00SSM Dergi Nisan 2008 - Savunma Sanayii Müsteşarlığı

›n bafllamas›na arac›l›k eden
ve istihdam ile teknolojik altyap›y›
gelifltiren bir araç olarak
görmekte, ülkeden yüksek
miktarda döviz ç›k›fl› öngören
al›mlara ancak bu yolla raz›
olabilmektedirler. Sat›c› aç›-
s›ndan ise offset, çok uluslu
flirketler aras›nda rekabetin
k›z›flt›¤› bir dünyada büyük ölçekli
ihalelerin kazan›lmas›
için araç olarak kullan›lan, gerekli
altyap›n›n bulundu¤u veya
oluflturulabildi¤i durumlarda kal›c› bir pazar imkan›
yaratan ifllemlerdir. Öte yandan, yine sat›c›
aç›s›ndan bak›ld›¤›nda, offset sat›c›ya ilave bir maliyet
getiren ve bir zorunluluk sonucu verilen taahhüt
olarak görülmektedir.
Dünyada Karfl›l›kl› Ticaret Uygulamalar›
Klasik takas, dünyan›n en eski ticaret yöntemi
olmas›na ra¤men modern anlamda karfl›l›kl› ticaret
yöntemlerinin ortaya ç›k›fl› 20. yüzy›l›n bafllar›nda
olmufltur. 1930’lu y›llarda dünyay› saran ekonomik
buhran, takas ve kliring anlaflmalar›n›n yayg›nlaflmas›na
neden olmufltur. 1930-1933 y›llar› aras›nda
birçok Avrupa ülkesi d›fl ticaret ve ödemelerle ilgili
kontroller oluflturmufllar ve çok say›da takas nitelikli
ikili anlaflmalar imzalam›fllard›r.
II. Dünya Savafl› sonras›nda ülkeler aras›nda
imzalanan kliring anlaflmalar› savafltan bitkin ç›kan
Avrupa ülkeleri ekonomilerinin canlanmas›nda
önemli rol oynam›flt›r. Ayn› dönemde Amerika Birleflik
Devletleri de karfl›l›kl› ticaret konusuna ilk kez
ad›m atm›fl ve bir tak›m zirai mallar› takas yoluyla
tedarik etmifltir. 2
1960’l› y›llardan bafllayarak karfl›l›kl› ticaret
yöntemleri, özellikle offset uygulamalar› yoluyla,
askeri al›mlar konusunda yayg›nlaflmaya bafllam›flt›r.
1970’lere gelindi¤inde offset uygulamalar›,
silah ticaretinde Amerikal› ve Avrupal› silah üreticileri
aras›ndaki rekabette en önemli faktörlerden biri
durumuna gelmifltir.
1970’lerde yaflanan petrol krizleri karfl›l›kl› ticarete
ilgiyi art›rm›flt›r. Bu dönemde, karfl›l›kl› ticaret
uygulamalar›n›n miktar olarak dünya ticareti içindeki
pay›n›n yaklafl›k %5 dolay›nda
oldu¤u tahmin edilmektedir.
3
Ayn› dönemde Sovyetler
Birli¤i’nin komünist blok
üyesi ülkelerle ticaretinin
%50’den fazlas› karfl›l›kl› ticaret
yoluyla gerçekleflmifltir. 4
1990’l› y›llar›n bafllar›nda
Sovyetler Birli¤i’nin da¤›lmas›
ve dünyada komünist blokun
y›k›lmas› sonucunda baz› gözlemciler
art›k karfl›l›kl› ticaretin
giderek azalaca¤› ve sonra da
tamamen yok olaca¤› beklentisi içine girmifllerdir.
Ancak beklenenin aksine, karfl›l›kl› ticaret de¤iflen
ihtiyaçlara göre yeni formlara bürünerek yeni co¤rafyalara
yay›lmaya bafllam›flt›r. Asya pazar›nda
Endonezya, Malezya ve Tayland gibi ülkeler resmi
karfl›l›kl› ticaret politikalar› gelifltirerek, d›fl ticaretlerini
gelifltirmeyi, yat›r›m ve teknoloji transferi yoluyla
ekonomilerini güçlendirmeyi amaç edinmifllerdir.
Öte yandan, Avrupa’da, Ortado¤u’da ve geliflmekte
olan birçok ülkede offset uygulamalar› giderek yayg›nl›k
kazanm›flt›r.
Günümüzde karfl›l›kl› ticaret yöntemleri 70’den
fazla ülkede uygulanmaktad›r. 5
Söz konusu ülkelerde
karfl›l›kl› ticarete iliflkin uygulamalar her ne
kadar ülkelerin kendine özgü konumlar›ndan ve ihtiyaçlar›ndan
kaynaklanan farkl›l›kl›lar gösterse de
önemli ortak yönler de tafl›maktad›r.
Karfl›l›kl› ticaret türleri farkl› isim ya da biçimler
alt›nda da olsa ülkelerin ço¤unda genel ekonomi
politikas›n›n bir parças› olarak uygulanmakta ve elde
edilmek istenen özel kazan›mlar›n yan›s›ra, ülkenin
genel ekonomi politikas› do¤rultusunda ulafl›lmak
istenen hedefler için bir yard›mc› politika
arac› olarak görülmektedir. Bu durum sivil al›mlarda
karfl›l›kl› ticaret uygulamalar›na yer veren ülkelerde
daha da belirgindir.
2
3
4
5
Pmpiliu Verzariu, The Evolution of International Barter, Countertrade
and Offset Practices, 2000, s.2
G. Banks, "The Economics and Politics of Countertrade" World
Economy, Volume 6, 1983, s. 163.
Verzariu, a.g.e. s.10
Countertrade&Offset(Cto), The Offset Guidelines Quarterly Bulletin,
London, 2005.
39