You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
ANALİZ<br />
1989-90 yıllarında kullanılan alfabenin<br />
değiştirilmesiyle bir dizi Dil Kanunları<br />
çıkarılmıştı. Projenin başında ise Sovyet<br />
sisteminde yetiştirilmiş bürokratlar yer<br />
alıyordu. Bir ironi gibi görünen bu durum<br />
gerçekte bölgenin doğal bir özelliğiydi. Öte<br />
yandan alfabe reformu hiç de kolay bir proje<br />
değildi. Çünkü dil, ulus olma sürecinde<br />
milletin kimliğini fark ettiği ve üzerinde<br />
odaklandığı esas öğelerdendi.<br />
Özbekistan<br />
80 yıl içinde 4 alfabe değişikliği yapan Özbekistan,<br />
bugün Latin ve Kiril alfabesini beraber<br />
kullanıyor. İslam Kerimov ve danışmanlarının<br />
girişimleri ile Eylül 1993 yılında Özbek<br />
parlamentosu Latin alfabesine geçmeye<br />
karar verdi. Öncelikli olarak ilköğretimdeki<br />
okul kitaplarında başlayan Latinleştirme, her<br />
yıl bir sonraki kademeye kaydırılarak devam<br />
etti ve 25 Ağustos 1995 itibariyle Başkanlık<br />
kararıyla Kiril alfabesi, Latin alfabesi ile resmi<br />
olarak değiştirildi ve sürecin 20<strong>05</strong> yılında<br />
tamamlanacağı öngörüldü. Özbekistan’ın<br />
başarısı toplumun çoğunluğunun Türk Cumhuriyetleri<br />
ile yakın ilişkiler kurmak için yeni<br />
bir yol arayışında yatmaktadır.<br />
Türkmenistan<br />
1989<br />
Yılında ilan edilen<br />
dil kanunu alfabe<br />
tartışmalarını yeniden<br />
başlattı.<br />
1989 yılında başlayan tartışmalar, 1991 yılında<br />
çıkarılan bir kanun ile Latin alfabesine geçiş<br />
ile devam etti ve kademeli bir geçiş öngörüldü.<br />
İlköğretim ile başlayan dönüşüm 2002<br />
yılında Kiril alfabesinin yasaklanmasıyla<br />
devam etti. Öte yandan Rusça gazeteler de<br />
Kiril alfabesinde ısrarlı. Ayrıca Azerbaycan’ın<br />
gelişmekte olan küresel ekonomik ilişkileri de<br />
bu geçiş için motivasyon kaynağı. Yeni alfabe,<br />
dünya halkları arasındaki yerlerini almalarına<br />
da dinamik bir ivme sağlıyor.<br />
Tacikistan<br />
Tacikistan ise farklı bir süreç yaşamakta…<br />
1990 yılında vuku bulan iç savaştan harap<br />
halde çıkması ve Latin alfabesine geçişteki<br />
kararsızlık, sürecin tamamlanamamasına<br />
ve bugün Tacik Alfabesi adı verilen önceleri<br />
Arap, ardından da Kiril ve Latin alfabelerinin<br />
bir arada kullanıldığı bir sisteme geçmelerine<br />
sebep olmuş. Tacikistan sınırları içinde<br />
yaşayan çok sayıda azınlığın Kiril alfabesi,<br />
yerli halkınsa Latin alfabesini kullanıyor<br />
olması, devlet yetkililerini de tek bir alfabeyi<br />
seçmede isteksiz bırakıyor.<br />
1<br />
Türkmenistan’da ise dil reformu tartışmaları<br />
bağımsızlık öncesinde, 1980’lerin sonlarında<br />
başladı. Bazı kesimler İran ile olan kültürel<br />
yakınlık sebebiyle Fars Alfabesi’ne geçilmesini<br />
önermişse de, 1990 yılında çıkarılan Dil<br />
Kanunu ile Türkmen dilinin resmi dil olarak<br />
benimsenmesinin ardından 1992 yılında 10<br />
yıl içerisinde tamamlanması planlanan Kiril<br />
alfabesinden Latin alfabesine geçişi onaylayan<br />
kanun yasalaştı. 1995 yılına gelindiğinde<br />
Cumhurbaşkanı Saparmurat Niyazov’un<br />
desteğiyle Latin alfabesiyle basılan ilk kitap<br />
raflardaki yerini buldu ve bu Niyazov’un<br />
biyografisiydi. Okullar, sokak isimleri, otoyol<br />
işaretleri derken yavaş yavaş yaygınlaşan<br />
değişim zamanla ülke çapına yayıldı.<br />
Azerbaycan<br />
Alfabe Devrimi’nin<br />
başarısı için Latin<br />
alfabesine geçişe<br />
karşı direnç<br />
gösteren Slav<br />
azınlık ile bu geçişi<br />
heyecanla<br />
bekleyen Türk<br />
çoğunluğun etki<br />
dirayetini<br />
gösterebiliriz.<br />
Azerbaycan’da 1992 yılında başlayan Alfabe<br />
Reformu, Haydar Aliyev’in 2001 yılındaki<br />
emriyle hayata geçirilen kararname ile ülke<br />
çapına yayıldı. Türkiye ile Azerbaycan arasındaki<br />
coğrafi ve manevi bağlar Latin alfabeleri<br />
arasından hangisinin seçileceği konusunda<br />
kolaylık sağladı ve Türk alfabesi seçilir.<br />
Gazete, dergi, kitap ve işaretlerde Latin<br />
alfabesinin kullanılması emredildi. Aslında<br />
42
Change language