Prof. Dr. Tayfun Turan - tahudegitsel.org
Prof. Dr. Tayfun Turan - tahudegitsel.org
Prof. Dr. Tayfun Turan - tahudegitsel.org
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Uyku sorunları: Ruhsal bozukluklardaki<br />
önemi<br />
<strong>Prof</strong>. <strong>Dr</strong>. Mustafa <strong>Tayfun</strong> <strong>Turan</strong><br />
Erciyes ÜTF Psikiyatri AD<br />
tayfunturan@hotmail.com
“Müracaat eden herkese muayenede uyku durumu sorulmalı”<br />
İnsomnia (Uykusuzluk) (DSM):<br />
• Uykuya dalmada zorluk<br />
• Sürdürmede zorluk<br />
• Erken uyanma<br />
• Dinlendirici olmaması<br />
• İşlevselliğin bozulması
Uykuyu sürdürme zorluğu ve erken uyanma 45-59 yaşlarında sık<br />
Uykuya dalma zorluğu ve dinlendirici olmayan uyku gençlerde sık<br />
Yaşın ilerlemesiyle insomnia riski artmaktadır<br />
Dinlendirici olmayan uyku en sık görülen uyku sorunu<br />
Hipersomni gündüz uyku ataklarının olması
Uykusuzluk şikayeti ile uyku merkezlerine başvuranların %35’inde<br />
ruhsal bir bozukluk bulunmaktadır<br />
Bu hastaların yarısında major depresif bozukluk vardır<br />
MDB hastalarının %80-85’inde uykusuzluk, %15-20’isinde ise<br />
fazla uyuma şikayeti bulunur<br />
Bir çok ruhsal bozuklukta uyku sorunları görülebilir<br />
Parasomniler ruhsal bozukluğu olanlarda sık görülebiliyor
Bir çok ruhsal hastalıkta uyku bozuklukları görülebilir<br />
En sık olarak;<br />
• Panik bozukluk<br />
• Yaygın anksiyete bozukluğu<br />
• TSSB<br />
• Manik atak<br />
• Depresif bozukluklar<br />
• Psikozlar
Psikozlar:<br />
Sanrı, halüsinasyon, çağrışım bozuklukları, davranış bozuklukları,<br />
ajitasyon belirtileri ile giden hastalıklar<br />
Şizofreni, şizofreniform bozukluk, sanrısal bozukluk vs.<br />
İnsomnia ya da aşırı uyku sıklıkla bulunur<br />
Anksiyete ve sanrılar aşırı hiperaktiviteye sonuçta uyku sorunlarına<br />
neden olur
Psikozlar (2)<br />
Şizofreni; uyuduklarını kabul etmeyebilirler; bilişsel işlev<br />
bozukluğuna bağlı olabilir<br />
• uykuya dalma ve sürdürmede bozukluk<br />
• Yavaş dalga uykusunda azalma<br />
• NREM ve REM latansında kısalma<br />
• Antipsikotiklerle uyku kalitesinde artış<br />
• İnsomnia alevlenme/nüks göstergesi olabilir<br />
• Şiddetli insomnia intihar riski oluşturabilir<br />
• Bazı hastalarda hipersomni bulunabilir<br />
• Uyku bozukluğu antipsikotiklerin oluşturduğu akatizi ve<br />
sedasyondan ayırt edilmelidir
Duygudurum bozukluklarında uyku sorunları (1);<br />
• Depresif bozukluklar (Major depresyon nokta prevalansı %6)<br />
• Bipolar bozukluklar<br />
İnsomnia ve hipersomnia sıklıkla bulunur<br />
Duygulanım bozukluğu olanların %90’ında uyku sorunları bulunur
Depresyon (2);<br />
• Uykuya dalmada zorluk<br />
• Sürdürmede zorluk<br />
• Erken uyanma (terminal insomnia)<br />
• Hipersomni bipolar depresyonda sık, atipik depresyonun bir<br />
özelliği<br />
• Hastalık ne kadar şiddetliyse insomnia da o kadar şiddetli<br />
• İnsomnia depresyonun ilk/öncü belirtisi olabilir<br />
• Antidepresan tedavi ile ilk düzelen belirti olabilir
(3)<br />
• Depresyon atağı öyküsü bulunanlarda uyku bozukluğu yeni bir<br />
atağın başlayacağının işareti olabilir<br />
• Kalıntı bir semptom olarak uyku bozukluğu yeni bir depresyon<br />
atağını kolaylaştırabilir<br />
• Uyku sorunu için “self medikasyon” sıktır (hipnotik, alkol<br />
bağımlılığı gelişebilir)<br />
• REM latansında kısalma, REM uykusunda artış, delta uykusunda<br />
azalma
SSRİ, TCA ve MAOİ REM uykusunu baskılarlar;<br />
REM uykusunun baskılanması depresyonun düzelmesine katkı<br />
sağlıyor olabilir<br />
Ancak her antidepresan REM uykusunu baskılamıyor
(4)<br />
Manik atakta;<br />
• Uykuya dalamama, uykuyu sürdürmede zorluk, uyku süresi kısa<br />
• Buna rağmen hastalar enerjiktir<br />
• Uyku deprivasyonu manik atağı tetikleyebiklir<br />
• Uyku bozukluğu manik atağın öncü belirtisi olabilir<br />
• Gençlerde hipersomni ile giden depresyon vakaları ilerde bipolar<br />
olabilir<br />
• REM latansında kısalma, 3. ve 4. evre uykularının süreleri kısalmış<br />
olabilir<br />
• “Self medikasyon”hipnotik ya da alkol kötüye kullanımına neden<br />
olabilir
Anksiyete Bozuklukları:<br />
Tremor, gerginlik, huzursuzluk, çabuk yorulma, çarpıntı, hızlı soluma,<br />
terleme,ağız kuruluğu, sersemlik, endişeli bekleyiş, startle<br />
response, konsantrasyon güçlüğü vs belirtiler<br />
Anksiyete bozuklukları toplumda oldukça sık görülür<br />
• Aşırı anksiyete ve endişeli bekleyişe bağlı uykuya dalmada ve<br />
uykuyu sürdürmede zorluk<br />
• Sık uyanma ve kabus<br />
• Anksiyete atakları
Anksiyete bozuklukları (2)<br />
• Uyku latansınde artış<br />
• Safha 1-2 uykusunda artış<br />
• Yavaş dalga uykusunda azalma<br />
Alkol veya hipnotikler ile “self medikasyon” olabilir
Anksiyete bozuklukları (3)<br />
Panik bozukluk<br />
Panik atak ve beklenti anksiyetesi esas özelliği<br />
Uyku sırasında panik atak ile uyanma, aşırı uyarılma nedeniyle tekrar<br />
uyuyamama
Anksiyete bozuklukları (PB)(4)<br />
• Uyku latensinde artma<br />
• Etkili uykuda azalma<br />
• Panik ataklar, genellikle, NREM uykusunda yavaş dalga uykusuna<br />
geçerken oluşur<br />
• Uyku terörü ve obstruktif uyku apnesi ile karışabilir, farklı<br />
olarak PB’da gündüzleri beklenti anksiyetesi ve panik atak olur
TSSB<br />
Kabus, uykusuzluk, uyku apnesi, periyodik ekstremite hareketleri sık<br />
Uyku bozukluğu TSSB gelişimi için risk etkeni<br />
REM bölünmeleri ana özelliği<br />
BDT’ler uykusuzluk ve kabus için etkili<br />
Uyku hijyeni
Alkolizm<br />
Akut alkol alımı 30 dakika sonra uyku oluşturur ve 4 saat sürer<br />
Kronik alkol tüketiminde ise uyku bölünmeleri, kısalmış derin uyku<br />
süresi, uyanma ve huzursuzluk<br />
Alkol alımının artırılması uyku bölünmelerini azaltır<br />
Yoksunlukta ilk olarak uykunun kesilmesi ve kabuslar olabilir
Uykudan hemen önce akut alkol alımı;<br />
Yatak ıslatma, uyku terörü, uyurgezerlik, uyku apnesi, horlama<br />
sorunlarına sebep olabilir<br />
Alkol yoksunluğunda görülen insomnia alkol alımının devam etmesine<br />
katkı sağlar<br />
Yoksunluk dönemindeki insomnia deliryumun habercisi olabilir<br />
Deliryum tremens döneminde de insomnia, halüsinasyonlar olur
(Alkolizm)<br />
• Yavaş dalga uykusunda artış<br />
• Toplam uyku süresinde azalma, ve bölünmeler<br />
• REM uykusunda artış<br />
Alkol kullananlarda uyku sorunu varsa alkolizm gelişebilir
Tedavide dikkat edilecek noktalar:<br />
• Altta yatan ruhsal rahatsızlığın tedavisi<br />
• Uyku hijyeninin sağlanması<br />
• Gevşeme egzersizleri<br />
• Uyaran kontrolü tedavileri, bilişsel-davranışçı terapiler<br />
• İnsomnia varsa uyku veren ilaçların tercih edilmesi H1 blokajı, 5-<br />
HT2 blokajı yapan ilaçlar<br />
• Hipersomni varsa uyku veren ilaçlardan kaçınma
Benzodiazepinler<br />
Tolerans, kötüye kullanım, bağımlılık riski, artık etki, solunum<br />
depresyonu<br />
Uyku latansını azaltırlar, uyku etkinliğini artırırlar, uyanma sayısını<br />
azaltırlar<br />
REM uyku süresini kısaltırlar<br />
Yavaş dalga uykusunu baskılar, evre 2 uykuyu artırırlar; uyku<br />
yapısını değiştirirler<br />
Kısa yarı ömürlü olanlarla (triazolam) artık etki olmaz<br />
Bir aydan uzun süre kullanılmamalıdır
Tablo 8. Benzodiazepinlerin özellikleri, doz ve etki süreleri. Ülkemizde<br />
bulunanların piyasa isimleri verilmiştir.<br />
İlaç Piyasa adı Doz (mg)<br />
Etki süresi (Yan ömrü) (Saat)<br />
Alprazolam Xanax 0.5-6 12-15<br />
Diazepam Diazem, Nervium 2-40 30-60<br />
Flunitrazepam 0,5-1 10-20<br />
Klonazepam Rivotril 0.5-4 mg 20-60<br />
Klorazepat 15-60 >100<br />
Klordiazepoksid 5-100 >100<br />
Lorazepam Ativan 0.5-6 8-25<br />
Midazolam (Uyku için kullanılmaz) 7.5-15 1.5-2.5<br />
Nitrazepam (Uyku için kullanılmaz) 5-10 25-35<br />
Oksazepam 15-120 5-14<br />
Temazepam 15-30 8-13<br />
Triazolam 0.125-0.5 1.5-5
Benzodiazepin dışı antagonistler<br />
Zopiklon, zolpidem, zaleplon<br />
Uyku yapısını bozmazlar, REM uykusunu etkilemezler<br />
Artık etki çok az<br />
Apne sıklığını artırmazlar
Antihistaminikler<br />
Hidroksizin, difenhidramin, doksilamin<br />
H1 blokajı<br />
Antikolinerjik yan etkiler<br />
Artık etki bırakabilirler
Antidepresanlar<br />
Sedatif etkili antidepresanlar (TCA’lar) uykuyu artırırlar<br />
Bu etki H1 ve/veya antikolinerjik etki ile olur<br />
5-HT2A blokajı yapanlar REM uykusunu değiştirmezler, derin<br />
uykuyu artırırlar (Trazadon, Mirtazapin)<br />
SSRİ, SNRİ’lar REM uykusunu baskılar, uykuda bölünmelere neden<br />
olurlar
Hipersomni bulunan anksiyete veya depresyon vakalarında;<br />
sedasyon yapanlar verilmez<br />
SSRİ, SNRİ, MAOİ tercih edilebilir<br />
Ketiyapin, Olanzapin<br />
Şizofreni, bipolar bozukluk; uykusuzluk varsa sedasyon yapan AP’ler<br />
tercih edilir
SONUÇLAR<br />
• Uyku bozuklukları ruhsal hastalığın belirtilerini şiddetlendirebilir<br />
• Nükslere ve alevlenmelere sebep olabilir<br />
• Hayat kalitesinin azalmasına ilave katkı sağlar<br />
• İntihar düşüncelerine ve girişimlerine sebep olabilir<br />
• Tedavide uyku durumu gözetilerek uygun ilaçlar ve yöntemler<br />
tercih edilmeli
TEŞEKKÜRLER…
Change language