor kullanılarak yakalanan
veya yakalanıp gözaltına alınan kişilerin sağlık
kontrolü amacıyla muayene ve rapor tanzimi istenmesi
durumunda;
a. Yakalama veya nezarethaneye giriş durumu söz
konusu ise, raporun bir nüshası sağlık kuruluşunda kalacak,
ikinci nüshası gözaltına alınan kişiye, üçüncü
nüshası ise soruşturma dosyasına eklenmek üzere ilgili
güvenlik görevlisine verilecektir.
b. Gözaltı süresinin uzatılması veya yer değişikliği
ya da nezarethaneden çıkış söz konusu ise, raporun bir
nüshası sağlık kuruluşunda saklanacak, iki nüshası ise
raporu düzenleyen sağlık kuruluşunca kapalı ve mühürlü
zarf içerisinde ilgili Cumhuriyet Başsavcılığına en
seri şekilde iletilecektir [21].
SONUÇ
Adli olgu bildirimi ve adli rapor düzenlenmesi hekimin
tıbbi bir görevi olmasının yanında ayrıca hukuki
sorumluluğudur. Hekimlerin adli olguya nasıl yaklaşacağı
ve muayene süreciyle ilgili bilgilendirilmesi amacıyla
hem tıp eğitiminde hem de mezuniyet sonrası eğitimlerde
adli rapor yazım süreci işlenmelidir. Hastane
yönetimleri, Sağlık Bakanlığı tarafından standardize
edilmiş adli rapor formlarının etkin şekilde kullanımını
sağlamalı ayrıca standart adli olgu bildirim formları hazırlanmalı
ve kullanımı yaygınlaşmalıdır. Bu şekilde hazırlanan
tam düzenlenmiş adli rapor, hem adaletin kısa
sürede tecelli etmesini hem de hekimin topluma koruyucu
hekimlik hizmetini aksatmadan sunmasını sağlayacaktır.
Kaynaklar
1. Koç S. Adli tıpta rapor hazırlama tekniği ve rapor örnekleri.
Soysal Z, Çakalır C (editörler). Adli tıp. 1. Baskı. 3. Cilt. İstanbul:
İstanbul Üniversitesi Basımevi ve Film Merkezi,
1999; 1573-633.
2. Doğan B, Teke HY, Alkan HA, Bilge Y. Ceza muhakemesi kanunu
madde 67 kapsamında cinsel saldırılarda rapor düzenlenmesi
hakkında bir olgu sunumu. T Klin J Foren Med
2006; 3:112-6.
3. Tababeti Adliye Kanunu. Erişim tarihi: 23.12.2009.
www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/337.html
4. Gündüz T. Pratisyen hekimlerin adli tıp uygulamalarında
karşılaştıkları sorunları. Türkiye Klinikleri Tıbbi Etik 1997;
5:56-63.
5. Tuğcu H, Yorulmaz C, Ceylan S, Baykal B, Celasun B, Koç S.
Acil servis hizmetine katılan hekimlerin, acil olgularda hekim
sorumluluğu ve adli tıp sorunları konusundaki bilgi ve
düşünceleri. Gülhane Tıp Dergisi 2003; 45:175-9.
6. Turla A, Dündar C. Samsun il merkezinde adli rapor düzenleyen
pratisyen hekimlerin adli tıp eğitimi ve adli raporlara
yansımaları. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Dergisi 2003;
20:119-24.
7. TCK’de tanımlanan yaralanma suçlarının adli tıp açısından
değerlendirilmesi ve adli rapor tanzimi için rehber. Erişim
tarihi: 23.12.2009. www.adlitabiplik.saglik.gov.tr/include/dosyalar/01_gen_rehber.pdf
Cilt 41 • Say› 2 • 2010
133

Tümer, Keten ve Karacao¤lu
8. Çetin G, Yorulmaz C (editörler). Yeni yasalar çerçevesinde
hekimlerin hukuki ve cezai sorumluluğu, tıbbi malpraktis
ve adli raporların düzenlenmesi. 2. Baskı. İstanbul, 2006;
147-92.
9. Adli tabiplik hizmetlerinin yürütülmesinde uyulacak esaslar.
Erişim tarihi: 23.12.2009 http://www.ttb.org.tr/mevzuat/index.php?option=com_content&task=view&id=95&I
temid=35
10. Türk Ceza Kanunu. 23. Baskı. Ankara, 2006: 64-80.
11. Yavuz MS, Aydın S. Birinci basamakta adli olgu ve adli rapor
düzenleme. Aile Hekimliği Dergisi 2004; 8:30-3.
12. Beyaztaş FY. Adli rapor konusunda hekim sorumluluğu.
Anadolu Psikiyatri Dergisi 2000; 1:231-4.
13. İşkence ve diğer zalimane, insanlık dışı, aşağılayıcı muamele
veya cezaların etkili biçimde soruşturulması ve belgelendirilmesi
için el kılavuzu (İstanbul Protokolü). Türkiye İnsan
Hakları Vakfı Yayınları. İstanbul, 2001.
14. Birinci Basamak İçin Adli Tıp El Kitabı. Adli Tıp Uzmanları
Derneği-TTB. Ankara: Polat Matbaası, 1999; 14-115.
15. Koç S, Çetin G, Kolusayın Ö. Acil olgularda hekimin sorumluluğu
ve adli tıp sorunları. Sendrom 1994; 6:54-9.
16. Bird S. How to write a medicolegal report. Australian Family
Physician 2004; 33:66-7.
17. Bluglass R. Preparing a medico-legal report. Advances in
Psychiatric Treatment 1995; 1:131-7.
18. Koç S. Adli Tıpta Rapor Hazırlama Tekniği ve Rapor Örnekleri.
İstanbul: Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Ders Notları, 1995.
19. Celbis O, Karaca M, Özdemir B, Isır AB. Cinsel suçlarda muayene.
Harran Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi 2004;1:48-52.
20. Tümer AR, Kanburoğlu Ç, Odabaşı AB. Cinsel saldırı referans
merkezlerinin önemi ve yapılanması. Hacettepe Tıp
Dergisi 2009; 40:13-8.
21. Ceza muhakemesinde beden muayenesi, genetik incelemeler
ve fizik kimliğin tespiti hakkında yönetmelik. Erişim tarihi
23.12.2009 http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/
23168.html
134
H ACETTEPE T IP D ERG‹S‹