Çelebi'lerin renkli dünyası

tarih
ÇELEBİ’lerin
renkli dünyası
En heyecanlı ve coşkulu günlerinden
birini yaşıyordu İstanbul.
Topkapı Sarayı’ndan Sarayburnu’na
kadar geniş bir
alanda toplanan şehir halkı, IV.
Murad Han’ın yeni doğan kızı
Kaya Sultan için yapılan kurban
töreninin coşkusu içindeydi. Padişah’ın
baba olması nedeniyle zaten
önemli olan bu günü daha ilginç kılan ise
Lağari Hasan Çelebi’nin yapacağı söylenen
“roketle uçma” denemesiydi.
Evliya Çelebi, Seyahatnamesi’nin birinci
cildini ayırdığı İstanbul’u anlatırken bize,
şehrin o yıllardaki tüm mesleklerinden
öne çıkan kişilikler ve bunların hünerleri,
yapıp ettikleri hakkında uzun uzun
bilgi verir. Evliya Çelebi’nin aktardıklarının
önemli bir bölümü kendi gözlemlerine
dayanan olaylar, tanıştığı kişilerdir.
Ancak dilini renklendirmek için mi, yoksa
yazarken eğlenmek için mi bilinmez,
bazen “fantastik” anlatımlarına rastlanır.
Ona kalsa, söylediği her şey “gerçektir”.
Ancak bunu her söylediğinde de okuyucusunun
zekasına güvenen bir ironi
yeteneğini hissettirir. Seyahatname’nin
böylesi bölümlerinden biri de, “İstanbul’da
bulunan, hezârfen (bin hünerli),
çemşid işli, çok becerikli, Aristo akıllı üstadlar”ın
anlatıldığı bölümdür.
OSMANLI’NIN PARLAK GÜNLER‹NDE B‹LGE
K‹fi‹L‹KLER‹YLE ÖN PLANA ÇIKAN “ÇELEB‹”LER
BAfiKENT ‹STANBUL’DA HAYATA RENK GET‹RM‹fiLERD‹.
İşte, Lağari Hasan Çelebi, Fenni Çelebi,
Şadi Çelebi ve elbette Hezarfen Ahmed
Çelebi ile bu bölümde tanıştırır okuyucuyu.
Bütün bu şahsiyetlerin “Çelebi”
olarak anılmalarının nedeni
“çelebilik” kavramına “olgun-
Evliya Çelebi renkli kalemiyle devrinin ünlü
çelebilerinin hikayelerini anlatır...
luk”, “bilgelik”, “ermişlik” gibi
anlamlar yüklenmesiydi. Hatta
Bektaşi ve Mevlevi tekkelerindeki eğitimlerinde
en üst aşamaya ulaşan kişilere
de bu nedenden “Çelebi” unvanı verilirdi.
Evliya Çelebi’nin anlattıkları da bu
tipte, kendine özgü yetenekleri ve uğraşıları
olan renkli kişiliklerdi.
Bunlardan en kısa ancak en ilginç şekilde
bahsedileni Fenni Çelebi’dir. “Mel’un
iblise ders verip pireyi kafese koyup fakir
kehleyi arabaya koşan hezarfenliğinden
başka, inci gibi pak şiirleri vardır”
der Evliya Çelebi onun için. Evliya Çelebi’nin
söz ettiğimiz “abartma kabiliyetine”
güzel bir örnek! Dünyadaki bütün
kötülüklerin kaynağı ve yaratıcısı olarak
bilinen şeytanın hakkından gelebilen, pire
gibi gözle görülmesi bile zor bir varlığı
kafes demirleri arasına kapatabilen,
“fakir kehle” yani bitap düşmüş bir bite
araba çektirebilen bir adam… Bütün
bunlar yetmezmiş gibi üstüne bir de inci
gibi temiz şiirler diziyor! Evliya Çelebi’nin
“hezarfen” vurgusundan, Fenni
Çelebi’nin çok sayıda farklı alanda bilgili
ve yetenekli bir kişi olduğu anlaşılıyor.

Lağari, üzerinde toplanan ilginin tadını
çıkararak kendinden emin bir şekilde gelir,
50 okka barut kullanarak yaptığı “7
kollu fişeğin” üstüne kurulur! Heyecan
son haddine ulaşmıştır. Lağari’nin yardımcıları
fişeği ateşler ve o garip mekanizmanın
üzerinde göğe doğru yükselmeye
başlar. Bu sırada en önemli izleyicisine
seslenir, “Padişahım seni Allah’a ısmarladım.
İsa Peygamber ile konuşmaya
gidiyorum!” Bu iddialı sözler, işin sonunun
nereye varacağını görmek için sabırsızlananları
iyice meraklandırır. Bu adem neyin
peşinde ola?!
Lağari Hasan Çelebi ve Hezarfen Ahmet
Çelebi’nin uçuşları İstanbul halkı tarafından
heyecan ve ilgiyle izlenmişti. Her ikisi de şehrin
tarihindeki unutulmaz kişilikler oldular.
Evliya Çelebi’nin anlattığı en ilginç olaylardan
birinin kahramanı Şadi Çelebi’dir.
Tıpkı Lağari Hasan Çelebi’nin uçuş denemesinde
olduğu gibi, Şadi Çelebi de
bir gün hünerini göstermek için meydana
çıkar. Padişah IV. Murad’ın da bulunduğu
meraklı bir kalabalığın bakışları
arasında elleri ve ayakları güçlü kuvvetli
kişiler tarafından bağlanıp bir meşin çuval
içine koyularak Sarayburnu’ndan denize
atılır. Ve yine Evliya Çelebi’nin ifadesi
ile “çok vakit geçirmeden” sağ salim
denizden çıkıp padişahın önünde
diz çöker. Buna karşılık bir kese altın ve
çavuşluk rütbesiyle ödüllendirilir.
Böylesi becerilere sahip ‘çelebilerin’ en
ünlülerinden biri ise, hemen akla geleceği
üzere Hezarfen Ahmed Çelebi’dir.
Evliya Çelebi, O’nun ünlü uçuşundan
önce Okmeydanı’nda ‘kartal kanatları’yla
sekiz, dokuz kez deneme yaptığını
söyler. Ve nihayet, Padişah IV. Murad’ın
gözleri önünde Galata Kulesi’nden
Üsküdar’a kadar uçtuğunu bildirir.
Bugün önemi iyice anlaşılan bu
büyük başarı, ilk önce bir kese altınla
ödüllendirilir. Ancak sonradan Cezayir’e
sürülen Hezarfen Ahmed Çelebi,
yaşamının sonuna kadar sürgünde kalır.
Göğe yükselişi süren Lağari Hasan Çelebi,
yanındaki barutları da ateşleyip gök
kubbeyi apaydınlık eder… Ancak yükselişi
barutunun tükenmesiyle sona erer. Hemen
o ilginç aygıtın üzerinde bulunan kanatlara
yapışıp uçmaya çalışır fakat son
hızla denize düşer! Sudan çıkarılıp IV. Murad’ın
karşısına getirildiğinde sırılsıklam ve
perişan halini umursamadan, yine kendinden
emin konuşur, “Padişahım, İsa
Peygamber padişahıma selam eyledi”…
Bu şakası üzerine, zaten keyfi yerinde
olan hükümdarı iyice neşelendirdiği için
bir kese altın ve 70 akçe ile ödüllendirilir.
Evliya Çelebi’nin anlattığı bu ilginç kişiliklere
Osmanlı’ya dair başka kaynaklarda
da rastlanır. Ancak tüm bu “Çelebi”lerin
araştırıcı, yaratıcı, ve gelecek
nesillere ilham veren kişiliklerini, zengin
hayal güçlerini bu denli güzel anlatabilme
yeteneği de yine bu sınıftan birine,
Evliya Çelebi’ye mahsustur!
26 - 27