RİZE - Türkiye İstatistik Kurumu

Genel Bilgiler
GENEL BLGLER
Tarihçe
Rize'nin tarihi öncesi hakkında bilgilerimiz sınırlıdır. Yöreye hakim olan orman dokusu nedeniyle,
Rize'nin tarih çaları ile ilgili bilgilere ıık tutacak arkeolojik bulgular da bu güne kadar ortaya
çıkarılamamıtır. Rize'nin tarihi ancak komu illerin ve bölgelerin tarihleri ile balantılı olarak ele
alınabilmitir.
Rize ilinin adı ile ilgili olarak deiik görüler ileri sürülmütür; Yunanca pirinç anlamına gelen
Rhisos, Rumca'da "RIZA" olarak da etei anlamında kullanılmıtır. Osmanlıca'da ise "RZE" ufak
kırıntı, döküntü anlamındadır. Ayrıca Erzincan'ın Sakalar dönemindeki "Eriza" olan adının baındaki "e"
sesinin dümesi ile ada olarak Rize için de kullanıldıı ifade edilmektedir.
Rize ili ve çevresinin bilinen ilk hakim ahalisi, bitiken dilli ve Asya kökenli kavimlerdir. Bunlar Rize
ve çevresinde tarım ve hayvancılıkla geçinen yerleik topluluklarıdır. Bu topluluklardan "KULKU-
KULKHA"ların adına, Erzurum yöresini kendi ülkesinin topraklarına katan URARTU kralı II. SARDUR
(M.Ö. 765–735) 'un Çıldır gölünün güneyinde Taköprü köyünün üstündeki kayalıklara kazdırdıı çivi
yazılı kitabede rastlanmıtır.
M.Ö. 2000'lerde Kafkas daları ile Karadeniz'in kuzeyinde yaayan Kimmerler'in Ülkesi, M.Ö. 720
yıllarında Sakalar tarafından igal edildi. Kimmerler'in Azak denizi ile Kafkaslar arasında yaayan kolu,
Sakalar'ın baskısı ile M.Ö. 714 yıllarında yurtlarını bırakarak Aras ve Çoruh nehri boylarınca yayıldılar.
Kimmerler'in bu ilk göçleri, en eski destanî Gürcistan tarihi olan "Kartlis-Çkhovrebe"da kartli
(Gürcistan) ve komularını esarete aldıkları ilk seferi diye anılmaktadır. Daha sonraları Kızılırmak ve
Adana Bölgesine kadar hakim olan Kimmerler'den, Trabzon-Bayburt arasındaki Kemer daı, Rize Çayeli
lçesi çıkıındaki Kemer köyü, Kızılırmak boyundaki Gemerek ile Kars'ın dousunda yer alan Ümrü gibi
corafya adları günümüze kadar gelmitir.
XI. Yüzyıldan itibaren Rize'ye Türkmenlerin akınları younlaır. 1071 Malazgirt zaferi ile birlikte
Bizans'tan fethedilen bölgelerde Türk emirlikleri kurulurken, Erzurum-Saltukluları da Çoruh nehri
boyları ile birlikte Rize bölgesini hudutları içine aldılar.
IV. Haçlı seferinde Frenklerin stanbul'u igali üzerine baskıdan kaçan KOMMENLER soyu, 1204
yılında Rize'yi de içine alan Trabzon Pontus Rum mparatorluu’nu kurmulardır.
Trabzon Rumları, 1456 yılından itibaren Osmanlı devletine vergi vermeye balamı, 1461 yılında
Trabzon'u fetheden Fatih Sultan Mehmet 1470 yılında Ali Paa ismindeki Komutan tarafından Rize ve
çevresi Türk egemenlii altına alınmıtır. Böylece Anadolu Türk birliine katılan Rize bölgesine, 1461
yılı ve sonrasında Çoruh, Amasya, Samsun ve Tokat'tan; 1466 yılında yıkılan Karamanolu Beylii bir
daha canlanmasın diye Konya yöresinden; 1501 yılında ii ah smail'in yıktıı Sünni Akkoyunlulardan
Tebriz ve öteki bölgelerden kaçanlardan; 1515 yılında Dulkadırli beylii kaldırılınca Mara-Elbistan
Türkmenleri Trabzon ve Rize yöresine yerletirildiler. Yavuz Selim devrinde Trabzon'un dousundaki
dirliklerden bazıları ünlü Ouz boyu Çepniler'in elinde idi. Fakat Çepnilerin Trabzon'un dousundaki
yerlere ve bilhassa Rize bölgesinde yerlemeleri sonraki yüzyıllarda olmutur. Gerçekten Çepniler
karada ve denizde yiitçe mücadele vererek oralarda kalabalık topluluklar halinde yurt tutmulardır.
Bilhassa Rize ehri ve bölgesinde Çepniler youn bir ekilde yerlemilerdir. imdi Rize ehri ve
bölgesinde sadece Türkçe konuulmasının sebebi bu youn Çepni yerlemesidir. Zamanımızda Rize
bölgesindeki köylerde Çepni adlı ailelere rastlandıı gibi, Çepni bu yörede "yiit" , "gözü pek", "cesur
ve çetin", adam manasına geliyor.
Yavuz Sultan Selim'in sancak beylii sırasında Annesi Gülbahar Hatun Sultan Rize'ye gelerek kendi
adı ile anılan camii yaptırmıtır.
19. Yüzyılın balarından itibaren Rize'de Tuzcuoullarının isyanı deiik tarihlerde birkaç kez
tekrarlanmıtır. 1834 yılında bu isyanlara son verilerek Tuzcuoulları Rumeli de iskan edilmilerdir.
TÜİK, Seçilmiş Göstergelerle Rize, 2012
XI