Psikiyatrik Kadın Hastalarda Evlilik ve Ebeveyn Olma: Bir Gözden ...

Psikiyatrik Kad ın Hastalarda
Evlilik ve Ebeveyn Olma: Bir Gözden Geçirme
Kadriye PEHLİVAN *
ÖZET
Bu gözden geçirmede şizofreni ve mizaç bozukluklar ında cinsiyet farkl ıl ıklarına değinilerek kad ın hastaların
evlilik ve ebeveyn olma özellikleri incelenmektedir. En s ık şizofrenide olmak üzere majör psikiyatrik
bozukluklarda evlenmemi ş olma/ boşanma/ eşinden ayr ı olma oranları normal nüfusa k ıyasla
yüksek olabilmektedir. Ebeveynlik becerileri de çe şitli farkl ı biçimlerde zaaf gösteren bu hastalar çocukların
ın bak ım ı için yak ın aile çevresi ve kurumlara yönelebilmektedir.
Anahtar kelimeler: Evlilik, ebeveyn olma, cinsiyet farkl ıl ıkları , şizofreni, iki uçlu mizaç bozuklu ğu,
depresyon
Düşünen Adam; 2006, 19(3):143-154
ABSTRACT
Marriage and Parenthood in Female Psychiatrie Patients: A Review
In this article, gender dıfferences in schizophrenia and mood disorders are reviewed in the context of
female patients' marital status and parenting skills. In major psychiatric disorders -particularly in
schizophrenia- the rate of being singlel divorced/ separated is frequently high compared to normal population.
Also these patients, lacking the necessary parenting skills in various extent, tend to rely on
close relatives and institutions for childrearing.
pecya
Key words: Marriage, parenthood, gender differentes, schizophrenia, bipolar disorder, depression
GİRİŞ
Günümüzde psikiyatrik bozukluklarda cinsiyet
farkl ıl ıkları önemle üzerinde durulan bir konudur.
Son y ıllarda Kad ın Ruh Sağlığı başlığında
yoğun ara ştırmalar yap ılmaktad ır. Çoğu erken
yaşta ba şlay ıp süreğen seyir gösteren şizofreni
ve mizaç bozukluklar ı gibi psikiyatrik hastal ık-
lar, ki şilerin ya şamlarının tüm evrelerinde bireysel
ve toplumsal ili şkilerini ciddi düzeyde etkilemektedir.
Ayrıca, psikotik hastalarda, muhakeme
bozuklu ğu, dü şünce, davrani ş/alg ı'bozuklukları
ve gerçeği değerlendirme yetene ğinde
değişik derecelerde bozulma olmaktad ır. Psikiyatrik
kad ın hastalar, buna ba ğl ı olarak, hayat ın
her alan ında olabilece ği gibi cinsel yaşam, evli-
* Kastamonu Devlet Hastanesi, Psikiyatri Uzm. Dr.
143

Psikiyatrik Kadın hastalarda Evlilik ve Ebeveyn Olma:
Bir Gözden Geçirme
Pehlivan
lik ve çocuk bak ımı gibi önemli konularda da
zorlanmaktad ır ( 1). Günümüzde psikiyatrik hastalar
ın hastanede kal ış sürelerinin k ısalarak yaşamların
ın daha büyük k ısmın ı toplum içinde
geçirmelerinin sonucu olarak, evlilik ve do ğurganl
ık oranlar ın ın arttığı söylenebilir. Yap ılan
ara ştırmalarda kad ın hastalarda plans ız, istenmeyen
gebeliklerin ve dü şük s ıkl ığın ın arttığı ,
gebelikte daha fazla şiddete maruz kald ıkları ve
dünyaya gelen çocuklar ın bakımını üstlenemedikleri,
gereksinimlerini kar şılayamad ıkları gösterilmi
ştir (2,3 ). Bu nedenle psikiyatrik hastal ığı
olan kad ınların gebelik ve ebeveynlikte zorlandıkları
belirtilmi ştir (2,4,5)
Bu gözden geçirmede şizofreni ve mizaç bozukluklar
ında cinsiyet farkl ıl ıkları üzerinde k ısaca
durularak kad ın hastalar ın evlilik ve ebeveyn olma
özellikleri ayr ınt ılı incelenmektedir.
ŞİZOFRENİ VE MİZAÇ
BOZUKLUKLARINDA C İNSİYET
FARKLILIKLARI
Şizofreni kad ın ve erkekte e şit s ıklıkta görülür.
Bununla beraber hastal ığın başlang ıc ı aç ısından
ciddi farkl ılıklar gösterir. Erkeklerde kad ınlardan
daha erken ba şlar; erkek hastalar ın yarıs ından
fazlas ı, kad ınların ise yaln ızca % 30'luk bir
k ısm ı 25 yaşından önce hastaneye yatar. Hastalığın
görülme s ıklığı erkeklerde 15-25, kad ınlarda
25-35 ya şlarında pik yapar. Baz ı çal ışmalarda
erkeklerin kad ınlardan daha fazla negatif
semptom gösterdi ği, hastane yat ış sayıların ın
daha fazla oldu ğu ve kad ınların daha iyi sosyal
işlevselliğe sahip olduğu saptanmıştı r (6-1°)
Seeman (1982) şizofren kad ınlarda; evlilik,
mesleki ve sosyal uyumun daha iyi oldu ğunu ve
hastal ıkta remisyonlarla gidi şin erkek şizofrenlerden
daha s ık olduğunu saptam ıştır (9). Test
(1990) çal ışmas ında şizofren kad ınların daha s ık
ebeveyn olduklar ını, bir e şle beraber ya şadıkla-
pecya
rını ve heteroseksüel olarak aktif olduklar ını bildirmi
ştir ( 11 ). Şizofrenide cinsiyet farkl ılıkları
ile ilgili bir gözden geçirmede; kad ın şizofrenlerde
premorbid i şlevsellik, sosyal meslek uyumu
ve prognozun daha iyi oldu ğu, şizofrenide
belirtilen cinsiyet farkl ılıklarının normal cinsiyet
dimorfizminin ötesinde, do ğrudan hastal ığın
etyopatogenezi ile ili şkili olabileceği bildirilmi
ştir (8). Ayrıca, hastan ın kişiler aras ı ilişkilerinde
sağlıklı duygusal özellikler göstermesi,
cinsel yaşantısının olmas ı ve evli ise, bu ba ğın
sürüyor olmas ının iyi prognoz belirleyicileri olduğu
bildirilmektedir (12).
Araştırmalar genellikle, depresyonun kad ınlarda
erkeklerden iki kat fazla oldu ğunu göstermektedir.
Depresyon prevalans ındaki cinsiyet farkl ı-
lıkları puberteden sonra ortaya ç ıkar ve üreme
dönemi boyunca belirginle şir. Ayr ıca, kontraseptif
kullan ımı, dü şük, premenstrüel dönem,
puerperiyum ve menopoz kad ının kolayca depresyona
girebileceği ilişkili dönem/ durumlard ır
(13-16)
Kadında depresyonun fazla görülmesinin nedenleri
olarak hormonal farkl ılıklar, çocuk doğurmanın
etkileri, kad ınlar ve erkekler için psikososyal
yüklenmelerin farkl ılığı ve öğrenilmi ş
çaresizlikle ilgili davran ış modelleri varsay ılmaktad
ır (6,15,17). Son 30-40 y ıl içinde yap ılan
ara ştırmalardan elde edilen verilere göre depresyonda
kadın erkek aras ındaki fark ın giderek
azaldığı san ılmaktad ır. Bu, geli şmi ş toplumlarda
kad ının sosyoekonomik konumundaki ve kadın
rolündeki değişmeye bağl ı olabilir. Depresyon
kad ınlarda en çok 35-45 ya şları aras ında,
erkeklerde 55 ya şlarından sonra görülmekte ise
de, bu bozukluklar ın genç yaşlarda san ıldığından
çok görüldüğüne ilişkin veriler artmaktad ır
( 18). Majör depresif bozuklu ğun ortalama ba ş-
lang ıç yaşı 40'tır. Hastalar ın yarıs ında başlang ıç
20-50 ya şları aras ındad ır, yayg ın olmamas ına
144

Psikiyatrik Kadın hastalarda Evlilik ve Ebeveyn Olma:
Bir Gözden Geçirme
Pehlivan
rağmen, çocukluk ça ğı ve genç ya şta da görülebilir.
Baz ı yeni epidemiyolojik veriler 20 ya ş altındaki
ki şilerde majör depresif bozuklu ğun artmakta
olduğunu göstermektedir (6).
Kad ın ve erkeklerin depresyona kar şı farkl ı tepkileri
olduğu çe şitli araşt ırma sonuçlar ıyla ortaya
ç ıkarılmıştır. Bu sonuçlara göre, evlilik kadınları
erkeklerden daha az korumaktad ır. Örneğin,
evli erkekler bekârlara göre daha az duygulan
ım bozukluğu gösterirken, bu bozukluk evli
kad ınlarda bekârlara göre daha fazla görülmektedir
(19)
İki uçlu mizaç bozukluğu (İUMB) s ıklığı ise,
kad ın ve erkekte belirgin farkl ıl ık göstermemektedir.
Genelde İUMB 'nin ba şlang ıc ı majör depresif
bozukluktan daha erkendir. 6 ila 50'li ya şlar aras
ında hatta daha geç ba şlang ıç görülebilmekte
ise de ortalama 30'lu ya şlarda ba şlar (6).
İUMB'de temel cinsiyet farkl ılıkları, hızlı döngü
ve depresif/ karma epizodlar ın erkeklere bakışla
kadınlarda daha s ık görülmesidir (17,20)
İUMB 'nin medeni durumla ili şkisi araştırıldığında,
ayrı yaşayan veya bo şanmış ki şilerde riskin
artt ığı bulunmu ştur. İUMB 'de bo şanma
oranları, kontrol grubuyla kar şılaştırmal ı bir çalışmada
2-3 kat artm ışt ır (21 ). Bir çal ışmada hastalar
ın % 45'inin hastal ıkları nedeniyle e şlerinden
ayr ıldığı saptanm ıştır (22).
EVLİLİK
Evlilik; sosyal, dini ve siyasi anlamda ayn ı haklara
sahip kad ın ve erkek aras ındaki bir Sözle şmedir.
Evlenme serbest seçmeye dayal ı olmas ı gereken,
iki varl ığın anla şarak ortak bir yuva kurma
dürtüsüdür. Buna göre evlilikte annelik ve babalık
içgüdülerinin önemli bir rolü vard ır (21).
pecya
İstatistikler ak ıl hastal ıkların ın bekârlarda, evlilerden
daha s ık görüldüğünü doğrulamaktad ır.
Bunun nedenlerinden biri evlilerin k ısmen daha
düzenli ve kararl ı bir hayat ya şamas ıdır. Evliliğin
insan ın en önemli ki şiler aras ı davran ışı olduğu
unutulmamal ıdır. Birey evlilikte sadece
cinsel doyum ve rahatl ık bulmaz, bunun yan ı s ı-
ra birçok güvenlik tedbirlerine kavu şur. Bu gereklerin
yokluğu veya eksikli ği, özellikle kad ında
pek çok ruhsal sorunlar ın ortaya ç ıkışın ı haz
ırlar. Ki şinin istendiğini, arzu edildiğini ve
gereksinim duyulduğunu bilmesi, bir doyum ve
güven hissi verir. Bununla birlikte evlilik, özellikle
kad ını kendisine tamamen yabanc ı ki şilere
ve çevreye uyuma zorlar. Bireye büyük ölçüde
ki şiler aras ı bir uyum yetene ği ve sorumluluk
duygusu aşılar. Kad ında evlilik öncesi geli şmeye
başlamış bir psikoz ileride evlili ğin olumlu
bir şekilde sürmesini engeller. İstatistikler boşanmış
e şler aras ında büyük ölçüde psikiyatrik
hastalığı olan ki şilerin varlığın ı ortaya koymuştur
(23)
Myerson (1917), Taunton Devlet Hastanesi'nin
1854-1916 y ılları aras ındaki kay ıtlarını inceleyerek
ayn ı yaş gruplarındaki normallerle k ıyasladığında,
evlilik oran ını şizofrenlerde % 18,
normallerde ise % 48 olarak saptam ıştır (23). Essen-Möller
ve çdegard çal ışmalar ında, şizofrenlerde
evlilik oran ının normallerden dü şük olduğunu
saptam ış, hastal ığın erken ya şta ba şlamas ı
ve s ık hastane yat ışları nedenleriyle evlilik şanslarının
azald ığın ı belirtmi ştir. Şizofrenlerle normal
nüfus aras ındaki doğurganl ık oranlar ı aras
ındaki fark do ğum kontrol yöntemlerinin gelişimine
paralel azalma e ğilimindedir. İUMB 'de
ise dü şük evlenme oranlar ına rağmen, doğurganl
ık oranlar ın ın normal nüfusla benzer oldu ğu
tespit edilmiştir (23,24)
Şizofren hastalar ın prepsikotik dönemde evlenip
çocuk sahibi olduklar ı, hastal ık sonras ı doğur-
145

Psikiyatrik Kadan hastalarda Evlilik ve Ebeveyn Olma:
Bir Gözden Geçirme
Pehlivan
ganl ığın toplumdan dü şük olduğu belirtilmi ştir.
Özellikle hebefrenik ve katatonik şizofrenlerin
evlenme ve çocuk sahibi olma olas ılığı daha düşüktür.
Şizofrenler aras ında hiç evlenmemi şlerin,
evli olanlardan ve ayr ılm ış olanlardan çok
daha fazla oldu ğu, evlilik dışı çocuk sahibi olman
ın şizofreni hastalar ında artt ığı bildirilmektedir
(24-26 )
Sikloid psikoz/şizofreni ve afektif bozuklu ğun
genel nüfusla kar şıla ştınldığı Jönsson'un (1991)
çalışmas ında, afektif bozukluğu olan hastalarda
evlilik ve doğurganl ık beklenen oranlarda; şizofrenlerde
ise evlilik oran ı anlaml ı dü şük, doğurganl
ık (marital fertilite d ışında) genel nüfustan
anlaml ı dü şük; ancak gayri me şru çocuk say
ıs ı afektif bozuklu ğu olanlardan anlaml ı yüksek
saptanm ıştır (25). Blumenthal'in (1975) depresif
semptomatoloji ve sosyal i şlevleri kar şılaşt
ırdığı çal ışmas ında, yüksek depresyon skoru
alan kad ınlar ın evlilikte yüksek uyumsuzluk düzeyi
bildirdi ği gösterilmi ştir. Erkeklerde de bu
ili şki olmakla birlikte, anlaml ı bulunmam ıştır.
Evliliği erkeklere göre daha önemli görmeleri,
kad ınlar aras ında depresif semptomlarla evlilik
gerilimindeki art ış aras ındaki ili şkiyi aç ıklayabilir
(27).
Depresif kad ınların sağlıkl ı kontrol grubundakilere
k ıyasla daha bağıml ı, daha az ileti şim kuran,
cinselliğe daha ilgisiz, daha çekingen, tartışmaya
daha yatk ın ve ebeveynlik konusunda
daha az şefkatli olduklar ı gösterilmi ştir. Depresyon
evlilik ya şam ın ı büyük ölçüde etkilemektedir.
Depresyonlu bireyle ya şaman ın yak ın çevredeki
ki şiler üzerinde de derin etkiler olu şturduğu
bilinmektedir. Yak ın akrabalarda, özellikle
yorgunluk, umutsuzluk, üzüntü, sosyal ya şama
ilgisizlik gibi belirtiler s ık görülmektedir.
Unipolar depresyonlu hastalar ın yakla şık yarıs ı-
nın (% 40-50) evliliği büyük oranda uyumsuzdur.
Uyumsuz evliliklerin de yar ısında e şlerin
pecya
biri veya her ikisi hafif veya orta derecede, depresyon
belirtilerine sahiptir (27).
Depresyonlu kad ınların ileti şimlerinde daha fazla
ağz ı s ık ı ve boyun eğici, e şlerine kar şı daha az
mü şfik, ki şisel duygulann ı paylaşmaya gönülsüz
olduklar ı, kocalar ıyla ve çocuklar ıyla daha
çok tan ıştıkları; genel olarak depresif hastalar ın
daha fazla dü şmanca tutum ve ba şkaların ı kontrol
çabas ı gösterdikleri bildirilmi ştir (19,28)
Mutsuz ve da ğılmış evlilik yaşayan erkek ve kadınlar
aras ında majör depresyon oran ın ın yüksek
olduğu aç ıkt ır. Depresyon düzelirken, hastaların
bozulmu ş aile işlevi de düzelir. Bununla
birlikte bu bireylerin iyilik dönemlerindeki aile
içi ileti şimleri de sağlıklı çiftlere oranla daha zay
ıf kal ır. Daha fazla yak ınl ık ve destek gereksinimi
içinde olduklar ı için, depresyonlu kad ınların
evlilikleri oldukça kötüdür. Depresyon düzelse
bile, problem çözme, ileti şim kurma, günlük
i şlerden tatmin olma yetene ği zay ıflamaktad
ır. Kad ınlarda depresyonun daha yayg ın olmas
ına ek olarak, depresyonun remisyon oran ı daha
dü şük, nüks oran ı ise daha yüksek bulunmu ş-
tur. Bu durum, özellikle depresyonlu kad ınların
ailede daha fazla güçlük çekmeleri ile ili şkili
olabilir (28).
Maner (1987), psikiyatrik hasta e şlerinin hasta
ve hastal ığa kar şı tutum ve anksiyete düzeyleri
konusunda yapt ığı çal ışmada, nörotik grubun
% 25,7'sinin e şinin rahats ızl ığın ın evlenmeden
önce var oldu ğunu, bunlar ın % 14,3'ünün bilerek
evlendiğini; psikotik grupta ise % 21,4'ünün
e şinin hastal ığın ın evlenmeden önce var olduğunu,
ancak hiçbirinin bilerek evlenmedi ğini
belirtmi ştir. Bo şanmay ı düşünme konusunda
her iki grupta "hiç dü şünmedim" seçene ği en
fazla, ikinci s ırada "önce dü şünüyordum, şimdi
dü şünmüyorum" yan ıtı psikotik grupta % 35,7,
nörotik grupta % 17,1 ile dikkati çekti ği; ancak
146

Psikiyatrik Kad ın hastalarda Evlilik ve Ebeveyn Olma:
Bir Gözden Geçirme
Pehlivan
istatistiksel olarak anlaml ı olmad ığı bildirilmi
ştir (29).
Frank ve ark. (1981), remisyonda bipolar bozukluğu
olan 16 hasta ve e şleri ile 16 sağlıkl ı
çiftin evlilik uyumunu incelemi ştir. Sonuçlar
her iki grubun evlilik uyumunun benzer oldu ğunu
ortaya koymu ştur. Çal ışma bipolar hastal ığı
olan ki şinin evlilik düzeni ba şka bir biçimde bozulmazsa
ve hasta remisyonda ise çiftin, sa ğl ıkl
ı çiftlere benzer şekilde tatminkâr evlilik uyumu
yakalayabilece ğini göstermi ştir (30)
Psikiyatrik hastalar ın e şleri ile yap ılan çal ış -
malarda, "assortative mating" denen, birbiri ile
benzer özellikleri olan çiftlerin e şle şme eğilimi
gösterdikleri saptanm ışt ır. Reed ve ark.
1973'te yapt ıklar ı bir çal ışmada fonksiyonel
psikozu olan hastalar ın yaln ızca % 12-16's ın ın
e şlerinin ruhsal aç ıdan sağlıklı olduklar ını tespit
etmi ştir (31). Şizofren kad ınlar ın e şlerinin
değerlendirildiği Parnas' ın (1985) çal ışmas ında,
bunların normal kad ınların e şlerinden çok
daha s ık olarak psikiyatrik rahats ızl ık geçirdikleri
görülmü ştür. Şizofren e şlerinde psikoz s ıkl
ığı daha yüksek bulunmu ş, bunun yan ı s ıra şizotipal
ve di ğer ki şilik bozukluklar ına da daha
s ık rastlanm ıştır (32).
Fowler ve Tsuang (1975), şizofren e şlerinin %
39'unda ve mizaç bozuklu ğu olan hastalar ın e ş-
lerinin ise, % 17' sinde psikiyatrik rahats ızl ık olduğunu
saptam ışt ır. Alanen ve Kinnunen (1975)
şizofren e şlerinin % 80'inin psikiyatrik aç ıdan
sorunlu (% 6's ı şizofren) olduğunu; Rosenthal
(1974) ise, kronik şizofrenlerin e şlerinin üçte birinde
` şizofreni spektrum' bozuklu ğu ve % 22'sinde
psikopatik ki şilik bozukluğu olduğunu ortaya
koymu ştur (33,34)
Tosun (1990) şizofreni ile medeni durum ili şkisini
ara şt ırdığı çalışmas ında; şizofreninin ki şi-
pecya
nin evlenme şans ını azalttığı ve/veya evlenmeyi
geciktirdi ği, kad ın hastalar ın daha çok bo şanma
oran ı gösterdiği, şizofreninin bo şanm ış ve dullarda
daha yüksek oranda görüldü ğü, evli hastaların
hastanede kal ış sürelerinin bekârlara göre
daha k ısa ve aradaki fark ın anlaml ı olduğu ve
evliliğin şizofrenide iyi prognoz için bir kriter
kabul edilebileceği sonucuna varm ıştır (35).
Lane ve ark.'n ın (1995), 5.158 psikiyatri hastas
ında yapt ıklar ı çal ışmada, toplam evlilik oran
ının % 61 oldu ğu bulunmu ştur. Evlilik oranları
şizofren kad ın hastalarda % 51'ken İUMB
olan kad ınlarda % 66, nevrotik kad ınlarda ise
% 78 bulunmu ştur. Bu çal ışmada erkek hastalarda
daha belirgin olmak üzere şizofren hasta
grubunda evlenme oran ı genel nüfusa oranla
daha az, bunun yan ında İUMB olan grubun evlenme
oran ı nevroz hastalar ın ın oranlar ına e şit
bulunmu ştur (36).
Dilbaz (1998) erken ba şlangiçli olan ve olmayan
şizofreni hastalar ını karşılaştırdığı kontrollü
çalışmas ında; erken ba şlang ıçl ı şizofreni grubunda
% 86,7'sinin bekâr oldu ğunu saptam ış ,
medeni durum aç ısından her iki grup aras ında
anlaml ı istatistiksel farkl ılık olduğu, erken ba ş-
lang ıçl ı grupta evli olma oran ının oldukça dü şük
olduğu gözlemlenmi ştir (9).
Vedi (1999)'nin yaptığı çal ışmada, şizofreninin
erkeklerin % 66's ında, kad ınların % 76's ında 25
yaşından önce ba şladığı saptanmıştır. Evliliğin
gerek kad ın gerekse erkeklerin % 85 'inde hastalık
başlamadan ya da prodromal dönemde gerçekle
ştiği, % 15'inde ise, en az bir y ıllık hastal
ık öyküsünün oldu ğu saptanm ıştır. Bo şanma
oranlar ının kad ınlarda % 34, erkeklerde % 6 olduğu
ve bu oran ın kontrol, grubuna göre anlamlı
derecede yüksek olduğu, olguların çoğunun
hastal ık öncesi evlenmesi göz önüne al ındığında
bo şanmada pek çok faktörün içinde hastal ığın
147

Psikiyatrik Kadin hastalarda Evlilik ve Ebeveyn Olma:
Bir Gözden Geçirme
Pehlivan
önemli bir yer tuttu ğu sonucuna var ılmıştır (31)
Sevimli (1999); şizofren, İUMB ve depresyonlu
kad ınlarda yapt ığı çalışmada, kontrol ve hasta
gruplar ının medeni durumlar ı aras ında anlaml ı
fark bulmam ışt ır. Depresyonlu grupta bo şanm ış
kad ın olmamas ın ı ve evlenme yaşı ortalamas ı
aç ısından normal kontrollerle erken/ geç ba şlang
ıçl ı hasta gruplar ı aras ında istatistiksel farkl ıl ı-
ğın olmamas ın ı ilginç bulgular olarak yorumlam
ışt ır. Hasta ve kontrol gruplar ı aras ında evlilik
süresi ortalamas ı İUMB ve depresif hastalarda
farks ız, erken ba şlang ıçl ı hastalarda daha k ısa
saptanm ışt ır (9).
Türkmeno ğlu 'nun (2003) çal ışmas ında, remisyondaki
kad ın İUMB hastalar ın ın evlilik ili şkileri
ve cinsel i şlevleri, kontrol grubuyla benzer
bulunmu ştur. Bu sonuç, remisyondaki kad ın
hastalar ın evliliklerini uyumlu bir şekilde sürdürdüklerini
göstermesi aç ıs ından önemlidir.
Hasta e şlerinin, hastal ık sürecinde e şlerine oldukça
destek oldu ğu gözlenmi ştir. Aile bireylerinin
afektif tutum ve davran ışlarının İUMB 'nin
prognozundaki önemi nedeniyle, ailenin de tedaviye
kat ılmas ı gerektiği savunulmu ştur. Özellikle
ataklar ve hastane yat ışları s ıras ında zorlanan,
rolleri de ği şen e şlerin psikososyal desteğe,
gerektiği durumlarda terapiye al ınmas ın ın dü şürülmesi
önerilmi ş, aile psikoeğitim program ın ın
şizofren ve İUMB hastaları için, farmakoterapiye
ek olarak uygulanan etkili bir program olarak
kullan ılmas ın ın sosyal i şlevselliği, aile içi etkile
şimi artıracağı, sürdürüm tedavisinin daha iyi
olacağı ve hastalarla e şlerinin yaşam kalitelerini
art ıracağı dü şüncesi önemle vurgulanm ıştır (21).
Bizler ise şizofreni, İUMB ve depresyon tan ıl ı
kad ın hastalar ın sağl ıkl ı kontrollerle k ıyasland ı-
ğı çalışmam ızda yaşam boyu evlilik oranlann ı
şizofrenlerde % 64, bipolarlarda % 76, depresyonda
% 82 ve kontrollerde % 84 oranlar ında
pecya
saptad ık. Hasta ve kontrol grubu evlilik oranlar ı
aras ındaki fark istatistiksel olarak anlaml ı bulunmad
ı. Birden fazla evlili ğin ise anlaml ı olarak
hasta gruplar ında, özellikle şizofreni ve
İUMB olanlarda fazla olduğu saptandı. Mevcut
medeni durum yönünden ise hasta gruplar ında
bekâr/bo şanmış/ayri olma durumu, normal kontrollerden
anlaml ı yüksek bulundu. Şizofrenlerde
% 72, bipolarlarda % 44, depresyonda % 26
ve kontrollerde % 18. Hastalar ım ızda bo şanma
oranlar ının ise kontrollere göre daha fazla olduğu,
İUMB ve şizofreni hastalar ının hastal ık sonras
ı, depresyonda ise daha çok hastal ık öncesi
bo şanma olduğu belirlendi. Bu çal ışmam ızda
sonuç olarak, şizofrenlerde daha belirgin olmak
üzere bo şanma, ayr ı yaşama, evlenmemi ş olma
oranlar ın ın yüksek olduğu, İUMB olanlarda şizofrenler
kadar olmasa da belirgin medeni durum
değişikliği görüldüğü, depresyon grubunda
ise kontrol grubundan farkl ılık olmad ığı saptandı
(37)
EBEVEYN OLMA
S ıcakl ığın, içtenli ğin, tutarl ı denetimin ve
özerkliğin geli şime uygun olarak sağlanmas ı iyi
ebeveyn olman ın göstergesidir. Sosyokültürel
çevre içinde yerle şmi ş durumda olan ebeveynlik
kavram ına ve ebeveynliğin niteliklerinin kapsam
ına çiftin ruhsal sa ğlıklan da girmektedir.
Ebeveynliğin ilk y ıllarında psikiyatrik hastal ıkların
ba şlama riski yüksektir. A ğır psikiyatrik
hastal ıklar, do ğum yapan kad ınların % 5-8,8'ini
etkiler. Annelik ve ebeveynlik ko şulları ruh sağlığı
ile ayrılmaz şekilde bağlantıl ıdır. Psikiyatrik
bozukluklar stres alt ında olan, küçük çocuklara
olan ve birden çok say ıda çocuğa bak ım veren
annelerde daha s ık görülür. Be ş yaşından küçük
çocuğa sahip olmak anksiyete, depresyon gibi
ağır psikiyatrik semptomlar ın ortaya ç ıkma riskini
artırır (38).
148

Psikiyatrik Kad ın hastalarda Evlilik ve Ebeveyn Olma:
Bir Gözden Geçirme
Pehlivan
Gebelik özlenen, insan ı mutlu eden ya da acil
bir durum olarak pi şman olunan bir süreç olarak
yaşanabilir. Ki şisel ya şam özellikleri ve genel
çevre bunda önemli rol oynar. Gebeli ğin şizofreni,
bipolar hastal ık ve depresyon gibi majör
psikiyatrik hastal ıklar üzerindeki etkilerinin
olumsuz olmadığı, hatta endojen psikozlarla yap
ılan çal ışmalarda olumlu etkisinin gösterildi ği
ileri sürülmektedir (39). Ancak, çocuk doğurman
ın psikiyatrik hastal ığı olan kad ınların sağlığın
ı korumas ı ya da psikiyatrik hastal ıklara yatkınlık
yaratmas ı ile ilgili çok az şey bilinmektedir
(40).
Psikotik kad ınların büyük oran ının evli olmamas
ı, gebelik ve çocuk sahibi olma risklerinin
az olduğu gibi yanl ış bir inanca yol açar.
ABD' de 1950 'lerden itibaren psikiyatri hastas ı
kad ınların doğurganl ığı artm ış, 1935-1964 y ılları
aras ında psikotik (% 63'ü şizofren) kad ınların
doğum yapma oran ının % 366 arttığı bulunmu ş-
tur. Tüm gebeliklerin planlanmam ış ve istenmeyen
gebelikler oldu ğu, gebeliklerin yakla şık yarısın
ın düşük veya kürtajla, canl ı doğumların
yandan çoğunun da koruyucu ailelere yerle şimle
sonlandığı belirlenmi ştir. Psikiyatri hastalar ı-
nın çocuklar ı sadece istenmeyen çocuklar olmakla
kalmay ıp, ebeveyn hatta doktorlar tarafından
annenin hastal ığın ı alevlendirebilecek bir
etken olarak alg ılan ır (41)
Ciddi psikiyatrik hastal ığı olanlarda gebelik sonuçlar
ı, psikiyatrik ilaç kullan ımı ya da yasadışı
ilaç kullan ımın ın fetus üzerine etkileri nedeniyle
olumsuz olabilir. Prospektif bir çal ışmada, şizofrenlerin
çocuklar ında fetal ve neonatal ölüm
oranlar ında art ış olduğu bildirilmi ştir (42) . Bir
başka kontrollü çal ışmada prematurite, dü şük
doğum ağırl ığı, dü şük APGAR skorunun mental
hastal ıkların kronisitesi ve şiddetiyle ili şkisi bulunduğu
saptanm ışt ır (43). Çocuklarda çe şitli
kronik mental hastal ık risklerinin artma olas ılığı
pecya
vard ır. Örneğin, şizofren ebeveynlerin çocuklarında
şizofreni görülme riski artmaktad ır. Kronik
psikiyatrik hastal ığı olanlar ın çocuklar ı s ıkl
ıkla kendi annelerinin yan ında yeti şmemekte ve
çocuklarda ebeveynlerinden erken ayr ılmanın
etkileri ortaya ç ıkmaktad ı r (40)
Psikiyatrik hastalarda kontrol grubuna göre daha
fazla istemli dü şük öyküsü olmas ı kontrasepsiyon
kullan ımındaki yetersizliklerin bir yans ı-
mas ı olabileceği gibi; ekonomik k ıs ıtl ıl ık, partner
desteğinin azlığı ya da psikiyatrik hastal ıkların
doğas ına ilişkin dü şünceler ebeveyn olma
konusundaki tercihlerde rol oynayabilir. Bir
başka faktör de psikiyatri ya da di ğer t ıp bran ş-
larındaki uzmanlar ın, hastalar ın çocuklara bakabilme
yetisini de ğerlendirerek gebeli ğin sonland
ırılmas ını önermesi olabilir (44).
Abernety (1974) psikiyatrik hastal ığı olan kad
ınların fazla say ıda çocuk sahibi olmaya eğilimli
olduğunu, çal ışma grubundaki genç kad ınlar
ın kontrasepsiyon yöntemi kullanmaks ız ın
korunmas ız cinsel ili şkiye girerek risk ald ıklar ı-
n ı, bu gebelikleri istemediklerini, gebeliklerinin
canl ı doğumla sonland ığında da bu çocuklar ın
genetik yüklülük, fakir, kalabal ık ve dezorganize
ailelerde yeti şmeleri gibi olas ılıklar nedeniyle
çocuklar ına iyi bir gelecek sunamad ıkları için
hem annenin, hem de çocu ğun fiziksel ve mental
sağlıkların ın tehlikeye girdiğini, bu çocukların
bakım veren kurumlar taraf ından yeti ştirilmesinin
pek çok olumsuz yönü oldu ğunu belirtmi
ştir. Yapilan, çal ışmada deneklerin gebeliklerinin
ba şarıs ız olarak sonlanmas ının artt ığı ve
canl ı doğan bebeklerin evlatl ık verilme oran ının
yüksek olmas ın ın onlar ın istenmedi ğini dolayl ı
biçimde gösterdi ği bildirilmi ştir. Ayn ı çal ışmada
60 yatan kad ın hastan ın üçte ikisinden fazlas
ın ın cinsel aktif oldu ğu, 26 gebelikten 15'inin
canl ı doğumla sonuçland ığı ve bu bebeklerden
yedisinin kendi anneleri tarafından bak ılmakta
149

Psikiyatrik Kad ın hastalarda Evlilik ve Ebeveyn Olma:
Bir Gözden Geçirme
Pehlivan
olduğu anlaşılmıştır (5).
Ciddi psikiyatrik hastal ığı olan 419 kad ının incelendiği
McLennan' ın 1999 y ıl ındaki çal ışmas
ında: % 51,3'ünün 1 ile 7 aras ında (ortalama
2,1) çocuğunun olduğu, bu kad ınların % 51'inde
bir ya da daha fazla çocu ğunun velayetinin
bulunduğu; velayeti olan kad ınlann % 46's ın ın
çocuğu, % 44'ünün erkek arkada ş / e ş ve çocuğu,
% 10'nunun akrabas ıyla ya şadığı tespit edilmi
ştir. Ak ıl hastalığı olan annelerin % 30'unun
çocuk bak ımı için kimseden yard ım almad ığı ,
% 43'ünün e ş/biyolojik baba/erkek arkada ş gibi
bir erkekten, % 33'ünün büyük ebeveynlerden,
% 25'inin diğer akrabalardan yard ım aldığı gösterilmi
ştir (45)
Ağır psikiyatrik hastal ığı olan kad ınlar genel
nüfustaki di ğer kad ınlar gibi çocuk sahibi olabilmektedir.
Bununla birlikte bu kad ınlar için
çocuklar ın ın bak ım ını kaybetme riski yüksektir.
Bir çal ışmada (Nicholson 1998), a ğır psikiyatrik
hastal ıkl ı kad ınların % 80'inden fazlas ı -
nın çocuklar ını büyüttükleri ya da büyütmeye
yard ım ettikleri, dörtte birinden fazlas ın ın en
az ından bir çocuğu ile yaşad ığı saptanm ıştır.
Psikiyatrik hastal ığı olan annelerin çocuklar ın ı
yeti ştirme konusunda çok zorluk çektikleri belirtilmi
ştir (46)
Coverdale' ın (1997) çal ışmas ında, psikiyatrik
hastal ığı olan annelerin 19 çocu ğunun 16 ya şın
alt ında olduğu; 8'inin biyolojik annelerinin yan
ında yaşamadığı, bu 8 çocuktan 1'inin evlatl ık
olarak verildiği, 3'ünün büyükanne/ büyükbabalann
ın, 2'sinin koruyucu aile, 1'inin biyolojik
baban ın, 1'inin de annesinin k ızkarde şinin yan
ında kaldığı tespit edilmi ştir. Biyolojik annelerin
yan ında yeti şme oran ı psikiyatrik hastal ığı
olanlar ın çocuklar ı (% 42) kontrol grubu (% 3,8)
ile karşılaştırıldığında anlaml ı derecede farkl ıl ık
bulunduğu; psikiyatrik hastal ığı olan annelerin
pecya
kontrol grubundakilere k ıyasla çocuk bakmaktan
daha çabuk vazgeçtikleri görülmü ştür. Bu
sonuçlar ın, kronik psikiyatrik hastal ığı olanlar ın
çocuk yeti ştirme ile ilgili başa ç ıkma konusundaki
zorlanmalar ının bir yans ımas ı olabileceği
belirtilmi ştir. Psikiyatrik hastal ığı olan annelerin
ebeveyn olabilme şans ını art ıracak becerilerin
kazand ırılmas ı için desteklerin art ırılmas ı
gereklili ği vurgulanm ıştır (44)
Psikiyatrik hastal ıklardan bağıms ız olarak hastaların
ekonomik durumu, evli olup olmama ya
da yasal akrabalann yan ında ya şama vb. nedenlerle
de anne olma ya da çocuk yeti ştirmekten
vazgeçme gibi kararlar etkilenebilir (44). Şizofren
annelerin çocuklann ın bak ımının anneleri
dışında ki şilere (evlatl ık verilmesi, yeti ştirme
yurtlar ına yerle ştirilmesi, büyükanne-büyükbaba-akrabalar)
verilmesine daha s ık rastlanmaktadır.
K ırk iki anneye ait 93 çocuğun yer aldığı
Nicholson'un çal ışmas ında (1998); % 43,7 oran
ında çocuklar ın anne veya anne ve partneri ile
yaşamaktayken, geri kalan % 56,3'ünün baba,
koruyucu aile, evlatl ık alan aile, akrabalar ya da
yaln ız yaşad ıkları saptanm ışt ır (46)
Miller (1996), şizofreni ve benzeri hastal ıkları
olan kad ınlann çocuk bak ım ında yeterince yardım
alamadığın ı, kontrollere göre çocuklar ın ı
daha fazla yurda yerle ştirdiklerini ve ihmal ettiklerini
vurgulamaktad ır (3). Nicholson (1998)
psikiyatrik hastal ığı olan annelerin çocuklar ının
kendilerinden uzakla şt ırılacağı korkusunu ya şad
ıklarını belirtmi ştir. Anneler ya şadıkları stresin
normal çocuk bak ımı ile mi ilgili, yoksa hastal ı-
ğın semptomu mu olduğunu ay ırt etmekte zorland
ıklarını söylemi ştir. Çocuklar ının çocukluk
ya da ergenlik dönemi sorunlar ını kendi hastal
ıklarına benzetip endi şelendiklerini bildirmi ş,
bir k ıs ım annenin iyi ebeveyn yetene ğine sahip
olduğu gözlenirken bir k ısm ında çocuklar ın gereksinimlerini
anlad ıklan ancak gerekeni yapa-
150

Psikiyatrik Kadın hastalarda Evlilik ve Ebeveyn Olma:
Bir Gözden Geçirme
Pehlivan
mad ıklar ı saptanm ıştır. Çocuklar ın hareketlerini
yönetemedikleri için yak ınd ıkları belirtilmi ştir.
Ayrıca, annelerin çocuklar ın gereksinimlerini
ön plana alarak kendi sağlık kontrolleri ve ilaçlar
ın ı ihmal ettikleri, ilaçlar ın yan etkileri (letarji,
dü şünmesinin yava şlamas ı veya zay ıflamas ı)
nedeniyle tedavi önerilerine uymad ıkları görülmü
ştür (46,47)
Ağır psikiyatrik hastal ığı olan annelerin, ağır
psikiyatrik hastal ığı olan babalara k ıyasla daha
iyi ebeveynlik yapabilecekleri ileri sürülmektedir.
Nicholson ve ark.'n ın çalışmas ında, planl ı
ya da plans ız gebelik deneyimlerinin yüksek olmas
ına rağmen, ağır psikiyatrik hastal ığı olan
kad ınların, erkeklere göre zamanla tüm bunlar ın
üstesinden daha iyi geldikleri gösterilmi ştir.
Ağır psikiyatrik hastal ığı olan kadınlarda evli
olma durumu erkelere göre daha fazlad ır (47).
Ağır psikiyatrik hastal ığı olan anneler için ebeveynliğin
olumlu ve motive edici etkisi oldu ğuna
dair kan ıtlar vard ır. Bu kad ınlar anneli ği benimsediklerinde,
tedaviye kat ılımlan artmaktadır.
Bu konuda yap ılan çalışmalarda a ğır psikiyatrik
hastal ığı olan kad ınların çocuk sahibi olmay
ı aç ıkça istedikleri, bu çocuklar ın bakımlarını
ve velayetlerini üstlenerek, kendi çabalar ıyla
normal bir hayat ya şamay ı başarmak istedikleri
gösterilmektedir. A ğır psikiyatrik hastal ığı
olmas ına rağmen, bu kad ınlar ın yaşamlar ının
merkezine oturan anne olma istekleri makul görünmektedir.
Ebeveynlik normal eri şkinlik durumunda
majör bir sosyal roldür. Anneler, psikiyatrik
hastal ıklarının kendine özgü görünümü,
seyri ve ya şad ıklar ı tüm zorluklara rağmen, iyi
ebeveyn olmak isterler. Çocuklar ın gereksinimlerinin
anneleri taraf ından kar şılanma kapasitesi
psikiyatrik hastal ık nedeniyle s ınırl ıdır. Bu nedenle,
ebeveynlik ko şulları konusundaki şüpheler
annenin klinik durumuyla birlikte de ğerlendirilmeli,
değerlendirme yap ılırken çocuğun yaşı
ve diğer özellikleri de göz önünde bulundu-
pecya
rulmal ıdır (38,46,47)
İUMB olan hastalar ın, hastal ıklarına rağmen,
evlenmeye ve çocuk yapmaya istekli oldu ğu bildirilmektedir.
Hasta genellikle bir e ş ve annebaba
konumundad ır. Buna bağl ı olarak, ya şanan
bir ata ğın sonuçları aile için psikolojik ve ekonomik
aç ıdan travmatik olabilmektedir. Psikolojik
olarak; psikotik, güvenilemeyen bir anneye/
babaya sahip olmak aile için zordur. Maddi
olarak, i ş güvencesi olmayan, ataklar s ıras ında
i ş kayb ı riski ta şıyan bir anne/ babaya sahip olmak
oldukça tedirgin edicidir (48).
İUMB olan anneler ve kontrollerle yap ılan karşılaşt
ırmal ı bir çal ışmada, İUMB olan annelerin
bebeklerinin daha fazla güvensiz ba ğlanma geliştirdikleri
bulunmu ştur (48). Okul çağı çocuklarıyla
yap ılan bir çal ışmada ise güvensiz ve kaç
ıngan bağlanma s ıklığının İUMB tan ıs ı olan
annelerin çocuklar ında daha fazla görüldü ğü;
annenin unipolar depresif bozuklu ğu olduğunda
etkile şim sorunlarının olduğu ve İUMB olan annelerin
aile içi etkile şimlerinde daha fazla öfkeli
oldukları saptanm ışt ır (49).
Majör depresyonun geli şimi ve seyrinde aile
önemli rol oynamaktad ır. Depresyonlu ebeveynlerin
çocuklar ı majör depresyon, madde
kullan ımı, birden çok psikiyatrik tan ı, okul ve
sosyal güçlükler yönünden di ğer çocuklara k ı-
yasla üç kat fazla risk alt ındad ır. Duygulan ım
bozuklu ğu olan anne/babalar ın çocuklarında
depresyon oranlar ı % 23-38 aras ında olup, depresyonlu
anne/babalar ın çocuklar ındaki depresyon
ayn ı zamanda daha erken ba şlamaktad ır.
Anne/baba hastal ığının şiddeti ve kronikli ği de
çocuğun ruhsal durumunu ve i şlevlerini büyük
ölçüde etkilemektedir. Depresyonlu anne/ babaların
çocuklar ında psikopatolojinin daha yüksek
oranda bulunmas ın ın nedeni aç ık değildir. Hem
genetik, hem de psikososyal etkenler ileri sürül-
151

Psikiyatrik Kad ın hastalarda Evlilik ve Ebeveyn Olma:
Bir Gözden Geçirme
Pehlivan
mektedir. Şiddetli unipolar depresyonda belirgin
genetik yatk ınlık saptanm ışt ır. Doğrudan
kan ıtlar yoksa da, genetik yatk ınl ıkla yetersiz
anne-baba becerileri ve genel aile çevresi aras
ında karşılıklı etkile şimin rolü olduğu söylenebilir.
Depresyonlu anne/babalar çocuklar ın ın
yaramazl ığı ve itaatsizlikleriyle ba şa ç ıkman ın
güçlüğünden yak ındıkları gibi, ailedeki psikiyatrik
bozukluklar ayr ılmalar ı art ırmaktad ır.
Depresyonlu anne/babalar, çocuklar ına kar şı ,
genelde a şır ı koruyucu olma e ğilimindedir
(19,28,50).
Blumenthal'in (1975) depresif semptomatoloji
ve i şlevselliği karşılaşt ırdığı çal ışmas ında depresif
kad ınların e şlerinin çocuk yeti ştirme konusunda
onları daha yetersiz gördü ğünü, bu bulgunun
depresif kad ınlarda çocuk yeti ştirme konusunda
i şlevsellikte gerçek bir azalma oldu ğunu
gösterdiği söylenmektedir. Depresif semptomatoloji
ile ili şkili olarak i şlevsellikte azalmaya en
duyarl ı alan ın çocuk yeti ştirme olmas ı şaşırt ıc ı
değildir. Çocuklar ın ilgi gereksinimi az ya da
çok süreklilik göstermektedir ve geli şimin her
evresinde ebeveynin farkl ı ve yeni çözüm bulma
yetenekleri geli ştirmesi gerekir. Buna ek olarak
çocuklar ın büyüklerinden beklediği uyum, yaşam
ın diğer alanlar ındakiler gibi ertelenemez. Çocuklar
depresif ebeveyn taraf ından kolayl ıkla
yat ışt ırılamaz ve gereksinimleri hemen yerine
getirilemez (27).
Depresyonlu annelerin kendilerini daha olumsuz
ebeveyn olarak hissettikleri ve çocuklar ına
daha az bağland ıklan bulunmu ştur. Depresyonlu
annelerin, bebeklerinin sosyal beceriler kazanmas
ı için gereken optimal ko şulları daha az
sağlad ıkları görülmü ştür. Bir çal ışmada, depresif
semptomlar' olan annelerin bebeklerinin
mutlu yüz ifadesi ve ses tonunu ö ğrenmelerinin
daha yava ş olduğu bulunmu ştur (38).
pecya
Annenin psikiyatrik hastal ığı çocukta hem hastalığın
psikolojik olumsuz etkileri ve fiziksel istismara
neden olmas ı gibi doğrudan; hem de
hastaneye mükerrer yat ışlar ve evlilik sorunlar ı
gibi hastal ıkla ilişkili dolaylı olumsuz etkiler yaratabilir.
Kronik şizofren kad ınların duyguların
ın körelmi ş veya uyumsuz, motivasyonunun
fakir, davran ışlarının dağın ık olduğu ve sonuçta
anne-çocuk ili şkisini olumsuz etkileyebilece ği
belirtilmektedir. Annede ki şilik bozukluğu olduğunda,
özellikle hostil davran ışlara maruz kalan
çocuklarda emosyonel ve davran ışsal bozukluklar
olduğu bildirilmektedir. Yak ınlık eksikliği
ve kaotik davran ışlar çocukların ihmal edilmesine
neden olabilir ve impulsivite ve strese
tolerans eksikliği fiziksel kötüye kullan ım riskini
art ırabilir. Kötüye kullan ım ve ihmal s ıklıkla
çocuklarda normal IQ'ya ra ğmen, öğrenme bozukluklarına
yol açabilir. Ciddi depresyonlarda
apati ihmale neden olabilir; iritabilite fiziksel
şiddete ve depresif hezeyanlar infantiside yol
açabilir (51 ),
Şizofreni, İUMB ve depresyon tan ıl ı kad ın hastalar
ın sağlıkl ı kontrollerle k ıyaslad ığımız bir
çal ışmada çocuklar ın anne dışında bir ki şi tarafından
büyütülmesi, şizofreni ve İUMB gruplarında
kontrol ve depresyon grubuna göre anlamlı
daha yüksek oranda saptand ı. Hasta gruplar ı-
nın hepsinde çocuk bak ımı konusunda yard ım
alma ve 1. derece akraba (sa ğlıklı e ş, hala, amca,
büyükanne, büyükbaba vb.) taraf ından büyütülme
- şizofrenlerde daha fazla olmak üzerekontrollerden
yüksek oranda bulundu (37).
SONUÇ
Şizofreni ve mizaç bozukluklar ı gibi erken eri ş-
kinlik döneminde ba şlayabilen majör psikiyatrik
bozukluklar bireylerin evlilik ve aile kurma/
ebeveyn olma davran ışlarını büyük ölçüde etkilemektedir.
Söz konusu psikiyatrik bozukluklar-
152

Psikiyatrik Kadın hastalarda Evlilik ve Ebeveyn Olma:
Bir Gözden Geçirme
Pehlivan
da var olan cinsiyet farkl ılıklarının yanı sıra kad
ın ın doğurganl ık ve anne olma özellikleri de
kadın hastalar ı ruhsal ve sosyal aç ıdan daha duyarl
ı k ılmaktad ır. Bu duyarl ılık nedeniyle kadın
hastalar ın tedavi ve yönetiminde evlilik ve ebeveyn
olma özellikleri dikkate al ınarak, yaşam ın
bu doğal süreçlerinde çe şitli zorluklar ın üstesinden
gelinebilmesi için bireysel ve toplumsal ölçekteki
tüm sosyal destek sistemlerinden yararlan
ılmal ıdır.
KAYNAKLAR
1. Grunebaum HU, Abernethy VD, Rofman ES, Weiss
JL: The family planning attitudes, practices, and motivations
of mental patients. Am J Psychiatry 128: 740-
744, 1971.
2. Coverdale JH, Aruffo JA: Family planning needs of female
chronic psychiatric outpatients. Am J Psychiatry
146: 1489-1491, 1989.
3. Miller LJ, Finnerty M: Sexuality, pregnancy, and childrearing
among women with schizophrenia-spectrum
disorders. Psychiatr Serv 47: 502-506, 1996.
4. Coverdale J, Aruffo J, Grunebaum H: Developing family
planning services for female chronic mentally ill
outpatients. Hosp Community Psychiatry 43: 475-478,
1992.
5. Abernethy V: Sexual knowledge, attitudes, and practices
of young female psychiatric patients. Arch Gen
Psychiatry 30:180-182, 1974.
6. Kaplan HI, Sadock BJ, Grebb JA: Synopsis of Psychiatry,
Seventh Ed., Baltimore: Williams & Wilkins,
459-460, 1994.
7. Miller LJ: Sexuality, reproduction, and family planning
in women with schizophrenia. Schizophr Bull 23:
623-635,1997.
8. Karamustafal ıoğlu N, Tomruk N, Alpay N: Şizofrenide
cinsiyet farkl ılıklar ı. Dü şünen Adam Dergisi 11: 22-
32, 1998.
9. Sevimli F: Kad ın psikiyatrik hastalarda psikoseksüel
geli şim, evlilik, gebelik, emzirme, do ğum sonras ı ve
aile planlamas ı özelliklerinin genel popülasyonla karşılaştırmal
ı çal ışmas ı, Uzmanl ık tezi: Atatürk Üniversitesi
Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dal ı, Erzurum
1999.
10. Evren B, Evren C, Karamustafal ıoğlu N, Tomruk N,
Alpay N: Şizofrenili hastalarda cinsiyet farkl ılığı: sosyo-demografik
ve klinik aç ıdan kar şılaştırma. Türkiye'de
Psikiyatri Dergisi 4: 114-124, 2002.
11. Test MA, Burke SS, Wallisch LS: Gender differences
of young adults with schizophrenic disorders in community
care. Schizophr Bull 16: 331-344, 1990.
12. Ceylan ME: Biyolojik psikiyatri, şizofreni, 1. Cilt, 2.
Bask ı , İstanbul 1-3, 2001.
13. Parry BL: Reproductive factors affecting the course of
affective illness in women. Psychiatr Clin North Am
12: 207-220, 1989.
pecya
14. Karamustafal ıoğlu N, Tomruk NB: Postpartum hüzün
ve depresyonlar. Duygudurum Bozukluklar ı 2: 64-71,
2000.
15. Mumcu C, Saner S, Gökalp P: Kad ın ve depresyon, 1.
Bask ı , İstanbul 87-88, 2002.
16. Akdeniz F, Gönül AS: Kad ınlarda üreme olaylar ı ile
depresyonun ili şkisi. Klinik Psikiyatri Dergisi Ek-2:
70-74,2004.
17. Leibenluft E: Women and bipolar disorder: an update.
Bulletin of the Meninger Clinic 64: 5-17, 2000.
18. Öztürk O: Ruh sa ğlığı ve bozukluklar ı, 9. Baskı . İstanbul:
Nobel T ıp Kitabevi, 217-342, 2002.
19. Keitner GI, Miller 1W: Family functioning and major
depression: an overview. Am J Psychiatry 147:1128-
1137,1990.
20. Karamustafal ıoğlu N, Tomruk NB, Alpay N: İki uçlu
mizaç bozuklu ğunda cinsiyet farkl ılıklar ı ve tedaviye
yans ımalar. Anadolu Psikiyatri Dergisi 5: 28-36,
2004.
21. Türkmenoğlu M: Remisyonda bipolar I kad ın ve erkek
hastalarda evlilik ili şkisi ve cinsellik, Uzmanl ık tezi:
Bak ırköy Prof. Dr. Mahzar Osman Uzman Ruh Sa ğl ı-
ğı ve Sinir Hastal ıklan Eğitim ve Araştırma Hastanesi,
Istanbul 2003.
22. Karşıdağ Ç: Remisyon dönemindeki mani hastalar ında
yetiyitimi düzeyi de ğerlendirmesi, Uzmanl ık Tezi: Bakırköy
Ruh ve Sinir Hastal ıkları Eğitim ve Araştırma
Hastanesi, İstanbul 1999.
23. Ziyalar A: Sosyal psikiyatri, ilaveli 2. Bask ı , İstanbul:
Yüce Yay ınevi, 105-127, 1999.
24. Saugstad LF: Social class, marriage, and fertility in
schizophrenia. Schizophr Bull 15: 9-43, 1989.
25. Jonsson SA: Marriage rate and fertility in cycloid
psychosis: comparison with affective disorder, sçhizophrenia
and the general population. Eur Ard ı
Psychiatry Clin Neurosci 241: 119-125, 1991.
26. Arkonaç O: Psikotik bozukluklar ve tedavileri. İstanbul:
Nobel T ıp Kitabevi, 36-148, 1996.
27. Blumenthal MD, Dielman TE: Depressive symptornatology
and role function in a general population. Arch
Gen Psychiatry 32: 985-991, 1975.
28. Aşkın R: Depresyon el kitab ı, 2. bask ı , İstanbul: Roche
Mühtahzarlar ı Sanayi AŞ , 1994.
29. Maner F, Ersoy Z, Uygur N: Nörotik ve nörotik olmayan
hastalar ın e şlerinin hastaya, hastal ığa karşı tutumu
ve anksiyete düzeyleri. X III. Ulusal Psikiyatrik vg
Nörolojik Bilimler Kongresi Bilimsel Çal ışmalar ı ,
293-300: 1997.
30. Frank E, Targum SD, Gershon ES, Anderson C, Stewart
BD, Davenport Y, Ketchum KL, Kupfer DJ: A
comparison of nonpatient and bipolar patient-well
spouse couples. Am J Psychiatry 138: 764-768, 1981.
31. Vedi F: Şizofrenlerde cinsel ya şam ve kontrasepsiyon
özellikleri. Uzmanl ık Tezi: Bak ırköy Ruh ve Sinir
Hastal ıklar ı Eğitim ve Araştırma Hastanesi, İstanbul
1999.
32. Parnas J: Mates of schizophrenic mothers. A study of
assortative mating from the American-Danish high risk
project. Br J Psychiatry 146: 490-497, 1985.
33. Fowler CR, Tsuang MT: Spouses of schizophrenics: a
blind comparative study. Comprehensive Psychiatry
16: 339-342, 1975.
34. Alanen YO, Kinnunen P: Marriage and the develop-
153

Psikiyatrik Kad ın hastalarda Evlilik ve Ebeveyn Olma:
Bir Gözden Geçirme
Pehlivan
ment of schizophrenia. Psychiatry 38: 346-365, 1975.
35.Tosun M, Duran A, Kalyoncu C, Ziyalar A: Şizofreni
ile medeni durum aras ındaki karşıl ıkl ı ilişkilerin ara ştınlmas
ı. Yeni Sempozyum 4: 5-14, 1990.
36. Lane A, Byrne M, Mulvany F, Kinsella A, Waddington
JL, Walsh D, Larkin C, O'Callaghan E: Reproductive
behaviour in schizophrenia relative to other mental
disorders: evidence for increased fertility in men
despite decreased marital rate. Acta Psychiatr Scand
91: 222-228, 1995.
37, Karamustafal ıoğlu N, Tomruk NB, Pehlivan K, Çaliku
şu C, Öztekin E, Alpay N: Marital status, parenthood
and sexuality in female psychiatric patients. 158th
Ameriçan Psychiatrie Association Annual Meeting,
Atlanta GA, New Research Abstracts 49: 2005.
38. Oyserman D, Mowbray CT, Meares PA, Firminger
KB: Parenting among mothers with a serious mental
illness. Am J Orthopsychiatry 70: 296-315, 2000.
39. Kaschkat G. Pregnancy in mental patients. Med Klin
26: 1320-1326, 1977.
40. McCullough LB, Coverdale J, Bayer T, Chervenak
FA: Ethically justified guidelines for family planning
interventions to prevent pregnancy in female patients
with chronic mental illness, Am J Obstet Gynecol 167:
19-25, 1992,
41. Abemethy V, Grunebaurn H, Clough L, Hunt B, Groover
B: Famîly planning during psychiatric hospitalization.
Am J Orthopsychiatry 46: 154-162, 1976.
42. Zax M, Sameroff AJ, Babigian HM: Birth outcomes in
the offspring of mentally disordered women. Am J Ort-
pecya
hopsychiatry 47: 218-230, 1977.
43. Miller WH, Resnick MD, Williams MH, Bloom SD:
Pregnant psychiatric inpatient: a missed opportunity.
Gen Hosp Psychiatry 12: 373-378, 1993.
44. Coverdale JH, Turbott SH, Roberts H: Family planning
needs and STD risk behaviours of female psychiatric
out-patients. Br J Psychiatry 171: 69-72, 1997.
45. McLennan JD, Ganguli R: Family planning and parenthood
needs of women with severe mental illness:
clinicians' perspective. Community Ment Health J 35:
369-380, 1999.
46. Nicholson J, Sweeney EM, Geller JL: Mothers with
mental illness: I. The competing demands of parenting
and living with mental illness. Psychiatr Sen 49: 635-
642, 1998.
47. Nicholson J, Sweeney EM: Mothers with mental il1-
ness: II. Family relationships and the context of parenting.
Psychiatr Ser, 49: 643-649, 1998.
48. Hyde JA: Bipolar illness and the family. Psychiatr Q
72: 109-118, 2001.
49. Davenport YB, Zahn-Waxler C, Adland ML, Mayfield
A: Early child-rearing practices in families with a manic-depressive
parent. Am J Psychiatry 141: 230-235,
1984.
50. Weissman MM, Warner V, Wickramarante P, Moreau
D, Olfson M: Offspring of depressed parents: 10 years
later. Arch Gen Psychiatry 54: 932-940, 1997.
51. Appleby L, Dickens C: Mothering skills of women
with mental illness. BMJ 306: 348-349, 1993.
154