Hazar World - Sayı: 05 - Nisan 2013

Türkiye son zamanlarda ‘’kaya gazı’’
kelimesiyle sık sık karşılaşmaya başladı.
Enerji Bakanlığı’nın verileri de bu enerji
kaynağının ne kadar önemli olduğunu gözler
önüne seriyor. Yapılan araştırmalara göre;
Türkiye’nin mevcut kaya gazı rezervi 420
milyar metreküp. Bu potansiyelin, yıllık
ortalama 43 milyar metreküp doğal gaz
ihtiyacı olan Türkiye’nin dokuz yıl boyunca
doğal gaz ihtiyacını ortadan kaldırabileceği
iddia ediliyor.
Kaya gazı nedir?
Yüzde 75’ten fazla metan gazı olan ve ticari
olarak pazarlanan gaz halindeki hidrokarbonların
ortak adına doğal gaz adı veriliyor.
Doğal gazın bulunduğu kaynağa göre
içeriğindeki metan, etan ve propan değişim
gösteriyor. Örneğin; kil tabakasından üretiliyor
ise “kaya gazı” (shale gas), sıkı kumtaşı
tabakası içinden üretilene “tight gaz” ve
kömür tabakası içinden üretiliyorsa “kömür
gazı” (coalbed methane) şeklinde tanımlanıyor.
Yani üretim yöntemindeki farklılıktan
dolayı kaya gazı ya da “şeyl gaz” olarak ifade
ediliyor. Kaya gazına, şeyl (shale) adı verilen
kil ile kuvars ve kalsit minerallerinden oluşan
geçirimsiz (sıkı) olan tortul kayacın küçük
gözeneklerinde yine çoğunlukla suyla birlikte
hapsedilmiş bulunan metan gazı da denebilir.
Nasıl çıkarılır?
Öncelikle petrolün ve gazın türediği kaynak
kaya olarak bilinen killi kayaya klasik
yöntemle dikey sondaj yapılıyor. Daha sonra
hidrokarbon gaz ihtiva eden, eğimi fazla
olmayan, neredeyse yatay konumdaki killi
tabaka içinde, ortalama 1000 –1500 metre
Türkiye’de bugüne
kadar açılmış
petrol ve doğal
gaz kuyularından
elde edilen verilere
göre; toplam 420
milyar metreküp
kaya gazı olduğu
tahmin ediliyor.
Dünyada kaya gazı üretim
alanları özellikle son yıllarda
büyük artış gösteriyor.
yatay yönde sondaj yapılıyor. Yatay bölüm
içinde “Çok Yüksek Basınç Altında Hidrolik
Çatlatma Yöntemi” sayesinde dikey ve
yatay yönde çatlaklar oluşturuluyor. 1000
metre yatay bir kuyuda 20-30 tane farklı
çatlatma (Fracking Yöntemi) operasyonu
yapılıyor. Her bir çatlatmanın aralığı en
fazla 40 metre civarında olması gerekiyor.
Bu aralık fazla olduğunda enjeksiyon basınç
kaybı ortaya çıkıyor. Sondaj kuyusu içine
indirilen perfore (delikli) boru sayesinde
kaya tabakasının içine basınçlı olarak belirli
oranda yüksek basınçlı kum ve jel bulunan
su veya diğer sıvılar enjekte ediliyor. Kum
kullanılmasındaki amaç, çatlakları açık
tutmak üzere, geçirimlilik ve gaz akışının
devamını sağlamaktır. Böylece, killer içindeki
sıvı deşarj edilerek, killerde hapsolmuş
gazın serbest kalması ve gazın üretilmesi
sağlanıyor. Her bir çatlatma operasyonu
fiyatı kuyunun derinliğine ve formasyon basıncına
göre değişiyor. Ayrıca kuyular arası
mesafenin çok kısa olması gerekiyor. Her 0.5
kilometrekareye bir kuyu açılabilir. Her bir
çatlatma maliyeti 200-500 bin ABD doları
arasında olabilir.
Kaya gazı rezervleri
bakımından Türkiye’nin
potansiyeli var mıdır ?
Türkiye’de bugüne kadar açılmış petrol ve
doğal gaz kuyularından elde edilen verilere
göre; Güneydoğu Anadolu ve Trakya’da kaya
gazı ve petrolü bulunduğu; yapılan hacimsel
hesaplamalara göre bu alanlarda toplam
420 milyar metreküp kaya gazı olduğu tahmin
edilmektedir. Güneydoğu Anadolu’da
Diyarbakır-Hazro alanında yer alan kuyularda
ortalama 2 bin 500 metre derinliklerde
kesilen (Üst Siluriyen-Alt Devoniyen) yaşlı
Dadaş formasyonu, 100-400 metre kalınlıkta
olup Orta Doğu ve Kuzey Afrika’da çok bilinen
ve dünya ölçeğinde bir kaynak kaya olan
Silüriyen şeyllerinin Türkiye’deki karşılığıdır.
Bu formasyonun şeyl gazı potansiyelinin
yanı sıra “shale oil” potansiyeli de olduğu
tahmin edilmektedir. Bu bölgede açılan
toplam 2971 adet kuyunun 97’sinde Şeyl gaz
potansiyeli olan Dadaş formasyonu kesilmiştir.
Trakya baseninde şeyl gazı potansiyeline
sahip olduğu bilinen Erken-Orta Eosen yaşlı
Hamitabat Formasyonu ve Erken Oligosen
yaşlı Mezardere Formasyonu olmak üzere
iki kaynak kaya formasyonu yer almaktadır.
Bölgede açılan toplam 950 adet kuyunun
86’sı Hamitabat, 267’si Mezardere Formasyonlarını
kesmektedir. Diğer bölgelerimizde
yer alan şeyl gaz potansiyelimizden bahse-
www.hazarworld.com
NİSAN 2013 SAYI 05 37