Avrupa Yargı Sistemleri - Strateji GeliÅtirme BaÅkanlıÄı - Adalet ...
Avrupa Yargı Sistemleri - Strateji GeliÅtirme BaÅkanlıÄı - Adalet ...
Avrupa Yargı Sistemleri - Strateji GeliÅtirme BaÅkanlıÄı - Adalet ...
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
CEPEJ Çalışmaları No: 12<br />
<strong>Avrupa</strong> Yargı <strong>Sistemleri</strong><br />
2010 Basımı (2008 Verileriyle)<br />
<strong>Adalet</strong>in Etkililiği ve Kalitesi<br />
A v r u p a A d a l e t i n E t k i l i l i ğ i K o m i s y o n u<br />
C o m m i s s i o n e u r o p é e n n e p o u r l ’ e f f i c a c i t é d e l a j u s t i c e<br />
T.C.<br />
T.C.<br />
ADALET BAKANLIĞI<br />
STRATEJİ GELİŞTİRME BAŞKANLIĞI
T.C.<br />
<strong>Avrupa</strong> Yargı <strong>Sistemleri</strong><br />
2010 Basımı (2008 Verileriyle):<br />
<strong>Adalet</strong>in Etkililiği ve Kalitesi<br />
<strong>Avrupa</strong> <strong>Adalet</strong>in Etkililiği Komisyonu<br />
(CEPEJ)
<strong>Avrupa</strong> Yargı <strong>Sistemleri</strong><br />
2010 Basımı (2008 Verileriyle)<br />
<strong>Adalet</strong>in Etkililiği ve Kalitesi<br />
<strong>Avrupa</strong> <strong>Adalet</strong>in Etkililiği Komisyonu<br />
(CEPEJ)<br />
Yayına Hazırlayan : T.C. ADALET BAKANLIĞI STRATEJİ GELİŞTİRME BAŞKANLIĞI<br />
Çeviri<br />
Redaksiyon<br />
Sayfa Düzeni<br />
Baskı<br />
: LinGo Tercüme ve Çeviri Hizmetleri<br />
: Alpaslan Azapağası<br />
Hâkim, Daire Başkanı<br />
Abdullah Aydın<br />
Hâkim<br />
İsmail Aksel<br />
Hâkim<br />
: Sarakusta<br />
www.sarakusta.com.tr<br />
e-posta: sarakusta@sarakusta.com.tr<br />
: Dumat Ofset<br />
ISNB : 978-975-7978-37-4<br />
Fransa Baskısı:<br />
<strong>Avrupa</strong> Yargı <strong>Sistemleri</strong> – 2010 Baskı<br />
ISBN 978-92-6986-0<br />
© Council of Europe<br />
Bu çalışmada dile getirilen görüşlerin sorumlulukları yazarlarına aittir ve mutlak surette <strong>Avrupa</strong> Konseyi’nin resmi politikasını yansıtmamaktadırlar.<br />
Bütün hakları saklıdır. Bu yayının hiçbir kısmı İletişim Dairesi Halkla İlişkiler ve Yayın Bölümü’nün (F-67075 Strasbourg Cedex ya da<br />
publishing@coe.int) önceden yazılı izni olmadan hiç bir şekilde ve yolla, elektronik (CD-Rom, İnternet vb.) veya fotokopi dâhil olmak<br />
üzere mekanik, kayıt ya da bilgi depolama veya geri erişim sistemi ile tercüme edilemez, çoğaltılamaz veya yayınlanamaz.<br />
<strong>Avrupa</strong> Konseyi Yayınları<br />
F-67075 Strasbourg Cedex<br />
http://book.coe.int<br />
2
İÇİNDEKİLER<br />
1. BÖLÜM CEPEJ’İN DEĞERLENDİRME SÜRECİ.............................................................................................. 13<br />
1.1 <strong>Avrupa</strong> <strong>Adalet</strong>in Etkililiği Komisyonu.................................................................................................... 13<br />
1.2 Yargı sistemlerinin değerlendirilmesine yönelik form.......................................................................... 13<br />
1.3 Verilerin toplanması, doğrulanması ve analizi...................................................................................... 14<br />
1.4 Genel metodolojik konular................................................................................................................... 15<br />
1.5 Genel ekonomik ve demografik rakamlar............................................................................................ 19<br />
1.6 Rapor bulgularının analizi..................................................................................................................... 21<br />
2. BÖLÜM KAMU HARCAMALARI: MAHKEMELER, SAVCILIK SİSTEMİ VE ADLİ YARDIM............................. 23<br />
2.1 Adli sistemin işleyişine ilişkin kamu harcamaları: Genel bakış............................................................. 23<br />
2.2 Mahkemelere tahsis edilen kamu bütçesi............................................................................................ 29<br />
2.3 Savcılık hizmetlerine tahsis edilen kamu bütçesi................................................................................. 39<br />
2.4 Adli yardım sistemine tahsis edilen kamu bütçesi................................................................................ 41<br />
2.5 Tüm mahkemelere ve savcılıklara tahsis edilen kamu bütçesi (adli yardım hariç)............................... 44<br />
2.6 Tüm mahkemelere ve adli yardıma tahsis edilen kamu bütçesi (savcılık hizmetleri hariç).................. 47<br />
2.7 Tüm mahkemelere, savcılık hizmetlerine ve adli yardıma tahsis edilen kamu bütçesi......................... 49<br />
2.8 2009 / 2010 mali ve ekonomik krizinin etkileri.................................................................................... 56<br />
2.9 Eğilimler ve Sonuçlar............................................................................................................................ 57<br />
3. BÖLÜM ADALETE ERİŞİM........................................................................................................................... 59<br />
3.1 Adli yardımın farklı türleri.................................................................................................................... 59<br />
3.2 Adli yardım bütçesi.............................................................................................................................. 62<br />
3.3 Adli yardım verilmesi için gerekli şartlar.............................................................................................. 66<br />
3.4 Mahkeme harçları, vergiler ve tazmin.................................................................................................. 68<br />
3.5 Yargı sisteminin gelirleri....................................................................................................................... 71<br />
3.6 Eğilimler ve sonuçlar............................................................................................................................ 75<br />
4. BÖLÜM MAHKEMELERİN YARARLANICILARI: HAKLAR VE KAMUOYUNUN GÜVENİ............................... 77<br />
4.1 Mahkeme yararlanıcılarına bilgi verilmesine ilişkin hükümler............................................................. 77<br />
4.2 Dezavantajlı kişilerin korunması........................................................................................................... 79<br />
4.3 Suç mağdurlarının haklarının korunması ve bu mağdurlara yardım sağlanması konusunda<br />
savcının rolü............................................................................................................................................... 83<br />
4.4 Tazmin yöntemleri................................................................................................................................ 84<br />
4.5 Adli işlemlerde yaşanan sorunlar ve şikayetler sonucunda yararlanıcıların zararlarının tazmini......... 85<br />
4.6 Yararlanıcıların memnuniyetinin değerlendirilmesi............................................................................. 90<br />
4.7 Eğilimler ve sonuçlar............................................................................................................................ 92<br />
5. BÖLÜM MAHKEMELER............................................................................................................................... 93<br />
5.1 Mahkemelerin örgütlenmesi................................................................................................................ 93<br />
5.2 Mahkemelerin bütçe yetkileri............................................................................................................ 102<br />
5.3 Mahkemelerde bilgi ve iletişim teknolojileri (BİT) (e-adalet ve e-mahkemeler)................................ 103<br />
5.4 Mahkemelerin kaliteleri ve performansları - Değerlendirme............................................................ 108<br />
5.5 Eğilimler ve Sonuçlar.......................................................................................................................... 117<br />
6. BÖLÜM ALTERNATİF UYUŞMAZLIK ÇÖZÜM (AUÇ) YÖNTEMLERİ............................................................ 119<br />
6.1 Farklı AUÇ yöntemleri........................................................................................................................ 119<br />
6.2 Arabuluculuk...................................................................................................................................... 121<br />
3
4<br />
6.3 Tahkim, uzlaşma ve diğer AUÇ yöntemleri......................................................................................... 122<br />
6.4 Eğilimler ve sonuçlar.......................................................................................................................... 122<br />
7. BÖLÜM HÂKİMLER................................................................................................................................... 129<br />
7.1 Profesyonel hâkimler.......................................................................................................................... 130<br />
7.2 Geçici görev yapan profesyonel hâkimler.......................................................................................... 133<br />
7.3 Profesyonel olmayan hâkimler........................................................................................................... 135<br />
7.4 Jüri tarafından yargılanma ve vatandaşların katılımı.......................................................................... 138<br />
7.5 Eğilimler ve Sonuçlar.......................................................................................................................... 139<br />
8. BÖLÜM HÂKİMLER DIŞINDAKİ MAHKEME PERSONELİ........................................................................... 141<br />
8.1 Hâkim dışındaki personelin sayısı ve dağılımı.................................................................................... 141<br />
8.2 Rechtspfleger..................................................................................................................................... 147<br />
8.3 Eğilimler ve sonuçlar.......................................................................................................................... 149<br />
9. BÖLÜM ADİL YARGILANMA VE MAHKEME FAALİYETLERİ...................................................................... 151<br />
9.1 Mahkemelerde hukuki temsil............................................................................................................. 152<br />
9.2 Reddi hâkim imkanı............................................................................................................................ 153<br />
9.3 <strong>Avrupa</strong> İnsan Hakları Sözleşmesinin 6 ncı maddesine ilişkin davalar................................................. 154<br />
9.4 İlk derece mahkemelerindeki hukuk (ticaret hukuku) nizalı ve nizasız davalar.................................. 158<br />
9.5 Tapu sicil davaları............................................................................................................................... 166<br />
9.6 Ticaret sicili davaları........................................................................................................................... 168<br />
9.7 İcra davaları (ceza hukuku dışındaki nizalı davalar)............................................................................ 169<br />
9.8 İdare hukuku davaları......................................................................................................................... 171<br />
9.9 Ceza hukuku dışındaki davaların toplam sayısının temizlenme oranı................................................ 174<br />
9.10 İlk derece mahkemelerindeki ceza hukuku davaları (ağır cezalık suçlar)<br />
ve düşük ceza gerektiren suçlar............................................................................................................... 176<br />
9.11 Dava kategorilerinin karşılaştırılması: Prosedür ve uzunluk............................................................ 183<br />
9.12 Adli işlemlerin etkililiğini artırmaya yönelik tedbirler....................................................................... 193<br />
9.13 Eğilimler ve sonuçlar........................................................................................................................ 196<br />
10. BÖLÜM SAVCILAR................................................................................................................................... 199<br />
10.1 Savcı, benzer görevleri bulunan kişi ve savcılık personeli sayısı....................................................... 199<br />
10.2 Savcıların rol ve yetkileri.................................................................................................................. 205<br />
10.3 Savcıların dava işlemleri................................................................................................................... 207<br />
10.4 Eğilimler ve sonuçlar........................................................................................................................ 214<br />
11. BÖLÜM HÂKİM VE SAVCILARIN STATÜLERİ VE KARİYERLERİ................................................................ 215<br />
11.1 İşe alma ve tayin............................................................................................................................... 215<br />
11.2 Eğitim............................................................................................................................................... 219<br />
11.3 Hâkimlerin ve savcıların maaşları..................................................................................................... 224<br />
11.4 Hâkim ve savcılara sağlanan ikramiyeler ve diğer menfaatler......................................................... 236<br />
11.5 Hâkim ve savcıların kariyeri.............................................................................................................. 239<br />
11.6 Sorumluluk: Disiplin yaptırımları ve prosedürleri............................................................................. 243<br />
11.7 Eğilimler ve sonuçlar........................................................................................................................ 257<br />
12. BÖLÜM AVUKATLAR............................................................................................................................... 259<br />
12.1 Avukat sayıları.................................................................................................................................. 259<br />
12.2 Mesleğin örgütlenmesi ve eğitim..................................................................................................... 263<br />
12.3 Mesleğin icrası................................................................................................................................. 266<br />
12.4 Eğilimler ve sonuçlar........................................................................................................................ 274
13. BÖLÜM MAHKEME KARARLARININ UYGULANMASI............................................................................ 275<br />
13.1 Hukuk, ticaret hukuku ve idare hukuku davalarında mahkeme kararlarının uygulanması............... 275<br />
13.2 Ceza hukuku davalarında mahkeme kararlarının infazı.................................................................... 289<br />
13.3 Eğilimler ve sonuçlar........................................................................................................................ 291<br />
14. BÖLÜM NOTERLER................................................................................................................................. 293<br />
14.1 Noterlerin statüsü, sayıları ve işlevleri............................................................................................. 293<br />
14.2 Noterlik mesleğinin denetimi........................................................................................................... 298<br />
15. BÖLÜM MAHKEME TERCÜMANLARI..................................................................................................... 301<br />
15.1 Mahkeme tercümanlarının sayısı..................................................................................................... 301<br />
15.2 Mahkeme tercümanlarının unvanı, işlevleri ve nitelikleri................................................................ 302<br />
15.3 Mahkeme tercümanlarının mahkemelerce seçilmesi...................................................................... 304<br />
15.4 Eğilimler ve sonuçlar........................................................................................................................ 304<br />
16. BÖLÜM YARGI REFORMLARI.................................................................................................................. 305<br />
17. BÖLÜM AVRUPA YARGI SİSTEMLERİNDE ETKİLİLİK VE KALİTENİN ARTTIRILMASINA DOĞRU............. 317<br />
17.1 <strong>Adalet</strong>e erişim................................................................................................................................... 317<br />
17.2 Yargı sistemlerinin etkin işleyişi........................................................................................................ 319<br />
17.3 Yararlanıcılara verilen kamu adalet hizmetinin kalitesi ve etkililiği................................................... 320<br />
17.4 Yargı bağımsızlığının korunması, hâkim ve savcıların statüsü........................................................... 322<br />
EKLER............................................................................................................................................................ 323<br />
Ek tablolar................................................................................................................................................ 323<br />
<strong>Adalet</strong> sistemlerinin değerlendirilmesine yönelik form............................................................................. 369<br />
Açıklayıcı not................................................................................................................................................ 399<br />
5
KISALTMALAR *<br />
AK<br />
AUÇ<br />
BİT<br />
BT<br />
CEPEJ<br />
FIFA<br />
GKRY<br />
GSYİH<br />
ISO<br />
S<br />
UD<br />
USAID<br />
VY<br />
: <strong>Avrupa</strong> Konseyi<br />
: Alternatif uyuşmazlık çözüm<br />
: Bilgi işlem teknolojileri<br />
: Bilgi teknolojileri<br />
: Commission européenne pour l’efficacité de la justice<br />
(<strong>Avrupa</strong> <strong>Adalet</strong>in Etkililiği Komisyonu)<br />
: Uluslararası Futbol Federasyonları Birliği<br />
: Güney Kıbrıs Rum Yönetimi<br />
: Gayrisafi yurtiçi hâsıla<br />
: International Organization for Standardization<br />
(Uluslararası Standardizasyon Örgütü)<br />
: Soru<br />
: Uygun değil<br />
: United States Agency for International Development / Birleşmiş Devletler Uluslararası<br />
Gelişme Ajansı<br />
: Veri yok<br />
* Bu kısımda yer alan kısaltmalar, orijinal metinde bulunmamakta olup Türkçe tercümeye göre editörler tarafından konulmuştur. Ancak, Uluslararası<br />
Standardizasyon Örgütü (ISO) tarafından benimsenen ve orijinal metinde yer alan ülke kısaltmaları değiştirilmeyerek olduğu gibi bırakılmıştır. Sadece<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi için GKRY kısaltması kullanılmıştır (Redaksiyon).<br />
7
Hukukun üstünlüğü ilkesini esas alan devletlerde, tarafsız, bağımsız, etkili ve kaliteli bir<br />
adalet sisteminin oluşturulması devletin temel yükümlülüklerden biri olup aynı zamanda<br />
toplumsal düzen, barış ve güvenliğin olmazsa olmaz koşuludur. Bu doğrultuda adalet hizmetlerinin<br />
çağdaş ortamlarda ve evrensel hukuk ilkeleri çerçevesinde bireyi esas alan bir<br />
anlayışla yürütülmesine yönelik olarak Bakanlığımız her geçen gün çalışmalarını daha da<br />
yoğunlaştırarak devam ettirmektedir.<br />
Uluslararası platformda adalet hizmetleri alanında yürütülen çalışmalar önemle dikkate<br />
alınmaktadır. Ülkemizin de ilk üyelerinden olduğu 47 üyeli <strong>Avrupa</strong> Konseyi tarafından<br />
adaletin kalitesi ve etkililiğine dönük çalışmalar yapılmaktadır. Bu kapsamda, <strong>Avrupa</strong> İnsan<br />
Hakları Sözleşmesi (AİHS) ve <strong>Avrupa</strong> Konseyi’nin tavsiye kararları doğrultusunda 2002 yılında<br />
<strong>Avrupa</strong> Konseyi bünyesinde <strong>Avrupa</strong> <strong>Adalet</strong>in Etkililiği Komisyonu (CEPEJ) oluşturulmuştur.<br />
CEPEJ, <strong>Avrupa</strong> Konseyi’nin üye devletlerinden gelen nitelikli uzmanları bünyesinde bulundurarak<br />
adalet alanında çalışmalar yapan ve tüm <strong>Avrupa</strong> devletlerine yönelik olarak<br />
faaliyet gösteren yegane organdır. Bu oluşum, hâkimlerin bağımsızlığının korunması, adil<br />
yargılamanın makul sürede yapılması, adalete erişimin geliştirilip korunması, adalet teşkilatının<br />
etkin ve verimli çalışması, toplumun ihtiyaç ve beklentilerine uygun adli işlemlerin<br />
yürütülmesi ve mahkeme yararlanıcılarının daha iyi hizmet almasını sağlayacak tedbirlerin<br />
alınması konularında çalışmalar yapmaktadır. Halihazırda yargı sistemlerinin değerlendirilmesi,<br />
adli zaman yönetimi, adaletin etkililiği, yargı kararlarının icrası ve arabuluculuk konularında<br />
derinlemesine analizler yapmak üzere çalışma grupları oluşturulmuştur.<br />
CEPEJ, <strong>Avrupa</strong> Konseyi üye devletlerinin adli sistemlerini incelemek için düzenli bir süreç<br />
öngörmüştür. Bu doğrultuda iki yılda bir “<strong>Avrupa</strong> Yargı <strong>Sistemleri</strong>, <strong>Adalet</strong>in Kalitesi ve<br />
Etkililiği” konulu raporlar yayımlamaktadır. Bu raporlar ilk defa Bakanlığımız tarafından sistemli<br />
bir şekilde Türkçeye çevrilerek akademisyen ve uygulamacıların yararlanmasına sunulmuştur.<br />
Bu çerçevede, <strong>Avrupa</strong> <strong>Adalet</strong>in Etkililiği Komisyonu tarafından uzun ve yoğun uğraşılardan<br />
sonra hazırlanan “<strong>Avrupa</strong> Yargı <strong>Sistemleri</strong>, <strong>Adalet</strong>in Kalitesi ve Etkililiği” konulu Raporun<br />
kaliteli ve etkili adalet hizmeti sunumunda yol gösterici olacağı ve “Güven Veren Bir<br />
<strong>Adalet</strong> Sistemi”nin oluşmasına katkı sağlayacağı düşüncesiyle raporu Türkçeye kazandıran<br />
tüm arkadaşlarıma teşekkür ederim.<br />
Ahmet Kahraman<br />
Hâkim<br />
<strong>Adalet</strong> Bakanlığı Müsteşarı<br />
9
Türk adalet sisteminde son yıllarda <strong>Avrupa</strong> Birliği’ne üyelik sürecinin de katkısı ile<br />
önemli bir değişim ve dönüşüm yaşanmaktadır. <strong>Adalet</strong> Bakanlığı bu süreçte hazırlamış<br />
olduğu Yargı Reformu <strong>Strateji</strong>si ve <strong>Adalet</strong> Bakanlığı <strong>Strateji</strong>k Planı (2010-2014) ile kilit rol<br />
üstlenmiştir. <strong>Strateji</strong> Geliştirme Başkanlığı adalet politikasına ilişkin bu referans belgelerin<br />
hazırlanmasını koordine etmektedir.<br />
Çalışmalarını yoğun bir şekilde sürdüren Başkanlığımız, stratejik bir bakış açısıyla yargı<br />
bağımsızlığının güçlendirilmesine, adalet hizmetlerinin çağdaş bir çalışma ortamında yerine<br />
getirilmesine ve kaliteli bir yargı hizmetinin sunulmasına yönelik politikalar geliştirmeyi<br />
amaçlamaktadır.<br />
Bu bağlamda, <strong>Strateji</strong> Geliştirme Başkanlığı olarak adalet hizmetleri alanında<br />
uluslararası düzeyde yapılan çalışmaları dikkatle takip etmekteyiz. Bu alandaki en önemli<br />
çalışmalardan biri, <strong>Avrupa</strong>’da hukuk devleti ve demokrasinin geliştirilmesine yönelik temel<br />
bir alan üzerinde çalışmalarını yoğunlaştıran ve <strong>Avrupa</strong> Konseyi bünyesinde oluşturulan<br />
<strong>Avrupa</strong> <strong>Adalet</strong>in Etkililiği Komisyonu’nun (CEPEJ) çalışmalarıdır.<br />
CEPEJ’in, <strong>Avrupa</strong> Konseyi üye ülkelerinin adalet hizmetleri alanında gelmiş olduğu yerin<br />
mukayeseli olarak belirlenmesi açısından büyük önemi haiz olan “<strong>Avrupa</strong> Yargı <strong>Sistemleri</strong>,<br />
<strong>Adalet</strong>in Kalitesi ve Etkililiği” konulu raporları, uluslararası arenada dikkatle izlenmektedir.<br />
Bu bilinçle hareket eden Başkanlığımız, Komisyonun 2008 yılı raporunu da Türkçeye<br />
kazandırarak başta uygulamacı ve akademisyenler ile ilgili tüm kesimlerin hizmetine<br />
sunmuştur.<br />
Başkanlığımız, halen devam etmekte olan yargı reformu çalışmalarına katkı sağlayacağı<br />
ve Türk hukuk dünyasına farklı perspektifler kazandıracağı inancıyla CEPEJ, “<strong>Avrupa</strong> Yargı<br />
<strong>Sistemleri</strong>, <strong>Adalet</strong>in Kalitesi ve Etkililiği” raporunu Türkçeye tercüme ettirmiştir.<br />
Bu vesileyle CEPEJ Raporunun redaksiyonunda görev alan arkadaşlarıma teşekkür eder,<br />
Raporun adalet hizmetleri alanında yapılacak tüm çalışmalara ışık tutmasını temenni ederim.<br />
Akın Çakın<br />
Hâkim<br />
<strong>Strateji</strong> Geliştirme Başkanı<br />
11
1. BÖLÜM CEPEJ’İN DEĞERLENDİRME SÜRECİ<br />
İlk bölüm, bu Rapor’un hazırlanması için CEPEJ tarafından yürütülen değerleme sürecini tanımlamaktadır.<br />
Çalışma prensipleri ve çalışmada kullanılan metodolojik tercihlere açıklık getirmekte ve genel demografik ve<br />
ekonomik verileri sunmaktadır.<br />
1.1 <strong>Avrupa</strong> <strong>Adalet</strong>in Etkililiği Komisyonu<br />
<strong>Avrupa</strong> <strong>Adalet</strong>in Etkililiği Komisyonu (CEPEJ), <strong>Avrupa</strong> Konseyi Bakanlar Komitesi tarafından Eylül 2002 tarihinde<br />
kurulmuştur ve temel olarak aşağıdaki belirtilen amaçlarla <strong>Avrupa</strong> Konseyine üye devletlerin kullanımına<br />
uygun somut çözümler önerme yetkisiyle donatılmıştır:<br />
• <strong>Adalet</strong> teşkilatı ile ilgili mevcut <strong>Avrupa</strong> Konseyi araçlarının etkili bir şekilde kullanılmasını teşvik etmek<br />
(“satış sonrası müşteri hizmetleri” kuralı);<br />
• <strong>Adalet</strong> sistemi yararlanıcılarının ihtiyaçlarını dikkate alacak mahkemelerle ilgili kamu politikalarının oluşumunu<br />
sağlamak ve<br />
• <strong>Avrupa</strong> İnsan Hakları Mahkemesine müracaat edilmeden önce, üye devletlere etkili çözümler önermek<br />
ve <strong>Avrupa</strong> İnsan Hakları Sözleşmesinin 6 ncı maddesinden kaynaklanan ihlalleri önlemek suretiyle <strong>Avrupa</strong><br />
İnsan Hakları Mahkemesi önündeki dava yığılmasının azaltılmasına yardım etmek.<br />
Bugün itibariyle CEPEJ, yargı sistemlerinin etkililiğini değerlendirmek ve vatandaşlara daha etkin bir hizmet<br />
sunmak için pratik araçlar ve tedbirler önermek üzere, <strong>Avrupa</strong> Konseyinin 47 üye devletinden gelen nitelikli<br />
uzmanları bünyesinde bulunduran ve tüm <strong>Avrupa</strong> devletlerine yönelik olarak faaliyet gösteren tek organdır.<br />
Statüsüne, yani iç tüzüğüne göre CEPEJ, “(a) diğer hususların yanında genel istatistiksel kriterler ve değerleme<br />
yollarını kullanarak farklı yargı sistemlerinden [...] elde ettiği sonuçları inceler, (b) problemler ile muhtemel<br />
iyileşme alanlarını tanımlar ve yargı sistemlerinin işleyişi hakkında fikir teatisinde bulunur (c) üye ülkelerin<br />
özel ihtiyaçlarını da dikkate alarak yargı sistemlerinin işleyişi ve ölçülmesinin geliştirilmesine yönelik somut<br />
yollar belirler. CEPEJ tespit edilen görevleri, diğer unsurların yanısıra sözgelimi, (a) göstergeleri belirlemek ve<br />
geliştirmek, nitel ve nicel verileri toplamak, analiz etmek ve diğer tedbirleri ve değerleme yollarını tanımlamak<br />
ve (b) raporlar, istatistikler, iyi uygulama araştırmaları, rehberler, eylem planları, görüş ve genel açıklamalar<br />
hazırlamak suretiyle yerine getirir.<br />
CEPEJ’in statüsü, bu doğrultuda yargı sistemlerinin karşılaştırılmasını ve söz konusu sistemlerin işleyişine<br />
yönelik bilgilerin teatisini gerektirmektedir. Karşılaştırma alanı sadece dar anlamda etkinlik kavramından daha<br />
geniştir: Ayrıca kalite ve adaletin etkililiğini de gerektirir.<br />
Sayılan görevlerini gerçekleştirmek için CEPEJ, <strong>Avrupa</strong> Konseyine üye devletlerin yargı sistemlerini değerlendirmeye<br />
yönelik düzenli bir süreci yürütme görevini üstlenmiştir.<br />
1.2 Yargı sistemlerinin değerlendirilmesine yönelik form<br />
Bir önceki çalışma (Raporun 2006 verilerine dayalı 2008 Baskısı) ile karşılaştırıldığında CEPEJ, üye ülkelerden<br />
adli sistemlerin günlük işleyişi hakkında nitelikli ve nicelikli bilgi toplamayı amaçlayan bir form oluşturmak<br />
istemiştir. Böylesine bir tutarlılığı sağlamanın temel amacı bir çalışmadan diğerine homojen verilerin toplandığından<br />
emin olmak, böylece zaman içinde ilk istatistik serilerinin derlenmesi ve analizi temelinde karşılaştırmalar<br />
yapılabilmesine olanak sağlamaktır (aşağıya bkz.). Dolayısıyla bu mevcut dönem 1 için kullanılan değerlendirme<br />
formu 2006-2008 dönemi için kullanılan formla neredeyse aynı olarak kalmıştır. Sadece birkaç soruya<br />
açıklık getirilmiş ve ülke muhabirleri tarafından sağlanan bilgi hakkında yorumda bulunmak için daha geniş<br />
bir alan bırakılmıştır. Buna ilave olarak, yorumlama zorluklarını mümkün olduğunca en aza indirmek, bütün<br />
ülke muhabirleri tarafından sorular üzerinde ortak bir anlayış geliştirmek ve böylece toplanan ve işlenen verilerin<br />
yeknesaklığından emin olmak amacıyla açıklayıcı notta 2 tamamlayıcı bilgiler verilmiştir. Ülke muhabirlerine<br />
her bir soruya cevap verirken açıklayıcı notu dikkatlice okumaları tavsiye edilmiştir.<br />
1 Bkz. Ek<br />
2 Bkz. Ek<br />
13
Yargı sistemini anlamak amacıyla CEPEJ’i tesis eden Res(2002)12 sayılı kararda belirtilen ilkeler ve <strong>Avrupa</strong><br />
Konseyinin yargının etkinliği ve hakkaniyeti ile ilgili mevcut karar ve tavsiye kararları dikkate alınarak bir form<br />
tasarlanmış ve kullanılmıştır.<br />
Değerlendirme Formu CEPEJ tarafından 13. Genel Kurul toplantısında (Haziran 2009) hazırlanmış ve Bakan<br />
Vekillerinin 1067 nci toplantısında (Eylül 2009) onaylanmıştır. 2010 yılının başında alınacak yeni verileri toplamak<br />
amacıyla; ülke muhabirlerinin cevaplarını CEPEJ sekreteryasına formun elektronik versiyonu kullanılarak<br />
iletebilecekleri güvenli bir internet sitesine giriş imkanı tanınmak suretiyle, ilgili form ve açıklayıcı not üye ülkelere<br />
Eylül 2009’da gönderilmiştir.<br />
1.3 Verilerin toplanması, doğrulanması ve analizi<br />
Mevcut Rapor, 2008 yılı verilerine dayanmaktadır. Üye devletlerin ve birimlerin * çoğunluğu, 2008 yılına ait<br />
adli verileri 2009 sonbaharında hazır edebildiği için CEPEJ, 2010 yılının başlangıcından önce verileri toplayamamıştır.<br />
Bu durumda değerlendirme üye devletlerin Değerlendirme Formu’nun münferit cevaplarını toplamak<br />
ve birleştirmek için sadece 3 ay, uzmanlarınsa bu cevapları işleyip Raporu hazırlamak için sadece 4 aydan<br />
daha az bir süreleri kalmıştır.<br />
Metodolojik açıdan verilerin toplanması, üye devletlerin ve birimlerin raporlarına dayanmaktadır; üye ülke<br />
veya birimler Forma verilecek cevapların koordinasyonunu sağlamakla yetkili ülke muhabirleri tayin etmeye<br />
davet edilmişlerdir.<br />
CEPEJ, Jean-Paul Jean’ın (Fransa) başkanlığındaki toplanan Çalışma Grubuna Raporu hazırlaması talimatını<br />
vermiştir 3 . <strong>Avrupa</strong> Konseyi Sekretaryası, Natalia DELGRANDE’ı Moldova, (İsviçre’nin Lausanne Üniversitesinde<br />
Araştırma Görevlisi 4 ) CEPEJ Sekreteryasıyla birlikte üye ülkeler tarafından temin edilen ülke verilerini analiz<br />
etmekten ve ilk taslak Raporu hazırlamaktan sorumlu bilim uzmanı olarak atamıştır. 5<br />
Ülke muhabirleri, yeni verilerin toplanması hususunda Sekretaryanın ve uzmanların birincil muhatapları<br />
ve formda kullanılan verilerin kalitesinden esas itibariyle sorumlu uzmanlar olarak kabul edilmişlerdir. Her bir<br />
münferit cevap, bilim uzmanı tarafından bir veritabanına kaydedilmiştir.<br />
Bilim uzmanı, ülkeler tarafından gönderilen verilerin kalitesini doğrulamak için kapsamlı bir çalışma yapmıştır.<br />
Bu nedenle, verileri doğrulamak ya da açıklığa kavuşturmak için ülke muhabirleriyle sürekli olarak irtibatta<br />
olmuş (aşağıdaki kutuya bkz.) ve birlikte yaptıkları düzeltmeler, Raporun nihai versiyonunun tamamlanmasından<br />
çok kısa bir süre öncesine kadar sürmüştür. CEPEJ uzmanları, ülke muhabirleri tarafından açıkça değişiklik<br />
yapılması tasvip edilmedikçe, veriler üzerinde re’sen bir değişiklik yapmama yolunu benimsemişlerdir.<br />
Böylece, rapordaki tüm değişiklikler ülke muhabirleri tarafından onaylanmıştır. Bununla birlikte, ulusal muhabirlerle<br />
yapılan görüşmelerin ardından uzmanlar, yayınlanması konusunda yetersiz görünen bazı verileri çıkarmaya<br />
karar vermişlerdir.<br />
Bilim uzmanları, CEPEJ-GT-EVAL ve ülke muhabirleri ağı arasında yapılan toplantı (Strazburg, Mayıs 2010)<br />
rakamların doğrulanması, 2004 ve 2006 verileriyle 2008 verileri arasında aynı sorularda görülen büyük farklılıkların<br />
açıklanması ya da düzeltilmesi, uzman kararlarının tartışılması ve verilerin kalitesinin geliştirilmesini<br />
amaçlayan sürecin en temel aşamasını oluşturmuştur.<br />
Katılan Devletler<br />
Mayıs 2010 itibariyle, 45 devlet sürece katılmıştır: Arnavutluk, Andora, Ermenistan, Avusturya, Azerbay-<br />
14<br />
* Raporda kullanılan “birim” kavramı, Birleşik Kırallık bünyesinde yer alan Galler, Kuzey İrlanda ve İskoçya yönetsel bölgelerini ifade etmek için kullanılmıştır<br />
(Redaksiyon).<br />
3 CEPEJ’in yargı sistemlerini değerlendirme konusundaki Çalışma Grubu (CEPEJ-GT-EVAL) aşağıdaki isimlerden oluşturulmuştur:<br />
Fausto de SANTIS, Genel Müdür, <strong>Adalet</strong> Bakanlığı, İtalya (CEPEJ Başkanı)<br />
Elsa GARCIA-MALTRAS DE BLAS, Savcı, Uluslararası Adli İşbirliği Genel Müdürü Hukuk Danışmanı, <strong>Adalet</strong> Bakanlığı, İspanya,<br />
Beata Z. GRUSZCZYŃSKA, <strong>Adalet</strong> Enstitüsü, <strong>Adalet</strong> Bakanlığı, Polonya,<br />
Adis HODZIC, Bütçe ve İstatistik Dairesi Başkanı, Bosna Hersek Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu Sekreteryası,<br />
Jean-Paul JEAN, Savcı, Paris İstinaf Mahkemesi, Poitiers Üniversitesinde Doçent, Fransa (CEPEJ-GT-EVAL Başkanı),<br />
Georg STAWA, Savcı, Merkezi İdare ve Koordinasyon Müdürlüğü, Federal <strong>Adalet</strong> Bakanlığı, Avusturya,<br />
Frans van der DOELEN, Yargı sistemi Dairesi Başkanı, Hollanda <strong>Adalet</strong> Bakanlığı<br />
4 CEPEJ Lausanne Üniversitesi Ecole des Sciences Criminelles’e (ESC), bilim uzmanına bu çalışma çerçevesinde ulusal verilerin analizini yapmak için<br />
gerekli teknik araçları temin etmiş olmasından dolayı teşekkürlerini sunar.<br />
5 İsviçre makamları özel danışman olarak çalışmak üzere Barbara SCHERER’i CEPEJ Sekreteryasında görevlendirmişlerdir.
can, Belçika, Bosna Hersek, Bulgaristan, Hırvatistan, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi 6 , Çek Cumhuriyeti, Danimarka,<br />
Estonya, Finlandiya, Fransa, Gürcistan, Yunanistan, Macaristan, İzlanda, İrlanda, İtalya, Letonya, Litvanya,<br />
Lüksemburg, Malta, Moldova 7 , Monako, Karadağ, Hollanda, Norveç, Polonya, Portekiz, Romanya,<br />
Rusya Federasyonu, San Marino, Sırbistan 8 , Slovakya, Slovenya, İspanya, İsveç, İsviçre, Makedonya 9 , Türkiye,<br />
Ukrayna ve Birleşik Krallık 10 . Formun çok az sorusuna cevap verebildiği için Ukrayna ile ilgili bilgilerin Raporun<br />
bazı bölümlerinde hiç bulunmadığını kaydetmek gerekir.<br />
Sadece Almanya ve Liechtenstein bu Rapora veri sağlayamamıştır. Aslında Almanya değerlendirme döneminden<br />
önce, ülkenin federal yapılanması dolayısıyla katlanan iş yükü nedeniyle, (her eyalet adli verilerin toplanmasından<br />
sorumludur) iki senelik zaman sınırlaması temelinde oluşturulmuş sürece dâhil olamayacağını<br />
ifade etmiştir. Önceki değerlendirme döneminde olduğu gibi gelecek çalışmada da yer alacaklarını umuyoruz.<br />
Önceki değerlendirme döneminde yer almayan San Marino bu sefer veri sağlayabilmiştir.<br />
Federal devletlerde ya da merkezi bir adalet teşkilatının bulunmadığı devletlerde verilerin toplanması,<br />
üniter devletlere kıyasla farklılık göstermektedir. Bu devletlerde durum çoğu zaman daha karmaşıktır. Ayrıca,<br />
merkezi düzeyde verilerin toplanması sınırlı iken, birimler düzeyinde toplanan veriler hem tür hem de nicelik<br />
açısından çeşitlilik göstermektedir. Uygulamada, bazı federasyonlar, soruları federal birimlerin her birine<br />
göndermiştir. Bazı devletler ise birimlerden gelen rakamları, birimlerin her birinin nüfusunu dikkate almak suretiyle<br />
tüm ülkeye teşmil etme yolunu seçmiştir. Veri toplama sürecinin kolaylaştırılması amacıyla İsviçre’nin<br />
girişimiyle elektronik formun değiştirilmiş bir sürümü geliştirilmiştir.<br />
Üye devletlerin her biri tarafından sağlanan veriler, CEPEJ’e ait internet sitesinde (www.coe.int/cepej) mevcuttur.<br />
Ülkelerin gönderdiği cevaplar, hukuk sistemlerine ilişkin açıklama ve tanımlar da içermektedir; Bu bilgiler<br />
temin edilen verilerin anlaşılmasına büyük oranda katkı sağlamaktadır. Bu yüzden bu bilgiler, Rapor’un tamamlayıcı<br />
unsurudur. Ancak, Rapor’un kısa ve tutarlı olmasını sağlamak adına, ülke bilgilerinin tümü Rapor’a<br />
dâhil edilmemiştir. Dolayısıyla <strong>Avrupa</strong> Konseyi üye devletlerinin yargı sistemlerine ilişkin hakiki bir veritabanı,<br />
tüm vatandaşlar, politika üreticiler, hukukçular, akademisyenler ve araştırmacılar için kolaylıkla erişilebilir durumdadır.<br />
1.4 Genel metodolojik konular<br />
CEPEJ’in Hedefleri<br />
Bu Rapor, üye devletler tarafından temin edilen ilgili bilgilerin tamamını kullanmış olma iddiasında değildir,<br />
çünkü çok büyük hacimlerde veri sunulmuştur. Bu Raporun önceki versiyonlarında da olduğu gibi, CEPEJ, her<br />
şeyden önce <strong>Avrupa</strong> Konseyinin önceliklerini ve temel ilkelerini göz önüne almaya çalışarak, analitik başlıkların<br />
üzerine eğilmeye çalışmıştır. CEPEJ Raporu, rakamlardan daha çok <strong>Avrupa</strong> devletlerindeki ana eğilimler,<br />
gelişmeler ve ortak sorunlarla ilgilenmektedir.<br />
Bu Rapor, CEPEJ tarafından yürütülen sürekli ve dinamik bir sürecin parçasıdır. Raporun detaylandırılması<br />
sürecinde, uzmanlar ve ülke muhabirleri değerlendirme sürecinin uzun vadeli amaçlarını göz önünde tutmaya<br />
teşvik edilmişlerdir: Tüm üye ülkelerden düzenli olarak toplanan ve eşit şekilde işlenen anahtar niteliğinde<br />
nitel ve nicel veriler tanımlamak, <strong>Avrupa</strong> Konseyi üye devletlerindeki mahkeme faaliyetlerinin kalite ve etkinliğine<br />
ilişkin paylaşılan göstergeler ortaya çıkarmak ve mahkeme yararlanıcılarına sağlanan hizmetlerin iyileştirilmesini<br />
mümkün kılan kurumsal reform, uygulama ve yenilikleri vurgulamak.<br />
Verilerin Kalitesi<br />
Bu Rapor’daki verilerin kalitesi büyük ölçüde veri toplama araçlarında sorulan soruların türüne, ülkelerce<br />
kullanılan tanımlara, ülkelerdeki kayıt sistemlerine, ülke muhabirlerinin çabalarına, ülke muhabirlerinin ula-<br />
6 Güney Kıbrıs Rum Yönetimi tarafından sağlanan veriler Kıbrıs adasının Güney Kıbrıs Rum Yönetimi’nin kontrolü altında olan bölgenin verilerini içermektedir.<br />
7 Moldova tarafından sağlanan veriler fiilen Moldova Hükümeti’nin kontrolü altında olmayan Transdinyester bölgesinin verilerini içermemektedir.<br />
8 Sırbistan tarafından sağlanan veriler Kosova bölgesinin verilerini içermemektedir.<br />
9 Raporun aslında “Makedonya Eski Yugoslav Cumhuriyeti” olarak anılmakla birlikte Türkçe’ye “Makedonya” şeklinde tercüme edilmiştir.<br />
10 Birleşik Krallık’a ilişkin sonuçlar İngiltere ve Galler, İskoçya ve Kuzey İrlanda için ayrı ayrı sunulmuştur. Bunun nedeni, bu üç yargı sisteminin farklı<br />
şekillerde örgütlenmiş olması ve birbirinden farklı şekilde çalışmasıdır. Birleşik Krallık ve Kuzey İrlanda’nın kontrolü dışındaki şartlara bağlı olarak<br />
yetkililer taslağın son halindeki yetki çevresiyle ilgili verileri doğrulama imkanı olmamıştır.<br />
15
şabildiği ulusal rakamlara ve bu rakamları işleme ve analiz yöntemlerine bağlıdır. Önceki deneyimlerden elde<br />
edilen gelişmelere rağmen, ülke muhabirlerinin soruları kendi ülkeleri bağlamında yorumlamaları ve sorularla<br />
eldeki bilgileri eşleştirilmeleri sırasında bazı değişikliklerin meydana gelmiş olabileceğini varsaymak makul<br />
olacaktır. Okuyucu bu hususu akılda tutmalı ve verilen istatistiksel bilgileri daima ekli açıklamalar ve münferit<br />
ulusal cevaplarda verilen daha detaylı açıklamalar ışığında değerlendirmelidir.<br />
CEPEJ sadece yüksek düzeyde kalite ve hesap verebilirliği olan verileri sunmayı seçmiştir. Bir ülkeden diğerine<br />
ya da bir değerlendirmeden diğerine çok fazla farklılık gösteren veya yeterli güvenilirlik garantisi vermeyen<br />
verileri göz ardı etmiştir. Toplanan ve Rapor’a dâhil edilmeyen bu bilgiler CEPEJ’e ait resmi internet<br />
sitesinde (www.coe.int/cepej) yayınlanmıştır.<br />
Verilerin Geçerliliği ve Tutarlılığı<br />
Verilerin tutarlılığının ve güvenilirliğinin sağlanması ve ilk defa bu süreç içinde birkaç istatistik serisinin<br />
oluşturulması ve analiz edilmesini sağlamak amacıyla özel bir çaba sarf edilmiştir. Bu seriler mümkün olması<br />
halinde mevcut verilerin homojenliğine bağlı olarak 2004 ile 2008 yılları arasındaki, özellikle de 2006 ile 2008<br />
yılları arasındaki gelişmeleri ölçmek için tasarlanmıştır. Rakamların doğruluğu hususunda 2006 ile 2008 verilerinin<br />
karşılaştırılması için, açıklanması zor büyük ve küçük farklılıklar gösteren cevapların tespit edilmesini<br />
sağlayan istatistik kuralları (aşağı bkz.) uygulanmıştır. Bu karşılaştırmalar yoluyla metodolojik sorunlar tespit<br />
edilmiş ve düzeltilmiştir. Diğer yandan, bazı durumlarda kayda değer değişiklikler ekonomik durumların düzelmesi<br />
ile açıklanmıştır. Sözgelimi, Azerbaycan petrol fiyatlarındaki artış sayesinde güçlü ekonomik bir büyüme<br />
yakalamış ve Karadağ da büyük ekonomik dış yardımlardan, yapısal ve organizasyonel reformlardan, ayrıca<br />
siyasi kararlar ile yeni mekanizmaların, prosedürlerin ve tedbirlerin uygulanmasından fayda sağlamıştır.<br />
Verilerin doğrulanmasına dair metodoloji ve prosedür<br />
Verilerin doğrulanması amacıyla herhangi bir adım atılmadan önce üç değerlendirme dönemi için (2004,<br />
2006 ve 2008 verileri) müdahale çerçevesinin yeniden belirlenmesi gerekli olmuştur. Bu kapsamda ilk dönemden<br />
son döneme kadar mevcut tüm bilgileri bir araya getiren bir veri bankası oluşturulmuştur. Formda<br />
bir dönemden diğerine bazı değişiklikler ve/veya düzenlemeler yapıldığı için bilimsel uzman birkaç değişken<br />
kaydetmiş ve söz konusu üç çalışma için sağlanan rakamlar üzerinde bazı veri haritalama yöntemleri<br />
kullanmıştır.<br />
Bütün veriler (yorumlar hesaba katılmadan 2 milyon kadar veri girişi) doğrulama prosedürüne tabi tutulmuştur.<br />
Seçilen metodoloji bu çalışma için özel olarak adapte edilen “üç düzeyde zaman serisi haritalama<br />
yöntemidir”. Bu metodoloji nicel veriler için üç doğrulama prosedürünü bir araya getirmektedir. İlk<br />
önce, aynı madde ve üç çalışma için girilen veriler arasındaki çok büyük (%20’den fazla) farklılıklar tespit<br />
edilmiştir. Bu prosedürün geçerliliğini sağlamak için veriler aynı zamanda Grubbs testine göre de incelenmiştir.<br />
Bu, doğru “aykırı değerlerin” (önceki veri girişlerinden farklı olmalarının yanısıra [%20’den fazla]<br />
karşılaştırılması zor olan ya da diğer ülkeler tarafından 2008 yılı için sağlanan veri girişleri ile hiç bir şekilde<br />
karşılaştırılamayan aşırı değerler) ayrılmasını sağlamıştır. Bazı değerlerin bir yıldan diğerine %20’den fazla<br />
farklılık göstermesinin ülke muhabirleri tarafından açıklanabilmesi durumunda bütün diğer “aykırı değerler”<br />
istisnasız olarak düzeltilmiştir. “Üç düzeyde zaman serisi haritalamasının” üçüncü doğrulama unsuru<br />
da iç doğrulamanın kontrol edilmesidir. Bu prosedür genellikle karmaşık maddelere, diğer bir deyişle, birden<br />
fazla verinin girildiği maddelere uygulanmıştır. Bu prosedüre tabi tutulan değişkenlerin arasında bütçe<br />
kalemleri ve mahkemeler tarafından görülen davalar yer almaktadır. Bu amaçla, bilim uzmanı tarafından<br />
özel bir doğrulama programı oluşturulmuştur. Karmaşık değişkenlerin parçası olan unsurlar yatay olarak<br />
(unsurların toplamı ile toplama karşılık gelen veri girişi arasındaki uyumluluk) ve bazen ayrıca dikey olarak<br />
da (toplam içindeki unsurların dâhil edilmesi ya da hariç bırakılması) geçerlenmiştir.<br />
Doğrulama oldukça özenli bir metodolojiye göre yapılmıştır. Ancak, bütün veriler için tam bir güvenilirlik<br />
garanti etmek mümkün değildir. Bazı veri girişlerinin belirlenen farklılıklarına dair ülke muhabirleri tarafından<br />
belirli açıklamalar olmadan doğruluklarının teyit edildiği hususu göz önünde bulundurulmalıdır. Genel<br />
olarak, bu gibi veri girişleri ya analiz dışı bırakılmış ya da bu unsurları hesaba katan analiz sonuçlarının yorumlarına<br />
dair metinlerin içinde feragat açıklamaları ile birlikte yer verilmiştir.<br />
16
CEPEJ, 2008 yılında üye devletlerdeki adli verilerin toplanması ve işlenmesine yönelik sistemlere ilişkin bir<br />
pilot emsal değerlendirme süreci oluşturmuştur. Bu süreç, ülkelerin, adli istatistiklerinin kalitesinin iyileştirilmesi<br />
ve bu istatistiklerin CEPEJ’in Değerlendirme Formunda tanımlanan ortak göstergelerle uyumlu olmasını<br />
sağlayacak bir istatistik sisteminin geliştirilmesi yönünde desteklenmesini amaçlamaktadır. Bu süreç ayrıca<br />
ulusal sistemler arasında deneyim alışverişini kolaylaştırmayı, iyi uygulamaların paylaşılmasını sağlamayı ve<br />
karşılıklı değerlendirme kriterlerinin tespit edilmesini ve bilgi transferini kolaylaştırmayı da hedeflemektedir.<br />
Bu yolla <strong>Avrupa</strong>’daki yargı sistemlerinin değerlendirilmesine yönelik CEPEJ sürecinin şeffaflık ve hesap verebilirliğini<br />
sağlamaya katkıda bulunulacaktır.<br />
Bu sistemler, CEPEJ verilerinin toplanması ve <strong>Avrupa</strong> Konseyi’ne iletilmesinin organize edilmesi açısından<br />
bugüne kadar on gönüllü ülke için emsal değerlendirmesine tabi tutulmuştur, bunlar: Bosna Hersek, Fransa,<br />
Malta, Polonya ve Rusya Federasyonu’dur. Bunun yanısıra Norveç’e, Danimarka, Finlandiya, İzlanda ve<br />
İsveç’ten uzmanların bir araya geldikleri bir ziyaret düzenlenmiştir. Bu ziyaretler esnasında CEPEJ-GT-EVAL tarafından<br />
görevlendirilen uzmanlar, Değerlendirme Formu içerisinden seçilen sorulara cevap vermenin pratik<br />
yollarını ve bu cevaplar kapsamında bütçe konularını, hâkimlerin tür ve sayılarını, nizalı hukuk davalarını ve<br />
dava sürelerinin uzunluğunu hesaplamanın yöntemlerini eksiksiz bir şekilde analiz etmişlerdir.<br />
Bunun yanı sıra CEPEJ, Yargı alanındaki istatistikleri toplayan ve işleyen üye devletlerdeki hizmetlerle ilgili<br />
adli istatistiklere ilişkin rehbere onay vermiştir. Bu Rehberlerin amacı, bir kamu politikası aracı olarak üye devletler<br />
tarafından toplanıp işlenen ulusal adli istatistiklerin kalitesini sağlamaktır. Bu Rehberler, aynı zamanda<br />
ülkeler arasındaki büyük farklılıklara (yargı teşkilatı, ekonomik durum, demografi vb.) rağmen yeterli düzeyde<br />
homojenlik sağlamak suretiyle <strong>Avrupa</strong> ülkeleri hakkındaki verilerin karşılaştırılmasını kolaylaştırmalıdır.<br />
Kavramların ve Verilerin Karşılaştırılması<br />
Değişik coğrafi, ekonomik ve hukuki durumları nedeniyle farklı ülkelerden nicel verilerin karşılaştırılması hiç<br />
kuşkusuz hassas bir iştir. Bu yüzden Rapor’u yazan uzmanlar, verilere başvuran okuyucular ve hepsinin ötesinde<br />
Rapor’un içerdiği bilgileri yorumlayan ve analiz eden herkes söz konusu verilere büyük bir temkinle yaklaşmalıdır.<br />
Farklı devletleri ve bu devletlerin çeşitli sistemlerini birbirleriyle karşılaştırabilmek amacıyla, ülkeden ülkeye<br />
farklılıkları (farklı adli yapıları, mahkemelerin organizasyonunu ve sistemleri değerlendirmek için kullanılan<br />
farklı istatistiksel araçları vb.) anlaşılır kılan her bir ülkeye ait ayırıcı özelliklere özel önem verilmelidir.<br />
Herkesin üzerinde mutabık kalacağı genel kavram ve kelimelerin tanımlanması için ciddi bir gayret sarf edilmiştir.<br />
Söz gelimi, mahkemelerin sayısını (hem kurumsal hem de coğrafi bakış açısından) ya da hâkimlerin<br />
sayısını (farklı kategoriler belirtilmiştir) belirlemek amacıyla açıklayıcı nottaki açık tanımları ile birkaç soru<br />
Forma dâhil edilmiştir. Üye ülkelerce sağlanan rakamlar benzer harcamalara karşılık gelsin diye mahkemelere<br />
tahsis edilen bütçelere özel bir dikkat gösterilmiştir. Bununla birlikte, sistemlerdeki farklılıklar, ortak kavramlara<br />
ulaşılmasını engelleyebilir. Bu gibi durumlarda, verilerle birlikte özel yorumlar da verilmiştir. Bu nedenle,<br />
bu Rapor hakkında analiz yapıp çıkarımlarda bulunmak için aktif bir okuma yapmak gerekir; veri ve<br />
rakamlar olduğu haliyle dikkate alınmamalı, müteakip açıklamaları ile birlikte yorumlanmalıdır.<br />
Rapor, <strong>Avrupa</strong> adli sistemlerinin genel bir görünümünü sunmayı amaçlamakta olup <strong>Avrupa</strong>’daki en iyi<br />
adli sistemleri derecelendirmeyi amaçlamamaktadır, böyle bir derecelendirme bilimsel açıdan doğru değildir<br />
ve kamu adalet politikaları için de kullanışlı bir araç olmayacaktır. Zaten karşılaştırma yapmak, derecelendirme<br />
yapmak anlamına gelmez. Bununla birlikte, bu Rapor derinlemesine bir çalışma yapmayı mümkün<br />
kılan araçları okuyucuya sunmaktadır; okuyucular yargı sistemlerinin özelliklerine (sözgelimi, Kara <strong>Avrupa</strong>’sı<br />
ve Anglo-Sakson ülkeleri; geçiş dönemindeki ülkeler ya da eski yargı geleneğine sahip ülkeler), coğrafi kriterlere<br />
(yüzölçümü, nüfus) veya ekonomik kriterlere göre (sözgelimi Avro bölgesi içinde olan ve olmayan<br />
ülkeler gibi) ilgili ülke gruplarını seçebilirler. İkinci aşamada, CEPEJ, daha önceki çalışmada yaptığı üzere bu<br />
Rapor temelinde kendi analizini yürütecektir.<br />
CEPEJ değerlendirme formu, küçük ülkeler tarafından da doldurulmuştur. Andora, Monako ve San Marino<br />
gibi ülkelerdeki faaliyet düzeyi, Rapor’da incelenen diğer ülkelerle karşılaştırılabilecek düzeyde değildir.<br />
Sonuç olarak, bu ülkelerin rakamları, ulusal yapısal göstergeleri göz önünde bulundurularak dikkatli bir<br />
şekilde yorumlanmalıdır.<br />
17
Mali değerler Avro cinsinden belirtilmiştir. Bu nedenle Avro bölgesi dışındaki ülkelerin döviz kurları kullanılırken<br />
bazı problemler olmuştur. Döviz kurları yıldan yıla değişiklik gösterebilmektedir. Bu çalışma temel<br />
olarak 2008 yılına odaklandığından 1 Ocak 2009 tarihinde geçerli döviz kurları dikkate alınmıştır. Yüksek<br />
enflasyonun geçerli olduğu ülkeler için, bu tercih, kendi özel bağlamları içinde yorumlanması gereken son<br />
derece yüksek rakamlar ortaya koymuş olabilir. Döviz kurundaki büyük farklılıklar, Avro bölgesi dışındaki<br />
ülkelerin rakamları üzerinde büyük etkiler yapabilir. Bu ülkelerin bazıları için 2007 yılındaki daha avantajlı<br />
döviz kuru, Avro cinsinden ifade edildikten sonra bütçe artışı ya da parasal artışı güçlendirmiştir. Bu yüzden<br />
2008 ve 2010 Raporlarının parasal değerlerini karşılaştırırken bu konuya dikkat edilmelidir.<br />
Yargı sistemlerinin gelişimi<br />
2008 yılından bu yana <strong>Avrupa</strong> Konseyinin bazı üye devletleri hukuk sistemlerinde temel kurumsal reformlar<br />
ve mevzuat reformları uygulamaya koymuştur. Bu ülkeler açısından bu Rapor’da tasvir edilen durum, Rapor’u<br />
okurken günümüzdeki durumdan tamamen farklı olabilir. Bu yüzden ülkeler, 2008 yılından bu yana herhangi<br />
bir reforma gidip gitmedikleri ya da halihazırda devam eden başka reformların olup olmadığı hususunu bildirmeye<br />
davet edilmiştir. Böylelikle, çeşitli yargı sistemlerindeki öncelikli reformlara ilişkin ana eğilimlerin tespit<br />
edilmesi amaçlanmaktadır.<br />
Verilerin sunumu<br />
CEPEJ 2008-2010 değerlendirme sürecinde 47 ülke veya birimin yargı sistemlerine ilişkin küresel bir yaklaşımda<br />
bulunmaya çalışmıştır. <strong>Avrupa</strong> yargı sistemlerinin bazı özelliklerini göz önüne çıkarmak için oran, hız,<br />
ortalama ve/veya ortanca, standart vb. birtakım göstergeler geliştirilmiş ya da hesaplanmıştır. Bazı tablolar<br />
ülkelerin verdikleri cevapları içermektedir. Diğer tablolar ise birlikte işlenen ya da birleştirilmiş rakamlara göre<br />
sunulan cevapları göstermektedir. Şekiller çoğunlukla <strong>Avrupa</strong> düzeyindeki küresel cevapları göstermektedir.<br />
Bazı göstergeler haritalar kullanılarak gösterilmektedir.<br />
Analiz sonuçlarının <strong>Avrupa</strong> düzeyinde okunması amacıyla bazı referanslar önermek için CEPEJ aşağıdaki<br />
genel eğilim göstergelerini kullanmıştır:<br />
• Ortalama: Bir dağılımın (sağlanan veriler) gözlemler toplamının o dağılıma dâhil edilen bilgileri sağlamış<br />
olan ülkelerin toplam sayısına bölünmesi sonucunda elde edilen aritmetik ortalamayı ifade eder.<br />
Ortalama uç değerlere (çok yüksek ya da çok düşük) hassastır.<br />
• Ortanca: Sıralı bir gözlemler setinin (artan ya da azalan sıraya göre dizilmiş) orta noktasını ifade eder.<br />
Ortanca değeri, ilgili ülkeler tarafından sağlanan verileri iki eşit gruba bölmek suretiyle ülkelerin %50’sinin<br />
bu değerin üstünde diğer %50’sinin de bu değerin altında kalmasını sağlayan değerdir. Tek sayı ile<br />
ifade edilen gözlemler olması halinde ortanca bu iki grubun tam ortasında yer alan değerdir. Uç değerlere<br />
karşı daha az hassas olması nedeniyle bazen ortalama yerine ortancanın kullanılması daha iyidir. Bu<br />
durumda uç değerlerin etkisi nötrleşir.<br />
Ortalama ve ortancaya ilave olarak minimum ve maksimum da bazı tablolara dâhil edilmiştir:<br />
Minimum: Tablonun verilen sütununda kaydedilen en düşük değer.<br />
Maksimum: Tablonun verilen sütununda kaydedilen en yüksek değer.<br />
Bu Rapor’da sık sık ortalama yıllık değişken göstergesi belirtilmektedir<br />
• Ortalama yıllık değişken: Araştırmaya konu olan yıllar içerisinde gözlemlenen değişimin hesaplanması<br />
(% cinsinden) neticesinde elde edilen sonucu ifade eder. Bu değer incelenen zaman dilimindeki genel<br />
gelişim eğiliminin tespit edilmesini sağlar. Sonrasında, 2004 ile 2006 yılları arasında büyük bir düşüş<br />
ve 2006 ile 2008 yılları arasında hafif bir yükseliş gösteren bir ülke negatif bir ortalama yıllık değişim<br />
göstergesine sahip olacaktır. Bu gösterge sadece ilk ve son yılların değil, her bir yılın değerlerini dikkate<br />
alarak ilgili yıllar içerisinde belirli olayların daha doğru okunmasını sağlar.<br />
Şekillerin bazılarında okuyucu ayrıca belirleme katsayısına da (R 2 ) rastlayacaktır.<br />
• Belirleme katsayısı: 0 (%0) ile 1 (%100) arasında değerlere sahip olabilir. İki değişken arasındaki açıklama<br />
bağlantısı ne kadar kuvvetli ise belirleme katsayısı da 1’e o kadar yakın olacaktır. Sözgelimi, iki de-<br />
18
ğişken arasındaki R 2 0.7’ye eşitse bu durum aşağıdaki şekilde yorumlanabilir: Y değişkeni, X değişkeninin<br />
değişkenliğinin %70’ini açıklar.<br />
CEPEJ, bu çalışmaya daha karmaşık bir analizi de dâhil etmeye gayret etmiştir: Sınıflandırmalar tarafından<br />
izlenen faktöriyel analiz. Sosyal bilimlerde sık sık kullanılan bu tür analizler, daha büyük sayılarda verileri göz<br />
önüne almamızı ve eğilimleri, benzerlik ya da farklılıkları tespit etmemizi mümkün kılmaktadır. Dolayısıyla bu<br />
tür sunumlardan kaynaklanan modeller açık şekilde tahmini modellerdir. Bu metodolojinin avantajı, bilgilerin<br />
benzersiz bir rakam ya da tablodaki sentezlenmesini sunması ve seçilen ham verilerin tek tek sunulmasından<br />
kaçınılmasını sağlamasıdır. Bu durum kümelerin oluşturulmasını sağlar. Bu Rapor’da ülke kümeleri temel unsurlar<br />
etrafında oluşturulmuştur.<br />
1.5 Genel ekonomik ve demografik rakamlar<br />
Hemen hemen her ülke tarafından temin edilebilen genel ekonomik ve demografik rakamlar, bu çalışmanın<br />
yapıldığı genel bağlama ilişkin kapsamlı bilgiler vermektedir. Önceki çalışmada olduğu üzere, rapordaki bu<br />
rakamlar, özellikle mahkeme faaliyetleri ve bütçe ile ilgili rakamlar açısından, rakamların birbirleri ile ilişkilendirilmesini<br />
ve bağlamına yerleştirilmesini mümkün kılmıştır.<br />
Rapordaki veriler okuyucuya aynı zamanda nüfusu 32.000’den daha az olan Monako’dan 142 milyondan<br />
fazla olan Rusya Federasyonu’na kadar söz konusu ülkelerin nüfus ve büyüklüklerindeki değişiklikleri de ölçme<br />
imkanı vermektedir. Bu demografik değişken sürekli akılda tutulmalıdır. Mevcut çalışmanın kapsadığı nüfus<br />
yaklaşık 730 milyondur; 2010 baskısında sadece Almanya ve Liechtenstein eksik olduğu için nüfusun<br />
büyük çoğunluğu çalışmada temsil edilmiştir.<br />
Ayrıca, veriler, çeşitli ülkelerin kişi başına düşen GSYH miktarı ve kısmen de genel kamu harcamaları bilgilerinden<br />
yararlanmak suretiyle bu ülkelerin refah ve yaşam standartlarındaki büyük farklılıklara da göstermektedir.<br />
Ortalama yıllık brüt maaş miktarı, ekonomik, sosyal (refah sistemi) ve demografik rakamları içerdiğinden<br />
refah ve hayat standartlarına ilişkin ilginç bir genel görünüm de vermektedir. Bu gösterge eksiksiz olmamasına<br />
rağmen, yine de üye ülkelerin vatandaşları arasındaki önemli eşitsizliklere dikkat çekmektedir.<br />
Son olarak, “Avro bölgesi” ülkeleri ve “diğerleri” arasındaki döviz kuru farklılığının etkisi de hesaba katılmalıdır,<br />
çünkü döviz kurlarındaki farklılıklar, maaşların her ülkenin sakinlerinin yaşam kalitesi bakımından ne ifade<br />
ettiği hususunda ciddi değişikliklere yol açmaktadır.<br />
Bu yüzden, karşılaştırmalar her zaman birbirleriyle kıyaslanabilir hususlarla sınırlı tutulmalıdır. Her üye ülkenin<br />
kendisiyle karşılaştırılabilir görünen diğer ülkelerle karşılaştırılması esnasında, bu özel durumlar hesaba<br />
katılmalı ve bu suretle bir denge sağlanmalıdır. Ülke nüfusu ve kişi başına düşen GSYH gibi oranlar yoluyla<br />
ölçülen yaşam standardı ya da nüfus düzeyine göre farklılık gösteren eşik etkilerinin mevcut olduğu açıktır.<br />
Kamu harcamalarına dair verilerin (S2), hem belirlenen sınırlar ve hem de bütçe açığının ortaya konuluş<br />
biçimi gibi çeşitli kamu muhasebesi teknikleri ile çok yakından bağlantılı olduğu görülmektedir. Ulusal ve bölgesel<br />
bütçe sorunlarının kamu yetkileri üzerindeki olumsuz etkisi, bir bütün olarak metodolojik problemlerin<br />
artmasına neden olmaktadır. Bu yüzden bu rakamlar, sadece genel ekonomik ve demografik rakamlar tablosunda<br />
bilgilendirme amacıyla sunulmuştur.<br />
Özellikle grafiklerle yapılan bütçe karşılaştırmaları bakımından, genellikle anketlerde karşılaştırmalar için<br />
kullanılan iki oranın kullanılmasına karar verilmiştir: Ülke nüfusu ve kişi başına düşen GSYH.<br />
Nüfus rakamları tüm üye devletler tarafından temin edilmiştir. Bu rakamlar, kişi başına etkinin ölçüleceği<br />
tüm oranlarda kullanılacaktır (çoğu zaman 100.000 ülke sakini başına).<br />
Kişi başına düşen GSYH rakamları, değerlendirmeye katılan bütün ülkeler tarafından temin edilmiştir. Burada<br />
da ülkeler arasında kişi başına düşen GSYH açısından çok büyük farklar bulunması dikkat çekebilir; bu<br />
durum GSYH rakamlarına bağlı sonuçlar göz önüne alınırken daima akılda tutulmalıdır. Sözgelimi, bir tarafta<br />
kişi başına düşen GSYH’nin 2000 Avro’nun altında olduğu ülkelere (Gürcistan, Moldova ve Ukrayna) karşılık,<br />
öte tarafta bu rakamın en az 40 katı daha fazla kişi başına düşen GSYH’ye sahip Lüksemburg kaydedilebilir.<br />
Hâkimlerin ve savcıların maaşlarını karşılaştırmak için ulusal yıllık brüt maaş değeri de birçok kez kullanılmıştır.<br />
Bunun amacı, her bir ülkedeki hayat standartlarının iç karşılaştırmasını sağlamaktır.<br />
19
Tablo 1.1 2006 yılı itibariyle mutlak değerler cinsinden ekonomik ve demografik veriler (sorular 1-4)<br />
Ülke<br />
Nüfus<br />
Bölgesel ve federal<br />
seviyeler dâhil yıllık devlet<br />
kamu harcaması<br />
Bölgesel ve federal<br />
düzeylerde toplam yıllık<br />
devlet harcamaları<br />
Kişi Başına düşen<br />
GSYH<br />
Ortalama brüt<br />
yıllık maaş<br />
Arnavutluk 3 170 048 2 852 606 Avro 2 785 Avro 5 180 Avro<br />
Andora 84 484 416 132 760 Avro 30 560 Avro 23 371 Avro<br />
Ermenistan 3 200 000 1 863 389 710 Avro 110 000 000 Avro 2 592 Avro 2 411 Avro<br />
Avusturya 8 336 549 147 682 000 000 Avro 33 810 Avro 43 200 Avro<br />
Azerbaycan 8 629 900 8 884 016 064 Avro 3 566 Avro 2 856 Avro<br />
Belçika 10 666 866 172 426 400 000 Avro 50 143 000 000 Avro 32 123 Avro 37 330 Avro<br />
Bosna Hersek 3 842 265 5 395 816 610 Avro 3 287 Avro 6 828 Avro<br />
Bulgaristan 7 640 238 12 947 643 000 Avro 4 454 Avro 3 343 Avro<br />
Hırvatistan 4 434 508 18 977 025 434 Avro 2 436 048 306 Avro 10 683 Avro 12 533 Avro<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi 796 900 7 454 200 000 Avro 21 747 Avro 24 768 Avro<br />
Çek Cumhuriyeti 10 429 692 59 015 281 401 Avro 14 231 666 045 Avro 13 187 Avro 10 524 Avro<br />
Danimarka 5 475 797 119 870 000 000 Avro 42 577 Avro 47 769 Avro<br />
Estonya 1 340 935 7 680 626 639 Avro 11 987 Avro 9 903 Avro<br />
Finlandiya 5 300 484 45 782 727 000 Avro 34 769 Avro 34 512 Avro<br />
Fransa 63 937 000 387 200 000 000 Avro 220 600 000 000 Avro 32 500 Avro 31 837 Avro<br />
Gürcistan 4 382 103 2 755 598 290 Avro 569 017 094 Avro 1 854 Avro VY<br />
Yunanistan 11 213 785 139 094 000 000 Avro 21 281 Avro 24 491 Avro<br />
Macaristan 10 045 401 39 359 114 548 Avro 10 555 Avro 9 392 Avro<br />
İzlanda 319 368 2 554 302 941 Avro 8 692 Avro 27 216 Avro<br />
İrlanda 4 422 100 73 086 000 000 Avro 41 115 Avro 33 209 Avro<br />
İtalya 59 619 290 536 736 702 010 Avro 27 423 Avro 22 746 Avro<br />
Letonya 2 270 894 5 764 810 980 Avro 10 219 Avro 8 186 Avro<br />
Litvanya 3 361 500 7 696 032 000 Avro 1 873 322 000 Avro 9 590 Avro 7 476 Avro<br />
Lüksemburg 492 000 13 550 000 000 Avro 80 600 Avro 42 000 Avro<br />
Malta 413 609 2 498 463 000 Avro 13 231 Avro 12 874 Avro<br />
Moldova 3 572 703 1 709 894 753 Avro 1 151 Avro 1 985 Avro<br />
Monako 31 103 892 638 284 Avro 60 332 Avro VY<br />
Karadağ 620 145 680 351 924 Avro 4 908 Avro 7 308 Avro<br />
Hollanda 16 405 399 455 299 000 000 Avro 36 322 Avro 49 200 Avro<br />
Norveç 4 737 171 87 927 461 139 Avro 64 900 Avro 42 331 Avro<br />
Polonya 38 136 000 66 066 309 500 Avro 7 910 Avro 8 375 Avro<br />
Portekiz 10 617 575 76 557 000 000 Avro 15 668 Avro 19 900 Avro<br />
Romanya 21 528 627 38 496 005 435 Avro 6 364 Avro 5 743 Avro<br />
Rusya Federasyonu 142 008 800 182 783 170 545 Avro 150 940 800 193 Avro 7 085 Avro 5 004 Avro<br />
San Marino 31 269 626 405 471 Avro 22 400 Avro 20 748 Avro<br />
Sırbistan 7 350 222 13 700 000 000 Avro 4 597 Avro 4 056 Avro<br />
Slovakya 5 400 998 12 056 595 000 Avro 12 466 Avro 8 676 Avro<br />
Slovenya 2 025 866 8 470 049 312 Avro 18 637 Avro 16 692 Avro<br />
İspanya 45 283 259 407 849 000 000 Avro 24 038 Avro 29 364 Avro<br />
İsveç 9 182 927 146 042 000 000 Avro 31 713 Avro 29 999 Avro<br />
İsviçre 7 701 900 36 287 000 000 Avro 61 505 000 000 Avro 47 082 Avro 46 058 Avro<br />
Makedonya 2 045 177 1 214 153 094 Avro 3 180 Avro 5 126 Avro<br />
Türkiye 71 517 100 83 547 878 000 Avro 7 050 Avro VY<br />
Ukrayna 46 337 340 25 267 874 720 Avro 1 889 Avro 1 971 Avro<br />
BK-İngiltere ve Galler 54 439 700 643 786 033 927 Avro 22 583 Avro 26 121 Avro<br />
BK-Kuzey İrlanda 1 759 148 18 545 031 930 Avro 16 826 Avro 23 069 Avro<br />
BK-İskoçya 5 168 500 559 650 000 Avro 20 109 Avro 25 121 Avro<br />
20
1.6 Rapor bulgularının analizi<br />
Düzenli değerlendirme çalışmasının nihai amacı; yargı sistemlerinin kalitesi, hakkaniyeti ve etkililiğinin iyileştirilmesine<br />
yönelik olmak üzere somut araçlar oluşturmak ve öneriler geliştirmektir. Raporda birtakım nitel<br />
göstergeler ve ana eğilimler belirtilmiştir. Bunları sonuç kısmında bulmak mümkündür. Bununla birlikte, CEPEJ<br />
işlenip ele alınması umulan tüm verilerden yararlanarak derinlemesine analizi ancak ikinci bir aşamada yapabilecektir.<br />
Kısaltmalar<br />
Karmaşık haritaların ve şekillerin tam ve kolay görünümü için bazı yerlerde üye ülkelerin isimleri yerine<br />
kodları kullanılmıştır. Bu kodlar Uluslararası Standardizasyon Örgütü (ISO) tarafından yayınlanan resmi sınıflandırmaya<br />
(üç harfli ISO 3166-1 alfa-3 kodlara) karşılık gelmektedir. Birleşik Krallık birimleri için ISO kodları<br />
mevcut olmadığından FIFA (Uluslararası Futbol Federasyonları Birliği) resmi kodları kullanılmıştır. Bu kodlar<br />
sırasıyla ENG, WAL, NIR ve SCO’dur.<br />
ALB Arnavutluk CZE<br />
Çek<br />
Cumhuriyeti<br />
IRL İrlanda NLD Hollanda ESP İspanya<br />
AND Andora DNK Danimarka ITA İtalya NOR Norveç SWE İsveç<br />
ARM Ermenistan EST Estonya LVA Letonya POL Polonya CHE İsviçre<br />
AUT Avusturya FIN Finlandiya LIE Liechtenstein PRT Portekiz MKD Makedonya<br />
AZE Azerbaycan FRA Fransa LTU Litvanya ROU Romanya TUR Türkiye<br />
BEL Belçika GEO Gürcistan LUX Lüksemburg RUS<br />
Rusya<br />
federasyonu<br />
UKR<br />
Ukrayna<br />
BIH Bosna Hersek DEU Almanya MLT Malta SMR San Marino<br />
UK:<br />
ENG&WAL<br />
BK: İngiltere<br />
ve Galler<br />
BGR Bulgaristan GRC Yunanistan MDA Moldova SRB Sırbistan UK: NIR<br />
BK: Kuzey<br />
İrlanda<br />
HRV Hırvatistan HUN Macaristan MCO Monako SVK Slovakya UK: SCO BK: İskoçya<br />
GKRY *<br />
Güney Kıbrıs<br />
Rum Yönetimi<br />
ISL İzlanda MNE Karadağ SVN Slovenya BLR<br />
Belarus (AK<br />
üyesi değil)<br />
Raporda ve özellikle de sunulan tablolarda, bir dizi kısaltma kullanılmıştır:<br />
• (Sx), sayesinde bilgi toplanılan ve ekte sunulan form sorusuna (ve numarasına) işaret eder.<br />
• Eğer (geçerli) bilgi yoksa, bu durum “VY” (veri yok ) yazarak gösterilir.<br />
• Bazı durumlarda soru içeriğine karşılık gelen durumun ilgili ülkede mevcut olmaması sebebiyle bazı soruları<br />
cevaplamak mümkün olmamıştır. Bu gibi durumlar ve ülke tarafından verilmesine rağmen cevabın<br />
soruyu tam olarak karşılamadığı durumlar Rapor’da “UD” (uygulanabilir değil) şeklinde gösterilmiştir.<br />
• TZE= tam zamanlı eşdeğeri; karşılaştırmaları mümkün kılmak için (hâkim, savcı ve diğer) personel sayısı<br />
tam zamanlı eşdeğeri şeklinde verilmiştir (mümkün olduğu hallerde).<br />
* Redaksiyon.<br />
21
Şekil 1.2 2008 yılında <strong>Avrupa</strong>’da nüfus seviyesi ve kişi başına düşen GSYH (S1, S3)<br />
NÜFUS VE KİŞİ BAŞINA DÜŞEN GSYH<br />
(AVRO CİNSİNDEN)<br />
Kişi başına düşen GSYH<br />
10.000 Avro’dan az<br />
10.000 ile 20.000 Avro arası<br />
20.000 ile 40.000 Avro arası<br />
40.000 Avro’dan fazla<br />
Nüfus<br />
Nüfusu 5.000.000’dan az<br />
Nüfusu 5.000.000 ile 10.000.000 arası<br />
Nüfusu 10.000.000 ile 20.000.000 arası<br />
Nüfusu 20.000.000’dan fazla<br />
Veri temin edilmemiştir<br />
<strong>Avrupa</strong> Konseyi üye devleti değildir<br />
Okuyucu için not: Bu Rapor’da kullanılan haritalarda üye ülkelerin ilgili bölgeler için bildirdikleri renklerle<br />
belirtilmiştir (üye ülkelerin <strong>Avrupa</strong> kıtası dışında bulunan ve çoğunlukla adalardan oluşan bölgeleri<br />
hariç tutulmuştur). Bu nedenle, renklendirilmiş alanlar her zaman üye ülkelerin coğrafi sınırlarına karşılık<br />
gelmemektedir. Bu durumda, Sırbistan makamlarının Kosova için bilgi temin etmesi mümkün olmadığı<br />
için, Sırbistan’la ilgili bilgiler Kosova’yı kapsamamaktadır. Bunun yanısıra, Kıbrıs adası için temin edilen<br />
bilgiler sadece Güney Kıbrıs Rum Yönetiminin kontrolü altındaki yerleri kapsamaktadır. Benzer durum<br />
Moldova’nın Transdinyester bölgesi için de geçerlidir.<br />
22
2. BÖLÜM KAMU HARCAMALARI: MAHKEMELER, SAVCILIK SİSTEMİ VE ADLİ<br />
YARDIM<br />
2.1 Adli sistemin işleyişine ilişkin kamu harcamaları: Genel bakış<br />
Bu bölümde mahkemeler, savcılık sistemi ve adli yardım sisteminin işleyişi ile ilgili mali araçlar ele alınacaktır.<br />
Sayısal verilerin sunulmasında kullanılan metodoloji, bu değerlendirme formunun 2008 Baskısında kullanılan<br />
metodolojiyi takip etmektedir. Ülkeler tarafından belirtildiğine göre, mahkemeler, savcılık sistemi ve adli<br />
yardım için ortak ya da ayrı mali yöntemler kullanılmaktadır.<br />
Bundan dolayı, bazı ülkelerde mahkemeler ve savcılık sistemi tek bir bütçe altında bulunduğu için bunlarla<br />
ilgili ayrı bütçe verilerinin temin etmesi mümkün değildir (Avusturya, Belçika, Fransa, Yunanistan, Lüksemburg,<br />
İspanya 1 ve Türkiye).<br />
Danimarka (savcılık hizmetlerinin bütçesinin bir kısmı polis bütçesinden karşılanmaktadır), Portekiz, San<br />
Marino ve BK-Kuzey İrlanda savcılık sistemine ayrılan bütçe hakkında herhangi bir veri sağlayamamışlardır; bu<br />
durum bu ülke veya birimlere bu bölüm içindeki pek çok tablo ve grafikde yer verilmemesine neden olmuştur.<br />
Adli yardımla ilgili olarak 42 ülke için adli yardım tutarlarının mahkeme bütçesine dâhil edilmesine ya<br />
da devlet tarafından karşılanmasına rağmen bütçe verilerini ayrıştırmak mümkün olmuştur. Sözgelimi, Çek<br />
Cumhuriyeti’nde adli yardım hem devlet bütçesinden hem de Çek Barosunun bütçesinden karşılanmaktadır;<br />
Hırvatistan’da mahkeme işlemlerine bağlı olarak birkaç çeşit adli yardım mevcuttur (mahkeme adli yardım<br />
tahsis ederse para mahkeme bütçesinden karşılanmaktadır; adli yardımın Hırvatistan Barosu tarafından tahsis<br />
edilmesi halinde Baro bütçesinden karşılanması gerekir; diğer kurumlar da bu gibi adli yardım hususlarına eşit<br />
şekilde müdahil olabilmektedirler). Hırvatistan, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi ve Sırbistan’da adli yardım için<br />
tahsis edilen bütçe kalemini ayrıştırmak mümkün olmamıştır.<br />
Söz konusu 47 ülkeden sadece 5 tanesi üç bütçenin (mahkemeler + savcılık hizmetleri + adli yardım) toplamını<br />
verememiştir: Andora (adli yardım bütçesi yoktur) Danimarka, Portekiz, San Marino ve BK-Kuzey<br />
İrlanda’dır (savcılık bütçesi yoktur).<br />
Bu farklılıkları ve bu soruların karmaşıklığını dikkate alan CEPEJ, ilerici bir yaklaşım sağlamak için bütçe<br />
unsurlarını mümkün olabildiğince çeşitli parçalara ayırmayı tercih etmiştir. Bu doğrultuda üç bütçe dikkate<br />
alınmıştır:<br />
• Mahkemelere tahsis edilen bütçe; Rapor’un mahkeme faaliyetleri hakkındaki bölümünde gündeme gelecektir<br />
(Bölüm 5),<br />
• Savcılıklara tahsis edilen bütçe; Rapor’un savcılık faaliyetleri hakkındaki bölümünde gündeme gelecektir<br />
(Bölüm 10),<br />
• Bir ülkenin hukuk sistemlerini erişilebilir hale getirme çabasının göstergesi olarak kabul edilen adli yardım<br />
için tahsis edilen bütçe; Rapor’un adalete erişim hakkındaki bölümünde gündeme gelecektir (Bölüm<br />
3).<br />
Tablo 2.1’de bu üç bütçenin her birinin karşılaştırılmasını mümkün kılan temel veriler sunulmaktadır: Mahkemeler<br />
(M) (birinci sütun), adli yardım sistemi (AY) (ikinci sütun) ve savcılık (S) (üçüncü sütun).<br />
Tablo aynı zamanda bütçelerin karşılaştırılabilir şekilde incelenmesini de mümkün kılmaktadır:<br />
• Dördüncü sütun: <strong>Adalet</strong>e erişime ve mahkemelere tahsis edilen bütçe (AY + M): 2008 yılında mahkemelere<br />
ve adli yardıma tahsis edilen toplam bütçe;<br />
• Beşinci sütun: Savcılık ve mahkemelere tahsis edilen bütçe (S + M): 2008 yılında mahkemelere ve savcılıklara<br />
tahsis edilen toplam bütçe (adli yardım hariç);<br />
• Altıncı sütun: Tüm üç bütçeye tahsis edilen bütçe (M + AY + S): 2008 yılında mahkemelere, adli yardıma<br />
ve savcılıklara tahsis edilen toplam bütçe;<br />
1 İspanya’da 2010 yılından itibaren savcılık hizmetleri için bağımsız bir bütçe tesis edilmiştir.<br />
23
Sonuç olarak, ülke veya birimler kendilerini benzer kabul ettikleri diğer ülke veya birimlerle karşılaştırabilecek<br />
ve benzer şekilde faaliyetler hakkındaki sonuçlara atıfta bulunabileceklerdir.<br />
Bu gerekçeli karşılaştırmaların daha iyi anlaşılmasına katkıda bulunmak amacıyla bildirilen ve üzerinde çalışılan<br />
tüm rakamlar sunulmuştur. Oranların dikkate sunulmasının nedeni, bütçe değerlerini rakam cinsinden<br />
nüfusa ve kişi başına GSYH’ye bağlamak suretiyle kıyaslanabilir kategoriler arasında karşılaştırmalar yapılmasını<br />
sağlamaktır.<br />
Ana tabloyu takiben, rakamlar, ülke sakini başına bütçe oranı ve kişi başına GSYH yüzdesi cinsinden verilmiştir;<br />
bunun amacı, kıyaslanabilir kategorilerin gerçekçi şekilde karşılaştırılabilmesini sağlamaktır.<br />
CEPEJ Rapor’u, ilk kez önceki değerlendirme dönemlerinin verilerine atıfta bulunmak suretiyle göstergelerin<br />
yıllar içindeki gelişimini göstererek birkaç istatistik serisini açığa kavuşturmayı amaçlamaktadır (bkz. Şekil 3).<br />
Okuyucu için not: Belirtilen bütçeler (aksi özellikle belirtilmedikçe) ilke olarak onaylanan, fakat fiilen harcanmayan<br />
miktarlara karşılık gelmektedir.<br />
Bütün rakamlar Avro cinsinden verilmiştir. CEPEJ Avro bölgesinde yer almayan ülkeler için ulusal para birimi<br />
ile Avro arasındaki döviz kurlarındaki değişim konusunda son derece duyarlıdır (aksi belirtilmedikçe<br />
1 Ocak 2008 tarihinde geçerli döviz kuru temel alınmıştır). Bazı ülkelerdeki önemli bütçe değişikliklerinin<br />
nedeni, ulusal ekonomilerin hızla büyümesi (sözgelimi Azerbaycan’da petrolden elde edilen gelirler) ya da<br />
enflasyondur. Bu husus Avro bölgesi dışındaki ülke veya birimlerdeki değişiklikleri yorumlarken kesinlikle<br />
göz önünde bulundurulmalıdır.<br />
Üye devletlerin bazılarının bütçelerine ilişkin ayrıntılarının derinlemesine analizi için, her bir ülkenin verdiği<br />
ayrıntılı cevaplara müracaat edilebilir (www.coe.int/cepej).<br />
Tablo 2.1 2008 yılında mahkemelere, adli yardıma ve savcılıklara tahsis edilen kamu bütçesi, Avro<br />
cinsinden (S6, S13 ve S16)<br />
Ülke<br />
Savcılık ve adli<br />
yardım dâhil<br />
olmaksızın tüm<br />
mahkemelere<br />
tahsis edilen<br />
toplam yıllık<br />
onaylanmış kamu<br />
bütçesi<br />
Adli yardıma<br />
tahsis edilen<br />
toplam yıllık<br />
onaylanmış kamu<br />
bütçesi<br />
Savcılık<br />
sistemine<br />
tahsis edilen<br />
toplam yıllık<br />
onaylanmış<br />
kamu bütçesi<br />
Tüm<br />
mahkemelere<br />
ve adli yardıma<br />
tahsis edilen<br />
toplam yıllık<br />
onaylanmış kamu<br />
bütçesi<br />
Tüm<br />
mahkemelere ve<br />
savcılık sistemine<br />
tahsis edilen<br />
toplam yıllık<br />
onaylanmış kamu<br />
bütçesi<br />
Tüm<br />
mahkemelere,<br />
savcılık sistemine<br />
ve adli yardıma<br />
tahsis edilen<br />
toplam yıllık<br />
onaylanmış kamu<br />
bütçesi<br />
Arnavutluk 10 615 948 111 927 8 176 518 10 727 875 18 792 466 18 904 393<br />
Andora 6 312 517 VY 758 437 VY 7 070 954 VY<br />
Ermenistan 10 546 291 350 420 5 687 641 10 896 711 16 233 932 16 584 352<br />
Avusturya VY 18 400 000 VY VY 649 530 000 667 930 000<br />
Azerbaycan 30 114 000 249 600 30 191 580 30 363 600 60 305 580 60 555 180<br />
Belçika VY 60 277 000 VY VY 789 953 000 850 230 000<br />
Bosna Hersek 74 439 254 5 150 716 22 323 841 79 589 970 96 763 095 101 913 811<br />
Bulgaristan 128 186 163 4 850 000 60 184 382 133 036 163 188 370 545 193 220 545<br />
Hırvatistan VY VY 40 702 227 VY VY 266 657 951<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi VY VY 14 046 407 VY VY 39 970 961<br />
Çek Cumhuriyeti 277 762 896 25 995 515 86 410 548 303 758 411 364 173 444 390 168 959<br />
Danimarka 228 761 776 76 433 980 34 000 000 305 195 756 186 327 796 339 195 756<br />
Estonya 34 249 751 2 934 624 11 024 913 37 184 375 45 274 664 48 209 288<br />
Finlandiya 256 277 000 56 600 000 38 906 310 312 877 000 295 183 310 351 783 310<br />
Fransa VY 314 445 526 VY VY 3 377 700 000 3 692 145 526<br />
Gürcistan 14 929 371 1 192 758 8 817 891 16 122 129 23 747 262 24 940 020<br />
Yunanistan VY 2 000 000 VY VY 357 487 000 359 487 000<br />
Macaristan 285 674 860 319 765 120 500 000 285 994 625 406 174 860 406 494 625<br />
İzlanda 6 832 940 3 183 529 712 941 10 016 469 7 545 881 10 729 410<br />
İrlanda 136 195 000 89 900 000 44 522 000 226 095 000 180 717 000 270 617 000<br />
İtalya 3 008 735 392 115 938 469 1 157 955 737 3 124 673 861 4 166 691 129 4 282 629 598<br />
24
Ülke<br />
Savcılık ve adli<br />
yardım dâhil<br />
olmaksızın tüm<br />
mahkemelere<br />
tahsis edilen<br />
toplam yıllık<br />
onaylanmış kamu<br />
bütçesi<br />
Adli yardıma<br />
tahsis edilen<br />
toplam yıllık<br />
onaylanmış kamu<br />
bütçesi<br />
Savcılık<br />
sistemine<br />
tahsis edilen<br />
toplam yıllık<br />
onaylanmış<br />
kamu bütçesi<br />
Tüm<br />
mahkemelere<br />
ve adli yardıma<br />
tahsis edilen<br />
toplam yıllık<br />
onaylanmış kamu<br />
bütçesi<br />
Tüm<br />
mahkemelere ve<br />
savcılık sistemine<br />
tahsis edilen<br />
toplam yıllık<br />
onaylanmış kamu<br />
bütçesi<br />
Tüm<br />
mahkemelere,<br />
savcılık sistemine<br />
ve adli yardıma<br />
tahsis edilen<br />
toplam yıllık<br />
onaylanmış kamu<br />
bütçesi<br />
Letonya 47 510 897 1 087 491 23 656 019 48 598 388 71 166 916 72 254 407<br />
Litvanya 60 629 000 4 129 000 42 955 283 64 758 000 103 584 283 107 713 283<br />
Lüksemburg VY 2 600 000 VY 61 700 000 64 300 000<br />
Malta 9 073 000 35 000 2 569 000 9 108 000 11 642 000 11 677 000<br />
Moldova 7 521 012 251 118 5 256 788 7 772 130 12 777 800 13 028 918<br />
Monako 4 786 100 220 000 1 330 900 5 006 100 6 117 000 6 337 000<br />
Karadağ 19 625 944 153 427 4 998 279 19 779 371 24 624 223 24 777 650<br />
Hollanda 889 208 000 419 248 000 570 903 000 1 308 456 000 1 460 111 000 1 879 359 000<br />
Norveç 161 163 043 153 230 000 13 364 000 314 393 043 174 527 043 327 757 043<br />
Polonya 1 204 202 000 22 403 000 333 489 000 1 226 605 000 1 537 691 000 1 560 094 000<br />
Portekiz 513 513 518 36 432 072 VY 549 945 590 VY VY<br />
Romanya 380 932 306 4 376 694 160 389 216 385 309 000 541 321 522 545 698 216<br />
Rusya Federasyonu 2 406 286 197 53 543 496 846 018 639 2 459 829 693 3 252 304 836 3 305 848 332<br />
San Marino 4 573 250<br />
Sırbistan VY VY 26 845 371 195 863 391 VY 222 708 762<br />
Slovakya 144 682 786 901 547 59 017 760 145 584 333 203 700 546 204 602 093<br />
Slovenya 159 461 409 2 821 428 17 811 140 162 282 837 177 272 549 180 093 977<br />
İspanya VY 219 707 018 VY VY 3 686 381 622 3 906 088 640<br />
İsveç 399 825 654 142 633 089 128 301 090 542 458 743 528 126 744 670 759 833<br />
İsviçre 800 725 712 61 524 211 220 168 990 862 249 923 1 020 894 702 1 082 418 913<br />
Makedonya 25 287 606 1 772 655 4 899 022 27 060 261 30 186 628 31 959 283<br />
Türkiye 736 932 152 49 570 981 VY VY 736 932 152 786 503 133<br />
Ukrayna 144 954 555 178 264 103 562 627 145 132 819 248 517 182 248 695 446<br />
BK-İngiltere ve Galler 1 437 326 465 1 878 704 340 771 190 551 3 316 030 805 2 208 517 016 4 087 221 356<br />
BK-Kuzey İrlanda 74 600 000 87 000 000 161 600 000 VY VY<br />
BK-İskoçya 151 940 889 150 000 000 129 300 000 301 940 889 281 240 889 431 240 889<br />
Ortalama 376 168 280 96 925 159 139 214 812 476 286 007 673 594 624 747 988 485<br />
Ortanca 140 438 893 5 000 358 34 000 000 161 941 419 188 370 545 266 657 951<br />
Minimum 4 573 250 35 000 712 941 5 006 100 6 117 000 6 337 000<br />
Maksimum 3 008 735 392 1 878 704 340 1 157 955 737 3 316 030 805 4 166 691 129 4 282 629 598<br />
Yorumlar<br />
Belçika: Yeni adliye inşası ya da mevcut binaların bakımı için ayrılan bütçe federal Kamu <strong>Adalet</strong> Hizmetleri bütçesinin<br />
dışında tutulmuştur. Belçika Devleti’nin taşınmaz malları, yargı sisteminin içinde bulunan Régie des Bâtiments tarafından<br />
idare edilmektedir.<br />
Bulgaristan: Adli yardım ve (yeni) adliye yatırımları için ayrılan kamu bütçesi <strong>Adalet</strong> Bakanlığı bütçesine dâhildir.<br />
Hırvatistan: Belirtilen bütçeler Dünya Bankasından alınan kredileri kapsamaktadır.<br />
Danimarka: “Savcılık bütçesindeki” rakam savcılık sisteminin merkezi kısmını kapsamaktadır. Bu durumda, yerel savcılık<br />
sisteminin parçası olan 12 polis bölgesine ayrılan bütçe mevcut olmadığı için, hesaplanan toplamlar yorumlanırken<br />
temkinli olunmalıdır.<br />
Fransa: Bütün mahkemelere tahsis edilen yıllık bütçe 3377.7 milyon Avro’dur. Bu bütçenin dağılımı şu şekildedir: Yargı<br />
hizmetleri için 3088.7 milyon (adli yargı için 2822,7 milyon + idari yargı için 266 milyon), sanıkların koruma ile nakillerinin<br />
tahmini bedeli için 117 milyon, savcılık görevlileri için 31 milyon, mahkeme salonlarının güvenliği için 81 milyon, desentralizasyon<br />
kapsamında yerel idarelerce devletin kullanımına tahsis edilen adliye binalarının kira giderleri için 60 milyon.<br />
Macaristan: Mahkeme bütçesi Yargı Konseyi bütçesini de kapsamaktadır.<br />
Moldova: Askeri mahkemelere tahsis edilen bütçeyi kapsamamaktadır.<br />
Hollanda: Verilen bütçeler Yüksek Mahkeme bütçesini kapsamamaktadır. Bu bütçeler Rapor’un 2008 Basımında hesaplanandan<br />
farklı şekilde hesaplanmışlardır.<br />
25
Norveç: İhtisas mahkemelerinin bütçeleri dâhil edilmemiştir. Mahkeme harçlarına ayrılan yıllık kamu bütçesi mahkemelerin<br />
bütçesinden hariç tutulmuştur.<br />
Portekiz: Verilen bütçe yeni binaların inşaatı gibi büyük çaplı yatırımları hariç tutmaktadır.<br />
Rusya Federasyonu: Belirtilen adli yardım bütçesi sadece avukatların ceza davalarına katılımını kapsamaktadır. Savcılığa<br />
ayrılan bütçe, Savcılık Hizmetlerine bağlı Soruşturma Komitesinin bütçesini kapsamamaktadır (bu ihtisas organı,<br />
öncelikle belirli suç türlerini soruşturmak amacıyla 7 Eylül 2007 yılında savcılık sistemi içinde oluşturulmuştur).<br />
İspanya: Verilen bütçeler siyasi adalet programı dâhilindeki bütçe planına tekabül etmektedir. Yargının işleyişi ile ilgili<br />
olarak adalet idari personelinin sosyal güvenlik giderleri gibi bütçe kalemlerine diğer bütçeler altında yer verilmiştir.<br />
Genel Yargı Konseyinin toplam bütçesi 72.863.890 Avro’dur. <strong>Adalet</strong> Bakanlığı ve diğer kurumların bütçesi 1.491.165.640<br />
Avro’dur. Özerk Toplulukların bütçesi: 2.342.059.110 Avro’dur.<br />
İsveç: Raporun 2008 değerlendirme döneminden sonra yeni bir muhasebe düzenine geçilmiştir ve bu da bütçe verilerini<br />
karşılaştırmayı zorlaştırmaktadır.<br />
İsviçre: Verilen rakamlar kanton ve federal adalet dairelerinin, sicil dairelerinin (sabıka kayıtları, ticari siciller ve nüfus<br />
kayıtları) ve icra dairesinin (adli işlemler ve iflas) bütçelerini kapsamamaktadır.<br />
Makedonya: Mahkemelerin bütçeleri Mahkeme Konseyi’nin ve hâkim ve savcıların eğitiminden sorumlu Akademinin<br />
bütçelerini kapsamaktadır. Mahkemelerin finansmanını geliştirmek amacıyla hükümet adli sisteme ayrılacak devlet bütçesine<br />
yasal bir alt sınır (GSYH’nin %0.8’i) belirlemek için bir kanun tasarısı hazırlamıştır.<br />
2.1.1 Yargı sisteminin geneli için yapılan kamu harcamaları<br />
CEPEJ yargı sistemlerinin işleyişini (mahkemelerin işleyişini) tanımlamayı, anlamayı ve analiz etmeyi amaçlamaktadır.<br />
Bu nedenle, raporda öncelikli olarak mahkemelerin, savcılık hizmetlerinin ve adli yardımın bütçelerine<br />
odaklanılmaktadır. Ancak, yargı sistemlerine ayrılan bütçe unsurlarının daha derinlemesine analizini<br />
yapmadan önce, kamu mercilerinin mahkemelerle ilgili çalışmaları ile yargı sisteminin geneline yönelik çalışmalarını<br />
(sözgelimi cezaevi sistemlerinin bütçeleri; <strong>Adalet</strong> Bakanlığı, Anayasa Mahkemesi veya Yargı Konseyinin<br />
işleyişi, gençlere yönelik adli koruma vb.) karşılaştırmalı olarak ele almak ilgi çekici olacaktır.<br />
Okuyucu için not: Aşağıda belirtilen veriler yalnızca bilgilendirme amaçlıdır. Her bir üye ülke veya birimden<br />
yargıya ayrılan her türlü bütçe rakamını bildirmesi istenmiştir, ancak farklı ülke veya birimlerde yargıya<br />
tanınan yetkilerin farklı olduğu göz önüne alındığında belirtilen bütçelerin tamamının aynı gerçekliği yansıtmaması<br />
olasıdır.<br />
Tablo 2.2 2008 yılında yargı sisteminin bütününe tahsis edilen toplam yıllık onaylanmış bütçe (Avro<br />
cinsinden). Bu bütçenin 2006 ile 2008 yılları arasındaki gelişimi, (% olarak). (S 12)<br />
Ülke<br />
Yargı sisteminin bütününe tahsis edilen yıllık onaylanmış bütçe<br />
(Avro cinsinden)<br />
2006 2008<br />
2006 ile 2008 yılları arası gelişim<br />
(% olarak)<br />
Arnavutluk 70 449 797<br />
Ermenistan 8 851 162 14 622 030 %65.2<br />
Avusturya 976 000 000 1 172 000 000 %20.1<br />
Azerbaycan 53 517 697 60 305 580 %12.7<br />
Belçika 1 460 600 000 1 610 500 000 %10.3<br />
Bosna Hersek 125 125 032 163 401 586 %30.6<br />
Bulgaristan 161 308 750 217 141 452 %34.6<br />
Hırvatistan 309 333 490 355 556 031 %14.9<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi 43 236 728 47 965 235 %10.9<br />
Çek Cumhuriyeti 438 828 034 514 118 167 %17.2<br />
Danimarka 1 286 000 1 521 000 %18.3<br />
Estonya 68 795 556 118 251 762 %71.9<br />
Finlandiya 308 395 000 748 428 000<br />
Fransa 6 447 440 000 6 497 010 000 %0.8<br />
Gürcistan 19 813 558 24 940 020 %25.9<br />
Yunanistan 332 875 000 356 915 000 %7.2<br />
26
Ülke<br />
Yargı sisteminin bütününe tahsis edilen yıllık onaylanmış bütçe<br />
(Avro cinsinden)<br />
2006 2008<br />
2006 ile 2008 yılları arası gelişim<br />
(% olarak)<br />
Macaristan 600 700 000 1 787 400 000 %197.6<br />
İzlanda 24 400 000 19 008 821 %-22.1<br />
İrlanda 2 134 000 000 2 604 000 000 %22.0<br />
İtalya 7 819 041 068 7 278 169 362 %-6.9<br />
Letonya 130 101 946 170 263 394 %30.9<br />
Litvanya 78 018 000 105 584 000 %35.3<br />
Malta 8 716 000 9 073 000 %4.1<br />
Moldova 20 390 097 35 686 050<br />
Monako 7 666 500 8 547 100 %11.5<br />
Karadağ 18 670 104 37 358 769 %100.1<br />
Hollanda 5 411 049 000 5 825 626 000 %7.7<br />
Norveç 1 981 751 000 2 160 796 000 %9.0<br />
Polonya 1 507 679 000 2 428 891 000 %61.1<br />
Portekiz 1 114 856 467 1 388 550 485 %24.5<br />
Romanya 554 578 228 769 595 000 %38.8<br />
Rusya Federasyonu 2 401 660 110 2 406 286 197 %0.19<br />
Sırbistan 253 303 797 332 713 073 %31.3<br />
Slovakya 121 962 190 293 698 463 %140.8<br />
Slovenya 216 000 000 246 000 000 %13.9<br />
İspanya 3 186 400 970 4 040 218 130 %26.8<br />
İsveç 3 083 500 000 3 033 863 752 %-1.6<br />
İsviçre VY 1 384 887 814<br />
Makedonya 36 534 982 47 024 005 %28.7<br />
Türkiye 1 255 196 514 1 288 654 751 %2.7<br />
BK-İngiltere ve Galler VY 4 032 116 766<br />
BK-Kuzey İrlanda 161 600 000<br />
BK-İskoçya 3 095 384 036 1 785 097 305 %-42.3<br />
Ortalama %27.7<br />
Ortanca %17.7<br />
Minimum %-42.3<br />
Maksimum %197.6<br />
Yorumlar<br />
2006 ve 2008 yılları için tüm bütçenin hesaplanmasında dâhil edilen kategorilerin aynı olmamasından dolayı Finlandiya<br />
ve Moldova’nın bütçelerindeki değişiklikler bu tabloda gösterilmemiştir. Bu nedenle, karşılaştırma yapmak mümkün<br />
değildir.<br />
Rusya Federasyonu: Rusya Federasyonu’nun yargı sistemi, bütçe tahsisi açısından Değerlendirme Formunun 6. Sorusu<br />
kapsamı altındaki kurumları içermektedir; bu nedenle, değerler tüm mahkemelere tahsis edilen toplam yıllık onaylanmış<br />
bütçe ile aynıdır.<br />
<strong>Avrupa</strong> ülkeleri arasında kamu mercilerinin bütçe tahsislerinde büyük farklılıklar olduğunun altını çizmek<br />
gerekir. Ancak, veriler analiz edilirken üye ülkeler arasındaki refah seviyelerinin homojen olmadığı da akılda<br />
tutulmalıdır. Bu durumda, yapılacak kıyaslamaları, yaşam standartları açısından karşılaştırılmaları makul olan<br />
devletlerle sınırlı tutmak önemlidir.<br />
<strong>Avrupa</strong>’daki adli sistemlerin bütçelerinde genel olarak olumlu bir gelişim gözlenmektedir. <strong>Avrupa</strong> Konseyine<br />
üye devletler içinde 2006 ile 2008 yılları arasındaki ortalama gelişim oranı %33.7’dir. Ortanca değeri ise<br />
%19.2’dir.<br />
Çoğu ülkede, özellikle de halihazırda yargı sistemlerinde köklü reformlar yapmakta olan Orta ve Doğu <strong>Avrupa</strong><br />
ülkelerinde, 2006 ile 2008 yılları arasında önemli bir artış dikkati çekmektedir. Bu ülkelerin bazıları önemli<br />
ölçüde <strong>Avrupa</strong> Birliği ve uluslararası örgütlerin (özellikle Dünya Bankası) fonlarıyla desteklenmiştir. Polonya,<br />
Ermenistan, Estonya ve Moldova yargıya ayırdıkları toplam bütçelerini iki yılda %60 ile %75 arasında artırmışlardır.<br />
Karadağ, Slovakya ve Macaristan bunun da ötesine geçerek, başlangıçtaki bütçelerini iki katından daha<br />
fazla artırmaya karar vermişlerdir.<br />
27
İtalya’da 2006 ile 2008 yılları arasında yargı sisteminin bütününe ayrılan bütçe azalmıştır. BK-İskoçya, İzlanda<br />
ve İsveç’te bütçelerin gelişimi kendi para birimleri ile Avro arasındaki kurların gelişimi ışığında yorumlanmalıdır<br />
(burada veriler Avro cinsinden sunulmaktadır). Sözgelimi, İsveç’teki olumsuz gelişmenin nedeni İsveç<br />
Kronunun Avro karşısında değer kaybetmesidir; buna karşılık, ulusal para biriminde ifade edilen bütçelerin<br />
artmış olduğu gözlemlenebilir.<br />
Benzer şekilde, kamu mercilerinin yargıya ayırdıkları bütçenin detaylı bir analizini yapmak için, değişiklikleri<br />
gerçek anlamda ölçmek amacıyla enflasyon unsuru göz önünde bulundurulmalıdır.<br />
2.1.2 Mahkemelere ayrılan bütçelerin gelişimi<br />
Hem yargının bütününe ayrılan bütçeler hem de adli sisteme tahsis edilen bütçeler aynı eğilimi takip etmektedir.<br />
Ulusal mahkeme bütçeleri son yıllarda genel olarak artmıştır. Bu husus, 9 uncu sorunun sonuçlarının<br />
analizinde doğrulanmıştır (Son beş yılda mahkemelerin yıllık kamu bütçesi, artış ya da azalış olarak değişmiş<br />
midir?): Ülke veya birimlerin çoğu son beş yılda mahkemelere daha fazla bütçe ayrıldığı yönünde cevap<br />
vermişlerdir.<br />
Son beş yılda mahkeme sistemlerine Avro cinsinden tahsis edilen bütçeler Azerbaycan (+540%), Moldova<br />
(+369%), Ermenistan (+326%) gibi sistemleri dönüşüm içinde olan bir kaç devlette ya da Çek Cumhuriyeti<br />
(+126%), Türkiye (+110%), Romanya (+98.5%), Polonya (+72%), Litvanya (+62.5%), Karadağ (+56%), Slovenya<br />
(+55%), Makedonya (+40%), Hırvatistan (+37%) gibi halihazırda önemli reform planları uygulamaya koyan<br />
ülkelerde önemli ölçüde artmıştır. İspanya (+49,57%), Andora (+45%), İrlanda (+39%), Belçika’nın (+28%)<br />
bütçelerindeki önemli artışların da altı çizilmelidir. Monako (+28%), Lüksemburg ve Norveç (+16%), Fransa<br />
ve BK-İskoçya (+15%), Hollanda (+14.5%), Bosna Hersek, Yunanistan, Slovakya (+13%) ve Finlandiya’daki<br />
(+10%) gelişimler dikkate değerdir. Yine, burada da Avro bölgesi dışındaki ülkeler için bu bilgilerin bir kısmı<br />
döviz kuru oranlarındaki artış göz önünde bulundurularak ele alınmalıdır.<br />
Ancak, bazı ülkelerde mahkeme sistemine ayrılan bütçelerde son beş yıl içinde düşüş yaşanmıştır: Güney<br />
Kıbrıs Rum Yönetimi, Estonya, İtalya, BK–İngiltere ve Galler.<br />
Mahkemelerin işleyişi için yargı bütçesinden ayrılan pay konusunda neler söylenebilir? Kamu mercileri,<br />
yargı sisteminin bütçesini belirlerken ne gibi önceliklere yer vermektedirler?<br />
CEPEJ, adli sisteme ayrılan bütçenin yargının bütününe ayrılan bütçe içerisindeki payını hesaplamak amacıyla,<br />
mahkemelerin işleyişi için ayrılan kamu harcamalarının kapsamını dar manada kısıtlayarak (savcılık hizmetleri<br />
ve adli yardım bütçelerini hariç tutarak) 12 nci soruya verilen cevapların çeşitliliğine rağmen homojen<br />
verilerin karşılaştırılmasını sağlamayı tercih etmiştir. Metodolojik bir bakış açısıyla, bu durumda verilerin karşılaştırılması<br />
uygundur. 12 nci soruya yönelik cevapları uygun olmayan ülke ve birimler bu çalışmanın dışında<br />
tutulmuşlardır. Sonuç olarak, burada sadece 32 ülke veya birim ele alınmıştır.<br />
28
Şekil 2.3<br />
2008 yılında tüm yargı sistemi içinde mahkemelere tahsis edilen bütçe payı (savcılık hizmetleri<br />
ve adli yardım bütçeleri hariç), yüzde cinsinden (S6, S12)<br />
İrlanda<br />
Norveç<br />
BK-İskoçya<br />
İsveç<br />
Arnavutluk<br />
Hollanda<br />
Macaristan<br />
Moldova<br />
Letonya<br />
Estonya<br />
Finlandiya<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
İzlanda<br />
Portekiz<br />
İtalya<br />
Bosna Hersek<br />
BK-Kuzey İrlanda<br />
Slovakya<br />
Romanya<br />
Polonya<br />
Azerbaycan<br />
Karadağ<br />
Makedonya<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Monako<br />
Türkiye<br />
Litvanya<br />
İsviçre<br />
Bulgaristan<br />
Gürcistan<br />
Slovenya<br />
Ermenistan<br />
5,2%<br />
Ortalama = %39.9<br />
7,5%<br />
Ortanca = %45.9<br />
8,5%<br />
13,2%<br />
15,1%<br />
15,3%<br />
16,0%<br />
21,1%<br />
27,9%<br />
29,0%<br />
34,2%<br />
35,6%<br />
35,9%<br />
37,0%<br />
41,3%<br />
45,6%<br />
46,2%<br />
49,3%<br />
49,5%<br />
49,6%<br />
49,9%<br />
52,5%<br />
53,8%<br />
54,0%<br />
56,0%<br />
57,2%<br />
57,4%<br />
57,8%<br />
59,0%<br />
59,9%<br />
64,8%<br />
72,1%<br />
0% 20% 40% 60% 80%<br />
Temin edilen bilgiler bütün üye ülkeleri kapsamamasına rağmen yargı alanında ülkeler için bütçe önceliklerinin<br />
belirlenmesinde <strong>Avrupa</strong>’daki durumun oldukça dengesiz olduğu dikkat çekmektedir. <strong>Avrupa</strong> ülke ve<br />
birimlerinin yarısından fazlası, mahkemelerin işleyişi için ayırdıkları bütçe kaynaklarından daha fazlasını yargının<br />
diğer alanlarına ayırmaktadırlar. Üç ülke veya birimde (İrlanda, Norveç ve BK-İskoçya), mahkemelere ait<br />
bütçe kalemi, adalete ayrılan kamu bütçesinin %10’undan daha azına karşılık gelmektedir. Buna karşılık, dört<br />
<strong>Avrupa</strong> ülkesi yargı bütçelerinin %60 ya da daha fazlasını mahkemelerin işleyişi için ayırmışlardır (Gürcistan,<br />
Slovenya, Ermenistan, Finlandiya). Kuşkusuz mahkemelerin temel görevlerinin değişebileceği de akılda tutulmalıdır.<br />
Bazı ülkelerde (sözgelimi Avusturya, Polonya) mahkemeler tapu ve ticaret tescil işlerine bakarken,<br />
diğer ülkelerde bu görevler farklı uzman kuruluşlar tarafından yerine getirilmektedir (sözgelimi Hollanda).<br />
2.2 Mahkemelere tahsis edilen kamu bütçesi<br />
Bu bölümde, her ülke veya birimin mahkemelerinin sorunsuz işleyişini sağlamak üzere gösterdiği çabalar<br />
değerlendirilmektedir.<br />
29
Bu analizde 47 ülke veya birimden 38’ine yer verilmiştir. Şekillerde, sadece mahkemelere ya da savcılık<br />
hizmetlerine ayrı bütçeler tahsis eden devletler göz önüne alınmaktadır. Adli yardıma tahsis edilen bütçe dâhil<br />
edilmemiştir.<br />
2.2.1 Tüm mahkemelere tahsis edilen kamu bütçesi<br />
Veriler, ülke veya birimlerin boyutları ve ülkelerin zenginliğinin analizi dikkate alınarak, ülke sakini sayısı ve<br />
kişi başına düşen GSYH ile ilişkili olarak sunulmaktadır.<br />
Şekil 2.4<br />
2008 yılında ülke sakini başına tüm mahkemelere tahsis edilen yıllık kamu bütçesi (savcılık<br />
hizmetleri ve adli yardım hariç), Avro cinsinden (S6, S13, S16)<br />
Moldova<br />
Ukrayna<br />
Ermenistan<br />
Arnavutluk<br />
Gürcistan<br />
Azerbaycan<br />
Makedonya<br />
Bulgaristan<br />
Rusya Federasyonu<br />
Romanya<br />
Litvanya<br />
Bosna Hersek<br />
Letonya<br />
İzlanda<br />
Malta<br />
Estonya<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Slovakya<br />
Macaristan<br />
BK-İskoçya<br />
Polonya<br />
Karadağ<br />
Norveç<br />
İrlanda<br />
Danimarka<br />
BK-Kuzey İrlanda<br />
İsveç<br />
Finlandiya<br />
Portekiz<br />
İtalya<br />
Hollanda<br />
Andora<br />
Slovenya<br />
İsviçre<br />
San Marino<br />
Monako<br />
2,1<br />
3,1<br />
3,3<br />
3,3<br />
3,4<br />
3,5<br />
12,4<br />
16,8<br />
16,9<br />
17,7<br />
18,0<br />
19,4<br />
20,9<br />
21,4<br />
21,9<br />
25,5<br />
26,4<br />
26,6<br />
26,8<br />
28,4<br />
29,4<br />
31,6<br />
31,6<br />
34,0<br />
38,7<br />
41,8<br />
42,4<br />
43,5<br />
48,3<br />
48,4<br />
50,5<br />
54,2<br />
74,7<br />
78,7<br />
104,0<br />
Ortalama = 37.0 Avro<br />
Ortanca = 26.8 Avro<br />
146,3<br />
153,9<br />
0 Euro 50 Euro 100 Euro 150 Euro 200 Euro<br />
30<br />
Ülke sakini başına bütçe miktarı karşılaştırılırken, küçük ülkeler (Monako, San Marino) tarafından sağlanan<br />
verilerde nüfuslarının az olduğu göz önünde bulundurulmalıdır. Bu nedenle, bu ülkeler aşağıdaki analizin her<br />
bölümünde ele alınmamışlardır.
Şekil 2.5<br />
2008 yılında kişi başına GSYH bağlamında tüm mahkemelere tahsis edilen yıllık kamu bütçesi<br />
(savcılık hizmetleri ve adli yardım hariç), yüzde cinsinden (S3, S6, S13, S16)<br />
Norveç<br />
İrlanda<br />
Azerbaycan<br />
Danimarka<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
Arnavutluk<br />
Ermenistan<br />
İsveç<br />
Finlandiya<br />
Türkiye<br />
BK-İskoçya<br />
Hollanda<br />
Ukrayna<br />
Malta<br />
Moldova<br />
Gürcistan<br />
İtalya<br />
Litvanya<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Letonya<br />
Estonya<br />
Slovakya<br />
İsviçre<br />
Rusya Federasyonu<br />
Andora<br />
İzlanda<br />
BK-Kuzey İrlanda<br />
Monako<br />
Macaristan<br />
Romanya<br />
Portekiz<br />
Bulgaristan<br />
Makedonya<br />
Polonya<br />
Slovenya<br />
Bosna Hersek<br />
Karadağ<br />
San Marino<br />
0,05%<br />
Ortalama = %0.24<br />
0,09%<br />
0,10%<br />
Ortanca = %0.20<br />
0,10%<br />
0,12%<br />
0,12%<br />
0,13%<br />
0,14%<br />
0,14%<br />
0,15%<br />
0,15%<br />
0,15%<br />
0,17%<br />
0,17%<br />
0,18%<br />
0,18%<br />
0,18%<br />
0,19%<br />
0,20%<br />
0,20%<br />
0,21%<br />
0,21%<br />
0,22%<br />
0,24%<br />
0,24%<br />
0,25%<br />
0,25%<br />
0,26%<br />
0,27%<br />
0,28%<br />
0,31%<br />
0,38%<br />
0,39%<br />
0,40%<br />
0,42%<br />
0,59%<br />
0,64%<br />
0,65%<br />
0,00% 0,10% 0,20% 0,30% 0,40% 0,50% 0,60% 0,70%<br />
Mahkemelere tahsis edilen bütçe, kişi başına düşen GSYH cinsinden ülkenin refah seviyesine göre karşılaştırmaya<br />
tabi tutulduğunda, farklı bir durum ortaya çıkmaktadır. <strong>Avrupa</strong> Birliğinden ya da başka uluslararası<br />
kuruluşlardan hukukun üstünlüğünün geliştirilmesi amacıyla büyük miktarlarda yardım alan ülkeler, bütçelerinden<br />
yargı sistemine otomatik olarak daha yüksek oranlarda pay ayırmaktadır. Bu durum özellikle Bosna<br />
Hersek, Karadağ ve Makedonya için geçerlidir.<br />
Dolayısıyla, Danimarka, Finlandiya, Norveç, Hollanda, İsviçre, İsveç, BK-İngiltere ve Galler gibi daha yüksek<br />
milli refah düzeyine sahip Batı <strong>Avrupa</strong> ülke veya birimleri mahkemelerinin finansmanına daha küçük pay (kişi<br />
başına düşen GSYH) ayırıyor gibi görünmektedir. Muhtemel karşılaştırmalar yaparken zengin bir ülke veya birimin<br />
mahkemelerinin işleyişine önemli bir bütçe tahsis etmediği yönünde yorum yapmamak için bu yanıltıcı<br />
etki göz önünde bulundurulmalıdır.<br />
31
2.2.2 Mahkemelere tahsis edilen bütçenin bileşenleri<br />
CEPEJ, mahkemelere tahsis edilen bütçeleri daha kesin analiz etmek amacıyla, bu bütçelerin farklı kalemleri<br />
üzerinde çalışırken belirli kısımları seçmektedir (S8): Personelin brüt maaşları, bilgi teknolojileri - BT - (bilgisayar,<br />
yazılım, yatırım ve bakım), mahkeme harçları (örn. tercümanlar ya da bilirkişilerin ücretleri), binaların<br />
kira ve işletme giderleri, binalara yapılan yatırımlar, eğitim.<br />
İlgili 47 ülke veya birimin 14’ü bu detaylarla ilgili olarak rakam temin edebilmiş ve diğer 18 ülke bu amaca<br />
çok yaklaşmıştır. Mahkeme bütçelerinin daha kesin bilinmesi yönünde bu olumlu gelişme ümit vericidir ve<br />
mahkeme bütçelerinin ana bileşenlerinin dökümünün yapılmasına imkan sağlamaktadır.<br />
Not: Avusturya, Belçika, Fransa, Yunanistan, Lüksemburg, İspanya ve Türkiye için aşağıda belirtilen miktarlar<br />
hem mahkemeler hem de savcılık sistemleri içindir, bu ülkeler için bu iki bütçe kalemi arasında ayrıma<br />
gitmek mümkün olmamıştır.<br />
Tablo 2.6 2008 yılında mahkeme bütçelerinin bileşenlerinin dağılımı, Avro cinsinden (S8)<br />
Ülke<br />
(Brüt)<br />
maaşlara<br />
tahsis edilen<br />
yıllık kamu<br />
bütçesi<br />
Bilgisayarlaşmaya<br />
(ekipman,<br />
yatırımlar, bakım)<br />
tahsis edilen yıllık<br />
kamu bütçesi<br />
Adli<br />
masraflara<br />
tahsis edilen<br />
yıllık kamu<br />
bütçesi<br />
Adliyelere<br />
(bakım, işletme<br />
masrafları)<br />
tahsis edilen<br />
yıllık kamu<br />
bütçesi<br />
Yeni bina<br />
(adliye)<br />
yatırımlarına<br />
tahsis edilen<br />
yıllık kamu<br />
bütçesi<br />
Eğitim ve<br />
öğretime<br />
tahsis<br />
edilen<br />
yıllık kamu<br />
bütçesi<br />
Diğer<br />
Arnavutluk 8 008 510 71 124 2 127 166 59 992 20 985 440 098<br />
Andora 5 951 017 17 500 1 079 876 22 561<br />
Ermenistan 7 033 543 228 138 VY 446 030 679 053 2 159 528<br />
Avusturya 332 940 000 28 400 000 258 790 000 47 800 000<br />
Belçika 579 013 000 30 811 000 89 713 000 67 072 000 9 085 000 2 332 000 72 204 000<br />
Bosna Hersek 55 058 835 1 173 770 5 597 961 7 338 704 309 603 1 144 385 8 966 713<br />
Bulgaristan 76 506 902 854 255 25 441 538 4 172 767 VY 78 222 21 132 479<br />
Hırvatistan 147 758 459 13 294 887 32 551 399 5 829 162 13 814 864 1 650 201 11 076 752<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi 19 170 107 56 808 1 509 155 2 733 106 2 357 920 97 458<br />
Çek Cumhuriyeti 185 398 380 3 019 657 46 289 115 1 735 763 102 692<br />
Danimarka 146 325 706 14 158 815 8 788 694 40 376 850 2 018 842 10 767 160<br />
Estonya 26 264 172 331 382 959 308 4 835 697 456 543 1 402 650<br />
Finlandiya 183 400 000 8 944 000 6 299 000 29 350 000 28 284 000<br />
Fransa 1 860 379 400 52 050 000 405 000 000 335 300 000 118 000 000 52 000 000 555 000 000<br />
Gürcistan 8 849 797 191 156 2 531 629 76 359 2 506 388 448 051 325 988<br />
Yunanistan 343 360 000 390 000 4 500 000 8 245 000 862 000 130 000<br />
Macaristan 235 340 150 8 800 000 5 200 000 31 300 000 7 200 000 300 000<br />
İrlanda 58 677 000 9 368 000 120 000 20 754 000 29 632 000 1 229 000 16 415 000<br />
İtalya 2 390 027 432 73 987 488 287 571 836 253 913 969 857 675 118 315 458<br />
Letonya 34 710 887 1 395 620 320 668 6 663 457 304 950 2 587 042<br />
Litvanya 41 573 000 721 067 1 989 900 7 314 585 144 810 579 240<br />
Lüksemburg 50 400 000 870 000 4 000 000 505 000 759 000 60 000 7 706 000<br />
Malta 6 520 000 54 000 1 260 000 1 239 000 186 000 1 000<br />
Moldova 5 313 253 182 665 286 677 1 356 535 231 097 90 654 60 131<br />
Monako 3 569 700 890 000 546 400<br />
32
Ülke<br />
(Brüt)<br />
maaşlara<br />
tahsis edilen<br />
yıllık kamu<br />
bütçesi<br />
Bilgisayarlaşmaya<br />
(ekipman,<br />
yatırımlar, bakım)<br />
tahsis edilen yıllık<br />
kamu bütçesi<br />
Adli<br />
masraflara<br />
tahsis edilen<br />
yıllık kamu<br />
bütçesi<br />
Adliyelere<br />
(bakım, işletme<br />
masrafları)<br />
tahsis edilen<br />
yıllık kamu<br />
bütçesi<br />
Yeni bina<br />
(adliye)<br />
yatırımlarına<br />
tahsis edilen<br />
yıllık kamu<br />
bütçesi<br />
Eğitim ve<br />
öğretime<br />
tahsis<br />
edilen<br />
yıllık kamu<br />
bütçesi<br />
Diğer<br />
Karadağ 14 895 845 144 000 3 646 500 220 000 873 026<br />
Hollanda 620 748 000 69 185 000 4 987 000 104 933 000 20 149 000 40 535 000<br />
Norveç 99 347 826 6 326 087 34 021 739 1 630 435 2 010 870 17 826 086<br />
Polonya 624 811 000 15 163 000 145 365 000 86 661 000 69 107 000 4 050 000 307 671 000<br />
Portekiz 398 809 928 8 455 892 39 802 030 66 445 668<br />
Romanya 330 427 080 7 409 000 23 532 000 15 259 755 5 331 256 74 000 3 275 909<br />
Rusya Federasyonu 1 445 608 805 41 507 668 120 455 439 145 313 583 216 541 512 2 825 805 449 122 600<br />
San Marino 4 230 000 140 000 210 000<br />
Sırbistan 133 565 955 65 377 307 11 949 797 7 121 534<br />
Slovakya 83 100 716 3 651 140 1 001 763 3 773 155 5 218 914 1 537 981 47 300 664<br />
Slovenya 116 500 189 4 710 655 32 374 344 6 801 841 60 000 1 835 808<br />
İspanya 2 489 442 790 59 530 490 2 944 000 56 252 870 33 051 440 1 264 867 050<br />
İsveç 314 083 631 10 305 719 58 392 988 6 150 369 10 892 947<br />
İsviçre 223 450 047 11 323 322 26 862 307 20 784 309 0 6 019 855 14 769 286<br />
Makedonya 20 682 085 108 583 1 772 655 1 665 065 695 000 523 322 1 613 551<br />
Türkiye 8 008 510 71 124 2 127 166 59 992 20 985 440 098<br />
Ukrayna 5 951 017 17 500 1 079 876 22 561<br />
BK-İngiltere ve Galler 7 033 543 228 138 VY 446 030 679 053 2 159 528<br />
BK-Kuzey İrlanda 332 940 000 28 400 000 258 790 000 47 800 000<br />
BK-İskoçya 579 013 000 30 811 000 89 713 000 67 072 000 9 085 000 2 332 000 72 204 000<br />
Belçika: Yeni adliye inşası ya da mevcut binaların bakımı için ayrılan bütçe Federal <strong>Adalet</strong> Kamu Hizmetleri bütçesinin<br />
dışında tutulmuştur. Belçika Devleti’nin taşınmaz malları, yargı sisteminin içinde bulunan Régie des Bâtiments tarafından<br />
idare edilmektedir.<br />
Fransa: Maaşlara ayrıldığı belirtilen bütçe toplamı, emekli aylıklarını karşılamak amacıyla özel bir “emekli maaşı” fonuna<br />
tahsis edilen 475.206.175 Avro katkıyı kapsamaktadır. Verilen maaş rakamlarına yargı mensupları ve savcılık hizmetlerine<br />
atanan yargı mensupları haricindeki kişiler dâhil olmak üzere bütün mahkeme personelinin maaşları dâhildir.<br />
İnşaat ve işletme bütçesi: 2008 yılında tahsis edilen kaynak miktarları malzeme, temizlik, bekçilik, bakım, kiralar, bina<br />
bakımı ve diğer vergiler olmak üzere bütün masrafları kapsamaktadır. Ayrıca mahkemenin işleyişi için gerekli olan diğer<br />
masrafları da kapsamaktadır: Faaliyet masrafları (sözgelimi yazışma, iletişim masrafları, büro sarf malzemeleri, abonelikler<br />
ve dokümantasyon) ve yatırım harcamaları (sözgelimi, ekipman kiralama, bakım ve araç tamiri). İlave olarak, Bakanlığın<br />
Genel Sekreterliği hukuki hizmetler için 54.7 milyon Avro tutarında destek hizmetleri sağlamaktadır. Hâkimlerin eğitimleri<br />
savcıların eğitiminden ayrılamamaktadır.<br />
Hollanda: Bilgisayarlaşmaya tahsis edilen yıllık bütçe Yargı Konseyinin otomasyon ile ilgili merkezi bütçesini ilgilendirmektedir.<br />
Rusya Federasyonu: Kategorilerin toplamı ile mahkemelere tahsis edilen toplam bütçe arasındaki fark, her bir tutar<br />
için uygulanan farklı döviz kurları ve uygulanan yuvarlama prosedüründen kaynaklanmaktadır.<br />
Yeni binalara (adliyelere) tahsis edilen bütçe Yüksek Mahkemeyi kapsamamaktadır.<br />
Slovenya: Veriler sadece mahkemelerin işleyişi ve bilgisayarlaşmasına aittir ve adalet sektörünün yatırım ve kiralama<br />
bütçesini veya <strong>Adalet</strong> Bakanlığının hâkim ve savcıların eğitimi için <strong>Adalet</strong> Eğitim Merkezine aktardığı bütçeyi içermemektedir<br />
(442.590 Avro).<br />
33
İspanya: Yargı idaresinin bütçe sistemini anlamak için İspanya’nın siyasi ve idari yapısının adem-i merkezi olduğu ve<br />
her biri geniş ve farklı siyasi - idari yetkileri olan ve kendi parlamentosu ile hükümet ve kamu hizmeti olan özerk bölgelere<br />
ayrıldığını bilmek faydalı olacaktır. Yargı idaresinin yetkileri, diğer bir deyişle yargıyla ilgili maddi ve personel idaresi, aşamalı<br />
olarak özerk topluluklara aktarılmaktadır (ulusal yapıya sahip Hâkimler, Savcılar ve Secretarios Judiciales/Rechtspfleger<br />
hariç). Yetkilerin aktarılmadığı diğer özerk topluluklarda yargı idaresindeki yetkiler halen <strong>Adalet</strong> Bakanlığı’nın yetkileri<br />
ile aynıdır. S8 altında belirtilen hususlar sadece <strong>Adalet</strong> Bakanlığı bütçesi içinde verilen miktarlarla ilgilidir (bu nedenle,<br />
Genel Yargı Konseyinin ya da yetki devri yapılan özerk toplulukların bütçelerini içermemektedir).<br />
İsviçre: Değerler eksiksiz veri sağlayan ve birlikte temsil örneği teşkil eden dokuz kantona (Aargau, Appenzell Inner<br />
Rhodes, Basel Şehri, Cenevre, Jura, Nidwalden, St. Gallen, Schaffhausen ve Ticino) ve üç federal mahkemeye (Temyiz<br />
Mahkemesi, Federal Ceza Mahkemesi ve Federal İdare Mahkemesi) aittir.<br />
Makedonya: Mahkemelerin bilgisayarlaşması ve gayrimenkul yatırımı için ilave mali kaynaklar mevcuttur (<strong>Adalet</strong><br />
Bakanlığı ve uluslararası işbirliği, özellikle USAID ve Dünya Bankası)<br />
BK-İskoçya: Binalara yatırım ve bunların bakımı için ayrı bir bütçe planı yoktur, bunlar mahkemelerin genel bütçesinin<br />
içindedir.<br />
34
Şekil 2.7 Mahkemelerin ana bütçe kalemlerinin ülkelere göre dağılımı, yüzde cinsinden (S6, S8)<br />
BK-Kuzey İrlanda<br />
İrlanda<br />
Avusturya<br />
Polonya<br />
BK-İskoçya<br />
Fransa<br />
Slovakya<br />
Gürcistan<br />
Rusya Federasyonu<br />
Bulgaristan<br />
Sırbistan<br />
Norveç<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
Hırvatistan<br />
Danimarka<br />
Ermenistan<br />
Türkiye<br />
Belçika<br />
Bosna Hersek<br />
Malta<br />
Moldova<br />
Monako<br />
Finlandiya<br />
Slovenya<br />
Hollanda<br />
İsviçre<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi<br />
Arnavutluk<br />
Karadağ<br />
Letonya<br />
Makedonya<br />
İtalya<br />
Estonya<br />
Portekiz<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Lüksemburg<br />
İsveç<br />
Litvanya<br />
Macaristan<br />
Andora<br />
Romanya<br />
San Marino<br />
Ukrayna<br />
Yunanistan<br />
Maaşlar, %<br />
Bilgisayarlaşma, %<br />
Adli masraflar, %<br />
Adliye binaları, %<br />
Yeni adliye binaları yatırımları, %<br />
Eğitim, %<br />
Diğer, %<br />
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%<br />
35
Şekil 2.8<br />
2008 yılında <strong>Avrupa</strong> seviyesinde mahkemelerin bütçelerinin ana bileşenlerinin merkezi eğilim<br />
göstergeleri (S6, S8)<br />
100%<br />
90%<br />
80%<br />
70%<br />
60%<br />
50%<br />
40%<br />
30%<br />
20%<br />
10%<br />
0%<br />
69%<br />
96%<br />
71%<br />
39%<br />
27%<br />
8%<br />
6%<br />
2% 2% 10% 8% 9% 7% 5% 3% 1% 1% 11% 9%<br />
Maaşlar Bilgisayarlaşma Adli masraflar Adliye binaları Yeni Adliye Eğitim ve öğretim<br />
binaları yatırımları<br />
22%<br />
44%<br />
Diğer<br />
Ortalama Ortanca Maksimum Minimum<br />
Ülkeler arasında ciddi farklılıklar bulunmakla birlikte, <strong>Avrupa</strong> seviyesinde mahkeme bütçelerinin ortalama<br />
en büyük gider kalemi (%70) hala hâkimlerin ve mahkeme çalışanlarının maaşlarıdır. Mahkemelerin bütçesinden<br />
maaşlara ayrılan en uç oranlar Yunanistan (%96) ve BK-Kuzey İrlanda’dır (%22.5). Genel olarak, sistemlerinin<br />
işleyişinde meslekten olmayan hâkim sayısının fazla olduğu “common law” ülkeleri (İrlanda hariç olmak<br />
üzere), maaşlar yüksek olmakla birlikte maaşlara ayırdıkları bütçe payı daha azdır (Bkz. Bölüm 7).<br />
Bütçenin dikkate değer bir bölümü (%14) adliyelere (işletme masrafı - %9) ve yatırımlara (yeni adliye inşası<br />
ve eski adliyelerin yenilenmesi - %5) ayrılmaktadır. Adliyelere en yüksek bütçe BK-İskoçya’da (%26.5), en<br />
düşük bütçe ise Türkiye’de (%0.1) ayrılmaktadır. İrlanda bütçesinin %28’ini gayrimenkul yatırımına ayırırken<br />
diğer birçok ülke veya birimler bu sektöre hiç yatırım yapmamışlardır.<br />
Mahkeme harçları mahkeme bütçelerinin %10’una karşılık gelmektedir. Farklılıklar %38.7 (Avusturya) ile<br />
%0.1 (İrlanda) arasında değişmektedir.<br />
<strong>Avrupa</strong>’da mahkemelere tahsis edilen bütçelerin %3’ü BT (Bilişim Teknolojileri) için kullanılmaktadır. Hollanda<br />
tarafından bu kalem için ayrılan kaynak dikkat çekicidir (mahkeme bütçesinin %8’i). İspanya’da BT bütçesi<br />
2006 ile 2008 yılları arasında neredeyse %+113 oranında artmıştır. Yunanistan’da BT araçlarına yapılan<br />
yatırım düşük seviyededir (mahkeme bütçesinin %0.1’i).<br />
<strong>Avrupa</strong>’da mahkemelerin bütçesinin ortalama %1’i eğitime ayrılmıştır. Ermenistan bu sektörde başı çekerken<br />
(%6.4) Malta’da meslek mensuplarının eğitim politikası yetersiz kalmaktadır (%0.1).<br />
Gelişimler ne yöndedir?<br />
Önceki değerlendirme dönemiyle (2006 verileri) karşılaştırıldığında, ortalamada dağılımlar oldukça sabit<br />
bir seyir izlemiştir. Bununla birlikte, bazı ülkelerde önemli farklılıklar görülmektedir.<br />
36
Şekil 2.9<br />
150%<br />
100%<br />
2006 ile 2008 yılları arasında mahkemelerin bütçesinden maaşlara ayrılan miktarın gelişimi,<br />
yüzde olarak (S8)<br />
2006 ile 2008 yılları arasındaki değişim ortalaması = %+30.3<br />
2006 ile 2008 yılları arasındaki değişim ortancası = %+17/5<br />
91,7<br />
94,3<br />
121,8<br />
142,1<br />
148,1<br />
-29,1<br />
56,8<br />
62,8<br />
67,6<br />
50%<br />
0%<br />
-5,2<br />
-4,7<br />
-1,2<br />
0,0<br />
1,1<br />
3,3<br />
3,5<br />
6,1<br />
6,3<br />
7,2<br />
8,9<br />
10,5<br />
11,5<br />
12,7<br />
13,7<br />
14,9<br />
15,1<br />
15,4<br />
16,1<br />
16,7<br />
18,2<br />
18,3<br />
19,8<br />
21,0<br />
23,6<br />
24,8<br />
25,0<br />
25,2<br />
26,1<br />
38,0<br />
39,4<br />
42,4<br />
43,0<br />
-50%<br />
Ukrayna<br />
Rusya Federasyonu<br />
Norveç<br />
İsveç<br />
Malta<br />
Belçika<br />
Macaristan<br />
Polonya<br />
Lüksemburg<br />
Yunanistan<br />
Avusturya<br />
Finlandiya<br />
Arnavutluk<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi<br />
Danimarka<br />
Hırvatistan<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Bosna Hersek<br />
Portekiz<br />
Makedonya<br />
İrlanda<br />
Fransa<br />
Hollanda<br />
Monako<br />
Andora<br />
Slovenya<br />
İspanya<br />
İtalya<br />
Litvanya<br />
Sırbistan<br />
Estonya<br />
BK-Kuzey İrlanda<br />
Romanya<br />
Slovakya<br />
Letonya<br />
Gürcistan<br />
Bulgaristan<br />
BK-İskoçya<br />
Türkiye<br />
Ermenistan<br />
Moldova<br />
Karadağ<br />
2006 ile 2008 yılları arasında maaşlar ortalama olarak %30.3 artmıştır. 41 ülke veya birimden 24’ünde<br />
değişimin %20’nin altında kalmış olması nedeniyle durumu analiz etmek için ortanca değerinin (+ %17.5) göz<br />
önünde bulundurulması daha anlamlı olacaktır. Bazı ülkelerdeki önemli artışların altını çizmek gerekmektedir;<br />
bazı ülkeler (Ermenistan, Moldova, Karadağ) son iki yılda bütçelerini iki katından fazla artırdıklarını bildirmişlerdir.<br />
Geçiş sürecindeki bu ülkeler mevcut reformlar çerçevesinde hukuk mesleklerini iyileştirmeye öncelik<br />
vermektedirler. Buna karşılık, mahkemelerin sayısını azaltma politikasını benimsemiş olan ülkelerde maaşlara<br />
tahsis edilen bütçeler azaltılmaya başlanmıştır (Danimarka, Norveç, İsveç). Bu durumun nedeni kısmen döviz<br />
kurlarındaki değişiklikler ve teknik parametrelerin yetersiz olmasıdır; Rusya Federasyonu ve Ukrayna’daki<br />
düşüş eğilimi de bunlardan etkilenmiştir.<br />
Bilgisayarlaşmaya tahsis edilen bütçelerle ilgili olarak, daha önceden “bu bütçe gelecek yıllarda açıkça artacaktır”<br />
denilmişti. Buna rağmen, bu bütçenin 2006 yılından beri ortalamada sabit kalması, <strong>Avrupa</strong> düzeyinde<br />
ülkelerin mahkemelerin işleyişi için büyük bir teknolojik devrim evresine henüz girmediklerini göstermektedir.<br />
Bununla birlikte, ülkeden ülkeye büyük değişiklikler de gözlenebilmektedir; bu nedenle, bu ifade yorumlanırken<br />
bu durum dikkate alınmalıdır. Donanıma yapılan yatırım, zamanla doğru orantılı değildir. Son olarak,<br />
bütün sistemler çoğunlukla bir seferde değiştirilmekte, bu uygulama ise senenin bütçe miktarını birdenbire<br />
artırmakta ve bir sonraki sene için önemli düşüşlere neden olmaktadır (sözgelimi, Hollanda: 2006 yılında 240<br />
milyon Avro ve 2008 yılında 70 milyon Avro; Fransa: 2006 yılında 24.5 milyon Avro ve 2008 yılında 52 milyon<br />
Avro). Sadece bir önemli binanın inşası verilerde bir yıldan diğerine önemli değişiklilere neden olabileceği için,<br />
gayrimenkul yatırımları konusunda da aynı sonuca varılabilir.<br />
Yargı profesyonellerinin eğitimi ile ilgili olarak, <strong>Avrupa</strong> fonlarının ve uluslararası fonların düzenli destekleri<br />
sayesinde yakın geçmişte eğitim merkezleri kurmuş ya da halihazırda kurmakta olan ülkelerin bütçeleri<br />
son iki yılda önemli ölçüde artmıştır (Slovakya’da 2006 yılı ile 2008 2 arasında 13.5 kat; Polonya’da 7 kat;<br />
Ermenistan’da 4,5 kat; Bulgaristan’da 2,5 kat; Bosna Hersek’te 2 kat; Hırvatistan’da 2 kat artmıştır). Danimarka<br />
(%+37) ve Fransa’da (%+25) görülen dikkate değer artışın altı çizilmelidir. Diğer yandan, Çek Cumhuriyeti<br />
(bütçe beşe bölünmüştür), Macaristan (bütçe 2,5’e bölünmüştür) ve İtalya’da (bütçe yarıya indirilmiştir)<br />
tahsis edilen bütçelerde azalma eğilimi dikkat çekmektedir.<br />
2 Bu artışın nedeni <strong>Adalet</strong> Akademisinin bütçesindeki artıştan, özellikle de yeni tesislerinin tadilatı ve kullanıma açılmasıdır.<br />
37
Mahkeme finansmanında bütçe süreci<br />
Şekil 2.10 43 ülke veya birimde mahkemelere tahsis edilen bütçeden sorumlu merciler (S18)<br />
45<br />
Parlamento 43<br />
40<br />
35<br />
30<br />
25<br />
20<br />
15<br />
10<br />
5<br />
0<br />
<strong>Adalet</strong> Bakanlığı<br />
30<br />
22<br />
20<br />
15<br />
13<br />
12<br />
2<br />
4 4 4<br />
0<br />
1 1<br />
0 0<br />
<strong>Adalet</strong> Bakanlığı<br />
21<br />
Hazırlık Kabul Yönetim Değerlendirme<br />
7<br />
13<br />
14<br />
<strong>Adalet</strong> Bakanlığı<br />
21<br />
18<br />
15<br />
9<br />
10<br />
6<br />
5<br />
6<br />
0<br />
1<br />
14<br />
15<br />
<strong>Adalet</strong> Bakanlığı Diğer Bakanlık Mahkemeler Diğer Yargı Konseyi Yüksek Mahkeme Parlamento Denetleme Birimi<br />
Şekil 2.11 Mahkeme bütçeleri açısından değişik aşamalarda yer alan merciler (S18)<br />
100%<br />
90%<br />
80%<br />
70%<br />
60%<br />
50%<br />
40%<br />
30%<br />
20%<br />
10%<br />
0%<br />
21<br />
18<br />
21 7<br />
4<br />
4<br />
30 22<br />
14<br />
43<br />
2<br />
10<br />
9<br />
12<br />
5<br />
6<br />
13<br />
6<br />
1 1<br />
13 20<br />
15<br />
1<br />
15<br />
14<br />
4<br />
15<br />
Değerlendirme<br />
Yönetim<br />
Kabul<br />
Hazırlık<br />
<strong>Adalet</strong> Bakanlığı<br />
Diğer Bakanlık<br />
Parlamento<br />
Yüksek Mahkeme<br />
Yargı Konseyi<br />
Mahkemeler<br />
Denetleme Birimi<br />
Diğer<br />
38<br />
Bütçe sürecinin (bütçenin hazırlanması, kabulü ve yönetiminden bütçe harcamalarının değerlendirilmesine<br />
kadar) üye ülkelerin çoğunluğunda benzer bir şekilde düzenlenmektedir.<br />
Çoğunlukla bütçenin hazırlanmasından (teklifler) adalet bakanlığı sorumludur. Bununla birlikte, bazı ülkelerde<br />
diğer bakanlıklar da sürece dâhil olabilmektedir; bu özellikle ihtisas mahkemelerinin adalet bakanlığının<br />
sorumluluğunda olmadığı ülkelerde rastlanan bir durumdur; sözgelimi, iş mahkemesi sosyal işler bakanlığı<br />
tarafından finanse edilmektedir (Almanya). Bu soruya ilişkin yorumlarda maliye bakanlığının (27 ülke veya<br />
birim) mahkemelerin bütçe sürecine (kısmen) dâhil olduğu belirtilmiştir. Sık olmasa da bazı durumlarda mahkemelerin<br />
kendileri (20 ülke veya birim), bir yargı konseyi (13 ülke veya birim) ya da yüksek mahkeme (12 ülke<br />
veya birim) hazırlık sürecinde önemli bir rol oynamaktadır. 13 ülke veya birimde bu sürece spesifik birimler de<br />
dâhil olabilmektedir (örneğin Arnavutluk’ta Adli Bütçe İdaresi Bürosu, Ermenistan’da Mahkeme Konseyi Başkanları,<br />
Danimarka’da Ulusal Denetim Bürosu, Monako’da Adli Hizmetler Bürosu, Makedonya’da Mahkeme<br />
Bütçesi Konseyi, BK-İskoçya’da Mahkeme Hizmetleri Yönetim Kurulu). Sadece Avusturya bütçe hazırlanırken<br />
Parlamentonun müdahalesine izin vermektedir.
Bütçe tekliflerini kabul etme sorumluluğu, zaman zaman başka organların müdahil olmalarına izin vermekle<br />
birlikte, Parlamentoya aittir. Bazı ülke ve birimler adalet bakanlığının ya da diğer bakanlıkların bu noktada<br />
müdahil olabileceklerini bildirmişlerdir. Ancak, bu cevaplar bütçenin resmi olarak kabul edilmesi hakkındaki<br />
18. sorunun yanlış anlaşılmış olduğunu yansıtıyor olabilir. Federal ve merkezi adalet teşkilatının olmadığı bazı<br />
ülkelerde federal ve özerk birimlerin özel rolü unutulmamalıdır (sözgelimi İspanya).<br />
Yargı sisteminin bütününü yönetme sorumluluğu genellikle adli kurumlara (mahkemeler ve/veya yüksek<br />
mahkemeler ve/veya adalet konseyleri) veya yürütme erkine (adalet bakanlığı ve/veya maliye bakanlığı) aittir<br />
ve bu sürece sıklıkla yürütme erkinden ve adli kurumlardan pek çok aktör dâhil olmaktadır (13 ülke veya<br />
birim). Bazı ülkelerde bu amaçla oluşturulmuş birimler bütçe hazırlama sürecinde yer alabilir ve genellikle<br />
bütçenin yönetiminde de rolleri bulunur (bkz. yukarı).<br />
<strong>Avrupa</strong>’da bütçenin gereği gibi uygulanmasının değerlendirmesi büyük ölçüde yürütme erki (adalet bakanlığı<br />
veya başta maliye bakanlığı olmak üzere diğer bakanlıklar) tarafından gerçekleştirilmektedir. Bazı ülke veya<br />
birimlerde parlamento (14 ülke veya birim) ya da denetim kuruluşları (Lüksemburg, Türkiye, BK-İskoçya) gibi<br />
bağımsız denetleyici kuruluşların (14 ülke veya birim) kendi başlarına yürütme veya yargı erkiyle denetimde<br />
rol almaları da söz konusu olabilmektedir.<br />
2.3 Savcılık hizmetlerine tahsis edilen kamu bütçesi<br />
Aşağıdaki tablolar savcılık için belirli bir bütçe tanımlayabilen 36 ülke veya birim hakkındadır. 11 ülke veya<br />
birimde mahkeme bütçeleri savcılığa tahsis edilen bütçeleri kapsamaktadır. 2008 değerlendirme döneminden<br />
farklı olarak, Fransa, her iki bütçenin bir arada olması nedeniyle, hem mahkemelere ve hem de savcılık<br />
hizmetlerine tahsis edilen bütçelerin ilgili paylarının bir ortalamasını verememiştir. Danimarka’da savcılığın<br />
sorumluluğu altındaki görevlerin bir kısmı polise devredilmekte olduğundan (bu nedenle bunlara ait bütçe<br />
kalemleri de değişmektedir), rasyonel olarak karşılaştırılabilir veriler bildirememiştir.<br />
Şekil 2.12 2008 yılında savcılık hizmetlerine tahsis edilen ülke sakini başına yıllık bütçe, Avro cinsinden (S16)<br />
Moldova<br />
Ermenistan<br />
Gürcistan<br />
İzlanda<br />
Ukrayna<br />
Makedonya<br />
Arnavutluk<br />
Norveç<br />
Azerbaycan<br />
Sırbistan<br />
Bosna Hersek<br />
Rusya Federasyonu<br />
Malta<br />
Finlandiya<br />
Romanya<br />
Bulgaristan<br />
Karadağ<br />
Estonya<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Polonya<br />
Slovenya<br />
Andora<br />
Hırvatistan<br />
İrlanda<br />
Letonya<br />
Slovakya<br />
Macaristan<br />
Litvanya<br />
İsveç<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi<br />
İtalya<br />
BK-İskoçya<br />
İsviçre<br />
Hollanda<br />
Monako<br />
1,5<br />
1,8<br />
2,0<br />
2,2<br />
2,2<br />
2,4<br />
2,6<br />
2,8<br />
3,5<br />
3,7<br />
5,8<br />
6,0<br />
6,2<br />
7,3<br />
7,5<br />
7,9<br />
8,1<br />
8,2<br />
8,3<br />
8,7<br />
8,8<br />
9,0<br />
9,2<br />
10,1<br />
10,4<br />
10,9<br />
12,0<br />
12,8<br />
14,0<br />
14,2<br />
17,6<br />
19,4<br />
Ortalama = 10.5 Avro<br />
Ortanca = 8.3 Avro<br />
25,0<br />
28,6<br />
34,8<br />
42,8<br />
0 Avro 10 Avro 20 Avro 30 Avro 40 Avro 50 Avro<br />
39
Yorum<br />
İspanya: 2010 yılından itibaren savcılık hizmetleri için ayrı bir bütçe kalemi ayrılmıştır. Ancak, bu kalemdeki ödenekler<br />
kıyaslama yapılmasını güçleştirmektedir (diğer bir deyişle, bu bütçe kalemi personel giderleriyle sınırlıdır).<br />
4 ülke veya birim (Monako 3 , Hollanda, BK-İskoçya, İsviçre) savcılık hizmetleri için kişi başına 20 Avro’dan<br />
fazla harcama yapmaktadır. 10 ülke kişi başına 5 Avro’dan az harcama yapmaktadır (Moldova, Ermenistan,<br />
Gürcistan, İzlanda, Ukrayna, Makedonya, Arnavutluk, Norveç, Azerbaycan, Sırbistan).<br />
Kamu mercilerinin savcılık hizmetlerine ayırdıkları kaynakların daha doğru değerlendirilmesi adına, her<br />
ülkenin refah seviyesinin göz önünde bulundurulması gereklidir. Bu yüzden, kişi başına analizler GSYH ile ilişkilendirilerek<br />
yorumlanmalıdır. Savcılık bütçesinin her ülkede kişi başına düşen milli gelirle karşılaştırılması sonucunda<br />
ortaya başka gerçekler de çıkmaktadır. Sonuç olarak, Bulgaristan, Bosna Hersek, Karadağ, Litvanya<br />
ve Moldova’nın savcılık hizmetlerine büyük bir bütçe önceliği verdikleri dikkati çekmektedir.<br />
Şekil 2.13 2008 yılında Savcılık hizmetlerine ülke sakini başına tahsis edilen yıllık kamu bütçesi, kişi başına<br />
GSYH cinsinden (%) (S3, S16)<br />
Norveç<br />
Finlandiya<br />
İrlanda<br />
İzlanda<br />
Andora<br />
İsveç<br />
Malta<br />
Slovenya<br />
İsviçre<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Ermenistan<br />
Estonya<br />
İtalya<br />
Monako<br />
Makedonya<br />
Sırbistan<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi<br />
Rusya Federasyonu<br />
Hırvatistan<br />
Slovakya<br />
Arnavutluk<br />
Hollanda<br />
Azerbaycan<br />
Letonya<br />
Gürcistan<br />
Polonya<br />
Macaristan<br />
Romanya<br />
Ukrayna<br />
BK-İskoçya<br />
Moldova<br />
Litvanya<br />
Karadağ<br />
Bosna Hersek<br />
Bulgaristan<br />
0,004%<br />
Ortalama = %0.09<br />
0,02%<br />
Ortanca = %0.08<br />
0,02%<br />
0,03%<br />
0,03%<br />
0,04%<br />
0,05%<br />
0,05%<br />
0,06%<br />
0,06%<br />
0,06%<br />
0,07%<br />
0,07%<br />
0,07%<br />
0,07%<br />
0,08%<br />
0,08%<br />
0,08%<br />
0,08%<br />
0,09%<br />
0,09%<br />
0,09%<br />
0,10%<br />
0,10%<br />
0,10%<br />
0,11%<br />
0,11%<br />
0,11%<br />
0,12%<br />
0,12%<br />
0,12%<br />
0,13%<br />
0,13%<br />
0,16%<br />
0,18%<br />
0,18%<br />
0,00% 0,05% 0,10% 0,15% 0,20%<br />
40<br />
3 Veriler değerlendirilirken, düşük nüfus göz önünde bulundurulmalıdır.
Şekil 2.14 2008 yılında Savcılık hizmetlerine ülke sakini başına tahsis edilen yıllık kamu bütçesi, kişi başına<br />
GSYH cinsinden (%) (S3, S16)<br />
Karadağ<br />
Ukrayna<br />
Bulgaristan<br />
Andora<br />
Moldova<br />
Estonya<br />
BK-İskoçya<br />
Hırvatistan<br />
İrlanda<br />
Slovakya<br />
Sırbistan<br />
İsviçre<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
Makedonya<br />
Romanya<br />
Litvanya<br />
-0,5%<br />
Polonya<br />
-1,2%<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
-1,5%<br />
Finlandiya<br />
-2,1%<br />
Letonya<br />
-3,1%<br />
İsveç<br />
-4,2%<br />
Monako<br />
-4,2%<br />
Hollanda<br />
-4,9%<br />
Bosna Hersek<br />
-7,4%<br />
Macaristan<br />
-7,7%<br />
İzlanda<br />
-8,1%<br />
Ermenistan<br />
-9,3%<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi<br />
-9,3%<br />
İtalya<br />
-9,5%<br />
Norveç<br />
-9,6%<br />
Slovenya<br />
-11,0%<br />
Malta -12,5%<br />
Arnavutluk -19,9%<br />
Azerbaycan -20,1%<br />
Gürcistan -22,2%<br />
Rusya Federasyonu -32,7%<br />
34,1%<br />
24,3%<br />
23,9%<br />
22,0%<br />
15,3%<br />
11,5%<br />
8,8%<br />
7,7%<br />
6,4%<br />
5,7%<br />
5,3%<br />
3,3%<br />
3,1%<br />
0,4%<br />
0,3%<br />
-40% -30% -20% -10% 0% 10% 20% 30% 40%<br />
Ortalama yıllık değişim 2004, 2006 ve 2008 yılları için sağlanan veriler temelinde hesaplanmıştır. Yukarıdaki<br />
şekilde belirtilen 36 ülke veya birimin 32’si için komple veri serilerini analiz etmek mümkün olmuştur. 2004<br />
yılı için veri olmaması nedeniyle Ermenistan, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi, Monako ve İsviçre’nin veri serileri<br />
sadece 2006-2008 dönemini kapsamaktadır.<br />
2004 ile 2008 yılları arasında savcılık kurumlarına tahsis edilen bütçeler, <strong>Avrupa</strong> seviyesinde hafifçe azalan<br />
bir eğilime rağmen oransal olarak sabittir (ortalama %-0.7, ortanca %-1.8). Üye ülkeler arasında farklılıklar<br />
olduğu açık biçimde görülmektedir. 4 ülke veya birimdeki kamu mercileri (Karadağ, Ukrayna, Bulgaristan,<br />
Andora) 2004 ile 2008 yılları arasında savcılık hizmetlerine geniş bütçe ayırmışlardır (artış oranı %20’nin üzerindedir).<br />
Buna karşılık, Rusya Federasyonu, Gürcistan ve Azerbaycan bu bütçeyi %20’nin üzerinde düşürmüşlerdir.<br />
Döviz kurlarındaki değişiklikleri (veriler Avro cinsinden sağlanmıştır) olumsuz yöndeki bu değişimin<br />
nedeni olarak görmek mümkündür; ancak, bu ülkelerin halihazırda geniş çaplı yargı reformu sürecinden geçtikleri<br />
ve hukuk sistemleri içinde hâkimlerin rolünü geleneksel olarak güçlü olan Prokuratura’ya (savcılık) karşı<br />
yeniden dengeledikleri gerçeğinin altı da çizilmelidir.<br />
2.4 Adli yardım sistemine tahsis edilen kamu bütçesi<br />
Kamu mercileri tarafından adli yardım sistemi aracılığıyla adalete erişimi kolaylaştırmak için ülke sakini başına<br />
7.2 Avro harcanmaktadır. Ancak, <strong>Avrupa</strong> ortanca değerini göz önüne almak daha uygun görünmektedir:<br />
Ülke sakini başına 1.7 Avro.<br />
Adli yardım sistemlerine en fazla bütçe Kuzey <strong>Avrupa</strong> ülkeleri tarafından ayrılmaktadır.<br />
41
Önceki değerlendirme yıllarında olduğu gibi, adli yardım için (ülke sakini başına brüt veri) aşağıdaki ülke<br />
veya birimler tarafından oransal olarak yüksek (ülke sakini başına 30 Avro’dan fazla) bir bütçe ayrılmaktadır:<br />
BK-Kuzey İrlanda, BK-İngiltere ve Galler, Norveç ve BK-İskoçya. Hollanda, İrlanda, İsveç, Danimarka, Finlandiya<br />
ve İzlanda’da da adli yardım sisteminin bütçesinin nispeten daha yüksek bir miktarda olduğu (ülke sakini<br />
başına 10 Avro’dan fazla) görülebilir.<br />
Şekil 2.15 2008 yılında ülke sakini başına yargı sistemine tahsis edilen yıllık bütçe (S13)<br />
Ukrayna<br />
Azerbaycan<br />
Macaristan<br />
Arnavutluk<br />
Moldova<br />
Malta<br />
Ermenistan<br />
Slovakya<br />
Yunanistan<br />
Romanya<br />
Karadağ<br />
Gürcistan<br />
Rusya Federasyonu<br />
Letonya<br />
Polonya<br />
Bulgaristan<br />
Türkiye<br />
Makedonya<br />
Litvanya<br />
Bosna Hersek<br />
Slovenya<br />
İtalya<br />
Estonya<br />
Avusturya<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Portekiz<br />
İspanya<br />
Fransa<br />
Lüksemburg<br />
Belçika<br />
Monako<br />
İsviçre<br />
İzlanda<br />
Finlandiya<br />
Danimarka<br />
İsveç<br />
İrlanda<br />
Hollanda<br />
BK-İskoçya<br />
Norveç<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
BK-Kuzey İrlanda<br />
0,004<br />
0,03 Ülke sakini ortalaması = 7.2 Avro<br />
0,03<br />
0,04 Ülke sakini ortancası = 1.7 Avro<br />
0,1<br />
0,1<br />
0,1<br />
0,2<br />
0,2<br />
0,2<br />
0,2<br />
0,3<br />
0,4<br />
0,5<br />
0,6<br />
0,6<br />
0,7<br />
0,9<br />
1,2<br />
1,3<br />
1,4<br />
1,9<br />
2,2<br />
2,2<br />
2,5<br />
3,4<br />
4,9<br />
4,9<br />
5,3<br />
5,7<br />
7,1<br />
9,5<br />
10,0<br />
10,7<br />
14,0<br />
15,5<br />
20,3<br />
25,6<br />
32,1<br />
32,3<br />
34,5<br />
49,5<br />
0 Avro 10 Avro 20 Avro 30 Avro 40 Avro 50 Avro<br />
42<br />
Çek Cumhuriyeti: Adli yardım için yalnızca kamu bütçesi belirtilmiştir. Çek Barolar Birliği de adli yardıma katkı sağlamaktadır.<br />
Fransa: 2008 yılından beri adli yardım için onaylanan ve tahsis edilen kamu bütçesi, asıl olarak Maliye Kanununda öngörülen<br />
fonlar tarafından karşılanmakta olup hükümetin yasal masrafları ödemesi emredilen ve böylece adli yardımdan<br />
faydalanmayan taraftan tahsil ettiği adli yardım harcamalarıyla tamamlanmaktadır.<br />
Bu karşılanmış harcamaların toplamı, kredi sürecinin yenilenmesi yoluyla doğrudan <strong>Adalet</strong> Bakanlığı tarafından üstlenilmiştir.<br />
Kaynak iadesi biçiminde doğrudan <strong>Adalet</strong> Bakanlığına aktarılmaktadır. 2008 yılında Bütçeden sorumlu Bakanlık<br />
tarafından 8.9 Milyon Avro’luk tahsilat tutarı onaylanmıştır; bu sayede Bütçe Kanunu uyarınca belirlenen tutarın üzerinde<br />
harcama yapma imkanı doğmaktadır.<br />
Karadağ: Hali hazırda adli yardım sistemi bir reform sürecinden geçmektedir.
Slovakya: Belirtilen miktar sadece Adli Yardım Merkezinin bütçesini temsil etmektedir. Hukuk davalarında ücretsiz görevlendirilen<br />
veya ceza davalarında kendiliğinden görev alan avukatların masrafları mahkemelere tahsis edilen bütçeye dâhildir.<br />
İsviçre: (26 kanton içerisinden) 3 kanton adli yardım bütçesine dair herhangi bir tutar bildirmemiştir. Rakamlar soruya<br />
cevap vermeyen 3 kanton dâhil edilmeden ülke sakini sayısı üzerinden hesaplanmıştır.<br />
Makedonya: Mahkeme bütçesi içinden adli yardım bütçesini ayırmak mümkün değildir. Bu nedenle, sunulan veriler<br />
aynı zamanda adli yardımın ötesinde mahkeme prosedürleriyle ilgili yasal tanıkların giderlerini ve mahkeme işlemleriyle<br />
ilgili diğer giderleri de kapsamaktadır.<br />
Önceki analizlerle benzer şekilde, adalete erişim için yeterli imkanı olmayan kişilere yardım etmek amacıyla<br />
adli yardıma tahsis edilen bütçe miktarının etkisini ölçmek için ülkelerin refah seviyesiyle bağlantılı olarak<br />
GSYH’yi referans almak yararlı olacaktır.<br />
Şekil 2.16 2008 yılında kişi başına düşen GSYH bağlamında adli yardıma tahsis edilen yıllık kamu bütçesi,<br />
% (S3, S13)<br />
Ukrayna<br />
Macaristan<br />
Malta<br />
Azerbaycan<br />
Yunanistan<br />
Arnavutluk<br />
Slovakya<br />
Romanya<br />
Ermenistan<br />
Letonya<br />
Karadağ<br />
Rusya Federasyonu<br />
Moldova<br />
Avusturya<br />
Lüksemburg<br />
İtalya<br />
Polonya<br />
Slovenya<br />
Türkiye<br />
Monako<br />
Litvanya<br />
Bulgaristan<br />
Gürcistan<br />
Fransa<br />
Belçika<br />
Estonya<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
İsviçre<br />
İspanya<br />
Portekiz<br />
Makedonya<br />
Finlandiya<br />
Danimarka<br />
Bosna Hersek<br />
İsveç<br />
İrlanda<br />
Norveç<br />
Hollanda<br />
İzlanda<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
BK-İskoçya<br />
BK-Kuzey İrlanda<br />
0,0002%<br />
Ortalama = %0.03<br />
0,0003%<br />
0,001%<br />
Ortanca = %0.01<br />
0,001%<br />
0,001%<br />
0,001%<br />
0,001%<br />
0,003%<br />
0,004%<br />
0,01%<br />
0,01%<br />
0,01%<br />
0,01%<br />
0,01%<br />
0,01%<br />
0,01%<br />
0,01%<br />
0,01%<br />
0,01%<br />
0,01%<br />
0,01%<br />
0,01%<br />
0,01%<br />
0,01%<br />
0,02%<br />
0,02%<br />
0,02%<br />
0,02%<br />
0,02%<br />
0,02%<br />
0,03%<br />
0,03%<br />
0,03%<br />
0,04%<br />
0,05%<br />
0,05%<br />
0,05%<br />
0,07%<br />
0,11%<br />
0,15%<br />
0,16%<br />
0,29%<br />
0,00% 0,05% 0,10% 0,15% 0,20% 0,25% 0,30%<br />
Adli yardım bütçesine ayrılan kaynaklar ülkelerin gelir düzeyleri bakımından karşılaştırıldığında, adli yardıma<br />
daha çok pay ayıran ülkelerin durumlarında çok köklü değişiklikler olmamıştır. Ancak, <strong>Avrupa</strong> fonları<br />
ve uluslararası fonlar tarafından desteklenen Bosna Hersek ve Makedonya’nın adalete erişim konusundaki<br />
yatırımlarının da altı çizilmelidir.<br />
43
Şekil 2.17 2004 ile 2008 yılları arasında ülke sakini başına adli yardıma tahsis edilen bütçenin ortalama<br />
yıllık değişimi (S13)<br />
Azerbaycan<br />
Bulgaristan<br />
Litvanya<br />
İzlanda<br />
Romanya<br />
Yunanistan<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Belçika<br />
Moldova<br />
Estonya<br />
İrlanda<br />
İtalya<br />
Letonya<br />
İsveç<br />
Danimarka<br />
Polonya<br />
Portekiz<br />
Avusturya<br />
Hollanda<br />
Finlandiya<br />
Fransa<br />
Malta<br />
Lüksemburg<br />
BK-Kuzey İrlanda<br />
Norveç<br />
BK-İskoçya<br />
Monako<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
Slovakya<br />
Macaristan<br />
-1,3%<br />
-3,4%<br />
-5,0%<br />
-8,4%<br />
-13,2%<br />
-13,6%<br />
-22,8%<br />
-32,3%<br />
-38,6%<br />
77,1%<br />
63,2%<br />
56,2%<br />
56,0%<br />
45,7%<br />
44,1%<br />
38,6%<br />
38,5%<br />
31,9%<br />
31,3%<br />
31,2%<br />
30,4%<br />
21,2%<br />
20,3%<br />
15,6%<br />
14,3%<br />
6,1%<br />
4,9%<br />
3,6%<br />
2,5%<br />
191,0%<br />
-100% -50% 0% 50% 100% 150% 200%<br />
44<br />
Mevcut verilerin kalitesi nedeniyle, adli yardım bütçesinin 2004 ile 2008 yılları arasındaki gelişiminin analizi<br />
yalnızca 30 ülke veya birim için mümkün olmuştur. Ancak, bu sayede <strong>Avrupa</strong> tarafından adli yardıma ayrılan<br />
miktarlarda görülen olumlu eğilimin dikkatlere sunulması sağlanmıştır; bu eğilim ise <strong>Avrupa</strong> İnsan Hakları<br />
Sözleşmesinin gerekliliklerine ve özüne uygundur. <strong>Avrupa</strong>’da dört yılda ortalama %23’lük bir artış meydana<br />
gelmiştir.<br />
Ancak, ülke ve birimler arasında önemli farklılıklar bulunmaktadır. <strong>Adalet</strong>e erişime yönelik önemli mali<br />
katkıda bulunmuş olan bazı ülkeler (Belçika, İzlanda, İrlanda) bu ciddi gayretlerini sürdürmüşlerdir. Adli yardım<br />
sistemini henüz kısa süre önce uygulamaya koyan diğer ülkeler (Azerbaycan, Bulgaristan, Moldova, Romanya),<br />
mütevazi ancak göz ardı edilmeyecek nitelikte kaynaklar ayırmaktadırlar ve bu yolda ilerlemeleri için<br />
teşvik edilmelidirler. Adli yardıma büyük pay ayıran bazı ülkeler (BK-İngiltere ve Galler, BK-İskoçya, Norveç,<br />
BK-Kuzey İrlanda) bu seviyeyi devam ettiremeyerek bütçe kesintisine gitmek durumunda kalmışlardır. Benzer<br />
şekilde, Macaristan ve Slovakya’da da adli yardım bütçesinde önemli düşüşler kaydedilmiştir.<br />
2.5 Tüm mahkemelere ve savcılıklara tahsis edilen kamu bütçesi (adli yardım hariç)<br />
40 ülke veya birimin dâhil edildiği aşağıdaki analiz, mahkeme ve savcılık bütçelerinin toplamı üzerinden<br />
yapılmıştır. Bu veriler sayesinde mahkeme bütçesinin savcılık bütçesinden ayrılamadığı ülkelerin (Avusturya,<br />
Belçika, Fransa, Yunanistan, Lüksemburg, İspanya, Türkiye) de analize dâhil edilmesi mümkün olmuştur.<br />
Ancak, 6 ülke veya birime (Hırvatistan, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi, Danimarka, Portekiz, Sırbistan ve BK-<br />
Kuzey İrlanda) analizde yer verilmemiştir.
Şekil 2.18 2008 yılında tüm mahkemelere ve savcılıklara ülke sakini başına tahsis edilen toplam yıllık bütçe<br />
(adli yardım hariç), Avro cinsinden (S6, S16)<br />
MAHKEMELERE VE SAVCILIKLARA ÜLKE<br />
SAKİNİ BAŞINA TAHSİS EDİLEN TOPLAM<br />
YILLIK BÜTÇE ( AVRO CİNSİNDEN)<br />
10 Avro’dan az<br />
10 Avro ile 30 Avro arası<br />
30 Avro ile 50 Avro arası<br />
50 Avro ile 100 Avro arası<br />
100 Avro’dan fazla<br />
Veri temin edilmemiştir<br />
<strong>Avrupa</strong> Konseyi üye devleti değildir<br />
Toplam mahkeme ve savcılık bütçelerinin coğrafi olarak dağılımı sonucunda üç bölge tespit edilmektedir:<br />
Geçiş dönemindeki ekonomik sistemlerine bağlı olarak Doğu <strong>Avrupa</strong> ülkeleri en düşük bütçeleri bildirmişlerdir;<br />
çoğu daha yeni <strong>Avrupa</strong> Birliğine katılmış olan Orta <strong>Avrupa</strong> ülkeleri orta seviyelerde bulunmaktadırlar; ekonomilerinin<br />
durumlarına bağlı olarak Batı <strong>Avrupa</strong> ülkeleri kişi başına en yüksek bütçeleri harcamaktadırlar.<br />
<strong>Avrupa</strong>’da mahkemelere ve savcılık hizmetlerine tahsis edilen ortalama bütçe kişi başına 47.1 Avro’dur.<br />
Ortanca seviyesi 37.3 Avro’dur.<br />
40 ülke veya birim içinde Monako, İsviçre ve Lüksemburg mahkemeler ve savcılık hizmetleri için en yüksek<br />
miktarları (kişi başına 100 Avro’dan fazla) harcamaktadır. Küçük ülkelerdeki kişi başına toplamlar yorumlanırken,<br />
bu ülkelerin nüfuslarının az olduğu unutulmamalıdır. Azerbaycan, Arnavutluk, Gürcistan, Ukrayna,<br />
Ermenistan ve Moldova bu sisteme ülke sakini başına 10 Avro’dan az harcamaktadır. Bu miktarların ülkenin<br />
refah düzeyi ile karşılaştırılması için, analizde GSYH’yi kapsayan oranlar dikkate alınmalıdır. Bu ülkelerde kamu<br />
mercilerinin çabalarının ham verilerin ortaya koyduğu tablonun ötesinde olduğu söylenebilir. Önceki değerlendirme<br />
dönemleriyle karşılaştırıldığında, Karadağ, Bosna Hersek, Bulgaristan, Polonya’da kamu mercilerinin<br />
yargı sistemi içerisinde bu alana ayırdıkları bütçe payının (<strong>Avrupa</strong> fonlarının ve uluslararası fonların da<br />
desteğiyle) halen yüksek bir seviyede seyretmekte olduğu görülmektedir.<br />
45
Şekil 2.19 2008 yılında tüm mahkemelere ve savcılık hizmetine (adli yardım hariç) kişi başına GSYH<br />
bağlamında (%) tahsis edilen yıllık kamu bütçesi (S6, S16)<br />
MAHKEMELERE VE SAVCILIKLARA ÜLKE<br />
SAKİNİ BAŞINA GSYH BAĞLAMINDA<br />
TAHSİS EDİLEN TOPLAM YILLIK BÜTÇE<br />
Ülke sakini başına, Avro cinsinden<br />
10 Avro’dan az<br />
10 Avro ile 30 Avro arası<br />
30 Avro ile 50 Avro arası<br />
50 Avro ile 100 Avro arası<br />
100 Avro’dan fazla<br />
Ülke Sakini Başına GSYH bağlamında<br />
%15’ten az<br />
%15 ile %25 arası<br />
%25 ile %40 arası<br />
%40’tan fazla<br />
Veri temin edilmemiştir<br />
<strong>Avrupa</strong> Konseyi üye devleti değildir<br />
46
Norveç<br />
Danimarka<br />
İrlanda<br />
Türkiye<br />
Yunanistan<br />
Lüksemburg<br />
Finlandiya<br />
Fransa<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
İsveç<br />
Ermenistan<br />
Azerbaycan<br />
Malta<br />
Arnavutluk<br />
Avusturya<br />
Belçika<br />
Hollanda<br />
İtalya<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
BK-İskoçya<br />
İzlanda<br />
Andora<br />
İsviçre<br />
Estonya<br />
Ukrayna<br />
Gürcistan<br />
Slovakya<br />
Letonya<br />
Moldova<br />
Litvanya<br />
Rusya Federasyonu<br />
Monako<br />
İspanya<br />
Macaristan<br />
Romanya<br />
Makedonya<br />
Slovenya<br />
Polonya<br />
Bulgaristan<br />
Bosna Hersek<br />
Karadağ<br />
0,06%<br />
Ortalama = %0.29<br />
0,11%<br />
0,12%<br />
Ortanca = %0.27<br />
0,15%<br />
0,15%<br />
0,16%<br />
0,16%<br />
0,16%<br />
0,18%<br />
0,20%<br />
0,20%<br />
0,20%<br />
0,21%<br />
0,21%<br />
0,23%<br />
0,23%<br />
0,25%<br />
0,25%<br />
0,26%<br />
0,27%<br />
0,27%<br />
0,27%<br />
0,28%<br />
0,28%<br />
0,28%<br />
0,29%<br />
0,30%<br />
0,31%<br />
0,31%<br />
0,32%<br />
0,32%<br />
0,33%<br />
0,34%<br />
0,38%<br />
0,40%<br />
0,46%<br />
0,47%<br />
0,51%<br />
0,55%<br />
0,77%<br />
0,81%<br />
0,0% 0,2% 0,4% 0,6% 0,8% 1,0%<br />
2.6 Tüm mahkemelere ve adli yardıma tahsis edilen kamu bütçesi (savcılık hizmetleri hariç)<br />
Bu bölümde 36 ülkenin ve birimin mahkemelere ve adli yardıma ilişkin bütçe rakamlarını birbirleriyle karşılaştırmak<br />
mümkündür. Bazı ülkelerde veya birimlerde adli yardım bütçesi, mahkeme bütçesinin ayrılmaz bir<br />
parçasıdır. Artık bu ülke veya birimleri aşağıdaki analizde dikkate almak mümkün olmuştur.<br />
47
Şekil 2.20 2008 yılında ülke sakini başına tüm mahkemelere ve adli yardıma tahsis edilen toplam yıllık<br />
bütçe (savcılık sistemi hariç), Avro cinsinden (S6, S13)<br />
Moldova<br />
Ukrayna<br />
Arnavutluk<br />
Ermenistan<br />
Azerbaycan<br />
Gürcistan<br />
Makedonya<br />
Rusya Federasyonu<br />
Bulgaristan<br />
Romanya<br />
Litvanya<br />
Bosna Hersek<br />
Letonya<br />
Malta<br />
Sırbistan<br />
Slovakya<br />
Estonya<br />
Macaristan<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
İzlanda<br />
Karadağ<br />
Polonya<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi<br />
Hırvatistan<br />
İrlanda<br />
Portekiz<br />
İtalya<br />
Danimarka<br />
BK-İskoçya<br />
Finlandiya<br />
İsveç<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
Norveç<br />
Hollanda<br />
Slovenya<br />
BK-Kuzey İrlanda<br />
İsviçre<br />
Monako<br />
2,2<br />
Ortalama = 40.1 Avro<br />
3,1<br />
Ortanca = 30.2 Avro<br />
3,4<br />
3,4<br />
3,5<br />
3,7<br />
13,2<br />
16,8<br />
17,4<br />
17,9<br />
19,3<br />
20,7<br />
21,4<br />
22,0<br />
26,6<br />
27,0<br />
27,7<br />
28,5<br />
29,1<br />
31,4<br />
31,9<br />
32,2<br />
32,5<br />
51,0<br />
51,1<br />
51,8<br />
52,4<br />
55,7<br />
58,4<br />
59,0<br />
59,1<br />
60,9<br />
66,4<br />
79,8<br />
80,1<br />
91,9<br />
112,0<br />
161,0<br />
0 Avro 50 Avro 100 Avro 150 Avro 200 Avro<br />
Bu analize göre, savcılık hizmetleri hariç tutulmak kaydıyla, <strong>Avrupa</strong>’da kişi başına harcanan ortalama miktar<br />
40.1 Avro’dur. Burada da ortanca değerinin vurgulanması daha uygun olacaktır: 30.2 Avro. Mahkemelere ve<br />
adli yardıma hükümetin ayırdığı bütçe bu analizde de kişi başına GSYH’nin dâhil edildiği oranla hesaplanarak<br />
her ülkenin refah seviyesiyle ilişkilendirilebilir.<br />
Bu analiz yukarıda yapılan analizlerle benzerdir. Adli yardım sistemleri pozitif eğilim gösteren ülkeler daha<br />
önlerde yer almaktadırlar: BK-Kuzey İrlanda, BK-İskoçya, BK-İngiltere ve Galler.<br />
48
Şekil 2.21 2008 yılında kişi başına düşen GSYH bağlamında tüm mahkemelere ve adli yardıma tahsis edilen<br />
kamu bütçesi (savcılık hizmetleri hariç), % (S6, S13)<br />
Azerbaycan<br />
Norveç<br />
Arnavutluk<br />
İrlanda<br />
Danimarka<br />
Ermenistan<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi<br />
Ukrayna<br />
Malta<br />
Finlandiya<br />
İsveç<br />
Moldova<br />
İtalya<br />
Gürcistan<br />
Litvanya<br />
Letonya<br />
Slovakya<br />
Hollanda<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Estonya<br />
Rusya Federasyonu<br />
İsviçre<br />
Monako<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
Macaristan<br />
Romanya<br />
BK-İskoçya<br />
Portekiz<br />
İzlanda<br />
Bulgaristan<br />
Polonya<br />
Makedonya<br />
Slovenya<br />
Hırvatistan<br />
BK-Kuzey İrlanda<br />
Sırbistan<br />
Bosna Hersek<br />
Karadağ<br />
0,10%<br />
Ortalama = %0.28<br />
0,10%<br />
0,12%<br />
Ortanca = %0.23<br />
0,12%<br />
0,13%<br />
0,13%<br />
0,15%<br />
0,17%<br />
0,17%<br />
0,17%<br />
0,19%<br />
0,19%<br />
0,19%<br />
0,20%<br />
0,20%<br />
0,21%<br />
0,22%<br />
0,22%<br />
0,22%<br />
0,23%<br />
0,24%<br />
0,24%<br />
0,27%<br />
0,27%<br />
0,27%<br />
0,28%<br />
0,29%<br />
0,33%<br />
0,36%<br />
0,39%<br />
0,41%<br />
0,42%<br />
0,43%<br />
0,48%<br />
0,55%<br />
0,58%<br />
0,63%<br />
0,65%<br />
0,0% 0,1% 0,2% 0,3% 0,4% 0,5% 0,6% 0,7%<br />
2.7 Tüm mahkemelere, savcılık hizmetlerine ve adli yardıma tahsis edilen kamu bütçesi<br />
Bu bölümde mahkemelerin, adli yardımın ve savcılık hizmetlerinin bütününe ayrılan bütçelerin genel bir<br />
görünümüne yer verilmektedir.<br />
Bu genel analizde bu Rapor’a katılan 47 ülke veya birimden 42’si değerlendirilmektedir. Analizde sadece<br />
Andora, Danimarka, Portekiz, San Marino ve BK-Kuzey İrlanda yer almamaktadır.<br />
49
Şekil 2.22 2008 yılında ülke sakini başına bütün mahkemelere, savcılığa ve adli yardıma tahsis edilen yıllık<br />
bütçe, Avro cinsinden (S6, S13, S16)<br />
MAHKEMELERE VE SAVCILIKLARA VE ADLİ<br />
YARDIMA ÜLKE SAKİNİ BAŞINA TAHSİS<br />
EDİLEN TOPLAM BÜTÇE ( AVRO CİNSİNDEN)<br />
10 Avro’dan az<br />
10 Avro ile 30 Avro arası<br />
30 Avro ile 50 Avro arası<br />
50 Avro ile 100 Avro arası<br />
100 Avro’dan fazla<br />
Veri temin edilmemiştir<br />
<strong>Avrupa</strong> Konseyi üye devleti değildir<br />
<strong>Avrupa</strong>’da yargı sistemine ayrılan kaynakların ortalama miktarı kişi başına 51.7 Avro’dur. Bunun yanısıra,<br />
“uç” değerlerin de dikkatlerden kaçmaması bakımından, bu analizde kişi başına bütçe miktarı için 38.9 Avro<br />
olan ortanca değerini kullanmak daha uygun olacaktır.<br />
Bölüm 2.5’te <strong>Avrupa</strong>’da mahkemeler ve savcılık hizmetlerine ayrılan bütçelerin dağılımında göz önüne çıkan<br />
üç coğrafi bölge, söz konusu ülke ve birimlerin ekonomik büyüme seviyeleri temelinde de farklı değildir:<br />
ekonomilerinde geçiş süreci yaşayan Doğu <strong>Avrupa</strong> ülkeleri en düşük bütçeleri bildirmişlerdir; çoğu daha yeni<br />
<strong>Avrupa</strong> Birliğine katılmış olan Orta <strong>Avrupa</strong> Ülkeleri orta seviyelerde bulunmaktadırlar; ekonomilerinin durumlarına<br />
bağlı olarak Batı <strong>Avrupa</strong> ülkeleri kişi başına en yüksek bütçeleri ayırmaktadırlar.<br />
6 ülke yargı sistemine ülke sakini başına 10 Avro’dan az ayırmaktadır: Azerbaycan, Arnavutluk, Gürcistan,<br />
Ukrayna, Ermenistan ve Moldova. 4 ülke (Hollanda, Lüksemburg, İsviçre ve Monako), ülke sakini başına 100<br />
Avro’dan fazla tahsis etmektedir (bu oranlar yorumlanırken küçük ülkelerin nüfuslarının az olduğu burada da<br />
unutulmamalıdır).<br />
Önceki analizlerle benzer şekilde, ham verilerle her bir ülke veya birimin refah seviyesi karşılaştırılırken,<br />
bu karşılaştırmanın kişi başına GSYH dâhil oranların hesaplanmasıyla yapılması ilginç sonuçlar doğurmaktadır.<br />
Kamu mercilerinin yargı sistemlerine ayırdıkları bütçeler (<strong>Avrupa</strong> fonları ve uluslararası fonlar tarafından desteklenen)<br />
Karadağ, Bosna Hersek, Sırbistan, Bulgaristan, Hırvatistan, Polonya, Makedonya’da çok olumludur<br />
ve bu durum Güney Doğu <strong>Avrupa</strong> ülkeleriyle birlikte <strong>Avrupa</strong> Birliğine katılan Orta <strong>Avrupa</strong> ülkelerinde de<br />
devam etmekte olan yargı sistemi reformlarını da dikkatlere sunmaktadır.<br />
50
Şekil 2.23 2008 yılında tüm mahkemelere, savcılık hizmetlerine ve adli yardıma kişi başına GSYH<br />
bağlamında tahsis edilen kamu bütçesi (%) (S6, S13, S16)<br />
MAHKEMELERE VE SAVCILIKLARA, ADLİ<br />
YARDIMA ÜLKE SAKİNİ BAŞINA GSYH<br />
BAĞLAMINDA TAHSİS EDİLEN TOPLAM YILLIK<br />
BÜTÇE<br />
Ülke sakini başına, Avro cinsinden<br />
10 Avro’dan az<br />
10 Avro ile 30 Avro arası<br />
30 Avro ile 50 Avro arası<br />
50 Avro ile 100 Avro arası<br />
100 Avro’dan fazla<br />
Ülke Sakini Başına GSYH bağlamında<br />
%0.15’ten az<br />
%0.15 ile %25 arası<br />
%0.25 ile %45 arası<br />
%045’ten fazla<br />
Veri temin edilmemiştir<br />
<strong>Avrupa</strong> Konseyi üye devleti değildir<br />
51
Norveç<br />
Danimarka<br />
Yunanistan<br />
Türkiye<br />
Lüksemburg<br />
İrlanda<br />
Fransa<br />
Finlandiya<br />
Azerbaycan<br />
Ermenistan<br />
Malta<br />
Arnavutluk<br />
İsveç<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi<br />
Avusturya<br />
Belçika<br />
İtalya<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Ukrayna<br />
İsviçre<br />
Estonya<br />
Slovakya<br />
Gürcistan<br />
Letonya<br />
Hollanda<br />
Moldova<br />
Rusya Federasyonu<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
Litvanya<br />
Monako<br />
İspanya<br />
Macaristan<br />
İzlanda<br />
Romanya<br />
BK-İskoçya<br />
Slovenya<br />
Makedonya<br />
Polonya<br />
Hırvatistan<br />
Bulgaristan<br />
Sırbistan<br />
Bosna Hersek<br />
Karadağ<br />
0,11%<br />
Ortalama = %0.33<br />
0,15%<br />
0,15%<br />
Ortanca = %0.30<br />
0,16%<br />
0,16%<br />
0,17%<br />
0,18%<br />
0,19%<br />
0,20%<br />
0,20%<br />
0,21%<br />
0,21%<br />
0,23%<br />
0,23%<br />
0,24%<br />
0,25%<br />
0,26%<br />
0,28%<br />
0,28%<br />
0,30%<br />
0,30%<br />
0,30%<br />
0,31%<br />
0,31%<br />
0,32%<br />
0,32%<br />
0,33%<br />
0,33%<br />
0,33%<br />
0,34%<br />
0,36%<br />
0,38%<br />
0,39%<br />
0,40%<br />
0,43%<br />
0,48%<br />
0,49%<br />
0,52%<br />
0,56%<br />
0,57%<br />
0,66%<br />
0,81%<br />
0,81%<br />
0,0% 0,2% 0,4% 0,6% 0,8% 1,0%<br />
Okuyucu için not: En zengin ülke veya birimlerin verileri burada da ülkenin refah seviyesine göre bildirilmelidir;<br />
aksi durumda yüksek GSYH’leri nedeniyle yargı sistemlerine çok az bütçe tahsis ettikleri şeklinde<br />
yanlış yorumlara yol açabilir. Bu durum özellikle Norveç, Lüksemburg, Finlandiya ve bir dereceye kadar<br />
Fransa için geçerlidir. Kıyaslanabilir ülkeler arasında uygun karşılaştırmalar yapılabilmesi için bu hususun<br />
göz önünde bulundurulması gerekir.<br />
52
Şekil 2.24 Tüm mahkemelere, savcılığa ve adli yardıma tahsis edilen toplam yıllık onaylanan kamu<br />
bütçesinin 2006 ile 2008 yılları arasındaki gelişimi (S6, S13, S16)<br />
Karadağ<br />
Ermenistan<br />
Azerbaycan<br />
Moldova<br />
Bulgaristan<br />
Malta<br />
Türkiye<br />
İrlanda<br />
Letonya<br />
Estonya<br />
Slovakya<br />
Litvanya<br />
Romanya<br />
İspanya<br />
Gürcistan<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Makedonya<br />
İsviçre<br />
Bosna Hersek<br />
Slovenya<br />
Hollanda<br />
Monako<br />
Finlandiya<br />
Lüksemburg<br />
Hırvatistan<br />
Fransa<br />
Yunanistan<br />
İtalya<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi<br />
Avusturya<br />
Polonya<br />
Belçika<br />
Macaristan<br />
Rusya Federasyonu<br />
Norveç<br />
İsveç<br />
BK-İskoçya<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
Ukrayna<br />
İzlanda<br />
-2,4%<br />
-3,3%<br />
-9,0%<br />
-12,1%<br />
-29,5%<br />
-37,4%<br />
-40,4%<br />
143,2%<br />
129,6%<br />
94,8%<br />
79,3%<br />
61,7%<br />
60,7%<br />
50,5%<br />
46,2%<br />
42,8%<br />
42,0%<br />
35,7%<br />
33,9%<br />
33,2%<br />
30,9%<br />
25,9%<br />
24,0%<br />
23,7%<br />
22,8%<br />
22,2%<br />
18,7%<br />
14,9%<br />
14,2%<br />
14,1%<br />
12,1%<br />
11,8%<br />
10,2%<br />
7,4%<br />
4,8%<br />
4,3%<br />
3,9%<br />
3,5%<br />
3,2%<br />
3,2%<br />
Ortalama = %+ 24.9<br />
Ortanca = %+ 16.8<br />
-100% -50% 0% 50% 100% 150% 200%<br />
Önceki değerlendirme dönemlerindeki mevcut veriler, 2004 yılından itibaren istatistik serilerinin oluşturulmasına<br />
imkân sağlamamaktadır. Burada ele alınan bütçelerin gelişimi sadece 2006-2008 dönemine aittir.<br />
Tüm yargı sistemine tahsis edilen kamu bütçesinin 2006 ile 2008 yılları arasındaki gelişimi olumludur. <strong>Avrupa</strong><br />
Konseyine üye devletler arasında iki yılda ortalama %24.4’lük bir artış kaydedilmiştir (verilerin eğiliminin<br />
tespit edilmesini imkansız kıldığı 6 ülke veya birim bu gelişimin dışındadır: Arnavutluk, Andora, Portekiz,<br />
Sırbistan, BK-Kuzey İrlanda). Bunu yanında, bu gelişim Avro bölgesi dışındaki ülkeler tarafından bildirilen bazı<br />
rakamların, döviz kurlarındaki değişiklikler nedeniyle olduğundan daha yüksek göründüğü belirtilmelidir (Birleşik<br />
Krallık birimlerindeki önemli artış bu bilgi ışığında değerlendirilmelidir).<br />
En fazla göze çarpan gelişimler doğal olarak ya önemli siyasi ve kurumsal değişikliklerin ardından yargı<br />
sistemlerinde nispeten yeni ve önemli reformlar başlatmış olan (Karadağ, Azerbaycan, Ermenistan) ya da<br />
özellikle <strong>Avrupa</strong> Birliğine yeni katılmış veya üyelik yolunda yeni ve önemli yasal reformlar yapmaya karar vermiş<br />
olan ülkelerde (Bulgaristan, Malta, Türkiye, Letonya, Estonya, Slovakya, Litvanya, Romanya) gözlenmektedir.<br />
53
Bazı ülke veya birimlerdeki düşüş analiz edilirken, döviz kurlarındaki değişiklikler göz önünde bulundurulmalıdır.<br />
Rusya Federasyonu için bu düşüşün başlıca nedeni, mahkemelerin bütçesinin 2006 ile 2008 yılları arasında<br />
fiilen artmasına karşılık savcılık sisteminin bütçesinde meydana gelen azalmadır.<br />
Bazı ülkelerdeki ekonomik durumun 2008 yılından itibaren yargı sistemine tahsis edilen bütçeyi olumsuz<br />
yönde etkileyebileceği (İzlanda) ve geleneksel olarak başta adli yardım olmak üzere yargı sistemlerine önemli<br />
oranlarda bütçe ayıran Birleşik Krallık birimlerinin, <strong>Avrupa</strong> geneline kıyasla hala iyi durumda olan bu bütçe<br />
paylarını giderek daha fazla kısmak durumunda kaldıkları gözlenmektedir.<br />
Şekil 2.25 2008 yılında mahkemelere, savcılık hizmetlerine ve adli yardıma ait bütçe kalemlerinin kamu<br />
bütçesi içindeki paylarının nispi dağılımı (S6, S13, S16)<br />
BK-İskoçya<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
Hollanda<br />
Norveç<br />
Azerbaycan<br />
İrlanda<br />
Arnavutluk<br />
Litvanya<br />
Moldova<br />
Ukrayna<br />
İsveç<br />
Gürcistan<br />
Ermenistan<br />
İzlanda<br />
Letonya<br />
Bulgaristan<br />
Danimarka<br />
Romanya<br />
İtalya<br />
Macaristan<br />
Slovakya<br />
Estonya<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Rusya Federasyonu<br />
Finlandiya<br />
Bosna Hersek<br />
İsviçre<br />
Monako<br />
Polonya<br />
Malta<br />
Makedonya<br />
Karadağ<br />
Slovenya<br />
34<br />
35<br />
47<br />
49<br />
50<br />
56<br />
56<br />
56<br />
58<br />
58<br />
60<br />
60<br />
64<br />
64<br />
66<br />
66<br />
67<br />
70<br />
70<br />
70<br />
71<br />
71<br />
71<br />
73<br />
73<br />
73<br />
74<br />
76<br />
77<br />
78<br />
79<br />
79<br />
89<br />
0% 20% 40% 60% 80% 100%<br />
Mahkemelere ayrılan bütçe payı<br />
Savcılık hizmetlerine ayrılan bütçe payı<br />
Adli yardıma ayrılan bütçe payı<br />
54<br />
Mahkemelere, savcılık hizmetlerine ve adli yardıma ayrılan bütçelerin dağılımı 33 ülke veya birim için yapılmıştır.<br />
Bu ülkeler için yargı sistemine tahsis edilen bütçelerin %64.1’i mahkemelere, %25.6’sı savcılık hizmetlerine<br />
ve %10.3’ü adli yardım sistemine ayrılmıştır.<br />
Yukarıdaki şekil ülke veya birimlerin bütçe taahhütleri içinde belirledikleri öncelikleri fark etmemizi sağlamaktadır.<br />
Bu gibi öncelikler, ülkelerin adalet politikalarını ve bu sistemlerdeki mevcut gelişimleri gerçekleştirmek<br />
için tercih ettikleri temel politikaların bir göstergesidir.<br />
Bu yüzden, sistemleri Habeas Corpus ilkesi üzerine bina edilmiş olan Birleşik Krallık birimleri adli yardıma<br />
öncelik vermektedirler. Bu öncelik Kuzey <strong>Avrupa</strong> sistemlerinin belirgin bir özelliği olmayı sürdürmektedir (Fin-
landiya, İzlanda, İrlanda, Hollanda, İsveç). Aynı ülke veya birimlerin bütçelerinde mahkemelerin işleyişi için<br />
ayrılan pay daha düşüktür. Bunun nedeni kısmen, önemli sayıda meslekten olmayan hâkimin görev yapmasına<br />
imkan sağlayan “common law” sistemlerinde maaşlara ayrılan miktarın daha az olmasıdır (İrlanda hariç). Kuzey<br />
<strong>Avrupa</strong> ülkeleri için bunun açıklaması, kısmen toplumun <strong>Avrupa</strong> ülkelerine kıyasla dava açma yoluna daha<br />
az başvurma eğiliminde olmasında yatmaktadır: Açılan davaların bir kısmı mahkemelerden alınarak (sözgelimi:<br />
boşanma, bkz. aşağıda bölüm 9) idari kurumlara verilmiştir.<br />
Savcılık, Doğu <strong>Avrupa</strong> ülkelerinde geleneksel olarak çok önemli bir yere sahiptir (Ermenistan, Azerbaycan,<br />
Bulgaristan, Gürcistan, Letonya, Litvanya, Moldova, Romanya, Ukrayna).<br />
Bazı ülkelerin adli yardıma henüz önemli miktarlar tahsis etmediği ve adalete erişim amaçlı bu sistemlerin<br />
daha yeni oluşturulmuş olduğu da gözlenmektedir (Arnavutluk, Azerbaycan, Polonya, Karadağ, Romanya,<br />
Slovakya, Slovenya, Ukrayna).<br />
Tablo 2.26 2006 ile 2008 yılları arasında mahkemelerin, savcılık hizmetlerinin ve adli yardımın toplam bütçe<br />
içerisindeki paylarının gelişimi, yüzde cinsinden (S6, S13, S16)<br />
Ülke Mahkemeler Savcılık Adli yardım<br />
Ermenistan 29.2 -30.4 38.4<br />
Azerbaycan 15.7 -11.2 -52.0<br />
Bulgaristan -9.8 24.7 66.3<br />
Çek Cumhuriyeti 1.5 -11.1 33.8<br />
Estonya 2.9 -2.1 -19.5<br />
Finlandiya 1.2 8.9 -10.0<br />
Gürcistan 0.9 -12.4<br />
Macaristan -0.3 0.7 55.7<br />
İrlanda -5.9 2.3 9.2<br />
İtalya 8.1 -17.3 17.6<br />
Letonya 2.6 -3.2 -29.0<br />
Litvanya -7.5 13.1 -1.9<br />
Malta 0.9 -3.1 -3.1<br />
Moldova 39.7 -29.1 10.6<br />
Monako 2.0 -4.4 -12.4<br />
Hollanda -0.02 -3.9 5.9<br />
Norveç -4.7 11.6 4.5<br />
Polonya -2.2 8.9 -0.3<br />
Romanya -0.9 4.8 -45.8<br />
Rusya Federasyonu -3.5 14.5 -35.2<br />
Slovakya -1.9 10.6 -76.1<br />
Slovenya 1.8 -16.1 27.9<br />
İsveç -2.8 4.8 4.0<br />
İsviçre -1.0 2.2 6.1<br />
Makedonya -4.2 10.2 59.2<br />
Ukrayna -16.4 37.8 -3.4<br />
BK-İngiltere ve Galler 4.2 33.5 -11.8<br />
BK-İskoçya 48.2 3.3 -26.3<br />
Ortalama 3.5 1.7 0.5<br />
Ortanca 0.42 2.2 -0.3<br />
Minimum -16.4 -30.4 -76.1<br />
Maksimum 48.2 37.8 66.3<br />
Mevcut veriler ışığında, 29 ülke veya birim için yargı sisteminin bu üç bütçe kaleminde (mahkemeler, savcılık<br />
hizmetleri, adli yardım) sadece kaydedilen gelişimi değerlendirmek mümkün olmuştur.<br />
Bu analiz sistemler içinde gözle görülür bir istikrar göstermektedir. Çoğu durumda bu dağılımın sistemlerin<br />
yapısal özelliklerinden kaynaklandığını düşünme eğilimi doğmaktadır.<br />
55
Adli yardım bağlamında bazı önemli gelişmeler sadece küçük mutlak değerlerle ilgilidir bu nedenle yorumlarken<br />
temkinli olunmalıdır.<br />
Şekil 2.27 2008 yılında kişi başına GSYH ile toplam bütçe (mahkemeler, savcılık ve adli yardım) arasındaki<br />
ilişki (S3, S6, S13, S16)<br />
KİŞİ BAŞI GSYH ( AVRO CİNSİNDEN)<br />
Ülke sakini başına mahkemelere, savcılığa ve adli yardıma tahsis esilen toplam bütçe (Avro cinsinden)<br />
R2 Doğrusal = 0.686<br />
Bu şekilde refah seviyeleri bakımından birbirine yakın ülke kümelerini kıyaslamak mümkündür.<br />
Ülke veya birimlerin refah seviyeleri ile yargı sistemine ayırdıkları bütçe arasındaki bu analiz, kişi başına<br />
GSYH ile yargı sistemi için kişi başına tahsis edilen kaynakların seviyesi arasında güçlü bir bağıntı olduğunu göstermektedir.<br />
Bu durum ülkelerin %70’inde sadece bu değişkenle bağlantılıdır. GSYH arttığında yargı sistemine<br />
tahsis edilen bütçenin de yükselmesi söz konusudur.<br />
Bunun yanısıra, bu ilişki her ne kadar yüksek olsa da, kıyaslanabilir GSYH düzeylerine sahip ülke ve birimler<br />
arasındaki farklılıkların da altı çizilmelidir (sözgelimi Avusturya, Belçika, Fransa, Finlandiya ve İsveç).<br />
Bu şekille önceki şekillere de ilave açıklamalar getirilmiştir. Sözgelimi, savcılık ve adli yardım bütçe kalemlerinin<br />
kişi başına düşen GSYH içerisindeki payının en düşük olduğu ülke Norveç’tir. Bunun nedeni, yargı bütçesinin<br />
belirli bileşenlerine yetersiz pay ayrılması değil, kişi başına düşen GSYH’nin yüksek olmasıdır.<br />
56<br />
2.8 2009 / 2010 mali ve ekonomik krizinin etkileri<br />
Bildirilen veriler çoğunlukla 2008 yılının verileridir. Ancak, bu arada ekonomik kriz meydana gelmiştir. CE-<br />
PEJ, konuyla ilgili bilgi sunmak için bu Rapor döneminde üye ülkelere veya birimlere krizin yargı bütçeleri<br />
üzerindeki mevcut ve gelecekte olabilecek etkilerini değerlendirmek amacıyla ilave üç soru sormuştur. Katılan<br />
47 ülke veya birimden 25 tanesi bu sorulara cevap vermiştir.
Yapılan analiz, ekonomik krizin cevap veren ülke veya birimlerin yarısının yargı sistemine ayırdıkları bütçeyi<br />
etkilediğini göstermektedir. Bu etki, bazı durumlarda ulusal bütçelerde yeniden düzenlemelerin yapıldığı 2009<br />
yılında kendini hissettirmiştir.<br />
Bu durum neticesinde yargıya ayrılan kamu bütçeleri azalmıştır: Bosna Hersek’te 2009 yılında mahkemelerin<br />
ve savcılık hizmetlerinin bütçeleri %5.7 azalmıştır; Bulgaristan’da 2010 yılı bütçesi 2008 yılı bütçesi seviyelerine<br />
gerilemiştir; Yunanistan’da (bütçelerin özellikle işletme, ekipman ve maaş kalemleri %10 azaltılmıştır;<br />
Finlandiya’da yargı bütçesinde yalnızca %1’lik bir azalma söz konusudur; Macaristan, İtalya, Letonya’da<br />
2009 yılında bütün çalışanların maaşlarında %15 oranında indirime gidilirken, 2010 yılında buna ilave olarak<br />
hâkimlerin maaşları %27 azaltılmıştır; Litvanya, Slovenya ve BK-İngiltere ve Galler’de işletme giderlerinde<br />
tasarruf başlatılmış ve kaynakların daha verimli kullanılması için tedbirler alınmıştır. Bu safhada bazı ülke veya<br />
birimler belirli harcamaları dondurmayı tercih etmişlerdir (Çek Cumhuriyeti). Bazıları ise yatırım ve altyapı<br />
bakım faaliyetlerine sınırlama getirmişlerdir (sözgelimi, Moldova’da 2009 yılı bütçesi %15 azaltılmış, 2010 yılı<br />
bütçesi sabit kalmıştır). Bu bütçe kesintileri önceki yıllarda yüksek bütçe artışı gerçekleştirmiş olan bazı ülkeler<br />
için özel önem arz etmektedir (bkz. yukarı). Bosna Hersek bütçe seviyesini korumak için uluslararası mali<br />
işbirliğine (Uluslararası Para Fonu) bel bağlamış durumdadır.<br />
Kriz, ekonomik faaliyetlerin yavaşlaması sonucu yargı sisteminin öngörülen gelirlerinde de düşüşlere yol<br />
açmıştır; sözgelimi Portekiz, tapu, noter ve ticaret sicil gelirlerinde ve vergilerinde önemli ölçüde azalma olduğunu<br />
bildirmiştir.<br />
Diğer yandan, bazı ülkelerde ekonomik krizin şu aşamada yargı sistemi bütçeleri üzerinde doğrudan bir<br />
etkisi olmamıştır: Avusturya, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi, Hırvatistan, Fransa, Lüksemburg, Hollanda, İsveç,<br />
İsviçre, Türkiye, BK-Kuzey İrlanda. Bazı ülke veya birimler (sözgelimi Hollanda) kamu bütçesi kesintilerinin<br />
ekonomik krizi ancak derinleştireceğinden kaygı duymuşlardır. Bu nedenle 2014 dönemi ve sonrası için geniş<br />
kapsamlı kesintiler planlanırken, bir yandan kamu harcamaları sürdürülmüştür.<br />
Ancak, Fransa’da personel ve işletme giderleri veya mahkeme harçları artarken kaynaklardaki seyrin durağan<br />
ya da olumsuz bir eğilim göstermesi, yargı bütçesi üzerinde baskı doğurmaktadır.<br />
Kriz yargı sistemlerinin bütçelerini dolaylı biçimlerde de etkilemektedir: ticaret, iflas ve iş davaları kötüye<br />
giden ekonomik durumdan etkilenmektedirler. Benzer şekilde, sosyal şartlar ceza davalarındaki artışlar için<br />
zemin oluşturmaktadır (suç işleme oranlarında artış). İspanya tüm hukuk mahkemelerinin iş yükünde 2008<br />
yılının ikinci yarısında ve 2009 yılında 2007 yılına oranla %16.6’lık bir artış meydana geldiğini bildirmiştir. Bu<br />
durum önemli sayıda adli kadronun açılmasına yol açmıştır (ki bu durum, sonuçlanan davaların sayısının da<br />
%5 artmasını açıklamaktadır). Dava sayılarındaki bu artış, Fransa ve Hollanda tarafından özellikle belirtildiği<br />
gibi, doğal olarak yargı giderlerinin artmasına neden olmaktadır.<br />
Bazı ülkeler gelecekteki bütçelerini kısıtlama yolunda önlem almayı düşünmemektedir (İsveç, Türkiye).<br />
Öte yandan, diğer ülkeler kamu mercileri tarafından bütçede yapılacak kesintiler için planlar açıklamakta (Portekiz)<br />
ya da projeler öngörmektedirler (Çek Cumhuriyeti, Hollanda). Bazı ülke veya birimler kısıtlayıcı tedbirlerin<br />
ihtimal dâhilinde olduğunu bildirseler de (Avusturya, Fransa: Bazı memurların yerine yenisinin alınmaması<br />
yönündeki genel bir politika kapsamında çalışanların sayısının azaltılması, Litvanya, BK-İngiltere ve Galler),<br />
büyük çoğunluk gelecekteki bütçeler üzerinde bu aşamada karar veremeyeceklerini belirtmektedir.<br />
Rapor krizin etkilerini öngörmeye çalışmışsa da, söz konusu etkilerin, üye ülkelerin 2010 verileriyle verecekleri<br />
cevaplar ışığında hazırlanacak olan bir sonraki Rapor’da bütünüyle tezahür etmesi muhtemeldir.<br />
CEPEJ’in bu kronolojik raporlarının ekonomik krizin adalet yapıları, çalışanları ve bütçeleri üzerindeki etkisi<br />
hakkındaki çalışmalara yardımcı olması ümit edilmektedir.<br />
2.9 Eğilimler ve Sonuçlar<br />
<strong>Avrupa</strong>’da genelde <strong>Adalet</strong> bütçeleri ve özelde yargı bütçeleri 2008 yılına kadar artma eğilimi göstermiştir.<br />
Üye ülkeler arasında büyük farklılıklar kaydedilmiş olmasına rağmen, adli sistemin gelişimi <strong>Avrupa</strong>’daki hükümetler<br />
için öncelik olma özelliğini sürdürmektedir.<br />
57
Yargı sistemlerinin bütçeleri 2008 yılına kadar <strong>Avrupa</strong> devletlerinin çoğunda artmış, sadece 4 üye ülkede<br />
azalmıştır. Sürekli bütçe artırma çabasında olan ve gelir düzeyleriyle orantılı biçimde sistemlerinin işlemesi<br />
için önemli bir kamu bütçesi ayıran ülkelerin, özellikle son zamanlarda demokratik sisteme dönen ve yargı sistemlerinde<br />
önemli yapısal reformlar yapan ülkeler olduğunu belirtmek gerekir. Bu ülkelerin çoğunda (Dünya<br />
Bankası ve IMF dâhil olmak üzere) uluslararası örgütlerden ya da <strong>Avrupa</strong> kurumlarından (başta <strong>Avrupa</strong> Birliği)<br />
temin edilen fonlar bu gelişime katkıda bulunmaktadır.<br />
Ancak, <strong>Avrupa</strong> ülkelerinde mahkemelere, savcılık sistemine ve adli yardıma ayrılan bu bütçelerin 2009/2010<br />
mali ve ekonomik krizinin etkilerini ölçmek amacıyla takip edilmesi gereklidir. <strong>Avrupa</strong> seviyesinde bütçelerin<br />
büyüme oranlarının yavaşlayacağı ve hatta eğrinin tersine döneceği muhtemeldir.<br />
Yargıya ayrılan bütçenin bütünü içinde adli bütçe kalemlerinin incelenmesi, <strong>Avrupa</strong> içerisinde farklı siyasi<br />
tercihlerin veya yargı teşkilatının yeniden düzenlenmesinde başvurulan yapısal yöntemlerin göz önüne çıkarılmasını<br />
sağlamaktadır: Üye ülkelerin yarıdan fazlası adli sisteme harcadıkları kaynaklardan daha fazlasını<br />
yargının diğer alanlarına (cezaevi sistemi, küçüklerin korunması vb.) harcarken, diğerleri yargı bütçesinde esas<br />
olarak mahkemelerin işleyişine odaklanmaktadırlar. Ayrıca, yargı sistemlerinin bütçe kalemlerinin tahsisi bir<br />
yandan üye ülkelerdeki yargı teşkilatının yapısını, diğer yandan da hükümetler tarafından benimsenen kamu<br />
politikası yönelimlerini yansıtmaktadır.<br />
Bütçe kalemlerinin dağılımlarının analizi şunu göstermektedir: <strong>Sistemleri</strong>nin işleyişinde meslekten olmayan<br />
hâkim sayısının fazla olup sayıca az profesyonel hâkimlerin daha tecrübeli olduğu “common law” ülkelerinde<br />
(İrlanda hariç olmak üzere) bütçe kaynaklarının daha az bir kısmı maaşlara ayrılırken, kıta <strong>Avrupa</strong>’sının<br />
hukuk sistemlerinde maaşlar bütçenin en büyük kalemini oluşturmaktadır. Benzer şekilde, yargının işleyişinde<br />
savcıların geleneksel olarak önemli bir yer tuttuğu ülkelerde savcılık sistemine daha büyük bir bütçe ayrılmaktadır.<br />
Bunların yanısıra, başta Birleşik Krallık birimleri ve Kuzey <strong>Avrupa</strong> ülkeleri olmak üzere kamu adalet politikalarının<br />
Habeas Corpus ilkeleri ışığında hukuka yaygın erişimi teşvik ettiği ülke veya birimlerde adli yardım<br />
bütçelerinin yüksek olduğu görülmektedir.<br />
Bu analiz sonucunda kamu adalet politikalarındaki yönelimler şu şekilde vurgulanabilir: Batı <strong>Avrupa</strong> ülke<br />
veya birimlerinde adli teşkilat reformları kapsamında mahkeme sayıları azaltılmaktadır; önceden adli yardım<br />
sisteminin bulunmadığı ülke veya birimler yakın zamanda adli yardım politikaları geliştirmeye başlamışlardır<br />
ve en yeni üyeler adalet eğitimine öncelik vermektedirler.<br />
58
3. BÖLÜM ADALETE ERİŞİM<br />
Adli yardım, <strong>Avrupa</strong> İnsan Hakları Sözleşmesinin ceza hukuku davalarına ilişkin 6 ncı Maddesinin 3 üncü<br />
fıkrasında öngörülen herkes için adalete erişimde eşitliği güvence altına almak açısından temel önem arz etmektedir.<br />
Özellikle yeterli mali imkanlara sahip olmayan vatandaşlar için adli yardım, hukukçular yardımıyla<br />
ücretsiz (ya da sınırlı masraflarla) mahkeme işlemleri başlatma ya da hukuki yardım alma imkanını arttırır.<br />
<strong>Avrupa</strong> İnsan Hakları Sözleşmesi ve Strazburg Mahkemesinin içtihat hukukunun ötesinde <strong>Avrupa</strong> Konseyi,<br />
üye devletleri adli yardım sistemlerini geliştirmeye teşvik etmektedir ve bu alanda çeşitli Tavsiye Kararları<br />
ve Kararlar benimsemiştir: Hukuk, ticaret hukuku ve idare hukuku konularında adli yardım hakkında 76 (5)<br />
sayılı Karar, adli yardım ve hukuki görüş hakkında 78 (8) sayılı Karar, yoksullar için hukuk ve adalete etkin erişim<br />
hakkında 93 (1) sayılı tavsiye kararı ve Adli Yardım Başvurularının İletilmesi Hakkındaki <strong>Avrupa</strong> Anlaşması<br />
(STCE N° 092) ve ek protokolü uyarınca yurtdışında adli yardım için başvuru formuna dair 2005 (12) sayılı tavsiye<br />
Kararı. 1<br />
Adli yardım, Değerlendirme Formunun açıklayıcı notunda şu şekilde tanımlanmaktadır: Devlet tarafından<br />
kendilerinin bir mahkeme huzurunda savunma (ya da mahkeme işlemleri başlatma) konusunda yeterli mali<br />
imkanları olmayan kişilere verilen yardım. Bu tanıma göre adli yardım temel olarak mahkeme huzurunda hukuki<br />
temsille ilgilidir. Bununla birlikte adli yardım aynı zamanda hukuki danışmayı da içermektedir. Gerçekten<br />
de adli sorunlarla yüz yüze kalan vatandaşların tümü mahkeme işlemleri başlatmamaktadır. Bazı durumlarda<br />
hukuki görüş, bir hukuki sorunu çözmek için yeterli olabilmektedir. Bu durumda adli yardım ilgili ülkelere göre<br />
değişebilen iki bileşenden oluşmaktadır: bir tarafta hukuka erişim için yardım (bilgi ve hukuki görüş, davaya<br />
alternatif olarak Alternatif Uyuşmazlık Çözümü (AUÇ) konusunda yardım), diğer tarafta ise bir adli işlem çerçevesindeki<br />
bir hukuk davasında davacı ya da davalı olarak veya bir ceza davasında sanık ya da mağdur olarak<br />
bireysel hakların korunması için bir yardımdır.<br />
3.1 Adli yardımın farklı türleri<br />
Tüm üye ülkeler ceza hukuku davalarında hukuki temsile yönelik adli yardım sağlamaktadırlar. Sadece iki<br />
ülke (Azerbaycan, Ukrayna) adli yardımı ceza davalarıyla sınırlamıştır. Üye devletlerin çoğunluğunda hukuki<br />
temsil, hukuki görüş ve diğer (hukuki) yardım türleri için adli yardım sağlanmaktadır.<br />
Ülkelerin gönderdiği cevaplara göre üye ülkeleri beş kümede gruplandırmak mümkündür: En alt seviyede,<br />
adli yardım sadece ceza davalarında temin edilmektedir; adli yardımın en geniş kapsamıyla uygulandığı durumlarda<br />
ceza davaları ve cezai olmayan davalarda hukuki görüş ve temsil (diğer adli yardım şekilleri dâhil).<br />
Aşağıdaki şekil ve tabloda kategoriler ortaya konmaktadır.<br />
1 Bu tavsiye kararı 27 Ocak 2003 tarihi adli yardım hakkındaki 2003/8/CE sayılı Yönerge uyarınca <strong>Avrupa</strong> Birliği ve <strong>Avrupa</strong> Konseyinde ortak formların<br />
kullanılmasını mümkün kılmaktadır<br />
59
Şekil 3.1.<br />
Ceza davaları ve cezai olmayan davalarda sağlanan adli yardım türleri (S20)<br />
SAĞLANAN ADLİ YARDIM TÜRLERİ<br />
(1) = 34 ülke<br />
(2) = 6 ülke<br />
(3) = 3 ülke<br />
(4) = 2 ülke<br />
(5) = 1 ülke<br />
Veri temin edilmemiştir<br />
<strong>Avrupa</strong> Konseyi üye devleti değildir<br />
(1) [Ceza davalarında + cezai olmayan davalarda] [mahkemede temsil + hukuki görüş]. Bu kategoriye ülke<br />
veya birimlerin büyük bölümü dâhil olmuştur (bu soruya cevap veren 46 ülke veya birimden 34’ü). Bu durumda<br />
ülke veya birimlerin dörtte üçü yararlanıcıların ihtiyaçlarını karşılamak için geniş ölçüde adli yardım<br />
sağlamaktadır.<br />
(2) [Ceza davalarında + cezai olmayan davalarda] [mahkemede temsil]. Hem ceza davalarında hem de<br />
cezai olmayan davalarda sadece mahkemede temsil için adli yardım sağlayan 6 ülke vardır: Malta, Monako,<br />
Polonya, San Marino, Sırbistan ve İsviçre.<br />
(3) [Ceza davalarında] [mahkemede temsil + hukuki görüş] + [cezai olmayan davalarda] [mahkemede temsil].<br />
Başlık (2) altında hali hazırda bahsedilmiş olan temsil dışında 3 ülke (Ermenistan, Yunanistan, Moldova)<br />
ceza davalarında hukuki görüş için adli yardım sağlamaktadır.<br />
(4) [Ceza davalarında] [mahkemede temsil + hukuki görüş] 2 ülke (Azerbaycan ve Ukrayna) ceza davaları<br />
dışında hiçbir adli yardıma izin vermemektedir.<br />
(5) [Ceza davalarında] [mahkemede temsil] + [cezai olmayan davalarda] [mahkemede temsil + hukuki görüş].<br />
Cezai olmayan davalarda ceza davalarına oranla daha fazla adli yardım türlerinin sağlandığı tek ülke İsveç’tir.<br />
Adli yardımın belirli yararlanıcı kategorileriyle sınırlanması da söz konusu olabilmektedir. Söz gelimi,<br />
Yunanistan’da <strong>Avrupa</strong> Birliği vatandaşlarıyla ya da <strong>Avrupa</strong> Birliğine üye ülkelerden birinde yaşamaları kaydıyla<br />
üçüncü ülkelerle sınırlıdır (bazı idari davalarda istisnalar vardır).<br />
Ceza davalarında adli yardım, sanık durumundaki kişileri savunacak Kamu Avukatları gibi belirli kamu kurumları<br />
ile sınırlı olabilmektedir (San Marino). Adli yardım aşağı yukarı cezai işlemlerin tamamında ya da bir<br />
kısmında (söz gelimi, Estonya ve Ukrayna’da hazırlık soruşturması evresinde de adli yardım sağlanmaktadır)<br />
veya davalardaki tarafların büyük bir kısmına sağlanabilmektedir (sözgelimi, Fransa, San Marino ya da<br />
İsveç’te suç mağdurlarına adli yardım sağlanması mümkündür). Ayrıca, suç isnat edilen kişi aklandığında devlet<br />
masrafları karşılaması söz konusu olabilir (İzlanda).<br />
60
Ceza hukuku alanı dışında, ilgili davaların türlerine göre az ya da çok adli yardım sağlanabilir. Bazı devletler<br />
medeni hukuk ya da idari hukuk gibi temel hukuk alanlarında adli yardım sağlamaktadırlar (Estonya, Fransa).<br />
Bazı ülkelerde adli yardım hakkı tanınan davaların kapsamı daha sınırlıdır: Bu durumda adli yardım, sözgelimi<br />
zorunlu psikiyatri tedavisi ya da kanuni ehliyetsizliğin söz konusu olduğu bazı idari davalarla (Gürcistan, Moldova)<br />
ya da kamu yararının söz konusu olduğu medya kampanyaları (Arnavutluk) ile sınırlıdır.<br />
Tablo 3.2 Adli yardım ve diğer adli yardım destek türleri kapsamında karşılanan ücretler (S20, S22, S23)<br />
Ülke<br />
Mahkeme ücretlerini<br />
karşılamayı ya da muaf<br />
tutmayı öngören adli yardım<br />
Adli kararların uygulanması ile<br />
ilgili ücretler için verilebilecek<br />
adli yardım<br />
Ceza davalarındaki<br />
diğer özel yardımlar<br />
Cezai olmayan<br />
davalardaki diğer özel<br />
yardımlar<br />
Arnavutluk<br />
Andora<br />
Ermenistan<br />
Avusturya<br />
Azerbaycan<br />
Belçika<br />
Bosna Hersek<br />
Bulgaristan<br />
Hırvatistan<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Danimarka<br />
Estonya<br />
Finlandiya<br />
Fransa<br />
Gürcistan<br />
Yunanistan<br />
Macaristan<br />
İzlanda<br />
İrlanda<br />
İtalya<br />
Letonya<br />
Litvanya<br />
Lüksemburg<br />
Malta<br />
Moldova<br />
Monako<br />
Karadağ<br />
Hollanda<br />
Norveç<br />
Polonya<br />
Portekiz<br />
Romanya<br />
Rusya Federasyonu<br />
San Marino<br />
Sırbistan<br />
Slovakya<br />
Slovenya<br />
İspanya<br />
İsveç<br />
İsviçre<br />
Makedonya<br />
Türkiye<br />
Ukrayna<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
BK-Kuzey İrlanda<br />
BK-İskoçya<br />
TOPLAM 40 ülke/birim 31 ülke/birim 22 ülke/birim 23 ülke/birim<br />
61
Üye ülke veya birimlerin pek çoğunda adli yardım mahkeme ücretlerinden muaf tutulmak şeklinde olabilir.<br />
Bu muafiyet adli yardıma tahsis edilen devlet bütçesi içinde mali olarak sayıldığında doğrudan adli yardım<br />
bütçesinin bir kalemi olarak kabul edilebilir (Finlandiya). BK-İngiltere ve Galler’de bu sistem mahkeme ücretlerinden<br />
muaf tutulmak şeklinde değildir, fakat mahkeme ücretlerinin adli yardım sistemi tarafından etkili olarak<br />
karşılanmasını içerir. Diğer ülkeler için mahkeme ücretlerinden muaf tutulmanın mali karşılığı hesaplanmış<br />
değildir; bu durum, aşağıdaki mahkeme ücretleri bölümünde ifade edilmiştir (Bkz. Bölüm 3.5).<br />
Ülke veya birimlerin üçte ikisi adli kararların infazı ile ilgili olarak adli yardım hakkını öngörmektedir.<br />
Bazı ülkelerin sistemlerinde Alternatif Uyuşmazlık Çözümü (AUÇ) yöntemleri ya da işlem süreçleri çerçevesinde<br />
adli yardım hakkı verilmektedir (Bulgaristan, Fransa, Hollanda, Portekiz, Slovakya) 2 .<br />
Ayrıca adli uzmanlık (Belçika, Slovenya, İspanya) çerçevesinde bir adli işlem başlatmak için gerekli olan<br />
belgeleri hazırlayan teknik danışmanların ve uzmanların ücretlerinin (Bulgaristan, Estonya, Letonya, Litvanya,<br />
BK-İskoçya) ya da noterler, icra memuru gibi yargı profesyonellerinin (Yunanistan, Türkiye) ve hatta özel<br />
dedektiflerin (İtalya) ücretlerinin karşılanması da adli yardım kapsamına alınabilmektedir. Seyahat masrafları<br />
da adli yardım sistemi tarafından karşılanabilmektedir (İsveç).<br />
Sonuç olarak, sadece 5 üye ülkenin bütün mahkemelere ücretsiz erişime imkan sağladığını vurgulamakta<br />
fayda vardır: Fransa, İzlanda, Lüksemburg, Monako ve İspanya. Mahkemelere bu şekilde genel erişim, aynı<br />
zamanda mahkeme ücretlerinden gelir elde eden diğer ülkelerin bütçeleri ile bu ülkelerin adli bütçeleri karşılaştırılırken<br />
akılda tutulmalıdır.<br />
3.2 Adli yardım bütçesi<br />
2 nci bölümde üye devletlerin adli yardıma ayırdıkları bütçe ülke sakini başına düşen mutlak değer cinsinden<br />
ve kişi başına düşen GSYH’nin yüzdesi olarak verilmiştir. Bu bilgiye ek olarak adli yardım yoluyla desteklenen<br />
dava sayısını da (ceza davaları ve cezai olmayan davalar) belirtmek faydalıdır. Bu temelde dava başına<br />
tahsis edilen adli yardımın ortalama miktarı hesaplanabilir.<br />
Adli yardım sağlanan davaların sayısı ile ilgili 27 ülke veri sağlayabilmiştir. Bu nedenle, dava başına ortalama<br />
adli yardım tutarını hesaplamak mümkündür.<br />
Tablo 3.3 2008 yılında 100,000 ülke sakini başına adli yardım sağlanan davaların sayısı ve kamu bütçesinden<br />
dava başına ayrılan adli yardımın ortalama miktarı, (S24, S13, S14)<br />
Ülke<br />
100 000 ülke<br />
sakini başına<br />
adli yardım<br />
verilen dava<br />
sayısı (Toplam)<br />
100 000 ülke<br />
sakini başına adli<br />
yardım verilen<br />
ceza davaları<br />
100 000 ülke<br />
sakini başına<br />
adli yardım<br />
verilen cezai<br />
olmayan davalar<br />
Dava başına<br />
tahsis edilen adli<br />
yardımın ortalama<br />
miktarı<br />
Ceza davası başına<br />
tahsis edilen adli<br />
yardımın ortalama<br />
miktarı<br />
Cezai olmayan<br />
dava başına<br />
tahsis edilen<br />
adli yardımın<br />
ortalama miktarı<br />
Ermenistan 66.9 66.9 164 Avro 164 Avro<br />
Avusturya 165.9<br />
Belçika 1 422.8 397 Avro<br />
Bosna Hersek 69.5 36.2 33.3 1 928 Avro 3 700 Avro<br />
Bulgaristan 562.8 113 Avro<br />
Hırvatistan 32.7 32.7<br />
Danimarka 62.9 (12 369 Avro)<br />
Estonya 2 612.3 2 408.8 203.4 84 Avro 76 Avro 189 Avro<br />
Finlandiya 1 609.8 712.9 896.9 663 Avro<br />
Fransa 1 392.0 626.8 765.2 353 Avro 263 Avro 427 Avro<br />
Gürcistan 210.0 192.7 17.3 130 Avro<br />
Macaristan 435.9 28.2 407.7 7 Avro<br />
İrlanda 1 419.3 1 249.7 169.6 1 432 Avro 1 001 Avro 4 619 Avro<br />
İtalya 247.1 165.3 81.8 787 Avro 898 Avro 563 Avro<br />
Litvanya 1 313.5 1 043.6 270.0 94 Avro<br />
Lüksemburg 740.0 714 Avro<br />
62<br />
2 Bkz. Bölüm 6.1.3.
Ülke<br />
100 000 ülke<br />
sakini başına<br />
adli yardım<br />
verilen dava<br />
sayısı (Toplam)<br />
100 000 ülke<br />
sakini başına adli<br />
yardım verilen<br />
ceza davaları<br />
100 000 ülke<br />
sakini başına<br />
adli yardım<br />
verilen cezai<br />
olmayan davalar<br />
Dava başına<br />
tahsis edilen adli<br />
yardımın ortalama<br />
miktarı<br />
Ceza davası başına<br />
tahsis edilen adli<br />
yardımın ortalama<br />
miktarı<br />
Cezai olmayan<br />
dava başına<br />
tahsis edilen<br />
adli yardımın<br />
ortalama miktarı<br />
Moldova 125.7 125.7 56 Avro 56 Avro<br />
Karadağ 187.4 186.4 1.0 132 Avro 133 Avro<br />
Hollanda 2 482.3 963.4 1 518.9 1 029 Avro 994 Avro 1 052 Avro<br />
Portekiz 1 036.9 331 Avro<br />
Romanya 676.9 30 Avro<br />
Rusya Federasyonu 991.9 38 Avro<br />
San Marino 3.2<br />
Slovakya 13.7 1 218 Avro<br />
Slovenya 322.9 42.1 431 Avro<br />
İspanya 1 389.6 349 Avro<br />
İsviçre 510.3 1 911 Avro 1 911 Avro<br />
Makedonya 141.3 139.5 1.7 614 Avro 120 Avro<br />
Türkiye 8 298.6 4 276.9 4 021.7 8 Avro 13 Avro 3 Avro<br />
BK-İngiltere ve Galler 3 051.1 1 144.4 1 906.7 1 131 Avro 1 931 Avro 651 Avro<br />
BK-Kuzey İrlanda 4 843.9 1 740.2 3 103.7 1 021 Avro 1 656 Avro 598 Avro<br />
BK-İskoçya 5 975.1 3 748.9 2 226.2 537 Avro 558 Avro 429 Avro<br />
Ortalama 1 506.0 994.7 757.3 536 Avro 826 Avro 2 011 Avro<br />
Ortanca 866.0 626.8 169.6 353 Avro 411 Avro 598 Avro<br />
Minimum 32.7 28.2 1.0 7 Avro 13 Avro 3 Avro<br />
Maksimum 8 298.6 4 276.9 4 021.7 1 928 Avro 3 700 Avro 12 369 Avro<br />
Yorumlar<br />
Arnavutluk: Cezai olmayan konular için adli yardım 2010 yılından itibaren geliştirilmiştir.<br />
Fransa: Adli yardım bütçesi 2008 yılından bu yana mali kanunlarda öngörülen fonlar tarafından karşılanmakta olup<br />
hükümetin yasal masrafları ödemesi emredilen ve böylece adli yardımdan faydalanmayan taraftan tahsil ettiği adli yardım<br />
harcamalarıyla tamamlanmaktadır. Bu tahsilatlar, kaynak iadesi biçiminde doğrudan <strong>Adalet</strong> Bakanlığına aktarılmaktadır.<br />
2008 yılında Bütçe Kanunu tarafından 8.9 milyon Avro’luk tahsilat tutarı onaylanmıştır; bu sayede Bütçe Kanunu<br />
uyarınca belirlenen tutarın üzerinde harcama yapma imkanı doğmaktadır. Burada hesaba katılmayan hususlar Adli Yardım<br />
Büroları tarafından ele alınmayan ve aşağıdaki şartlarda otomatik olarak adli yardım sağlanan davalardır: Soruşturma<br />
amaçlı gözaltı, disiplin işlemleri, cezaevi tecritleri.<br />
Macaristan: Burada sadece nizalı davalar hesaba katılmaktadır. Nizasız davalarda 9.621 kişiye ayrıca hukuki danışmanlık<br />
ve yasal belgelerin hazırlanmasında destek verilmiş, 29.941 kişiye hukuki yardım servisi çalışanları tarafından<br />
görüş verilmiştir.<br />
İtalya: Önceki Rapor’daki cezai olmayan davalara tahsis edilen miktarla ilgili 2006 verileri düzeltilmelidir (23.481.012<br />
Avro)<br />
Moldova: Rakamlar sadece hukuki yardım konusundaki yasanın yürürlüğe girdiği 1 Temmuz 2008 tarihinden sonraki<br />
davaları kapsamaktadır.<br />
Karadağ: Adli yardım sisteminin yasal çerçevesinin tasarısı hazırlanmaktadır.<br />
Slovakya: Adli yardım sağlanan davaların sayısı sadece Adli Yardım Merkezi tarafından ele alınan davaları ifade etmektedir.<br />
Hukuk davalarında hâkimler tarafından ücretsiz olarak avukat tayin edilen davaların sayısı mevcut değildir.<br />
Sanık için re’sen avukat tayin edilen ceza davalarının sayısı mevcut değildir.<br />
Slovenya: İkili adli yardım sistemi (Bir yanda tüm hukuk alanlarını diğer yanda ise sadece ceza hukuku davalarını<br />
kapsayan) 1 Temmuz 2008 tarihinde birleştirilmiştir. Bu gelişme, 2008 verileri üzerinde önemli bir etki oluşturmuştur.<br />
İsviçre: Veriler, temsil kabiliyetini haiz 11 kantonun verileridir.<br />
63
Şekil 3.4<br />
2008 yılında 100,000 ülke sakini başına adli yardım sağlanan davaların sayısı ve kamu bütçesinden<br />
dava başına ayrılan adli yardımın ortalama miktarı, (S24, S13, S14)<br />
7000,0<br />
6000,0<br />
5000,0<br />
4000,0<br />
3000,0<br />
2000,0<br />
1000,0<br />
0,0<br />
BK-İskoçya<br />
BK-Kuzey İrlanda<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
Estonya<br />
Hollanda<br />
5975,1<br />
4843,9<br />
537 Avro<br />
1021 Avro<br />
3051,1<br />
1131 Avro<br />
2612,3<br />
84 Avro<br />
2482,3<br />
1029 Avro<br />
1609,8<br />
663 Avro<br />
1422,8<br />
397 Avro<br />
1419,3<br />
1432 Avro<br />
1392<br />
353 Avro<br />
1389,6<br />
349 Avro<br />
1313,5<br />
94 Avro<br />
1036,9<br />
331 Avro<br />
991,9<br />
38 Avro<br />
740<br />
714 Avro<br />
676,9<br />
30 Avro<br />
562,8<br />
113 Avro<br />
510,3<br />
1911 Avro<br />
435,9<br />
7 Avro<br />
322,9<br />
431 Avro<br />
247,1<br />
787 Avro<br />
210<br />
130 Avro<br />
187,4<br />
132 Avro<br />
141,3<br />
614 Avro<br />
125,7<br />
56 Avro<br />
69,5<br />
1928 Avro<br />
66,9<br />
164 Avro<br />
Finlandiya<br />
Belçika<br />
İrlanda<br />
Fransa<br />
İspanya<br />
Litvanya<br />
Portekiz<br />
Rusya Federasyonu<br />
Lüksemburg<br />
Romanya<br />
Bulgaristan<br />
İsviçre<br />
Macaristan<br />
Slovenya<br />
İtalya<br />
Gürcistan<br />
Karadağ<br />
Makedonya<br />
Moldova<br />
Bosna Hersek<br />
Ermenistan<br />
100.000 kişi başına adli yardım sağlanan toplam dava sayısı<br />
Kamu bütçesinden dava başına ayrılan ortalama adli yardım tutarı<br />
7000 dava<br />
6000 dava<br />
5000 dava<br />
4000 dava<br />
3000 dava<br />
2000 dava<br />
1000 dava<br />
1928 Avro<br />
1911 Avro<br />
1432 Avro<br />
1131 Avro<br />
1029 Avro<br />
1021 Avro<br />
787 Avro<br />
714 Avro<br />
663 Avro<br />
614 Avro<br />
537 Avro<br />
431 Avro<br />
397 Avro<br />
353 Avro<br />
349 Avro<br />
331 Avro<br />
164 Avro<br />
132 Avro<br />
130 Avro<br />
113 Avro<br />
94 Avro<br />
84 Avro<br />
56 Avro<br />
38 Avro<br />
30 Avro<br />
7 Avro<br />
2500 Avro<br />
2000 Avro<br />
1500 Avro<br />
1000 Avro<br />
500 Avro<br />
0 dava<br />
0 Avro<br />
Bosna Hersek<br />
İsviçre<br />
İrlanda<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
Hollanda<br />
BK-Kuzey İrlanda<br />
İtalya<br />
Lüksemburg<br />
Finlandiya<br />
Makedonya<br />
BK-İskoçya<br />
Slovenya<br />
Belçika<br />
Fransa<br />
İspanya<br />
Portekiz<br />
Ermenistan<br />
Karadağ<br />
Gürcistan<br />
Bulgaristan<br />
Litvanya<br />
Estonya<br />
Moldova<br />
Rusya Federasyonu<br />
Romanya<br />
Macaristan<br />
100.000 kişi başına adli yardım sağlanan toplam dava sayısı<br />
Kamu bütçesinden dava başına ayrılan ortalama adli yardım tutarı<br />
Yorumlar<br />
Yukarıdaki şekilde aynı veriler farklı biçimlerde analiz etme imkanı sağlamak için iki farklı formatta sunulmuştur. İlk<br />
şekilde 100.000 ülke sakini başına adli yardım verilen davalar öne çıkarılırken, ikinci şekilde daha çok adli yardım için dava<br />
başına tahsis edilen miktar vurgulanmaktadır. Bunlar Sonuçlar 25 ülke veya birimle ilgili sonuçlardır. Türkiye, bilgilerin<br />
karşılaştırılabilirliğini temin etmek amacıyla bu şekle dâhil edilmemiştir. Aslında Türkiye’de dava başına ortalama 8.4<br />
Avro olmak üzere 100.000 ülke sakini başına 8.298,6 davada adli yardım verilmiştir: Bu veriler sadece ceza mahkemelerinde<br />
mecburi müdafilik ücretlerini içermektedir.<br />
Ortalama olarak söz konusu 26 ülke veya birimde adli yardıma hak kazanılan dava başına 536 Avro’luk bir<br />
yardım sağlanmaktadır. Dava başına ortanca değeri 353 Avro’dur. İlgili davaların ortalama sayısı 100.000 ülke<br />
sakini başına 1.506’dır. Ortanca değeri ise 100.000 ülke sakini başına 886 davadır. Ancak, bu bilgiler ışığında,<br />
bazı ülke veya birim grupları arasındaki önemli farklılıklar görülmektedir.<br />
Bu durumda üç farklı ülke veya birim grubu tespit etmek mümkündür:<br />
• Adli yardıma dava başına önemli bir miktar (1000 Avro’dan fazla) tahsis edenler: Bosna Hersek, İrlanda,<br />
BK-İngiltere ve Galler, Hollanda, BK-Kuzey İrlanda<br />
64
• Dava başına 300 Avro ile 800 Avro arasında bir miktar tahsis edenler: İtalya, Lüksemburg, Finlandiya,<br />
Makedonya, BK-İskoçya, Slovenya, Belçika, Fransa, İspanya, Portekiz, ve<br />
• Dava başına 300 Avro’dan daha az bir miktar tahsis edenler: Ermenistan, Karadağ, Gürcistan, Bulgaristan,<br />
Litvanya, Estonya, Moldova, Rusya Federasyonu, Romanya, Macaristan: Bu ülkelerden bazılarında<br />
adli yardım sistemine kısa süre önce geçilmiştir.<br />
Bu konu daha derinlemesine analiz edilirken, dava başına tahsis edilen miktar ile ilgili ülkenin refah seviyesi<br />
arasındaki ilişki unutulmamalıdır.<br />
Bunun yanısıra, dava başına tahsis edilen miktarların tam anlamıyla analiz edilebilmesi için ilgili davaların<br />
hacmi göz önünde bulundurulmalıdır; ülkelerin siyasi tercihini net biçimde anlamak ancak bu şekilde mümkün<br />
olacaktır. Bazı ülkeler veya birimler adli yardımdan yararlanılabilecek dava türünü çok sınırlı tutarak dava başına<br />
yüksek miktarlar tahsis etmeyi tercih ederken (sözgelimi Bosna Hersek, İtalya, Makedonya) bazı ülkeler<br />
de bunun tersine dava başına tahsis edilen miktarı kısıtlayıp adli yardım alma şartlarını genişletmeyi tercih<br />
etmişlerdir (sözgelimi, Belçika, Fransa, Portekiz, İspanya). Diğer bazı ülkeler ise hem dava başına ayrılan miktar<br />
konusunda hem de adli yardımın geçerli olduğu dava sayısında cömert davranmaktadırlar (Finlandiya,<br />
Hollanda, BK-Kuzey İrlanda, BK-İskoçya, BK-İngiltere ve Galler).<br />
Şekil 3.5<br />
Adli yardım verilen davaların sayısında ve kamu bütçesinden dava başına ayrılan adli yardım<br />
tutarının 2006 ile 2008 yılları arasındaki gelişimi, % (S24, S13, S14)<br />
2006 ile 2008 yılları arasında değerlendirme (%)<br />
Adli yardım sağlanan davaların SAYISINDAKİ<br />
değişim (2006-2008)<br />
Dava başına sağlanan adli yardımın<br />
MİKTARINDAKİ değişim (2006-2008)<br />
3500%<br />
3000%<br />
2500%<br />
2000%<br />
1500%<br />
1000%<br />
500%<br />
0%<br />
-500%<br />
MD<br />
A<br />
RO<br />
U<br />
UK:<br />
EN<br />
G& PRT UK: HU<br />
SCO N<br />
WA<br />
L<br />
LUX FRA FIN ESP<br />
NL<br />
D<br />
MK<br />
D<br />
UK:<br />
LTU<br />
NIR EST ITA IRL BEL BG R<br />
RUS<br />
GE<br />
O<br />
-66%-46%-38%-33%-16%-16% -9% -2% 2% 2% 2% 8% 10% 10% 16% 17% 23% 24%169%2371%3019%<br />
480% 34% 0% 51% 3% 91% -3% 6% 1% 19% 19% 82% 20% -17% -2% 6% 15% 13% 0% -97%-28%<br />
Şekil 3.6<br />
2004 ile 2008 yılları arasında adli yardım verilen davaların ortanca sayısındaki ve kamu<br />
bütçesinden dava başına ayrılan adli yardımın ortanca tutarındaki gelişim<br />
1450 dava<br />
1400 dava<br />
1350 dava<br />
1300 dava<br />
1250 dava<br />
1200 dava<br />
1150 dava<br />
2004 2006 2008<br />
670 Avro<br />
660 Avro<br />
650 Avro<br />
640 Avro<br />
630 Avro<br />
620 Avro<br />
610 Avro<br />
600 Avro<br />
590 Avro<br />
580 Avro<br />
100.000 ülke sakini başına adli yardım sağlanan davaların sayısı<br />
Kamu bütçesinden dava başına ayrılan adli yardım tutarı<br />
65
Metodolojik doğruluğun gözetilmesi bakımından, bu grafiğe sadece 3 referans yılı (2004, 2006 ve 2008)<br />
için veri sağlayan ve verileri doğrulanan 13 ülke veya birim dâhil edilmiştir: Belçika, Finlandiya, Fransa, Gürcistan,<br />
Macaristan, İrlanda, İtalya, Lüksemburg, Hollanda, Portekiz, Romanya, BK- İngiltere ve Galler, BK-<br />
Kuzey İrlanda ve BK-İskoçya.<br />
2006 ile 2008 yılları arasındaki adli yardım politikasının gelişimi sadece 22 ülke veya birim için ölçülmüştür.<br />
Bu ülke veya birimlerde, uyguladıkları adli yardım politikası açısından genel itibarla hafif bir artış eğilimi dikkati<br />
çekmektedir: Adli yardım verilen davaların sayısı ortalama olarak %300’ün üzerinde ve dava başına tahsis edilen<br />
ortalama bütçe %27 artmıştır. Her zaman için daha doğru sonuçlar veren ortanca değerlerinde ise durum<br />
şöyledir: ilgili davaların sayısının ortanca değeri %5, dava başına ayrılan tutarın ortanca değeri ise %6 artmıştır.<br />
Ancak, adli sistemi yeni olan ülkelerde bazı önemli istisnalara dikkat çekmek faydalı olacaktır: Moldova’da<br />
dava başına tahsis edilen miktar ciddi oranda artmıştır; ancak, bu gelişimin nispi hale getirilmesi gereklidir:<br />
2006 yılında adli yardım sistemi neredeyse mevcut değildi ve 2008 yılı verileri sadece yeni kanunun yürürlüğe<br />
girdiği 1 Temmuz 2008 tarihinden itibaren adli yardım kapsamına alınan davaların sayısını içermektedir. Rusya<br />
Federasyonu ve Gürcistan’da adli yardımdan faydalanılabilen davaların sayısı oldukça önemli bir oranda artmıştır.<br />
Buna karşılık, Rusya Federasyonu’nda dava başına tahsis edilen miktarda bariz bir düşüş görülmektedir;<br />
Gürcistan’daki düşüş ise daha çok nispidir. Karşılaştırma yapılırken, adli yardım sistemlerinin nispeten yeni<br />
uygulanmaya başladığı ve bu durumun da istatistiklerde suni farklılıklar doğurduğu unutulmamalıdır. Durum<br />
ne olursa olsun, bu ülkeler, <strong>Avrupa</strong> İnsan Hakları Sözleşmesi’nin gerekliliklerine ve ruhuna uygun politikaları<br />
başlatmalarından dolayı takdire şayandırlar.<br />
Diğer ülke veya birimlerde kayda değer bir değişiklik görülmemekle birlikte bazı eğilimlerin de kaydedilmesi<br />
gereklidir: BK-Kuzey İrlanda, Estonya, İtalya, Bulgaristan’da adli yardım kapsamına giren davaların sayısı<br />
artarken dava başına miktar sabit kalmaktadır (hatta düşmektedir). Diğer yandan, adli yardım kapsamına giren<br />
davaların sayısının düştüğü ülke ve birimlerde dava başına tahsis edilen miktarda bir durağanlık, hatta artış<br />
göze çarpmaktadır (Romanya, BK-İngiltere ve Galler, Portekiz, BK-İskoçya, Macaristan, Fransa). Bu gibi gelişmeler<br />
arasında bir bağıntı kurmak zordur; bunlar daha çok siyasi açıdan değerlendirilmelidir. Toplam bütçenin<br />
sabit tutulması amacıyla ayrılan bütçe azaltılmakta veya dava hacmi sınırlandırılmaktadır.<br />
3.3 Adli yardım verilmesi için gerekli şartlar<br />
Adli yardım sağlanacak dava türleri ülke veya birimler arasında değişiklik gösterse de (bkz. yukarıdaki paragraf<br />
3.1), genellikle adli yardım verilmesi için ilgili tarafların mali durumuna ve/veya davanın esasına bakılmaktadır.<br />
3.3.1 Davanın esası<br />
Davanın esası ya da davanın adli yardım verilmesi için sağlam temellere dayanıp dayanmadığı hususu ceza<br />
davalarında geçerli değildir. Cezai olmayan davalarda sadece 6 ülkede (Andora, Gürcistan, Moldova, Portekiz,<br />
Makedonya” 3 , Rusya Federasyonu) davanın esastan yoksun olması nedeniyle adli yardımın reddedilmesi<br />
mümkün değildir (Azerbaycan ve Ukrayna’da cezai olmayan davalarda adli yardım verilmediği anlaşılmaktadır).<br />
<strong>Avrupa</strong> Birliğine üye devletler için, 2003/8/EC sayılı Yönerge ile ilke olarak ceza davaları dışındaki konularda<br />
esastan yoksunluk nedeniyle adli yardım talebinin reddedilebileceği öngörülmektedir. Portekiz bu bağlamda<br />
adli yardım talebinin reddedilip reddedilemeyeceğine dair yorum yapmamıştır.<br />
Davanın esası temelinde adli yardım verilmesi ya da reddedilmesi kararı çoğunlukla mahkeme (11 ülke<br />
veya birim), harici bir makam (15 ülke veya birim) ya da bir mahkeme veya harici bir makam (13 ülke veya<br />
birim) tarafından verilmektedir. Bu gibi kararları alma yetkisi baroya verilebildiği durumlar da mevcuttur (Hırvatistan,<br />
Türkiye). Estonya’da savcılar ya da polis yetki çevrelerine giren davalarda bu tür yetkilere sahiptirler.<br />
66<br />
3 Ancak, durumu hakkında yanlış bilgi vermekten dolayı suçlu bulunması halinde, ilgili taraf adli yardım hakkından mahrum bırakılabilir.
Şekil 3.7<br />
Ceza davaları dışındaki davalarda esastan yoksunluk nedeniyle adli yardım talebinin reddedilmesi<br />
olasılığı ve adli yardım verilmesinin kabulünden veya reddinden sorumlu makam (S27, S28)<br />
ADLİ YARDIMI REDDETME İMKANI<br />
Reddetmek mümkün değil<br />
Ret kararını mahkeme verir<br />
Ret kararını harici makam verir<br />
Ret kararını mahkeme ve harici makam verir<br />
Veri temin edilmemiştir<br />
<strong>Avrupa</strong> Konseyi üye devleti değildir<br />
Andora: Reddetmek mümkün değildir; Malta ve San Marino: Ret kararını harici makam verir; Monako: Mahkeme ve<br />
harici makam ret kararı verebilir.<br />
Yorumlar<br />
Fransa: Adli yardım talebi her bir bölge mahkemesine bağlı adli yardım büroları, Danıştay, Yargıtay ve Ulusal İltica<br />
Hakları Mahkemesi tarafından incelenir. Başkanlığını kadrolu veya ücretli hâkimlerin yaptığı bu kurullar (en az bir avukat<br />
dâhil olmak üzere) adli memurlar ve yardımcı personel ile mahkeme yararlanıcıları adına görevlendirilmiş bir kişiden<br />
oluşur. Kararları adli idare kararlarıdır ve yargı denetimine tabidir. Adli yardım verilmediği halde hâkimin prosedürün<br />
geçerli olduğuna karar verdiği durumlarda, mahkeme ücretleri ve diğer masraflar kaynakların seviyesine göre adli yardım<br />
çerçevesinde verilebilecek üst sınıra kadar geri ödenir.<br />
Hollanda: Adli yardımın tahsisinden ya da reddedilmesinden Adli Yardım Kurulu sorumludur.<br />
İsviçre: Adli yardımın reddedilmesinin kesin kriteri, davanın ya da kanun yolunun başarı şansı olmamasıdır.<br />
3.3.2 Tarafların gelir düzeyleri<br />
Cezai olmayan konularda olduğu gibi cezai konularda da adli yardım çoğunlukla tarafların gelir durumuna<br />
göre verilmektedir. Ülke veya birimlerin büyük çoğunluğunda gelir seviyesi dava bazında incelenmektedir<br />
(Bulgaristan, Estonya, Malta, Karadağ, Polonya, İsviçre, BK-Kuzey İrlanda). Adli yardıma tamamen veya kısmen<br />
hak kazanılacak gelir düzeyi yasayla belirlenmekte (Belçika, Fransa, Norveç, Hollanda, Romanya, İspanya,<br />
BK-İskoçya) ya da sözgelimi ilgili ülkede veya birimde geçinmek için gerekli asgari ücrete bağlı olarak<br />
(Rusya Federasyonu) başka yöntemlerle hesaplanmakta veya tespit edilmektedir (Moldova, Slovakya, Slovenya).<br />
Gelir düzeyi bu amaç için oluşturulmuş bir kurul (bu kurul genellikle adli yardım talebinde bulunulan<br />
davanın esasıyla ilgili olarak karar verme yetkisine sahip olan; bkz. yukarıdaki paragraf), zabıt katipliği ya da<br />
mahkeme tarafından değerlendirilebilir (bkz. yukarıdaki paragraf). Hırvatistan’da üst sınıra baro tarafından<br />
67
karar verilir. Türkiye’de mahkeme yararlanıcılarına fakirlik belgesi ibraz etmeleri halinde adli yardım verilebilir.<br />
Gelir düzeyinin incelenmesi, söz konusu adli yardımın türüne de bağlı olabilmektedir: sözgelimi Letonya’da<br />
cezai konularda mahkemede temsilin sağlanması amacıyla değil, sadece hukuki görüş verilmesi amacıyla gelir<br />
incelemesi yapılmaktadır.<br />
Bazı ülke veya birimler ilgili kişilerin varlıklarının ön incelemesi olmadan adli yardım alabilecek kişilerin kategorilerini<br />
tespit etmektedirler: Sosyal olarak dezavantajlı kişiler (Andora, Belçika, Finlandiya, Lüksemburg,<br />
Türkiye, BK-İskoçya), küçükler ya da belirli suçların mağdurları (Fransa). Bazı ülkeler ağır ceza davaları ya da<br />
bireyin bütünlüğü üzerinde ağır sonuçlar doğuran davalar gibi belirli dava türleri (Norveç), polis tarafından<br />
gözaltı gibi acil durumlar (Fransa, Moldova), disiplin konuları ya da cezaevinde hücre cezası (Fransa) için tarafların<br />
mali durumunun ön incelemesine gerek duymamaktadırlar. Bazı ülkeler, ülke topraklarında bulunma<br />
hakkına haiz olma şartı aramaksızın adli yardıma erişim sağlamaktadırlar (Belçika).<br />
Adli yardım sisteminin oldukça kapsamlı olduğu BK-İngiltere ve Galler’de farklı yöntemlere bir arada başvurulabilmektedir:<br />
Yararlanıcıların kategorilerinin tanımlanması, üst gelir sınırı ve şartların dava bazında değerlendirilmesi.<br />
Bazı durumlarda daha genel istisnalar gerekli olabilir. Bu hallerde adli yardım, davanın esasına ya da adli<br />
işlemlerin öngörülebilir masraflarına bağlı olarak, üst gelir sınırına bakılmaksızın (Fransa) ya da <strong>Avrupa</strong> Birliği<br />
üyesi ülkelerde (Yönerge 2003/8/CE) söz konusu iki ülke arasındaki yaşam şartlarındaki farklılıklar nedeniyle<br />
tarafların mahkeme harçlarını karşılayamayacağını kanıtlaması durumunda sınır aşan hukuk ve ticari davalar<br />
için kişilere adli yardım sağlanabilir.<br />
Adli yardımın mali ve idari yükünün baro ile paylaşıldığı sistemlerde, adli yardım talebinin mahkeme tarafından<br />
reddedilmesi halinde taraflar Baro’ya müracaat ederek ücretsiz avukat desteği talep edebilirler (Hırvatistan,<br />
Çek Cumhuriyeti).<br />
3.4 Mahkeme harçları, vergiler ve tazmin<br />
Neredeyse bütün ülke veya birimlerde (42) taraflar cezai olmayan bir hukuk davası açmak için mahkeme<br />
vergisi ya da harcı ödemek zorundadırlar. Hatta bazı ülkelerde veya birimlerde belirli ceza davaları için de<br />
mahkeme vergisi ya da harcı ödenmesi zorunludur: Belçika, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi, Portekiz, Sırbistan,<br />
İsviçre, BK-Kuzey İrlanda.<br />
Sadece 5 ülkede bütün mahkemelere erişim ücretsizdir: Fransa, İzlanda, Lüksemburg, Monako ve İspanya.<br />
Fransa ve Monako’da sadece özel bir şikayet olması halinde ceza davalarında harç (şikayet davası açma<br />
teminatı) ödemek gereklidir. Mahkemelere kapsamlı erişimi kolaylaştırmayı amaçlayan bu politika, bu ülkelerdeki<br />
adli yardım politikası analiz edilirken hesaba katılmalıdır.<br />
68
Şekil 3.8<br />
Genel yetkili ilk derece mahkemesinde bir işlem başlatmak için genel mahkeme harç ve masraf<br />
şartları (S10)<br />
GENEL OLARAK DAVACILARIN BİR İŞLEM BAŞLATMAK<br />
İÇİN MAHKEME VERGİSİ YA DA HARCI ÖDEMELERİ<br />
GEREKLİ Mİ?<br />
Hayır, ödemeleri gerekli değil<br />
Evet, sadece cezai olmayan davalarda<br />
Evet, ceza davalarında ve cezai olmayan davalarda<br />
Veri temin edilmemiştir<br />
<strong>Avrupa</strong> Konseyi üye devleti değildir<br />
Andora: Evet, ceza davalarında ve cezai olmayan davalarda; Malta ve San Marino: Evet, sadece cezai olmayan davalarda;<br />
Monako: Hayır, ödemeleri gerekmemektedir.<br />
Yorumlar<br />
Fransa: 30 Aralık 1977 tarihli kanundan kaynaklanan mahkemeye ücretsiz erişim ilkesi bazı harçların kaldırılmasına<br />
yol açmışsa da adalete tamamen ücretsiz erişim sağlamamıştır. Beraat kararı verilen ceza davalarında kişinin şikayetinin<br />
aşırı ya da oyalayıcı olduğuna hükmedilirse, üçüncü tarafın bazı mahkeme harçlarını ödemesi emredilebilir (sözgelimi,<br />
bilirkişi). Ağır ceza mahkemelerinin kararları, hüküm giyen her bir şahıs tarafından önceden tespit edilmiş harçların ödenmesine<br />
tabidir. Ceza mahkemesi, talep edilmesi halinde, suçlunun üçüncü şahsa devlet tarafından karşılanmayan miktarı<br />
ödemesini emredebilir. Hukuk davalarında ilke olarak mahkeme harçlarının davayı kaybeden tarafça ödenmesi gereklidir<br />
(belirli nedenlerle hâkim aksi yönde karar verebilir). Bunların yanısıra, hâkim kaybeden tarafın diğer tarafa mahkeme<br />
harçlarına dâhil edilmeyen masrafları ödemesini emredebilir (avukatların ücretleri, ulaşım masrafları, yazışmalar vb.).<br />
Macaristan: Bir ceza davasında özel bir şikayet ya da hukuki talep olması halinde harç talep edilir.<br />
Portekiz: “Assistente”, yani, tazminat talep eden taraflar, Portekiz Ceza Muhakemeleri Kanunu uyarınca mahkemede<br />
işlem başlatmasına izin verilen davacılar kapsamında kabul edilirler.<br />
İsviçre: Ceza davalarında ilke olarak sadece ikinci derecede ön harç talep edilmektedir.<br />
<strong>Avrupa</strong> ülkelerinde adalete erişimi kolaylaştıran diğer bir gelişme, özel mahkeme harçları sigortasının kapsamının<br />
genişlemesi olmuştur. Vatandaşlar hukuki görüş masraflarını, mahkeme işlemleri masraflarını karşılamak<br />
için ya da bir avukatın müdahil olmasını sağlamak için sigorta yaptırabilirler.<br />
29 ülke veya birimde vatandaşlar bir adli işlemin masraflarının karşılanması, mahkemede temsil edilmek<br />
ya da hukuki görüş temin etmek için sigorta yaptırabilmektedirler. Hukuki masraflar için özel sigorta sistemi<br />
18 <strong>Avrupa</strong> ülkesinde mevcut değildir. Bu son grupta vergiler ve harçlar sadece cezai olmayan davalarda talep<br />
edilmektedir.<br />
69
Bazı ülkelerde adli yardım sağlanması ile mahkeme harçlarını karşılayan özel bir sigorta bulunması arasında<br />
bir bağ kurulmuştur. Sigortanın mahkeme harçlarını karşılaması halinde, kamu adli yardımı sağlanmamakta<br />
ya da sadece sigorta tarafından karşılanmayan kısım hesaba katılmaktadır (Danimarka, Finlandiya, Fransa,<br />
Litvanya, İsveç).<br />
Tablo 3.9 Bireylerin mahkeme işlemlerini karşılamasını sağlayan özel hukuki masraf sigortası (S29)<br />
Arnavutluk<br />
Ermenistan<br />
Avusturya<br />
Azerbaycan<br />
Belçika<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Danimarka<br />
Estonya<br />
Finlandiya<br />
Fransa<br />
Macaristan<br />
İzlanda<br />
İrlanda<br />
İtalya<br />
Litvanya<br />
Lüksemburg<br />
Monako<br />
Hollanda<br />
Norveç<br />
Portekiz<br />
Sırbistan<br />
Slovenya<br />
İspanya<br />
İsveç<br />
İsviçre<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
BK-Kuzey İrlanda<br />
BK-İskoçya<br />
Evet (29 ülke)<br />
%62<br />
Andora<br />
Bosna Hersek<br />
Bulgaristan<br />
Hırvatistan<br />
Gürcistan<br />
Yunanistan<br />
Letonya<br />
Malta<br />
Moldova<br />
Karadağ<br />
Polonya<br />
Romanya<br />
Rusya Federasyonu<br />
San Marino<br />
Slovakya<br />
Makedonya<br />
Türkiye<br />
Ukrayna<br />
Hayır (18 ülke)<br />
%38<br />
Adli işlemlerin masrafları sadece hukuki temsil, hukuki görüş ya da mahkeme harcı/vergisi ile bağlantılı<br />
masraflardan ibaret değildir, kaybeden tarafın ödemesinin gerekli olduğu masraflar da buna dâhildir. Bu masraflar<br />
arasında tazminat, neden olunan zarara ilişkin masraflar ya da davayı kazanan tarafından yapılan tüm<br />
mahkeme harçları sayılabilir.<br />
Mahkeme harçlarının genellikle kaybeden tarafça ya da ceza mahkemesinin tarafın suçlu olmadığına karar<br />
vermesi halinde geri ödenmesi gereklidir. Bu soruya cevap veren bütün ülke veya birimlerde (47) cezai olmayan<br />
davalarda masrafların kimin tarafından karşılanacağı konusunda hâkimin kararı etkilidir. Ceza davalarında<br />
masraflar hakkındaki yükümlülük üzerinde hâkim kararının etkili olmadığı ülke veya birimler Ermenistan,<br />
Gürcistan, İrlanda, Litvanya, Malta, Moldova, Monako, Hollanda, San Marino, Ukrayna ve BK-İskoçya’dır.<br />
70
Şekil 3.10 İşlem sırasında hukuki masrafların taraflardan hangisinin karşılayacağı konusunda adli kararın<br />
etkisi (S30)<br />
İŞLEM SIRASINDA TARAFLARCA ÖDENEN MASRAFLARIN<br />
KİMİN TARAFINDAN ÖDENECEĞİ KONUSUNDA ADLİ<br />
KARARIN ETKİSİ VAR MI?<br />
Evet, cezai olmayan davalarda<br />
Evet, hem cezai hem de cezai olmayan davalarda<br />
Veri temin edilmemiştir<br />
<strong>Avrupa</strong> Konseyi üye devleti değildir<br />
Andora: Evet, hem ceza davalarında hem de cezai olmayan davalarda; Malta, Monako ve San Marino: Evet, cezai<br />
olmayan davalarda.<br />
3.5 Yargı sisteminin gelirleri<br />
Mahkemelere ücretsiz erişim ilkesini uygulayan 5 ülke (Fransa, İzlanda, Lüksemburg, Monako ve İspanya)<br />
hariç bütün ülke veya birimlerde yargı sistemi bütçesinin bir kısmı değişen oranlarda mahkeme harçlarından<br />
ve vergilerinden gelmektedir.<br />
71
Tablo 3.11 Devlet tarafından elde edilen yıllık mahkeme harcı (ya da vergisi) miktarı ve mahkemeler için<br />
tahsis edilen onaylanmış bütçe (S11, S6)<br />
Ülke<br />
Bütün mahkemelere tahsis edilen<br />
toplam yıllık onaylanmış bütçe<br />
Devlet tarafından elde edilen yıllık<br />
mahkeme harcı (ya da vergisi)<br />
gelirleri<br />
Mahkeme harçlarının (ya da<br />
vergilerinin) mahkeme bütçesi<br />
içindeki payı<br />
Arnavutluk 10 727 875 Avro 1 937 915 Avro %18.1<br />
Andora 7 070 954 Avro VY<br />
Ermenistan 10 546 291 Avro VY<br />
Avusturya 667 930 000 Avro 741 000 000 Avro %110.9<br />
Azerbaycan 30 114 000 Avro 421 260 Avro %1.4<br />
Belçika 850 230 000 Avro 31 638 020 Avro %3.7<br />
Bosna Hersek 79 589 970 Avro 24 359 620 Avro %30.6<br />
Bulgaristan 128 186 163 Avro 33 680 554 Avro %26.3<br />
Hırvatistan 225 955 724 Avro 23 785 966 Avro %10.5<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi 25 924 554 Avro 7 626 309 Avro %29.4<br />
Çek Cumhuriyeti 390 168 959 Avro 23 633 491 Avro %6.1<br />
Danimarka 228 761 776 Avro 101 000 000 Avro %44.2<br />
Estonya 34 249 751 Avro 5 893 680 Avro %17.2<br />
Finlandiya 256 277 000 Avro 34 000 000 Avro %13.3<br />
Fransa 3 377 700 000 Avro UD<br />
Gürcistan 14 929 371 Avro 2 056 424 Avro %13.8<br />
Yunanistan 357 487 000 Avro<br />
Macaristan 285 674 860 Avro VY<br />
İzlanda 6 832 940 Avro<br />
İrlanda 171 333 000 Avro 38 105 000 Avro %22.2<br />
İtalya 3 124 673 861 Avro 271 893 857 Avro %8.7<br />
Letonya 47 510 897 Avro 7 605 000 Avro %16.0<br />
Litvanya 60 629 000 Avro 8 097 196 Avro %13.4<br />
Lüksemburg 64 300 000 Avro UD<br />
Malta 9 073 000 Avro 8 382 000 Avro %92.4<br />
Moldova 7 521 012 Avro 2 439 444 Avro %32.4<br />
Monako 5 006 100 Avro VY<br />
Karadağ 19 779 371 Avro 8 335 936 Avro %42.1<br />
Hollanda 889 208 000 Avro 162 850 000 Avro %18.3<br />
Norveç 161 163 043 Avro 18 940 880 Avro %11.8<br />
Polonya 1 226 605 000 Avro 373 370 000 Avro %30.4<br />
Portekiz 513 513 518 Avro 132 680 045 Avro %25.8<br />
Romanya 385 309 000 Avro 22 914 634 Avro %5.9<br />
Rusya Federasyonu 2 406 286 197 Avro VY<br />
San Marino 4 573 250 Avro<br />
Sırbistan 195 863 391 Avro 83 533 573 Avro %42.6<br />
Slovakya 145 584 333 Avro 52 009 161 Avro %35.7<br />
Slovenya 162 282 837 Avro 36 041 000 Avro %22.2<br />
İspanya 3 906 088 640 Avro UD<br />
İsveç 399 825 654 Avro 3 566 533 Avro %0.9<br />
İsviçre 862 249 923 Avro 241 858 098 Avro %28.0<br />
Makedonya 27 060 261 Avro 9 183 400 Avro %33.9<br />
Türkiye 786 503 133 Avro 436 651 583 Avro %55.5<br />
Ukrayna 248 517 182 Avro 2 392 218 Avro %1.0<br />
BK-İngiltere ve Galler 1 437 326 465 Avro 495 986 055 Avro %34.5<br />
BK-Kuzey İrlanda 161 600 000 Avro 26 017 275 Avro %16.1<br />
BK-İskoçya 151 940 889 Avro 24 150 000 Avro %15.9<br />
Ortalama %25.9<br />
Ortanca %20.3<br />
Minimum %0.9<br />
Maksimum %110.9<br />
72
Bu mahkeme harçlarının ve vergilerinin miktarı, davanın karmaşıklığına ve söz konusu parasal değere göre<br />
değişebilir.<br />
Ülke veya birimlerin çoğunda mahkeme harçlarından muafiyetin öngörüldüğü durumlar vardır. Pek çok<br />
ülke veya birimde adli yardımdan faydalanabilen kişiler için muafiyet otomatik olarak sağlanmaktadır (Çek<br />
Cumhuriyeti, Fransa, Lüksemburg, Monako, İtalya, Norveç, Makedonya, BK-Kuzey İrlanda)(bkz. Bölüm 3.1).<br />
Geçim yardımı ve sosyal yardım alan kişiler (Andora, Belçika, Hırvatistan, Finlandiya, Türkiye, BK-İskoçya),<br />
engelliler, maluller, savaş mağdurları (Bosna Hersek, Hırvatistan, Estonya, Ukrayna) ya da küçükler, öğrenciler,<br />
mütekabiliyet esasına göre yabancılar (Bosna Hersek) gibi dezavantajlı kişilerin kategorilerine göre muafiyet<br />
tanınabilmektedir. Kamu kurumlarıyla birlikte (Bulgaristan, Hırvatistan, Estonya, Litvanya) STK’lar (Bosna<br />
Hersek, Hırvatistan, Portekiz, Ukrayna) ve Kızılhaç gibi insani yardım örgütlerinin de (Bulgaristan) mahkeme<br />
harçlarından muaf tutulması söz konusu olabilmektedir.<br />
Ülkelerin çoğunda mahkeme harçlarından muafiyet belirli dava türlerine yönelik de olabilir: Sözgelimi bazı<br />
hukuki prosedürlerde (Arnavutluk), anayasal hakların ve değerlerin savunulması alanında (Portekiz); idare<br />
hukuku (Bulgaristan, Estonya), iş kanunu ve/veya sosyal kanunlar (Ermenistan, Azerbaycan, Bosna Hersek,<br />
Bulgaristan, Hırvatistan, Estonya, İtalya, Litvanya, Moldova, Polonya, Romanya, Slovenya, İsviçre), aile ya<br />
da çocuk kanunu (Finlandiya, İrlanda, İtalya, Litvanya, Moldova, Norveç, İspanya, Polonya, Portekiz, Romanya),<br />
medeni durum (İspanya), tarım (İtalya), vergiler (Portekiz), seçim kanunu (Romanya) ya da ev kiralamaları<br />
ile ilgili davalar (İsviçre).<br />
Bazı ülkeler mahkeme harçlarının işlemlerin sonunda ödenmesini şart koşmaktadır (Finlandiya). Mahkeme<br />
harçlarından muafiyet kapsamında ayrıca resmi gazetelerde ücretsiz duyuru imkanı da tanınabilmektedir<br />
(İspanya, Türkiye).<br />
Bazı ülke veya birimlerde mahkeme harçları ya da mahkeme vergileri, mahkemelerin idare masraflarını<br />
karşılamak üzere kullanılmaktadır. Bu ülke veya birimler, mahkemeler için belli bir gelir kaynağı oluşturmayı<br />
tercih etmişlerdir. Mahkemelerin gerçek mali özerkliklerinin böyle bir politika ile sağlanması da mümkündür.<br />
Ülke veya birimler tarafından mahkeme harçlarından ya da mahkeme vergilerinden elde edilen yıllık gelir ile<br />
mahkemelere tahsis edilen bütçe karşılaştırıldığında, ilgili <strong>Avrupa</strong> ülkelerinin üçte birinde girdilerin miktarının<br />
mahkemelere tahsis edilen bütçenin neredeyse en az üçte biri oranında (Polonya, Bosna Hersek, Moldova,<br />
Makedonya, BK-İngiltere ve Galler, Slovakya, Karadağ, Sırbistan, Danimarka) ya da bu bütçenin yarısından<br />
fazla (Türkiye) olduğu, hatta bu bütçenin yaklaşık tamamını teşkil ettiği (Malta) görülebilmektedir. Bu bağlamda,<br />
Avusturya’daki sistem daha da dikkat çekicidir: Bu ülkede mahkeme harçları bütçenin üzerindedir. Ancak,<br />
mahkeme haçlarının ya da mahkeme vergilerinin uygulandığı ülkelerin çoğunluğunda, gelirler mahkemelerin<br />
işletme giderlerinin karşılanması için “ayrılmamış”, fakat ülke ya da bölge bütçesi için genel gelir kalemi olarak<br />
tanımlanmıştır.<br />
Avusturya, Almanya, Polonya ve Türkiye’de mahkeme harçlarından yüksek oranda gelir elde edilmesinin<br />
ana nedeni, mahkemelerin tapu tescil işlerine bakmalarıyla açıklanabilir. Bu sicillerden bilgi almak ya da değişiklik<br />
yaptırmak için harç ödenmesi gerekmektedir. Bu ülkelerin üçünde (Avusturya, Almanya ve Polonya)<br />
ticaret sicillerinden de gelir elde edilmektedir. İtalya, Hollanda ve Romanya’da mahkeme harçlarıyla siciller<br />
arasında net bir bağıntı yoktur. Bu ülkelerde (ve diğer bazı ülkelerde) mahkeme harçlarının (tescil işleriyle değil)<br />
sadece adli işlemlerle sınırlı olması muhtemeldir.<br />
Avusturya’da genel olarak mahkeme yararlanıcıları çoğunlukla adli işlem için belli bir harç ödemek zorundadır.<br />
Mahkeme harçlarının seviyesi davanın türü ve karmaşıklığı ile birlikte davada söz konusu olan parasal<br />
değere de bağlıdır. Adli yardım, bu sistemi telafi eder niteliktedir: <strong>Adalet</strong>e ve mahkeme tescil hizmetlerine erişimin<br />
bir bedeli vardır, ancak yararlanıcıların durumları uygun değilse adli yardım sayesinde mahkemeye erişimleri<br />
sağlanmaktadır.<br />
Yargının yüksek düzeyde standartlaştırılması ve bilgisayarlaşması ve çok sayıda davanın olduğu alanlarda<br />
(tapu sicili, ticaret sicili, aile hukuku, icra davaları ve ödeme emirleri) “Rechtspfleger” kurumundan yararlanılması,<br />
mahkemelerin masraflarının azaltılmasına imkan vermekte ve (mahkeme harçlarından elde edilen)<br />
gelirlerin mahkeme sisteminin diğer bileşenlerine (sözgelimi, ceza davalarına) dağıtılmasına olanak sağlamaktadır.<br />
73
Şekil 3.12 2008 yılında mahkeme harçlarının (ya da vergilerinin) mahkeme bütçesi içindeki payı (tahsilat<br />
cinsinden), % (S11, S6)<br />
İsveç<br />
Ukrayna<br />
Azerbaycan<br />
Belçika<br />
Romanya<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
İtalya<br />
Hırvatistan<br />
Norveç<br />
Finlandiya<br />
Litvanya<br />
Gürcistan<br />
BK-İskoçya<br />
Letonya<br />
BK-Kuzey İrlanda<br />
Estonya<br />
Arnavutluk<br />
Hollanda<br />
Slovenya<br />
İrlanda<br />
Portekiz<br />
Bulgaristan<br />
İsviçre<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi<br />
Polonya<br />
Bosna Hersek<br />
Moldova<br />
Makedonya<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
Slovakya<br />
Karadağ<br />
Sırbistan<br />
Danimarka<br />
Türkiye<br />
Malta<br />
Avusturya<br />
0,9%<br />
1,0%<br />
1,4%<br />
3,7%<br />
5,9%<br />
6,1%<br />
8,7%<br />
10,5%<br />
11,8%<br />
13,3%<br />
13,4%<br />
13,8%<br />
15,9%<br />
16,0%<br />
16,1%<br />
17,2%<br />
18,1%<br />
18,3%<br />
22,2%<br />
22,2%<br />
25,8%<br />
26,3%<br />
28,0%<br />
29,4%<br />
30,4%<br />
30,6%<br />
32,4%<br />
33,9%<br />
34,5%<br />
35,7%<br />
42,1%<br />
42,6%<br />
44,2%<br />
55,5%<br />
Ortalama = %25.9<br />
Ortanca = %20.3<br />
92,4%<br />
110,9%<br />
0% 20% 40% 60% 80% 100% 120%<br />
Yorumlar<br />
Fransa, İzlanda, Lüksemburg, Monako ve İspanya’da mahkemeye ücretsiz erişim ilkesinin uygulanması nedeniyle<br />
mahkeme harçlarından gelir elde edilmesi söz konusu değildir.<br />
74
Şekil 3.13 2006 ile 2008 yılları arasında mahkeme harçlarının (ya da vergilerinin) mahkeme bütçesi içindeki<br />
payının gelişimi, yüzde cinsinden (S11, S6)<br />
120%<br />
100%<br />
Ortalama = % -1.6<br />
98,1 %<br />
80%<br />
60%<br />
40%<br />
20%<br />
0%<br />
-20%<br />
-40%<br />
-53,4 %<br />
Ortanca = % -2.1<br />
-43,8 %<br />
-41,1 %<br />
-31,3 %<br />
-23,9 %<br />
-19,9 %<br />
-16,7 %<br />
-15,6 %<br />
-15,3 %<br />
-14,4 %<br />
-14 %<br />
-10,8 %<br />
-9,4 %<br />
-9,2 %<br />
-7,9 %<br />
-2,1 %<br />
-1,9 %<br />
0,5 %<br />
1,6 %<br />
2,5 %<br />
3,6 %<br />
3,9 %<br />
4,2 %<br />
4,4 %<br />
4,9 %<br />
15,2 %<br />
16,1 %<br />
17,6 %<br />
47,6 %<br />
60 %<br />
-60%<br />
-80%<br />
Moldova<br />
Letonya<br />
Karadağ<br />
Azerbaycan<br />
İrlanda<br />
BK-İskoçya<br />
Hollanda<br />
Bosna Hersek<br />
Makedonya<br />
Bulgaristan<br />
Slovenya<br />
Finlandiya<br />
Sırbistan<br />
Danimarka<br />
Hırvatistan<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Belçika<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
Polonya<br />
Gürcistan<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi<br />
Türkiye<br />
Norveç<br />
İtalya<br />
Slovakya<br />
İsveç<br />
Avusturya<br />
Estonya<br />
Portekiz<br />
Litvanya<br />
BK-Kuzey İrlanda<br />
Mahkemelerin mahkeme harçlarından kaynaklanan mali girdilerinin gelişiminin analizi, bu sorular için veri<br />
temin eden ülke veya birimlerin (17) çoğunluğunda azalan bir eğilim olduğunu göstermektedir. Avro karşısında<br />
döviz kurlarındaki değişiklik bunu teknik olarak kısmen açıklayabilir, ancak ekonomik faaliyetlerdeki azalmanın<br />
da tapu ve ticaret sicili faaliyetleri üzerinde bir etkisinin olması mümkündür. Bu varsayımın geçerliliğini<br />
doğrulamak için ekonomik kriz dönemine denk gelen yıllar için eğilimlerin ölçülmesi faydalı olabilir.<br />
3.6 Eğilimler ve sonuçlar<br />
Bütün <strong>Avrupa</strong> ülkeleri, maddi durumu yeterli olmayan davacıların adalete erişimini desteklemek amacıyla<br />
politikalar oluşturmuşlardır. Ceza davalarında durum genellikle böyledir; cezai olmayan davalarda ise olumlu<br />
bir eğilim görülmektedir: <strong>Avrupa</strong>’da adli yardım bütçeleri genel olarak artmaktadır (dört yılda %+23).<br />
Uygulanan adli yardım politikalarının uygun bir şekilde analizi için, başta aşağıdaki hususlar olmak üzere<br />
adalete erişim sistemini oluşturan bir dizi unsurun dikkate alınması gereklidir:<br />
• Adli işlem harçları ve masraflarının seviyesi (4 ülkede mahkemelere erişim tamamen ücretsizdir);<br />
• Adli yardım şartlarını taşıyan davaların sayısı (ilgili hukuki konuların, prosedürlerin, mahkeme yararlanıcılarının<br />
imkânlarının niteliğine veya seviyesine ilişkin unsurların sınırlı tutulması) ve dava başına kamu<br />
bütçesinden ayrılan adli yardım miktarı;<br />
• Kamu yardımı dışında mahkemeye erişimi kolaylaştırmaya yönelik düzenlemeler (barolarca sağlanan<br />
ücretsiz kamu hizmeti sistemleri, işlemlerin masraflarını karşılayan özel sigorta).<br />
<strong>Avrupa</strong> ülkelerinin ve birimlerinin çoğu için mahkeme harçları, bazılarının mahkeme işletme masraflarının<br />
büyük kısmını karşılamasına ve hatta net bir kazanç elde etmesine imkân sağlamakta veya kayda değer mali<br />
kaynaklar oluşturmaktadır. Böyle bir sistemin, yeterli imkânı olmayan davacıların mahkemeye erişimini sağlamak<br />
için etkili bir adli yardım sistemi ile beraber yürümesi, kamu hizmetlerinin masraflarının yararlanıcılar<br />
ile vergi ödeyenler arasında kısmen dengelenmesi yönündeki bir kamu politikası eğilimine işaret etmektedir.<br />
Ancak bu bağlamda, bir tarafta bilgi edinmek, tapu ya da ticaret sicil işlemleri veya başka sicil işlemlerini yapmak<br />
için alınan harçlar ile diğer tarafta adli işlemler için tahsil edilen masrafları birbirinden ayırmak gereklidir.<br />
Bu son hususla ilgili olarak, adalete etkili erişimi sağlamak (harçların adli işlem başlatmak için vatandaşın<br />
75
önünde bir engel haline gelmemesi) önem arz etmektedir. Belirli ülkelerde bir işlem başlatmak için mahkeme<br />
harcı ödemeye gerek yokken (Fransa, İzlanda, Lüksemburg, Monako ve İspanya), diğer ülkelerde mahkeme<br />
harçlarının seviyesi adli işlemlerin toplam masrafları ya da davanın türü ile doğrudan ilişkilidir (sözgelimi BK-<br />
İngiltere ve Galler’de mahkeme harcının miktarı, mahkeme işleminden kaynaklanan idare giderine göre tespit<br />
edilmektedir). Tapu ve ticaret tescil işlerine mahkemelerin bakması söz konusu olabilmektedir. Ancak, yine<br />
tapu (ya da ticaret) sicillerine erişim için gerekli olan harçların seviyeleri, bu hizmetlere gerek duyan vatandaşlar<br />
için bir engel oluşturmamalıdır.<br />
Birkaç yıl öncesine kadar adli yardım sistemleri olmayan bazı Orta ve Doğu <strong>Avrupa</strong> ülkeleri bu sistemleri geliştirmek<br />
için önemli yatırımlar yapmaktadırlar ki bu da son değerlendirme çalışmasından bu yana umut veren<br />
bir eğilimdir. Bazı ülkeler (Azerbaycan, Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Estonya, Litvanya, Romanya, Moldova)<br />
adli yardım olanaklarını geniş tutarak vatandaşların mahkemeye erişimine yönelik politikalar geliştirmekte ya<br />
da mevcut politikalarını önemli oranda iyileştirmektedirler. Bazı ülkeler son zamanlarda adli yardım için yeni<br />
hükümler koymuşlardır (Bosna Hersek, Hırvatistan, Macaristan, Moldova, Slovenya, Makedonya). Bulgaristan<br />
adli yardımın kapsamını genişletmiştir. Karadağ ve Polonya’da reform planları üzerinde durulmaktadır.<br />
<strong>Avrupa</strong> Konseyinin daha eski üye ülkeleri veya birimleri mevzuat hükümlerini yeniden düzenlemek suretiyle<br />
adli yardım sistemlerini geliştirmişlerdir (İsveç, BK-İskoçya) ya da bu konuda reform öngörmektedirler (<strong>Avrupa</strong><br />
Birliği’ne üyelik başvurusu kapsamında Türkiye).<br />
<strong>Avrupa</strong>’daki adalete erişim hakkındaki politikaların gelişimini ölçmek için <strong>Avrupa</strong> Konseyi üyelerinin gelecekte<br />
adli yardıma ayıracakları bütçe miktarı ve bu bütçe kalemine giren dava sayısı hakkında daha kesin<br />
bilgi verebilmeleri önemlidir. Üye ülke veya birimler bu yöndeki istatistik sistemlerini geliştirmeleri konusunda<br />
desteklenmelidirler.<br />
76
4. BÖLÜM MAHKEMELERİN YARARLANICILARI: HAKLAR VE KAMUOYUNUN<br />
GÜVENİ<br />
Yargı sistemine, vatandaşların yararına kamu hizmeti görme sorumluluğu tevdi edilmiştir. Dolayısıyla mahkeme<br />
yararlanıcılarının hakları gözetilmelidir. Bu haklar, çeşitli yollarla korunup geliştirilebilir.<br />
Bunun yollarından biri, vatandaşlara sadece ilgili yasal metinler, yüksek mahkemelerin içtihat hukuku, elektronik<br />
formlar ve mahkemelerin İnternet siteleri hakkında değil aynı zamanda adli işlemlerin öngörülen süresi<br />
ile birlikte suç mağdurları için özel yardım ve tazmin programları hakkında da bilgiler vermektir (Madde 4.2).<br />
Mahkeme işlemleri başladığında başta mağdurlar, küçükler, azınlıklar, engelli şahıslar vb. belirli vatandaş<br />
grupları için kolaylıklar sağlanabilir.<br />
Suç mağdurlarının haklarının korunması ve kendilerine destek sağlanması konusunda savcılar da belirli bir<br />
rol oynayabilir (Madde 4.3).<br />
Ceza hukuku kapsamındaki işlerde, bir tazminat prosedürü ile suç mağdurunun ya da yakınlarının zararlarının<br />
tazmin edilmesi öngörülebilir (Madde 4.4).<br />
Mahkeme işlemlerinde sorunlar ortaya çıkabilir. Dolayısıyla mahkeme yararlanıcılarına bunları düzeltme<br />
imkanları (sözgelimi temyiz ya da yeniden inceleme ve/veya bir tazminat prosedürü başlatma imkanı) sunulmalıdır<br />
(Madde 4.5).<br />
Ayrıca mahkemeler kendi yapıları içinde bir kalite kontrol sistemi uyguluyor olabilir. Bu sistem çerçevesinde,<br />
mahkeme yararlanıcılarının mahkeme hizmetlerinden ne oranda memnun olduğunu araştıran anketler<br />
yapılabilir (Madde 4.6).<br />
Bu bölümde, yargı sisteminin mahkeme yararlanıcılarının haklarını korumak ve iyileştirmek üzere uygulamaya<br />
koyduğu araç ve yöntemler ele alınmaktadır.<br />
4.1 Mahkeme yararlanıcılarına bilgi verilmesine ilişkin hükümler<br />
Genel bilgi<br />
<strong>Adalet</strong>e etkili erişim için bilgi esastır. İnternetin sürekli gelişen imkânları ile kanunlar, prosedürler, formlar,<br />
belgeler ve mahkemeler hakkında resmi internet sitelerinden bilgi edinmek çok kolaydır.<br />
Hemen hemen bütün ülke veya birimlerde (Sırbistan hariç) adalet bakanlığı, parlamento, resmi gazete vb.<br />
nezdinde ulusal mevzuata ilişkin internet siteleri mevcuttur. Yüksek mahkemelerin içtihatlarına da yer verilen<br />
bu gibi internet sitelerine (Yunanistan ve San Marino hariç bütün ülke ve birimlerde mevcuttur) uygulamacılar<br />
sıklıkla başvurmaktadırlar.<br />
Bireysel haklar ya da mahkemelerle ilgili pratik bilgiler veya doğrudan haklarını kullanmalarına imkân sağlayan<br />
formları arayan yararlanıcılar, ilgili mahkemeler tarafından ya da mahkemeler adına adalet bakanlığı tarafından<br />
açılan belirli internet sitelerini daha çok kullanmaktadırlar. <strong>Avrupa</strong>’da geliştirilmekte olan bu “uygulama”<br />
internet siteleri Andora, Azerbaycan, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi, San Marino ve Sırbistan’da henüz bulunmamaktadır.<br />
Bunlar, çoğunlukla doğrudan mahkemeye giderek bilgi almanın kolay olduğu küçük ülkelerdir.<br />
Yasal metinler, yüksek mahkemelerin içtihat hukuku ya da toplumun geneli tarafından ücretsiz olarak erişilebilecek<br />
diğer belgelerle ilgili mevcut resmi internet siteleri hakkında daha fazla bilgi için ekte yer alan ilgili<br />
tabloya müracaat ediniz.<br />
İşlemlerin sürelerine ilişkin bilgi<br />
İnternet siteleri aracılığıyla mahkeme yararlanıcılarına haklar ve işlemlere dair genel bilgilerin yanısıra, bir<br />
mahkeme işleminin öngörülen süresi ile ilgili bilgiler gibi işlemlere ilişkin öngörülebilirlik bilgilerinin verilmesi<br />
de önemlidir. Bu tarz bilgiler, henüz <strong>Avrupa</strong> genelinde olmamakla birlikte, sadece yetki çevrelerinde etkili bir<br />
dava yönetimi sistemi oluşturmuş olan ülkeler tarafından yararlanıcıların istifadesine sunulmaktadır.<br />
Mahkemelerin ağır dava yükü, bilirkişi görüşüne başvurmayı gerektiren karmaşık hususlar ve tek bir davaya<br />
hatırı sayılır mahkeme kaynaklarının sarf edilmesi gibi etkenler dikkate alındığında, dile getirilen bu ge-<br />
77
ekliliklerin karşılanmasını güçleştirmektedir: Aslında, mahkemenin taraflara önerilen prosedürün detaylı bir<br />
takvimi ile birlikte davanın son duruşması için belirli ve güvenilir bir tarih vermesi kolay değildir. Bu durum,<br />
taraflara böylesi bilgileri vermeyi kabul eden ülkelerin sayısının neden az olduğunu açıklamaktadır. Aşağıdaki<br />
şekilde, bazı ülkelerin yararlanıcıları bilgilendirmek için sarf ettikleri çabalar ve dolayısıyla işlemlerin sürelerini<br />
kısaltmak amacıyla aldıkları önlemler konusunda yararlanıcıların güvenlerini artırdıkları görülmektedir.<br />
Şekil 4.1 Taraflara adli işlemlerin öngörülebilir süreleri hakkında bilgi sağlama zorunluluğu (S32)<br />
İŞLEMİN ÖNGÖRÜLEN TAMAMLANMA SÜRESİNE<br />
İLİŞKİN TARAFLARA BİLGİ VERME YÜKÜMLÜLÜĞÜ<br />
VAR MI?<br />
Evet, var (6 ülke)<br />
Hayır, yok (41 ülke)<br />
Veri temin edilmemiştir<br />
<strong>Avrupa</strong> Konseyi üye devleti değildir<br />
78<br />
Adli işlemlerin öngörülen sürelerine ilişkin taraflara bilgi sağlama sorumluluğunun bulunduğunu belirten 6<br />
ülke veya birim şunlardır: Arnavutluk, Finlandiya, Fransa, Letonya, Norveç ve BK-Kuzey İrlanda. Bu sorumluluk<br />
sadece bazı dava kategorileriyle sınırlıdır. Moldova önceki değerlendirme çalışmasında bu sorumluluğun<br />
mevcut olduğunu ifade etmiştir; ancak, görünüşe göre bu ülkelerde kanun uyarınca her bir dava için belirli bir<br />
son tarih belirtilmesine gerek olmadan davanın makul sürede görülmesi zorunluluğu mevcuttur. Gürcistan’da<br />
hukuk davalarının ve idari davaların sonuçlandırılması için yasal süre genellikle iki ay, karmaşık davalar için<br />
beş aydır.<br />
Bazı ülke ve birimlerde bilgi sağlama zorunluluğu mevcut değildir; ancak, bazen öngörülen sürelere ilişkin<br />
bilgi ya da adli işlemlerin aşırı zaman almasını önlemek için belirli mekanizmalar bulunmaktadır. Sözgelimi,<br />
BK-İngiltere ve Galler ile BK-İskoçya’da belirli bir kural ya da zorunluluk olmamakla birlikte bu normal bir<br />
uygulamadır. İspanya’da adli işlemler için yasal süreler belirleyen usul hükümleri vardır. Estonya’da avukat hukuki<br />
hizmetlerin verilmesine süre sınırı hakkında müvekkilini bilgilendirmekle yükümlüdür, fakat mahkemenin<br />
böyle bir zorunluluğu yoktur.<br />
Suç mağdurlarına yönelik bilgilendirme hizmetleri<br />
Suç mağdurları özel hassasiyet gerektiren kimselerdir. Devlet suç mağdurları için aleni, kolay erişilebilir,<br />
ücretsiz ve (kanuni) hakları ile ilgili yasal yollara ilişkin (pratik) bilgi bulabilecekleri yapılar oluşturmalıdır.
Şekil 4.2<br />
Suç mağdurlarını bilgilendirmek ve onlara yardımcı olmak üzere ücretsiz özel bir sistem (S33)<br />
SUÇ MAĞDURLARINI BİLGİLENDİRMEK<br />
İÇİN ÜCRETSİZ KAMU SİSTEMİ VAR MIDIR?<br />
Hayır (9 ülke)<br />
Evet (38 ülke)<br />
Veri temin edilmemiştir<br />
<strong>Avrupa</strong> Konseyi üye devleti değildir<br />
Suçların mağdurlarını bilgilendirmek ve onlara yardım etmek için henüz ücretsiz bir kamu bilgilendirme<br />
sistemi oluşturmamış olan 9 ülke vardır: Andora, Ermenistan, Bosna Hersek, Malta, Monako, San Marino,<br />
Sırbistan, Slovakya ve Makedonya.<br />
Çoğunlukla ceza yargılaması hizmetlerini iyileştirme programları çerçevesinde ve belirli gruplandırmalara<br />
(ırza geçme mağdurları, aile içi şiddet mağdurları, çocuklar ve gençler vb.) göre oluşturulan bu sistemlerde<br />
genel olarak suç mağdurları için ücretsiz yardım hattı kurulmaktadır. Bu çalışmalarında devlete çoğunlukla<br />
STK’lar, <strong>Avrupa</strong> Komisyonunun destek programları ya da diğer ülkelerin projeleri (Makedonya) tarafından<br />
yardımcı olunmaktadır.<br />
4.2 Dezavantajlı kişilerin korunması<br />
Dezavantajlı kişilerin (ırza geçme ve terör mağdurları, mağdur ve tanık çocuklar, aile için şiddet mağdurları,<br />
etnik azınlıklar, engelliler, terör mağdurları, çocuklar (tanık/mağdurları) mahkeme işlemleri sırasında haklarının<br />
korunması ve güçlendirilmesine yönelik özel mekanizmalar kullanılabilir. Buna yönelik çeşitli yöntemler<br />
mevcuttur; sözgelimi, dezavantajlı gruplar için özel bilgi mekanizmaları (yardım hatları, İnternet siteleri, broşürler<br />
vb.) kurulabilir. Diğer bir olasılık da, özel duruşma prosedürleri kullanmaktır. Sözgelimi reşit olmayan<br />
suçlular, kapalı duruşma yapılmak suretiyle korunabilir. Belli suçların mağdurları, tek yönlü ekran kullanılarak<br />
mahkeme duruşması yapılması uygulamasıyla korunabilir. Özel usulî hakları da dezavantajlı kişilerin konumlarını<br />
güçlendirebilir. Etnik azınlıklar için mahkemede tercüman bulundurulması ya da kendi dilinde konuşma<br />
özgürlüğü tanınması söz konusu olabilir<br />
79
Tablo 4.3 Adli işlemler sırasında belirli dezavantajlı kişi kategorilerine özel olumlu düzenlemeler (S34)<br />
Ülke Bilgilendirme mekanizmaları Özel duruşma düzenlemeleri Özel usulî haklar Diğer özel düzenlemeler<br />
Toplam<br />
(bütün imkanlar)<br />
Arnavutluk 22<br />
Andora 9<br />
Ermenistan 9<br />
Avusturya 32<br />
Azerbaycan 18<br />
Belçika 16<br />
Bosna Hersek 14<br />
Bulgaristan 23<br />
Hırvatistan 14<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi 21<br />
Çek Cumhuriyeti 6<br />
Danimarka 12<br />
Estonya 8<br />
Finlandiya 15<br />
Fransa 22<br />
Gürcistan 15<br />
Yunanistan 6<br />
Macaristan 9<br />
İzlanda 24<br />
İrlanda 12<br />
İtalya 7<br />
Letonya 12<br />
Litvanya 9<br />
Lüksemburg 13<br />
Malta 5<br />
Moldova 9<br />
Monako 5<br />
Karadağ 14<br />
Hollanda 15<br />
Norveç 27<br />
Polonya 11<br />
Portekiz 22<br />
80
Ülke Bilgilendirme mekanizmaları Özel duruşma düzenlemeleri Özel usulî haklar Diğer özel düzenlemeler<br />
Toplam<br />
(bütün imkanlar)<br />
Romanya 23<br />
Rusya Federasyonu 17<br />
San Marino 10<br />
Sırbistan 19<br />
Slovakya 4<br />
Slovenya 12<br />
İspanya 16<br />
İsveç 14<br />
İsviçre 15<br />
Makedonya 21<br />
Türkiye 16<br />
Ukrayna 5<br />
BK-İngiltere ve Galler 21<br />
BK-İskoçya 7<br />
TOPLAM<br />
(Ülkelerin sayısı)<br />
24 15 31 28 15 16 24 8 36 21 45 29 16 29 35 5 33 22 43 28 19 25 41 7 9 5 10 13 4 7 8 5<br />
Yukarıda verilen tablo için okuma anahtarı:<br />
Irza geçme mağdurları<br />
Terör mağdurları<br />
Çocuklar (tanık/mağdurlar)<br />
Aile içi şiddet mağdurları<br />
Etnik azınlıklar<br />
Engelliler<br />
Çocuk suçlular<br />
Diğer<br />
81
Bu tabloda, sadece bir dizi düzenlemeler sağlandığını belirtmekle yetinen BK-Kuzey İrlanda hariç olmak<br />
üzere, bu değerlendirme dönemine dâhil edilen bütün ülkelerde dezavantajlı kişilerin kategorilerine göre adli<br />
işlemler sırasında mevcut olan bütün kuralların kapsamlı bir görünümü verilmektedir.<br />
Dezavantajlı kişiler için en çok kullanılan ölçü duruşmaların yapılış biçimi ve ardından usulî hakları ile ilgilidir.<br />
Hiçbir bilgilendirme mekanizmasının mevcut olmadığını bildiren ülkelere (Bosna Hersek, Estonya, Malta,<br />
Moldova, Monako, Karadağ, İsveç, Ukrayna) rağmen, bu mekanizmalar diğer ülkelerde sıklıkla kullanılmaktadır.<br />
Ancak, ilgili ülkelerin çoğunluğu dezavantajlı kişiler için olumlu diğer önlemleri büyük oranda uygulamaktadırlar.<br />
Dezavantajlı kişi kategorilerinin çoğunluğu için pek çok bilgilendirme mekanizması, özel duruşma düzenlemeleri<br />
ve usulî hakları Arnavutluk, Avusturya, Azerbaycan, Bulgaristan, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi, Fransa,<br />
İzlanda, Norveç, Romanya, Sırbistan, Makedonya ve BK-İngiltere ve Galler’de mevcuttur. Belçika, Gürcistan,<br />
Türkiye ve Sırbistan bu koruyucu düzenlemeleri ve bunlardan faydalananların sayısını 2006 yılından bu<br />
yana geniş ölçüde artırmışlardır. Bu alanlardaki mevcut imkanları azaltmış olmaları pek muhtemel olmadığından,<br />
BK-İskoçya ve Ukrayna’nın 2008 verilerini 2006 verileriyle karşılaştırarak analiz etmek gerekmektedir.<br />
Bu verilerin yorumlanmasında önerilen kategoriler içinde bu düzenlemelerin sayılarının belirlenmesinde ve<br />
sınıflandırılmasında kullanılan farklı yöntemlerin kesinlikle hesaba katılması gereklidir.<br />
Sonuç olarak, aşağıdaki ülkelerde çok sınırlı sayıda dezavantajlı kişi ve mağdur kategorisine yönelik az sayıda<br />
özel olanaklar mevcuttur: Çek Cumhuriyeti, Yunanistan, İtalya, Malta, Monako, Sırbistan, Slovakya,<br />
Türkiye ve Ukrayna.<br />
Şekil 4.4 Farklı dezavantajlı kişi türleri için özel olanaklar (S34)<br />
50<br />
45<br />
40<br />
35<br />
30<br />
25<br />
20<br />
15<br />
10<br />
5<br />
24<br />
36<br />
33<br />
9<br />
15<br />
21<br />
22<br />
5<br />
45<br />
43<br />
31<br />
10<br />
28<br />
29<br />
28<br />
13<br />
19<br />
15<br />
16<br />
4<br />
16<br />
29<br />
25<br />
7<br />
24<br />
35<br />
41<br />
8<br />
8<br />
5<br />
7<br />
5<br />
0<br />
Irza geçme<br />
mağdurları<br />
Terör<br />
mağdurları<br />
Çocuklar<br />
(tanık/mağdur)<br />
Aile içi şiddet<br />
mağdurları<br />
Etnik azınlıklar Engelliler Çocuk suçlular Diğer<br />
Bilgilendirme mekanizması<br />
Duruşma düzenlemeleri<br />
Usulî haklar<br />
Diğer<br />
Ortalama “Bilgilendirme mekanizması” = 20 ülke<br />
Ortalama “Duruşma düzenlemeleri” = 27 ülke<br />
Ortalama “Usulî haklar” = 27 ülke<br />
Ortalama “Diğer” = 8 ülke<br />
82<br />
Farklı mekanizmaların neredeyse tamamı (bilgilendirme mekanizması, duruşma düzenlemeleri, usulî haklar<br />
ve diğerleri) çocukları (tanıklar ve mağdurlar) ve çocuk suçluları ilgilendiren davalarda geniş ölçüde uygulanmaktadır.<br />
Bütün ülkelerde çocuklar için özel duruşma düzenlemeleri vardır. Irza geçme ve aile içi şiddet<br />
mağdurları için bazı olumlu düzenlemeler yapılmıştır. Terör mağdurlarına ve etnik azınlıklara yönelik düzenlemeler<br />
daha sınırlıdır.
Bütün farklı dezavantajlı kişi kategorileri için bilgilendirme mekanizması 20 ülke veya birimde ortalama<br />
seviyede uygulanmaktadır. En yüksek ortalamalar duruşma düzenlemeleri ve usulî hakları ile ilgilidir (bu iki<br />
kategorinin her biri için 27 ülke veya birim bu gibi özel düzenlemeler planlamaktadır). “Diğer” düzenlemeler<br />
kategorisine giren ülke veya birim sayısı 8’dir; bu sayı oldukça düşüktür.<br />
4.3 Suç mağdurlarının haklarının korunması ve bu mağdurlara yardım sağlanması konusunda<br />
savcının rolü<br />
Cezai işlemlerde mağdurların korunması ve mağdurlara yardımcı olunması bakımından savcının özel bir<br />
rolü vardır:<br />
• Savcılar mağdurlara hakları konusunda, özellikle de tazminat alma (sözgelimi Portekiz, İspanya) ya da<br />
nihai karar veya sanığın serbest bırakılacağı zaman konusunda bilgi sağlayabilir (sözgelimi Norveç);<br />
• Bir çok davada savcının rolü, mağdur adına hukuk davası açılmasını veya bu talebin desteklenmesini<br />
(sözgelimi Andora, Finlandiya, İspanya) ya da mağdurun tazminat almasının sağlanmasını da (sözgelimi<br />
Hollanda) içerir;<br />
• Mağdurlara sağlanan yardım savcılık düzeyinde organize edilebilir (Lüksemburg).<br />
Bazen bir savcı, bir ceza davasının devam ettirilip ettirilmemesine ya da cezai soruşturma prosedürlerinin<br />
durdurulup durdurulmamasına karar verebilir: Savcıların bu şekilde hareket edebildiği ülkelerde, suç mağdurunun<br />
savcının kararına itiraz etme imkânı vardır (39 ülke veya birim, savcının davayı durdurma kararına itiraz<br />
edilebilmesinin mümkün olduğunu belirtmiştir): Böyle bir imkânın olmadığı ülkelerde mağdurların davalarının<br />
görülmesini sağlama hakkı başka yollarla güvence altına alınmaktadır (sözgelimi Bosna Hersek, savcı hakkında<br />
suç duyurusunda bulunabilme imkânı olduğunu belirtmiştir, bu durum diğer birçok ülkede de mümkündür).<br />
Bazen savcının soruşturmaya gerek olmadığına hükmetmiş olması halinde bile mağdurların kendileri resmen<br />
taraf olabilmekte ve hukuk davası ve/veya ceza davası açabilmektedir (İspanya). Sırbistan, (süreç tamamlandıktan<br />
sonra) soruşturma için özel talepte bulunma imkanının olduğunu ifade etmiştir. Belçika’da suç mağdurlarına,<br />
savcının davayı devam ettirmemeye karar vermesi halinde şüpheliye karşı hukuk davası açması tavsiye<br />
edilmektedir. Bu son yöntem, <strong>Avrupa</strong>’da yaygındır. Son olarak, savcıların bir davayı mahkeme kararı olmadan<br />
sona erdirme yetkisinin olmadığı ülkelerde, mağdurun çoğunlukla davanın düşürülmesine yönelik mahkeme<br />
kararına itiraz etme hakkı vardır (sözgelimi İspanya).<br />
83
Şekil 4.5<br />
Suç mağdurlarının korunmasında ve yardım edilmesinde savcının özel rolü (S38)<br />
SUÇ MAĞDURLARINA İLİŞKİN SAVCININ<br />
ÖZEL BİR ROLÜ VAR MI?<br />
Evet (35 ülke)<br />
Hayır (12 ülke)<br />
Veri temin edilmemiştir<br />
<strong>Avrupa</strong> Konseyi üye devleti değildir<br />
84<br />
Andora, Monako ve San Marino: Evet; Malta: Hayır.<br />
34 ülke veya birim mağdurlarla ilgili olarak savcının özel bir rolü olduğunu belirtmiştir. Savcının mağdurları<br />
korumakla ilgilenmemesi gerektiğini ileri sürmek pek mümkün olmadığı için, çoğunluğun bu yönde bilgi<br />
vermiş olması normal görünmektedir. Önceki değerlendirme döneminin aksine Avusturya, Bosna Hersek,<br />
Letonya, Slovenya ve BK-İngiltere ve Galler savcıların mağdurlara yönelik özel bir rollerinin olduğunu belirtmişlerdir.<br />
Diğer yandan, Gürcistan, Sırbistan ve Ukrayna önceki Değerlendirme Forumu’nda ifade edilenin<br />
aksine savcıların bu tür yetkileri olmadığını belirtmişlerdir. Bu ülkelerde ilgili mevzuatın yürürlükten kalkması<br />
mümkün görünmediği için, bu soruyla ilgili bir yanlış anlama olduğu görülmektedir. Toplamda, 13 ülke veya<br />
birim savcının suç mağduruna yönelik özel bir yetkisi bulunmadığını belirtmiştir.<br />
4.4 Tazmin yöntemleri<br />
Cezai işlemlerde tazmin yöntemleri, suçun mağdurlarının ya da mağdur yakınlarının zararlarının karşılanmasını<br />
mümkün kılmaktadır. Hâkimin müdahalesinin talep edilmediği tazmin fonlarının mevcut olduğu durumlar<br />
vardır. Bazı durumlarda bu kamu fonundan yararlanmak için mahkeme kararı gereklidir. Suç mağdurlarına<br />
yönelik özel fonların bulunduğu ülkelerin sayısı azdır (Yunanistan ve Lüksemburg). Yunanistan’da suç<br />
mağdurlarına yönelik özel sigorta altında tasarlanmış olan bu tür özel fonlar mülkiyet zararlarıyla bağlantılıdır.<br />
Lüksemburg’da özel fonlar sadece fiziki zararlar için geçerlidir.<br />
Aşağıdaki tabloda ülkeler, tazmin prosedürünün özel fonlardan, kamu fonlarından, ya da bir karar sonucu<br />
(veya hepsinin bileşiminden) oluşma durumlarına göre sınıflandırılmıştır. Bir sütun da tazminat prosedürü<br />
sunmayan ülkeler için ayrılmıştır: Andora, İrlanda, Moldova ve San Marino. Bu ülkeler <strong>Avrupa</strong> içerisinde<br />
istisna teşkil etmektedirler.
Tablo 4.6 Suç mağdurlarına yönelik tazmin prosedürleri (S35, S36)<br />
Kamu fonları ve mahkeme kararı = 22 ülke (%47)<br />
Kamu fonları = 13 ülke (%28)<br />
Mahkeme kararı = 6 ülke (%13)<br />
Tazminat yok = 4 ülke (%9)<br />
Kamu ve özel fonlar = 1 ülke (%2)<br />
Mahkeme kararı, Kamu ve Özel fonlar = 1 ülke (%2)<br />
Yunanistan<br />
Lüksemburg<br />
Andora<br />
İrlanda<br />
Moldova<br />
San Marino<br />
Ermenistan<br />
Bosna Hersek<br />
Karadağ<br />
Sırbistan<br />
Makedonya<br />
Ukrayna<br />
Azerbaycan<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Estonya<br />
Finlandiya<br />
Macaristan<br />
İzlanda<br />
İtalya<br />
Malta<br />
Portekiz<br />
Slovenya<br />
İsviçre<br />
BK-Kuzey İrlanda<br />
BK-İskoçya<br />
Arnavutluk<br />
Avusturya<br />
Belçika<br />
Bulgaristan<br />
Hırvatistan<br />
Güney Kıbrıs Rum<br />
Yönetimi<br />
Danimarka<br />
Fransa<br />
Gürcistan<br />
Letonya<br />
Litvanya<br />
Monako<br />
Hollanda<br />
Norveç<br />
Polonya<br />
Romanya<br />
Rusya Federasyonu<br />
Slovakya<br />
İspanya<br />
İsveç<br />
Türkiye<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
Kamu fonları ve özel<br />
fonlar<br />
Mahkeme kararı, Kamu<br />
fonları ve Özel fonlar<br />
Tazminat yok Mahkeme kararı Kamu fonları<br />
Kamu fonları ve<br />
mahkeme kararı<br />
47 ülke veya birimden 43’ü mağdurlara yönelik tazmin prosedürleri olduğunu belirtmiştir. Bunların arasında<br />
22 ülke veya birim tazminat prosedürünün kamu fonlarına dayandığını ve mahkeme kararı gerektiğini<br />
bildirmiştir. 13 ülke veya birim mahkeme kararına gerek olmaksızın kamu fonlarına dayanan tazmin prosedürlerine<br />
sahiptir. 35 ülke veya birimin tazmin prosedürleri kamu fonlarından sağlanmaktadır.<br />
(Tazmin prosedürünün mevcut olduğu 43 ülke veya birim arasından) 12 ülke veya birimde zararların ne<br />
düzeyde tazmin edildiğini belirlemek amacıyla araştırmalar yapılmıştır: Danimarka, Finlandiya, Fransa, İrlanda,<br />
Lüksemburg, Hollanda, Norveç, Polonya, Sırbistan, Makedonya, Türkiye, BK-İngiltere ve Galler ve BK-<br />
İskoçya. Araştırmaların çoğunda kesin tazmin düzeyi belirtilmemektedir. Danimarka’da 2008 yılı için tazmin<br />
düzeyi %2,5’tir. 2008 yılında Fransa’da 2007 yılı kararları için yapılan bir araştırma, zararları tazmin edilen (ya<br />
da tazminat alan) mağdurların %28’i arasından %63’ünün araştırmanın yapıldığı tarih itibariyle hiçbir tazminat<br />
almadığını, %24’ünün tamamını aldığını ve %13’ünün de toplam miktarın bir kısmını aldığını göstermektedir.<br />
2008 yılında Polonya’da yapılan bir araştırmaya göre, taleplerin %31’i kabul edilmiş ve mağdurlara ortalama<br />
1500 Avro tutarında tazminat ödenmişken Norveç’te tazmin oranı genellikle %90’dır.<br />
4.5 Adli işlemlerde yaşanan sorunlar ve şikayetler sonucunda yararlanıcıların zararlarının<br />
tazmini<br />
Bütün mahkeme yararlanıcılarının adli sistemin işleyişindeki aksaklıklara bağlı olarak maruz kaldığı zararların<br />
tazmini amacıyla ulusal bir mahkemeye başvurma hakkı olmalıdır. Bu sorunlar arasında yargılamanın aşırı<br />
uzun sürmesi, mahkeme kararlarının uygulanmaması, hakkız mahkumiyet ya da haksız tutuklama sayılabilir.<br />
Cevap veren bütün ülkelerde yargıdaki herhangi bir soruna karşı tazmin mekanizması vardır. Yine ülkelerin<br />
tümünde haksız tutuklama ya da haksız mahkumiyet için tazmin yöntemi vardır. 27 ülke veya birim yargılamanın<br />
aşırı uzun sürmesi, 21’i ise mahkeme kararlarının uygulanmaması halinde tazmin yöntemleri olduğunu<br />
bildirmişlerdir.<br />
Dolayısıyla, yargının işleyişindeki sorunlar olması halinde, belirli şartlar dahilinde tazminata hak kazanılması<br />
söz konusu olmaktadır. Aşağıdaki tabloda ülkeler, bu şartları göz önünde bulundurup bulundurmadıklarına<br />
göre renklendirilmiş kategorilerle sınıflandırılmaktadır.<br />
85
Şekil 4.7 Yararlanıcıların zararlarının çeşitli özel durumlarda tazminine yönelik sistem (S40)<br />
AŞAĞIDAKİ ŞARTLARDA YARARLANICILAR<br />
İÇİN TAZMİN SİSTEMİ<br />
(1) 15 ülke<br />
(2) 10 ülke<br />
(3) 11 ülke<br />
(4) 6 ülke<br />
(5) 1 ülke<br />
(6) 1 ülke<br />
(7) 1 ülke<br />
Veri temin edilmemiştir<br />
<strong>Avrupa</strong> Konseyi üye devleti değildir<br />
86<br />
Harita üzerindeki renklere göre ifade edilen kategoriler:<br />
(1) 15 ülke veya birim formda yer alan 4 durum için tazmin prosedürü uygulamaya koymuştur: (a) davaların<br />
uzun sürmesi, (b) mahkeme kararlarının uygulanmaması, (c) haksız tutuklama ve (d) haksız mahkumiyet:<br />
Andora, Azerbaycan, Bulgaristan, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi, Fransa, Lüksemburg, Malta,<br />
Monako, Norveç, Polonya, Portekiz, İspanya, İsveç, Makedonya ve BK-İngiltere ve Galler. (Haritada<br />
kırmızı renkte)<br />
(2) 10 ülke sadece aşağıdaki 2 durum için tazmin prosedürü uygulamaya koymuştur: (c) haksız tutuklama<br />
ve (d) haksız mahkumiyet: Ermenistan, Estonya, Finlandiya, İrlanda, Letonya, Litvanya, Hollanda,<br />
Rusya Federasyonu, Sırbistan ve Ukrayna. (Haritada mavi renkte)<br />
(3) 11 ülke sadece aşağıdaki 3 durum için tazmin prosedürü uygulamaya koymuştur: (a) davaların uzun<br />
sürmesi, (c) haksız tutuklama ve (d) haksız mahkumiyet: Avusturya, Bosna Hersek, Hırvatistan, Çek<br />
Cumhuriyeti, Danimarka, İzlanda, İtalya, Karadağ, Slovakya, Slovenya ve İsviçre. (Haritada yeşil<br />
renkte)<br />
(4) 6 ülke sadece aşağıdaki 3 durum için tazmin prosedürü uygulamaya koymuştur: (b) mahkeme kararlarının<br />
uygulanmaması, (c) haksız tutuklama ve (d) haksız mahkumiyet: Arnavutluk, Yunanistan, Macaristan,<br />
Moldova, Romanya ve Türkiye. (Haritada mor renkte)<br />
(5) BK-İskoçya’da mevcut olan tek tazminat kategorisi (a) davaların uzun sürmesidir; bununla birlikte tazminat<br />
için resmi hiç bir süreç bulunmamaktadır. (Haritada turuncu renkte)<br />
(6) Gürcistan’da mevcut olan tek tazminat kategorisi (c) haksız tutuklamadır (ya da yanlış gözaltı). (Haritada<br />
kahverengi renkte)
(7) Belçika’da sadece şu iki kategori için tazminat mevcuttur: (a) davaların uzun sürmesi, (c) haksız tutuklama.<br />
Ayrıca yargılama öncesi yanlış gözaltı için de tazminat talep etme imkanı vardır. (Haritada sarı<br />
renkte)<br />
San Marino (yolsuzluk, ihmal ya da ihkakı haktan imtina durumlarında hâkim aleyhine prosedür) ve BK-<br />
Kuzey İrlanda’da tazminat mümkün olmasına rağmen bunların bir kategoriye yerleştirilmeleri mümkün olmamıştır.<br />
Şekil 4.8<br />
Dava kategorileri başına yararlanıcıların tazminat talep edebilecekleri ülke veya birimlerin sayısı<br />
(S40)<br />
50<br />
45<br />
40<br />
35<br />
Ülke sayısı<br />
30<br />
25<br />
20<br />
42<br />
44<br />
15<br />
10<br />
5<br />
0<br />
21<br />
Mahkeme kararlarının<br />
uygulanmaması<br />
28<br />
Dava süresinin uzunluğu Haksız mahkumiyet Haksız tutuklama<br />
Ülke veya birimlerin çoğunluğu haksız tutuklama ve haksız mahkumiyet için tazminatlar uygulamaktadır.<br />
Ülke veya birimlerin neredeyse yarısında mahkeme kararlarının uygulanmaması ve davaların aşırı uzun sürmesi<br />
halleri için tazminat söz konusudur.<br />
2006 ile 2008 yılları arasındaki bazı küçük farklılıklar için çeşitli yorumlar, özellikle de bu 4 durum tanımıyla<br />
ilgili bazı açıklamalar getirilebilir (sözgelimi, haksız tutuklama/haksız mahkumiyet/yanlış gözaltı). Bunun yanısıra,<br />
bazen söz konusu prosedürün ulusal bir prosedüre mi yoksa <strong>Avrupa</strong> İnsan Hakları Mahkemesine götürülebilecek<br />
davalara mı işaret ettiğini anlamak zordur.<br />
Tazmin prosedürü imkanlarına ilave olarak, bu bölüme cevap veren ülke veya birimlerin neredeyse tamamında<br />
(44) yargı sisteminin işleyişi (sözgelimi davanın hâkim tarafından ele alınış biçimi ya da davaların uzunluğu)<br />
hakkında şikayette bulunmak için ulusal ya da yerel bir prosedür vardır. Sadece İrlanda 1 , Monako ve<br />
Ukrayna’da böyle bir prosedür bulunmamaktadır. Ermenistan önceki değerlendirme çalışmasında bulunmayan<br />
bu önlemin artık mevcut olduğunu bildirmiştir.<br />
Şikayetin incelenmesi ve işleme konulması konusunda çeşitli organlar ya da merciler görevlendirilmektedir.<br />
Bu merci üst mahkeme, <strong>Adalet</strong> Bakanlığı, Yargı Konseyi ya da Ombudsman gibi başka bir harici organ olabilir.<br />
1 İrlanda’da adli suiistimal ile ilgili şikayet prosedürü hakkında mevzuat tasarısı Ağustos 2010’da yayınlanmıştır.<br />
87
Genel olarak her zaman şikayetlerin yönlendirilebileceği bazı merciler vardır. Çoğunlukla yetkili organ üst<br />
mercidir (23 ülke veya birim). İlgili mahkemeler (21), <strong>Adalet</strong> Bakanlığı (18) ya da Yargı Konseyi de (19) bu<br />
şikayetleri değerlendirmekten sorumlu olabilir. Şikayetlerin karma bir yapı tarafından değerlendirilmesine<br />
sık rastlanmaktadır (25 ülke veya birimde 2 ila 5 merciden müteşekkil karma bir yapı 25 ülke veya birimde<br />
görülmektedir). Şikayetleri ele almak için tek bir mercinin görevlendirildiği 5 ülke vardır (Ermenistan ve<br />
Romanya’da Yargı Konseyi, İtalya’da Temyiz Mahkemesi, Hollanda’da Yüksek Mahkeme ve Malta’da <strong>Adalet</strong><br />
İdare Komisyonu). Bunun aksine Bulgaristan, Karadağ, Norveç, Rusya Federasyonu, Makedonya ve BK-<br />
İngiltere ve Galler’de bu talepleri ele almak için 5 merci bulunmaktadır. Bu ülke veya birimler son değerlendirme<br />
çalışmasından bu yana düzenlemelerini değiştirmişlerdir; bu yüzden, sonuçların analizinde temkinlik<br />
olmak gereklidir.<br />
Bu yetkili merciye şikayeti değerlendirirken şikayeti cevaplamak için belirli bir süre verilip verilmediği de<br />
önemlidir. Şikayete olanak sağlayan ulusal bir sistemi bulunan 44 ülke veya birimden 30’unda şikayeti cevaplamak<br />
için maksimum bir süre belirlenmiştir. Gürcistan, BK-Kuzey İrlanda ve BK-İskoçya dışındaki bu ülke veya<br />
birimler ayrıca şikayeti değerlendirmek için de bir süre sınırı koymuşlardır. 10 ülke ilgili mercilerin müştekiye<br />
cevap vermek ya da şikayeti ele almak için bir süreye tabi olmadıklarını bildirmiştir (Belçika, Danimarka, Finlandiya,<br />
Fransa, Yunanistan, İzlanda, Lüksemburg, San Marino, İsveç ve İsviçre). Slovenya ve Türkiye, geçen<br />
değerlendirme döneminden farklı olarak artık bir maksimum süre uygulandığını bildirmiştir. Bununla birlikte,<br />
bu ülkelerde mahkemelerin verdikleri hatalı kararlara karşı temyize başvurmak da mümkündür.<br />
Yararlanıcıların adli sistemdeki herhangi bir sorun için kiminle irtibat kuracaklarını kolaylıkla öğrenmeleri<br />
her zaman mümkün değildir. Ayrıca, ilgili mercilere şikayetlere cevap vermek için süre sınırı getirilmesi sayesinde<br />
şikayetçiler seslerinin duyulduğunu görmektedirler. Aynı zamanda, bu yararlanıcılarla ilgili olarak tazmin<br />
prosedürlerinin etkinliğinin gerçekçi bir analizini yapmak amacıyla, bu şikayetlerin sonuçlarının neler olduğunu<br />
analiz etmek de faydalı olabilir.<br />
88
Tablo 4.9 Adli sistemin işleyişine ilişkin şikayetlere cevap vermekle ve bunları ele almakla sorumlu<br />
mercilere tanınan süre sınırları (S44)<br />
Maksimum cevap verme süresi<br />
Maksimum şikayetleri ele alma süresi<br />
Ülke<br />
İlgili Mahkeme<br />
Üst mahkeme<br />
<strong>Adalet</strong> Bakanlığı<br />
Yüksek Yargı<br />
Konseyi<br />
Arnavutluk<br />
Andora<br />
Ermenistan<br />
Avusturya<br />
Azerbaycan<br />
Belçika<br />
Bosna Hersek<br />
Bulgaristan<br />
Hırvatistan<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Danimarka<br />
Estonya<br />
Finlandiya<br />
Fransa<br />
Gürcistan<br />
Yunanistan<br />
Macaristan<br />
İzlanda<br />
İrlanda<br />
İtalya<br />
Letonya<br />
Litvanya<br />
Lüksemburg<br />
Malta<br />
Moldova<br />
Monako<br />
Karadağ<br />
Hollanda<br />
Norveç<br />
Polonya<br />
Portekiz<br />
Romanya<br />
Rusya Federasyonu<br />
San Marino<br />
Sırbistan<br />
Slovakya<br />
Slovenya<br />
İspanya<br />
İsveç<br />
İsviçre<br />
Makedonya<br />
Türkiye<br />
Ukrayna<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
BK-Kuzey İrlanda<br />
BK-İskoçya<br />
TOPLAM 21 23 18 19 15 19 22 13 18 13<br />
Diğer Harici<br />
merciler<br />
İlgili Mahkeme<br />
Üst mahkeme<br />
<strong>Adalet</strong> Bakanlığı<br />
Yüksek Yargı<br />
Konseyi<br />
Diğer Harici<br />
merciler<br />
89
4.6 Yararlanıcıların memnuniyetinin değerlendirilmesi<br />
Mahkeme yararlanıcılarının ve mahkeme personelinin (hâkimler ve çalışanlar) memnuniyet seviyeleri ile<br />
toplumun mahkemelere duyduğu güven hakkında bilgiler adli sistemlerin kalite politikasının önemli araçlarıdır.<br />
CEPEJ’in “adli sistemlerin kalite politikası çalışma grubu” çerçevesinde Jean-Paul Jean ve Hélène Jorry 2 tarafından<br />
bir rapor ile anket modeli ve bunu takiben bir metodoloji kılavuzu hazırlanmıştır. Bu belgelerin kullanışlı<br />
olup olmadığı, 2011 yılında mahkemelerinde kullanmaları için üye ülkelere verilmeden önce CEPEJ tarafından<br />
pilot Mahkemeler Ağında test edilmiştir.<br />
Fiilen bir mahkeme ile teması olan kişilerle (davacılar, avukatlar, diğer hukuk profesyonelleri – adli bilirkişiler,<br />
tercümanlar, hükümet kurumlarının temsilcileri vb.) ve prosedüre doğrudan dâhil olanlarla (sözgelimi<br />
taraflar) memnuniyet seviyesini ölçmek için anketler yapılmıştır. Yargıyla ilgili yalnızca genel konularla ilgili bir<br />
defalık genel kamuoyu yoklamaları bu çerçevede uygun değildir. Aynı durum, mahkeme çalışanları (hâkimler<br />
ve hâkim harici personel) arasında ya da savcılık sisteminde (savcılar ya da savcı harici personel arasında) yapılan<br />
memnuniyet anketleri için de geçerlidir.<br />
28 ülke veya birim mahkeme yararlanıcılarına ya da hukuk profesyonellerine bu tarz anketleri kullandıklarını<br />
ifade etmişlerdir. 19 ülkede durum böyle değildir (bkz. aşağıdaki tablo). 2006 ile 2008 yılları arasında<br />
veriler değişmemiştir, fakat CEPEJ tarafından tasarlanan araçlar ülkelere sağlandığında durumun değişeceği<br />
beklenmektedir. Küçük ülkeler çoğu kez memnuniyet anketleri yapmamaktadırlar (Andora, Güney Kıbrıs Rum<br />
Yönetimi, Monako). Bunun nedeni mahkeme yararlanıcılarının, profesyonellerin ve mahkemelerin birbirleriyle<br />
daha yakın temas içerisinde bulunmaları olabilir.<br />
Şekil 4.10 Kamuoyunun yargıya duyduğu güveni ve/veya yargıdan memnuniyetini ölçmek için mahkeme<br />
yararlanıcıları ya da hukukçular arasında yapılan anketler (S41)<br />
YARARLANICILARA YA DA HUKUK PROFESYONELLERİNE YÖNELİK ANKET<br />
Anket yapılmamaktadır (19 ülke)<br />
Bütün kategorilerde (7 ülke)<br />
Sadece vatandaşlar ve mahkemelerin diğer yararlanıcılarına<br />
yönelik (4 ülke)<br />
Sadece meslek mensuplarına yönelik (4 ülke)<br />
Vatandaşlar ve meslek mensuplarına yönelik [hâkimler ve/<br />
veya mahkeme personeli dâhil] (10 ülke)<br />
Vatandaşlar ve meslek mensuplarına yönelik [sadece savcılar<br />
ve avukatlar] (3 ülke)<br />
Veri temin edilmemiştir<br />
<strong>Avrupa</strong> Konseyi üye devleti değildir<br />
Andora, Malta, Monako ve San Marino: anket yapılmamaktadır.<br />
90<br />
2 CEPEJ(2010)1 ve CEPEJ(2010)2.
8 ülke veya birimin (Avusturya, Azerbaycan, Hollanda, Rusya Federasyonu, İsveç, İsviçre ve Türkiye)<br />
bütün seviyelerde (mahkeme yararlanıcıları, meslek mensupları, vatandaşlar) anketler yaptıklarını belirtmiş<br />
olmaları dikkat çekmektedir. Bu durum yargı hizmetlerinin yararlanıcıların ve mahkemelerde çalışanların beklentileriyle<br />
uyumlu olmasını sağlamak yönündeki gayretlerini göstermektedir.<br />
2 ülke bir tarafta sadece savcılar ve avukatlar için ve diğer tarafta da vatandaşlar için anketler düzenlemektedir<br />
(Danimarka, Gürcistan). BK-İngiltere ve Galler yanıtlayıcıları adliyelerin farklı çıkış kapılarında rastgele<br />
seçmektedir (hâkimler ve sulh hâkimleri yanıtlayıcıların dışında tutulur), savcılar, avukatlar ve adliyenin diğer<br />
ziyaretçileri dâhil edilmekte ancak özel olarak hedef alınmamaktadır.<br />
Adli hizmetlerden yararlananlara yönelik anketler söz konusu olduğunda, formdaki 41. soruda “vatandaş<br />
/ adliye ziyaretçileri anketleri” ile “mahkeme yararlanıcıları anketleri” arasındaki ayrımın her zaman belirgin<br />
olmadığı görülmektedir. Yararlanıcıların memnuniyetlerinin, anketlerin vatandaşlara/adliye ziyaretçilerine yönelik<br />
olduğu Belçika, Letonya ve Slovenya ile anketlerin vatandaşlar/adliye ziyaretçileri ve ‘diğer mahkeme<br />
yararlanıcılarına’ yönelik olduğu Finlandiya’da hala en üst seviyede olduğu görülmektedir. Bu ülkelerde mahkemelerde<br />
çalışan meslek mensupları bu araştırmalara dâhil edilmemişlerdir ve sorular sadece yararlanıcılar<br />
ile vatandaşlara yöneltilmiştir.<br />
Bunun aksine, anket uygulanan meslek mensupları (hukukçular) ülkeden ülkeye değişiklik gösterse de,<br />
dört ülkede sadece yargı mensuplarına anket uygulanmıştır: Estonya (sadece mahkeme çalışanları), Litvanya<br />
(mahkeme çalışanları ve savcılar), Moldova (hâkimler, savcılar ve avukatlar) ve Portekiz (hâkimler, mahkeme<br />
çalışanları, savcılar ve avukatlar).<br />
Sadece mahkeme yararlanıcılarına yönelik değil aynı zamanda mahkemelerde çalışan meslek mensupları<br />
(hâkimler, mahkeme personeli) arasında da anketler düzenleyen, fakat bu anketlere avukatları ve savcıları dâhil<br />
etmeyen ülke veya birimler en geniş kategoriyi teşkil etmektedir. Anketlere dâhil edilen meslek mensupları<br />
ülkeden ülkeye değişiklik göstermektedir: Fransa, Norveç ve Sırbistan (hâkimler ve savcılar), Romanya ve Macaristan<br />
(bütün profesyoneller), İrlanda (mahkeme çalışanları), İspanya ve BK-İskoçya (hâkimler ve avukatlar),<br />
Makedonya (hâkimler ve mahkeme çalışanları), BK-Kuzey İrlanda (mahkeme çalışanları, savcılar ve avukatlar).<br />
Her bir ülke için anketlerin yöneltildiği kategorilerin dağılımı için ekte yer alan ilgili tabloya müracaat ediniz.<br />
Şekil 4.11 Memnuniyet anketi uygulanan yargı profesyonelleri veya mahkeme yararlanıcılarının grupları<br />
(S41)<br />
30<br />
25<br />
20<br />
Ülke sayısı<br />
15<br />
10<br />
5<br />
19<br />
15<br />
17 17 18 18<br />
24<br />
0<br />
Anket<br />
yapılmamaktadır<br />
Mahkeme<br />
personeli<br />
Avukatlar<br />
Mahkemelerin<br />
diğer<br />
yararlanıcıları<br />
Hâkimler Savcılar Vatandaşlar<br />
(mahkeme<br />
ziyaretçileri)<br />
Yukarıdaki tabloda memnuniyet anketi uygulanan meslek mensupları ya da yararlanıcı grupları arasında bir<br />
denge görülmektedir. Tabiatıyla en çok vatandaşların ve mahkeme yararlanıcıların görüşlerine başvurulmaktadır.<br />
Bu tabloda anketlerin ne sıklıkta yapıldığına değinilmemektedir; dolayısıyla, rastgele bir zamanda bir defalık<br />
anket yapmış bir ülke ile düzenli anket yapmakta olan diğer ülkelerin aynı tabloda yer almış olması muhtemeldir.<br />
Aşağıdaki tabloda anketlerin sıklıkları ve seviyeleri sunulmuştur. Sadece anket yapan ülkeler tabloya dâhil<br />
edilmiştir (28 ülke). Bunların arasından 15 ülke veya birim düzenli aralıklarla ulusal düzeyde anket yapmakta ve<br />
11 tanesi düzenli aralıklarla mahkemelerde anket yapmaktadır. Anketleri kullanan ülkelerin çoğu bunları rastgele<br />
zamanlarda ulusal düzeyde (18 ülke) ya da mahkemelerde (13 ülke) yapmaktadır.<br />
91
Avusturya, Azerbaycan, Belçika, Danimarka, Fransa, Rusya Federasyonu, Slovenya, İspanya ve Türkiye<br />
zaman zaman olmakla birlikte sistematik olarak anket yapmaktadırlar.<br />
Avusturya, Danimarka, Hollanda, Rusya Federasyonu, İspanya, Makedonya ve BK-İngiltere ve Galler<br />
hem ulusal seviyede hem de mahkemelerde anket yapmaktadır. Fransa ve Slovenya zaman zaman ve mahkeme<br />
seviyesinde anket uygulamaktadır.<br />
Tablo 4.12 Memnuniyet anketlerinin sıklığı ve seviyesi (S42)<br />
Avusturya<br />
Azerbaycan<br />
Belçika<br />
Danimarka<br />
Fransa<br />
Litvanya<br />
Hollanda<br />
Rusya Federasyonu<br />
Slovenya<br />
İspanya<br />
Makedonya<br />
Türkiye<br />
BK-İngiltere ve<br />
Galler<br />
BK-Kuzey İrlanda<br />
BK-İskoçya<br />
Avusturya<br />
Danimarka<br />
Hollanda<br />
Rusya Federasyonu<br />
İspanya<br />
İsviçre<br />
Makedonya<br />
Türkiye<br />
BK-İngiltere ve<br />
Galler<br />
BK-Kuzey İrlanda<br />
BK-İskoçya<br />
Avusturya<br />
Azerbaycan<br />
Belçika<br />
Estonya<br />
Finlandiya<br />
Fransa<br />
Gürcistan<br />
Macaristan<br />
İrlanda<br />
Letonya<br />
Moldova<br />
Norveç<br />
Portekiz<br />
Romanya<br />
Rusya Federasyonu<br />
Sırbistan<br />
İsveç<br />
Türkiye<br />
Avusturya<br />
Danimarka<br />
Finlandiya<br />
Fransa<br />
Gürcistan<br />
Macaristan<br />
Macaristan<br />
Norveç<br />
Romanya<br />
Rusya Federasyonu<br />
Sırbistan<br />
Slovenya<br />
İsveç<br />
İsviçre<br />
Ulusal Seviye<br />
16 ülke<br />
Mahkeme Seviyesi<br />
12 ülke<br />
Ulusal Seviye<br />
18 ülke<br />
Mahkeme Seviyesi<br />
14 ülke<br />
DÜZENLİ<br />
DÜZENLİ<br />
Bu tabloda sadece 2008 itibariyle anket uyguladıklarını belirten 28 ülke veya birim yer almaktadır. Ülkelerin<br />
yarısından fazlası ulusal seviyede olduğu kadar mahkeme seviyesinde de düzenli anketler yapmaktadır.<br />
4.7 Eğilimler ve sonuçlar<br />
<strong>Avrupa</strong>’da vatandaşların ve hukukçuların ilgili yasalar, mahkemeler ve adli işlemler hakkında İnternet yoluyla<br />
kolay ve ücretsiz olarak bilgi edinmelerini sağlamaya yönelik bir eğilim vardır. Sadece az sayıda ülke,<br />
prosedürlerin öngörülebilirlikleri (yani prosedürlerin tahmini süreleri) hakkında mahkemelerin muhtemel yararlanıcılarını<br />
bilgilendirmek üzere özel düzenlemelere sahiptir.<br />
Dezavantajlı gruplar arasında ırza geçme mağdurları, çocuklar ve çocuk suçlular adli işlemler sırasında en<br />
iyi korunan kategoriler olarak öne çıkmaktadır. Bu da genellikle özel duruşma düzenlemeleri, özel prosedür<br />
hakları ya da ihtiyaçlarına özel bilgi temini gibi yöntemlerle desteklenmeleri yoluyla yapılmaktadır. 34 ülke<br />
veya birimde (2006 yılında 30 ülke veya birim) savcılar, suç mağdurlarına yardım konusunda rol oynamaktadır.<br />
Ülke veya birimlerin çoğunluğunda, suç mağdurlarına yönelik bir tazminat prosedürü bulunmaktadır. Buna<br />
yönelik kamu fonu kurulması yaygın bir uygulamadır. Çoğunlukla tazminat elde etmek için mahkeme kararı<br />
gerekmektedir.<br />
Yargı sistemleri, mahkeme yararlanıcılarının mahkemelerdeki aksaklıklara karşı korunması amacıyla tazminat<br />
prosedürleri uygulamaya koymuştur. 26 ülke veya birimde aşırı uzun soruşturma sürelerine ve 20 ülke<br />
veya birimde mahkeme kararlarının uygulanmamasına yönelik tazminat prosedürleri vardır. Hemen hemen<br />
tüm ülkelerde kişinin haksız tutuklanması ya da hatalı mahkumiyeti durumunda tazminat sağlamaya yönelik<br />
önlemler vardır.<br />
Mahkeme yararlanıcılarının ihtiyaç ve beklentilerinin giderek daha fazla dikkate alınması kapsamında,<br />
<strong>Avrupa</strong>’da mahkeme yararlanıcılarının memnuniyet düzeyi ve mahkemelere duyulan güveni değerlendirmeye<br />
yönelik özel araçların ve anketlerin kullanılmasına doğru artan bir eğilim vardır. Bazı <strong>Avrupa</strong> ülkelerinde düzenli<br />
aralıklarla mahkemelerde ya da ulusal düzeyde anket düzenlemek yaygın bir uygulamadır. CEPEJ tarafından<br />
sağlanan anket modeli ve metodoloji rehberi, mahkeme yararlanıcıları arasında kamu adalet hizmetlerinin<br />
kalitesini geliştirmek amacıyla yapılacak anketlerin gelecekte daha rahat uygulanmasını kolaylaştıracaktır.<br />
92
5. BÖLÜM MAHKEMELER<br />
Değerlendirme Formunun açıklayıcı notunda mahkeme, “yasayla kurulan ve bir ya da birkaç hâkimin geçici<br />
ya da daimi olarak görev yaptığı belli idari bir yapı dâhilinde belirli türde ya da türlerde adli uyuşmazlıkları karara<br />
bağlamak üzere görevlendirilen merci” olarak tanımlanmaktadır.<br />
Mahkeme sistemlerine ilişkin halen devam etmekte olan ya da planlanan reformlar 16 ncı bölümde yer almaktadır.<br />
5.1 Mahkemelerin örgütlenmesi<br />
5.1.1 Genel yetkili ilk derece mahkemeleri, ihtisas ilk derece mahkemeleri ve coğrafi konumlar<br />
Bu bölümde aşağıdaki mahkemeler arasında farklar belirtilmiştir:<br />
• Genel yetkili çevresine sahip ilk derece mahkemeleri (adli birimler): bu mahkemeler davanın yapısı itibariyle<br />
ihtisas mahkemelerine gönderilmeyen diğer tüm konulara bakmaktadırlar,<br />
• İhtisas ilk derece mahkemeleri (adli birimler),<br />
• Coğrafi konumlarına göre bütün mahkemeler: bunlar duruşmaların yapıldığı tesis ya da adliyelerdir.<br />
Aynı şehirde birden fazla adliye olması halinde bunlar hesaba katılmalıdır. Sayılar genel yetkili ilk derece<br />
mahkemeleri ve ihtisas ilk derece mahkemeleri ile birlikte üst mahkemelerin ve/veya yüksek mahkemelerin<br />
konumlarının sayılarıdır.<br />
Tablo 5.1 2004 - 2008 yılları arasında adli birimler olarak ilk derece mahkemelerinin ve coğrafi konumlarına<br />
göre bütün mahkemelerin sayısı (S45)<br />
Ülke<br />
Genel yetkili ilk derece<br />
mahkemeleri (adli<br />
birim)<br />
İhtisas ilk derece<br />
mahkemeleri (adli<br />
birimler)<br />
2008 yılında<br />
ilk derece<br />
mahkemelerinin<br />
toplam sayısı<br />
2008 yılında<br />
ilk derece<br />
mahkemelerinin<br />
yüzdesi<br />
Bütün mahkemeler<br />
(coğrafi konumlar)<br />
2004 2006 2008 2004 2006 2008 2004 2006 2008<br />
Arnavutluk 29 21 22 1 1 1 23 4.3 39 31<br />
Andora 1 1 1 0 0 0 1 0.0 1 1 1<br />
Ermenistan 17 17 16 1 1 1 17 5.9 21 21 20<br />
Avusturya 153 153 154 7 7 7 161 4.3 149 149 149<br />
Azerbaycan 85 85 85 16 19 19 104 18.3 106 112 112<br />
Belçika 27 27 27 262 262 262 289 90.7 320 320 320<br />
Bosna Hersek 66 65 64 0 0 0 64 0.0 72 93 93<br />
Bulgaristan 145 140 156 5 5 33 189 17.5 153 153 182<br />
Hırvatistan 108 108 67 123 123 123 190 64.7 252 256 190<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi 4 7 7 10 11 11 18 61.1 14 18 18<br />
Çek Cumhuriyeti 86 86 86 0 0 0 86 0.0 98 98 98<br />
Danimarka 82 24 24 1 1 1 25 4.0 86 30 30<br />
Estonya 16 4 4 4 2 2 6 33.3 22 22 22<br />
Finlandiya 63 58 51 11 11 11 62 17.7 130 132 131<br />
Fransa 1 141 1 141 1 131 1 370 1 364 1 251 2 382 52.5 (900) (900) (900)<br />
Gürcistan 60 66 61 0 0 0 61 0.0 65 69 64<br />
Yunanistan 455 435 435 4 4 4 439 0.9 460 435 435<br />
Macaristan 131 131 131 20 20 20 151 13.2 157 157 157<br />
İzlanda 8 8 8 2 2 2 10 20.0 9 9 9<br />
İrlanda 3 4 67 3 1 1 (68) 187 180 130<br />
İtalya 1 013 1 014 1 011 58 58 58 1 069 5.4 1 291 1 292 1 289<br />
Letonya 34 34 34 1 1 1 35 2.9 41 41 42<br />
Litvanya 59 59 59 5 5 5 64 7.8 67 67 67<br />
Lüksemburg 5 5 5 5 5 5 10 50.0 8 8 8<br />
Malta 1 1 1 1 2 2 3 66.7 2 2 2<br />
Moldova 46 46 46 2 2 2 48 4.2 55 55 55<br />
Monako 18 18 18 6 6 6 24 25.0 1 1 1<br />
93
Ülke<br />
Genel yetkili ilk derece<br />
mahkemeleri (adli<br />
birim)<br />
İhtisas ilk derece<br />
mahkemeleri (adli<br />
birimler)<br />
2008 yılında<br />
ilk derece<br />
mahkemelerinin<br />
toplam sayısı<br />
2008 yılında<br />
ilk derece<br />
mahkemelerinin<br />
yüzdesi<br />
Bütün mahkemeler<br />
(coğrafi konumlar)<br />
2004 2006 2008 2004 2006 2008 2004 2006 2008<br />
Karadağ 17 17 17 3 3 3 20 15.0 22 22 22<br />
Hollanda 19 19 19 2 2 2 21 9.5 61 52 52<br />
Norveç 79 68 66 7 6 2 68 2.9 93 71 75<br />
Polonya 353 360 364 29 27 30 394 7.6 301 326 376<br />
Portekiz 229 231 231 116 116 95 326 29.1 333 326 336<br />
Romanya 188 188 179 4 4 10 189 5.3 250 249 246<br />
Rusya Federasyonu 9 170 9 846 10 082 82 119 82 10 164 0.8 VY VY VY<br />
San Marino 1 1 VY 1 1 1<br />
Sırbistan 169 138 138 18 17 17 155 11.0 VY 199 199<br />
Slovakya 45 45 54 3 4 12 66 18.2 58 51 68<br />
Slovenya 55 55 55 5 5 5 60 8.3 66 66 66<br />
İspanya 1 976 2 016 2 109 572 760 1305 3 414 38.2 683 703 743<br />
İsveç 91 76 76 15 11 11 87 12.6 132 135 134<br />
İsviçre 302 295 93 82 377 21.8 394 462<br />
Makedonya 27 25 25 VY 3 3 28 10.7 31 33 33<br />
Türkiye 2 502 4 017 4 141 1135 1574 1617 5 758 28.1 VY 5 767 5 758<br />
Ukrayna 722 679 726 54 54 54 780 6.9 790 783<br />
BK-İngiltere ve Galler 710 660 543 18 25 (0) 543 0.0 711 595 573<br />
BK-Kuzey İrlanda 22 22 20 2 2 20 21 19<br />
BK-İskoçya 22 22 72 22 22 VY 72 50 76<br />
Ortalama 18.1<br />
Ortanca 10.1<br />
Minimum 0.0<br />
Maksimum 90.7<br />
Yorumlar<br />
Ermenistan: : İhtisas mahkemeleri Mayıs 2009 tarihinde kaldırılmıştır.<br />
Bulgaristan: 28 idare mahkemesi 2007 yılında faaliyete başlamıştır.<br />
Fransa: Coğrafi konumlar hakkındaki veriler 2004, 2006 ve 2008 yılları için yaklaşık tahminlerdir. Tahmini rakamlar her<br />
referans yılının 1 Ocak günü itibariyledir.<br />
İrlanda: Yerel mahkemeler, ayrı ilk derece mahkemeleri olarak sayılmışlardır (25 Bölge Mahkemesi ve 41 Yerel Mahkeme).<br />
Bununla birlikte, dâhil edilen kategorilerdeki farklılıklar nedeniyle önceki yılların rakamları ile bir karşılaştırma<br />
yapmak mümkün değildir<br />
Norveç: Özel yetkili mahkemeler (İş Mahkemesi, Tapu Mahkemeleri) ve uzlaştırma kurulları sağlanan rakamlara dâhil<br />
edilmemişlerdir.<br />
Romanya: Askeri mahkemelerin ilk kez 2008 yılında dâhil edilmiş olması nedeniyle ihtisas mahkemeleri hakkındaki<br />
2008 yılı verileri önceki yılların verileriyle karşılaştırılabilir değildir.<br />
Rusya Federasyonu: 2008 yılına ait ihtisas ilk derece mahkemeleri rakamları 81 ticaret mahkemesini ve Rusya Federasyonu<br />
Yüksek Ticaret Mahkemesini içermektedir. 2006 yılı rakamları askeri mahkemeleri içermektedir.<br />
BK-İngiltere ve Galler: Divanlara ait veriler rakamlara dâhil edilmemiştir. İhtisas ilk derece mahkemeleri ile ilgili<br />
olarak mevcut 127 sulh hukuk mahkemesinde aile içi şiddet üzerine bazı ihtisas yaklaşımları başlatılmış, ruh sağlığı ve<br />
uyuşturucu için de pilot olarak toplam 8 sulh hukuk mahkemesinde özel yaklaşımlar uygulamaya konulmuştur. Kuzey<br />
Liverpool’daki Toplum <strong>Adalet</strong> Merkezi gibi toplumu ilgilendiren davalara odaklanan bazı mahkemeler vardır. Ancak, bütün<br />
bu mahkemeler genel yetki çevresine sahip olup ayrı merciler değildir.<br />
94<br />
Mahkemeler kanunlarda tanımlanan yetkilerine bağlı olarak farklı görevleri ifa etmektedirler. Çoğunlukla<br />
mahkemeler hukuk ve ceza davaları ile bazı durumlarda idare davalarına bakmaktan sorumludurlar. Bunlara<br />
ilave olarak, mahkemeler sicil işlerinden de (tapu, ticaret ve nüfus sicilleri) sorumlu olup icra davaları için özel<br />
daireleri bulunabilmektedir (Avusturya, Estonya, Finlandiya, Macaristan, Letonya, Polonya, Slovenya ve İs-
viçre; İspanya’da icra için özel mahkemeler vardır; bkz. soru 92). Dolayısıyla, üye ülke veya birimler arasında<br />
mahkeme sistemleri karşılaştırılırken temkinli olunmalıdır.<br />
Bosna Hersek, Çek Cumhuriyeti ve Gürcistan hariç <strong>Avrupa</strong> Konseyine üye devlet veya birimlerin tamamına<br />
yakınında ihtisas mahkemeleri vardır. Küçük ülkeler olmaları nedeniyle Andora ve San Marino’da birer mahkeme<br />
vardır. BK-Kuzey İrlanda ilgili soruyu cevaplamamıştır.<br />
<strong>Avrupa</strong> ortalamalarına bakıldığında, ihtisas ilk derece mahkemeleri, adli birim olarak kabul edilen bütün ilk<br />
derece mahkemelerinin %19’unu teşkil etmektedir. Belçika’da mahkeme sistemi neredeyse bütünüyle ihtisas<br />
ilk derece mahkemeleri üzerinden yürümektedir (ilk derece mahkemelerinin %90.7’sini teşkil etmektedir).<br />
Bu mahkemelerin çoğu Sulh Hukuk Mahkemesidir. Hırvatistan (çoğunlukla kabahat mahkemeleri) ve Güney<br />
Kıbrıs Rum Yönetimi’de nispi olarak önemli sayıda (%60’ın üzerinde) ihtisas mahkemesi bulunmaktadır. Öte<br />
yandan, Yunanistan (%0.9) ve Rusya Federasyonu’nda ihtisas mahkemelerinin sayısı çok azdır.<br />
İhtisas ilk derece mahkemeleri çeşitli davaları ele almaktadırlar. Cevap veren ülke veya birimlerin çoğunda<br />
ihtisas idare mahkemeleri, ticaret mahkemeleri ve iş mahkemeleri bulunmaktadır. Bazı ülke veya birimler aile,<br />
küçükler ve vasilik, sigorta ve sosyal yardım, askeri, (belirli) ceza gerektiren suçlar, cezai yaptırımların infazı ile<br />
kira ve kiracılık konularını ele alan mahkemeleri sıralamışlardır. Sözgelimi, Finlandiya’da (Bakanlar hakkındaki<br />
suçlamaların duruşmasını yapan Yüce Divan), İspanya’da (kadına karşı şiddet) ve Türkiye’de (fikri mülkiyet<br />
hukuk ve ceza mahkemeleri) gibi özel mahkemeler mevcuttur.<br />
Şekil 5.2<br />
2008 yılında 100.000 ülke sakini başına düşen genel yetkili ilk derece mahkemelerinin (adli<br />
birim) sayısı (S45)<br />
100.000 ÜLKE SAKİNİ BAŞINA DÜŞEN GENEL<br />
YETKİLİ ASLİYE MAHKEMELERİNİN<br />
(TÜZEL BİRİM) SAYISI<br />
0.1 – 1 arası (11 ülke)<br />
(1-2 arası (24 ülke)<br />
2-5 arası (9 ülke)<br />
5-57.9 arası (3 ülke)<br />
Veri temin edilmemiştir<br />
<strong>Avrupa</strong> Konseyi üye devleti değildir<br />
Çoğu ülke veya birimde (24) 100.000 ülke sakini başına 1 ile 2’den daha az genel yetkili ilk derece mahkemesi<br />
vardır. 11 ülkede bu mahkeme oranı 100.000 ülke sakini başına 1’den azdır. 9 ülke daha önemli oranlara<br />
sahiptir; sadece Türkiye, Rusya Federasyonu ve Monako 100.000 ülke sakini başına 5’ten daha fazla mahkeme<br />
bildirmişlerdir. Türkiye ve Rusya Federasyonu 2004 ile 2008 yılları arasında mahkemelerin sayısını önemli<br />
95
ölçüde artıran dört ülkeden ikisi olmuşlardır (bkz. şekil 5.5). Monako tarafından bildirilen rakam değerlendirilirken,<br />
nüfusunun az olmasının 100.000 kişi başına mahkeme sayısını ciddi biçimde etkilediği unutulmamalıdır<br />
Şekil 5.3 2008 yılında 100.000 ülke sakini başına tüm mahkemelerin sayısı (coğrafi konumlar) (S45)<br />
100.000 ÜLKE SAKİNİ BAŞINA TÜM<br />
MAHKEMELERİN SAYISI (COĞRAFİ KONUMLAR)<br />
0.3 – 1 arası (5 ülke)<br />
(1-2 arası (21 ülke)<br />
2-3 arası (9 ülke)<br />
3-5 arası (8 ülke)<br />
5-8.1 arası (2 ülke)<br />
Veri temin edilmemiştir<br />
<strong>Avrupa</strong> Konseyi üye devleti değildir<br />
Hollanda, Malta, Danimarka, Ermenistan ve Çek Cumhuriyeti 100.000 ülke sakini başına 1’den az mahkemeye<br />
sahiptir. İsviçre ve Türkiye 100.000 kişi başına 5 ve daha fazla mahkeme ile en yüksek oranlara sahiptir.<br />
Ülke veya birimlerin çoğunluğunda adli birim olarak ve coğrafi konum bakımından neredeyse aynı sayıda<br />
ilk derece mahkemesi bulunmaktadır. Adli birimlere oranla daha çok coğrafi konuma sahip olan İrlanda,<br />
Estonya ve Hollanda bu konuda önemli farklılık göstermektedir: Aynı mahkemenin birden fazla mekana dağılmış<br />
olması söz konusu olabilmektedir. Beklendiği şekilde, İspanya, ilk derece mahkemelerinin tek hâkimli<br />
mahkemeler olduğu düşüncesinden yola çıkarak, pek çok mahkemesini mahkeme konumuna göre değil adli<br />
birim kabul ederek bilgi vermiştir. Bu durum, aynı binada/coğrafi konumda birkaç genel yetkili ve/veya ihtisas<br />
ilk derece mahkemesinin olabileceğini göstermektedir.<br />
96
Şekil 5.4<br />
60%<br />
40%<br />
20%<br />
0%<br />
-20%<br />
-40%<br />
-60%<br />
2006 ile 2008 yılları arasında genel yetki çevresine sahip ilk derece mahkemelerinin [mutlak]<br />
sayısının Ortalama Yıllık Değişimi (S45)<br />
-38,0%<br />
-17,7%<br />
-12,1%<br />
-9,1%<br />
-7,6%<br />
-5,9%<br />
-4,8%<br />
-2,9%<br />
-2,3%<br />
-1,5%<br />
-0,9%<br />
-0,3%<br />
0,7%<br />
1,1%<br />
2,4%<br />
3,1%<br />
4,6%<br />
4,8%<br />
6,9%<br />
11,4%<br />
20,0%<br />
Hırvatistan<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
Finlandiya<br />
BK-Kuzey İrlanda<br />
Gürcistan<br />
Ermenistan<br />
Romanya<br />
Norveç<br />
İsviçre<br />
Bosna Hersek<br />
Fransa<br />
İtalya<br />
Andora<br />
Azerbaycan<br />
Belçika<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Danimarka<br />
Estonya<br />
Yunanistan<br />
Macaristan<br />
İzlanda<br />
Letonya<br />
Litvanya<br />
Lüksemburg<br />
Malta<br />
Moldova<br />
Monako<br />
Karadağ<br />
Hollanda<br />
Portekiz<br />
San Marino<br />
Sırbistan<br />
Slovenya<br />
İsveç<br />
Makedonya<br />
Avusturya<br />
Polonya<br />
Rusya Federasyonu<br />
Türkiye<br />
İspanya<br />
Arnavutluk<br />
Ukrayna<br />
Bulgaristan<br />
Slovakya<br />
Azalma Sabit (%0 değişim) Artış<br />
Bu soruya cevap veren 46 ülke veya birimden 24’ünde genel yetki çevresine sahip ilk derece mahkemelerinin<br />
sayısında 2006 ile 2008 yılları arasında herhangi bir değişiklik kaydedilmemiştir. İlk derece mahkemelerinin<br />
adli haritası 22 ülke veya birimde değiştirilmiştir: Mahkeme sayısı 12 ülke veya birimde azalırken 9’unda<br />
artmıştır.<br />
İlk derece mahkemelerinin sayısındaki en yüksek azalma eğilimi (%10’dan fazla) Hırvatistan, İrlanda, BK-<br />
İngiltere ve Galler ile Finlandiya’da gözlenmiştir. Bulgaristan ve Slovakya’da önemli artış eğilimleri görülmektedir.<br />
Genel olarak Kuzey ve Batı <strong>Avrupa</strong>’da (ancak aynı zamanda Hırvatistan, Gürcistan, Ermenistan ve Romanya)<br />
bir azalma eğilimi dikkat çekmekte iken, Doğu ve Güney <strong>Avrupa</strong> ülkelerindeki baskın eğilim ilk derece<br />
mahkemelerinin sayısının artırılması yönündedir.<br />
Bazı ülke veya birimlerin verileri yorumlanırken, mahkemelerinin mutlak sayılarının düşük olduğu göz<br />
önünde bulundurulmalıdır. Sözgelimi, İrlanda için durum böyledir: 2006 ile 2008 yılları arasındaki dönemde<br />
%25’lik bir düşüş bildirilmesine karşın, mutlak mahkeme sayısındaki değişiklik yalnızca 1’dir (2006 yılında 4 ve<br />
2008 yılında 3).<br />
Şekil 5.5<br />
2004 ile 2008 yılları arasında genel yetkili ilk derece mahkemelerinin [mutlak] sayısının Ortalama<br />
Yıllık Değişimi (S45)<br />
40%<br />
20%<br />
0%<br />
-20%<br />
-40%<br />
-50,0%<br />
-45,9%<br />
-21,2%<br />
-12,9%<br />
-12,5%<br />
-10,0%<br />
-9,6%<br />
-8,6%<br />
-8,6%<br />
-4,7%<br />
-3,8%<br />
-3,0%<br />
-2,4%<br />
-2,2%<br />
-1,5%<br />
-0,4%<br />
-0,1%<br />
0,3%<br />
0,3%<br />
0,4%<br />
0,8%<br />
1,5%<br />
3,3%<br />
3,7%<br />
4,8%<br />
9,5%<br />
28,6%<br />
32,3%<br />
-60%<br />
Estonya<br />
Danimarka<br />
Hırvatistan<br />
Arnavutluk<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
Finlandiya<br />
Sırbistan<br />
İsveç<br />
Norveç<br />
BK-Kuzey İrlanda<br />
Makedonya<br />
Ermenistan<br />
Romanya<br />
Yunanistan<br />
Bosna Hersek<br />
Fransa<br />
İtalya<br />
Andora<br />
Azerbaycan<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Macaristan<br />
İzlanda<br />
İrlanda<br />
Letonya<br />
Litvanya<br />
Lüksemburg<br />
Malta<br />
Moldova<br />
Monako<br />
Karadağ<br />
Hollanda<br />
San Marino<br />
Slovenya<br />
Ukrayna<br />
Avusturya<br />
Portekiz<br />
Gürcistan<br />
Polonya<br />
İspanya<br />
Bulgaristan<br />
Rusya Federasyonu<br />
Slovakya<br />
Türkiye<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi<br />
Azalma Sabit (%0 değişim) Artış<br />
97
2004 – 2008 döneminde oldukça benzer bir eğilim gözlenmektedir. Bosna Hersek, Finlandiya, Fransa,<br />
Norveç ve BK-İngiltere ve Galler’de 2004 ile 2008 yılları arasında ilk derece mahkemelerinin sayıları sürekli<br />
olarak azalmıştır. Diğer yandan, 2004 yılından 2008 yılına kadar bu tür mahkemelerin sayılarının artmaya devam<br />
ettiği 4 ülke (%9) vardır: Polonya, Rusya Federasyonu, İspanya ve Türkiye.<br />
Artan ya da azalan eğilimdeki diğer 19 ülke veya birim için küçük sayıların daha güvenilir bir analize olanak<br />
sağlamaması nedeniyle bir genelleme yapmak ve tek yönlü bir eğilim sunmak mümkün değildir. Daha ileri<br />
boylamsal kapsamlı araştırmalar sayesinde gelecekteki formlarda bazı yeni sonuçlar elde edilecektir.<br />
İhtisas ilk derece mahkemelerine ilişkin olarak, 2006 ile 2008 yılları arasında 32 ülke veya birimde herhangi<br />
bir değişiklik olmamıştır. Fransa, Norveç, Portekiz ve İsviçre bir azalma bildirmişlerdir. Diğer yandan, Bulgaristan,<br />
Polonya, Romanya, Slovakya, İspanya ve Türkiye’de ihtisas mahkemelerinin sayısı artmıştır. Rusya<br />
Federasyonu’nun bildirdiği rakamlar 2006 ve 2008 yıllarında farklı mahkemeleri içerdiği için, mahkemelerin<br />
sayıları karşılaştırılamamaktadır. Bütün değerlendirme dönemlerine ait karşılaştırmalı verilere bakıldığında<br />
İspanya ve Türkiye’de mahkeme sayılarının sürekli arttığı vurgulanmalıdır.<br />
Şekil 5.6<br />
2006 ve 2008 yılları arasında tüm mahkemelerin [mutlak] sayılarındaki (coğrafi konum) eğilimler<br />
(S45)<br />
60%<br />
40%<br />
20%<br />
0%<br />
-20%<br />
-27,8%<br />
-25,8%<br />
-7,2%<br />
-4,8%<br />
-3,7%<br />
-1,2%<br />
-0,8%<br />
-0,7%<br />
-0,2%<br />
-0,2%<br />
2,4%<br />
3,1%<br />
5,6%<br />
5,7%<br />
15,3%<br />
17,3%<br />
19,0%<br />
33,3%<br />
52,0%<br />
-40%<br />
-60%<br />
İrlanda<br />
Hırvatistan<br />
Gürcistan<br />
Ermenistan<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
Romanya<br />
Finlandiya<br />
İsveç<br />
İtalya<br />
Türkiye<br />
Andora<br />
Avusturya<br />
Azerbaycan<br />
Belçika<br />
Bosna Hersek<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Danimarka<br />
Estonya<br />
Yunanistan<br />
Macaristan<br />
İzlanda<br />
Litvanya<br />
Lüksemburg<br />
Malta<br />
Moldova<br />
Monako<br />
Karadağ<br />
Hollanda<br />
San Marino<br />
Sırbistan<br />
Slovenya<br />
Makedonya<br />
Letonya<br />
Portekiz<br />
Norveç<br />
İspanya<br />
Polonya<br />
İsviçre<br />
Bulgaristan<br />
Slovakya<br />
BK-İskoçya<br />
Azalma Sabit (%0 değişim) Artış<br />
2006 ve 2008 yıllarına ait verilerin mevcut olduğu 43 ülke veya birim arasından 23’ü coğrafi mahkeme<br />
konumlarının sayısı aynen muhafaza edilmiştir. 10 ülke veya birim azalan bir eğilim sergilerken, diğer 9 ülke<br />
veya birimde mahkeme sayıları artmıştır. İsviçre’deki artışın başlıca sebebi, 2006 rakamlarının en büyük kantonlardan<br />
birini (Bern) içermemesidir.<br />
98
5.1.2 Düşük değerdeki alacaklar, işten çıkarmalara ve yağma davalarına bakmaya yetkili ilk derece<br />
mahkemeleri<br />
Tablo 5.7 2008 yılında küçük talepler için borç tahsili, işten çıkarma ve yağmaya ilişkin davalara bakmaya<br />
yetkili ilk derece mahkemelerinin sayısı (coğrafi konumlar) (S48)<br />
Ülke<br />
Düşük değerdeki alacakların tahsili İşten çıkarma Yağma<br />
Mutlak sayı<br />
100.000 ülke<br />
sakini başına<br />
Mutlak sayı<br />
100.000 ülke<br />
sakini başına<br />
Mutlak sayı<br />
100.000 ülke<br />
sakini başına<br />
Arnavutluk 22 0.69 22 0.69 22 0.69<br />
Andora 1 1.18 1 1.18 1 1.18<br />
Avusturya 141 1.69 16 0.19 16 0.19<br />
Azerbaycan VY VY 85 0.98 3 0.03<br />
Belçika 187 1.75 21 0.20 27 0.25<br />
Bosna Hersek 48 1.25 48 1.25 48 1.25<br />
Bulgaristan UD UD 113 1.48 146 1.91<br />
Hırvatistan 80 1.80 67 1.51 88 1.98<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi 6 0.75 1 0.13 10 1.25<br />
Çek Cumhuriyeti 86 0.82 86 0.82 86 0.82<br />
Danimarka 24 0.44 24 0.44 24 0.44<br />
Estonya 4 0.30 4 0.30 4 0.30<br />
Finlandiya UD UD 51 0.96 51 0.96<br />
Fransa 610 0.95 216 0.34 186 0.29<br />
Macaristan 111 1.10 20 0.20 131 1.30<br />
İzlanda 8 2.50 8 2.50 8 2.50<br />
İrlanda 1 0.02 2.5 0.06<br />
İtalya 846 1.42 165 0.28 165 0.28<br />
Letonya 34 1.50 34 1.50 39 1.72<br />
Litvanya 54 1.61 59 1.76 54 1.61<br />
Lüksemburg 3 0.61 3 0.61 2.5 0.51<br />
Malta 1 0.24 1 0.24 1 0.24<br />
Moldova 47 1.32 46 1.29 47 1.32<br />
Monako 1 3.22 1 3.22 2 6.43<br />
Karadağ 17 2.74 15 2.42 17 2.74<br />
Hollanda 19 0.12 19 0.12 19 0.12<br />
Norveç 67 1.41 67 1.41 67 1.41<br />
Polonya 319 0.84 224 0.59 360 0.94<br />
Portekiz 232 2.19 59 0.56 233 2.19<br />
Romanya 179 0.83 41 0.19 179 0.83<br />
Rusya Federasyonu 7 554 5.32 2 549 1.79 10 081 7.10<br />
Sırbistan 138 1.88 138 1.88 138 1.88<br />
Slovakya 54 1.00 54 1.00 54 1.00<br />
Slovenya 44 2.17 4 0.20 11 0.54<br />
İspanya 1 645 3.63 319 0.70 1 479 3.27<br />
İsveç 53 0.58 53 0.58 53 0.58<br />
İsviçre 234 3.04 141 1.83 120 1.56<br />
Makedonya 26 1.27 26 1.27 26 1.27<br />
Türkiye 851 1.19 1 137 1.59 1 193 1.67<br />
BK-İngiltere ve Galler 216 0.40 26 0.05 248 0.46<br />
BK-Kuzey İrlanda 7 0.40 VY VY 20 1.14<br />
BK-İskoçya 49 0.95 VY VY 50 0.97<br />
Ortalama 1.41 0.96 1.36<br />
Ortanca 1.19 0.76 1.07<br />
Minimum 0.02 0.02 0.03<br />
Maksimum 5.32 3.22 7.10<br />
99
Not: Ermenistan, Gürcistan, Yunanistan, San Marino ve Ukrayna 48. soru için veri sağlayamamışlardır. Gürcistan’da<br />
bütün dava türlerine genel yetkili mahkemeler tarafından bakılmaktadır, ancak sayı mevcut değildir. İrlanda ve Lüksemburg<br />
yağma davalarına bakmaya yetkili mahkemelerin sayılarının 2 ile 3 arasında değiştiğini bildirmişlerdir. Karşılaştırma<br />
maksadıyla her iki ülke için bu tabloda 2.5 mahkeme sayısı alınmıştır. Bunun yanında, İrlanda her bir yerel mahkemeyi<br />
ayrı mahkemeler olarak saymamıştır.<br />
Düşük Değerdeki Alacaklar<br />
Düşük değerdeki alacakların tahsiline yetkili mahkemelerin <strong>Avrupa</strong> ortalaması 1.41 ve <strong>Avrupa</strong> ortancası<br />
1.19 iken, Rusya Federasyonu (5,32), İspanya (3,63), Monako (3,22) ve İsviçre’de (3,04) nispeten daha çok sayıda<br />
(100.000 ülke sakini başına 3 mahkemeden çok) mahkeme olduğu görülmektedir. İrlanda (0,02), Hollanda<br />
(0,12), Malta (0,24), Estonya (0,30), BK-İngiltere ve Galler (0,40) ve BK-Kuzey İrlanda’da (0,40) bu sayının oldukça<br />
düşük olduğu kaydedilmektedir. Ancak, bu gösterge, düşük değerdeki alacak tanımına oldukça hassastır.<br />
Aslında uyuşmazlığın mali miktarı konusunda ülke veya birimler arasında büyük bir farklılık vardır. En düşük<br />
değer Litvanya’da (≤ 72,40 Avro), en büyük değer de San Marino’da (≤ 50.000 Avro) görülmektedir. Bu farklılıklar<br />
kısmen ülkelerin özel ekonomik durumlarından, uygulanmakta olan hukuk usulleri kurallarından ve bu<br />
alandaki mahkemelerin ihtisaslaşma seviyesinden kaynaklanmaktadır.<br />
Tablo 5.8 2008 yılında küçük taleplerin parasal değeri (S48)<br />
Ülke Küçük taleplerin parasal değeri Ülke Küçük taleplerin parasal değeri<br />
Arnavutluk ≤1 500 Avro Malta ≤ 3 494 Avro<br />
Andora ≤1 200 Avro Moldova Tanım Yok<br />
Ermenistan Asgari ücret x ≤ 5 000 Monako ≤ 1 800 Avro<br />
Avusturya ≤10 000 Avro Karadağ ≤ 500 Avro<br />
Azerbaycan Tanım Yok Hollanda ≤ 5 000 Avro<br />
Belçika ≤1 860 Avro Norveç ≤ 14 850 Avro<br />
Bosna Hersek ≤1 500 Avro Polonya ≤ 2 371 Avro<br />
Bulgaristan Tanım Yok Portekiz ≤ 14 963.94 Avro<br />
Hırvatistan ≤1 364 Avro Romanya ≤ 2 509.28 Avro<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi Tanım Yok Rusya Federasyonu ≤ 1 470 Avro<br />
Çek Cumhuriyeti Tanım Yok San Marino ≤ 50 000 Avro.<br />
Danimarka ≤6 640 Avro Sırbistan ≤ 1 124 Avro<br />
Estonya ≤2 000 Avro Slovakya ≤ 500 Avro<br />
Finlandiya Tanım Yok Slovenya ≤2 000 Avro<br />
Fransa ≤10 000 Avro İspanya ≤3 000 Avro<br />
Gürcistan ≤852 Avro İsveç ≤ 1 891 Avro<br />
Yunanistan ≤ 800 Avro İsviçre<br />
310 Avro ile 21 400 Avro arasında<br />
(kantondan kantona değişmektedir)<br />
Macaristan ≤ 18 834 Avro Makedonya ≤ 2 932 Avro<br />
İzlanda Tanım Yok Türkiye ≤ 2 959 Avro<br />
İrlanda ≤2 000 Avro Ukrayna Tanım Yok<br />
İtalya ≤ 15 494 Avro BK-İngiltere ve Galler ≤ 1 041 veya ≤ 5 203 Avro<br />
Letonya Tanım Yok BK-Kuzey İrlanda Miktar belirtilmemiştir<br />
Litvanya ≤ 72.40 Avro BK-İskoçya* ≤ 3 122 Avro<br />
Lüksemburg<br />
≤ 10 000 Avro<br />
Yorumlar<br />
Arnavutluk: Düşük değerdeki alacaklar için belirli bir tanım yoktur, fakat Hukuk Usulleri Kanununda Aralık 2008 tarihinde<br />
yapılan değişiklikten bu yana toplam 1500 Avro’ya kadar olan hukuk davalarına tarafların 3 hâkimden oluşan bir<br />
heyetin karar vermesini açıkça talep etmemeleri halinde düzenli olarak tek bir hâkim tarafından karar verilmektedir.<br />
Ermenistan: 2006 verileri.<br />
Hırvatistan: Ulusal para biriminde düşük değerdeki alacaklar parasal değeri 10.000 Kuna’dan azdır.<br />
Çek Cumhuriyeti: Düşük değerdeki alacaklar için belirli bir tanım yoktur, fakat uyuşmazlığın miktarı 2.000 CZK’dan (63<br />
Avro) azsa başvurular kabul edilmez.<br />
100
Estonya: “Düşük değerdeki alacaklar” birkaç farklı anlam taşımaktadır: 1) 2.000 Avro’nun altındaki talepler. Bu durumda<br />
mahkeme dava hakkında basitleştirilmiş işlemler yoluyla hüküm verebilmektedir. Bütün genel mahkemeler bu davaları<br />
çözmek için yetkilidirler. 2) Ödeme emri prosedürü için yapılan talepler (6.391 Avro’ya kadar). 2008 yılında bu talepler<br />
için herhangi bir genel mahkemeye gitmek mümkündü. 2009 yılından bu yana bu talepler sadece elektronik yoldan<br />
yapılabilmektedir ve sadece tek bir adliyede çözülmektedir.<br />
Finlandiya: Finlandiya’da düşük değerdeki alacaklar hukuki bir kavram olarak mevcut değildir. Çözülmeyen hukuki konular<br />
acil mahkeme işlemi ile çözülebilmektedir.<br />
Yunanistan: 2006 verileri.<br />
Norveç: 1 Ocak 2008 tarihinde yürürlüğe giren 2005 tarihli Uyuşmazlık Kanunu düşük değerdeki alacaklar için basitleştirilmiş<br />
bir prosedür getirmiştir. Düşük değerdeki alacaklar mali değer 125.000 NOK’dan (14.850 Avro) azdır.<br />
Polonya: Düşük değerdeki alacak talepleri toplam değeri 10.000 PLN’yi aşmayan sözleşmelere ve sözleşme ilişkilerinin<br />
ihlaline dayalı mülk talepleri ve konut hususlarındaki kira ödeme uyuşmazlıkları, mahkeme emanetidir.<br />
Romanya: Düşük değerdeki alacaklar için özel bir tanım yoktur, fakat ilk derece mahkemelerinin yetki çevresine giren<br />
taleplerin maksimum limitleri şu şekilde tanımlanmıştır: 1. değeri 2.509,28 Avro’ya kadar olan talepler stajyer hâkimlere<br />
verilmektedir; 2. ticari davalarda değeri 25.092,84 Avro’ya kadar olan talepler diğer hâkimlere verilmektedir; 3. hukuk<br />
davalarında değeri 125.464,21 Avro’ya kadar olan talepler diğer hâkimlere verilmektedir.<br />
Rusya Federasyonu: 2006 verileri.<br />
San Marino: Düşük değerdeki alacaklar için herhangi bir tanım sağlanmamıştır, fakat işlevsel yetki çevresi iki hâkim<br />
arasında paylaştırılmıştır: Talebin değerinin 50.000 Avro’dan az ya da çok olmasına bağlı olarak Hukuk Komiseri Hâkimi<br />
ve Sulh Hâkimi.<br />
Sırbistan: 2006 verileri.<br />
Slovakya: Düşük değerdeki alacaklar mahkemeye sunulduğu zaman tüm faizler, masraflar ve harcamalar hariç değeri<br />
500 Avro’yu aşmayan taleptir.<br />
Slovenya: 2008 Mayıs ayında Hukuk Usulü Kanunu değiştirilmiştir. Ulusal para birimiyle 200.000 Slovenya Toları değeri<br />
2.000 Avro olarak değiştirilmiştir. Bu davalarda basitleştirilmiş özel prosedür uygulanmaktadır.<br />
İspanya: 3.000 Avro’yu aşmayan taleplerde sözlü ve basit usul uygulanmaktadır. 30.000 Avro’yu aşmayan borçlarda<br />
takip usulü uygulanmaktadır.<br />
İsveç: 2008 yılında talep 20.500 SEK’den azdı.<br />
Makedonya: 180.000 Denarı aşmayan talep.<br />
Türkiye: 5.490 TL’den düşük değerdeki alacaklara sulh hukuk mahkemeleri tarafından bakılmaktadır.<br />
BK-İngiltere ve Galler: 1. Mali değeri 5.000 Pound’u aşmayan talepler, kişisel yaralanmalar ve konut tamiri talepleri<br />
hakkındaki özel hükümlere tabidir; 2. Mali değeri 5.000 Pound’u aşmayan kişisel yaralanma talepleri ile 1.000 Pound’u<br />
aşmayan kişisel yaralanma tazminat talepleri; 3. Tamiratın ve diğer işlerin tahmini bedelinin 1.000 Pound’u aşmadığı ve<br />
zarara ilişkin diğer taleplerin mali değerinin 1.000 Pound’dan az olduğu hallerde ikamet yerlerinin kiracısı tarafından bu<br />
yerlerin tamiri ve diğer işleri için ev sahibi aleyhine yapmış olduğu talepleri içeren davalar.<br />
BK-İskoçya: 3.000 Pound. Mahkemeler karar infazına veya tahsilata bakmaz.<br />
İşten Çıkarmalar<br />
Az sayıdaki ilk derece mahkemesi işten çıkarma davaları için yetkilidir. <strong>Avrupa</strong> ortalaması ve <strong>Avrupa</strong> ortancası<br />
sırasıyla 0,96 ve 0,76’dır. 100.000 ülke sakini başına en yüksek mahkeme sayısı Monako (3,22) (mahkeme<br />
sayısı ve nüfus çok az olduğundan, hesaplanan oran pek de uygun değildir) İzlanda (2,50) ve Karadağ’da (2,42)<br />
bulunmaktayken, İrlanda burada da en düşük sayıya sahiptir (0,22). İrlanda’yı BK-İngiltere ve Galler (0,05),<br />
Hollanda (0,12) ve Güney Kıbrıs Rum Yönetimi (0,13) takip etmektedir. BK-İngiltere ve Galler’in yanı sıra tüm<br />
bu ülkelerde ihtisas iş mahkemeleri yoktur. İşten çıkarma davalarına bakmaya yetkili mahkemelerin sayısı ile<br />
iş mahkemelerinin mevcudiyeti arasındaki ilişkinin analizini yapmak burada mümkün değildir, çünkü mevcut<br />
bilgi çok azdır.<br />
Yağmalar<br />
Yağma davalarına bakmaya yetkili mahkemelerde en yüksek sayı yine Rusya Federasyonu (7,10), Monako<br />
(6,43) ve (bazı çekincelerle birlikte) İspanya’da görülmektedir. Azerbaycan (0,03), İrlanda (0,06), Hollanda<br />
101
(0,12) ve Avusturya (0,19) 100.000 ülke sakini başına en düşük sayıları temsil etmektedirler. Yine, ceza gerektiren<br />
küçük suçlara bakan ihtisas mahkemeleri hakkındaki mevcut bilginin eksik olması nedeniyle, yağma<br />
suçlarına bakmaya yetkili mahkemelerin sayısı arasında bir karşılaştırma yapılamamaktadır.<br />
5.2 Mahkemelerin bütçe yetkileri<br />
Şekil 5.9<br />
2008 yılında münferit mahkeme bütçesinden sorumlu otoriteler, olumlu cevap veren ülke veya<br />
birimler (S61)<br />
100<br />
90<br />
80<br />
23<br />
Değerlendirme ve<br />
kullanımın kontrolü<br />
70<br />
29<br />
60<br />
23<br />
15<br />
Günlük yönetim<br />
50<br />
18<br />
40<br />
21<br />
20<br />
30<br />
20<br />
10<br />
0<br />
7<br />
2<br />
6<br />
8<br />
28<br />
13<br />
16<br />
6<br />
11<br />
3<br />
6<br />
19<br />
19<br />
Tahkim ve tahsis<br />
Yönetim Kurulu<br />
Mahkeme<br />
Başkanı<br />
Mahkeme İdari<br />
Müdürü<br />
Yazı İşleri<br />
Müdürü<br />
Diğer<br />
Hazırlık<br />
102<br />
Şekilde 46 ülke veya birim hesaba katılmıştır (sadece San Marino hiçbir bilgi verememiştir).<br />
Bütçelere ilişkin yetki ve sorumluluğun düzenlenmesi bir ülke veya birimden diğerine farklılık gösterebilmektedir.<br />
Her bir mercinin rolünü incelerken mahkeme bütçelerinin bütün aşamalarında Mahkeme Başkanının<br />
en fazla müdahil olan merci olduğu dikkat çekmektedir. Ülke veya birimlerin %52’sinde bütçenin hazırlanmasından,<br />
tahkiminden, günlük yönetiminden ve değerlendirilmesi ile kontrolünden Mahkeme Başkanı<br />
sorumludur. Mahkeme Başkanı çoğunlukla bütçenin hazırlanmasında rol almaktadır.<br />
Bu konuda payı olan “diğer” mercilerin arasında <strong>Adalet</strong> Bakanlığı veya Bakanlık birimlerinden birisi (ilk derece<br />
mahkemelerinin bütçesi için Azerbaycan, kendi bütçesini idare eden yüksek mahkeme hariç olmak üzere<br />
Belçika, Letonya, Romanya ve Slovakya ile BK-İngiltere ve Galler), maliye bakanlığı (Lüksemburg, Karadağ),<br />
Yüksek Mahkemelerin Başkanları (Avusturya, Makedonya) ya da yüksek mahkemelerin Başkanlarından müteşekkil<br />
ortak bir heyet (Rusya Federasyonu), ulusal mahkeme idaresi (Danimarka, Gürcistan, Karadağ, Ukrayna,<br />
BK-Kuzey İrlanda, BK-İskoçya, Türkiye), devlet denetleme Bürosu (Letonya, Makedonya), Başsavcılık<br />
Bürosu (Lüksemburg, Türkiye), ya da mahkeme saymanları da (Bosna Hersek, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi,<br />
Litvanya) yer almaktadırlar.<br />
Uygun olduğu hallerde, Mahkeme idari işler müdürü de sıklıkla bütçe sürecinin bütün aşamalarında hazır<br />
bulunmakla birlikte, çoğunlukla mahkeme bütçesinin günlük yönetimine bakmaktadır. Yazı işleri müdürü ve<br />
yönetim kurulu daha az müdahil olmaktadırlar. Hollanda ve BK-Kuzey İrlanda’da yönetim kurulu bütçenin<br />
günlük yönetiminden sorumludur.<br />
Mahkemenin bütçe süreci farklı seviyelerde (ulusal seviyeden bölgesel ya da yerel seviyeye kadar) ve her<br />
bir kademe için farklı biçimde düzenlenebilmektedir. Her bir seviyede ve her mahkeme kademesinde sürece<br />
çeşitli aktörler dâhil olabilmektedir.
Tablo 5.10 2008 yılında münferit mahkeme bütçelerinin yönetim aşamaları, olumlu cevap veren ülke veya<br />
birimlerin sayısı (S61))<br />
100%<br />
90%<br />
80%<br />
19<br />
19<br />
18<br />
29<br />
70%<br />
6<br />
3 11<br />
60%<br />
50%<br />
40%<br />
30%<br />
20%<br />
16<br />
28<br />
13<br />
21<br />
6<br />
20 15<br />
23<br />
23<br />
Diğer<br />
Yazı İşleri Müdürü<br />
Mahkeme İdare Müdürü<br />
Mahkeme Başkanı<br />
Yönetim Kurulu<br />
10%<br />
0%<br />
8 6<br />
Hazırlık Tahkim ve tahsis Günlük yönetim Değerlendirme ve<br />
kullanımın kontrolü<br />
2<br />
7<br />
Mahkeme bütçesinin yönetiminin bütün aşamalarında mercilerin hemen hemen aynı oranda müdahil oldukları<br />
gözlenmektedir. Başta hazırlık aşaması olmak üzere bütün aşamalarda Mahkeme Başkanı en çok müdahil<br />
olan mercidir.<br />
5.3 Mahkemelerde bilgi ve iletişim teknolojileri (BİT) (e-adalet ve e-mahkemeler) 1<br />
<strong>Avrupa</strong> mahkemelerinde bilgisayar sistemlerinin kurulumu hakkında analiz için üç alan seçilmiştir:<br />
• Hâkimlere ve mahkeme personeline doğrudan yardım için kullanılan bilgisayar imkanları: “Temel”<br />
uygulamalardan biri, hâkim ya da mahkeme personelinin kararlarını ya da davayı “elektronik dosya”<br />
halinde hazırlamalarına imkan veren kelime işlemci / ofis imkanlarıdır. Hukuki araştırmalar alanında<br />
CD-ROM üzerinde ya da yerel ağ veya İnternet üzerinde çalışan birtakım uygulamalar hâkimlerin kanun<br />
metinlerine, temyiz kararlarına, hükümlere, mahkeme çalışma yöntemlerine vb. bilgilere erişmesine<br />
imkan vermektedir. Ofis uygulamaları ve içtihatlara ilişkin araçlar, hâkimlerin hüküm verirken iş yükünü<br />
azaltmak için kullanabilecekleri “standart kararlara” ilişkin model ya da şablonlar geliştirilmesine yönelik<br />
imkanlarla birlikte kullanılabilir. Hâkimlere ve mahkeme personeline doğrudan yardım amacıyla<br />
kullanılan diğer bilgisayar imkanları elektronik içtihat veritabanları, e-posta imkanları ve İnternet bağlantılarıdır.<br />
• Davaların kaydı ve yönetimi için sistemler: Geleneksel mahkeme kayıt defterleri ve diğer sicillerin yerini<br />
mahkeme kayıtlarının tutulduğu bilgisayarlı veritabanları almaktadır. Bu sistemler, dava bilgilerinin<br />
kaydıyla sınırlı kalmamakta, aynı zamanda davaların yönetimi alanında birtakım kolaylıklar da getirmektedir.<br />
Uygulama alanları şunlardır: Mahkemelerin performansına ilişkin bilgilerin üretilmesi, mahkemelerin<br />
mali yönetimi ve adli olmayan dava yönetim destek sistemleri (dava takibi, dava planlama ve<br />
döküman yönetimi).<br />
• Mahkemeler ve çevreleri arasında elektronik iletişim ve bilgi değişimi: Mahkeme yaralanıcılarına ilişkin<br />
olarak en çok bilinen araçlardan biri mahkeme faaliyetleri ve organizasyonu hakkında farklı bilgileri<br />
(sözgelimi davaların çevrimiçi olarak takip edilmesini) sağlayan mahkeme internet siteleridir. Genel olarak<br />
internet sitesinde indirilebilir formlar sunulmakta veya bir talebin elektronik ortamda iletilmesine<br />
imkan tanınmaktadır. Ayrıca ticaret tescili ve tapu tescili gibi elektronik sicil işlemleri de uygulanmaktadır.<br />
Cep telefonu üzerinden kısa mesajlar tarafların mahkeme listesindeki davalarının durumu hakkında<br />
bilgilendirmelerini sağlayabilir. Mahkeme salonundaki teknolojiler, örnek olarak video konferans<br />
1 Detaylı bilgi için bkz. Velicogna M. (2007) <strong>Avrupa</strong> Yargı sistemlerinde Bilgi ve İletişim teknolojisinin kullanımı (Use of Information and Communication<br />
technology in European Judicial systems), CEPEJ Çalışma No: 7 (Strasbourg).<br />
103
sistemleri, elektronik kanıt sunum yazılımı, görsel araçlar, tarama ve barkod cihazları, dijital işitsel teknoloji<br />
ve gerçek zamanlı transkripsiyon cihazları dâhil olmak üzere tarafların davalarını mahkemeye<br />
sunmalarını kolaylaştıran geniş bir donanım ve yazılım yelpazesini içermektedir.<br />
Tablo 5.11 puan sistemine göre yapılmıştır ve söz konusu üç alan için farklı bilgisayar imkanlarının kullanımını<br />
sunmaktadır. Adli işlemlerde video konferans ve ses kaydının uygulanması hakkındaki sorular ve diğer<br />
elektronik iletişim imkanları konusunda detaylı bilgiler üye ülkelere gönderilmemiştir. Bununla birlikte, bu<br />
konuda İrlanda ve Slovenya’nın öncü olduklarını belirtmek önemlidir.<br />
Tablo 5.11 için okuma anahtarları<br />
100%(4 Puan)<br />
>50%(3 Puan)<br />
Hâkimlere ve mahkeme katiplerine<br />
doğrudan yardım<br />
İdare ve yönetim<br />
Mahkemeler ve taraflar<br />
arasında iletişim<br />
Ülke<br />
Kelime işleme<br />
İçtihatların<br />
elektronik<br />
veritabanı<br />
Elektronik<br />
dosyalar<br />
E-posta<br />
Internet<br />
bağlantısı<br />
Dava kayıt<br />
sistemi<br />
Mahkeme<br />
yönetim bilgi<br />
sistemi<br />
Mali bilgi<br />
sistemi<br />
Elektronik<br />
internet<br />
formları<br />
Özel İnternet<br />
Sitesi<br />
Diğer elektronik<br />
iletişim<br />
imkanları<br />
Rusya Federasyonu 44<br />
San Marino<br />
Sırbistan 29<br />
Slovakya 41<br />
Slovenya 39<br />
İspanya 39<br />
İsveç 32<br />
İsviçre 40<br />
Makedonya 37<br />
Türkiye 43<br />
Ukrayna<br />
BK-İngiltere ve Galler 39<br />
BK-Kuzey İrlanda 40<br />
BK-İskoçya 44<br />
Toplam<br />
puan<br />
Yorumlar<br />
Arnavutluk: Ocak 2010’da mahkeme idaresi ve dava yönetimi için BİT sisteminin uygulanması tamamlanmıştır. “Entegre<br />
Dava Yönetim Bilgi Sisteminin” (CCMIS/ICMIS-EDYBS) başlatılması <strong>Avrupa</strong> Topluluğu tarafından finanse edilmiştir.<br />
Yeni sistem dava kaydını, davaların hâkimlere kura ile verilmesini, istatistikleri, internet sayfasını vb. içermektedir. EDYBS<br />
şu an için bazı mahkemelerde faaliyette olan mevcut Ark BİT sisteminin yerini alacak ve aynı zamanda bütün mahkemelerin<br />
ve mahkeme yararlanıcılarının günlük işlerini kolaylaştıracaktır. Buna ilave olarak, 2010 – 2012 dönemi için <strong>Adalet</strong><br />
Bakanlığının ve USAID’in destekleriyle bütün mahkemeler için yeni bir elektronik arşiv sistemi uygulanacaktır. Her iki<br />
sistem de mahkeme dosyalarının yönetimi ve arşivlenmesi ile uyumlu olacaktır.<br />
Bosna Hersek: <strong>Adalet</strong>te BİT uygulamaları birkaç yıldır devam etmektedir ve mahkemeler ile savcılıklarda büyük çaplı<br />
ve sistematik BİT başlatılmasının bütün unsurlarını kapsamaktadır. E-adalet alanında son iki yılda elde edilen başarıların<br />
en önemli sonuçları Bosna Hersek mahkemelerinde Dosya Yönetim Sisteminin (DYS) tek bir geniş alan ağına (WAN)<br />
bağlanmasının uygulanmasıyla birlikte Adli Portalın merkezileştirilmesi için Sabıka Kaydı ve İçerik Yönetim Sisteminin<br />
uygulanmasıdır. Başarıyla gerçekleştirilen söz konusu bütün BİT faaliyetleri Bosna Hersek’teki bütün mahkemelerin ve<br />
savcılık bürolarının iş yapma şekillerini kökten değiştirmiş, mahkeme içindeki külfetli işlemleri yoluna koymuş ve işlerinin<br />
şeffaflığını artırmıştır. Ancak, bu başarılar adli bilgi sisteminin geliştirilmesinin ilk aşaması olarak kabul edilebilir. Sonraki<br />
aşamada, sözgelimi, adli bilgilere, kayıtlara, veritabanlarına ve diğer hizmetlere erişim imkanı sağlayarak Bosna Hersek<br />
vatandaşlarının, ticari sektörün ve yargı camiasının ihtiyaçlarına hitap etmek gerekli olacaktır.<br />
Lüksemburg: Ceza davalarında yeni bir yönetim yazılımı 01.12.2009 tarihinden beri devreye sokulmuştur. Küçük işletme<br />
iyileştirmesinin yönetimi için özel bir araçla birlikte bir iş toplumu yönetici iyileştirme programı da faaliyete sokulmuştur.<br />
Hukuk davaları için yeni bir sistem de 2010 yılı içinde geliştirilecektir. Bütün bu araçlar istatistik modülleri<br />
içermektedir. Genel mahkemeler ve idare mahkemelerinde bulunan internet portalı 2010 yılı ilkbaharında kurulmuştur;<br />
geçici internet sitesi 2008 yılı yazından beri faaldir. Bu sitede bazı çevrimiçi formlar bulunmaktadır.<br />
İspanya: 2008 yılında yeni teknolojiler için mahkemelere 29.275.510 Avro tahsis edilmiştir. Temel reformlara ilişkin<br />
olarak Yargı Sistemi İçin Modernizasyon Planı Eylül 2009 tarihinde onaylanmıştır.<br />
Makedonya: <strong>Adalet</strong>’te 2007-2010 BİT stratejisi uygulanmaktadır.<br />
Formda sıralanmış olan bütün sektörlerde bilgisayar imkanlarının %100 yerleşmesini sağlamış olan 7 ülke<br />
veya birim vardır: Avusturya, Danimarka, Finlandiya, Malta, Rusya Federasyonu, Türkiye ve BK-İskoçya. Moldova<br />
ve Gürcistan’da bilgisayarlaşma, diğer ülke veya birimlere nispeten daha düşük seviyededir.<br />
Genel olarak mahkemelerde BİT kullanımı <strong>Avrupa</strong>’da sürekli olarak artmaktadır. Çoğu ülke veya birim reformların<br />
mevcut ya da devam etmekte olduğunu bildirmiştir (Arnavutluk, Bosna Hersek, Lüksemburg, İspanya,<br />
İsviçre ve Makedonya; Bilgi teknolojileri için ayrıca bkz. Bölüm 16). <strong>Avrupa</strong>’da mahkemeler ile taraflar<br />
arasında iletişim en az gelişmiş konu olarak kalmıştır.<br />
105
Şekil 5.12 Hâkime ya da mahkeme personeline doğrudan yardımı olan bilgisayar ekipmanlarının kullanım<br />
düzeyi (S63)<br />
HÂKİME YA DA MAHKEME PERSONELİNE<br />
DOĞRUDAN YARDIMI OLAN BİLGİSAYAR<br />
EKİPMANLARININ DÜZEYİ<br />
11 – 14 puan arası (4 ülke)<br />
15-16 puan arası (2 ülke)<br />
17-18 puan arası (11 ülke)<br />
19-20 puan arası (29 ülke)<br />
Veri temin edilmemiştir<br />
<strong>Avrupa</strong> Konseyi üye devleti değildir<br />
Andora: 17 puan, Malta: 20 puan, Monako: 20 puan, San Marino: 12 puan.<br />
Hâkimlere ve mahkeme personeline yardım için BT ekipmanı kurulum oranı oldukça yüksektir. Üye ülke<br />
veya birimlerin çoğunluğu (29) hâkimlere ve mahkeme personeline yardım için BT ekipmanı kurulum konusunda<br />
yüksek puanlara (19 ile 20 puan) sahiptirler. 11 ülke 17 ile 19 arasında puan almıştır. Yunanistan ve<br />
Karadağ sistemlerini daha da geliştirebilirler (15 ile 16 puan). Azerbaycan, Moldova, Sırbistan ve Ukrayna’nın<br />
mali sıkıntılar yaşadıkları ve bu BT imkanları için finansman bulmaya çabaladıkları görülmektedir. Bütün sorulara<br />
cevap vermediği için San Marino’nun (12 puan) durumunu dikkatle yorumlamak gerekmektedir.<br />
Ülke veya birimlerin büyük bölümü (ekipmanların %100’üne sahip olan ülkeler dışındakiler = 20 puan)<br />
temel sorunun hâkimlerin ve mahkeme personelinin kullanımı için elektronik dosyaların olmaması (ya da eksikliği)<br />
olduğunu belirtmişlerdir.<br />
Sonuçlar 2006 verileriyle karşılaştırılırken geçiş dönemindeki bazı ülkelerin yakın zamanda ve önemli oranda<br />
BİT’ye yatırım yapmış olduklarının altı çizilmelidir: Arnavutluk, Bosna Hersek, Makedonya ve Rusya Federasyonu.<br />
106
Şekil 5.13 Mahkeme ile taraflar arasındaki iletişim için bilgisayar ekipmanlarını kullanma düzeyi (S65)<br />
MAHKEME İLE TARAFLAR ARASINDAKİ İLETİŞİM<br />
İÇİN BİLGİSAYAR EKİPMANLARINI KULLANMA<br />
DÜZEYİ<br />
3-4 puan arası (10 ülke)<br />
5-7 puan arası (11 ülke)<br />
8-10 puan arası (15 ülke)<br />
11-12 puan arası (9 ülke)<br />
Veri temin edilmemiştir<br />
<strong>Avrupa</strong> Konseyi üye devleti değildir<br />
Andora: 3 puan, Malta: 12 puan, Monako: 5 puan. San Marino veri sağlamamıştır.<br />
Üye ülke veya birimler, taraflar ile mahkemeler arasındaki iletişimin kolaylaştırılması amacıyla bilgisayar<br />
ekipmanı sağlamak için daha az çaba harcamışlardır. Bununla birlikte eğilim umut vericidir. Avusturya, Çek<br />
Cumhuriyeti, Danimarka, Finlandiya, Malta, Rusya Federasyonu, Slovenya, Türkiye ve BK-İskoçya bilhassa<br />
yüksek puanlara sahiptirler. İlgili ülke veya birimlerin üçte birinde iletişim için oldukça iyi seviyede imkanlar<br />
bulunmaktadır. Ancak, bu gösterge ile bu sistemlerin performansının değerlendirilmediği unutulmamalıdır.<br />
2008 Raporu ile karşılaştırıldığında, bu alanda Polonya, Rusya Federasyonu ve Türkiye’de önemli ilerlemeler<br />
görülmektedir. Polonya’da hukuk davalarında işlemlerin basitleştirilmesi amacıyla e-mahkeme 2009<br />
yılından beri kullanılmaktadır. İsviçre bütün derecelerde 1 Ocak 2011 tarihinden itibaren elektronik iletişimin<br />
başlatılacağını belirtmiştir.<br />
107
Tablo 5.14 Üç uygulama alanında mahkemelerin bilgisayarlaşma seviyesi (S63, 64, 65)<br />
Moldova<br />
Azerbaycan<br />
Gürcistan<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi<br />
Yunanistan<br />
Karadağ<br />
Andora<br />
Sırbistan<br />
30 puandan az<br />
(8 ülke)<br />
%18<br />
Arnavutluk<br />
Bosna Hersek<br />
Belçika<br />
Letonya<br />
İsveç<br />
Hollanda<br />
Hırvatistan<br />
İtalya<br />
Monako<br />
Polonya<br />
Macaristan<br />
Lüksemburg<br />
Makedonya<br />
İrlanda<br />
Romanya<br />
Ermenistan<br />
Slovenya<br />
İspanya<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
30-40 puan arası<br />
(19 ülke)<br />
%43<br />
Bulgaristan<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Litvanya<br />
İsviçre<br />
BK-Kuzey İrlanda<br />
Fransa<br />
Norveç<br />
Portekiz<br />
Slovakya<br />
Estonya<br />
Türkiye<br />
Avusturya<br />
Danimarka<br />
Finlandiya<br />
Malta<br />
Rusya Federasyonu<br />
BK-İskoçya<br />
40 puan ve üzeri<br />
(17 ülke)<br />
%39<br />
Daha önce de gözlendiği şekilde, ülke veya birimlerin çoğu yüksek ya da kabul edilebilir sonuçlar elde etmişler<br />
ve mahkeme yararlanıcılarına bir dizi gelişmiş imkânlar sunmuşlardır. Diğer ülkelerin e-adalet yöntemi<br />
geliştirmelerindeki gecikmelerin muhtemel nedeni finansman yetersizliğidir.<br />
5.4 Mahkemelerin kaliteleri ve performansları - Değerlendirme<br />
5.4.1 Kalite standartları ve performans göstergeleri<br />
CEPEJ, Mahkemeler ve yargı için bir kalite politikası geliştirilmesinin giderek artan önemini vurgulamak<br />
amacıyla özel bir çalışma grubu oluşturmuş ve adalet ile yargının kalitesinin iyileştirilmesine yönelik bir Kontrol<br />
Listesi (mahkemeler tarafından belirli kalite önlemlerini uygulamaya koyma amacıyla kullanılabilecek pratik<br />
bir araç) kabul etmiştir. Diğer önemli bir alan da, mahkeme yararlanıcılarına yönelik anketlerin (memnuniyet<br />
anketleri) kullanımıdır. Mahkeme yararlanıcılarına yönelik bu anketlerin oluşturulması ve uygulanması için<br />
CEPEJ tarafından özel bir El Kitabı tasarlanarak yayınlanmıştır. Bunun yanı sıra, CEPEJ tarafından <strong>Avrupa</strong> mahkemeleri<br />
ile ilgili kalite sistemleri hakkında özel bir araştırma yayımlanmıştır. (bkz. www.coe.int/cepej)<br />
108
Şekil 5.15 Kalite standartlarını belirlemiş ve kalite politikası ve/veya kalite sistemleri ile görevlendirilmiş<br />
uzman personeli olan ülke veya birimler (S78, 79)<br />
KALİTE STANDARDI VE KALİTE<br />
POLİTİKASINDAN SORUMLU PERSONEL<br />
(1) 26 ülke<br />
(2) 14 ülke<br />
(3) 3 ülke<br />
(4) 4 ülke<br />
Veri temin edilmemiştir<br />
<strong>Avrupa</strong> Konseyi üye devleti değildir<br />
Andora, Monako ve San Marino’nun belirlenmiş kalite standartları ve kalite politikasından sorumlu uzman personeli<br />
yoktur. Malta’nın kalite standartları belirlenmiştir, fakat bu standartlarla ilgilenmek için uzman mahkeme personeli<br />
yoktur.<br />
Yorum<br />
İsviçre: 3 kanton kalite politikalarını uygulamaktadır.<br />
Harita 5.15 için okuma anahtarı:<br />
(1) Belirlenmiş kalite standartları ve kalite politikası için görevlendirilmiş uzman personel yoktur (26 ülke veya<br />
birim)<br />
(2) Özel kalite standartları belirlenmiştir, fakat bu standartlarla ilgilenmek için uzman mahkeme personeli yoktur<br />
(14 ülke veya birim)<br />
(3) Uzman mahkeme personeli vardır, fakat genel kalite politikası yoktur (3 ülke veya birim)<br />
(4) Kalite standartları belirlenmiştir ve uzman mahkeme personeli vardır (4 ülke veya birim).<br />
Cevap veren ülke veya birimlerin çoğunda (26) kalite standartları belirlenmemiştir ve bu amaçla görevlendirilmiş<br />
uzman personelleri yoktur. Ancak, 18 ülke veya birim mahkemeler için kalite standartları olduğunu,<br />
17 ülke veya birim ise uzman personelleri olduğunu bildirmiştir. Sadece Hırvatistan, Hollanda, Makedonya ve<br />
BK-İskoçya hem kalite politikaları hem de uzman personelleri olduğunu belirtmiştir.<br />
Bazı ülke veya birimler genel kalite politikalarının kanunla (Yunanistan, Macaristan, Karadağ ve Türkiye)<br />
ya da bir adalet otoritesi tarafından (Hırvatistan ve BK-İskoçya) belirlendiğini ifade etmiştir.<br />
Sözgelimi, Finlandiya Rovaniemi ve Helsinki İstinaf Mahkemelerinde kalite projeleri bulunduğunu ve idare<br />
mahkemeleri arasında bir işbirliği projesi yürütüldüğünü bildirmiştir. Fransa ve Letonya mahkeme yararlanıcı-<br />
109
larının imkânlarının kalitesine ilişkin mevcut standartları bildirmişlerdir. Karadağ’da bazı adli işlemler için kararın<br />
açıklanmasında kesin süre sınırları mevcuttur ve Polonya temel gösterge olarak hüküm istikrar oranı kullanmaktadır.<br />
Slovenya’da 2008 yılında kalite sistemi için bir pilot proje başlatılmıştır.<br />
Belçika, Lüksemburg, Malta ve San Marino dışındaki bütün üye ülkeler mahkeme faaliyetleri için performans<br />
göstergeleri belirlediklerini bildirmişlerdir (S69).<br />
Tablo 5.16 Mahkemelerinin sorunsuz işlemesi için (ağırlıklı olarak) performans ve kalite göstergeleri<br />
kullanan ülkelerin sayısı (S71)<br />
(12) Mahkeme personelinin tatmini<br />
(11) Adli işlemlerin masrafı<br />
(10) Cezai kararların uygulanması<br />
(9) Diğer<br />
(8) Mahkeme yararlanıcılarının tatmini<br />
(7) Tek hâkimli mahkemelerin baktığı davaların yüzdesi<br />
(6) Mahkemelerin adli ve teşkilatlanma kalitesi<br />
(5) Hâkimlerin ve mahkeme personelinin verimliliği<br />
(4) Yeni açılan davalar<br />
(3) Bitirilen davalar<br />
(2) Davaların uzunluğu (süre)<br />
(1) Görülmeyi bekleyen davalar ve dava yığılmaları<br />
1<br />
2<br />
2<br />
3<br />
5<br />
6<br />
10<br />
11<br />
28<br />
32<br />
34<br />
35<br />
0 5 10 15 20 25 30 35<br />
Cevap veren ülke veya birimler tarafından altı çizilen başlıca dört gösterge vardır:<br />
1. Görülmeyi bekleyen davaların ve dava yığılmalarının göstergesi,<br />
2. Davaların uzunluğunun göstergesi,<br />
3. Bitirilen davaların sayısının göstergesi ve<br />
4. Yeni açılan davaların sayısının göstergesi.<br />
110<br />
<strong>Avrupa</strong>’da diğer göstergeler yargı sistemlerinde daha az öneme sahiptir. Bununla birlikte, bunların sistemlerinde<br />
önemli olduğunu belirten bazı ülke veya birimler vardır:<br />
• Hâkimlerin ve mahkeme çalışanlarının verimliliğinin önemli göstergelerden birisi olduğu 11 ülke vardır:<br />
Bosna Hersek, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi, Danimarka, Finlandiya, Fransa, Yunanistan, Letonya, Litvanya,<br />
Karadağ, Slovenya ve Türkiye,<br />
• 10 ülkede, mahkemelerin teşkilatlanma kalitesi ve adli kalitesi değerlendirilmektedir: Arnavutluk, Güney<br />
Kıbrıs Rum Yönetimi, Fransa, Gürcistan, Yunanistan, Letonya, Karadağ, Hollanda, İsveç ve Makedonya,<br />
• 6 ülke, tek hâkim tarafından görülen davaların oranını vurgulamıştır: Arnavutluk, Azerbaycan, Estonya,<br />
Gürcistan, Moldova ve Hollanda,<br />
• 5 ülke veya birimde mahkeme yararlanıcılarının mahkemeler tarafından verilen hizmetlere ilişkin memnuniyeti<br />
ölçülmektedir: Danimarka, İspanya, İsviçre, BK-Kuzey İrlanda ve BK-İskoçya<br />
• Fransa ve BK-İngiltere ve Galler’de ceza kararların infazı başlıca göstergelerden birisi olarak vurgulanmıştır,<br />
• Adli işlemlerin maliyeti başlıca iki ülkede değerlendirilmektedir: Estonya ve İsviçre,<br />
• Çalışanların memnuniyeti: BK-İskoçya.
Şekil 5.17 Hâkim ve mahkeme için belirlenen performans hedefleri (S72, 74)<br />
HÂKİM VE MAHKEME İÇİN BELİRLENEN HEDEFLER<br />
Hâkimler veya mahkeme için hedef belirlenmemiştir (12 ülke)<br />
Sadece hâkimler için hedef belirlenmiştir (5 ülke)<br />
Sadece mahkeme için hedef belirlenmiştir (14 ülke)<br />
Hâkimler ve mahkeme için hedef belirlenmiştir (16 ülke)<br />
Veri temin edilmemiştir<br />
<strong>Avrupa</strong> Konseyi üye devleti değildir<br />
Andora, Malta, Monako ve San Marino’nun hâkimler veya mahkeme için hedef belirlenmemiştir<br />
Yorum<br />
İsviçre: Sadece 4 kantonda hâkimler için performans göstergeleri kullanılmaktadır.<br />
16 ülke veya birim hâkimler ve mahkemeler için performans hedefleri belirlemiş olduklarını bildirmiştir.<br />
Sadece 12 ülke veya birimde hiç hedef belirlenmemiştir.<br />
5.4.2 Değerlendirme ve İzleme<br />
Mahkemelerin yönetimi kapsamında adaletin kalitesinin ve mahkeme performansının belirli aralıklarla değerlendirilmesi<br />
ve izlenmesi tavsiye edilmektedir. Aynı zamanda, yargının dış dünyaya anlatılması için yıllık<br />
(kamuoyuna açık) raporların hazırlanıp halka açıklanması da gereklidir.<br />
111
Tablo 5.18 İzleme sistemleri yöntemlerini uygulayan ülke veya birimlerin sayısı (S67, 68)<br />
45<br />
40<br />
35<br />
30<br />
25<br />
20<br />
44 45 45 35 42<br />
15<br />
10<br />
22<br />
5<br />
0<br />
Yıllık faaliyet<br />
raporu<br />
YENİ AÇILAN<br />
davaların<br />
sayısının<br />
izlenmesi<br />
KARARLARIN<br />
sayısının<br />
izlenmesi<br />
ERTELENEN<br />
davaların<br />
sayısının<br />
izlenmesi<br />
DAVALARIN<br />
SÜRELERİNİN<br />
UZUNLUĞUNUN<br />
izlenmesi<br />
(süreler)<br />
DİĞER unsurların<br />
izlenmesi<br />
Pek çok ülke veya birim, mahkemelerin, yıllık faaliyet raporu hazırlamakla ve gelen davaların sayısına,<br />
kararların sayısına ve davaların sürelerine ilişkin izleme sistemlerine sahip olmakla yükümlü olduklarını bildirmişlerdir.<br />
Sadece Ermenistan, Estonya ve Gürcistan’da mahkemeler yıllık rapor hazırlamakla yükümlü<br />
değildir. Bunun yanısıra, Estonya’da <strong>Adalet</strong> Bakanlığı mahkemelerden bilgileri toplamakta ve genel raporlar<br />
hazırlamaktadır. Gürcistan’da mahkemeler faaliyet verilerini, mahkemelerdeki durumu analiz etmekle görevli<br />
olan <strong>Adalet</strong> Yüksek Konseyine göndermek zorundadırlar. İki küçük ülke olan Andora ve San Marino’nun izleme<br />
sistemleri yoktur. İrlanda, Lüksemburg, San Marino ve Ukrayna davaların uzunluğu hakkında izleme<br />
sistemi kullanmamaktadırlar.<br />
Nispeten yeterince temsil edilmeyen sistemlerden birisi de ertelenen davalar için izleme sistemidir. Bu sistem<br />
35 ülke veya birimde uygulanmaktadır. Henüz bu sistemden haberdar olmayan ülkeler şunlardır: Andora,<br />
Belçika, Hırvatistan, Estonya, İzlanda, İrlanda, Norveç, Portekiz, San Marino, Sırbistan, İsveç ve Ukrayna.<br />
22 ülke veya birimde diğer bazı unsurlar izlenmektedir. Sözgelimi, Arnavutluk’ta tek hâkim tarafından karar<br />
verilen davalar değerlendirilmektedir. Polonya ile Rusya Federasyonu’nda hükümlerin “istikrarı” izlenmektedir<br />
(temyiz prosedürleri ile iptal edilen, bozulan veya mahkeme kararlarının oranı). Çoğunlukla ceza gerektiren<br />
suçların sayısı ve türü değerlendirilmektedir (Fransa, Letonya, Türkiye, BK–İskoçya) ve Danimarka’da en yoğun<br />
şiddet içeren suç türleri izlenmektedir.<br />
112
Şekil 5.19 Yığılmaları ölçen sistemler (S80)<br />
YIĞILMALARI ÖLÇEN SİSTEMLER<br />
Sistem mevcut değil (3 ülke)<br />
Hukuk ve ceza davaları (5 ülke)<br />
Hukuk, ceza ve idare davaları (36 ülke)<br />
Veri temin edilmemiştir<br />
<strong>Avrupa</strong> Konseyi üye devleti değildir<br />
Andora, Malta ve Monako’nun hukuk, ceza ve idare davalarında yığılmaları ölçmek için sistemleri vardır. San Marino<br />
veri sağlamamıştır.<br />
Ülke veya birimlerin büyük çoğunluğu (36) hukuk, ceza ve idare davalarında yığılmaları ölçmek için bir<br />
sistem kullanmaktadır. 5 ülke veya birimde: Avusturya, Yunanistan, İtalya, Norveç ve BK-İngiltere ve Galler,<br />
yığılmalar hukuk ve ceza davalarında ölçülmektedir. Sadece İzlanda, İrlanda ve Ukrayna’nın herhangi bir<br />
ölçme sistemi yoktur. Yunanistan, Slovenya ve Rusya Federasyonu’nda dava yığılmalarına karşı süre sınırları<br />
kesin olarak kanunla belirlenmiştir.<br />
Beklendiği şekilde, çoğu zaman dava yığılmaları için ölçme sistemi uygulayan ülkeler aynı zamanda işlemlerin<br />
uzunluk sürelerini de (takvim) izlemektedirler. Bu durum Andora ve Lüksemburg için geçerli değildir.<br />
Aksine, İzlanda yığılmaları ölçmemekte, fakat işlem süreleri için bir izleme sistemi kullanmaktadır.<br />
Ancak, 95. soruya verilen cevapların azlığı göz önüne alındığında (bkz. Bölüm 9), bu sistemlerin muhtemelen<br />
CEPEJ’in SATURN Merkezinin desteğiyle, daha da geliştirilmesi gerekmektedir.<br />
113
Tablo 5.20 Mahkeme işlemleri esnasında bekleme sürelerini analiz için bir yöntem kullanan ülke veya<br />
birimler (S81)<br />
Arnavutluk<br />
Azerbaycan<br />
Bosna Hersek<br />
Hırvatistan<br />
Estonya<br />
Finlandiya<br />
Fransa<br />
Gürcistan<br />
Macaristan<br />
İzlanda<br />
İrlanda<br />
Letonya<br />
Litvanya<br />
Lüksemburg<br />
Malta<br />
Monako<br />
Karadağ<br />
Hollanda<br />
Polonya<br />
Rusya Federasyonu<br />
Slovenya<br />
İspanya<br />
İsviçre<br />
Makedonya<br />
Türkiye<br />
Ukrayna<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
BK-İskoçya<br />
Evet (28 ülke)<br />
%60<br />
Andora<br />
Ermenistan<br />
Avusturya<br />
Belçika<br />
Bulgaristan<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Danimarka<br />
Yunanistan<br />
İtalya<br />
Moldova<br />
Norveç<br />
Portekiz<br />
Romanya<br />
San Marino<br />
Sırbistan<br />
Slovakya<br />
İsveç<br />
BK-Kuzey İrlanda<br />
Hayır (19 ülke)<br />
%40<br />
Birçok ülke işlemlerin uzunluk sürelerini, dava yığılmalarını ve mahkeme işlemlerindeki bekleme sürelerini<br />
ya da diğer adımları analiz etmek için yönetim bilgi sistemlerinin kullanımından açıkça bahsetmiştir.<br />
Finlandiya’da mahkemeler her ay kendi içlerinde denetim yapmaktadırlar. Aynı durum İsviçre için de geçerlidir.<br />
Estonya’da kontrol, mahkeme bilgi sisteminin özet raporlarını mahkeme başkanlarına gönderen <strong>Adalet</strong><br />
Bakanlığı tarafından merkezileştirilmektedir. Diğer ülkelerde <strong>Adalet</strong> Konseyi (İzlanda ve Makedonya) ulusal<br />
mahkeme İdaresi (Litvanya) veya <strong>Adalet</strong> Bakanlığı (Makedonya) dava yığılmalarını ve mahkeme işlemlerinin<br />
uzunluğunu izlemektedir. Karadağ’da mahkeme başkanları, dava yığılmalarıyla ilgili programlar uygulamakta<br />
ve programları kontrol etmektedirler (sözgelimi hâkimlerin fazla mesaisi, mahkemelerin dâhili organizasyonunda<br />
değişiklikler).<br />
114
Şekil 5.21 Mahkeme faaliyetlerine ve her bir mahkemenin değerlendirme sistemlerine ilişkin belirlenen<br />
performans göstergeleri (S69, S70)<br />
DÜZENLİ DEĞERLENDİRME SİSTEMLERİ VE PERFORMANS GÖSTERGELERİ<br />
Düzenli değerlendirme sistemi ya da performans göstergeleri mevcut değildir (4 ülke)<br />
Düzenli değerlendirme sistemi mevcut değildir, fakat performans göstergeleri mevcuttur (5 ülke)<br />
Düzenli değerlendirme sistemi ve performans göstergeleri mevcuttur (38 ülke)<br />
Veri temin edilmemiştir<br />
<strong>Avrupa</strong> Konseyi üye devleti değildir<br />
Ülke veya birimlerin büyük çoğunluğunun (38) düzenli bir değerlendirme sistemi ve performans göstergeleri<br />
vardır. 5 ülke performans göstergeleri uygulamaktadır, fakat düzenli bir değerlendirme sistemi yoktur:<br />
Andora, Ermenistan, Bulgaristan, İrlanda ve Monako. Bazı ülkeler için göstergeler resmi olarak belirlenmemiştir,<br />
fakat farklı amaçlar için kullanılmaktadır. Sadece Belçika, Lüksemburg, Malta ve San Marino düzenli<br />
değerlendirme sistemleri kullanmamaktadırlar ve performans göstergeleri tanımlamamışlardır.<br />
5.4.3 Sorumlu kurumlar<br />
Tablo 5.22 Hâkimler ve mahkemeler için hedef belirlemekten sorumlu kurumlar (S73, S75)<br />
25<br />
20<br />
15<br />
10<br />
5<br />
0<br />
23<br />
18<br />
14<br />
10<br />
4 5 4<br />
2<br />
Yürütme erki Yasama erki Yargı erki Diğer<br />
Mahkemeler için<br />
Hâkimler için<br />
115
Hâkimler (23 ülke veya birim) ve mahkemeler (18 ülke veya birim) için çoğunlukla yargı erki hedef belirlemektedir.<br />
Yürütme erki de mahkemeler için hedefler koyabilmektedir (14 ülke veya birim); ancak, bu<br />
hâkimlerin münferit işlerine müdahale etmemelidir.<br />
Tablo 5.23 Mahkemelerin performanslarının değerlendirilmesinden sorumlu kurumlar (S77)<br />
Ülke<br />
Yüksek Yargı<br />
Konseyi<br />
<strong>Adalet</strong><br />
Bakanlığı<br />
Denetim<br />
Mercii<br />
Yüksek<br />
Mahkeme<br />
Harici<br />
denetim<br />
mercii<br />
Diğer<br />
Ülke başına<br />
toplam<br />
merci sayısı<br />
Arnavutluk 2<br />
Andora 0<br />
Ermenistan 0<br />
Avusturya 2<br />
Azerbaycan 1<br />
Belçika 0<br />
Bosna Hersek 2<br />
Bulgaristan 1<br />
Hırvatistan 3<br />
Güney Kıbrıs Rum Kesmi 1<br />
Çek Cumhuriyeti 1<br />
Danimarka 1<br />
Estonya 4<br />
Finlandiya 2<br />
Fransa 2<br />
Gürcistan 1<br />
Yunanistan 1<br />
Macaristan 1<br />
İzlanda 2<br />
İrlanda 0<br />
İtalya 3<br />
Letonya 3<br />
Litvanya 1<br />
Lüksemburg 0<br />
Malta 1<br />
Moldova 2<br />
Monako 1<br />
Karadağ 3<br />
Hollanda 1<br />
Norveç 2<br />
Polonya 2<br />
Portekiz 1<br />
Romanya 1<br />
Rusya Federasyonu 2<br />
San Marino 0<br />
Sırbistan 2<br />
Slovakya 2<br />
Slovenya 3<br />
İspanya 3<br />
İsveç 1<br />
İsviçre 3<br />
Makedonya 1<br />
Türkiye 1<br />
Ukrayna 2<br />
BK-İngiltere ve Galler 3<br />
BK-Kuzey İrlanda 2<br />
BK-İskoçya 3<br />
TOPLAM 21 15 10 13 2 15<br />
Ortalama =<br />
Ülke başına<br />
2 merci<br />
116
5.5 Eğilimler ve Sonuçlar<br />
<strong>Avrupa</strong>’daki ilk derece mahkemelerinin sayısındaki gelişim göz önüne alındığında, adli haritanın organizasyonuna<br />
ilişkin güçlü bir eğilim çizmek zordur. 2004 ile 2008 yılları arasında ülkelerin büyük çoğunluğu mahkeme<br />
teşkilat yapılarını değiştirmemişken, bu ülkelerden bazıları mahkemelerin sayılarını azaltmış, bazıları ise<br />
bu sayıyı artırmıştır. Adli haritasını değiştirmekte olan bu ülkeler arasında, Batı ve Kuzey <strong>Avrupa</strong> ülkelerindeki<br />
mahkeme organizasyonu için başlıca eğilim, daha çok bütçe nedeniyle, bazen de ihtisaslaşma ve/veya mahkeme<br />
yetkilerini artırarak daha fazla etkinlik arayışları sebebiyle, mahkemelerin sayılarını sınırlama yönünde<br />
olmuştur. Bunun aksine, önemli adli reformlara girişen Doğu <strong>Avrupa</strong> ülkelerinde çoğunlukla mahkemelerin<br />
sayılarını artırma eğilimi görülmektedir.<br />
Mahkemelerde BİT’e ilişkin olarak olumlu bir gelişim kaydedilmektedir. E-adalet ve e-mahkeme uygulamaları<br />
<strong>Avrupa</strong>’da güçlü bir eğilimdir ve önceki formlarda geç kalmış olan ülkeler yakın geçmişte BİT’e yatırım yapmışlardır.<br />
Ülkelerden birçoğu elektronik tescil, adli kararlar için veri tabanları, elektronik mahkeme dosyaları<br />
ve elektronik imza ya da dava yönetim sistemleri gibi alanlarda yakın zamanda reform yaptıklarını veya reformların<br />
devam ettiğini bildirmişlerdir. Reformların sonuçları, hâkimlere ve mahkeme katiplerine doğrudan<br />
yardım ve mahkemeler ile taraflar arasında iletişim amacıyla bilgisayar ekipmanlarının iyileştirilmesi biçiminde<br />
yansımaktadır. BİT’in etkinliğin ve kalitenin artırılması amacıyla adli sistemlerde kullanılmaya devam edecek<br />
olması ve yeni ilginç çözümlerin uygulanması öngörülebilir.<br />
Mahkemelerin işleyişiyle ilgili olarak, adaletin daha etkin kılınması amacıyla daha akılcı yaklaşımlara ve<br />
performans ile kalite göstergelerinin kullanımına doğru bir eğilim vardır.<br />
117
118
6. BÖLÜM ALTERNATİF UYUŞMAZLIK ÇÖZÜM (AUÇ) YÖNTEMLERİ<br />
AUÇ yöntemlerinin kullanımının önemi çeşitli <strong>Avrupa</strong> ülkelerinde veya birimlerinde arttığı için CEPEJ, bu<br />
konuya ayrı bir bölüm ayırmaya karar vermiştir. Alternatif Uyuşmazlık Çözümünün (AUÇ) kullanımı, vatandaşlara<br />
normal adli işlemler için alternatifler sunmak suretiyle adaletin verimliliğine katkı sağlayabilir.<br />
<strong>Avrupa</strong> Konseyi Bakanlar Komitesi, arabuluculuk konusunda çeşitli tavsiye kararlarını kabul etmiştir. (98)1<br />
sayılı tavsiye kararı aile konuları, özellikle de boşanma konuları (ve çocuk velayeti davaları) alanında arabuluculukla<br />
ilgilidir. Bu tavsiye kararı’nın amacı sadece mahkemelerin iş yükünü azaltmak değil, aynı zamanda taraflar<br />
için daha iyi ve daha kabul edilebilir bir çözüm bulmak ve (çocukların korunması alanında) çocukların<br />
refahını daha iyi korumaktır. Ceza davalarında arabuluculuk konusundaki (99)19 sayılı tavsiye kararı ile ceza<br />
davalarında mağdurun ve suçlunun aktif katılımının artırılması amaçlanmaktadır. Bu tavsiye kararında ayrıca<br />
mağdurların, mağduriyetlerinin sonuçlarıyla başa çıkmada seslerini daha iyi duyurma hakkına sahip olduğunun<br />
kabulü ve aynı zamanda suçlulara yeniden topluma katılma ve ıslah imkanları sunarak onların sorumluluk<br />
duygularının artırılması hedeflenmektedir. Hukuk davalarında arabuluculuk, (2002)10 sayılı tavsiye kararında<br />
ele alınmakta ve şöyle tanımlanmaktadır: “tarafların nizalı konularda bir ya da birkaç arabulucunun yardımıyla<br />
bir anlaşmaya varmak üzere müzakere ettikleri bir uyuşmazlık çözümü süreci.” Bu tanım, bu Rapor’da<br />
da kabul edilen tanımdır. CEPEJ, üye devletlerde bu tavsiyelerin gerektiği şekilde uygulanmasına yardımcı olmak<br />
üzere 2007 yılında bir Rehber benimsemiştir. 1<br />
6.1 Farklı AUÇ yöntemleri<br />
Çeşitli <strong>Avrupa</strong> ülkelerinde Alternatif Uyuşmazlık Çözümü (AUÇ) kullanımı hem toplumda hem de hukuk<br />
mesleğinde geniş kabul görmüştür. AUÇ vatandaşlara normal adli işlemler için alternatifler sağlayarak yargı<br />
sisteminin etkinliğini ve verimliliğini artırmasına katkı sağlamaktadır.<br />
<strong>Avrupa</strong> Konseyine üye ülkelerde farklı AUÇ yöntemleri mevcuttur:<br />
• Arabuluculuk: Tarafların anlaşmazlıklarını çözerek bir anlaşmaya varmalarına yardım etmek amacıyla<br />
onların arasındaki müzakereleri kolaylaştırmada taraflara tarafsız ve bağımsız bir kişinin destek verdiği<br />
gönüllü ve bağlayıcı olmayan bir uyuşmazlık çözümü sürecidir. Arabuluculuk hukuk, idare ve ceza davalarında<br />
uygulanmaktadır.<br />
• Uzlaşma: Uzlaştırıcının temel amacı, çoğu zaman ödün zemini bularak uzlaştırmaktır. Uzlaştırıcı bir<br />
uyuşmazlığın çözümü için taraflara teklifler sunabilir. Arabulucuyla karşılaştırıldığında, uzlaştırıcının<br />
daha fazla yetkisi vardır ve daha aktiftir.<br />
• Tahkim: Taraflar, (nihai) kararı bağlayıcı olan tarafsız bir üçüncü kişiyi hakem olarak seçerler. Taraflar,<br />
hakeme delillerini ve tanıkları sunabilirler. Bazen bir mahkeme gibi çalışan seçilmiş birçok hakem bulunabilir.<br />
Daha yüksek seviyede gizlilik sağladığı için tahkim en çok ticari uyuşmazlıkların çözümünde<br />
kullanılır.<br />
Bazı üye ülkeler ayrıca diğer AUÇ yöntemlerini de kullandıklarını bildirmişlerdir.<br />
Farklı AUÇ biçimlerinin farklı kapsamları olabilir. Sözgelimi, Fransa’da yaptırımın yöntemine ilişkin olarak<br />
savcı ile zanlı arasındaki müzakereler bir tür arabuluculukken (Fransa) diğer ülkelerde durum böyle değildir<br />
(sözgelimi Hollanda). Buna ilave olarak, arabuluculuk ile uzlaşma arasındaki ayrım her zaman açık değildir. Bu<br />
nedenle aşağıdaki veriler ve rakamlar dikkatle yorumlanmalıdır.<br />
1 Bkz. www.coe.int/cepej<br />
119
Şekil 6.1<br />
2008 yılında <strong>Avrupa</strong> ülkelerinde veya birimlerinde uygulanan alternatif uyuşmazlık çözümü<br />
yöntemleri (S146, S151)<br />
ALTERNATİF UYUŞMAZLIK ÇÖZÜMÜ TÜRLERİ<br />
Alternatif Uyuşmazlık Çözümü yoktur (3 ülke)<br />
Arabuluculuk (4 ülke)<br />
Tahkim (4 ülke)<br />
Arabuluculuk/tahkim (10 ülke)<br />
Arabuluculuk/tahkim/diğer (9 ülke)<br />
Arabuluculuk/tahkim/uzlaşma (13 ülke)<br />
Arabuluculuk/tahkim/uzlaşma/diğer (9 ülke)<br />
Veri temin edilmemiştir<br />
<strong>Avrupa</strong> Konseyi üye devleti değildir<br />
120<br />
Andora: Arabuluculuk, Malta: Arabuluculuk ve tahkim, Monako: Arabuluculuk, uzlaşma ile tahkim ve San Marino:<br />
Tahkim.<br />
Ülke veya birimlerin çoğunluğunda en az 2 AUÇ yöntemi vardır: Arabuluculuk ve tahkim. Andora, İzlanda,<br />
Lüksemburg ve Sırbistan sadece arabuluculuğu uygulamaktadır. Ermenistan, Estonya, Gürcistan ve San Marino<br />
sadece tahkimi uygulamaktadır. Sadece üç ülke (Arnavutluk, Azerbaycan ve Güney Kıbrıs Rum Yönetimi)<br />
hiçbir Alternatif Uyuşmazlık Çözümü şekli uygulamadıklarını ifade etmişlerdir.<br />
Tablo 6.2 2008 yılında <strong>Avrupa</strong> ülkelerinde veya birimlerinde uygulanan Alternatif Uyuşmazlık Çözüm<br />
Yöntemleri (S146, S151)<br />
Ülke sayısı<br />
45<br />
40<br />
35<br />
30<br />
25<br />
20<br />
15<br />
10<br />
5<br />
0<br />
39<br />
33<br />
Arabuluculuk Tahkim Uzlaşma Diğer<br />
17<br />
<strong>Avrupa</strong> Ülkeleri ve birimlerinde en çok uygulanan AUÇ, yöntemi arabuluculuktur. (39 ülke veya birim). Sadece<br />
7 ülke veya birim buna imkan vermemektedir: Arnavutluk, Ermenistan, Azerbaycan, Güney Kıbrıs Rum<br />
Yönetimi, Estonya, Gürcistan ve San Marino.<br />
14
6.2 Arabuluculuk<br />
Bu bölüm adli arabuluculuk ile ilgilidir. Bu arabuluculuk türünde her zaman prosedür konusunda tavsiyelerde<br />
bulunan, karar ve/veya onay merciinde olan bir hâkim ya da savcının müdahalesi söz konusudur. Sözgelimi<br />
hukuk uyuşmazlıklarında ya da boşanma davalarında hâkimler, her iki taraf için daha tatmin edici sonuçların<br />
alınabileceğine inanırlarsa tarafları bir arabulucuya gönderebilirler. Ceza davalarında savcı, suçlu ile mağdur<br />
arasında (sözgelimi bir tazminat anlaşmasına varabilmek için) arabuluculuk yapmayı teklif edebilir.<br />
6.2.1 Arabuluculuktan sorumlu merciler<br />
Tablo 6.3 2008 yılında arabuluculuk prosedürlerinden sorumlu merciler (S147)<br />
Ülke<br />
Hâkim tarafından<br />
teklif edilen özel<br />
arabuluculuk<br />
veya mahkemeye<br />
bağlı<br />
arabuluculuk<br />
Özel arabulucu<br />
Kamu mercii<br />
(mahkeme<br />
dışında)<br />
Arabulucu olarak<br />
hâkim ya da diğer<br />
bir mahkeme<br />
çalışanının<br />
görevlendirilmesi<br />
Savcı<br />
Ülke başına<br />
toplam<br />
Andora 1<br />
Avusturya 3<br />
Belçika 2<br />
Bosna Hersek 2<br />
Bulgaristan 3<br />
Hırvatistan 5<br />
Çek Cumhuriyeti 3<br />
Danimarka 3<br />
Finlandiya 4<br />
Fransa 4<br />
Yunanistan 1<br />
Macaristan 3<br />
İzlanda 1<br />
İrlanda 3<br />
İtalya 4<br />
Letonya 2<br />
Litvanya 4<br />
Lüksemburg 2<br />
Malta 2<br />
Moldova 1<br />
Monako 2<br />
Karadağ 2<br />
Hollanda 2<br />
Norveç 3<br />
Polonya 1<br />
Portekiz 2<br />
Romanya 1<br />
Rusya Federasyonu 4<br />
Sırbistan<br />
Slovakya 1<br />
Slovenya 4<br />
İspanya 2<br />
İsveç 4<br />
İsviçre 1<br />
Makedonya 1<br />
Türkiye 2<br />
BK-İngiltere ve Galler 4<br />
BK-Kuzey İrlanda 3<br />
BK-İskoçya 2<br />
Ülkelerin TOPLAM<br />
sayısı<br />
26 29 23 12 4<br />
Ortalama: Ülke<br />
başına 2.5<br />
121
Tablo 6.3’e arabuluculuk sistemi bulunan 39 ülke veya birim dâhil edilmiştir. Sadece Sırbistan hiçbir veri<br />
sağlamamıştır.<br />
Özel arabuluculuk halen <strong>Avrupa</strong> ülkelerinde veya birimlerinde (29 ülke veya birim) uygulanan temel arabuluculuk<br />
sistemidir. Özel arabulucu özel olarak eğitilmiş profesyoneller, yetkilendirilmiş avukatlar ya da taraflarca<br />
tutulan diğer özel hukukçular olabilir. Hâkim tarafından önerilen özel arabuluculuk ya da mahkemeye<br />
bağlı arabuluculuk 26 ülke veya birimde mevcuttur. En önemli üçüncü arabuluculuk türü mahkeme dışındaki<br />
bir kamu mercii tarafından yerine getirilen arabuluculuktur (23). Hâkimler ya da arabulucu olarak tayin edilen<br />
mahkeme personeli tarafından yapılan arabuluculuk (“mahkeme içi” hizmet veya “çok kapılı mahkeme ilkesi”)<br />
daha az sayıdaki bir grup ülke veya birimde mevcuttur (12). 4 ülkede savcılar bir suçun mağduruna (mali)<br />
tazminat sağlamak gibi arabuluculuk görevini yerine getirebilir. Fransa ve Slovenya’da savcılar sadece ceza<br />
davalarına müdahale ederler. Hırvatistan ve Rusya Federasyonu’nda savcılar ayrıca çok sayıda hukuk davaları<br />
ile ilgilenebilmektedirler.<br />
6.2.2 Yetkili arabulucular (sayı)<br />
Şekil 6.4<br />
2008 yılında 100.000 ülke sakini başına yetkili arabulucuların sayısı (S149)<br />
Logaritmik ölçek:<br />
Yetkili arabulucuların mutlak sayısı<br />
10000<br />
1000<br />
100<br />
10<br />
1<br />
25<br />
106<br />
53<br />
148<br />
56<br />
188<br />
589<br />
247<br />
1<br />
98<br />
720<br />
1082<br />
1162<br />
48<br />
73<br />
50<br />
1000<br />
4296<br />
26,2<br />
22,6<br />
9,4 9,8 10,1 11,6 11,8 12,1<br />
0,6 1,4 1,4 1,4 1,6 1,8 2,7 3,2 4,6 4,8<br />
3400<br />
40,8<br />
45<br />
40<br />
35<br />
30<br />
25<br />
20<br />
15<br />
10<br />
5<br />
0<br />
100.000 ülke sakini başına düşen<br />
yetkili arabulucu sayısı<br />
İrlanda<br />
İsviçre<br />
Bosna Hersek<br />
Portekiz<br />
Moldova<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Romanya<br />
Monako<br />
Yetkili arabulucuların mutlak sayısı<br />
100.000 kişi başına arabulucu sayısı<br />
Slovakya<br />
Makedonya<br />
Bulgaristan<br />
Lüksemburg<br />
Belçika<br />
Macaristan<br />
Karadağ<br />
Malta<br />
Hırvatistan<br />
Hollanda<br />
Ortalama = 100.000 kişi başına 9.4 arabulucu<br />
Ortanca = 100.000 kişi başına 4.8 arabulucu<br />
Avusturya<br />
Yorumlar<br />
İrlanda: 25 yetkili Aile Arabulucusu devlet tarafından desteklenen Aile Arabuluculuğu Merkezi için çalışmaktadır.<br />
Birçok avukat ve diğer kişiler arabulucu olarak eğitilmişlerdir ve görev yapmaktadırlar. Bu konuda sayılar mevcut değildir.<br />
Slovenya: Arabulucuların tahmini sayısı yaklaşık 200’dür.<br />
İsviçre: 5 kantona ait rakamlardır.<br />
BK-İngiltere ve Galler: Aile arabuluculuğu için yaklaşık 700-1.000 kişi.<br />
Yetkilendirme; mahkemeler, ulusal bir merci ya da STK tarafından yapılabilir. Üye ülkelerden resmi bir rakam<br />
bildirmeleri istenmiştir. 2008 yılında olduğu gibi sadece 19 ülke veya birim mahkeme tarafından yetkilendirilen<br />
arabulucuların sayısını bildirebilmiş ve çok azı detay verebilmiştir. Dolayısıyla, verilerin değerlendirilmesi<br />
ve karşılaştırılması zora girmiştir. Bazı zamanlarda meslek kendi içinde düzenlenmektedir (Letonya, Slovenya<br />
ve BK-İngiltere ve Galler) ve rakamların toplanması zordur.<br />
Hırvatistan, Hollanda ve Avusturya’da arabulucu sayısı nispeten daha fazladır (100.000 ülke sakini başına<br />
20’den fazla). Monako için 100.000 ülke sakini başına 3.2 arabulucu sayısı dikkate değer değildir: 31.103 ülke<br />
sakini için sadece 1 arabulucu.<br />
122
6.2.3 Arabuluculuk işlemleri (türleri ve sayısı) ve adli yardım<br />
Tablo 6.5 2008 yılında hukuk ve ticaret davalarında adli arabuluculuk (S147)<br />
Avusturya<br />
Belçika<br />
Bosna Hersek<br />
Bulgaristan<br />
Hırvatistan<br />
Danimarka<br />
Finlandiya<br />
Macaristan<br />
İrlanda<br />
İtalya<br />
Litvanya<br />
Malta<br />
Monako<br />
Karadağ<br />
Hollanda<br />
Rusya Federasyonu<br />
Slovenya<br />
İsveç<br />
İsviçre<br />
Türkiye<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
BK-Kuzey İrlanda<br />
Avusturya<br />
Belçika<br />
Bosna Hersek<br />
Bulgaristan<br />
Hırvatistan<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Finlandiya<br />
Fransa<br />
Yunanistan<br />
Macaristan<br />
İrlanda<br />
İtalya<br />
Letonya<br />
Litvanya<br />
Lüksemburg<br />
Karadağ<br />
Hollanda<br />
Norveç<br />
Polonya<br />
Romanya<br />
Slovakya<br />
Slovenya<br />
İsveç<br />
Makedonya<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
BK-Kuzey İrlanda<br />
BK-İskoçya<br />
Hırvatistan<br />
Finlandiya<br />
Fransa<br />
Macaristan<br />
Malta<br />
Monako<br />
Portekiz<br />
Rusya Federasyonu<br />
Slovenya<br />
İspanya<br />
Hırvatistan<br />
Danimarka<br />
Finlandiya<br />
İzlanda<br />
Litvanya<br />
Norveç<br />
Rusya Federasyonu<br />
İsveç<br />
Hırvatistan<br />
Rusya Federasyonu<br />
Hâkim tarafından önerilen<br />
özel arabuluculuk ya<br />
da mahkemeye bağlı<br />
arabuluculuk<br />
(23 ülke)<br />
%50<br />
Özel arabulucu<br />
(27 ülke)<br />
%59<br />
Kamu mercii (mahkeme<br />
dışında)<br />
(10 ülke)<br />
%22<br />
Hâkim<br />
(8 ülke)<br />
%17<br />
Savcı<br />
(2 ülke)<br />
%4<br />
Adli bir işlem çerçevesinde arabuluculuk çoğunlukla hukuk ve ticaret davalarında sağlanmaktadır (36 ülke<br />
veya birim). Ülke veya birimlerin çoğunluğunda arabuluculuk özel arabulucular tarafından uygulamaktadır (27<br />
ülke veya birim). Hâkim tarafından önerilen özel arabuluculuk ya da mahkemeye bağlı arabuluculuk, arabuluculuğu<br />
düzenleyen diğer muhtemel mercilerle karşılaştırıldığında yüksek oranda temsil edilmektedir.<br />
123
Tablo 6.6 2008 yılında aile hukuku davalarında adli arabuluculuk (S147)<br />
Avusturya<br />
Belçika<br />
Bosna Hersek<br />
Bulgaristan<br />
Danimarka<br />
Finlandiya<br />
Macaristan<br />
İrlanda<br />
İtalya<br />
Litvanya<br />
Lüksemburg<br />
Malta<br />
Monako<br />
Karadağ<br />
Hollanda<br />
Rusya Federasyonu<br />
Slovenya<br />
İsveç<br />
İsviçre<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
BK-Kuzey İrlanda<br />
BK-İskoçya<br />
Avusturya<br />
Belçika<br />
Bosna Hersek<br />
Bulgaristan<br />
Hırvatistan<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Finlandiya<br />
Fransa<br />
Yunanistan<br />
Macaristan<br />
İrlanda<br />
Letonya<br />
Litvanya<br />
Lüksemburg<br />
Karadağ<br />
Hollanda<br />
Norveç<br />
Polonya<br />
Romanya<br />
Slovakya<br />
Slovenya<br />
Makedonya<br />
İsveç<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
BK-Kuzey İrlanda<br />
BK-İskoçya<br />
Danimarka<br />
Finlandiya<br />
Fransa<br />
Macaristan<br />
İrlanda<br />
Litvanya<br />
Monako<br />
Norveç<br />
Portekiz<br />
Rusya Federasyonu<br />
Slovenya<br />
İspanya<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
BK-Kuzey İrlanda<br />
Andora<br />
Danimarka<br />
Finlandiya<br />
İzlanda<br />
İtalya<br />
Litvanya<br />
Norveç<br />
Rusya Federasyonu<br />
İsveç<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
Rusya Federasyonu<br />
Hâkim tarafından önerilen<br />
özel arabuluculuk ya<br />
da mahkemeye bağlı<br />
arabuluculuk<br />
(22 ülke)<br />
%48<br />
Özel arabulucu<br />
(26 ülke)<br />
%57<br />
Kamu mercii (mahkeme<br />
dışında)<br />
(14 ülke)<br />
%30<br />
Hâkim<br />
(10 ülke)<br />
%22<br />
Savcı<br />
(1 ülke)<br />
%2<br />
Aile hukuku davalarında (36 ülke veya birim) ve işten çıkarma davalarında (32 ülke veya birim) adli arabuluculuk<br />
da pek çok ülke veya birim tarafından kullanılmaktadır. Benzer şekilde, çoğu zaman özel arabuluculuk bir<br />
hâkimin önerisi üzerine özel bir arabulucu tarafından ya da mahkemeye bağlı arabuluculuk ile sağlanmaktadır.<br />
Tablo 6.7 2008 yılında işten çıkarma davalarında adli arabuluculuk (S147)<br />
Avusturya<br />
Belçika<br />
Bosna Hersek<br />
Bulgaristan<br />
Hırvatistan<br />
Danimarka<br />
Finlandiya<br />
Fransa<br />
Macaristan<br />
İtalya<br />
Litvanya<br />
Monako<br />
Hollanda<br />
Rusya Federasyonu<br />
Slovenya<br />
İsveç<br />
İsviçre<br />
BK-İskoçya<br />
Avusturya<br />
Belçika<br />
Bosna Hersek<br />
Bulgaristan<br />
Hırvatistan<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Finlandiya<br />
Fransa<br />
Macaristan<br />
Letonya<br />
Litvanya<br />
Lüksemburg<br />
Hollanda<br />
Norveç<br />
Polonya<br />
Romanya<br />
Slovakya<br />
Slovenya<br />
İsveç<br />
Makedonya<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
BK-İskoçya<br />
Bulgaristan<br />
Hırvatistan<br />
Finlandiya<br />
Macaristan<br />
İtalya<br />
Portekiz<br />
Rusya Federasyonu<br />
Slovenya<br />
İsveç<br />
Türkiye<br />
Andora<br />
Hırvatistan<br />
Finlandiya<br />
İzlanda<br />
İtalya<br />
Litvanya<br />
Norveç<br />
Rusya Federasyonu<br />
İspanya<br />
İsveç<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
Hırvatistan<br />
Rusya Federasyonu<br />
Hâkim tarafından önerilen<br />
özel arabuluculuk ya<br />
da mahkemeye bağlı<br />
arabuluculuk<br />
(18 ülke)<br />
%39<br />
Özel arabulucu<br />
(22 ülke)<br />
%48<br />
Kamu mercii (mahkeme<br />
dışında)<br />
(10 ülke)<br />
%22<br />
Hâkim<br />
(11 ülke)<br />
%24<br />
Savcı<br />
(2 ülke)<br />
%4<br />
124
Tablo 6.8 2008 yılında idari davalarda adli arabuluculuk (S147)<br />
Avusturya<br />
Bulgaristan<br />
Danimarka<br />
Hollanda<br />
Türkiye<br />
BK-İskoçya<br />
Avusturya<br />
Bulgaristan<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Hollanda<br />
Polonya<br />
Portekiz<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
BK-Kuzey İrlanda<br />
BK-İskoçya<br />
Slovenya<br />
Fransa<br />
İzlanda<br />
Hâkim tarafından önerilen<br />
özel arabuluculuk ya<br />
da mahkemeye bağlı<br />
arabuluculuk<br />
(6 ülke)<br />
%13<br />
Özel arabulucu<br />
(9 ülke)<br />
%20<br />
Kamu mercii (mahkeme<br />
dışında)<br />
(2 ülke)<br />
%4<br />
Hâkim<br />
(1 ülke)<br />
%2<br />
Savcı<br />
(0 ülke)<br />
%0<br />
İdari davalarda arabuluculuk uygulanan üye ülke veya birimlerin sayısı azınlıkta kalmaktadır (13).<br />
Tablo 6.9 2008 yılında ceza davalarında adli arabuluculuk (S147)<br />
Avusturya<br />
Belçika<br />
Hırvatistan<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Fransa<br />
Macaristan<br />
İrlanda<br />
İtalya<br />
Lüksemburg<br />
Karadağ<br />
İsviçre<br />
Türkiye<br />
Belçika<br />
Hırvatistan<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Macaristan<br />
Letonya<br />
Lüksemburg<br />
Moldova<br />
Karadağ<br />
Polonya<br />
Romanya<br />
Makedonya<br />
Avusturya<br />
Hırvatistan<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Finlandiya<br />
Fransa<br />
Macaristan<br />
Letonya<br />
Portekiz<br />
İsveç<br />
İzlanda<br />
İtalya<br />
Rusya Federasyonu<br />
Hırvatistan<br />
Fransa<br />
Rusya Federasyonu<br />
Slovenya<br />
Hâkim tarafından önerilen<br />
özel arabuluculuk ya<br />
da mahkemeye bağlı<br />
arabuluculuk<br />
(12 ülke)<br />
%28<br />
Özel arabulucu<br />
(11 ülke)<br />
%24<br />
Kamu mercii (mahkeme<br />
dışında)<br />
(9 ülke)<br />
%20<br />
Hâkim<br />
(3 ülke)<br />
%7<br />
Savcı<br />
(4 ülke)<br />
%8<br />
23 ülke veya birim ceza davalarında arabuluculuk prosedürleri uygulamaktadır. Hâkim tarafından önerilen<br />
özel arabuluculuk ya da mahkemeye bağlı arabuluculuk, özel arabuluculuk ve bir kamu mercii (mahkeme dışında)<br />
tarafından arabuluculuk aşağı yukarı eşit sayıda ülke veya birim tarafından uygulanmaktadır.<br />
Tablo 6.10 2008 yılında adli arabuluculuğa ilişkin dava türleri (S147)<br />
Ülke<br />
Hukuk ve ticaret<br />
davaları<br />
Aile hukuku<br />
davaları<br />
İşten çıkarma<br />
davaları İdari davalar Ceza davaları<br />
Ülke başına<br />
toplam (tür)<br />
Andora 2<br />
Avusturya 5<br />
Belçika 4<br />
Bosna Hersek 3<br />
Bulgaristan 4<br />
Hırvatistan 4<br />
Çek Cumhuriyeti 5<br />
Danimarka 4<br />
Finlandiya 4<br />
Fransa 5<br />
Yunanistan 2<br />
Macaristan 4<br />
İzlanda 5<br />
İrlanda 3<br />
İtalya 4<br />
125
Ülke<br />
Hukuk ve ticaret<br />
davaları<br />
Aile hukuku<br />
davaları<br />
İşten çıkarma<br />
davaları İdari davalar Ceza davaları<br />
Ülke başına<br />
toplam (tür)<br />
Letonya 4<br />
Litvanya 3<br />
Lüksemburg 4<br />
Malta 2<br />
Moldova 1<br />
Monako 3<br />
Karadağ 3<br />
Hollanda 4<br />
Norveç 3<br />
Polonya 5<br />
Portekiz 5<br />
Romanya 4<br />
Rusya Federasyonu 4<br />
Slovakya 3<br />
Slovenya 5<br />
İspanya 3<br />
İsveç 4<br />
İsviçre 4<br />
Makedonya 4<br />
Türkiye 4<br />
BK-İngiltere ve Galler 3<br />
BK-Kuzey İrlanda 3<br />
BK-İskoçya 4<br />
Ülkelerin TOPLAM<br />
sayısı<br />
36 36 32 13 23<br />
Ortalama: 4 tür<br />
/ ülke<br />
Arabuluculuk ortalama 4 tür uyuşmazlıkta uygulanmaktadır. Ancak, Moldova sadece ceza davalarında<br />
arabuluculuk uygularken, Avusturya, Çek Cumhuriyeti, Fransa, İzlanda, Polonya ve Portekiz’de bütün dava<br />
türlerinde arabuluculuk imkanı vardır. İzlanda ve Slovenya arabuluculuğun mahkeme işlemlerinde (ya da öncesinde)<br />
zorunlu bir adım olduğunu bildirmişlerdir. Tarafların rızası her durumda gereklidir.<br />
Tablo 6.11 2008 yılında adli arabuluculuk prosedürlerinin ve yetkili arabulucuların sayısı (S149, S150)<br />
Ülke<br />
Arabuluculuk<br />
prosedürlerinin<br />
toplam sayısı<br />
Hukuk<br />
davaları<br />
Aile<br />
davaları<br />
İdare<br />
davaları<br />
İşten<br />
çıkarma<br />
davaları<br />
Ceza<br />
davaları<br />
Yetkili<br />
arabulucu<br />
sayısı<br />
Arabulucu başına<br />
ortalama dava<br />
sayısı<br />
Bosna Hersek 82 75 0 UD 7 UD 53 1.55<br />
Bulgaristan 173 45 77 15 34 2 720 0.24<br />
Çek Cumhuriyeti 25 465 188<br />
Fransa 4 857 65 530 24 449<br />
İrlanda 1 511 1 500 UD UD 11 25 60.44<br />
Letonya UD 1 140<br />
Lüksemburg 2 1 1 UD 0 48 0.04<br />
Malta 1 433 4 1 429 UD UD UD 50 28.66<br />
Moldova 92 UD UD UD UD 92 56 1.64<br />
Karadağ 433 13 356 UD UD 64 73 5.93<br />
Hollanda 3 396 +/-2 500 635 48 UD 4 296 0.49<br />
Norveç 2 099 UD UD<br />
Polonya 5 263 1 455 473 36 109 3 190<br />
Portekiz 5 925 80 95 148<br />
Slovenya 5 296<br />
İsviçre 264 62 33 3 36 130 106 2.49<br />
Makedonya 54 39 10 UD 5 0 98 0.55<br />
126
Yorumlar<br />
İrlanda: 25 yetkili Aile Arabulucusu devlet tarafından desteklenen Aile Arabuluculuğu Merkezi için çalışmaktadır.<br />
Hollanda: Arabuluculuk prosedürlerinin yaklaşık %80’i aile davalarıyla ilgilidir.<br />
18 ülke veya birim arabuluculuk prosedürlerinin sayılarına ilişkin rakam bildirebilmiştir. Veriler oldukça parçalar<br />
halindedir: Sadece 10 ülke bir toplam sağlayabilmiştir. İrlanda’da bir arabulucu tarafından ele alınan ortalama<br />
dava sayısı oldukça yüksek iken (ancak, sadece yetkili Aile Arabulucuları sayısı sağlanmıştır) Bulgaristan,<br />
Lüksemburg, Hollanda ve Makedonya’da arabulucular adli işlemlerde nadiren arabuluculukla görevlendirilmektedir.<br />
Şekil 6.12 Arabuluculuk prosedürleri için adli yardım (S148)<br />
ARABULUCULUK PROSEDÜRLERİ İÇİN ADLİ YARDIM<br />
Adli arabuluculuk mevcut değildir (7 ülke)<br />
Arabuluculuk prosedürleri için adli yardım sağlanmamaktadır (14 ülke)<br />
Arabuluculuk prosedürleri için adli yardım sağlanmaktadır (25 ülke)<br />
Veri temin edilmemiştir<br />
<strong>Avrupa</strong> Konseyi üye devleti değildir<br />
Andora, Malta ve Monako arabuluculuk prosedürleri için adli yardım sağlamaktadır. San Marino’da adli arabuluculuk<br />
mevcut değildir.<br />
25 ülke veya birim adli işlemlerde arabuluculuk için adli yardım sağlamaktadır. 2006 yılından bu yana beş<br />
üye ülke daha arabuluculuk prosedürleri için adli yardım sağlamaktadır: Andora, Macaristan, Portekiz, Romanya<br />
ve Slovakya.<br />
Arabuluculuk prosedürlerinin sayısı (tablo 6.11) ile adli yardım sağlanması arasında bir ilişki var mıdır?<br />
Sözgelimi, 100.000 ülke sakini başına yüksek bir arabuluculuk sayısına (70) sahip olan Karadağ bu işlemler için<br />
adli yardım sağlamaktadır. Ancak, bu durum, 100.000 ülke sakini başına nispeten yüksek arabululuculuk prosedürü<br />
sayısına (34) sahip olmakla birlikte bu davalar için adli yardım sağlamayan İrlanda için geçerli değildir.<br />
Yukarıdaki soruya henüz bir cevap bulmak mümkün değildir.<br />
127
6.3 Tahkim, uzlaşma ve diğer AUÇ yöntemleri<br />
35 ülke veya birim sistemlerinde, tahkimin bulunduğunu belirtmişlerdir. Tahkim özellikle ticari ve (fikri)<br />
mülkiyet uyuşmazlıklarına ilişkindir. Daha az rastlanmakla birlikte, Malta’da trafik kazalarına ilişkin davalar ile<br />
su ve elektrik faturalarıyla ilgili uyuşmazlıklarda tahkim zorunludur. Macaristan’da tahkim sporla ilgili uyuşmazlıkları<br />
ve Portekiz’de idare hukukunu kapsamaktadır. Tahkimin organizasyonu bir ülkeden diğer ülkeye<br />
oldukça farklı olabilir. Daimi hakem heyetleri çoğunlukla Ticaret Odalarına bağlıdır (Hırvatistan, Estonya, Macaristan,<br />
İtalya, Polonya, İsveç ve Makedonya) ya da bu hizmet (avukat) örgütleri tarafından sunulmaktadır<br />
(Avusturya ve Slovenya). Letonya’da <strong>Adalet</strong> Bakanlığı’nın yetkilendirmesiyle tüzel kişilikler tarafından daimi<br />
hakem heyeti kurulabilirken, Portekiz’de <strong>Adalet</strong> Bakanlığı Tahkim Merkezlerini mali olarak desteklemektedir.<br />
Tahkim çoğunlukla özel tahkim kanunları ile düzenlenmektedir; ancak, hukuk usulü kanunlarıyla da düzenlendiği<br />
durumlar da vardır (Bulgaristan, Estonya, Romanya ve Türkiye). Tahkim, UNCITRAL Uluslararası Ticari<br />
Tahkim Model Kanunu temelinde de oluşturulabilmektedir (Danimarka). Ayrıca, bazı ülkeler bir hakem<br />
tarafından açıklanan kararın genellikle nihai ve infazının gerekli olduğunu belirtmişlerdir (Bosna Hersek ve<br />
Karadağ). Slovakya’da karara mahkemede özel gerekçelerle itiraz edilebilir.<br />
16 ülke veya birimde uzlaşma mevcuttur. Bu prosedür aile hukuku (Monako ve BK-İngiltere ve Galler),<br />
(toplu) iş uyuşmazlıkları (Bulgaristan, Macaristan, Moldova, Monako ve Romanya), kira uyuşmazlıkları<br />
(Avusturya, Monako ve San Marino), tüketiciyi koruma (Bulgaristan, Macaristan ve İsveç), telekomünikasyon<br />
uyuşmazlıkları (Avusturya) ya da sigorta uyuşmazlıkları (İsveç) gibi çeşitli alanlarda uygulanabilir. Bulgaristan<br />
ceza davalarında bir çeşit uzlaşmaya izin vermektedir.<br />
14 ülke veya birim diğer AUÇ türlerini de sunduklarını bildirmişlerdir:<br />
• Hukuk ve bazen ceza davalarında işlem ya da anlaşma (Fransa, Letonya, Makedonya, Türkiye),<br />
• Soruşturmaya alternatif yöntemler (sözgelimi, Fransa’da ilk kez suç işleyenler için uygulanan ve para<br />
cezasına, belirli bir yükümlülüğü yapmaya ya da yapmamaya veya bir kursa devam etme yükümlülüğü<br />
getirilebilen composition pénale)<br />
• Mali tavsiye kararları ve borçlulara yönelik tavsiye kararları (Finlandiya)<br />
• Ulusal Ombudsman tarafından tüketici ve sigorta davalarında bağlayıcı tavsiye kararları (Hollanda).<br />
İsveç bazı sektörlerde özel girişimcilerin özel kurullar oluşturduklarını bildirmiştir (sözgelimi, Kaza ve Hastalık<br />
Sigorta Kurulu, Hayat Sigortası Şartları Kurulu). Bunlar çoğunlukla ücretsizdir ve masrafları ilgili şirketler<br />
tarafından karşılanmaktadır.<br />
6.4 Eğilimler ve sonuçlar<br />
AUÇ yöntemleri <strong>Avrupa</strong>’da geliştirilmeye devam edilmektedir.<br />
Letonya, Litvanya, Slovenya, İspanya ve BK-İskoçya AUÇ’yi daha etkin hale getirmek amacıyla yakın zamanlarda<br />
mevzuat değişikliği projeleri başlatmıştır 2 . Bazı ülkeler tarafından ilginç ve cazip AUÇ yöntemlerinden<br />
bahsedilmiştir ve bunlar diğer ülke veya birimlere ilham kaynağı olabilir.<br />
Arabuluculuk işlemlerinde adalete erişimi temin etmek için 25 ülke veya birim adli işlemlerde arabuluculuk<br />
için adli yardım sağlamaktadır. 2006 yılından bu yana beş ülke daha arabuluculuk işlemleri için adli yardım<br />
sağlamaya başlamıştır: Andora, Macaristan, Portekiz, Romanya ve Slovakya.<br />
Arabuluculuk çoğunlukla adli sistemin dışında yapılmakta olduğu için, arabulucuların ve gerçekleştirilen<br />
arabuluculuk işlemlerinin sayısı hakkında kayda değer bilgiler almak hala zordur. Bu nedenlerden dolayı, arabuluculuğun<br />
mevcut durumu hakkında analiz ve karşılaştırmalar yapmak çok zordur.<br />
128<br />
2 İtalya’da 2011 yılında hukuk davalarında arabuluculuk mecburi olacaktır (bu reform yılda 1 milyon kadar davayı ilgilendirecektir)
7. BÖLÜM HÂKİMLER<br />
Hâkim, bir dava sırasında gerçek ve tüzel kişiler olabilen karşıt taraflar arasında bir adli karar vermekle ya<br />
da adli kararın verilmesine katkıda bulunmakla görevlendirilen bir kişidir. Bu tanım, <strong>Avrupa</strong> İnsan Hakları Sözleşmesi<br />
ve <strong>Avrupa</strong> İnsan Hakları Mahkemesinin içtihat hukuku ışığında değerlendirilmelidir. Özellikle: “hâkim,<br />
yetkisine giren herhangi bir konuda yasalara göre ve düzenli adli işlemleri takip etmek suretiyle karar verir.”<br />
“Hâkim” sözcüğüyle ilişkilendirilebilecek statü ve işlevlerdeki çeşitliliği daha iyi göz önüne almak amacıyla<br />
CEPEJ’in Değerlendirme Formu’nda üç farklı hâkim tanımlanmıştır:<br />
• Profesyonel (meslekten) hâkimler değerlendirme formunun açıklayıcı notlarında (S49) “bu şekilde eğitim<br />
almış ve bu sıfatla kendilerine ödeme yapılan” ve temel görevleri savcı olarak değil, hâkim olarak<br />
çalışmak olan kişiler olarak tanımlanmaktadır (bkz. Bölüm 10)<br />
• Geçici olarak mahkemede bulunan ve bu şekilde ödeme alan profesyonel hâkimler (S50)<br />
• Profesyonel olmayan hâkimler, masrafları karşılanan ve mahkemelerde bağlayıcı kararlar veren gönüllülerdir<br />
(S52).<br />
Bu üç kategori için ve gerçek faaliyet durumunu daha iyi değerlendirmek amacıyla üye devletlerden, tam<br />
zamanlı ya da geçici olarak çalışan profesyonel hâkimler için mevcut olan kadroları ve tam zamanlı eşdeğerlerini<br />
(TZE) belirtmeleri istenmiştir.<br />
Tablo 7.1 2008 yılında hâkimlerin türleri ve sayısı (S49, S50 ve S52)<br />
Ülke<br />
Profesyonel hâkimler (TZE)<br />
Mutlak sayı<br />
100.000<br />
ülke sakini<br />
başına<br />
Zaman zaman mahkemelerde<br />
çalışan profesyonel hâkimler<br />
(brüt rakamlar)<br />
Mutlak sayı<br />
100.000<br />
ülke sakini<br />
başına<br />
Profesyonel olmayan hâkimler<br />
(meslekten olmayan hâkimler)<br />
(brüt rakamlar)<br />
Mutlak sayı<br />
100.000<br />
ülke sakini<br />
başına<br />
Profesyonel<br />
hâkim başına<br />
profesyonel<br />
olmayan<br />
hâkimlerin<br />
sayısı<br />
Arnavutluk 391 12.3<br />
Andora 23 27.2 2 2.4<br />
Ermenistan 216 6.8<br />
Avusturya 1 658 19.9<br />
Azerbaycan 494 5.7<br />
Belçika 1 626 15.2 2 712 25.4 1.7<br />
Bosna Hersek 857 22.3 95 2.5 298 7.8 0.3<br />
Bulgaristan 2 166 28.3<br />
Hırvatistan 1 883 42.5<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi 100 12.5<br />
Çek Cumhuriyeti 3 044 29.2 6 966 66.8 2.3<br />
Danimarka 380 6.9 28 766 525.3 75.7<br />
Estonya 238 17.7 582 43.4 2.4<br />
Finlandiya 921 17.4 3 689 69.6 4.0<br />
Fransa 5 819 9.1 554 0.9 28 859 45.1 4.9<br />
Gürcistan 282 6.4<br />
Yunanistan 3 739 33.3<br />
Macaristan 2 903 28.9 4 382 43.6 1.5<br />
İzlanda 47 14.7<br />
İrlanda 145 3.3<br />
İtalya 6 109 10.2 4 754 8.0 0.8<br />
Letonya 473 20.8 595 26.2 1.3<br />
Litvanya 755 22.5<br />
Lüksemburg 184 37.4 VY<br />
Malta 36 8.7<br />
Moldova 460 12.9<br />
Monako 20 64.3 15 48.2 118 379.4 5.9<br />
129
Ülke<br />
Profesyonel hâkimler (TZE)<br />
Mutlak sayı<br />
100.000<br />
ülke sakini<br />
başına<br />
Zaman zaman mahkemelerde<br />
çalışan profesyonel hâkimler<br />
(brüt rakamlar)<br />
Mutlak sayı<br />
100.000<br />
ülke sakini<br />
başına<br />
Profesyonel olmayan hâkimler<br />
(meslekten olmayan hâkimler)<br />
(brüt rakamlar)<br />
Mutlak sayı<br />
100.000<br />
ülke sakini<br />
başına<br />
Profesyonel<br />
hâkim başına<br />
profesyonel<br />
olmayan<br />
hâkimlerin<br />
sayısı<br />
Karadağ 246 39.7 148 23.9 0.6<br />
Hollanda 2 176 13.3 yaklaşık 900<br />
Norveç 537 11.3 34 0.7 45 000 949.9 83.8<br />
Polonya 9 890 25.9 VY 43 613 114.4 4.4<br />
Portekiz 1 906 18.0 454 4.3 0.2<br />
Romanya 4 142 19.2<br />
Rusya Federasyonu 34 390 24.2<br />
San Marino 19 60.8 6 19.2 VY<br />
Sırbistan 2 506 34.1<br />
Slovakya 1 388 25.7 VY<br />
Slovenya 1 083 53.5 4 065 200.7 3.8<br />
İspanya 4 836 10.7 1223 2.7 7 681 17.0 1.6<br />
İsveç 1 039 11.3 174 1.9 8 228 89.6 7.9<br />
İsviçre 1 089 14.1 502 6.5 2 535 32.9 2.3<br />
Makedonya 659 32.2 1 794 87.7 2.7<br />
Türkiye 7 198 10.1<br />
Ukrayna 7 205 15.5<br />
BK-İngiltere ve Galler 1 902 3.5 7831 14.4 29 500 54.2 15.5<br />
BK-Kuzey İrlanda* 123 7.0 123 7.0 239 13.6 1.9<br />
BK-İskoçya 181 3.5 103 2.0 450 8.7 2.5<br />
Ortalama 20.6 9.0 123.4 9.9<br />
Ortanca 17.4 2.6 43.6 2.4<br />
Minimum 3.3 0.7 4.3 0.2<br />
Maksimum 64.3 48.2 949.9 83.8<br />
Tablo 7.1’de mahkemede sürekli olarak çalışan profesyonel hâkimler, mahkemede geçici olarak çalışan<br />
hâkimler ve profesyonel olmayan hâkimlerin sayısı hakkında bilgi verilmektedir. Son iki kategori için veri yoktur;<br />
bu durumun nedeni, ilgili adli sistem içinde veri olmaması ya da ülkenin bunlarla ilgili veri sağlayamamasıdır.<br />
Sadece Polonya geçici olarak çalışan hâkimlerin sayısı hakkında bu kategoride hâkimlerin mevcut olup olmadığını<br />
ifade etmeden veri olmadığını (“VY”) bildirmiştir. Lüksemburg, San Marino ve Slovakya profesyonel<br />
olmayan hâkimlerin kadroları hakkında bilgi sağlayamamıştır.<br />
7.1 Profesyonel hâkimler<br />
Profesyonel hâkimler, sadece bir hâkim olarak işe alınmış ve kendilerine sadece hâkimlik yapmaları için<br />
ödeme yapılan hâkimler olarak tanımlanabilir. Bu bölüm mahkemede geçici olarak çalışan hâkimlerle ilgili<br />
değildir (bkz. Bölüm 7.3).<br />
Sağlanan veriler sadece halihazırda adli görevlerini ifa etmekte olan hâkimleri içermelidir (açıklama notu<br />
– soru 49). Sadece bazı ülkeler detayları belirtmişlerdir (sözgelimi, bakanlıklarda geçici görevlendirilmiş<br />
hâkimler, doğum izninde olan hâkimler): Avusturya, Hırvatistan, Slovenya, Slovakya, Türkiye.<br />
130
Şekil 7.2<br />
2008 yılında 100,000 ülke sakini başına mahkemelerde çalışan profesyonel hâkimlerin sayısı<br />
(TZE) (S49)<br />
100,000 ÜLKE SAKİNİ BAŞINA DÜŞEN<br />
PROFESYONEL HAKİM SAYISI<br />
10’dan az<br />
10-15 arası<br />
15-20 arası<br />
20-30 arası<br />
30 ve fazlası<br />
Veri temin edilmemiştir<br />
<strong>Avrupa</strong> Konseyi üye devleti değildir<br />
Yorumlar<br />
Avusturya: “Vekil hâkimler” (“Ersatzkräfte”) dâhil edilmiştir, fakat “vekalet edilen” hâkimler (“Ersatzfälle”) dâhil edilmemiştir.<br />
Azerbaycan: Hâkimlerin sayısı 2007 yılındaki mevzuat reformunun ardından 338’den 494’e yükselmiştir.<br />
Bulgaristan: Devlet icra memurları ve Tescil Kurumunun hâkimleri dâhil edilmemiştir.<br />
Hırvatistan: Bu değerlendirme dönemi için bildirilen rakam, önceki değerlendirme dönemlerinde olduğu gibi<br />
hâkimlerin kadrolarına göre hesaplanmıştır. Kadroların sayısı özellikle hastalık ya da doğum izni nedeniyle boş olan kadrolar<br />
hesaba katılmadan sadece çalışma saatlerine göre hesaplanırsa 1785’e ulaşmaktadır.<br />
İzlanda: Mali kriz nedeniyle ilk derece mahkemelerine 5 tane daha geçici hâkim eklenmesine karar verilmiştir. 2010<br />
yılında hâkimlerin sayısı tekrar 43 olacaktır.<br />
İtalya: Veriler 2009 yılına aittir.<br />
Çek Cumhuriyeti: 10 yıllığına atanan ve tekrar atanmaları mümkün olan anayasa hâkimleri dâhil edilmişlerdir.<br />
Gürcistan: Veriler 1 Ocak 2009 itibariyle geçerlidir.<br />
Hollanda: Belirtilen rakamlar 31 Aralık 2008 itibariyle geçerlidir.<br />
Norveç: İlk derece mahkemelerinde bulunan 160 hâkim yardımcısı dâhil edilmemiştir. Bunlar tanım olarak Kral tarafından<br />
atanmış olan daimi hâkimlerle aynı şekilde görev yapan hâkimlerdir; ancak, Mahkeme Başkanı tarafından en fazla<br />
3 yıllık bir süre için görevlendirilmeleri nedeniyle sayılmamışlardır. Bunun yanısıra, « Arazi Tapu Mahkemelerinde » görev<br />
yapan 94 hâkim ve yaklaşık 10 hâkim yardımcısı dâhil edilmemiştir.<br />
Polonya: İhtisaslaşmış hâkimler sayılmamışlardır (yani il idare mahkemeleri hâkimleri (365) ve Yüksek İdare Mahkemesi<br />
hâkimleri (84)) ve Yüksek Mahkeme hâkimleri (86).<br />
Slovakya: Veriler 31 Aralık 2008’e aittir. Veriler mahkemede görev yapmayan, geçici görevlendirilmiş ya da doğum<br />
izninde bulunan vb. hâkimleri kapsamaktadır.<br />
131
Slovenya: Belirtilen rakamlar önceki değerlendirme dönemlerinde olduğu gibi hâkimlerin kadrolarına göre hesaplanmıştır.<br />
Ancak, kadroların sayısı özellikle hastalık ya da doğum izni nedeniyle boş olan kadrolar hesaba katılmadan sadece<br />
çalışma saatlerine göre hesaplanırsa 946’ya ulaşmaktadır. Adli görevleri olmayan 7 hâkim dâhil edilmemiştir: Yüksek<br />
Mahkeme Genel Sekreteri, Yüksek Mahkeme yazı işleri dairesinde çalışan 5 hâkim ve Yüksek Yargı Konseyi’nde görev<br />
yapan 1 hâkim.<br />
İsveç: 2008 yılında görev yapan 479 üst mahkeme üyesi hâkimi dâhil edilmemiştir.<br />
Türkiye: Belirtilen rakamlara <strong>Adalet</strong> Bakanlığında geçici görevle bulunan hâkimler dâhil edilmemiştir.<br />
BK-Kuzey İrlanda: Belirtilen rakamlar içindeki 68 hâkim tam zamanlı, 55 hâkim yarı zamanlı çalışmaktadır.<br />
Ülke sakini başına <strong>Avrupa</strong> ortalaması 20,6 hâkimdir. Ancak, mahkemelerde görev yapan hâkimlerin sayısı<br />
ülkelere ve adli sistemlere göre oldukça değişiklik göstermektedir.<br />
Genel olarak, Doğu <strong>Avrupa</strong>’da daha fazla hâkim olması nedeniyle Batı ve Doğu <strong>Avrupa</strong> arasında bir eşitsizlik<br />
göze çarpmaktadır.<br />
Bu fark, bazı sistemler tamamen profesyonel hâkimlere dayalı olmasına karşılık (Arnavutluk, Andora, Ermenistan,<br />
Avusturya, Azerbaycan, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi, Hırvatistan, Gürcistan, Yunanistan, İrlanda,<br />
İzlanda, Malta, Moldova, Karadağ, Hollanda, Romanya, Rusya Federasyonu, Sırbistan, Türkiye, Ukrayna),<br />
BK-İngiltere ve Galler, BK-Kuzey İrlanda, BK-İskoçya ya da Norveç’te olduğu gibi diğer sistemlerde meslekten<br />
olmayan hâkimlere / sulh hâkimlerine öncelikli bir rol verilmesiyle kısmen açıklanabilir.<br />
Değerlendirmeye katılan ve en yüksek profesyonel hâkim sayısına (100.000 ülke sakini başına 30’dan fazla<br />
hâkime) sahip <strong>Avrupa</strong> ülkeleri arasında Yunanistan ve eski Yugoslavya’dan ayrılan (Hırvatistan, Karadağ,<br />
Sırbistan, Slovenya, Makedonya) gibi ülkeler yer almaktadır. Lüksemburg, Monako ve San Marino’nun verilerinin,<br />
100,000 ülke sakini için olan gösterge üzerinde etkili olan düşük nüfus ve bu ülkelerdeki ekonomik<br />
faaliyetlere ilişkin davalarla ilgili olduğu kabul edilmelidir. Profesyonel hâkimlerin öncelikli pozisyona sahip<br />
oldukları sistemler arasında Ermenistan, Azerbaycan, Danimarka ve Fransa’da hâkim sayısının azlığı (100.000<br />
ülke sakini başına 10’dan az) göze çarpmaktadır.<br />
Şekil 7.3<br />
2004 ile 2008 yılları arasında 100.000 ülke sakini başına profesyonel hâkimlerin sayılarında<br />
ortalama yıllık değişim (yüzde cinsinden) (S49)<br />
50 %<br />
40 %<br />
30 %<br />
20 %<br />
10 %<br />
0 %<br />
-10 %<br />
-20 %<br />
Ortalama = yıllık %+3.0<br />
Ortanca = yıllık %+2.5<br />
-29,0%<br />
-20,5%<br />
-14,2%<br />
-11,5%<br />
-4,1%<br />
-3,0%<br />
-2,5%<br />
-1,9%<br />
-1,1%<br />
-0,9%<br />
-0,5%<br />
-0,3%<br />
0,1%<br />
0,7%<br />
0,9%<br />
0,9%<br />
0,9%<br />
1,7%<br />
1,8%<br />
2,0%<br />
2,1%<br />
2,3%<br />
2,5%<br />
2,5%<br />
2,5%<br />
2,8%<br />
2,9%<br />
3,6%<br />
3,8%<br />
3,8%<br />
4,0%<br />
4,5%<br />
5,3%<br />
5,4%<br />
7,2%<br />
8,2%<br />
9,9%<br />
10,0%<br />
11,3%<br />
12,6%<br />
16,2%<br />
17,0%<br />
18,9%<br />
19,6%<br />
38,9%<br />
-30 %<br />
-40 %<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
İsveç<br />
İsviçre<br />
BK-İskoçya<br />
İzlanda<br />
Romanya<br />
Andora<br />
Avusturya<br />
Estonya<br />
İtalya<br />
Hırvatistan<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi<br />
Malta<br />
Polonya<br />
Karadağ<br />
Danimarka<br />
İrlanda<br />
Fransa<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Finlandiya<br />
Norveç<br />
Belçika<br />
Lüksemburg<br />
Ukrayna<br />
Moldova<br />
Sırbistan<br />
Macaristan<br />
Monako<br />
Portekiz<br />
Hollanda<br />
Gürcistan<br />
İspanya<br />
Makedonya<br />
Litvanya<br />
Slovakya<br />
Rusya Federasyonu<br />
Ermenistan<br />
Yunanistan<br />
Bosna Hersek<br />
Letonya<br />
Türkiye<br />
Slovenya<br />
Azerbaycan<br />
Bulgaristan<br />
BK-Kuzey İrlanda<br />
Bu değişken üç değerlendirme dönemi için rakamlar belirten ya da en azından 2006 ve 2008 verilerini sağlamış<br />
olan 44 ülke veya birim için oluşturulmuştur. 2006 verilerini sağlamadıkları için Arnavutluk ve San Marino<br />
ile aynı şekilde 2008 verilerini sağlamayan Gürcistan grafikte yer almamaktadır. Belçika, Bulgaristan, Gü-<br />
132
ney Kıbrıs Rum Yönetimi, Fransa, Gürcistan, İsviçre ve Makedonya için sadece 2006 ve 2008 yılları arasındaki<br />
eğilim ölçülmüştür. 2004, 2006 ve 2008 yılları için profesyonel hâkimler hakkındaki bütün veriler ekte yer<br />
almaktadır.<br />
2004 yılından bu yana eğilimler karşılaştırıldığında, <strong>Avrupa</strong>’da 100.000 ülke sakini başına düşen profesyonel<br />
hâkim sayısının yıllık olarak ortalama %+ 3 oranında artmış olduğu göze çarpmaktadır; ayrıca, <strong>Avrupa</strong> ülke<br />
veya birimlerinin çoğunluğunda adli personelin sayısında nispeten sabit bir eğilim görülmektedir.<br />
44 ülke veya birimden özellikle Batı <strong>Avrupa</strong>’daki 14 ülke veya birimde 100.000 ülke sakini başına düşen profesyonel<br />
hâkim sayısı azalmıştır. Bu eğilim yukarıdaki tablonun altında üye ülkeler tarafından yapılan yorumlar<br />
ışığında izah edilmelidir. 2004 ile 2008 yılları arasındaki hâkimlerin brüt sayısı analiz edildiğinde, bu eğilimin<br />
esasında demografik etkilerden kaynaklanmış olduğu görülmektedir: İlgili ülkeler genel nüfusun önemli<br />
oranda arttığı küçük ülkelerdir; bu da orandaki değişikliklerin temel nedenidir. Hâkimlerin sayısı aslında Güney<br />
Kıbrıs Rum Yönetimi ve Andora’da artmış, İzlanda’da azalmış ve sadece Estonya ve Avusturya’da çok az<br />
azalmıştır.<br />
Bazı ülke veya birimlerde önemli bir azalma göze çarpmaktadır (BK-İngiltere ve Galler, İsveç, İsviçre, BK-<br />
İskoçya, Romanya ve İtalya). BK-İngiltere ve Galler ile ilgili olarak sayma yöntemi değişmiştir, bu da ortaya şu<br />
sonucu çıkarmaktadır: Önceki çalışmalarda bu bilgi için bir tek veri kaynağı yoktu ve birden fazla yetki çevresine<br />
sahip hâkimler muhtemelen her bir yetki çevresi için ayrı ayrı sayılmışlardı. Çelişkili rakamların nedeni budur.<br />
Diğer bazı ülke veya birimler hesaplama yöntemlerini değiştirmişler, fakat bununla ilgili bilgi sağlamamışlardır.<br />
Yapısal reformlar kadrolarda azalmaya yol açabilir (Romanya), bazı ülke veya birimler hâkim yardımcısı<br />
ya da profesyonel olmayan hâkimlerin sayısını artırmayı tercih etmişlerdir (İsveç).<br />
Bunun aksine, dönüşüm sürecindeki bazı ülkeler adli hizmetlere ayrılan insan kaynaklarını artırarak reformlarına<br />
devam etmişlerdir (Azerbaycan, Bosna Hersek, Ermenistan, Rusya Federasyonu, Makedonya).<br />
<strong>Avrupa</strong> Birliğine yeni üyelik ya da üyelik başvurusunun etkisi bu hâkim sayısındaki artış eğiliminin açıklamalarından<br />
biri olabilir (Bulgaristan, Slovenya, Letonya, Türkiye, Slovakya, Litvanya). Üç değerlendirme çalışması<br />
boyunca BK-Kuzey İrlanda’da kaydedilen %38.9’luk artış bu bağlama uygun kabul edilmelidir; ayrıca, 2006 ile<br />
2008 yılları arasında hâkim sayının 371’den 123’e düşmüş olması nedeniyle, hâkimlerin sayısının yakın geçmişte<br />
arttığı düşünülmemelidir.<br />
7.2 Geçici görev yapan profesyonel hâkimler<br />
Bazı ülke veya birimler, vatandaşlarından gelen “muhitinde” ve “hızlı” adalete yönelik talepleri karşılamak<br />
amacıyla geçici hâkimler çalıştırmak suretiyle hâkim sayısını arttırmıştır.<br />
Bu profesyonel hâkimler “başkanlık yapmayan hâkimler” ya da “hâkim vekilleri” olarak adlandırılmaktadır.<br />
Bu seçenek özellikle common law ülke veya birimlerinde tam zamanlı hâkim olacak avukatlar için elverişlidir.<br />
Dolayısıyla, bu hâkimler deneyimli hukukçulardır ve sağlam bir hukuk eğitimi almış ve adli hizmetler konusunda<br />
eğitimden faydalanmış kişilerdir.<br />
Geçici hâkim olarak görev yapmak genellikle ay boyunca sınırlı sayıda duruşmaya katılmak anlamına gelmektedir:<br />
Fransa’da sulh hâkimleri (juges de proximité) için aylık 4 gün 6 duruşma ve BK-İngiltere ve Galler<br />
için yıllık 15 ile 30 gün arası.<br />
Bu hâkimler yarı zamanlı, geçici olarak çalışmaktadırlar ve genel olarak ay boyunca yaptıkları duruşma<br />
sayısına göre ücret almaktadırlar.<br />
133
Tablo 7.4 Tam zamanlı ve geçici profesyonel hâkimlerin sayılarının karşılaştırılması (S49 ve S50)<br />
9000<br />
4,1<br />
4,5<br />
8000<br />
7000<br />
6000<br />
5000<br />
4000<br />
3000<br />
4,0<br />
3,5<br />
3,0<br />
2,5<br />
2,0<br />
1,5<br />
2000<br />
1000<br />
0,8<br />
0,6<br />
0,5<br />
0,4<br />
0,3<br />
0,3<br />
0,2<br />
0,1<br />
0,1<br />
0,1<br />
0,1<br />
1,0<br />
0,5<br />
İngilter<br />
e ve<br />
Galler<br />
Monak<br />
o<br />
İskoçya İsviçre<br />
Hollan<br />
da<br />
San İspany<br />
Marino a<br />
İsveç<br />
Bosna<br />
Hersek<br />
Fransa Andora Norveç<br />
“Daimi” hâkimler 1902 20 181 1089 2153 19 4836 1039 857 5819 23 537<br />
“Geçici” hâkimler 7831 15 103 502 900 6 1223 174 95 554 2 34<br />
“Daimi” hâkim başına düşen “geçici” hâkim<br />
sayısı<br />
0<br />
4,1 0,8 0,6 0,5 0,4 0,3 0,3 0,2 0,1 0,1 0,1 0,1<br />
0,0<br />
Yorumlar<br />
Bosna Hersek: Bu rakamlar yedek listede bulunan, Mahkeme Başkanı’nın talebi üzerine Yüksek Yargı Konseyi tarafından<br />
geçici bir süre için atanan (maksimum 2 yıl) hâkimlere aittir. Bunlar mahkemelerdeki dava yığılmalarının azaltılmasına<br />
yardım ederler ya da uzun süreli izne ayrılan hâkimlerin yerine bakarlar. Bu hâkimler tam zamanlı atanırlar.<br />
Fransa: Bu rakamlar sulh hâkimlerine (juges de proximité) ilişkindir. (31 Aralık 2008 tarihi verileri).<br />
Lüksemburg: Lüksemburg belediye mahkemesine 5 yeni hâkim alınmasına karar verilmiştir.<br />
Monako: Bu rakam, hem idari hem de anayasal yetkileri olan ve Prens tarafından dört yıllık bir süre için atanan beş<br />
üye ile iki vekilden oluşan Yüksek Mahkeme’ye ilişkindir. Mahkeme duruşma için bir araya gelmekte ve hâkimlere görevleri<br />
ve masrafları için ücret ödenmektedir. Bu rakam aynı zamanda adli hiyerarşinin en tepesinde yer alan sekiz hâkimden<br />
oluşan Temyiz Mahkemesi’ni de kapsamaktadır.<br />
Norveç: İstinaf mahkemelerinde yarı zamanlı olarak görev yapan olağanüstü hâkimlere referans yapılmıştır. Bunlar<br />
genel olarak ilk ve ikinci derece mahkemelerinden yeni emekli olmuş ve en fazla 73 yaşına kadar çalışabilen hâkimlerdir.<br />
Ayrıca, belli sayıda hâkim sözgelimi hasta hâkimlerin yerine kısa süreyle atanmaktadır.<br />
İsveç: 2008 yılı itibariyle 174 emekli profesyonel hâkim geçici olarak görev yapmaktadır.<br />
BK-İskoçya: Bunlar yarı zamanlı Şerifler (78), geçici Senatörler (17) ve emekli Senatörlerdir (8).<br />
134<br />
Yukarıdaki tabloda yer alan veriler 12 ülke veya birime ilişkindir: BK-İngiltere ve Galler, Monako, BK-<br />
İskoçya, İsviçre, Hollanda, San Marino, İspanya, İsveç, Bosna Hersek, Fransa, Andora ve Norveç.<br />
Hollanda ve İsviçre’de geçici hâkimlerin uyuşmazlıkların çözümüne önemli derecede katkıda bulundukları<br />
göze çarpmaktadır. BK-İngiltere ve Galler’de common law (İrlanda hariç) özelliklerinden birisi olarak profesyonel<br />
hâkimlerden daha çok geçici hâkim bulunmaktadır (kabaca 4’e 1).<br />
12 ülke açıkça geçici hâkimlerinin olmadığını bildirmiştir: Hırvatistan, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi, Estonya,<br />
Macaristan, İtalya, Malta, Moldova, Karadağ, Rusya Federasyonu, Sırbistan, Slovenya ve Makedonya.<br />
21 ülke tarafından verilen cevaplardan bu düzenlemenin bu ülkelerde de olmadığı sonucu çıkarılmaktadır.<br />
Tam zamanlı hâkimleri kadrolu hâkimler ve yarı zamanlı hâkimleri geçici hâkimler olarak sayan BK-Kuzey<br />
İrlanda’nın verileri geçici hâkimleri açıklayıcı notlarda yer alan tanımlarına uygun olarak sayan diğer ülkelerin<br />
verileriyle kesinlikle karşılaştırılabilir değildir. Genel olarak, profesyonel hâkimler tam zamanlı eşdeğeri olarak<br />
sayılırken, geçici hâkimlerin mutlak değerler olarak sayılması nedeniyle profesyonel hâkimlerle karşılaştırma<br />
yapılırken dikkatli olunmalıdır.
Profesyonel hâkimlerle ilgili olarak ihtiyaç olduğunda sürekli hâkimlere destek olmak için görev yapan<br />
hâkimlerle (Bosna Hersek, Norveç) sürekli olarak çalışmayan spesifik bir mahkemede çalışan hâkimler arasında<br />
bir ayrım yapmak gereklidir. Değerlendirme çalışmasının amacı daha çok ilk kategorideki hâkimlere ilişkindir,<br />
çünkü bu ülkenin geçici olarak profesyonel hâkimler görevlendirmek suretiyle dava yığılmalarını azaltmak<br />
için spesifik, kolay ve doğru çözümler bulma çabalarını yansıtmaktadır.<br />
7.3 Profesyonel olmayan hâkimler<br />
Profesyonel olmayan hâkimler hukuk eğitimi almamış meslekten olmayan hâkimler olabilir. Meslekten olmayan<br />
hâkimler vatandaşların adli faaliyetlere katılımını sağlamak amacıyla özel uzmanlıklarından faydalanmak<br />
için görevlendirilebilirler (dava bazlı). Meslekten olmayan hâkimler çoğunlukla heyetler halinde görev yaparlar.<br />
Sözgelimi, BK-İngiltere ve Galler’de Sulh Mahkemelerinde meslekten olmayan hâkimlerden oluşan bir<br />
heyet, 6 aya kadar hapis ve/veya 500 Avro para cezasıyla cezalandırılabilecek suçlar hakkında hüküm vermeye<br />
yetkilidir. Ceza gerektiren suçların yüzde 95’iyle profesyonel olmayan hâkimlerin ilgilendiği tahmin edilmektedir.<br />
Bununla birlikte meslekten olmayan hâkimin tek başına karar verdiği durumlar da vardır.<br />
Diğer bir profesyonel olmayan hâkim türü de sulh hâkimidir. Bu hâkimler temel olarak fazla önemli olmayan<br />
hukuk şikayetlerine (ya da küçük suçlara) bakarlar. Bazı ülkelerde sulh hâkimi, geçici olarak çalıştırılan<br />
(geçici hizmet ücreti alan) profesyonel hâkim iken, bazı ülkelerde ise kendilerine ücret ödenmeyip sadece<br />
masraflarının karşılanması nedeniyle profesyonel olmayan bir hâkim olarak kabul edilir. Mahkemelerin adli<br />
karar verme kapasitelerini karşılaştırmak için bu unsurla birlikte mahkeme duruşmalarının sayısının ve bu<br />
duruşmalarla ilgili davaların sayısının göz önüne alınması gereklidir. Böyle genel bir araştırmada bu derecede<br />
detaylar verilemez, bunun için özel bir çalışmaya ihtiyaç vardır. Ülke veya birimler, kendilerinden talep edildiği<br />
şekilde her bir kategori için ay başına düşen çalışma günlerinin fiili sayılarını sağlayamamışlardır (soru 52 için<br />
açıklayıcı not).<br />
Profesyonel olmayan hâkimler temel olarak ceza hukuku alanına girmeyen davalarla ilgilenirler. İş ve ticaret<br />
hukukuna ilişkin davalara müdahil olurlar. Zaman zaman yerel ya da bölgesel komisyonlarca (Çek Cumhuriyeti)<br />
ya da kendi faaliyet sektörünün üyeleri tarafından seçilirler (Fransa, Lüksemburg, Monako, Romanya’da<br />
iş hukukunda ve Fransa ile Monako’da ticari konularda uzmanlaşmış mahkemeler). Profesyonel olmayan<br />
hâkimler ayrıca bazı heyetlerde üye olarak görev yaparlar (Çek Cumhuriyeti, Estonya, Fransa, Kuzey İrlanda<br />
(RU), Lüksemburg, Polonya, Portekiz, Slovenya)<br />
Bu bölüm hakemlerle ya da jüride görev yapan vatandaşlarla ilgili değildir (bkz. Madde 7.5), bundan dolayı<br />
hakemleri ve jüride görev yapan vatandaşları bu kategoriye dâhil eden Monako burada hesaba katılmamıştır.<br />
Şekil 7.5<br />
2008 yılında 100.000 ülke sakini başına profesyonel olmayan hâkimlerin sayısı (S52)<br />
1000<br />
900<br />
800<br />
700<br />
600<br />
500<br />
400<br />
300<br />
200<br />
100<br />
0<br />
4,3<br />
Portekiz<br />
7,8<br />
8,0<br />
Bosna Hersek<br />
İtalya<br />
8,7<br />
13,6<br />
BK-İskoçya<br />
17,0<br />
BK-Kuzey İrlanda<br />
23,9<br />
İspanya<br />
25,4<br />
Karadağ<br />
26,2<br />
Belçika<br />
32,9<br />
Letonya<br />
43,4<br />
İsviçre<br />
43,6<br />
Estonya<br />
Macaristan<br />
45,1<br />
Fransa<br />
54,2<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
66,8<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
69,6<br />
87,7<br />
89,6<br />
114,4<br />
200,7<br />
379,4<br />
525,3<br />
949,9<br />
Finlandiya<br />
Makedonya<br />
İsveç<br />
Polonya<br />
Slovenya<br />
Monako<br />
Danimarka<br />
Norveç<br />
135
136<br />
Yorumlar<br />
Bosna Hersek: İlke olarak 2003 yılında yürürlüğe giren yargılama usulleri neticesinde meslekten olmayan hâkimler<br />
davalara bakamamaktadırlar. Ancak, ciddi dava yığılmaları göz önünde bulundurulduğunda bu hâkimlerin önemi devam<br />
etmektedir. Genel yetkili mahkemelerde halihazırda 298 meslekten olmayan hâkim bulunmaktadır.<br />
Çek Cumhuriyeti: İlk derece ceza ve iş davalarında heyet, bir başkan hâkim ve iki meslekten olmayan hâkimden oluşmaktadır.<br />
Danimarka: 2008 itibariyle 14.383 davada meslekten olmayan hâkim bulunmuştur.<br />
Estonya: Meslekten olmayan hâkimler sadece bir başkan hâkim ve iki meslekten olmayan hâkimden oluşan Belediye<br />
mahkemeleri içindeki ilk derece mahkemelerinde ceza davalarına bakmaktadırlar.<br />
Fransa: Tribunaux paritaires des baux ruraux (tarımsal kiralama), çocuk, sosyal güvenlik, ticaret ve iş mahkemelerinde<br />
üyeler vardır.<br />
Macaristan: Ulusal Yargı Konseyi mahkemelerin taleplerine göre sayılara ve görevlere karar verir. Yerel hükümetler<br />
tarafından seçilirler ve hukuk ve ceza davalarında görev yaparlar.<br />
İzlanda: Gerektiğinde hâkim her bir davada iki uzmanı profesyonel olmayan hâkim olarak görevlendirebilir.<br />
İtalya: 2009 verileri. Önceki Rapor’da belirtilen rakam (7321) adli görevleri ifa etmekte olanları değil profesyonel<br />
olmayan hâkimlerin toplam sayısını işaret etmektedir. Profesyonel olmayan hâkimlere mahkemeye katılmalarına ve baktıkları<br />
davalara göre ödeme yapılmaktadır.<br />
Lüksemburg: Profesyonel olmayan hâkimler özellikle ve hatta sadece sosyal ortakların eşit temsil edildikleri sosyal<br />
konularda (iş kanunu ve sosyal güvenlik kanunu) çalışmaktadırlar. Bu mahkemelere genellikle profesyonel bir hâkim<br />
başkanlık eder.<br />
Monako: Verilere ceza mahkemesindeki jüri üyeleri (dava başına 3 üye ve 1 yedek üye) dâhildir.<br />
Karadağ: Anayasa’ya göre kanunda yer alan bazı davalarda profesyonel hâkimlerin yanında duruşmalara katılan meslekten<br />
olmayan hâkimler vardır. Hâkimlerin sayısı 211’dir ve bunların arasında 148 tanesi 2008 yılında davalara katılmıştır.<br />
Norveç: İlk ve ikinci derece ceza davalarında meslekten olmayan hâkimler bulunmaktadır. Hâkim ayrıca, özellikle de<br />
taraflar talep ettiğinde, hukuk davalarına katılırlar. Bunlar dava başına 250 NOK/30 Avro gibi küçük bir ücret almaktadır<br />
ve masrafları karşılanmaktadır.<br />
Polonya: Meslekten olmayan hâkimler yerel seçimler sırasında seçilmektedirler. Belirtilen rakam son yerel seçimlerin<br />
sonuçlarında elde edilen sayıdır. Davada hâkime yardımcı olurlar ve tek başlarına karar veremezler, yılda 12 güne kadar<br />
çalışabilirler ve ücret almazlar.<br />
Portekiz: Sosyal hâkimler dâhildir. Bu hâkimlerin listesi Resmi Gazete’de yayımlanır ve profesyonel bir hâkimin başkanlığında<br />
çok spesifik prosedürlere katılmaları talep edilebilir (vesayet, tehlike altındaki gençlerin korunması). Ancak,<br />
2008 yılında bir prosedüre katılmış olan profesyonel olmayan hâkimlerin sayısı hakkında kesin bir rakam belirtmek mümkün<br />
değildir.<br />
San Marino: Çalışmaları için ücret almaktadırlar.<br />
Slovakya: Her bir yerel mahkemenin başkanı, bölge başına ihtiyaç duyulan meslekten olmayan hâkim sayısına karar<br />
vermektedir. Meslekten olmayan hâkimler Belediye Meclisi tarafından 4 yıllığına seçilirler. Sadece ceza muhakemeleri<br />
usulü kanununda öngörülen ceza davalarına girerler.<br />
Slovenya: Belirtilen rakam Yerel Mahkemelerde (2.589) ve sosyal davalara bakan mahkemelerde (1.476) görevlendirilen<br />
tüm meslekten olmayan hâkim ekibine (toplamda 4.065) ilişkindir. Hâkim heyetinde görev yaparlar, fakat tek başlarına<br />
görev yapamazlar ya da işlemi onaylayan ve karar veren bir profesyonel hâkim olmadan karar veremezler.<br />
İspanya: İlk derece hukuk ya da ceza mahkemesi olmayan şehirler için 7.681 meslekten olmayan hâkim vardır. Belediye<br />
Konseyi tarafından seçilirler ve Yüksek Yargı Konseyi tarafından 4 yıl için görevlendirilirler. Yargı yetkileri 90 Avro’dan<br />
az olan hukuk uyuşmazlıkları ve bazı kanun ihlalleriyle sınırlıdır. Ayrıca ilk derece mahkemelerinin nüfus kayıtlarıyla da<br />
görevlidirler.<br />
Makedonya: Meslekten olmayan hâkimler Mahkemeler Kanununda belirtilen davalarda yetkilidirler ve ilk derece<br />
mahkemeleri ile istinaf mahkemelerinin teklifleri üzerine mahkeme başına düşen sayılarına karar veren Yargı Konseyi<br />
tarafından seçilirler.<br />
BK-Kuzey İrlanda: Aile ve çocuk mahkemelerinde 293 Sulh Hâkimi profesyonel hâkimlerle birlikte görev yapmaktadır.<br />
Ayrıca aile mahkemelerinde acil koruma tedbirleri alma görevleri de vardır.<br />
BK-İskoçya: Sulh Hâkimi Büroları 400 yıl önce kurulmuştur. Sulh Hâkimleri, hukukçu değillerdir ve küçük davalara<br />
bakarlar (sözgelimi trafik suçları). Ücret almazlar; ancak, masrafları karşılanır. İskoç Bakanları tarafından atanırlar.<br />
BK-İngiltere ve Galler: Sulh Hâkimleri için belirtilen 29.500 sayısı yaklaşık bir rakamdır. Bunlar gönüllülerdir ve masrafları<br />
karşılanmaktadır.
Şekil 7.6 2008 yılında profesyonel hâkim başına düşen profesyonel olmayan hâkim sayısı. 2004 ile 2008<br />
yılları arasındaki ortalama yıllık değişim, yüzde olarak (S52)<br />
1000<br />
250%<br />
Logaritmik ölçek:<br />
profesyonel hâkim başına düşen profesyonel<br />
olmayan hâkim sayısı<br />
100<br />
10<br />
1<br />
0<br />
Leton Estony<br />
İtalya Portek<br />
Bosna<br />
Sloven İskoçy<br />
Herse<br />
İsviçre Estony<br />
İngilte<br />
Mona Finlan Polon Belçik Macar<br />
ya a<br />
iz<br />
ya a<br />
a ko diya ya a istan İsveç re ve<br />
k<br />
Galler<br />
Fransa Lükse Karad<br />
mburg ağ<br />
Kuzey<br />
Hırvati<br />
İrland<br />
stan<br />
a<br />
İsviçre Make<br />
donya<br />
Danim Norve<br />
arka<br />
ç<br />
200%<br />
150%<br />
100%<br />
50%<br />
0%<br />
-50%<br />
-100%<br />
2004 oranı 10,7 8,0 1,3 0,4 0,5 5,2 3,3 2,7 1,8 6,6 4,2 4,5 1,5 1,1 4,7 7,6 0,5 0,8 2,2 3,3<br />
2006 oranı 5,0 3,4 1,1 0,2 0,2 4,1 3,3 2,3 1,7 6,6 4,1 4,4 1,6 1,5 6,7 7,6 0,6 0,7 2,7 2,1 4,0 136,<br />
2008 oranı 1,3 2,4 0,8 0,2 0,3 3,8 2,5 2,3 1,6 5,9 4,0 4,4 1,7 1,5 7,9 15,5 5,0 0,6 1,9 2,3 2,7 75,7 83,8<br />
AAV -66% -45% -23% -21% -19% -15% -13% -9% -7% -5% -3% -1% 5% 19% 30% 43% 207%<br />
Bu şekil 25 ülke veya birimin verilerini kapsamaktadır. Bunların 17’si için 2004 ile 2008 dönemine dair yıllık<br />
ortalama değişim (yukarıdaki şekildeki “AAV” satırı) eğrisi çizmek mümkün olmuştur. Diğer 8 ülke veya birim,<br />
profesyonel olmayan hâkimlerin profesyonel hâkimlere oranına karşılık gelen yıllık değerlerden birisi olmadığında<br />
bile şekilde yer almaktadır (Lüksemburg, Karadağ, Hırvatistan, BK-Kuzey İrlanda, İsviçre, Makedonya,<br />
Danimarka ve Norveç).<br />
Yukarıdaki rakamlar yargı mensuplarının büyük çoğunlukla profesyonel hâkimlerden oluştuğu, 100.000<br />
ülke sakini başına 10 profesyonel olmayan hâkim olan ülke veya birimler ile (Portekiz, Bosna Hersek, İtalya,<br />
BK-İskoçya ve BK-Kuzey İrlanda) son zamanlarda ya da geleneksel olarak (Slovenya, Danimarka, Norveç) profesyonel<br />
olmayan hâkimleri diğer uzmanlıklarla veya mahkeme yararlanıcılarına daha yakın görünerek küçük<br />
ya da belirli davalarda adaleti sağlamak amacıyla veya profesyonel bir hâkimin başkanlık ettiği mahkemelerde<br />
düzenli olarak katılmakla görevlendirmeyi tercih eden ülke veya birimler arasındaki büyük farklılıkları göstermektedir.<br />
Okuyucu, profesyonel olmayan hâkimlerin profesyonel hâkimlere oranını yorumlarken çok temkinli olmalıdır.<br />
Aslında, profesyonel hâkimler Tam Zamanlı Eşdeğeri olarak ifade edilirken profesyonel olmayan hâkimler<br />
brüt sayılar olarak belirtilmektedirler. Açıklayıcı notta da bahsedildiği üzere, profesyonel olmayan bir hâkim<br />
yılda birkaç saat çalışırken diğerleri oldukça düzenli olarak görev yapıyor olabilirler. Bu rakamlar ülkeleri veya<br />
birimleri karşılaştırmak için kullanılamazlar, fakat ülke veya birimler arasındaki birbirinden ayrılan eğilimler<br />
fark edilmektedir. Sözgelimi, Norveç ve Danimarka gibi bazı ülkelerde yargı sistemi yüksek sayıda profesyonel<br />
olmayan hâkimlerden oluşmaktadır. Bunun aksine, yargı sistemi Hollanda, Rusya Federasyonu ve Sırbistan’da<br />
olduğu gibi tamamen profesyonel hâkimlerden teşekkül edebilir ya da Portekiz, Bosna Hersek, Karadağ’da<br />
olduğu gibi çok az sayıda profesyonel olmayan hâkimden yararlanılabilir.<br />
Bazı dönemlerde aynı ülke veya birim için profesyonel olmayan hâkimler ile profesyonel hâkimler arasındaki<br />
oranın değişimi, yargı teşkilatındaki değişimin altının çizilmesi açısından ilgi çekici olabilir. 2004 ile 2008 yılları<br />
arasında yıllık ortalama değişimin hesaplanmasının mümkün olduğu 17 ülke veya birimin 12’si için eğilim,<br />
yargının profesyonelleşmesi yönündedir. 5 ülke veya birimde meslekten olmayan hâkimlerin sayısında daha<br />
yüksek bir artış eğilimi görülmüştür. Fransa’nın rakamlarındaki ciddi değişikliğin (%+ 205,2) nedeni, muhtemelen<br />
verilerin farklı bir yöntemle hesaplanmasından kaynaklanmaktadır.<br />
137
7.4 Jüri tarafından yargılanma ve vatandaşların katılımı<br />
Bu bölümde, vatandaşların ceza davaları hakkında karar vermekle görevlendirilen jüride görev alma mekanizmalarını<br />
(genellikle kur’a yöntemi uygulanmaktadır) incelenmektedir. Sırbistan ile BK-İngiltere ve Galler<br />
ayrıca hukuk davalarında da jürilerin olduğunu bildirmişlerdir.<br />
Şekil 7.7 Jüri ve vatandaşların katılımı (S53 ve S54)<br />
VATANDAŞLARIN YER ALDIĞI JÜRİLER<br />
Hayır<br />
Evet<br />
Veri temin edilmemiştir<br />
<strong>Avrupa</strong> Konseyi üye devleti değildir<br />
138<br />
Yorumlar<br />
Avusturya: En az beş yıl hapis cezasıyla cezalandırılan davalar için<br />
Azerbaycan: Sanığın talep etmesi halinde ömür boyu hapis ile cezalandırılan suçlarda. Jüri hakkında yakında yeni bir<br />
kanun çıkması beklenmektedir.<br />
Belçika: Ağır Ceza Mahkemeleri.<br />
Hırvatistan: İdare mahkemesi ve Yüksek Mahkeme hariç bütün mahkemelerde dâhil edilmiştir.<br />
Danimarka: Ceza davalarında, 4 yıldan fazla hapis cezası gerektiren suçlarda, bir suçlunun bir kuruma yerleştirilmesi<br />
ya da davanın siyasi suçlara ilişkin olması halinde.<br />
Fransa: İlk derece ve istinaftaki ceza davalarında (sırasıyla 9 ve 12 üye); çocuk suçları için vatandaşlardan oluşan 2<br />
heyet üyesi ve bir profesyonel hâkim.<br />
Yunanistan: İhanet suçları ve siyasi suçlar.<br />
İrlanda: Anayasa tarafından çok ağır olarak nitelendirilen suçlar için ya da şüpheli şahsın veya savcılığın talep etmesi<br />
halinde.<br />
İtalya: Sadece cinayet gibi çok ağır suçlarda.<br />
Malta: En az 10 yıl hapis gerektiren suçlar için ya da sanığın talep etmesi halinde 4 yıldan fazla hapis cezası gerektiren<br />
suçlar için.<br />
Monako: Ceza mahkemesi (dava başına 3 daimi jüri üyesi ve gerekirse bir yedek üye).
Norveç: Cezanın 6 yıldan fazla olabileceği durumda temyizdeki davalar için jürinin sanığın suçlu olup olmadığına karar<br />
verdiği hallerde.<br />
Portekiz: Kültürel kimliğe, kişisel bütünlüğe, ülke güvenliğine karşı işlenen suçlarda savcı veya tarafların talebi ya da 8<br />
yıldan fazla hapis gerektiren ve tek hâkimli bir mahkeme tarafından yargılanamayan suçlarda.<br />
Rusya Federasyonu: Ağırlaştırılmış cinayet, adam kaçırma, tecavüz, terörizm, uçak kaçırma, organize suçlar vb. ağır<br />
ceza davalarında.<br />
Sırbistan: Ticaret Mahkemelerinde olduğu gibi ilk ve ikinci derece hukuk ve ceza davaları için.<br />
İspanya: Şahsa karşı işlenen suçlarda, kamu görevlilerinin görevleri kapsamında işledikleri suçlarda, onur, özgürlük ve<br />
güvenliğe karşı işlenen suçlarda ve kundakçılık davalarında.<br />
İsveç: Sadece sansür ve ifade özgürlüğü davalarında.<br />
İsviçre: Sadece bazı kantonlarda ağır cezalık suçlarda. 2011 yılında yürürlüğe girecek olan yeni ceza muhakemeleri<br />
usulü kanununda jüri öngörülmemektedir.<br />
BK-Kuzey İrlanda: Ceza Mahkemesindeki ceza duruşmalarında ve Yüksek Mahkemedeki hukuk davalarında.<br />
BK-İskoçya: Yüksek Mahkemedeki ve Şerif Mahkemesindeki ağır cezalık suçlarda kanıtları incelemek için. Yüksek Mahkemede<br />
ise cinayetler, tecavüzler ve ağır saldırılara ilişkindir. Sulh Mahkemesinde de zarar ve iftiralar için tazminat belirlemek<br />
amacıyla jüri oluşturulabilir.<br />
BK-İngiltere ve Galler: Ceza, hukuk ve şüpheli ölüm nedeninin araştırılması davalarında.<br />
21 ülke veya birim yukarıda belirtildiği şekilde jürilerden, yani halk jürilerinden yararlanıldığını ifade etmiştir.<br />
Bunlardan sadece 10’u 2008 yılında jüriye katılan vatandaşların sayısını belirtebilmiştir.<br />
Haritada <strong>Avrupa</strong>’da vatandaşlardan oluşan jüri üyeleri için katılım sağlayan mekanizmaları olan ve olmayan<br />
ülkeler arasındaki dağılım ile jüri sisteminin bilinmediği Orta ve Doğu <strong>Avrupa</strong>’daki başlıca ülke veya birimler<br />
gösterilmektedir. Bu sistem artık Azerbaycan ve Rusya Federasyonu ile birlikte Batı <strong>Avrupa</strong> ülke veya birimlerinde<br />
de kullanılmaktadır.<br />
Bu ikinci kategoride, vatandaşlardan oluşan jüri üyelerinin kullanımı her bir ülke için aynı yoğunlukta değildir:<br />
İtalya ve İsveç’te 2008 yılında bir jüride yer alan vatandaşların sayısı 100.000 ülke sakini başına 1’dir. Buna<br />
karşılık Hırvatistan’da bu rakam 100.000 ülke sakini başına 107.7, BK-İngiltere ve Galler’de 337.1, BK-Kuzey<br />
İrlanda’da 1419,1’dir.<br />
7.5 Eğilimler ve Sonuçlar<br />
Genel olarak, Orta ve Doğu <strong>Avrupa</strong> üye ülkelerindeki adli sistemler Batı <strong>Avrupa</strong>’daki ülke veya birimlere<br />
göre ülke sakini başına daha yüksek hâkim oranıyla işlemektedir.<br />
2004 – 2008 döneminde <strong>Avrupa</strong>’da bazı üye ülkelerdeki yapısal reformlar ve teşkilat reformları çerçevesinde<br />
bazı <strong>Avrupa</strong> Konseyi üyesi ülkelerde daimi hâkimlerin sayısını azaltma eğilimi görülürken pek çok ülkede<br />
hâkimlerin sayısını sabit tutma yönünde bir eğilim vardır (İsveç, İsviçre, BK-İskoçya, Fransa). Buna karşılık,<br />
geçiş sürecindeki bazı ülkeler adli hizmetlere ayrılan insan kaynaklarını artırarak reformlarına devam etmektedirler<br />
(Azerbaycan, Bosna Hersek, Ermenistan, Rusya Federasyonu, Makedonya). <strong>Avrupa</strong> Birliğine yeni üyelik<br />
ya da müzakere süreci, muhtemelen hâkim sayısındaki artış eğilimini etkilemektedir (Bulgaristan, Slovenya,<br />
Letonya, Türkiye, Slovakya, Litvanya).<br />
Farklı yargı sistemlerinde profesyonel hâkimler, geçici hâkimler ve meslekten olmayan hâkimler bakımından<br />
çeşitli oluşum şekilleri gözlenmektedir. Bazı sistemler tamamen profesyonelleşmişken ve nadiren meslekten<br />
olmayan hâkimleri kullanılırken, diğer sistemler (Kuzey <strong>Avrupa</strong>), ağırlıklı olarak gerek tek başlarına gerekse<br />
profesyonel bir hâkimin başkanlığındaki heyetle karar verebilen meslekten olmayan hâkimlere dayanmaktadır.<br />
Profesyonel ve meslekten olmayan hâkimlerin bir arada bulundukları ülkelerde profesyonelleşme eğilimi<br />
giderek ağırlık kazanmaktadır. Bazen dava yüküyle başa çıkabilmek amacıyla geçici hâkimler daimi hâkimlere<br />
destek verebilmektedirler.<br />
139
Bazı üye ülkeler (Hollanda) spesifik (kadro açığı) ya da yapısal (eritilmesi zor olan dava yığılmaları) zorlukların<br />
üstesinden gelebilmek için geçici hâkimler kullanmaktadırlar; ancak, bu güçlü bir eğilim oluşturmamaktadır.<br />
Jürilerin kullanılması konusunda <strong>Avrupa</strong>’da parçalı bir yapı görülmektedir; belirli dava türlerinde (özellikle<br />
ağır cezalık suçlarda) bu sistemi destekleyen Batı <strong>Avrupa</strong> ülkeleri (ve ayrıca Azerbaycan ve Rusya Federasyonu)<br />
ile böyle bir sistemi olmayan ya da demokrasiye geçmeden önce yargı sistemlerinde mevcutken sonradan<br />
bu sistemlerden vazgeçen Orta ve Doğu <strong>Avrupa</strong> ülkeleri arasında oldukça açık bir farklılık dikkati çekmektedir.<br />
Profesyonelleşmiş olsun veya olmasın, yargı sisteminin oluşum biçimi mahkeme bütçelerini, ciddi biçimde<br />
etkilemektedir. Bu etki profesyonel hâkimler üzerine bina edilmiş sistemlerde özellikle bütçenin maaş kalemleri<br />
üzerinde fazlaca hissedilirken BK-İngiltere ve Galler, BK-İskoçya ile BK-Kuzey İrlanda gibi Sulh Hâkimlerinden<br />
yoğun biçimde yararlanılan ülke veya birimlerde sınırlı kalmaktadır (bkz. Bölüm 2.)<br />
140
8. BÖLÜM HÂKİMLER DIŞINDAKİ MAHKEME PERSONELİ<br />
Hâkimlerin yanı sıra belirli rolleri ve tanınmış statüleri olan yetkili personelin mevcudiyeti yargı sisteminin<br />
verimli şekilde işlemesi açısından esastır.<br />
Hâkimler haricindeki personel dört gruba ayrılmaktadır:<br />
• Alman sisteminden mülhem “Rechtspfleger”. <strong>Avrupa</strong> Rechtspfleger Birliğinin modelinde Rechtspfleger<br />
şöyle tanımlanmaktadır: “görevleri yasayla belirlenen bağımsız bir adli kurumdur. Bir adli kurum olarak<br />
Rechtspfleger’e ülkelerin anayasalarında atıfta bulunulur”. Rechtspfleger aile ve velayet hukuku,<br />
veraset hukuku, tapu kadastro hukuku, ticaret sicilleri, vatandaşlık verilmesine ilişkin kararlar, ödeme<br />
emirleri, mahkeme kararlarının infazı, gayrimenkullere ilişkin açık artırmalar, ceza davaları, ceza davalarındaki<br />
hükümlerin infazı (tutuklama emrinin verilmesi üzerine), nezaret gerektirmeyen cezaların ya da<br />
sosyal hizmet kararlarının infazına ilişkin emirler, yerel mahkemelerde kovuşturma, adli yardıma ilişkin<br />
kararlar gibi farklı alanlarda çeşitli görevler üstelenebilir. Rechtspfleger hâkime yardım etmez, kendi adli<br />
kararlarını verme yetkisine sahiptir ve kararlarında bağımsızdır.<br />
• Görevi doğrudan hâkimlere yardımcı olmak olan personel. Bunlara adli danışmanlar ya da kayıt memuru<br />
denilebilir. Çoğunlukla duruşmalar sırasında hâkimlere ya da hâkim heyetlerine yardımcı olurlar,<br />
kararların yazılmasına yardım eder ya da içtihat aramaları yaparlar.<br />
• İdari işlerden ya da mahkemenin yönetiminden sorumlu personel. Söz gelimi mahkemelerin idari birimleri,<br />
maliye daireleri ya da bilgi işlem daireleri bu kategoriye girer. Davaların kaydedilmesinden ya da<br />
davaların dosyalanmasından sorumlu idari personel de bu kategoriye girer.<br />
• Teknik personel. Örneğin BT cihazlarından, güvenlikten ve temizlikten sorumlu personel.<br />
Bu bölüm hazırlanırken <strong>Avrupa</strong> Rechtspfleger ve Mahkeme Katipleri Birliği (EUR) ile istişare edilmiştir.<br />
8.1 Hâkim dışındaki personelin sayısı ve dağılımı<br />
Bulgaristan ve Ukrayna dışında 45 ülke veya birim mahkemelerde çalışan hâkimler dışındaki personelin<br />
toplam sayısını bildirmiştir. Fransa hâkim ve savcılar için çalışan personelle ilgili ayrı rakam verememiştir;<br />
Fransa’nın rakamları her ikisini de içermektedir ve <strong>Avrupa</strong> ortalamalarının ve ortancalarının hesaplanmasında<br />
dikkate alınmamıştır.<br />
Yalnızca 29 ülke teklif edilen kategorilere göre hâkim dışındaki personeli ile ilgili ayrıntılı rakam bildirmiştir.<br />
Örneğin, İspanya teklif edilen kategorilere göre personel ayrımına gitmesinin mümkün olmadığını bildirmiştir;<br />
çünkü bu kategoriler İspanya’daki hâkim harici personel tanımıyla tam örtüşmemektedir ve mahkeme<br />
personelinin yaptığı işler birden fazla kategoriye girmektedir. Ayrıca, bu kategoriler farklı ülkeler tarafından<br />
değişik yorumlanmıştır (sözgelimi Avusturya ve Karadağ, “idari işlerden ve yönetimden sorumlu personel”i<br />
ve “teknik personel”i farklı yorumlamıştır). Pek çok ülke mahkemelerde çalışan toplam personel sayısını gönderdiği<br />
rakamlara dâhil etmemiş (Lüksemburg, Moldova, Karadağ) veya tahmini (Danimarka) ya da ortalama<br />
(Hollanda) rakamlar bildirmiştir. Fransa’nın gönderdiği personel sayısı, hem hâkimler hem savcılar için<br />
çalışan personel sayısını içermektedir. Macaristan’da “idari işlerden ve mahkemenin yönetiminden sorumlu<br />
personel” ile “teknik personel” kategorisi aynı personel kategorisine tekabül ettiğinden, bu ülkenin bildirdiği<br />
3.795 rakamı her iki kategoriyi de içermektedir (kıyaslanabilirliğin sağlanması amacıyla bu rakam ortalama ve<br />
ortanca <strong>Avrupa</strong> değerlerine dâhil edilmemiştir). Bunun yanısıra, bazı ülkelerde bu kategorilerdeki mahkeme<br />
işlerinin bir kısmı (cihaz-donanım bakımı, güvenlik ve bina bakım işleri vb.) sözleşme yoluyla özel şirketlere<br />
yaptırılmaktadır. Bütün bu unsurlar mahkeme bütçelerinin personel ve dışarıdan hizmetler kalemlerinde yansıtılmaktadır<br />
(bkz. Bölüm 2).<br />
Bu bölümde yer verilen veriler analiz edilirken bu unsurların tamamının göz önünde tutulması gerekecektir.<br />
141
142<br />
Tablo 8.1 Mahkemelerde çalışan hâkim dışındaki personelin dağılımı (S55, S56)<br />
Ülke<br />
Mahkemelerde<br />
çalışan hâkim<br />
dışındakipersonel<br />
sayısı<br />
Hâkim dışındaki<br />
personel<br />
(Rechtspfleger<br />
veya benzeri)<br />
Mutlak<br />
sayı<br />
%<br />
Yazı memuru gibi görevleri<br />
hâkimlere yardımcı olmak<br />
olan hâkim dışındaki<br />
personel<br />
İdari işlerden<br />
ve mahkeme<br />
yönetiminden<br />
sorumlu personel<br />
Teknik personel<br />
Arnavutluk 723 UD 386 53.4 167 23.1 170 23.5<br />
Andora 102 17 16.7 67 65.7 16 15.7 2 2.0<br />
Ermenistan 951<br />
Avusturya 4 637.87 745.17 16.1 31.31 0.7 3 795.35 81.8 66.04 1.4<br />
Azerbaycan 1 753<br />
Belçika 5 885.95 UD 1 811 30.8 3 167 53.8 907.95 15.4<br />
Bosna Hersek 2 739 129 4.7 989 36.1 1 226 44.8 395 14.4<br />
Hırvatistan 6 822 227 3.3 5 515 80.8 350 5.1 730 10.7<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi 402 UD 139 34.6 129 32.1 134 33.3<br />
Çek Cumhuriyeti 9 226 1 448 15.7 4 453 48.3 2 388 25.9 937 10.2<br />
Danimarka 2 000 300 15.0 1 450 72.5 150 7.5 100 5.0<br />
Estonya 990 83 8.4 479 48.4 334 33.7 94 9.5<br />
Finlandiya 2 514 UD<br />
Fransa * (18 586) UD (16 839) (90.6) (811) (4.4) (936) (5.0)<br />
Gürcistan 1 484 UD 565 38.1 724 48.8 195 13.1<br />
Yunanistan * (6 544) UD<br />
Macaristan 7 913 591 7.5 3 527 44.6 3 795 48.0<br />
İzlanda 60 UD 39 65.0 21 35.0<br />
İrlanda 1 080 37 3.4 849 78.6 194 18.0<br />
İtalya 25 385 UD<br />
Letonya 1 534 UD 947 61.7 418 27.2 169 11.0<br />
Litvanya 2 707 UD 1 267 46.8 388 14.3 1 052 38.9<br />
Lüksemburg 246 127 51.6 112 45.5 7 2.8<br />
Malta 381 UD 281 73.8 100 26.2<br />
Moldova 1 635 UD 973 59.5 202 12.4 460 28.1<br />
Monako 46 UD 19 41.3 27 58.7 6 13.0<br />
Karadağ 854 UD 102 11.9 15 1.8 737 86.3<br />
Hollanda 5 129 UD<br />
Norveç 792 UD<br />
Polonya 32 038 1 765 5.5 19 778 61.7 6 919 21.6 3 576 11.2<br />
Portekiz 6 787 UD 6 140 90.5 357 5.3 290 4.3<br />
Romanya 8 648 UD 5 131 59.3 1 608 18.6 1 909 22.1<br />
Rusya Federasyonu 99 109 UD<br />
San Marino 58 UD 6 10.3 11 19.0 41 70.7<br />
Sırbistan 9 789 1 007 10.3 3 847 39.3 1 307 13.4 3 628 37.1<br />
Slovakya 4 133 822 19.9 2 154 52.1 1 157 28.0<br />
Slovenya 3 000 403 13.4<br />
İspanya 45 733 3 924 8.6<br />
İsveç 3 418 UD<br />
İsveç 4 601<br />
Makedonya 2 251 UD 1 894 84.1 173 7.7 184 8.2<br />
Türkiye 28 091 UD 26 492 94.3 606 2.2 993 3.5<br />
BK-İngiltere ve Galler 19 103<br />
BK-Kuzey İrlanda 795 29 3.6 35 4.4 731 91.9<br />
BK-İskoçya 1 329<br />
Ortalama 10.1 51.3 28.2 19.8<br />
Ortanca 8.6 51.9 23.1 12.1<br />
Minimum 2.7 0.7 1.8 1.4<br />
Maksimum 19.9 94.3 91.9 86.3<br />
* Hâkimler ve savcılar için çalışan personel; bu veriler ortalama, ortanca, minimum ve maksimum değerlerin hesaplanmasında<br />
dikkate alınmamıştır.<br />
Mutlak<br />
sayı<br />
%<br />
Mutlak<br />
sayı<br />
%<br />
Mutlak<br />
sayı<br />
%
Yorumlar<br />
Belçika: “Teknik personel” sayısının 2008 yılında 2006 yılına nazaran düşüş göstermesinin nedeni idari düzenlemelerdir.<br />
İdari görevleri bulunan personel artık “idari işlerden ve yönetimden sorumlu personel” olarak adlandırılmaktadır.<br />
Danimarka: Tahmini rakamlardır.<br />
Estonya: Rakamlar birinci ve ikinci derece mahkemeleri için 900, Yüksek Mahkeme için 90’dır.<br />
Finlandiya: Bu rakamlara 1.654 ofis personeli, 268 tebligat memuru, 164 stajyer yerel mahkeme hâkimi, 25 yeni yerel<br />
mahkeme hâkimi ve 403 raportör dâhildir.<br />
Fransa: Mahkemelerde (hâkim ve savcılar için) çalışan personelin yanısıra diğer personel de kaydedilmelidir: Karar<br />
vermede hâkimlere yardımcı olan 263 tam zamanlı kadrosuz personel ile işlevsel rolleri bulunan ve çoğu kadrosuz (dönemlik<br />
veya geçici) 427 tam zamanlı hâkim yardımcısı. Bu veriler yalnızca hâkim ve savcılara yardım eden personel sayılarıdır.<br />
Yunanistan: Bu veriler yalnızca hâkim ve savcılara yardım eden personel sayılarıdır.<br />
İzlanda: Rakamlar bölge mahkemeleri için 38, Yüksek Mahkeme için 11’dir.<br />
İtalya: Personel sınıflandırması farklı olduğundan, teklif edilen kategorilerden söz edilememektedir. Personel kategorileri<br />
şöyledir: Hâkim dışındaki mahkeme personeli: 10.510; BT personeli: 366; “diğer”: 14.509.<br />
Letonya: Bu rakamlar Yerel Mahkemelerde (şehir mahkemeleri), Yerel İdare Mahkemesinde, Bölge İdare Mahkemesinde,<br />
Bölge Mahkemelerinde ve Yüksek Mahkemede çalışan hâkim dışındaki personelin sayılarıdır.<br />
Lüksemburg: <strong>Adalet</strong> Bakanlığına bilgi teknolojisi hizmetleri veren Devlet Bilgi Teknolojisi Merkezi personeli ve FIS adlı<br />
kuruluşa destek veren başta BT personeli gibi dışarıdan personel istatistiklere dâhil edilmemiştir. Bunların dışında, geçici<br />
(ve yarı zamanlı) çalışan ve sayıları değişebilen 60 kadar ilave teknik personel vardır.<br />
Moldova: Rakamlar askeri divanda çalışan hâkim dışındaki personeli içermemektedir.<br />
Monako: Sayılar 2006 yılından bu yana değişmemekle birlikte, 2006 rakamlarına bir kısım personel dâhil edilmemiştir.<br />
Karadağ: Bahsedilen 854 mahkeme görevlisi ve çalışanının dışında mahkemelerde 175 stajyer (ilk defa eğitim amacıyla<br />
görevlendirilen mevzun avukatlar) mahkemelerde görevlidirler. Bir stajyer iki yıllık süre için görevlidir.<br />
Hollanda: Bu rakamlar 31.12.2007 ve 31.12.2008 tarihlerindeki ortalamalardır (tam zamanlı personel eşdeğeri).<br />
Rusya Federasyonu: Rakamlara genel yetkili mahkemelerde çalışan 85.174 hâkimler dışındaki personel, aynı mahkemelerdeki<br />
2.644 idari görevli, Rusya Federasyonu Yüksek Mahkemesinde çalışan 956 hâkimler dışındaki personel, ticaret<br />
mahkemelerinde çalışan 9.971 hâkimler dışındaki personel ile Rusya Federasyonu Yüksek Ticaret Mahkemesinde çalışan<br />
364 hâkimler dışındaki personel dâhildir.<br />
Slovenya: Rakamlara 23 mahkeme sekreteri, 276 yüksek adli müşavir, yerel mahkemelerde çalışan 210 yerel mahkemelerdeki<br />
tapu kadastro memuru, yerel mahkemelerde çalışan 162 icra memuru, bölge mahkemelerinde çalışan 31<br />
ticaret sicili memuru ile 2.298 diğer mahkeme personeli dâhildir.<br />
İspanya: Mahkemelerde çalışan hâkim harici 41.809 personelden 33.453’ü yetkileriyle birlikte Özerk Topluluklara<br />
tahsis edilen, 8.356’sı ise merkezde kalan personeldir. Secretarios Judiciales olarak adlandırılan ve mahkemelerde yarı<br />
adli görevleri bulunan Rechtspfleger kategorisindeki personel bu rakama dâhil edilmiştir.<br />
İsveç: 26 kantonun tümüyle ilgili veri sağlanmakla birlikte 2 kantondan gelen rakamlar 2006 yılına aittir.<br />
BK-Kuzey İrlanda: Bu rakama yarı zamanlı çalışan personelin sayısı dâhildir. Toplam rakam ise finans ve adli yardım<br />
birimlerinde çalışan personel sayısını içermektedir.<br />
143
Şekil 8.2<br />
Dâhil oldukları kategorilere göre hâkimler dışındaki personelin yüzdesi (S56)<br />
100%<br />
90%<br />
80%<br />
70%<br />
60%<br />
50%<br />
40%<br />
30%<br />
20%<br />
10%<br />
0%<br />
2,0 1,4<br />
15,7<br />
7,5 4,4<br />
2,2<br />
15,414,4 10,7<br />
23,5<br />
18,0<br />
5,3<br />
5,1<br />
26,2<br />
7,7<br />
33,310,2 5,0 9,5 5,0 2,8<br />
13,1 11,0<br />
13,0 11,2 4,3 8,2 3,5<br />
22,1<br />
48,0 28,1<br />
28,0<br />
38,9<br />
37,1<br />
25,9<br />
33,7<br />
27,2<br />
21,6<br />
45,5<br />
18,6<br />
23,1<br />
81,853,8 44,8 12,4<br />
48,8<br />
58,7 70,7<br />
44,635,0<br />
86,3<br />
65,7<br />
32,1 72,5<br />
14,3<br />
13,4<br />
91,9<br />
80,8<br />
90,6<br />
78,6<br />
61,7<br />
52,1 94,3<br />
48,3<br />
84,1<br />
73,8<br />
61,7<br />
48,4<br />
90,5<br />
61,7<br />
53,4<br />
36,1<br />
65,0 46,8 51,6 59,5<br />
39,3<br />
0,7 30,8 34,6<br />
38,1<br />
41,3<br />
19,0<br />
1,8<br />
16,716,1<br />
15,715,0 7,5<br />
4,7 3,3<br />
8,4 11,9<br />
3,4 5,5<br />
10,3 10,3 19,9 4,4<br />
3,6<br />
Arnavutluk<br />
Andora<br />
Avusturya<br />
Belçika<br />
Bosna Hersek<br />
Hırvatistan<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Danimarka<br />
Estonya<br />
(Fransa)*<br />
Gürcistan<br />
Macaristan<br />
Rechtspfleger<br />
İzlanda<br />
İrlanda<br />
Letonya<br />
Litvanya<br />
Lüksemburg<br />
Malta<br />
Moldova<br />
Monako<br />
Karadağ<br />
Polonya<br />
Portekiz<br />
Romanya<br />
San Marino<br />
Sırbistan<br />
Slovakya<br />
Makedonya<br />
Türkiye<br />
BK-Kuzey İrlanda<br />
Hâkimlere yardım eden kayıt memuru vb. hâkim harici personel<br />
İdari işlerden ve mahkeme yönetiminden sorumlu personel<br />
Teknik personel<br />
İdari ve teknik işlerden ve mahkeme yönetiminden sorumlu personel (birleştirilmiş kategori)<br />
Şekil 8.2’de 31 ülke veya birim dikkate alınmıştır.<br />
Ülkeler arasındaki temel farklılıklar (Rechtspfleger dışında) mahkemelerde çalışan hâkim harici personel<br />
konusunda ortaya çıkmaktadır.<br />
<strong>Avrupa</strong>’daki ülke veya birimlerin çoğunda mahkemelerde çalışan hâkim dışındaki personelin büyük çoğunluğuna<br />
hâkimlere doğrudan yardım görevi verilmektedir. Bu kategoriye giren personelin oranı Türkiye’de<br />
%94.4, Portekiz’de %90.5, Makedonya’da %84.1 ve Hırvatistan’da %80.8’dir. Hâkimlere yardım görevi verilen<br />
personelin oranlarının düşük (mahkemelerde çalışan bütün hâkim dışı personelin %15’inden az) olduğu ülkeler<br />
ise şunlardır: BK-Kuzey İrlanda (%4.4), Karadağ (%11.9), San Marino (%10.3). Avusturya’da bu oran çok<br />
düşüktür (%0.7), çünkü hâkimlere yardım görevi Rechtspfleger tarafından yerine getirilmektedir (Rechtspfleger<br />
kategorisindeki çalışanların oranı hâkim dışındaki personelin %16.1’ine karşılık gelmektedir).<br />
İdari işlerden, yönetim işlerinden ve teknik işlerden sorumlu personelin durumunda da benzer farklılıklar<br />
görülmektedir. Avusturya’da hâkim dışındaki personelin %81.8’i idari işlere ve yönetim işlerine bakarken<br />
%1.4’ü teknik personeldir; Türkiye’de ise hâkim dışındaki personelin sadece %2.2’si idari işlerden ve yönetim<br />
görevlerinden sorumlu iken %3.5’i teknik personeldir.<br />
Bu farklılıklar, <strong>Avrupa</strong>’da yargı sistemlerinde mahkemelerin yapılanması konusunda değişik yaklaşımlar<br />
bulunduğunu göstermektedir. Ancak, bu görünümden yola çıkarak mahkeme faaliyetlerinin etkililiği ile ilgili<br />
herhangi bir sonuca varmak mümkün değildir.<br />
144
Şekil 8.3<br />
Meslekten (profesyonel) hâkim başına hâkim dışındaki personel sayısı (S55)<br />
PROFESYONEL HÂKİM BAŞINA DÜŞEN HÂKİM<br />
DIŞINDAKİ PERSONEL SAYISI<br />
2’den az (5 ülke)<br />
2-3 arası (8 ülke)<br />
3-5 arası (24 ülke)<br />
5 ve üzeri (8 ülke)<br />
Veri sağlanmamıştır<br />
<strong>Avrupa</strong> Konseyi üye devleti değildir<br />
Fransa ve Yunanistan: hâkim veya savcı başına düşen hâkim veya savcı dışındaki personel sayısı.<br />
Ülke veya birimlerin çoğunda (44 ülke veya birimden 24’ünde) profesyonel hâkim başına düşen hâkim dışındaki<br />
personel sayısı 3 ila 5 arasındadır. Bu oranın en yüksek olduğu (5 ve üzeri) ülke veya birimler İrlanda,<br />
BK-İngiltere ve Galler, BK-Kuzey İrlanda, BK-İskoçya, Danimarka ve İspanya’dır. İzlanda, Lüksemburg,<br />
Norveç, Yunanistan ve Arnavutluk’ta hâkim başına hâkim dışındaki personel sayısı 2’nin altındadır. Bu oranın<br />
sadece profesyonel hâkimler için uygulanması, çok sayıda hâkim dışındaki personelin meslekten olmayan<br />
hâkimlere yardımcı oldukları Common Law ülkelerindeki yüzdeyi abartılı göstermektedir.<br />
145
Şekil 8.4<br />
2008 yılında 100.000 ülke sakini başına profesyonel hâkim ve hâkim dışındaki personel sayıları<br />
(S49, S55)<br />
Norveç<br />
İzlanda<br />
Azerbaycan<br />
Arnavutluk<br />
İrlanda<br />
BK-İskoçya<br />
Fransa<br />
Ermenistan<br />
Hollanda<br />
Gürcistan<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
Danimarka<br />
İsveç<br />
Türkiye<br />
Romanya<br />
İtalya<br />
BK-Kuzey İrlanda<br />
Moldova<br />
Finlandiya<br />
Lüksemburg<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi<br />
Belçika<br />
Avusturya<br />
Yunanistan<br />
İsviçre<br />
Portekiz<br />
Letonya<br />
Rusya Federasyonu<br />
Bosna Hersek<br />
Estonya<br />
Slovakya<br />
Macaristan<br />
Litvanya<br />
Polonya<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Malta<br />
İspanya<br />
Makedonya<br />
Andora<br />
Sırbistan<br />
Karadağ<br />
Monako<br />
Slovenya<br />
Hırvatistan<br />
San Marino<br />
16,7<br />
18,8<br />
Ortalama = (100.000 kişi başına<br />
20,3<br />
hâkim dışındaki personel) = 67.5<br />
22,8<br />
24,4<br />
Ortanca = (100.000 kişi başına<br />
25,7<br />
hâkim dışındaki personel) = 55.6<br />
29,1<br />
29,7<br />
31,3<br />
33,9<br />
35,1<br />
36,5<br />
37,2<br />
39,3<br />
40,2<br />
42,6<br />
45,2<br />
45,8<br />
47,4<br />
50<br />
50,4<br />
55,2<br />
55,6<br />
58,4<br />
59,7<br />
63,9<br />
67,6<br />
69,8<br />
71,3<br />
73,8<br />
76,5<br />
78,8<br />
80,5<br />
84<br />
88,5<br />
92,1<br />
101<br />
110,1<br />
120,7<br />
133,2<br />
137,7<br />
147,9<br />
148,1<br />
153,8<br />
185,5<br />
0 50 100 150 200<br />
100.000 kişi başına hâkim dışındaki personel sayısı 100.000 kişi başına hâkim sayısı<br />
Fransa ve Yunanistan: Profesyonel hâkim veya savcı sayılarına karşılık hâkim ve savcı dışındaki personel sayıları.<br />
<strong>Avrupa</strong>’da 100.000 kişi başına 55.6 olan hâkim dışındaki personel ortanca değerinde Norveç ve İzlanda’da<br />
olduğu gibi çok düşük (100.000 kişi başına 20’nin altında) ve Sırbistan, Karadağ, Slovenya ve Hırvatistan gibi<br />
çok yüksek (100.000 kişi başına 130’un üzerinde) olduğu uç örneklere de rastlanmaktadır. Ortanca değerin<br />
yüksek olduğu bu dört ülkede 100.000 kişi başına hâkim sayısının da yüksek olması, bu noktada bir ilişki olduğunu<br />
düşündürmektedir: Hâkim sayısı yüksektir ve hâkim başına düşen hâkim dışındaki personel sayısı da<br />
yüksektir. Common law sisteminin benimsendiği dört birimde ise bu durumun aksi söz konusudur. Ancak, aynı<br />
ilişki bütün ülkelerde geçerli değildir: İspanya’da hâkim sayısı oldukça yüksek iken, kendilerine yardım eden<br />
hâkim dışı personel sayısı nispeten düşüktür.<br />
Bir kez daha vurgulamak gerekirse, nüfuslarının az olması nedeniyle Monako ve San Marino’ya ait verilerin<br />
yorumlanmasında dikkatli olunmalıdır.<br />
146
Şekil 8.5<br />
2004 ve 2008 yılları arasında profesyonel hâkim başına düşen hâkim dışındaki personel<br />
sayılarında görülen ortalama yıllık değişim (%), (S55, S49)<br />
Profesyonel hâkim başına düşen hâkim dışındaki personel sayısı<br />
12<br />
10<br />
8<br />
6<br />
4<br />
2<br />
0<br />
-27,9<br />
<strong>Avrupa</strong> ortalamasındaki değişim: %2.4<br />
<strong>Avrupa</strong> ortancasındaki değişim: %0.5<br />
-12,3<br />
-11,6<br />
-11,3<br />
-9,7<br />
-8,8<br />
-6,0<br />
-5,5<br />
-5,1<br />
-5,0<br />
-4,8<br />
-4,7<br />
-4,1<br />
-3,9<br />
-3,4<br />
-2,2<br />
-2,1<br />
-0,2<br />
0,5<br />
0,6<br />
1,6<br />
2,6<br />
2,8<br />
1,1<br />
3,3<br />
3,5<br />
4,8<br />
5,1<br />
5,4<br />
6,4<br />
7,4<br />
14,5<br />
16,4<br />
16,7<br />
26,7<br />
26,9<br />
35,5<br />
36,0<br />
Sırbistan<br />
Norveç<br />
Yunanistan<br />
Azerbaycan<br />
Ermenistan<br />
Portekiz<br />
Slovakya<br />
İrlanda<br />
Letonya<br />
Lüksemburg<br />
Hollanda<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi<br />
İtalya<br />
Finlandiya<br />
Polonya<br />
Slovenya<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Estonya<br />
Monako<br />
Karadağ<br />
Romanya<br />
İspanya<br />
Litvanya<br />
İzlanda<br />
Hırvatistan<br />
Malta<br />
Avusturya<br />
Bosna Hersek<br />
Macaristan<br />
Türkiye<br />
Fransa<br />
Rusya Federasyonu<br />
BK-İskoçya<br />
Danimarka<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
Belçika<br />
İsveç<br />
Gürcistan<br />
Arnavutluk<br />
Andora<br />
Bulgaristan<br />
Moldova<br />
San Marino<br />
İsviçre<br />
Makedonya<br />
Ukrayna<br />
BK-Kuzey İrlanda<br />
40%<br />
30%<br />
20%<br />
10%<br />
0%<br />
-10%<br />
-20%<br />
-30%<br />
-40%<br />
2004-2008 yılları arasındaki ortalama yıllık değişim (%)<br />
2004 2006 2008 Ortalama yıllık değişim (2004-2008)<br />
Fransa ve Yunanistan: hâkim ve savcı başına düşen hâkim ve savcı dışındaki personel sayısı birlikte verilmiştir.<br />
37 ülke veya birim için 2004 ve 2008 yılları arasındaki ortalama yıllık değişimi hesaplamak mümkün olmuştur<br />
(Arnavutluk, San Marino, Makedonya, İsveç, Andora ve BK-Kuzey İrlanda rakamları veri eksik olduğu ve<br />
bu yüzden yeterince güvenilir bulunmadığı için yalnızca bilgilendirme amacıyla verilmiştir.)<br />
Birçok ülke veya birimde bu dönemde değişim olduğu gözlenmekle birlikte, gözle görülür bir pozitif veya<br />
negatif eğilimden söz etmek mümkün değildir (<strong>Avrupa</strong> ortalaması %2 ve <strong>Avrupa</strong> ortancası %0.5’tir). Sözgelimi<br />
Azerbaycan, Slovenya, Çek Cumhuriyeti, Romanya, İzlanda, Avusturya ve Monako’da hâkim dışındaki personelin<br />
profesyonel hâkimlere oranı 2006 ve 2008 yılları arasında değişmemiştir. Bununla birlikte, değerlendirmeye<br />
konu referans yıllarında (2004, 2006 ve 2008) çok çeşitli değişiklikler de görülmektedir: Hâkim dışındaki<br />
personelin profesyonel hâkimlere oranı Sırbistan’da önemli ölçüde azalırken BK-İngiltere ve Galler, Belçika,<br />
Danimarka ve İsveç’te kayda değer düzeyde artmıştır. Sırbistan’daki bu eğilimin nedeni mutlak personel<br />
sayısında yaşanan ciddi azalmadır; Belçika, Danimarka ve İsveç’teki artışın nedeni ise mutlak personel sayısındaki<br />
artıştır. Ancak, BK-İngiltere ve Galler’de mutlak personel sayısı fiili olarak azalsa da, bu azalma, mutlak<br />
profesyonel hâkim sayısında yaşanan düşüş seviyesinde değildir (%-29, bkz. şekil 8.5).<br />
Yine de, rakamlardaki bu değişim yorumlanırken temkinli davranmak gereklidir. Aslında, yöntem açısından<br />
bakılacak olursa, bu soruya cevap veren ülkelerde hâkim dışındaki personel kategorilerinde birbiriyle örtüşen<br />
ortak bir sınıflandırma zemininin olmadığı belirtilmelidir.<br />
8.2 Rechtspfleger<br />
<strong>Avrupa</strong> ülkelerinin 15’inde Rechtspfleger sistemi (ya da Rechtspfleger kategorisine benzer yetki ve statü ile<br />
çalışan personelin bulunduğu bir sistem) bulunmaktadır: Andora, Avusturya, Bosna Hersek, Hırvatistan, Çek<br />
Cumhuriyeti, Danimarka, Estonya, Macaristan, İrlanda, Polonya, Sırbistan, Slovakya, Slovenya ve İspanya.<br />
İsveç’te 26 kantondan sadece 4’ünde Rechtspfleger sistemi mevcuttur 1 .<br />
Aralık 2008’de Bosna Hersek’te Republika Srpska Anayasa Mahkemesi, Republika Srpska mevzuatında<br />
adli yardımcılara (Rechtspfleger’e benzer bir görevdir) davaları kendi başlarına karara bağlama yetkisi veren<br />
hükümleri anayasaya aykırı bulmuştur. Republika Srpska Anayasa Mahkemesine göre, Anayasa uyarınca adli<br />
1 Almanya, Rechtspfleger sistemi bulunmasına karşılık bu değerlendirmeye katılmamıştır.<br />
147
görevler yalnızca hâkimler tarafından yürütülebilir ve bu hükümler Anayasa ile çelişmektedir. Ancak, Bosna<br />
Hersek Federasyonunda ilk derece mahkemelerinde çalışan adli yardımcıların, davaları kendi başlarına karara<br />
bağlama yetkisi geri alınmamıştır.<br />
Şekil 8.6<br />
2004, 2006 ve 2008 yıllarında mutlak Rechtspfleger sayıları (S56)<br />
4500<br />
4000<br />
3500<br />
3536<br />
3667<br />
3924<br />
3000<br />
2500<br />
2000<br />
1500<br />
1000<br />
500<br />
0<br />
17<br />
574,13<br />
718,41<br />
745,17<br />
113<br />
129<br />
220<br />
202<br />
227<br />
1840<br />
1637<br />
1448<br />
300<br />
78<br />
83<br />
83<br />
430<br />
464<br />
591<br />
27<br />
38<br />
37<br />
1175<br />
1417<br />
1765<br />
1007<br />
582<br />
813<br />
822<br />
403<br />
29<br />
Andora<br />
Avusturya<br />
Bosna Hersek<br />
Hırvatistan<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Danimarka<br />
Estonya<br />
Macaristan<br />
İrlanda<br />
2004 2006 2008<br />
Polonya<br />
Sırbistan<br />
Slovakya<br />
Slovenya<br />
İspanya<br />
BK-Kuzey İrlanda<br />
Mutlak Rechtspfleger (veya benzer görevleri yürüten personel) sayılarının yıllar içerisinde kıyaslanabilir<br />
olduğu görülmektedir. Gözle görülür bir azalma eğiliminin görüldüğü tek ülke Çek Cumhuriyeti’dir.<br />
Şekil 8.7 2008 yılında mutlak Rechtspfleger ve profesyonel hâkim sayıları (S56, S49)<br />
Mutlak hâkim sayısı<br />
148<br />
Mutlak Rechtspfleger sayısı
Şekil 8.7’de 2008 yılı için Rechtspfleger (veya benzer görevleri yürüten personel) sayılarını temin eden 15<br />
ülke veya birim yer almaktadır.<br />
Şurası vurgulanmalıdır ki bu ülke veya birimlerde Rechtspfleger ile hâkim sayıları arasında doğrusal bir ilişki<br />
bulunmaktadır: Profesyonel hâkim sayısının düşük olduğu ülke veya birimlerde Rechtspfleger sayısı da düşüktür.<br />
Aynı şey bu durumun aksi için de belirtilmelidir. Şu halde, bu ülke veya birimlerde Rechtspfleger kategorisinde<br />
bulunan personel, hâkimlere işlerinde doğru biçimde destek vererek istihdam edilmektedir. Mutlak<br />
sayılarda belirgin bir orantısızlık göze çarpmamaktadır.<br />
8.3 Eğilimler ve sonuçlar<br />
Üye ülke veya birimlerin mahkeme sistemlerinde hâkim dışındaki personelin iki kategoriye ayrıldığı görülmektedir.<br />
Birinci ve en önemli kategoride hukukçular yer almaktadır ve bu personel hâkimlere usul veya karar<br />
alma sürecinde yardım etmekte ya da (Rechtspfleger kategorisinde) yarı yargısal görevleri kendi inisiyatifiyle<br />
yerine getirmektedir. İkinci kategorideki personel, temelde idari ve teknik işlerle ilgilidir ve yargıya dolaylı<br />
destek vermektedir.<br />
Mahkemelerde çalışan hâkim dışındaki personel sayıları 2004-2008 döneminde genel itibarla istikrarlı bir<br />
seyir izlemiştir. Bu durum mutlak personel sayıları, farklı kategorilerdeki mahkeme personelinin dağılımı veya<br />
personel sayılarının hâkim sayılarına oranı için de geçerlidir. Mahkemelerin yapılanma biçimi ile mahkeme<br />
sayıları arasındaki ilişki de incelemeye değer görülmektedir.<br />
149
150
9. BÖLÜM ADİL YARGILANMA VE MAHKEME FAALİYETLERİ<br />
Mahkemelerin iyi işleyişinin en önemli unsurlarından biri makul sürede adil yargılanma ilkesinin gözetilmesidir<br />
(<strong>Avrupa</strong> İnsan Hakları Sözleşmesi 6 ncı Madde). Bir mahkemenin iş yükünün, adli işlemlerinin süresini ve<br />
uzunluğunu azaltmaya ve etkililiğini ve etkinliğini arttırmaya yönelik önlemlerin yönetilmesinde bu ilke mutlaka<br />
dikkate alınmalıdır. Değerlendirme kapsamında ülkelerden 6 ncı Madde kapsamında <strong>Avrupa</strong> İnsan Hakları<br />
Mahkemesine götürülen davalar ile ulusal mahkemelerde açılan davalar hakkında bilgi vermeleri ve mahkeme<br />
işlemlerinin etkinliğini arttırmaya yönelik ne gibi tedbirler alındığını belirtmeleri talep edilmiştir.<br />
Bu bölümde mahkemelerin performansı hakkında temel olgular ve rakamlar verilmektedir. Burada verilen<br />
rakamların çoğunluğu ilk derece mahkemelerine ilişkin olduğu için mahkeme performans bilgileri bu mahkemelerle<br />
sınırlı kalmıştır. Diğer mahkemeler için (istinaf mahkemeleri ve yüksek mahkemeler) ilgili tablolar ekte<br />
bulunabilir. Bölümün son kısmında adaletin etkinlik ve kalitesini artırmak için alınabilecek olası önlemlere ilişkin<br />
örnekler sunulmuştur. Bu önlemler, prosedürlerin basitleştirilmesinden aciliyeti olan davaların prosedürlerine ve<br />
hâkimlerle avukatlar arasındaki prosedür düzenlemelerine ilişkin yargılama yöntemlerine kadar değişmektedir.<br />
Bu bölümde ayrıca tapu sicili davaları, ticaret sicili davaları, idare hukuku davaları ve icra davalarına ilişkin<br />
olarak ayrıntılı dava bilgileri de yer almaktadır. Hukuk davalarının tanımında ve bunların sayısının hesaplanmasında<br />
hala güçlükler mevcuttur. Bununla birlikte nizalı davalar ile nizasız davalar ve sicil davaları arasında<br />
bir ayrım yapılmıştır. Bu ayrım sayesinde her sistemde kolaylıkla belirlenmesi mümkün ayrı kategorilerin ayrıştırılması<br />
sağlanmaktadır.<br />
Aynı durum ağır ceza davaları ve ceza gerektiren küçük suçlar arasında yapılan ayrım için de geçerlidir.<br />
Burada da ülkeden ülkeye suçlara ilişkin farklı hukuki kategoriler olduğunu dikkate alan CEPEJ, Anglo-Sakson<br />
ülkelerdeki kabahat ve suç arasındaki ayrımı temel almıştır; zira bu iki kavramın ülke veya birimlerin çoğunda<br />
ortak referansı bulunmaktadır. Bununla birlikte, verilerin karşılaştırılabilirliği sorunu devam etmektedir. Aslında<br />
buradaki veriler, <strong>Avrupa</strong> Konseyinin “<strong>Avrupa</strong> Kaynak Kitabı”nda kullanılan yöntemle ele alınmıştır. <strong>Avrupa</strong><br />
Kaynak Kitabındaki ceza hukuku davası kategorileri Rapor’da metodolojik referans olarak kabul edilmiştir.<br />
CEPEJ, mahkemeler için <strong>Avrupa</strong> seviyesinde etkililik göstergeleri geliştirmeyi tercih etmiştir. GOJUST Rehberi<br />
1 ile üye devletler, veri toplama sistemlerini bu tür göstergelerin hesaplanması için gerekli bilgilerin temin<br />
edilmesini sağlayacak biçimde düzenlemeye davet edilmektedir. Birinci gösterge temizlenme oranıdır. Temizlenme<br />
oranı, davalardaki farklılıklara rağmen yararlı bir karşılaştırma yapmamızı mümkün kılmaktadır. Bu gösterge,<br />
mahkemelerin dava yığılmasına yol açmaksızın gelen davalarla başa çıkıp çıkamadığını görmekte kullanılabilir.<br />
İkinci gösterge hesaplanan dosya işleme süresidir. Spesifik bir hesaplama yöntemini kullanmak suretiyle<br />
bir davayı sonuçlandırmak için gerekli süreye ilişkin genel veriler üretmek mümkündür. Bu yöntem, bir<br />
ülke veya birimdeki mahkemelerin genel işleyişi hakkında bilgi verebilir. Kademeli olarak CEPEJ Rapor’u, karşılaştırılabilir<br />
veriler kullanmak suretiyle yargı sistemlerinin yeni açılan ve biten dava akışlarıyla başa çıkarken<br />
nasıl işlev gösterdiğini takip etmeyi mümkün kılacaktır.<br />
Temizlenme oranı<br />
Yüzde cinsinden ifade edilen temizlenme oranı, biten davaların yeni açılan davalara bölünerek bu sonucun<br />
100 ile çarpılması neticesinde elde edilir:<br />
Temizlenme Oranı (%) =<br />
biten davalar<br />
yeni açılan davalar x 100<br />
Temizlenme oranının %100’e yakın olması, bir mahkemenin veya yargı sisteminin belirli bir zaman süresi<br />
dahilinde yeni açılan dava sayısına yakın sayıda davayı bitirme yeteneğini gösterir. %100’ün üzerinde bir temizlenme<br />
oranı, sistemin gelen davalardan fazla sayıda davayı bitirmek suretiyle muhtemel dava yığılmalarını<br />
azaltma yeteneğine işaret eder. Son olarak eğer yeni açılan davalar belirtilen süre dâhilinde bitirilmezse temizlenme<br />
oranı yüzde 100’ün altına düşer. Temizlenme oranı yüzde 100’ün altına düştüğünde Rapor döneminin<br />
sonunda bitmemiş davaların sayısı (ve dolayısıyla dava yığılması) artacaktır.<br />
1 CEPEJ(2008)11<br />
151
Temel olarak temizlenme oranı, mahkemelerin ya da yargı sisteminin dava akışıyla nasıl başa çıktığını göstermektedir.<br />
Dosya işleme süresi<br />
Temizlenme oranı göstergesinin yanı sıra dava devir oranı ve dosya işleme süresi göstergeleri de bir yargı<br />
sisteminin dava akışıyla nasıl başa çıktığı konusunda bize ek bilgiler verir. Genel olarak dava devir oranı ve<br />
dosya işleme süresi, belli bir süre dâhilinde görülen davaların sayısı ve süre sonunda görülmemiş olan dava<br />
sayısına ilişkin karşılaştırmalar sunar. Bu oranlar yargı sisteminin (ya da bir mahkemenin) yeni açılan bir davayı<br />
ne kadar sürede devrettiği, yani bir davanın çözüme kavuşturulmasının ne kadar sürdüğünü ölçer.<br />
Belli bir süre dâhilinde çözülen davaların sayısı ile süre sonunda çözülmemiş olan davaların sayısı arasında<br />
ilişki iki şekilde ifade edilebilir. Birincisinde, devreden davalar kategorisinde çözüme kavuşturulan davaların<br />
oranı ölçülür. Dava devir oranı şu şekilde hesaplanır:<br />
Dava devir oranı =<br />
biten davaları sayısı<br />
süre sonunda görülmeyi bekleyen dava sayısı<br />
Birinci veriye bağlı olan ikinci olasılıkta ise, mahkemede görülmeyi bekleyen davalar için gerekli gün sayısı<br />
belirlenir. Yararlanıcıları doğrudan ilgilendiren bu ihtimal göstergesi takvime, daha kesin bir ifadeyle dosya<br />
işleme süresine işaret eden bir göstergedir. Bu gösterge, yılın 365 gününün dava devir oranına bölünmesiyle<br />
hesaplanır:<br />
Dosya işleme süresi =<br />
365<br />
dava devir oranı<br />
Bu sonucun günlere dönüştürülmesi, bahsedilen ilişkinin ne sonuç verdiğini daha kolaylıkla anlamak bakımından<br />
yararlıdır. Söz gelimi, dosya işleme süresinin 57 günden 72 güne çıkarılmasını anlamak, dava devir oranının<br />
6.4’ten 5.1’e düşürülmesini anlamaktan daha kolaydır. Bu günlere dönüştürme işlemi sayesinde, bir yargı<br />
sistemindeki dava devir oranı ile mahkeme işlemlerinin beklenen toplam süresinin ya da işlemler için belirlenmiş<br />
süre standartlarının karşılaştırılması daha anlamlı hale gelir.<br />
9.1 Mahkemelerde hukuki temsil<br />
<strong>Avrupa</strong> İnsan Hakları Sözleşmesinin 6 ncı maddesi uyarınca adil yargılanma ilkesinin bir boyutu da tarafların<br />
mahkeme huzurunda hukuki temsiline ilişkindir. Bazı durumlarda yararlanıcılar mahkeme duruşmasına katılamayabilirler.<br />
<strong>Avrupa</strong> İnsan Hakları Mahkemesi, bir kişinin duruşmaya katılmasa bile bir avukat tarafından<br />
temsil edilmesi gerektiğini ifade etmektedir (bkz. Kronbach - Fransa davası, 2001). Sanığın katılımıyla yargılaması<br />
yapılan ceza davalarının yüzdesi, sistemin kalitesinin ve etkililiğinin bir göstergesi olabilir: Sanık, hâkim<br />
huzurunda kendisine atfedilen suçla ilgili savunma yapabilir, hüküm daha iyi anlaşılır ve ilgililere şahsen tebliğ<br />
edilmiş olur ki bu da verilen karara daha fazla saygı duyulmasını sağlar ve infazını kolaylaştırır.<br />
Aşağıdaki tabloda sanığın şahsen duruşmaya katılmadığı ya da duruşma sırasında bir hukukçu tarafından<br />
temsil edilmediği (gıyabi davalar) ilk derece kararlarının yüzdesi verilmektedir.<br />
152
Şekil 9.1<br />
2008 yılında ceza davalarında sanığın şahsen duruşmaya katılmadığı ya da duruşma sırasında bir<br />
hukukçu tarafından temsil edilmediği ilk derece kararlarının yüzdesi (S84)<br />
35 %<br />
30 %<br />
29,90% 30%<br />
Uygulanmamaktadır<br />
25 %<br />
20 %<br />
18,79%<br />
Arnavutluk<br />
15 %<br />
10 %<br />
5 %<br />
4,22% 4,50%<br />
8,86%<br />
10%<br />
Bosna Hersek<br />
İtalya<br />
0 %<br />
Fransa<br />
Makedonya<br />
Karadağ (*)<br />
İzlanda<br />
Lüksemburg<br />
Macaristan<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi<br />
Malta<br />
San Marino<br />
İsviçre<br />
Yorum<br />
Karadağ: Gıyabi tutuklamanın söz konusu olduğu davalarda savunma avukatları hazır idiler.<br />
Önceki Rapor’da bu soruyla ilgili bilgi temin eden ülke sayısı 11 iken bu rakam bu Rapor döneminde ne<br />
yazık ki 7’ye düşmüştür. Bildirilen değerler %4 (Fransa) ile %30 (Güney Kıbrıs Rum Yönetimi) arasında değişmektedir.<br />
6 üye ülke yargı sistemlerinde böyle bir prosedürün hiçbir şekilde bulunmadığını ifade etmiştir.<br />
9.2 Reddi hâkim imkanı<br />
Adil yargılanma ilkesi ile tarafların, tarafsızlığından kuşkulanmaları halinde reddi hâkim talebinde bulunabilmeleri<br />
de kapsamaktadır.<br />
Tablo 9.2 2008 yılında kabul edilen reddi hâkim taleplerinin sayısı (S85)<br />
Ülke<br />
Kabul edilen itirazların sayısı<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi 0<br />
Lüksemburg 0<br />
Monako 0<br />
San Marino 1<br />
Rusya Federasyonu 4<br />
Hollanda 39<br />
Bosna Hersek 52<br />
Sırbistan 82<br />
Karadağ 224<br />
Polonya 961<br />
Makedonya 1 395<br />
Macaristan 2 282<br />
Ülke ve birimlerin neredeyse tümünde etkin bir reddi hâkim prosedürü mevcuttur. Sadece Danimarka<br />
bunun için özel bir prosedür olmadığını ifade etmiştir. 12 ülke kabul edilen reddi hakim taleplerinin sayısını<br />
bildirmiştir.<br />
153
Yorumlar<br />
Rusya Federasyonu: Reddi hakim sayısının düşük olmasının nedeni, ticaret mahkemelerinde görülen davalarla sınırlı<br />
olmasıdır.<br />
Hollanda: 39 reddi hâkim (wraking) talebi kabul edilmiştir. 2007 yılındaki rakamla (17) karşılaştırıldığında artış söz<br />
konusudur.<br />
Sırbistan: Toplam itiraz sayısını Yüksek Mahkemenin kabul ettiği 6 ve Yüksek Ticaret Mahkemesinin kabul ettiği 76<br />
talep (bu itirazların 4’ü duruşma hâkimi tarafından yapılmıştır).<br />
9.3 <strong>Avrupa</strong> İnsan Hakları Sözleşmesinin 6 ncı maddesine ilişkin davalar<br />
<strong>Avrupa</strong> Konseyi ve <strong>Avrupa</strong> İnsan Hakları Mahkemesi adli işlemlerinin “makul sürede” tamamlanmasına<br />
ve yargı kararlarının etkin şekilde uygulanmasına özel önem atfetmektedir. Ülkelerden hukuk ve ceza hukuku<br />
davalarında işlemlerin süresi ve/veya kararların uygulanmamasına nispetle <strong>Avrupa</strong> İnsan Hakları Mahkemesi<br />
tarafından kabul edilmez bulunan davaların sayısı, dostane çözümlerin sayısı, <strong>Avrupa</strong> İnsan Hakları Sözleşmesinin<br />
ihlali ya da ihlal edilmediği yönünde kararla sonuçlanan davaların sayısını bildirmeleri istenmiştir.<br />
Önceki Rapor dönemleriyle karşılaştırıldığında, Strasburg mahkemesine götürülen <strong>Avrupa</strong> İnsan Hakları<br />
Sözleşmesinin 6 ncı maddesine ilişkin davalar hakkında daha fazla ülkenin bilgi verdiği memnuniyetle ifade<br />
edilebilir. İstatistik sistemlerindeki bu tür gelişmeler CEPEJ tarafından teşvik edilmiştir ve gerçekten de memnuniyetle<br />
karşılanmalıdır, çünkü bunlar <strong>Avrupa</strong> İnsan Hakları Mahkemesi tarafından vurgulanan sorunların<br />
giderilmesi ve başka Sözleşme ihlallerinin önlenmesi açısından temel önemde bir araçtır.<br />
Not: CEPEJ’in Rapor’u hazırlarken benimsediği “cevap veren ülke veya birimin gönderdiği veriler üzerinde<br />
düzeltme yapmama” yönündeki genel yaklaşıma aşağıdaki tabloda bir istisna getirilmiştir, çünkü resmi istatistikler<br />
<strong>Avrupa</strong> İnsan Hakları Mahkemesinde mevcuttur. Bu nedenle, aşağıdaki tabloda yargılamanın makul<br />
sürede tamamlanmasına yönelik ihlal teşkil eden kararların bulunduğu sütundaki veriler, <strong>Avrupa</strong> İnsan Hakları<br />
Mahkemesinin 2008 yıllık Rapor’unda yer alan resmi istatistiklerle tamamlanmıştır (veya düzeltilmiştir).<br />
154
Tablo 9.3. 2008 yılında <strong>Avrupa</strong> İnsan Hakları Sözleşmesinin 6 ncı Maddesine ilişkin davaların sayısı: Davaların uzunluğu (S86)<br />
Mahkeme tarafından kabul edilmez bulunan<br />
davalar<br />
Dostane çözümler İhlal olduğuna ilişkin kararlar İhlal olmadığına ilişkin kararlar<br />
Hukuk<br />
muhakemeleri<br />
Ceza hukuku<br />
muhakemeleri<br />
Ülke<br />
Toplam<br />
100 bin kişi<br />
başına<br />
Hukuk<br />
muhakemeleri<br />
Ceza hukuku<br />
muhakemeleri<br />
Toplam<br />
100 bin kişi<br />
başına<br />
Hukuk<br />
muhakemeleri<br />
Ceza hukuku<br />
muhakemeleri<br />
Toplam<br />
100 bin kişi<br />
başına<br />
Hukuk<br />
muhakemeleri<br />
Ceza hukuku<br />
muhakemeleri<br />
Toplam<br />
100 kişi başına<br />
Arnavutluk 3 0 3 0.09 2 0 2 0.06 0 0 0 1 2 3 0.09<br />
Andora 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0<br />
Avusturya 0 1 1 0.01 0 3 3 0.04 7 0.08 0 0 0<br />
Azerbaycan VY VY 2 0.02 VY<br />
Belçika VY VY 5 4 9 0.08 VY<br />
Bosna Hersek VY VY 0 0 0 VY<br />
Bulgaristan VY VY 25 0.33 VY<br />
Hırvatistan 3 0 3 0.07 7 0 7 0.16 VY VY 11 0.25 8 0 8 0.18<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi 0 0 0 0 0 0 VY VY 2 0.25 2 2 4 0.50<br />
Çek Cumhuriyeti 100 9 109 1.05 1 0 1 0.01 0 0 0 0 0 0<br />
Danimarka 2 0 2 0.04 0 0 0 0 2 2 0.04 0 0 0<br />
Estonya 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0<br />
Finlandiya VY 8 0.15 2 1 3 0.06 0 0 0<br />
Fransa 0 2 2 0.003 0 2 2 0.00 1 0.002 0 0 0<br />
Gürcistan VY VY 1 0.02 VY<br />
Yunanistan 0 3 3 0.03 2 1 3 0.03 41 12 53 0.47 2 2 4 0.04<br />
Macaristan VY VY 39 0.39 VY<br />
İrlanda VY VY 0 0 0 VY<br />
İzlanda VY VY 0 0 0 VY<br />
İtalya 7 8 15 0.03 VY 53 1 54 0.09 0 0 0<br />
Letonya VY VY 1 0.04 VY<br />
Litvanya 0 1 1 0.03 0 0 0 1 0 1 0.03 0 1 1 0.03<br />
Lüksemburg 0 0 0 1 0 1 0.20 2 2 4 0.81 0 1 1 0.20<br />
Malta VY VY 1 0.24 VY<br />
Moldova VY 1 1 2 0.06 3 0 3 0.08 VY<br />
Monako 0 0 0 VY 0 0 0 0 0 0<br />
Hollanda 2 0 2 0.01 2 0 2 0.01 0 0 0 0 0 0<br />
Norveç 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0<br />
Polonya VY 21 VY VY 63 0.17 1 VY VY<br />
155
Mahkeme tarafından kabul edilmez bulunan<br />
davalar<br />
Dostane çözümler İhlal olduğuna ilişkin kararlar İhlal olmadığına ilişkin kararlar<br />
Hukuk<br />
muhakemeleri<br />
Ceza hukuku<br />
muhakemeleri<br />
Ülke<br />
Toplam<br />
100 bin kişi<br />
başına<br />
Hukuk<br />
muhakemeleri<br />
Ceza hukuku<br />
muhakemeleri<br />
Toplam<br />
100 bin kişi<br />
başına<br />
Hukuk<br />
muhakemeleri<br />
Ceza hukuku<br />
muhakemeleri<br />
Toplam<br />
100 bin kişi<br />
başına<br />
Hukuk<br />
muhakemeleri<br />
Ceza hukuku<br />
muhakemeleri<br />
Toplam<br />
100 kişi başına<br />
Portekiz 1 1 0.01 VY 1 1 0.01 VY<br />
Romanya 2 VY VY 6 1 7 0.03 20 5 25 0.12 1 VY VY<br />
Rusya Federasyonu 1 0 1 0.001 VY 0 3 3 0.002 0 0 0<br />
San Marino 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0<br />
Sırbistan 1 15 16 0.22 VY 3 0.04 1 1 0.01<br />
Slovakya 4 0 4 0.07 11 0 11 0.20 10 1 11 0.20 0 0 0<br />
Slovenya 9 0 9 0.44 103 0 103 5.08 7 0 7 0.35 0 0 0<br />
İspanya 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0<br />
İsveç 0 0 0 0 3 3 0.03 1 0 1 0.01 0 0 0<br />
İsviçre 0 0 0 VY 0 0 0 0 0 0<br />
Türkiye VY VY 64 0.09 VY<br />
Makedonya VY 32 2 34 1.66 10 0 10 0.49 VY<br />
Ukrayna VY VY 23 10 33 0.07 0 0 0<br />
BK-İngiltere ve Galler 2 0 2 0.004 VY 0 0 0 0 0 0<br />
Not: Yukarıdaki tablo, <strong>Avrupa</strong> İnsan Hakları Sözleşmesinin (AİHS) 6 ncı Maddesi kapsamında AİHM’ye götürülen davaların izlenmesine yönelik bir gösterge tablosu<br />
olarak kabul edilmelidir. Bu veriler, 2008 yılında davanın uzunluğu nedeniyle açılan veya ilgili ülke veya birimde görülmeyi bekleyen davaların sayısını yansıtmamaktadır.<br />
Nitekim, başvurunun yapıldığı zamanla karar arasında geçen süre genellikle bir yıldan uzundur. Ayrıca, her yıl davaların uzunluğu ile ilgili davalar da<br />
dâhil çok sayıda dava Mahkeme Komitelerince kabul edilmez bulunmaktadır ve başvurunun açıkça kabul edilmez bulunduğu durumlarda ilgili devletler haberdar<br />
edilmemektedir.<br />
Bir ülke tarafından yeni bir iç kanun yolunun tesis edilmesi ya da ülkede davaların uzunluğu ile ilgili başvurulacak iç kanun yolu tesis edilmesine dair bir ön işlem<br />
bulunması da belirli bir yıla ait rakamları ciddi ölçüde etkileyebilir.<br />
Bu yüzden, bu tablodan bir ülkenin “makul sürede adil yargılanma” konusunda karşılaştığı güçlüklerle ilgili net sonuçlar elde etmek mümkün değildir.<br />
Buna ek olarak, ilgili davaların sayısının her ülkenin nüfusuna oranı belirtilmelidir.<br />
156
AİHS’nin 6 ncı maddesi ile ilgili olarak Mahkeme tarafından görülen davaların sayısı, yararlanıcıların yargı<br />
sisteminden duydukları rahatsızlığın düzeyi konusunda bir fikir verebilir. Ancak, bu, iddia edilen işleyiş sorunları<br />
yargı sistemi içerisinde geçerli olduğunu göstermez. Nitekim Mahkeme tarafından Çek Cumhuriyeti<br />
(109), Sırbistan (16) ve İtalya (15) ile ilgili çok sayıda davanın reddedilmesi, mahkeme yararlanıcılarının sistemin<br />
işleyişi hakkında şikayet başvurusunda bulundukları anlamına gelmektedir. Çek Cumhuriyeti konusunda,<br />
dava sayısının yüksek olmasında spesifik bir durum söz konusudur; bu ülke tarafından davaların uzunluğuyla<br />
ilgili şikayetlerin yeniden ulusal yargı tarafından ele alınmasına dair etkin iç kanun yollarının tesis edilmesinin<br />
ardından, önceki yıllardan biriken davaların 2008 yılında kabul edilmez bulunduğunu göstermektedir. Şikayet<br />
her zaman işleyiş sorunların geçerli olduğu anlamını taşımaz. Kararlara bakılarak şu nokta vurgulanabilir: 2008<br />
yılında Çek Cumhuriyeti’nde ihlal tespitinde bulunulan hiçbir karar yoktur; Sırbistan için ise 3 ihlal kararı verilmiştir.<br />
2008’de İtalya aleyhine 54 karar çıkmıştır; bu durum ise bu ülkede yapısal sorunların henüz çözülmediğini<br />
göstermektedir. Her ne kadar verilerin ülke veya birimlerin nüfusu göz önünde tutularak yorumlanması<br />
gerekse de, 2008 verileri Türkiye (64 ihlal), Polonya (63 ihlal), Yunanistan (53 ihlal), Macaristan (39 ihlal), Ukrayna<br />
(33 ihlal), Bulgaristan (25 ihlal), Romanya (25 ihlal) ve davaların çoğunluğunun (103) dostane çözümle<br />
sonuca bağlandığı Slovenya’da (7 ihlal) ve benzer çözümlerin arandığı Makedonya’da (34 dostane çözüm ve<br />
10 ihlal) davaların uzunluğu konusunda bazı sorunlar olduğunu göstermektedir. Mahkeme işlemlerinin aşırı<br />
uzun sürdüğü davalar çoğunlukla hukuk davalarıdır.<br />
Yargı sisteminin sorunsuz işleyişinin bir göstergesi de mahkeme kararlarının etkin uygulanmasıdır. 30 ülke<br />
veya birim bu konuyla ilgili olarak <strong>Avrupa</strong> İnsan Hakları Mahkemesine götürülen davalara ilişkin veri sağlamıştır.<br />
Not: Bu istatistik Mahkemenin resmi istatistikleri arasında yer almadığı için, aşağıdaki tabloda yalnızca ülke<br />
veya birimlerin göndermiş oldukları bilgiler bulunmaktadır.<br />
Tablo 9.4 2008 yılında <strong>Avrupa</strong> İnsan Hakları Sözleşmesinin 6 ncı Maddesine ilişkin davaların sayısı - hukuk<br />
davaları; mahkeme kararlarının uygulanmaması (S86)<br />
Ülke<br />
Mahkeme tarafından kabul<br />
edilmez bulunan davalar<br />
Dostane çözümler<br />
İhlal olduğuna ilişkin<br />
kararlar<br />
İhlal olmadığına ilişkin<br />
kararlar<br />
Arnavutluk 1 0 0 0<br />
Andora 0 0 1 0<br />
Avusturya 0 0 0 0<br />
Bosna Hersek 2 1<br />
Hırvatistan 0 0 1 1<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi 0 0 0 0<br />
Çek Cumhuriyeti 0 0 0 0<br />
Danimarka 0 0 0 0<br />
Estonya 0 0 0 0<br />
Finlandiya VY 0 0 0<br />
Fransa 1 0 0 0<br />
Yunanistan 2<br />
İtalya 0 VY 1 0<br />
Moldova 2 14 7 VY<br />
Monako 0 0 0<br />
Hollanda 0 0 0 0<br />
Norveç 0 0 0 0<br />
Polonya VY 15 1 2<br />
Romanya 5 8 38 VY<br />
Rusya Federasyonu 8 3 0<br />
San Marino 0 0 0 0<br />
Sırbistan 15 VY<br />
Slovakya 0 0 0 0<br />
157
Ülke<br />
Mahkeme tarafından kabul<br />
edilmez bulunan davalar<br />
Dostane çözümler<br />
İhlal olduğuna ilişkin<br />
kararlar<br />
İhlal olmadığına ilişkin<br />
kararlar<br />
Slovenya 0 0 0 0<br />
İspanya 0 0 0 0<br />
İsveç 0 0 0 0<br />
İsviçre 0 VY 0 0<br />
Makedonya 2<br />
Ukrayna VY 1 53 0<br />
BK-İngiltere ve Galler 0 VY 0 0<br />
Ceza gerektirmeyen davalarda mahkeme kararlarının uygulanmasına ilişkin yapısal sorunlar özellikle Ukrayna (53 ihlal),<br />
Romanya (38 ihlal ve 8 dostane çözüm) ve Moldova’da (7 ihlal ve 14 dostane çözüm) belirgin biçimde görülmektedir.<br />
9.4 İlk derece mahkemelerindeki hukuk (ticaret hukuku) nizalı ve nizasız davalar<br />
Ülkelerden, nizalı ve nizasız hukuk davaları ve (varsa) idare hukuku davalarının sayısı hakkında bilgi vermeleri<br />
istenmiştir. Her ana dava türü için yıl başlangıcında (1 Ocak 2008) görülmeyi bekleyen davaların sayısı,<br />
yeni açılan dava sayısı, yıl sonu (31 Ocak 2008) itibariyle verilen karar sayısı ve görülmeyi bekleyen dava sayısı<br />
hakkında bilgi vermeleri istenmiştir.<br />
<strong>Avrupa</strong>’daki farklı yargı sistemlerinin karşılaştırılması amacıyla nizalı hukuk davaları ve nizasız hukuk davaları<br />
için ayrı tablolar oluşturulmuştur. Bu ayrıma gidilmesinin nedeni, bazı ülkelerde nizasız davalar (sözgelimi<br />
tapu sicili davaları ya da ticaret sicili davaları) mahkemelerin ana iş yükünü oluştururken bazı ülkelerde bu<br />
davalara başka derece mahkemelerinin bakmasıdır.<br />
9.4.1 Nizalı hukuk davaları (ve ticari davalar)<br />
2008 yılı için ilk derece mahkemelerindeki nizalı hukuk (ticaret hukuku) davalarının mutlak sayıları ekte verilmiştir.<br />
En yüksek rakamlar, tabiatıyla en büyük ülkelere aittir (Rusya Federasyonu, Türkiye, Fransa, İspanya,<br />
İtalya).<br />
Mutlak sayıların ötesinde, aşağıdaki şekiller ve tablolar ışığında daha doğru analizler yapılabilir.<br />
158
Şekil 9.5<br />
2008 yılında 100.000 ülke sakini başına ilk derece mahkemelerinde açılan ve biten nizalı hukuk<br />
(ticaret) davalarının sayısı (S90)<br />
Finlandiya<br />
Gürcistan<br />
Norveç<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
İsveç<br />
Arnavutluk<br />
Lüksemburg<br />
Azerbaycan<br />
Malta<br />
Ermenistan<br />
Danimarka<br />
İsviçre<br />
Avusturya<br />
Estonya<br />
Slovenya<br />
Türkiye<br />
Moldova<br />
Macaristan<br />
Polonya<br />
Letonya<br />
Makedonya<br />
Monako<br />
Karadağ<br />
Slovakya<br />
Sırbistan<br />
San Marino<br />
Fransa<br />
Portekiz<br />
Hırvatistan<br />
Romanya<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
İspanya<br />
Bosna Hersek<br />
Andora<br />
İtalya<br />
Litvanya<br />
Belçika<br />
Rusya Federasyonu<br />
183<br />
177<br />
208<br />
286<br />
340<br />
357<br />
549<br />
559<br />
554<br />
630<br />
581<br />
639<br />
890<br />
818<br />
813<br />
955<br />
943<br />
980<br />
843<br />
1090<br />
1066<br />
1133<br />
1144<br />
1325<br />
1334<br />
1475<br />
1464<br />
1541<br />
1668<br />
1562<br />
1495<br />
1719<br />
1624<br />
1888<br />
1901<br />
1959<br />
1886<br />
2216<br />
1626<br />
2316<br />
2695<br />
2325<br />
2215<br />
2367<br />
2624<br />
2387<br />
2604<br />
2610<br />
3031<br />
2677<br />
2814<br />
2728<br />
2573<br />
2964<br />
2937<br />
3163<br />
3271<br />
3281<br />
3087<br />
3461<br />
3529<br />
3579<br />
2925<br />
3847<br />
3557<br />
3853<br />
3704<br />
4768<br />
4518<br />
5530<br />
5357<br />
6198<br />
7157<br />
7227<br />
0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 8000<br />
açılan davalar<br />
biten davalar<br />
Yorum<br />
İsviçre: Rakamlar 19 kantonu temsil etmektedir.<br />
Yukarıdaki şekilde 39 <strong>Avrupa</strong> devletinin veya biriminin yargı sistemlerinde ilk derece mahkemelerinde açılan<br />
ve çözümlenen davaların sayısıyla ilgili önemli noktalar bulunmaktadır.<br />
2008 yılı ortalamasına bakıldığında, <strong>Avrupa</strong> seviyesinde ilk derece mahkemeleri yeni açılan dava sayısıyla<br />
(100.000 kişi başına ortalama 2.203) aynı veya biraz daha yüksek sayıda davayı (100.000 kişi başına ortalama<br />
2.289) çözüme kavuşturmuştur. Bununla birlikte, ülke veya birim düzeyinde önemli farklılıklar bulunduğu söylenebilir.<br />
Karadağ’da 100.000 kişi başına yeni açılan daya sayısı biten dava sayısından düşüktür (fark yaklaşık<br />
%10’dur). Aynı durum Sırbistan (%16), Makedonya (%16), Gürcistan (%37) ve Lüksemburg (%39.2) için de<br />
geçerlidir. Bu ülkeler önceki yıllardan kalan dava yığılmalarını 2008 yılında ülke (birim) düzeyinde azaltmayı<br />
başarmışlardır.<br />
159
Yukarıdaki şekilde bunun aksi eğilimler de görülmektedir. Ülke (birim) düzeyinde dava yığılmalarının arttığı<br />
ülke veya birimler şunlardır: Letonya (yeni açılan davalar biten davalardan %27 daha fazladır) İspanya (%18),<br />
Ermenistan (%14). Diğer ülke veya birimlerde açılan ve biten davaların hemen hemen dengelendiği söylenebilir.<br />
İspanya’da bu artışın nedeni adli idare personelinin 2008 yılında yaptıkları grevdir.<br />
İlk derece mahkemelerde görülen hukuk (ticaret hukuku) davalarının hacmi bakımından üye ülkeler arasında<br />
ciddi farklılıklar görülmektedir. Orta ve Doğu <strong>Avrupa</strong> (Rusya Federasyonu, Litvanya, Çek Cumhuriyeti, Hırvatistan),<br />
Güneydoğu <strong>Avrupa</strong> (Bosna Hersek, Romanya, Sırbistan) ve Güney <strong>Avrupa</strong> (İtalya, Portekiz, İspanya)<br />
ülkelerinin vatandaşlarının Kuzey <strong>Avrupa</strong> (Finlandiya, Norveç, İsveç) ve Kafkas (Gürcistan, Azerbaycan,<br />
Ermenistan) ülkelerinin insanlarına oranla uyuşmazlıkları daha çok hukuk yoluyla çözme eğiliminde oldukları<br />
görülmektedir. Birinci grup ülkelerde 100.000 kişi başına açılan yeni dava sayısı 3.000 iken ikinci grup ülkelerde<br />
bu rakam 100.000 kişide 1.000’in altındadır. Bu eğilimlerin sosyolojik analizinin yeri bu rapor olmamakla<br />
birlikte, bu bilgiler üzerine derinlemesine araştırmalar yapılması yararlı olabilir.<br />
Ayrıca, 2008’den bu yana bu ülkelerin bazılarında ekonomik krizin de ilk etkileriyle (bkz. Bölüm 2.1.3) ilk<br />
derece mahkemelerinde açılan hukuk ve ticaret hukuku davalarının sayısında önceki yıllara oranla önemli bir<br />
artış meydana gelmiştir (İspanya’da hukuk davaları %19.5 ve ticari davalar %26.7 artmıştır).<br />
9.4.2 Nizasız hukuk (ve ticaret hukuku) davaları<br />
2008 yılı için ilk derece mahkemelerindeki nizasız hukuk (ticaret hukuku) davalarının mutlak sayıları ekte<br />
verilmiştir.<br />
Şekil 9.6<br />
2008 yılında 100.000 ülke sakini başına ilk derece mahkemelerinde açılan ve biten nizasız hukuk<br />
(ve ticaret hukuku) davalarının sayısı (S90)<br />
İsviçre<br />
Danimarka<br />
Fransa<br />
Gürcistan<br />
Norveç<br />
İsveç<br />
Rusya Federasyonu<br />
San Marino<br />
İspanya<br />
Makedonya<br />
Türkiye<br />
Andora<br />
Arnavutluk<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Monako<br />
Bosna Hersek<br />
Slovenya<br />
Karadağ<br />
İtalya<br />
Slovakya<br />
Romanya<br />
Sırbistan<br />
Estonya<br />
Letonya<br />
Finlandiya<br />
Polonya<br />
Hırvatistan<br />
Macaristan<br />
Hollanda<br />
Avusturya<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
71<br />
71<br />
92<br />
94<br />
159<br />
164<br />
180<br />
207<br />
254<br />
214<br />
230<br />
228<br />
323<br />
323<br />
445<br />
454<br />
485<br />
493<br />
603<br />
626<br />
704<br />
698<br />
742<br />
743<br />
923<br />
881<br />
1027<br />
1007<br />
1112<br />
1145<br />
1406<br />
1470<br />
1580<br />
1565<br />
1916<br />
2016<br />
2132<br />
2063<br />
2309<br />
2300<br />
2543<br />
2503<br />
2512<br />
2631<br />
5490<br />
3768<br />
4596<br />
3783<br />
5067<br />
4822<br />
5143<br />
5044<br />
5193<br />
5192<br />
5626<br />
5475<br />
5776<br />
3908<br />
9921<br />
9871<br />
0 2000 4000 6000 8000 10000 12000<br />
yeni açılan davalar<br />
biten davalar<br />
160
Yukarıdaki şekilde 31 ülke veya birime ait sonuçlar yer almaktadır. Azerbaycan, Belçika ve Malta “nizasız”<br />
hukuk davası kategorisinin kendilerinde olmadığını ifade etmiştir. Diğer ülke veya birimlere ait veri bulunmamaktadır.<br />
Üye ülkeler ve birimler arasında nizasız davaların sayısı bakımından mevcut ciddi farklılıklar, özellikle mahkemelerde<br />
tapu ve ticaret sicili işlerine bakılmasından veya bakılmamasından kaynaklanmaktadır. Çünkü tescil<br />
için ödenen harçlar ilgili yargı sistemleri için kayda değer mali kaynak sağlamaktadır (bkz. Bölüm 3.5).<br />
2008 yılı ortalamasına bakıldığında, <strong>Avrupa</strong> seviyesinde ilk derece mahkemeleri, yeni açılan nizasız dava<br />
sayısıyla (100.000 kişi başına ortalama 2.188) aynı veya biraz daha yüksek sayıda nizasız davayı (100.000 kişi<br />
başına ortalama 2.223) çözüme kavuşturmuştur. Bu rakamlar, nizalı dava ortalamalarıyla yakın benzerlik göstermektedir.<br />
Bununla birlikte, ülke veya birim düzeyinde farklılıklar bulunmaktadır.<br />
Pek çok ülkede yeni açılan nizasız davaların sayısı biten davaların sayısından fazladır ve bu da dava yığılmasına<br />
yol açmaktadır: Estonya (yeni açılan davalar biten davalardan %31 daha fazladır), Letonya (%18), Norveç<br />
(%16), Finlandiya (%5) ve Arnavutluk (%5). Diğer yandan, 4 ülke önceki yıllardan gelen dava yığılmalarını<br />
azaltmaya başlamıştır: Gürcistan (biten davaların oranı yeni açılan davalardan %15 fazladır), Bosna Hersek<br />
(%5), Sırbistan (%5), Karadağ (%5). Diğer ülke veya birimlerde açılan ve biten davalar dengelenmiş durumdadır.<br />
Mahkemelerin tescil işlerine baktığı ülkelerde nizasız hukuk davalarının sayıları kabarmaktadır. Bu durum<br />
Avusturya, Hollanda, Macaristan, Estonya, Hırvatistan, Polonya ve Finlandiya için özellikle söz konusudur.<br />
Tescil faaliyetleri mahkemeler için gelir kaynağı olabilmektedir (bkz. Bölüm 3.5).<br />
9.4.3 Nizalı ve nizasız hukuk (ticaret hukuku) davalarının karşılaştırılması<br />
Aşağıdaki şekilde nizalı ve nizasız davalarla ilgili verilerin mevcut olduğu 33 ülke veya birim hakkında bilgi<br />
verilmektedir. Ülke veya birimlere ait nizalı ve nizasız hukuk davalarına ilişkin veriler karşılaştırıldığında, bazı<br />
ülkelerin (birimlerin) ilk derece mahkemelerinde iş yükünün nizasız davalardan fazlaca etkilendiği, bazı ülkelerde<br />
(birimlerde) ise bu mahkemelerin asıl işinin nizalı davalar olduğu görülmektedir. İlk kategorideki ülkelerde<br />
mahkeme faaliyetlerinin doğrudan hâkime tevdi edilen bölümü (uyuşmazlığın çözülmesi) çok daha fazladır.<br />
161
Şekil 9.7<br />
2008 yılında ilk derece mahkemelerinde açılan nizalı ve nizasız hukuk (ticaret hukuku) davalarının<br />
karşılaştırılması (S90)<br />
Belçika<br />
Azerbaycan<br />
Malta<br />
Rusya Federasyonu<br />
Fransa<br />
İsviçre<br />
Danimarka<br />
İspanya<br />
San Marino<br />
Andora<br />
Makedonya<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Bosna Hersek<br />
İsveç<br />
İtalya<br />
Türkiye<br />
Monako<br />
Norveç<br />
Romanya<br />
Karadağ<br />
Gürcistan<br />
Sırbistan<br />
Slovakya<br />
Slovenya<br />
Arnavutluk<br />
Hırvatistan<br />
Letonya<br />
Polonya<br />
Macaristan<br />
Estonya<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
Avusturya<br />
Finlandiya<br />
100<br />
100<br />
100<br />
95,7<br />
94,5<br />
94,1<br />
92,2<br />
88,1<br />
85,8<br />
83,8<br />
79,3<br />
77,1<br />
73,2<br />
70,9<br />
69,1<br />
68,9<br />
67,6<br />
57,3<br />
56,3<br />
55,3<br />
53,5<br />
51,0<br />
50,8<br />
49,4<br />
40,6<br />
37,9<br />
32,5<br />
27,6<br />
25,1<br />
21,2<br />
12,3<br />
11,8<br />
3,5<br />
0<br />
0<br />
0<br />
4,3<br />
5,5<br />
5,9<br />
7,8<br />
11,9<br />
14,2<br />
16,2<br />
20,7<br />
22,9<br />
26,8<br />
29,1<br />
30,9<br />
31,1<br />
32,4<br />
42,7<br />
43,7<br />
44,7<br />
46,5<br />
49,0<br />
49,2<br />
50,6<br />
59,4<br />
62,1<br />
67,5<br />
72,4<br />
74,9<br />
78,8<br />
87,7<br />
88,2<br />
96,5<br />
0% 20% 40% 60% 80% 100%<br />
Yeni açılan nizalı davalar<br />
Yeni açılan nizasız davalar<br />
Şekil 9.8<br />
100.000 ülke sakini başına ilk derece mahkemelerinde açılan nizalı ve nizasız hukuk (ve ticaret<br />
hukuku) davaları. 2008 yılında nizasız davaların 100.000 ülke sakini başına toplam (nizalı ve<br />
nizasız) hukuk davalarına oranı (S90)<br />
12000<br />
10000<br />
8000<br />
6000<br />
4000<br />
2000<br />
0<br />
180<br />
254<br />
230<br />
0<br />
208<br />
340<br />
559<br />
818<br />
0<br />
92<br />
71<br />
923<br />
704<br />
603<br />
1580<br />
445<br />
955<br />
1090<br />
1133<br />
630<br />
1562<br />
2316<br />
1541<br />
2677<br />
1112<br />
485<br />
1916<br />
3908<br />
1027<br />
742<br />
2309<br />
2512<br />
5067<br />
1406<br />
2543<br />
0<br />
4596<br />
2132<br />
5490<br />
5143<br />
323<br />
5626<br />
5193<br />
9921<br />
Gürcistan<br />
Norveç<br />
İsveç<br />
Azerbaycan<br />
Malta<br />
Danimarka<br />
Arnavutluk<br />
Türkiye<br />
Fransa<br />
Makedonya<br />
Slovenya<br />
San Marino<br />
Monako<br />
İspanya<br />
Karadağ<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Andora<br />
Slovakya<br />
Sırbistan<br />
Finlandiya<br />
Bosna Hersek<br />
Romanya<br />
Belçika<br />
Letonya<br />
İtalya<br />
Estonya<br />
Polonya<br />
Rusya Federasyonu<br />
Macaristan<br />
Hırvatistan<br />
Avusturya<br />
2325<br />
3579<br />
2367<br />
549<br />
3461<br />
3853<br />
2387<br />
2610<br />
183<br />
3847<br />
3281<br />
6198<br />
2216<br />
4768<br />
1475<br />
1959<br />
7157<br />
1888<br />
3163<br />
1325<br />
100.000 kişi başına yeni açılan nizalı dava 100.000 kişi başına yeni açılan nizasız dava<br />
162
10 ülke veya birimde ilk derece mahkemelerindeki dava hacmi asıl olarak nizasız hukuk (ve ticaret hukuku)<br />
davalarından kaynaklanmaktadır: Finlandiya, Avusturya, BK-İngiltere ve Galler, Estonya, Macaristan, Polonya,<br />
Letonya, Hırvatistan, Arnavutluk ve Slovenya. Diğer ülkelerde davaların önemli bir hacmini (100.000 kişi<br />
başına 6.000 davadan fazla) temel olarak (İtalya), neredeyse bütünüyle (Rusya Federasyonu) veya tamamen<br />
(Belçika) nizalı davalar teşkil etmektedir.<br />
Temizlenme oranı<br />
Temizlenme oranının hesaplanması, hukuk (ve ticaret hukuku) davalarının hacmini ve mahkeme faaliyetleri<br />
üzerindeki etkisini analiz etme imkanı vermektedir (bölümün başına müracaat ediniz).<br />
Aşağıdaki şekilde 36 ülke veya birime ait verilere yer verilmektedir.<br />
Şekil 9.9 2008 yılında nizalı ve nizasız hukuk davalarının temizlenme oranları (%), (S90)<br />
Letonya<br />
İspanya<br />
Ermenistan<br />
Arnavutluk<br />
Bosna Hersek<br />
Romanya<br />
Fransa<br />
Moldova<br />
İtalya<br />
Monako<br />
Türkiye<br />
Andora<br />
Polonya<br />
Finlandiya<br />
Litvanya<br />
Danimarka<br />
Malta<br />
İsveç<br />
Portekiz<br />
Estonya<br />
Azerbaycan<br />
Avusturya<br />
Macaristan<br />
Rusya Federasyonu<br />
İsviçre<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Hırvatistan<br />
Norveç<br />
San Marino<br />
Slovenya<br />
Slovakya<br />
Karadağ<br />
Sırbistan<br />
Makedonya<br />
Gürcistan<br />
Lüksemburg<br />
82,3<br />
73,4<br />
101,7<br />
81,7<br />
86,0<br />
95,5<br />
92,2<br />
104,5<br />
92,5<br />
98,4<br />
94,1<br />
103,2<br />
94,3<br />
94,4<br />
96,7<br />
94,8<br />
102,9<br />
95,3<br />
99,1<br />
95,7<br />
100,2<br />
96,1<br />
98,1<br />
96,3<br />
95,2<br />
96,9<br />
96,9<br />
102,5<br />
97,8<br />
98,8<br />
99,3<br />
99,0<br />
99,1<br />
68,6<br />
99,3<br />
99,3<br />
99,5<br />
100,7<br />
97,3<br />
100,7<br />
100,0<br />
101,0<br />
99,8<br />
101,0<br />
98,0<br />
102,0<br />
100,0<br />
103,4<br />
84,4<br />
105,1<br />
102,2<br />
105,1<br />
99,0<br />
108,2<br />
99,6<br />
109,1<br />
105,2<br />
110,9<br />
104,7<br />
116,1<br />
103,9<br />
116,4<br />
114,5<br />
137,4<br />
139,2<br />
0 20 40 60 80 100 120 140<br />
Nizasız hukuk davaları<br />
Nizalı hukuk davaları<br />
12 ülke veya birimde nizalı ve nizası davalara ilişkin temizlenme oranı %100’e çok yakındır veya üzerindedir;<br />
bu ise ilk derece mahkemelerinin görülmeyi bekleyen yıllık nizalı ve nizasız davalarla başa çıkabildiğini<br />
göstermektedir. Bu ülkeler arasında Hırvatistan, Karadağ, Makedonya, Sırbistan ve Slovenya’dan özellikle<br />
bahsetmek gerekir; bu iyi performansın nedenlerinden biri de bu ülkelerin önceden ortak yargı sistemine<br />
sahip olmaları olabilir. Rusya Federasyonu’ndaki olumlu mahkeme performansının nedeni muhtemelen adli<br />
163
işlem sürelerinin yasayla belirlenmesi ve yargı sistemini modernleştirmek için son 10 yılda ciddi yatırımların<br />
yapılmasıdır (bkz. Bölüm 2). Gürcistan, Slovakya, İsviçre ve İsveç mahkemelerinin performansı da dikkat çekici<br />
olmakla birlikte dava hacimlerinin düşük olduğu da belirtilmelidir. Avusturya’da da benzer bir tablo görülmektedir,<br />
fakat bu ülkenin mahkemelerinin nizasız dava yükü çok daha fazladır. San Marino’daki olumlu tablo<br />
yorumlanırken nüfusunun az olduğu unutulmamalıdır.<br />
Şurası kaydedilmelidir ki (nizalı ve nizasız) dava sayısının çok yüksek olması mahkemelerin performansını<br />
her zaman düşürmez. Avusturya ve Hırvatistan’da nizasız davaların sayıca çok fazla olması mahkemelerin<br />
performansı üzerinde olumsuz bir etki doğurmamaktadır. İlk derece mahkemelerinin asıl olarak nizalı davalara<br />
baktığı Rusya Federasyonu’nda mahkeme sistemi hala verimli işlemektedir. Bunun aksine, (başta İtalya veya<br />
Romanya olmak üzere) diğer bazı yargı sistemleri dava yüküyle başa çıkmada daha fazla güçlük çekmektedir.<br />
Bazı yargı sistemleri nizalı davalara nazaran nizasız davaları çözümleme konusunda daha üretkendir; bu<br />
da doğaldır, çünkü nizasız davalarda izlenen usul genellikle karmaşık olmadığından bu davaların daha çabuk<br />
çözüme kavuşturulması mümkün olmaktadır (Bosna Hersek, Fransa, Monako, Danimarka, İspanya, Andora).<br />
Bu ülkelerde nizasız dava hacminin ve ayrıca nizasız davaların mahkemelerdeki toplam hukuk (ticaret hukuku)<br />
davalarına oranının sınırlı olduğu da unutulmamalıdır.<br />
Norveç ve özellikle Estonya’da ilk derece mahkemeleri nizasız davalara nazaran nizalı davaları çözüme kavuşturmada<br />
daha üretkendir. Bunun nedeni Norveç’te nizasız davaların nizalı davalardan daha uzun sürmesi<br />
ve Estonya’da mahkemelerin iş yükünün neredeyse %80’ini nizasız davaların oluşturmasıdır.<br />
Şekil 9.10 2006 ve 2008 yılları arasında nizalı hukuk davalarının temizlenme oranındaki gelişim (%) (S90)<br />
temizlenme oranı<br />
200<br />
180<br />
160<br />
140<br />
120<br />
100<br />
80<br />
60<br />
40<br />
20<br />
0<br />
-49,0%<br />
-30,6%<br />
-21,7%<br />
-16,8%<br />
-11,6%<br />
-8,4%<br />
-6,9%<br />
-6,1%<br />
-4,8%<br />
-4,4%<br />
-2,5%<br />
-2,0%<br />
-1,8%<br />
-1,6%<br />
-1,5%<br />
-1,1%<br />
-1,0%<br />
0,2%<br />
0,6%<br />
0,8%<br />
0,9%<br />
1,1%<br />
2,0%<br />
2,2%<br />
3,8%<br />
4,6%<br />
6,1%<br />
7,9%<br />
17,3%<br />
48,1%<br />
60,0%<br />
40,0%<br />
20,0%<br />
0,0%<br />
-20,0%<br />
-40,0%<br />
-60,0%<br />
Moldova<br />
Letonya<br />
Malta<br />
Monako<br />
Portekiz<br />
Estonya<br />
Hırvatistan<br />
Bosna Hersek<br />
Slovakya<br />
Litvanya<br />
Polonya<br />
Fransa<br />
Finlandiya<br />
Romanya<br />
Karadağ<br />
Türkiye<br />
Danimarka<br />
Macaristan<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Azerbaycan<br />
İtalya<br />
Rusya Federasyonu<br />
Norveç<br />
İsveç<br />
Avusturya<br />
Slovenya<br />
Sırbistan<br />
Andora<br />
Makedonya<br />
Gürcistan<br />
Ermenistan<br />
Arnavutluk<br />
İsviçre<br />
San Marino<br />
Nizalı davaların Temizlenme Oranı (2006) Nizalı davaların Temizlenme Oranı (2008) 2006 ve 2008 arasındaki değişim<br />
164<br />
Mevcut veriler değerlendirildiğinde, 2006 ve 2008 yılları arasında 30 ülkede nizalı hukuk (ticaret hukuku)<br />
davalarının temizlenme oranındaki değişime ışık tutmak mümkündür.<br />
Bu 30 ülkenin 18’inde ilk derece mahkemelerinde nizalı hukuk davalarının temizlenme oranı 2006 ve 2008<br />
yılları arasında nispeten istikrarlı (± %5) bir seyir izlemiştir. Ortaya çıkan diğer eğilimler iki grupta ele alınabilir:<br />
Eğilimin 18 ülkede negatif, 13 ülkede ise pozitif olduğu görülmektedir. Başta Gürcistan olmak üzere bazı ülkelerde<br />
ilk derece mahkemelerinin hukuk davalarındaki performansında kayda değer ilerlemeler meydana gelmiştir;<br />
bunun nedeni yargı sistemlerinde uygulanan yapısal reformlar olabilir. Bu durumun aksine, temizlenme<br />
oranı (%94.4) önemli bir negatif eğilimin görüldüğü Letonya’nın temizlenme oranından (%73.4) daha iyi<br />
olsa da Moldova’da kayda değer bir düşüş eğilimi görülmektedir. Bu derece keskin düzeyde olmamakla birlikte<br />
aynı durumun Bosna Hersek ve Litvanya için de geçerli olduğu söylenebilir. Malta, Portekiz, Estonya, Hırvatistan<br />
ve Slovakya’daki düşüş eğilimi ilgili kurumların performansında değişikliklere yol açabilir, fakat temizlenme<br />
oranları pozitiftir (%100’e çok yakındır).
İlk derece mahkemelerinde hesaplanan dosya ele alma ve sonuçlandırma süresi<br />
Hesaplanan dosya görülme süresi, bir yargı sisteminin (veya mahkemenin) açılan davaları ne kadar hızlı<br />
sonuçlandırdığını ölçer ve ilk derece mahkemelerinde görülmeyi bekleyen davaları çözüme kavuşturmak için<br />
gerekli gün sayısını belirler (bu bölümün başında verilen tanıma müracaat ediniz).<br />
Şekil 9.11 2008 yılında ilk derece mahkemelerindeki nizalı ve nizasız hukuk (ve ticaret hukuku) gün<br />
cinsinden davalarının dosya işleme süreleri (S90)<br />
Sırbistan<br />
Rusya Federasyonu<br />
Azerbaycan<br />
Litvanya<br />
Moldova<br />
Gürcistan<br />
Arnavutluk<br />
Avusturya<br />
Ermenistan<br />
Andora<br />
Norveç<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Romanya<br />
Polonya<br />
İsviçre<br />
Macaristan<br />
İsveç<br />
Danimarka<br />
Makedonya<br />
Finlandiya<br />
Estonya<br />
Karadağ<br />
Fransa<br />
İspanya<br />
Letonya<br />
Slovakya<br />
Portekiz<br />
Slovenya<br />
Hırvatistan<br />
İtalya<br />
Monako<br />
San Marino<br />
Bosna Hersek<br />
Malta<br />
20<br />
21<br />
14<br />
42<br />
55<br />
80<br />
16<br />
121<br />
35<br />
126<br />
68<br />
129<br />
135<br />
73<br />
137<br />
241<br />
148<br />
112<br />
154<br />
15<br />
158<br />
41<br />
166<br />
88<br />
168<br />
48<br />
170<br />
153<br />
197<br />
3<br />
20<br />
39<br />
44<br />
86<br />
84<br />
120<br />
244<br />
206<br />
224<br />
230<br />
232<br />
264<br />
453<br />
286<br />
138<br />
296<br />
304<br />
212<br />
346<br />
430<br />
209<br />
460<br />
498<br />
533<br />
193<br />
313<br />
Nizalı davalar:<br />
Ortalama = 282 gün<br />
Ortanca = 206 gün<br />
Nizasız davalar:<br />
Ortalama = 114 gün<br />
Ortanca = 84 gün<br />
663<br />
664<br />
781<br />
889<br />
0 gün 200 gün 400 gün 600 gün 800 gün 1000 gün<br />
Gün sayısı: Nizasız hukuk (ve ticaret hukuku) davaları<br />
Gün sayısı: Nizalı hukuk (ve ticaret hukuku) davaları<br />
Yukarıdaki şekilde 34 ülke için (gün cinsinden) dava işleme süreleri verilmektedir. Ülkeler arasında önemli<br />
farklılıklar vardır. 2008 yılında ilk derece mahkemelerinde nizalı davaların sonuçlandırılması için gerekli gün<br />
sayısı 14 (Rusya Federasyonu) ile 889 gün (Malta) arasında değişmektedir. Nizalı davalar için dava işleme<br />
sürelerinin en yüksek (bir yıldan fazla) olduğu ülkeler Portekiz, Slovenya, Hırvatistan, İtalya, Monako, San<br />
Marino, Bosna Hersek ve Malta’dır. Bu birkaç istisna dışında, nizalı davalara ilişkin dosya işleme süresinin en<br />
düşük olduğu ülkeler Doğu <strong>Avrupa</strong> ülkeleridir.<br />
Nizasız davalar mantıken nizalı davalara nazaran neredeyse iki kat daha hızlı çözümlenmektedir. Nizasız davaları<br />
sonuçlandırma süresinin nizalı davalardan uzun olduğu Estonya, Danimarka, Norveç ve Rusya Federasyonu<br />
bu genel görünüme istisna teşkil etmektedir. Yukarıda temizlenme oranlarıyla ilgili yapılan açıklamalar,<br />
ilk derece mahkemelerinde az sayıda nizalı davanın görüldüğü Danimarka ve Norveç ile mahkemelerin dava<br />
yükünün neredeyse %80’inin nizasız davalardan müteşekkil olduğu Estonya için burada da yinelenebilir.<br />
165
Aşağıdaki haritada 36 ülkeye ait temizlenme oranları ile 32 ülkeye ait dosya işleme süreleri verilmektedir.<br />
Haritadaki sayısal değerler, her ülkede mahkemelerin nizalı hukuk davalarını sonuçlandırmak için gerek duydukları<br />
gün cinsinden dosya işleme sürelerini ifade etmektedir.<br />
Şekil 9.12 2008 yılında ilk derece mahkemelerindeki nizalı hukuk (ve ticaret hukuku) davalarının Dosya<br />
İşleme Süreleri ve Temizlenme Oranları (S90)<br />
2008 YILINDA İLK DERECE MAHKEMELERİNDEKİ NİZALI HUKUK<br />
(VE TİCARET HUKUKU) DAVALARININ DOSYA İŞLEME SÜRELERİ VE<br />
TEMİZLENME ORANLARI<br />
Dosya İşleme Süresi Temizlenme Oranı<br />
100 günden az<br />
%90’dan az<br />
%90 - %100 arası<br />
100 – 200 gün arası<br />
%100 - %110 arası<br />
200 – 300 gün arası<br />
%110 ve üzeri<br />
300 gün ve üzeri<br />
Veri temin edilmemiştir<br />
<strong>Avrupa</strong> Konseyi üye devleti değildir<br />
Haritadaki sonuçlara bakılacak olursa, dava yığılmasına mahal bırakmayan, yani temizlenme oranı %100<br />
veya üzerinde olup ve açılan davaların hızla sonuçlandırabildiği en üretken ilk derece hukuk (ve ticaret hukuku)<br />
mahkeme sistemleri Rusya Federasyonu ve Gürcistan’da bulunmaktadır. Bu göstergelere göre Azerbaycan,<br />
Avusturya, Norveç, Çek Cumhuriyeti, İsviçre, Macaristan ve İsveç’in ilk derece hukuk (ticaret hukuku)<br />
mahkemeleri de oldukça verimli çalışmaktadır. Bu durumun aksine, Letonya ve İspanya’da ilk derece<br />
mahkemeleri yeni açılan davaları sonuçlandırmada daha fazla güçlük yaşamaktadırlar. İspanya’da temizlenme<br />
oranları hukuk davalarında ve ticari davalarda 2008 yılında 2007’ye nazaran sırasıyla %6.4 ve % 6,9’luk bir<br />
artış göstermişse de, bu iyileşme, adli personelin 2008 yılındaki grevlerinin çok uzun sürmesi ve buna paralel<br />
olarak ek tedbirlere ihtiyaç duyulmasına yol açan ekonomik krizin baş göstermesi nedeniyle yeni açılan hukuk<br />
davalarının ve ticari davaların sırasıyla %19.5 ve %26.7 artmasıyla meydana gelen dava yığılmasının telafisinde<br />
yetersiz kalmıştır.<br />
Dosya işleme süresi oranlarının en yüksek olduğu 9 ülkeden yalnızca üçünün (Slovakya, Slovenya ve Hırvatistan)<br />
temizlenme oranları %100 veya daha üzerindedir. Diğer 6 ülke (Letonya, Portekiz, İtalya, Monako,<br />
Bosna Hersek ve Malta) nizalı hukuk davalarında %100 temizlenme oranına ulaşamamıştır.<br />
166<br />
9.5 Tapu sicil davaları<br />
2008 yılında ilk derece mahkemelerindeki tapu sicil davalarının mutlak sayıları ekte yer almaktadır.
Şekil 9.13 2008 yılında ilk derece mahkemelerinde açılan ve sonuçlandırılan 100.000 ülke sakini başına<br />
tapu sicil davalarının sayısı (S90)<br />
Macaristan<br />
Karadağ<br />
Malta<br />
Türkiye<br />
Romanya<br />
Makedonya<br />
Sırbistan<br />
Finlandiya<br />
Avusturya<br />
Bosna Hersek<br />
Estonya<br />
Polonya<br />
Yunanistan<br />
Hırvatistan<br />
Slovenya<br />
Danimarka<br />
9<br />
9<br />
açılan davalar<br />
23<br />
28<br />
biten davalar<br />
39<br />
82<br />
81<br />
151<br />
156<br />
389<br />
390<br />
155<br />
2384<br />
6170<br />
6210<br />
8280<br />
8271<br />
8125<br />
8288<br />
8618<br />
8731<br />
9340<br />
9375<br />
9751<br />
12234<br />
12626<br />
12682<br />
12940<br />
46652<br />
46916<br />
1 10 100 1000 10000 100000<br />
Logaritmik ölçek<br />
Uygulanabilir değil:<br />
• Arnavutluk<br />
• Andora<br />
• Ermenistan<br />
• Belçika<br />
• Çek Cumhuriyeti<br />
• Fransa<br />
• İtalya<br />
• Letonya<br />
• Lüksemburg<br />
• Hollanda<br />
• Norveç<br />
• Portekiz<br />
• San Marino<br />
• Slovakya<br />
• İspanya<br />
• İsveç<br />
• BK-İngiltere ve Galler<br />
Bilinmeyen<br />
• Güney Kıbrıs Rum Yönetimi<br />
• İzlanda<br />
• Litvanya<br />
• Moldova<br />
Tapu sicil davalarıyla ilgili 16 ülke bilgi temin etmiştir. Diğer 17 ülke veya birim bu davaların ilk derece mahkemelerinde<br />
görülmediğini ifade etmiştir.<br />
Macaristan, Karadağ, Malta, Türkiye, Romanya ve Makedonya’da tapu sicil davaları hukuk mahkemelerinin<br />
faaliyetlerinde fazla bir yer tutmamakta, Danimarka’da ise dava yükünde önemli bir yekûn tutmaktadır.<br />
Şekil 9.14 2008 yılında tapu sicil davalarının temizlenme oranı (S90)<br />
Türkiye<br />
Avusturya<br />
Makedonya<br />
Polonya<br />
Danimarka<br />
Finlandiya<br />
Estonya<br />
Macaristan<br />
Bosna Hersek<br />
Slovenya<br />
Romanya<br />
Hırvatistan<br />
Malta<br />
98,8<br />
99,9<br />
100,2<br />
100,4<br />
100,6<br />
100,7<br />
101,3<br />
101,4<br />
102,0<br />
102,0<br />
103,2<br />
103,2<br />
139,3<br />
0% 50% 100% 150%<br />
Yorum<br />
Sırbistan: Değerlerden birinde (yeni açılan veya sonuçlandırılan dava) veri geçerliliğinde sorun olduğundan, bu veriler<br />
hesaplamanın dışında bırakılmıştır.<br />
167
Bu bilgiler, tapu sicil davalarının mahkeme faaliyetleri içerisinde ne kadar yer tuttuğunu ve bu tür görevlere<br />
tahsis edilen hâkim dışı personelin sayısının ölçülmesini sağlamaktadır.<br />
Tapu sicil davalarından kaynaklanan dava yükü, cevap veren ülkeler için sorun teşkil etmemektedir, zira<br />
bütün mahkemeler bu davaların iş yüküyle başa çıkabilmektedir (temizlenme oranı %100’e çok yakındır veya<br />
bu oranın üzerindedir). Bu da normal bir durumdur, çünkü bu davalar genellikle tapu tescili ve tapu çıkarma<br />
işlemleri ile ilgilidir ve söz konusu işlemler de çoğunlukla bilgisayar ortamında yapılmaktadır. Bu dosyaların<br />
süratle sonuçlandırılması vatandaşlar için önemlidir. %139’luk bir temizlenme oranı yakalayan Malta’da bu<br />
yüksek oranın nedeni büyük olasılıkla tapu sicil davalarının mutlak sayısının düşük olmasıdır (117 yeni açılan<br />
ve 163 biten dava).<br />
9.6 Ticaret sicili davaları<br />
2008 yılında ilk derece mahkemelerindeki ticaret sicili davalarının mutlak sayıları ekte yer almaktadır.<br />
Şekil 9.15 2008 yılında ilk derece mahkemelerinde açılan ve sonuçlandırılan 100.000 ülke sakini başına<br />
ticaret sicili davalarının sayısı (S90)<br />
Sırbistan<br />
Monako<br />
Danimarka<br />
İsviçre<br />
Bosna Hersek<br />
Polonya<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Slovakya<br />
Slovenya<br />
Romanya<br />
Avusturya<br />
Karadağ<br />
Macaristan<br />
Estonya<br />
0,31<br />
0,38<br />
68<br />
80<br />
210<br />
163<br />
237<br />
227<br />
678<br />
382<br />
1415<br />
1424<br />
açılan davalar<br />
biten davalar<br />
1461<br />
1465<br />
1552<br />
1567<br />
1770<br />
1844<br />
2137<br />
2107<br />
2899<br />
2899<br />
3845<br />
3856<br />
4085<br />
4037<br />
4998<br />
5125<br />
0 1000 2000 3000 4000 5000 6000<br />
Uygulanabilir değil:<br />
• Arnavutluk<br />
• Andora<br />
• Ermenistan<br />
• Belçika<br />
• Fransa<br />
• İtalya<br />
• Letonya<br />
• Malta<br />
• Hollanda<br />
• Portekiz<br />
• San Marino<br />
• İspanya<br />
• İsveç<br />
• Makedonya<br />
• Türkiye<br />
• BK-İngiltere ve Galler<br />
Bilinmeyen<br />
• Güney Kıbrıs Rum Yönetimi<br />
• Yunanistan<br />
• İzlanda<br />
• Litvanya<br />
• Moldova<br />
168<br />
Yorum<br />
İsviçre: Hukuk mahkemeleri sadece ticari sicille ilgili uyuşmazlıklara bakmaktadırlar; sicil değişiklik (tescil, değiştirme,<br />
sildirme) işlemleri ile mahkemeler değil, (Federal) <strong>Adalet</strong> Bakanlığına bağlı ticaret sicil idaresi ilgilenmektedir.<br />
Ticaret sicili davalarıyla ilgili 14 ülke bilgi temin etmiştir. Diğer 17 ülke veya birim bu davaların ilk derece<br />
mahkemelerinde görülmediğini ifade etmiştir.<br />
Bu çerçevede tescil işlemleri ve sicil belgeleri verilmesi ile ilgili işlemler söz konusudur ve bu işlemler genellikle<br />
elektronik ortamda yapılmaktadır. Bu konu yükleniciler ve ekonominin gelişmesi açısından önemli olduğu<br />
için sürelerin hızlandırılması gerekmektedir. Tapu ve ticaret sicili işlemlerini elektronik ortamda yürüten<br />
(e-adalet) ülkelerin sayısı her geçen gün artmaktadır. Bu değişim halihazırda birçok <strong>Avrupa</strong> ülkesinde önemli<br />
değişikliklere yol açmaktadır.
Ticaret sicili davaları Sırbistan, Danimarka ve İsviçre’de hukuk mahkemelerinin faaliyetlerinde önemli bir<br />
yer tutmamakta iken Estonya, Macaristan, Karadağ’da dava yükü içerisinde önemli bir yekûn tutmaktadır.<br />
Şekil 9.16 2008 yılında ticaret sicili davalarının temizlenme oranı (%) (S90)<br />
Danimarka<br />
Romanya<br />
Avusturya<br />
Karadağ<br />
Polonya<br />
Estonya<br />
Monako<br />
77,6<br />
95,7<br />
98,6<br />
98,8<br />
100,0<br />
100,3<br />
100,3<br />
100,6<br />
100,6<br />
101,0<br />
102,5<br />
104,2<br />
119,0<br />
121,7<br />
0% 50% 100% 150%<br />
Bu soruya cevap veren ülkelerin çoğunda ticaret sicili davaları ilk derece mahkemeleri için bir sorun teşkil etmemektedir.<br />
Danimarka bu konuda bir istisna teşkil etmekte ise de dava sayısı çok düşük olduğu için bu bilgi büyük bir anlam<br />
ifade etmemektedir<br />
9.7 İcra davaları (ceza hukuku dışındaki nizalı davalar)<br />
2008 yılında ilk derece mahkemelerindeki (ceza hukuku dışındaki konularda) icra davalarının mutlak sayıları<br />
ekte yer almaktadır.<br />
Şekil 9.17 2008 yılında ilk derece mahkemelerinde açılan ve sonuçlandırılan 100.000 ülke sakini başına<br />
(ceza hukuku dışındaki konularda) icra davalarının sayısı (S90)<br />
Rusya Federasyonu<br />
Finlandiya<br />
Arnavutluk<br />
Macaristan<br />
Romanya<br />
San Marino<br />
Slovakya<br />
Türkiye<br />
İsviçre<br />
Fransa<br />
Norveç<br />
İtalya<br />
İspanya<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
Andora<br />
Polonya<br />
Portekiz<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Karadağ<br />
Hırvatistan<br />
Bosna Hersek<br />
Danimarka<br />
Sırbistan<br />
Slovenya<br />
Avusturya<br />
15<br />
20<br />
19<br />
26<br />
25<br />
36<br />
27<br />
138<br />
129<br />
297<br />
230<br />
82<br />
240<br />
288<br />
275<br />
291<br />
287<br />
323<br />
316<br />
372<br />
350<br />
800<br />
852<br />
1298<br />
877<br />
Yeni açılan davalar<br />
Biten davalar<br />
1383<br />
1734<br />
1397<br />
1635<br />
1626<br />
2429<br />
2192<br />
3005<br />
3018<br />
3839<br />
3637<br />
3993<br />
4183<br />
13041<br />
5325<br />
6390<br />
5922<br />
7064<br />
6967<br />
9010<br />
10084<br />
13399<br />
13591<br />
1 10 100 1000 10000 100000<br />
Logaritmik ölçek<br />
169
Yorum<br />
Makedonya: Veriler yukarıdaki şekle dâhil edilmemiştir. Çünkü Makedonya 2008 yılında mübaşir (icra memuru) sistemine<br />
geçmiştir. Bunun sonucunda icra davalarının büyük bir kısmı bu memurlara havale edilmiştir. Mahkemeler ise<br />
görülmeyi bekleyen eski icra davalarının küçük bir bölümüne bakmaya devam etmiştir. Dolayısıyla, kıyaslamaların doğru<br />
yapılabilmesini sağlama adına yeni açılan (100.000 kişi başına 78) ve biten (100.000 kişi başına 7.313) dava sayısı şekilden<br />
çıkarılmıştır. Ayrıca, icra davalarının bütününün 1 Temmuz 2011 tarihinden önce mahkemelerden alınıp icra memurlarına<br />
verilmesine ilişkin bir projenin bulunduğu ifade edilmiştir.<br />
İcra davaları konusunda 27 ülke veya birim veri temin etmiştir.<br />
Ülke ve birimler arasındaki farklılıkların nedeni, daha çok mevzuatların birbirinden büyük ölçüde farklı olmasıyla<br />
açıklanabilir. Bu mevzuat farklılıkları ilk derece mahkeme kararının yargı denetimine tabi tutulmasını<br />
kolaylaştırabilir ya da zorlaştırabilir ve/veya zorla icra öncesinde zorunlu sürelerin belirlenmesini destekleyebilir<br />
ya da desteklemeyebilir.<br />
Rusya Federasyonu, Finlandiya, Arnavutluk, Estonya ve Macaristan’da icra davaları mahkemelerin ana<br />
faaliyet bileşenlerinden birini oluşturmamakta iken, pek çok orta <strong>Avrupa</strong> ve Güneydoğu <strong>Avrupa</strong> ülkesinde<br />
(Avusturya, Bosna Hersek, Slovenya, Sırbistan) mahkeme faaliyetlerinde ciddi bir yekûn tutmaktadır.<br />
Şekil 9.18 2008 yılında (ceza hukuku dışındaki konularda) icra davalarının temizlenme oranı (S90)<br />
Bosna Hersek<br />
İspanya<br />
Estonya<br />
San Marino<br />
Andora<br />
Portekiz<br />
Danimarka<br />
Romanya<br />
Norveç<br />
Karadağ<br />
Arnavutluk<br />
Türkiye<br />
Finlandiya<br />
Macaristan<br />
Fransa<br />
Sırbistan<br />
İsviçre<br />
Polonya<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Avusturya<br />
Hırvatistan<br />
İtalya<br />
Slovenya<br />
Slovakya<br />
40,8<br />
67,6<br />
76,2<br />
77,4<br />
80,5<br />
90,2<br />
92,7<br />
93,4<br />
94,1<br />
94,7<br />
95,3<br />
95,5<br />
97,7<br />
97,9<br />
98,0<br />
98,6<br />
98,7<br />
99,5<br />
100,4<br />
101,4<br />
104,7<br />
106,4<br />
111,9<br />
291,8<br />
0% 50% 100% 150% 200% 250% 300%<br />
Temizlenme oranı 25 ülke için hesaplanmıştır. Bu gösterge şekilde yer verilen ülkeler için ortalama %100’dür.<br />
Pek çok ülkede eldeki dava yüküyle zamanında başa çıkmak güçlük arz etmekte ve dava yığılmaları artmaktadır.<br />
Bosna Hersek’te temizlenme oranının düşük olmasının nedeni yeni açılan davalardaki ciddi düşüştür.<br />
Bu düşüş mevzuat değişikliklerinin bir sonucu olabilir. CEPEJ, bunun sebebinin değişik faktörlerin tesadüfî bir<br />
sonucu mu yoksa yapısal değişikliğin getirdiği bir sonuç mu olduğunu tespit etmek için yeterli bilgiye sahip<br />
değildir. Temizlenme oranının dikkat çekici ölçüde düşük olduğu diğer iki ülke ise İspanya ve Estonya’dır (ancak,<br />
Estonya’da dava sayılarının düşük olması ve İspanya’da adli personelin greve gitmesi sonucu meydana<br />
gelen aksama nedeniyle bu veriler çok uygun düşmemektedir); bu soruya cevap veren ülkelerin çoğunda bu<br />
alandaki dava yığılmaları artmaktadır. Slovakya’da temizlenme oranının çok yüksek olmasının nedeni, büyük<br />
170
ihtimalle icra davalarının sayısının çok düşük olmasıdır; bu yüzden faydalı bir sonuç çıkarmak mümkün değildir<br />
(aynı durum 2006 yılında da gözlenmiştir).<br />
2008 yılında Makedonya’da icra davalarının temizlenme oranı yaklaşık %9.365 idi. Bu ülkede yaşanan geçiş<br />
süreci nedeniyle (mahkemelerce görülen icra davalarının tümü icra memurlarına aktarılmaktadır) bu rakama<br />
şekilde yer verilmemiştir. Bu nedenle, mahkemeler yeni açılan davaların pek azına bakmışlar ve görülmeyi<br />
bekleyen davaları tamamlamışlardır.<br />
Aşağıdaki tablo ilk derece mahkemelerinin yalnızca sicil ve icra dava yüküyle bağlantılı performansını göstermek<br />
amacıyla düzenlenmiştir. Bu tabloda ilgili verilerin mevcut olduğu 27 ülke için söz konusu üç kategori<br />
ile ilgili dosya işleme süresi göstergelerine yer verilmektedir.<br />
Tablo 9.19 2008 yılında ilk derece mahkemelerinde görülen icra, tapu sicil ve ticaret sicili davalarının gün<br />
cinsinden dosya işleme süreleri (S90)<br />
Ülke İcra davaları Tapu sicil davaları Ticaret sicili davalar<br />
Arnavutluk 88 UD UD<br />
Andora 573 UD UD<br />
Avusturya 88 8<br />
Bosna Hersek 2 668 71 37<br />
Hırvatistan 208 69<br />
Çek Cumhuriyeti 17 UD 11<br />
Danimarka 104 207<br />
Estonya 260 12 75<br />
Finlandiya 122 14 UD<br />
Fransa 89 UD UD<br />
Macaristan 105 123 10<br />
İtalya 368 UD UD<br />
Malta 1 870 UD<br />
Monako 234<br />
Karadağ 266 1<br />
Norveç 187<br />
Polonya 54 58 14<br />
Portekiz 1 588 UD UD<br />
Romanya 140 201 6<br />
San Marino 740 UD UD<br />
Sırbistan 291 107 52<br />
Slovakya 214 UD 39<br />
Slovenya 503 84 5<br />
İspanya 1 176 UD UD<br />
İsviçre 59 61<br />
Türkiye 119 515 UD<br />
Ortalama 418 gün 261 gün 58 gün<br />
Ortanca 197 gün 78 gün 37 gün<br />
İlgili ülkeler arasında önemli farklılıklar olduğu görülmektedir. Bu soruya cevap veren 27 ülkenin yarıdan<br />
fazlasında bir icra davasının sonuçlandırılması 208, tapu sicil davasının sonuçlandırılması 78 ve ticaret sicili<br />
davasının sonuçlandırılması 37 günden fazla sürmektedir. Bosna Hersek, Portekiz ve İspanya’da icra davaları<br />
ve Malta’da tapu sicil davaları ile ilgili rakamlar çok yüksektir. İspanya söz konusu olduğunda bunun nedeni<br />
2008 yılında adli personelin uzun süreyle greve gitmesidir. Malta için dava sonuçlandırma oranı çok olumludur,<br />
fakat dönem sonunda görülmeyi bekleyen davaların sayısı (835) sonuçlandırılan dava sayısından (163)<br />
beş kat fazladır.<br />
9.8 İdare hukuku davaları<br />
Vatandaş ile devlet arasındaki uyuşmazlıklar hukuk davaları yoluyla çözüme kavuşturabilir. Ancak, bazı ülkelerde<br />
idare hukuku ayrı bir hukuk alanıdır. Bu uyuşmazlıkların giderilmesi, bu konuda uzmanlaşmış idare hu-<br />
171
kuku mahkemelerinin ya da genel yetkili bir mahkemenin yetkisinde olabilir. Burada idare hukuku davalarının<br />
ayrıca ele alınmasının nedeni, idare hukuku davalarına ilişkin spesifik bir yargı usulü bulunan veya bu davaların<br />
genel mahkemelerde görülmesine yönelik spesifik yöntemlere sahip sistemleri dikkate alma çabasıdır.<br />
2008 yılında ilk derece mahkemelerindeki idare hukuku davalarının mutlak sayıları ekte yer almaktadır.<br />
Şekil 9.20 ilk derece mahkemelerinde açılan ve sonuçlandırılan 100.000 ülke sakini başına idare hukuku<br />
davalarının sayısı (S90)<br />
Sırbistan<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Arnavutluk<br />
San Marino<br />
Letonya<br />
Macaristan<br />
Moldova<br />
Polonya<br />
Lüksemburg<br />
Makedonya<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi<br />
Ermenistan<br />
Slovakya<br />
Litvanya<br />
İsviçre<br />
Gürcistan<br />
Estonya<br />
Bosna Hersek<br />
Slovenya<br />
Bulgaristan<br />
Fransa<br />
Karadağ<br />
Hırvatistan<br />
İspanya<br />
Andora<br />
Türkiye<br />
Finlandiya<br />
Hollanda<br />
Ukrayna<br />
Romanya<br />
İsveç<br />
Rusya Federasyonu<br />
149<br />
71<br />
Yeni açılan davalar<br />
114<br />
108<br />
Biten davalar<br />
136<br />
112<br />
102<br />
131<br />
185<br />
134<br />
149<br />
147<br />
152<br />
151<br />
152<br />
156<br />
194<br />
168<br />
254<br />
174<br />
247<br />
192<br />
299<br />
193<br />
201<br />
194<br />
140<br />
196<br />
199<br />
199<br />
184<br />
204<br />
204<br />
206<br />
219<br />
215<br />
212<br />
243<br />
306<br />
287<br />
276<br />
287<br />
337<br />
320<br />
300<br />
335<br />
397<br />
354<br />
459<br />
361<br />
462<br />
472<br />
535<br />
621<br />
709<br />
709<br />
1228<br />
878<br />
968<br />
930<br />
1054<br />
1175<br />
3813<br />
3813<br />
50 500 5000<br />
Logaritmik ölçek<br />
Yorumlar<br />
Bosna Hersek: İlk derece idare hukuku davalarının çoğu ikinci derece mahkemelerinde görülmektedir. Bosna<br />
Hersek’te idari davalara bakmaya yetkili 15 ikinci derece ve yalnızca bir ilk derece mahkemesi vardır. Bu yüzden, yukarıdaki<br />
şekilde ilk derece idare hukuku davaları konusunda yetkili ikinci derece mahkemeleri tarafından görülen davaların<br />
sayısı kullanılmıştır.<br />
Malta: 2009 yılında idari divanlar kurulmuştur.<br />
172<br />
İdare hukuku davalarıyla ilgili 32 ülke veri temin etmiştir. 4 ülke veya birimde (Avusturya, İtalya, İrlanda ve<br />
BK-İngiltere ve Galler) idare hukuku davaları ayrı bir kategori altında değerlendirilmemektedir.<br />
İdare hukuku dava yükü ilgili ülkeler arasında değişiklik göstermektedir:<br />
• 4 ülkede mahkemelere 100.000 kişi başına düşen dava sayısı 1.000’in üzerindedir: Rusya Federasyonu,<br />
İsveç, Romanya ve Ukrayna,<br />
• Hollanda, Finlandiya, Türkiye, Andora, İspanya, Hırvatistan, Karadağ, Fransa, Bulgaristan, Slovenya,<br />
Estonya, Gürcistan, İsviçre, Litvanya, Slovakya, Ermenistan, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi ve<br />
Makedonya’da oranların yüksek olduğu (100.000 kişi başına 200 ila 1.000 dava) görülmektedir,
• İdare hukuku davalarının kamu mercileri ile bireyler arasındaki belirli uyuşmazlık türleri ile sınırlı olduğu<br />
Lüksemburg, Polonya, Moldova, Macaristan, Letonya, San Marino, Arnavutluk, Çek Cumhuriyeti ve<br />
Sırbistan’da idare hukuku davalarının sayısı çok daha sınırlıdır (100.000 kişi başına 200’ün altındadır),<br />
• Bosna Hersek’te idare hukuku davalarının sayısı çok yüksektir. Bunun nedeni mahkemelerin yapısal<br />
özellikleri olabilir. İlk derece davalarının belirli bir kısmının ikinci derece mahkemelerinde görülüyor olması<br />
muhtemeldir. Bununla birlikte, ilk derecede görülen davalarla ilgili özel bir bilgi bulunmamaktadır.<br />
Çünkü ikinci derece mahkemeleri de bu davalara bakmaya yetkilidir.<br />
Şekil 9.21 2008 yılında idare hukuku davalarının temizlenme oranı (%), (S90<br />
Sırbistan<br />
Ermenistan<br />
Makedonya<br />
Ukrayna<br />
Letonya<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi<br />
Andora<br />
Arnavutluk<br />
Lüksemburg<br />
İspanya<br />
Bulgaristan<br />
Karadağ<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Romanya<br />
Slovakya<br />
Bosna Hersek<br />
Macaristan<br />
Moldova<br />
İsviçre<br />
Rusya Federasyonu<br />
Hollanda<br />
Estonya<br />
Türkiye<br />
Polonya<br />
Fransa<br />
Gürcistan<br />
İsveç<br />
Hırvatistan<br />
Slovenya<br />
Finlandiya<br />
San Marino<br />
Litvanya<br />
47,6<br />
64,6<br />
68,3<br />
71,5<br />
72,7<br />
78,0<br />
78,6<br />
82,4<br />
86,9<br />
89,2<br />
94,1<br />
95,2<br />
95,4<br />
96,1<br />
96,3<br />
98,3<br />
98,5<br />
99,7<br />
99,9<br />
100,0<br />
100,1<br />
100,8<br />
102,1<br />
102,2<br />
104,3<br />
110,7<br />
111,6<br />
111,6<br />
114,7<br />
116,1<br />
128,1<br />
139,8<br />
0% 50% 100% 150%<br />
Bu soruya cevap veren ülkelerin yarısında idare hukuku davalarına bakan ilk derece mahkemelerinde dava<br />
yığılmaları artmaktadır. İlgili davaların mutlak sayıları düşünüldüğünde Sırbistan’ın verilerinin çok düşük olması<br />
fazla bir önem arz etmemektedir. Temizlenme oranları pozitif olan ülkeler, genel itibarla mahkemelerde<br />
görülen dava sayılarının ciddi bir yekûn tuttuğu ülkelerdir.<br />
Daha ayrıntılı bir analize girildiğinde, yargı sistemlerinin idare hukuku bakımından özellikleri dikkate alınmalı,<br />
idare hukukuyla ilgili spesifik yargı usulü bulunan ülkeler (Ermenistan, Bulgaristan, Hırvatistan, Çek<br />
Cumhuriyeti, Finlandiya, Fransa, Litvanya, Lüksemburg, Polonya, İsveç, İsviçre, Türkiye) ile idare hukuku<br />
davalarının genel mahkemelerin yetkisinde olduğu diğer ülkeler belirtilmelidir. Spesifik bir yargı usulü bulunan<br />
ülkelerin çoğunda temizlenme oranı pozitiftir; bu grup içerisinde temizlenme oranı %100’ün altında olan ülkeler<br />
sadece Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti ve Lüksemburg’dur. Ermenistan’da yeni idarî yargı sistemine henüz 1<br />
Ocak 2008 tarihinde geçilmiştir. Dava yüküyle başa çıkmada güçlük yaşanan ülkeler, çoğunlukla idare hukuku<br />
173
için spesifik yargı usulünün bulunmadığı ülkelerdir. Ancak, buradan bu sistemlerden birinin diğerinden daha<br />
verimli olduğu sonucu çıkarılamaz: Rusya Federasyonu da dâhil bazı ülkelerde idare hukuku davaları ciddi<br />
hacimlerde olmakla birlikte bu davalarla başa çıkmada sorun yaşanmamaktadır.<br />
Şekil 9.22 2006 ve 2008 yılları arasında idare hukuku davalarının temizlenme oranındaki gelişim (%), (S90)<br />
Temizlenme Oranı<br />
200<br />
180<br />
160<br />
140<br />
120<br />
100<br />
80<br />
60<br />
40<br />
20<br />
-50,2%<br />
-49,2%<br />
-47,7%<br />
-26,1%<br />
-18,8%<br />
-12,6%<br />
-6,2%<br />
-4,8%<br />
-2,4%<br />
-1,2%<br />
0,0%<br />
1,0%<br />
1,2%<br />
1,6%<br />
2,6%<br />
2,9%<br />
5,8%<br />
5,9%<br />
10,6%<br />
10,7%<br />
17,3%<br />
19,7%<br />
21,3%<br />
42,7%<br />
45,1%<br />
86,0%<br />
185,7%<br />
200 %<br />
150 %<br />
100 %<br />
50 %<br />
0 %<br />
-50 %<br />
2006-2008 yılları arasındaki değişim<br />
0<br />
-100 %<br />
Moldova<br />
Ermenistan<br />
Sırbistan<br />
Andora<br />
Polonya<br />
Slovakya<br />
Lüksemburg<br />
Karadağ<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Macaristan<br />
Rusya Federasyonu<br />
Romanya<br />
Estonya<br />
Hollanda<br />
Ukrayna<br />
Bulgaristan<br />
Fransa<br />
Türkiye<br />
İsveç<br />
Letonya<br />
Hırvatistan<br />
Slovenya<br />
Finlandiya<br />
Gürcistan<br />
Bosna Hersek<br />
Litvanya<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi<br />
Makedonya<br />
Arnavutluk<br />
İsviçre<br />
San Marino<br />
İdare hukuku davalarının Temizlenme Oranı (2006)<br />
İdare hukuku davalarının Temizlenme Oranı (2008)<br />
2006 ve 2008 arasındaki değişim<br />
İdare hukuku davalarının temizlenme oranının 2006 ile 2008 arasındaki gelişimini ölçmek 27 ülke için<br />
mümkün olmuştur. Arnavutluk, San Marino, Makedonya ve İsviçre’nin değerleri yalnızca bilgilendirme amacıyla<br />
verilmiştir, çünkü 2006 verileri eksiktir.<br />
Yukarıdaki şekilde yer alan sonuçlara bakılacak olursa, idare hukuku davalarının temizlenme oranında<br />
önemli değişiklik eğilimleri görülebilir. Temizlenme oranının bu soruya cevap veren ülkelerden 11’inde düşüş<br />
eğilimi görülmektedir: Bunun Slovakya, Lüksemburg, Karadağ ve Çek Cumhuriyeti için mahkeme sisteminin<br />
işleyişi bakımından sorunlu bir eğilim olduğu söylenebilir. Ermenistan’daki durumun nedeni, Ocak 2008’de<br />
yeni idarî yargı sistemine geçilmesidir. Bu negatif eğilime karşın, temizlenme oranı pozitiftir (veya %100’e yakındır)<br />
ve bu durum özellikle Moldova, Andora, Polonya ve Macaristan açısından dikkate değerdir. İlgili davaların<br />
mutlak sayısı düşünüldüğünde Sırbistan’daki oranlar ciddi bir önem arz etmemektedir. Eğilimler 17 ülkede<br />
pozitiftir. Güney Kıbrıs Rum Yönetimi’nde önemli bir gelişim gözlenmektedir: 2006 yılında %27.3 olan<br />
temizlenme oranı 2008’de %78’e yükselmiştir; fakat mahkeme sistemleri hala zorlanmaktadır, çünkü dava yığılmaları<br />
eskisi kadar olmasa bile hala artmaktadır. Aynı gelişim hızından uzak olmakla birlikte, bu umut verici<br />
durum Ukrayna, Bulgaristan ve Letonya için de geçerlidir. Gürcistan ve Litvanya’da idare hukuku davalarındaki<br />
temizlenme oranları kayda değer ölçüde artmaktadır.<br />
9.9 Ceza hukuku dışındaki davaların toplam sayısının temizlenme oranı<br />
Aşağıdaki şekilde <strong>Avrupa</strong>’da ceza davalarına bakmayan ilk derece mahkemelerinin hukuk, ticaret hukuku<br />
ve idare hukuku alanındaki dava akışlarıyla nasıl başa çıktıkları gösterilmektedir.<br />
Azerbaycan, Belçika, Yunanistan, İzlanda, İrlanda, BK-İngiltere ve Galler, BK-Kuzey İrlanda ve BK-İskoçya<br />
ile ilgili veriler eksik olduğundan şekilde 39 ülke ile ilgili bilgilere yer verilmiştir.<br />
174
Şekil 9.23 2008 yılında toplam ilk derece hukuk, ticaret hukuku ve idare hukuku davalarının temizlenme<br />
oranları ve dosya işleme süreleri (%), (S90)<br />
2008 YILINDA TOPLAM İLK NİZALI DERECE HUKUK, TİCARET HUKUKU<br />
VE İDARE HUKUKU DAVALARININ TEMİZLENME ORANLARI VE DOSYA<br />
İŞLEME SÜRELERİ<br />
Dosya İşleme Süresi Temizlenme Oranı<br />
100 günden az<br />
%90’dan az<br />
%90 - %100 arası<br />
100 – 200 gün arası<br />
%100 - %110 arası<br />
200 – 300 gün arası<br />
%110 ve üzeri<br />
Veri temin edilmemiştir<br />
300 gün ve üzeri<br />
<strong>Avrupa</strong> Konseyi üye devleti değildir<br />
Danimarka: Tapu sicil davaları, temizlenme oranının veya dosya işleme süresinin hesaplanmasına dâhil edilmemiştir.<br />
<strong>Avrupa</strong> ölçeğinde ortalamalara bakılacak olursa, ilk derece mahkemeleri ceza davaları dışındaki dava miktarıyla<br />
başa çıkabilmektedir. Bu soruya cevap veren 39 ülkenin temizlenme oranının ortalaması %106, ortanca<br />
değeri ise yaklaşık %100’dür.<br />
Makedonya için verilen oranın çok yüksek (%257) olmasının nedeni, icra davalarına bakılmasında sistem<br />
değişikliğine gidilmesidir (bu geçiş sürecinde mahkemelerde yeni açılan dava sayısı çok azdır). Lüksemburg<br />
için verilen %242’lik temizlenme oranını yorumlarken temkinli olmak gereklidir, çünkü CEPEJ bu rakamı açıklayacak<br />
bilgiye sahip değildir.<br />
Tek tek ele alındığında, <strong>Avrupa</strong> ülkelerinin ilk derece mahkemeleri, ceza hukuku dışındaki davalarla başa çıkabilmektedirler.<br />
Bu konuda Bosna Hersek (temizlenme oranı %71.4’tür), İspanya (%80.7), Ermenistan (%81)<br />
ve Letonya’da (%86.5) güçlükler yaşandığı söylenebilir. Ancak bu tablo, mahkemelerin üretkenliğinin düşük olduğu<br />
anlamına gelmemektedir: Sözgelimi, İspanya’da çözümlenen ceza hukuku dışındaki davaların oranı artmakla<br />
birlikte, yeni açılan davaların sayısında da ciddi artışlar olmuştur; 2008 yılındaki grevin etkisi de unutulmamalıdır.<br />
Portekiz’de ceza davaları dışındaki davaların dosya işleme sürelerini etkileyen en önemli faktör<br />
icra davalarıdır.<br />
175
Şekil 9.24 2006 ve 2008 yılları arasında toplam ilk derece hukuk, ticaret hukuku ve idare hukuku davalarının<br />
temizlenme oranlarındaki gelişim (%), (S90)<br />
2006 ve 2008’de Temizlenme Oranları (%)<br />
150%<br />
120%<br />
90%<br />
60%<br />
30%<br />
0%<br />
-27,1%<br />
-25,1%<br />
-20,0%<br />
-13,9%<br />
-10,6%<br />
-9,1%<br />
-8,7%<br />
-7,9%<br />
-7,7%<br />
-7,1%<br />
-0,8%<br />
-0,8%<br />
-0,6%<br />
0,0%<br />
0,0%<br />
0,1%<br />
0,2%<br />
0,3%<br />
1,4%<br />
1,6%<br />
1,8%<br />
2,0%<br />
2,5%<br />
4,6%<br />
6,5%<br />
6,8%<br />
6,8%<br />
Ermenistan<br />
Hırvatistan<br />
Malta<br />
Letonya<br />
Estonya<br />
Slovakya<br />
Moldova<br />
Portekiz<br />
Norveç<br />
Andora<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Fransa<br />
Macaristan<br />
Bosna Hersek<br />
Avusturya<br />
Romanya<br />
Finlandiya<br />
Hollanda<br />
Türkiye<br />
Litvanya<br />
İtalya<br />
Slovenya<br />
Polonya<br />
İsveç<br />
İsviçre<br />
Bulgaristan<br />
Monako<br />
Gürcistan<br />
Arnavutluk<br />
Ukrayna<br />
Danimarka<br />
Rusya Federasyonu<br />
Karadağ<br />
San Marino<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi<br />
Sırbistan<br />
24,8%<br />
30 %<br />
20 %<br />
10 %<br />
0 %<br />
-10 %<br />
-20 %<br />
-30 %<br />
2006-2008 yılları arasındaki değişim (%)<br />
İdare hukuku davalarının Temizlenme Oranı (2006)<br />
İdare hukuku davalarının Temizlenme Oranı (2008)<br />
2006 ve 2008 arasındaki değişim<br />
176<br />
2006 ve 2008 yılları arasındaki gelişim 28 ülke için ölçülmüştür. Diğer 9 ülke ile ilgili veriler yalnızca bilgilendirme<br />
amacıyla verilmiştir, çünkü 2006 yılı için güvenilir veri bulunmamaktadır ve bu sebeple eğilim hesaplaması<br />
yapmak imkân dâhilinde değildir. Makedonya’da 2006 ve 2008 yılları arasında %150’lik bir artış görülmüştür.<br />
Bunun nedeni, yukarıda da açıklandığı üzere sayım yöntemindeki değişikliktir. Bu ülkenin temizlenme<br />
oranı 2008 yılında %257’ye ulaşmıştır. Diğer ülkelerle doğru kıyaslamalar yapılabilmesini sağlamak amacıyla<br />
ve ayrıca sayım kurallarındaki değişikliklerle ilgili ek bilgi bulunmadığı için bu değer şekle dâhil edilmemiştir.<br />
Temizlenme oranı bu soruya cevap veren 29 ülkenin 14’ünde azalmaktadır. Bu ülkelerin bazılarında (sözgelimi<br />
Hırvatistan’da) bunun nedeni, dava yığılmalarıyla başa çıkabilmek için önceden alınmış olan tedbirlerdir.<br />
Dikkate alınabilmesi için bu negatif eğilimin, özellikle %100 veya üzerinde temizlenme oranına sahip ülkelerde<br />
(Hırvatistan, Malta, Slovakya, Çek Cumhuriyeti ve Macaristan) sürekli izlenmesi gereklidir. Azalma oranı<br />
%10’un üzerinde olan Ermenistan, Letonya ve Estonya başta olmak üzere, negatif eğilim görülen diğer ülkeler<br />
için de bu eğilimin ciddi biçimde irdelenmesi gerekmektedir.<br />
Eğilimin pozitif gerçekleştiği ülkelerle ilgili olarak, bu ümit verici eğilimin Bosna Hersek, Romanya, Türkiye<br />
ve İtalya’da dava yığılmalarının önünü almada yetersiz olduğu kaydedilmelidir. Başta Gürcistan olmak üzere<br />
yargı sistemlerinde yapısal reforma giden diğer ülkelerde “yeşil göstergeler”le vurgulanabilir.<br />
9.10 İlk derece mahkemelerindeki ceza hukuku davaları (ağır cezalık suçlar) ve düşük ceza<br />
gerektiren suçlar<br />
Değerlendirme Formunda ülkelerden ceza davaları hakkında bilgi temin etmeleri istenmiştir. Bu davalar<br />
CEPEJ tarafından ülke veya birimlerin çoğunluğunca kullanılan sınıflandırmaya uygun olarak iki gruba ayrılmaktadır:<br />
Ağır cezalık suçlar ve düşük ceza gerektiren suçlar. Ağır ceza gerektiren suçlara örnek olarak şunlar<br />
verilebilir: cinayet, ırza geçme, organize suç, dolandırıcılık, uyuşturucu kaçakçılığı, insan kaçakçılığı vb. Düşük<br />
ceza gerektiren suçlara örnek olarak ise mağaza soygunculuğu, bazı trafik suçları, kamu düzenini bozma<br />
vb. verilebilir. Bununla birlikte bu iki kategoriyi değerlendirirken ülkelerin ceza hukuku davalarını farklı şekilde<br />
sınıflandırmış olabileceği gözden kaçırılmamalıdır. Sözgelimi, küçük trafik suçlarının ceza hukuku kapsamında<br />
değil idare hukuku kapsamında değerlendirildiği ülkeler olabilir. Bir ülkede düşük ceza gerektiren suç ya da kabahat<br />
olarak tanımlanan bir suç başka bir ülkede ağır cezalık suç olarak sınıflandırılıyor olabilir.<br />
CEPEJ, “<strong>Avrupa</strong> Suç ve Ceza <strong>Adalet</strong>i Kaynak Kitabı”nda kullanılan terminoloji ve tanımları kullanmaya karar<br />
vermiştir. Toplam ceza gerektiren suç sayısı, trafik suçları da dâhil olmak üzere (çoğunlukla tehlikeli ve alkollü
araba kullanma) herhangi bir yasayla ceza gerektiren suç olarak tanımlanmış olan tüm suçları içermektedir.<br />
Ceza gerektiren suçlar normalde savcı tarafından kovuşturulan fiilleri içerirken, küçük trafik suçları ve kamu<br />
düzeninin bozan bazı davranışlar gibi düşük ceza gerektiren suçlar doğrudan polis tarafından işleme konur.<br />
Farklı ülkelerin ceza davalarını çok farklı şekillerde sınıflandırmasına bağlı olarak burada belirtilen veriler<br />
dikkatle değerlendirilmelidir, çünkü bu rakamlar o ülkedeki gerçek durumu yansıtmıyor olabilir. Bununla birlikte,<br />
<strong>Avrupa</strong>’daki ana eğilimleri daha iyi anlamak için düşük ceza gerektiren suçlar ile ağır cezaî fiiller arasında<br />
bir ayrım yapmak gereklidir. Çünkü, düşük ceza gerektiren suçlar için ağır ceza davalarına nazaran daha kısa<br />
mahkeme işlemleri ve/veya davanın daha farklı şekilde ele alınması (idari para cezası, hâkimin müdahalesine<br />
gerek kalmaksızın savcı tarafından uygulanan bir yaptırım, polisin uyguladığı yaptırımlar vb.) söz konusu olabilir.<br />
Özel divanlar, mahkemeler ya da hâkimler de ceza gerektiren küçük suçlar için kullanılabilir (söz gelimi<br />
kabahat mahkemeleri, polis mahkemeleri ya da polis hâkimler, idarî divanlar). Ek olarak, ceza gerektiren küçük<br />
suçlar için arabuluculuğun kullanılması da mümkündür.<br />
2008 yılı için ilk derece mahkemelerinde görülen ceza davalarının mutlak sayıları ekte yer almaktadır.<br />
Aşağıdaki şekilde 31 ülke veya birimin temin ettiği bilgiler yer almaktadır. Ağır cezalık suçlar ve kabahat<br />
davaları ayrımı yapılamadığından, birçok ülke için 100.000 kişi başına oranın hesaplanması mümkün olmamıştır<br />
(Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Finlandiya, İrlanda, Litvanya, Moldova, Norveç ve Slovakya’da durum<br />
böyledir).<br />
Şekil 9.25 İlk derece mahkemelerinde yeni açılan ceza davalarının (ağır cezalık suçlar) ve düşük ceza<br />
gerektiren davaların sayısı. 2008 yılında 100.000 ülke sakini başına mutlak rakamlar (S90)<br />
Ülke<br />
Toplam ceza<br />
davalarının sayısı<br />
Ağır cezalık<br />
davaların sayısı<br />
Kabahat ve/<br />
veya düşük ceza<br />
gerektiren suç<br />
davalarının sayısı<br />
Toplam<br />
100.000 ülke sakini başına<br />
Ağır<br />
cezalık suç<br />
Kabahat ve/<br />
veya düşük ceza<br />
gerektiren suçlar<br />
Arnavutluk 7 365 83 7 282 232.3 2.6 229.7<br />
Andora 4 590 257 4 333 5433.0 304.2 5128.8<br />
Ermenistan 2 994 1 321 1 673 93.6 41.3 52.3<br />
Avusturya 59 812 24 782 35 030 717.5 297.3 420.2<br />
Azerbaycan 14 910 1 752 13 158 172.8 20.3 152.5<br />
Belçika 44 015 412.6<br />
Bosna Hersek 242 057 83 962 158 095 6299.9 2185.2 4114.6<br />
Bulgaristan 26 295 344.2<br />
Hırvatistan 365 311 41 012 324 299 8237.9 924.8 7313.1<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi 93 170 11691.6<br />
Çek Cumhuriyeti 103 329 990.7<br />
Danimarka 106 720 14 525 92 195 1948.9 265.3 1683.7<br />
Estonya 33 550 19 984 13 566 2502.0 1490.3 1011.7<br />
Finlandiya 65 244 1230.9<br />
Fransa 1 124 074 610 674 513 400 1758.1 955.1 803.0<br />
Gürcistan 15 184 1 986 13 198 346.5 45.3 301.2<br />
Macaristan 262 113 137 541 124 572 2609.3 1369.2 1240.1<br />
İtalya 1 504 521 1 280 282 224 239 2523.5 2147.4 376.1<br />
Letonya 38 085 12 394 25 689 1677.1 545.8 1131.2<br />
Litvanya 16 472 490.0<br />
Lüksemburg 49 441 10049.0<br />
Malta 15 373 25 15 348 3716.8 6.0 3710.8<br />
Moldova 9 912 277.4<br />
Monako 891 40 851 2864.7 128.6 2736.1<br />
Karadağ 26 025 8 501 17 524 4196.6 1370.8 2825.8<br />
Hollanda 499 847 220 634 279 213 3046.8 1344.9 1702.0<br />
Norveç 15 673 330.9<br />
Polonya 961 869 496 855 465 014 2522.2 1302.9 1219.4<br />
Portekiz 144 852 116 178 28 674 1364.3 1094.2 270.1<br />
177
Ülke<br />
Toplam ceza<br />
davalarının sayısı<br />
Ağır cezalık<br />
davaların sayısı<br />
Kabahat ve/<br />
veya düşük ceza<br />
gerektiren suç<br />
davalarının sayısı<br />
Toplam<br />
100.000 ülke sakini başına<br />
Ağır<br />
cezalık suç<br />
Kabahat ve/<br />
veya düşük ceza<br />
gerektiren suçlar<br />
Romanya 171 119 794.8<br />
Rusya Federasyonu 1 124 000 347 000 776 000 791.5 244.4 546.4<br />
San Marino 524 1675.8<br />
Sırbistan 60 447 6 049 54 398 822.4 82.3 740.1<br />
Slovakya 37 593 696.0<br />
Slovenya 97 885 19 386 78 499 4831.8 956.9 3874.8<br />
İspanya 1 266 284 345 707 920 577 2796.4 763.4 2032.9<br />
İsveç 83 037 904.3<br />
İsviçre 79 166 17 966 61 200 1027.9 233.3 794.6<br />
Makedonya 141 039 14 885 126 154 6896.2 727.8 6168.4<br />
Türkiye 1 716 821 796 920 919 901 2400.6 1114.3 1286.3<br />
Ukrayna 522 332 1127.2<br />
BK-İngiltere ve Galler 131 696 241.9<br />
BK-İskoçya 112 804 6 130 106 674 2182.5 118.6 2063.9<br />
Ortalama 2573.5 723.0 1926.1<br />
Ortanca 1717.6 545.8 1229.7<br />
Minimum 93.6 2.6 52.3<br />
Maksimum 11691.6 2185.2 7313.1<br />
178<br />
Yorumlar<br />
Arnavutluk: Düşük ceza gerektiren suç davaları, para cezası ya da 2 yıla kadar hapis cezası gerektiren davalardır; diğer<br />
bütün davalar ağır ceza gerektiren suç kabul edilir.<br />
Avusturya: Ağır ceza davalarında esas hakkında verilen 24.630 karardan 20.496’sı için yazılı hüküm tespit edilmiştir.<br />
Kabahat davalarında esas hakkında verilen 40.908 karardan 23.192’si için yazılı hüküm bulunmaktadır.<br />
Belçika: Reşit olmayanların korunmasına dair davalarla danışma daireleri tarafından görülen davalar ağır ceza davalarına<br />
dâhil değildir. Biten davalar, ilgili bireylerden biri açısından sonlandırılmış davalardır. Kabahat davaları, polis mahkemeleri<br />
tarafından değerlendirilen davalardır.<br />
Bosna Hersek: Düşük ceza gerektiren suçlar kamu düzeninin bozulması veya ekonomik ve mali işletmelerle ilgili düzenlemelerin<br />
ihlalini içermektedir ve para cezası, cezası ertelenmiş hükümler, kınama cezaları ve koruyucu tedbirler ile<br />
cezalandırılır. Küçük trafik suçları da bunlara dâhildir.<br />
Estonya: Ceza ve kabahat davalarının sayısı, Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu ile Kabahat Muhakemeleri Usulü Kanunu<br />
kapsamında çözümlenmektedir; bu anlamda buradaki veriler yalnızca hüküm verilen davalarla sınırlı olmayıp adli<br />
işlemlerin haricinde işlem uygulayan organların kararlarına karşı temyiz, para cezasının tutukluluk haline çevrilmesi, hükümlülerin<br />
erken tahliyesi, ön soruşturma, uluslararası adli yardımlaşma, adli yardım gibi prosedürleri de içermektedir.<br />
Ceza davaları temelde gerçek kişiler için para cezası veya hapis cezası, tüzel kişiler için para cezası veya zorunlu tasfiye<br />
cezası gerektiren suçları kapsamaktadır. Düşük ceza gerektiren suç davaları ise asıl olarak para cezası veya tutukluluk gerektiren<br />
suçları içermektedir.<br />
Fransa: Düşük ceza gerektiren suç davaları polis mahkemeleri ve sulh mahkemeleri (tribunaux de proximité) tarafından<br />
uygulanan cezaları içermektedir.<br />
İtalya: Ağır ceza davaları ile ceza gerektiren küçük suçlar arasındaki ayrım şöyledir: Sulh hâkimi tarafından değerlendirilen<br />
ceza davaları küçük suçlar kategorisine girmektedir.<br />
Letonya: Düşük ceza gerektiren suç davaları ilk derece yerel mahkemeler (şehir mahkemeleri) tarafından idare hukuku<br />
usulüne göre değerlendirilir.<br />
Moldova: Düşük ceza gerektiren suçlar, 2 yıla kadar hapis cezası gerektiren suçlardır.<br />
Karadağ: Düşük ceza gerektiren suç davalarında iki kategori bulunmaktadır: Kabahat işlemleri başlatma talepleri ve<br />
diğer mercilerden kabahat işlemleri neticesinde karara bağlanmış yaptırımları, koruma tedbirlerini, ıslah tedbirlerini ve<br />
ayrıca işlem masraflarının karşılanması taleplerini uygulamaları yönünde talepte bulunulması; ikinci olarak ise kabahat<br />
işlemlerini yürüten diğer mercilerin kararlarının uygulanması talepleri.<br />
Hollanda: Düşük ceza gerektiren suç davaları bölge mahkemelerinin (‘Mulderzaken’) baktığı kabahat ve trafik suçları<br />
gibi suçları kapsar.<br />
Norveç: Ceza davalarının bütünü yalnızca toplu mahkeme davalarını (suçun koşulsuz kabulünün söz konusu olmadığı<br />
ceza davaları ve ayrıca suçun kabul edildiği en ağır ceza davaları) içerir; mahkeme bir yerel hâkim ile (biri kadın ve biri
erkek) iki meslek dışı hâkimden teşekkül eder. Tek hâkimli ceza davaları mahkeme tarafından verilen yakalama, arama,<br />
teknik iletişim takibi (telefon dinleme vb.) veya tutukluluk halinin devamı emirleri, men kararları ve sürücü ehliyetlerine<br />
geçici el konması gibi polis soruşturmasına konu olan eylemleri içermektedir. Diğer önemli bir kategori de suçun kabulüyle<br />
karara bağlanan ceza davalarıdır: Bu davalar rakamlara dâhil edilmemiştir.<br />
Polonya: Düşük ceza gerektiren suçlar 1 aya kadar tutukluluk veya para cezası ya da her iki ceza ile birden cezalandırılan<br />
suçlardır.<br />
Portekiz: “Ağır cezalık suçlar” duruşma aşamasındaki bütün ceza davalarını kapsamaktadır; “düşük ceza gerektiren<br />
suçlar” ise kabahatleri, ceza ve iş hukuku kapsamındaki idari suçlarla ilgili itirazları içermektedir.<br />
İspanya: İspanya Ceza Kanununda ceza gerektiren suçlar üç kategoriye ayrılmaktadır: Ağır suçlar, şiddetli suçlar ve<br />
düşük ceza gerektiren suç: Ağır suçlar en az 5 yıl hapis ve mahrumiyet, şiddetli suçlar 5 yıla kadar hapis ve çoğunlukla da<br />
adli para cezası ve düşük ceza gerektiren suç ise düşük para cezaları gibi hafif cezalara çarptırılmaktadır. İspanya’da polis<br />
tarafından yaptırım uygulanan aşırı hız veya park ihlalleri ceza davası kapsamına girmemektedir ve ceza hukuku dışında<br />
değerlendirilmektedir.<br />
Türkiye: Ağır ceza gerektiren suçlar Ağır Ceza Mahkemeleri, Ceza Muhakemesi Kanununun 250. maddesinde öngörülen<br />
ağır ceza mahkemeleri ve çocuk ağır ceza mahkemeleri tarafından görülen davaları içerir. Kabahatler ve/veya basit<br />
suçlar, asliye ceza mahkemeleri, sulh ceza mahkemeleri, icra ceza mahkemeleri, çocuk mahkemeleri, trafik mahkemeleri<br />
ve fikrî ve sınaî haklar hukuk mahkemeleri tarafından değerlendirilmektedir.<br />
BK-İskoçya: Ağır ceza davaları (cinayet, ırza geçme, ağır dolandırıcılık ve ağır uyuşturucu suçları gibi) iddianame gerektiren<br />
ağır suçlara karşı açılır. Düşük ceza gerektiren suçlar, hırsızlık, uyuşturucu suçları, trafik ihlalleri, kamu düzenine<br />
yönelik basit ihlaller veya daha hafif yasal ihlalleri içerir.<br />
Ülkelerin büyük çoğunluğunda mahkemelerin düşük ceza gerektiren suçlarla ilgili dava yükü, ağır suçların<br />
yol açtığı iş yüküne göre daha fazladır. Bu soruya cevap veren <strong>Avrupa</strong> ülke veya birimlerinde 100.000 ülke sakini<br />
başına ortalama düşük ceza gerektiren suç davası sayısı 1.919, ağır cezalık suç sayısı 746’dır.<br />
Düşük ceza gerektiren suç davalarının yüksek olduğu (100.000 kişi başına 3.000’in üzerinde dava) ülkeler<br />
Malta, Slovenya, Bosna Hersek, Andora (nüfusunun az olması nedeniyle yorumlarken temkinli olunmalıdır),<br />
Makedonya ve Hırvatistan’dır. Ermenistan, Azerbaycan ve Portekiz’de ise kabahat davalarının sayısı düşüktür<br />
(100.000 kişi başına 300’ün altında). Bununla birlikte, bu konuda çok sayıda istisna bulunmaktadır. İtalya,<br />
Estonya, Portekiz ve bir dereceye kadar Fransa’da ilk derece mahkemelerinde açılan ağır ceza davalarının sayısı<br />
düşük ceza gerektiren suçlarla ilgili davalardan fazladır. Bunun nedeni, muhtemelen ulusal sistemlerinin<br />
kendine özgü yapıları nedeniyle daha hafif suçların mahkemelerce değil, başka yöntemlerle (sözgelimi AUÇ<br />
yöntemleriyle) çözüme kavuşturulmasıdır.<br />
Ağır ceza davaları söz konusu olduğunda Bosna Hersek, İtalya, Estonya, Karadağ, Macaristan, Hollanda,<br />
Polonya, Türkiye ve Portekiz’de ilk derece mahkemelerinin dava yükü fazladır (100.000 kişi başına 1.000’in<br />
üzerindedir). Bunun aksine, dava yükü özellikle Arnavutluk, Malta, Azerbaycan, Ermenistan, Gürcistan ve<br />
Sırbistan’da düşüktür (100.000 kişi başına 100’ün altındadır). Bunun nedeni, kısmen ülkelerin ceza hukuku<br />
alanında uyguladıkları politikaları olabilir. Ancak, ağır ve düşük ceza gerektiren suç tanımı ülkeden ülkeye değişiklik<br />
arz ettiği için bu rakamların analizinde dikkatli olunmalıdır.<br />
179
Şekil 9.26 2008 yılında ilk derece mahkemelerinde açılan ceza davalarının (ağır cezalık suçlar) düşük ceza<br />
gerektiren suçlara oranı (S90)<br />
Ülke<br />
Ağır cezalık suçlar<br />
Kabahat ve/<br />
veya düşük ceza<br />
gerektiren suçlar<br />
Ceza davalarının<br />
toplam sayısı<br />
Ağır cezalık suçların<br />
toplam ceza<br />
davalarındaki payı<br />
Kabahatlerin ve/veya<br />
düşük ceza gerektiren<br />
suçların toplam ceza<br />
davalarındaki payı<br />
Arnavutluk 83 7 282 7 365 %1.1 %98.9<br />
Andora 257 4 333 4 590 %5.6 %94.4<br />
Ermenistan 1 321 1 673 2 994 %44.1 %55.9<br />
Avusturya 24 782 35 030 59 812 %41.4 %58.6<br />
Azerbaycan 1 752 13 158 14 910 %11.8 %88.2<br />
Bosna Hersek 83 962 158 095 242 057 %34.7 %65.3<br />
Hırvatistan 41 012 324 299 365 311 %11.2 %88.8<br />
Danimarka 14 525 92 195 106 720 %13.6 %86.4<br />
Estonya 19 984 13 566 33 550 %59.6 %40.4<br />
Fransa 610 674 513 400 1 124 074 %54.3 %45.7<br />
Gürcistan 1 986 13 198 15 184 %13.1 %86.9<br />
Macaristan 137 541 124 572 262 113 %52.5 %47.5<br />
İtalya 1 280 282 224 239 1 504 521 %85.1 %14.9<br />
Letonya 12 394 25 689 38 085 %32.5 %67.5<br />
Malta 25 15 348 15 373 %0.2 %99.8<br />
Monako 40 851 891 %4.5 %95.5<br />
Karadağ 8 501 17 524 26 025 %32.7 %67.3<br />
Hollanda 220 634 279 213 499 847 %44.1 %55.9<br />
Polonya 496 855 465 014 961 869 %51.7 %48.3<br />
Portekiz 116 178 28 674 144 852 %80.2 %19.8<br />
Rusya Federasyonu* 347 000 776 000 1 124 000 %30.9 %69.0<br />
Sırbistan 6 049 54 398 60 447 %10.0 %90.0<br />
Slovenya 19 386 78 499 97 885 %19.8 %80.2<br />
İspanya 345 707 920 577 1 266 284 %27.3 %72.7<br />
İsviçre 17 966 61 200 79 166 %22.7 %77.3<br />
Makedonya 14 885 126 154 141 039 %10.6 %89.4<br />
Türkiye 796 920 919 901 1 716 821 %46.4 %53.6<br />
BK-İskoçya 6 130 106 674 112 804 %5.4 %94.6<br />
Ortalama %0.3 %69.7<br />
Ortanca %29.1 %70.9<br />
Minimum %0.2 %14.9<br />
Maksimum %85.1 %99.8<br />
* Rusya Federasyonu’na ait yüzdelerin toplamı %100’ün altındadır, zira yukarıdaki iki kategorinin dışında kalan fazladan<br />
1.000 dava bulunmaktadır.<br />
2008 yılında yeni açılan ağır cezalık ve düşük ceza gerektiren suçlara ilişkin davaların oranı 28 ülke veya birim<br />
için çıkarılmıştır. Aşağıdaki şekilde ceza mahkemelerinin örgütlenme şekillerine ve mevzuat çerçevelerine<br />
yer verilmektedir. <strong>Sistemleri</strong>n arz ettiği çeşitlilik birebir karşılaştırma yapma imkanı vermediği için bu şeklin<br />
analizinde temkinli olmak gereklidir.<br />
180
Şekil 9.27 2008 yılında ceza davalarının (ağır cezalık suçlar) ve düşük ceza gerektiren suçların temizlenme<br />
oranı (%)(S90)<br />
Ermenistan<br />
İspanya<br />
Danimarka<br />
Letonya<br />
Arnavutluk<br />
Malta<br />
İsviçre<br />
İtalya<br />
Türkiye<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
Bosna Hersek<br />
Estonya<br />
Macaristan<br />
Avusturya<br />
Hollanda<br />
Polonya<br />
Fransa<br />
Rusya Federasyonu<br />
Belçika<br />
Sırbistan<br />
Slovakya<br />
Hırvatistan<br />
Monako<br />
Makedonya<br />
Gürcistan<br />
Andora<br />
San Marino<br />
Karadağ<br />
91<br />
80<br />
100<br />
90<br />
97<br />
91<br />
99<br />
91<br />
100<br />
92<br />
103<br />
92<br />
101<br />
94<br />
99<br />
94<br />
119<br />
95<br />
98<br />
98<br />
91<br />
99<br />
101<br />
99<br />
117<br />
99<br />
101<br />
99<br />
99<br />
100<br />
90<br />
101<br />
104<br />
104<br />
105<br />
110<br />
105<br />
123<br />
106<br />
110<br />
106<br />
105<br />
108<br />
116<br />
119<br />
116<br />
103<br />
117<br />
124<br />
130<br />
126<br />
151<br />
166<br />
0% 20% 40% 60% 80% 100% 120% 140% 160% 180%<br />
Düşük ceza gerektiren suç davaları (küçük suçlar)<br />
Ceza davaları (ağır cezalık suçlar)<br />
181
AĞIR CEZA DAVALARININ TEMİZLENME<br />
ORANI<br />
%90’dan az<br />
%90 - %100 arası<br />
%100 - %120 arası<br />
%120 ve üzeri<br />
Veri temin edilmemiştir<br />
<strong>Avrupa</strong> Konseyi üye devleti değildir<br />
Temizlenme oranı 29 ülke veya birim için ölçülmüştür. <strong>Avrupa</strong> seviyesinde ceza davalarının miktarı ilk derece<br />
mahkemeleri için bir sorun teşkil etmemektedir: Temizlenme oranı ağır ceza davaları için ortalama yaklaşık<br />
%100 (ortanca: %99), düşük ceza gerektiren suç davaları için ise %103’tür. Mahkemeler genel itibarla hukuk<br />
davalarına oranla ceza davalarıyla daha verimli biçimde başa çıkmaktadırlar.<br />
Ermenistan düşük ceza gerektiren suç davalarıyla ilgili yığılmanın arttığı tek ülkedir, fakat mutlak dava sayısının<br />
düşük olduğu göz önünde tutulduğunda bu durum ciddi bir eğilim anlamına gelmemektedir. Bunun aksine,<br />
Bosna Hersek bu alanda dikkat çekici bir performans sergilemektedir.<br />
Ağır ceza davaları söz konusu olduğunda, ilk derece mahkemeleri tarafından değerlendirilen davalarda<br />
yalnızca sınırlı sayıda ülkede yığılma görülmektedir: Ermenistan, İspanya, Danimarka, Letonya, Arnavutluk,<br />
Malta, İsviçre, İtalya ve Türkiye. Mutlak dava sayıları düşük olduğu için Ermenistan, Arnavutluk ve Malta’nın<br />
rakamları fazla bir önem arz etmemektedir. İspanya’da mahkeme personelinin 2008 yılında başlattıkları greve<br />
uzun süre devam etmelerinin yarattığı etki unutulmamalıdır. İtalya veya Türkiye’de ilk derece mahkemelerinin<br />
baktığı davaların hacmi düşünüldüğünde bu durum daha da önem kazanmaktadır. Mahkeme performansı,<br />
6 ncı Maddenin temel ilkeleri bakımından ciddi önem taşımaktadır, zira ilgili davalarda mahkeme öncesi gözaltı<br />
gibi yöntemlerle özgürlüğün kısıtlanması söz konusu olabilmektedir.<br />
Bütün ceza davaları bir arada ele alındığında, ağır ve düşük ceza gerektiren ceza davalarını ayırt etmenin<br />
çeşitli yolları olduğunu ifade etmek mümkündür.<br />
182
Şekil 9.28 2008 yılında toplam ceza davalarının temizlenme oranı (%)(S90)<br />
100.000 kişi başına yeni açılan dava sayısı<br />
12000<br />
10000<br />
8000<br />
6000<br />
4000<br />
2000<br />
0<br />
86%<br />
100%<br />
100%<br />
99%<br />
101%<br />
111%<br />
118%<br />
98%<br />
101%<br />
110%<br />
104%<br />
100%<br />
110%<br />
99%<br />
102%<br />
99%<br />
110%<br />
97%<br />
94<br />
173<br />
232<br />
277<br />
331<br />
344<br />
347<br />
490<br />
696<br />
717<br />
792<br />
795<br />
822<br />
904<br />
991<br />
1028<br />
1127<br />
1231<br />
1364<br />
1677<br />
1758<br />
1949<br />
2183<br />
2401<br />
2502<br />
2522<br />
2524<br />
2609<br />
2796<br />
2865<br />
3047<br />
3717<br />
4197<br />
4832<br />
5433<br />
146%<br />
97%<br />
96%<br />
96%<br />
118%<br />
108%<br />
96%<br />
100%<br />
95%<br />
100%<br />
97%<br />
105%<br />
100%<br />
103%<br />
129%<br />
120%<br />
104%<br />
133%<br />
160%<br />
6300<br />
6896<br />
Ermenistan<br />
Azerbaycan<br />
Arnavutluk<br />
Moldova<br />
Norveç<br />
Bulgaristan<br />
Gürcistan<br />
Litvanya<br />
Slovakya<br />
Avusturya<br />
Rusya Federasyonu<br />
Romanya<br />
Sırbistan<br />
İsveç<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
İsviçre<br />
Ukrayna<br />
Finlandiya<br />
Portekiz<br />
Letonya<br />
Fransa<br />
Danimarka<br />
BK-İskoçya<br />
Türkiye<br />
Estonya<br />
Polonya<br />
İtalya<br />
Macaristan<br />
İspanya<br />
Monako<br />
Hollanda<br />
Malta<br />
Karadağ<br />
Slovenya<br />
Andora<br />
Bosna Hersek<br />
Makedonya<br />
Hırvatistan<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi<br />
8238<br />
110%<br />
11692<br />
100%<br />
180%<br />
160%<br />
140%<br />
120%<br />
100%<br />
80%<br />
60%<br />
40%<br />
20%<br />
0%<br />
Temizlenme oranı (%)<br />
100.00 kişi başına yeni açılan ceza davası sayısı Ceza davalarının temizlenme oranı<br />
Yukarıdaki şekilde 39 ülke veya birime ait bilgilere yer verilmiştir. İlk derece mahkemeleri tarafından değerlendirilen<br />
100.000 kişi başına dava miktarı bakımından ülke veya birimler arasına önemli farklılıklar bulunmaktadır.<br />
Bu farklılıklar temel olarak dava işlemlerinde kullanılan yöntemlerden (özellikle yargı kararı almak için gerekli<br />
basitleştirilmiş veya bilgisayar destekli prosedürlerin kullanılması) ve savcı ve hâkimlerin ceza davalarında<br />
yargı kararı alınmasında üstlendikleri rollerden kaynaklanmaktadır. Fransa gibi bazı ülkelerde kovuşturma<br />
alternatiflerinin bulunması sayesinde savcı bir davayı sonlandırabilmekte iken İtalya’da soruşturmanın gidişatına<br />
veya davanın düşürülmesine karar vermek için her zaman bir hâkime ihtiyaç vardır. (soru 100 ile ilgili<br />
verilen cevaplara müracaat ediniz).<br />
<strong>Avrupa</strong> ülkelerinin ilk derece mahkemeleri ceza davalarının yüküyle başa çıkmada çoğunlukla sorun yaşamamaktadırlar.<br />
Ermenistan bu konuda önemli bir istisna teşkil etmektedir; bunun nedeni ilgili dava sayısının<br />
az olmasıdır. Finlandiya, Letonya, Fransa, Danimarka, Estonya, İtalya ve İspanya’da dava yığılmalarında hafif<br />
bir artış gözlenmiştir. Fransa’da temizlenme oranının %100’ün altında olmasının yegane nedeni ihlallerdir (biten<br />
dava sayısı 461.053 iken yeni açılan dava sayısı 513.400 idi). Nitekim, “ciddi davaların” temizlenme oranı<br />
%101.2’dir. 100.000 kişi başına yılda 2.000’den fazla davaya bakması gereken son dört ülkede bu durum sorun<br />
teşkil edebilir. Ancak, İspanya’da mahkemelerin 2008 yılında yargıdaki idarî personelin uzun süren grevlerinden<br />
etkilendiğini dikkate almak gerekir.<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi, önceden aynı sistemi paylaşan Hırvatistan, Makedonya, Bosna Hersek, Slovenya<br />
ve Karadağ da dâhil diğer ülkelerin değerlendirmesi gereken dava hacmi oldukça yüklüdür, fakat sistemleri<br />
bununla verimli biçimde başa çıkma yeteneğini sergilemektedir.<br />
Düşük ceza gerektiren suçlara ilişkin davaların temizlenme oranı (%282) Portekiz’in temizlenme oranını<br />
ciddi şekilde etkilemektedir. Yukarıdaki bilgiler yorumlanırken bu nokta unutulmamalıdır.<br />
9.11 Dava kategorilerinin karşılaştırılması: Prosedür ve uzunluk<br />
<strong>Avrupa</strong>’daki mahkemelerin iş yükünün daha iyi anlaşılması ve rakamların daha sağlıklı şekilde karşılaştırılabilmesi<br />
amacıyla, ilave analiz için CEPEJ’in Aralık 2008’de benimsediği “GOJUST” Rehberine uygun olarak<br />
Değerlendirme Formunda dört dava kategorisi seçilmiştir 2 . Söz konusu dava kategorileri seçilirken, bunların<br />
2 CEPEJ(2008)11.<br />
183
<strong>Avrupa</strong>’daki tüm mahkemelerde benzer şekilde ele alındığı varsayımından yola çıkılmıştır. Dört dava kategorisi,<br />
Değerlendirme Formu açıklayıcı notunda şu şekilde tanımlanmıştır:<br />
1. Nizalı boşanma davaları: İki kişi arasındaki evlilik akdinin yetkili bir mahkemenin kararıyla iptali. Buna ilişkin<br />
veriler şunları içermemelidir: Eşler arasındaki ayrılığa ve bunun getireceği tüm sonuçlara ilişkin olarak<br />
taraflar arasında bir anlaşmayla karar verilen boşanma (mahkeme tarafından işleme konmuş olsa bile karşılıklı<br />
rıza yoluyla gerçekleştirilen prosedürü) ya da idari prosedür yoluyla hüküm verilen boşanma.<br />
2. İşten çıkarma davaları: (Özel sektörde faaliyet gösteren) bir işverenin kendi inisiyatifiyle (bir) istihdamın<br />
(istihdam sözleşmesinin) sona erdirilmesine ilişkin davalar. Bunlara sözgelimi bir disiplin işlemi sonunda<br />
memurların işten çıkarılması dâhil değildir.<br />
3. Yağma, güç kullanarak ya da güç kullanma tehdidiyle bir kişinin malının alınmasıdır. Mümkünse yağmaya<br />
ilişkin rakamlara silahla hırsızlık (kapkaç, silahlı hırsızlık vb.) dâhil edilmeli, ama yankesicilik, haraca kesme<br />
ve şantaj yaparak para sızdırma bu rakamların dışında tutmalıdır (<strong>Avrupa</strong> Suç ve Ceza <strong>Adalet</strong>i Kaynak<br />
Kitabı’nın tanımına göre). Aynı zamanda hırsızlığa teşebbüsler de hariç tutulmalıdır.<br />
4. Kasten adam öldürme, bir kişinin kasıtlı olarak öldürülmesi olarak tanımlanır. Kasten adam öldürme rakamları,<br />
mümkünse ölüme sebebiyet veren saldırı, ötenazi (yasayla yasaklanmışsa), bebek öldürme vakalarını<br />
içermelidir, ama intihara yardımcı olma hariç tutulmalıdır (<strong>Avrupa</strong> Suç ve Ceza <strong>Adalet</strong>i Kaynak Kitabı’nın<br />
tanımına göre). Öldürmeye teşebbüsler dâhil değildir.<br />
Okuyucu için not: Bu konuda ve özellikle mahkeme işlemlerinin uzunluğu, nizalı boşanma davaları, işten çıkarmalar,<br />
yağma ve kasten adam öldürme konusunda 47 ülke veya birimin ancak yarısı veri göndermiştir.<br />
Bu değerlendirme döneminde toplanan veriler, önceki değerlendirme dönemlerine göre sürekli bir ilerleme<br />
kaydedildiğini ortaya koymaktadır. CEPEJ bu ülkelerin bu alanda “GOJUST Rehberini” takip etme ve<br />
yargı sistemlerini daha verimli kılma adına rehberin temel araçlarını kullanma çabalarını memnuniyetle<br />
karşılamaktadır. CEPEJ diğer üye ülkeleri de kendi adli istatistik sistemlerini düzenleyerek bir sonraki değerlendirme<br />
döneminde bu verileri sağlamaya teşvik etmektedir.<br />
CEPEJ’in SATURN Merkezinin ve adli işlemlerin sürelerini izlemek amacıyla kurulacak SATURN <strong>Avrupa</strong> gözlemevinin,<br />
üye devletlere dava türü başına adli işlem süreleri ile ilgili verileri toplamalarında destek olması<br />
beklenmektedir. Mahkeme işlemlerinin sürelerinde mevcut durumun daha iyi kavranması, sistemin iyileştirilmesinin<br />
önkoşuludur.<br />
Bu soruya cevap veren ülke sayısı sınırlıdır; bu yüzden, CEPEJ aşağıdaki verilerin yorumlanmasında okuyucuya<br />
temkinli olma tavsiyesinde bulunmaktadır. Zira herhangi bir sıralama yapma girişimi bu kısıtlılığın<br />
engellemesiyle karşılaşacaktır.<br />
Temyize giden kararların ve uzun süredir görülmeyi bekleyen işten çıkarma, yağma ve kasten adam öldürme<br />
davalarının yüzdeleriyle ilgili bazı veriler ekte bulunmaktadır.<br />
9.11.1 Nizalı boşanmalar<br />
İlk derece mahkemelerindeki nizalı boşanma davaları hakkında 47 ülke veya birimden 34’ü mutlak rakamlar<br />
vermiştir (S94).<br />
184
Şekil 9.29 2008 yılında 100.000 kişi başına yeni açılan nizalı boşanma davalarının sayısı ve ilk derece<br />
mahkemelerinde nizalı boşanma davalarının temizlenme oranı (S94)<br />
100.000 kişi başına yeni açılan dava sayısı<br />
450<br />
400<br />
350<br />
300<br />
250<br />
200<br />
150<br />
100<br />
50<br />
0<br />
92%<br />
93%<br />
69%<br />
116%<br />
97%<br />
105%<br />
101%<br />
109%<br />
100%<br />
99%<br />
89%<br />
96%<br />
92%<br />
70%<br />
99%<br />
94%<br />
97%<br />
104%<br />
95%<br />
95%<br />
127%<br />
100%<br />
94%<br />
105%<br />
98%<br />
96%<br />
87%<br />
100%<br />
99%<br />
98%<br />
101%<br />
106%<br />
167%<br />
35,3<br />
55,8<br />
67,6<br />
69,5<br />
78,3<br />
87,5<br />
87,9<br />
92,3<br />
93,7<br />
94,5<br />
99,1<br />
105,0<br />
106,0<br />
110,2<br />
118,7<br />
139,2<br />
161,1<br />
165,7<br />
195,4<br />
236,7<br />
244,9<br />
272,6<br />
275,4<br />
282,9<br />
285,4<br />
297,7<br />
329,8<br />
343,5<br />
345,0<br />
354,3<br />
375,8<br />
395,8<br />
426,6<br />
428,5<br />
İtalya<br />
Ermenistan<br />
Estonya<br />
Bulgaristan<br />
İsveç<br />
Portekiz<br />
Avusturya<br />
Andora<br />
İsviçre<br />
Slovenya<br />
Danimarka<br />
BK-İskoçya<br />
İspanya<br />
Bosna Hersek<br />
Azerbaycan<br />
Makedonya<br />
Fransa<br />
Arnavutluk<br />
Karadağ<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
Türkiye<br />
Litvanya<br />
Polonya<br />
Monako<br />
Slovakya<br />
Romanya<br />
Letonya<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Finlandiya<br />
Macaristan<br />
Moldova<br />
Rusya Federasyonu<br />
Belçika<br />
San Marino<br />
180%<br />
160%<br />
140%<br />
120%<br />
100%<br />
80%<br />
60%<br />
40%<br />
20%<br />
0%<br />
Temizlenme oranı (%)<br />
100.000 kişi başına yeni açılan Boşanma davaları Temizlenme oranı (Boşanmalar)<br />
Yorumlar<br />
Belçika: Yalnızca nizasız boşanma davalarıyla ilgili verilerdir.<br />
İtalya: Nizalı boşanma sayıları, 2007 sonrasının rakamlarıdır. Biten 19.392 nizalı boşanma davasından 11.103’ü kararla<br />
sonuçlandırılmıştır.<br />
Malta: Halihazırda nizalı veya nizasız boşanma işlemi bulunmamaktadır. Mevcut ayrılma davaları hem nizalı hem<br />
nizasız davaları içermektedir; evlilik iptali işlemleri ise daima nizalı davalardır.<br />
Norveç: Evliliğin feshi adli işleme tabi değildir.<br />
İsveç: Veriler velayet vb. davaları içermektedir.<br />
İsviçre: Gönderilen veriler yalnızca 4 kantona aittir.<br />
Okuyucu için not: Bu göstergeler kullanılırken temkinli olunmalıdır. Ülke sakini başına boşanma davalarının<br />
oranı, boşanma vakıasının gerçek kapsamını yansıtmamakta, pek çok demografik göstergesinde olduğu<br />
üzere, referans alınan nüfus grubunu yansıtmaktadır. Burada referans alınan nüfus grubu ise evli çiftlerin<br />
sayısı ile evlilik akti olmaksızın birlikte yaşayan çiftlerin sayısıdır. Bu gösterge nüfus genelindeki boşanma<br />
yoğunluğunu tarif etmek amacıyla kullanılmamalıdır.<br />
Yukarıdaki şekilde sadece nizalı boşanmalar dikkate alınmıştır. Ülke veya birimler arasındaki büyük farklılıkların<br />
nedeni kısmen budur. Nitekim, bazı sistemlerde (örneğin Norveç) boşanma kararları genellikle yargı<br />
mercileri dışında organlarca ilan edilmekte, sadece belirli (nizalı) durumlar mahkemeler tarafından değerlendirilmektedir.<br />
Bu soruya cevap veren ülke veya birimlerin 14’ünde ilk derece mahkemeleri nizalı boşanma davalarının<br />
yüküyle başa çıkamamakta, bu durum ise dava yığılmalarına yol açmaktadır. Bu konuda en dikkat çeken ülkelerden<br />
Çek Cumhuriyeti ve Letonya’da mahkemelerde yeni açılan davaların sayısı çok yüksektir (100.000<br />
kişi başına 200’ün üzerinde). Diğer ülkelerde de (Rusya Federasyonu, Moldova, Macaristan ve Finlandiya)<br />
yeni açılan dava sayısı fazla olmakla birlikte mahkemeler dava yüküyle başa çıkabilmektedir. Belçika ile ilgili<br />
rakamlar yalnızca bilgilendirme amacıyla verilmiştir, zira veriler nizasız davalara aittir.<br />
185
Tablo 9.30 2008 yılında nizalı boşanma davalarında temyiz yüzdesi, uzun süredir görülmeyi bekleyen<br />
davalar ve ortalama işlem süresi (S95)<br />
Ülke<br />
Temyize<br />
giden karar<br />
yüzdesi<br />
3 yıldan uzun<br />
süredir görülmeyi<br />
bekleyen davaların<br />
yüzdesi<br />
İlk derece<br />
mahkemelerinde<br />
gün cinsinden<br />
işlem süresi<br />
[sağlanan veri]<br />
İlk derece<br />
mahkemelerinde<br />
gün cinsinden<br />
dosya işleme süresi<br />
[hesaplanan veri]<br />
İkinci derece<br />
mahkemelerinde<br />
gün cinsinden<br />
işlem süresi<br />
[sağlanan veri]<br />
Gün cinsinden<br />
işlem süresi –<br />
Toplam prosedür<br />
süresi [sağlanan<br />
veri]<br />
Arnavutluk 3.93 0.00 73 73 246 319<br />
Andora 172<br />
Ermenistan 65<br />
Avusturya 2.80 180 162<br />
Azerbaycan 100<br />
Belçika 479<br />
Bosna Hersek 4.30 5.99 329 273 98 214<br />
Bulgaristan 5.13 214<br />
Çek Cumhuriyeti 53<br />
Danimarka 15.00 153 191 90 240<br />
Estonya 0.50 0.00 91 230 30 90<br />
Finlandiya 0.00 0.00 243 241 0 243<br />
Fransa 11.00 564 393 595<br />
Gürcistan 2.80<br />
Macaristan 2.90 150<br />
İtalya 682 696<br />
Letonya 1.60 0.26 135 155 72<br />
Litvanya 69.3 75<br />
Moldova 1.40 0.00 43<br />
Monako 270 211 240 510<br />
Karadağ 2.67 3.12 103.86 140 120.46 224.32<br />
Hollanda 331 217<br />
Polonya 3.19 0.92 164.1 166 50.4<br />
Portekiz 354 101<br />
Romanya 5.60 2.00 141<br />
Rusya Federasyonu 30<br />
San Marino 416<br />
Slovakya 187 186<br />
Slovenya 2.90 0.80 191 202 60<br />
İspanya 261 273<br />
İsveç 0.05 234 241<br />
İsviçre 11.00 0.03 323<br />
Makedonya 7.17 0.02 136 99 47 199<br />
Türkiye 152<br />
BK-İngiltere ve Galler 2.40 225<br />
Bu soruda yeni açılan dava sayısına ilaveten, temyize giden kararlar ile 3 yıldan uzun süredir görülmeyi<br />
bekleyen davaların süresi ve gün cinsinden ortalama işlem süresi ile ilgili bilgi talep edilmiştir. Bu dört kategori<br />
hakkında ayrıntılı bilgi veren ülke sayısı çok azdır.<br />
186
Şekil 9.31 2004 ve 2008 yılları arasında ilk derece mahkemelerinde görülen nizalı boşanma davalarının<br />
gün cinsinden ortalama süresi (S95)<br />
800 gün<br />
700 gün<br />
600 gün<br />
500 gün<br />
Ortalama (2004) = 248 gün<br />
Ortalama (2006) = 233 gün<br />
Ortalama (2008) = 228 gün<br />
423<br />
477<br />
564<br />
582<br />
634<br />
682<br />
400 gün<br />
300 gün<br />
200 gün<br />
100 gün<br />
39<br />
69<br />
120<br />
73<br />
91<br />
98<br />
104<br />
117<br />
135<br />
136<br />
153<br />
152<br />
100<br />
90<br />
153<br />
204<br />
179<br />
164<br />
183<br />
180<br />
173<br />
206<br />
191<br />
225<br />
183<br />
234<br />
240<br />
243<br />
243<br />
270<br />
270<br />
329<br />
308<br />
308<br />
331<br />
175<br />
90<br />
251<br />
227<br />
308<br />
325<br />
2004<br />
2006<br />
2008<br />
0 gün<br />
Litvanya<br />
Arnavutluk<br />
Estonya<br />
Karadağ<br />
Letonya<br />
Makedonya<br />
Türkiye<br />
Danimarka<br />
Polonya<br />
Avusturya<br />
Slovenya<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
İsveç<br />
Finlandiya<br />
Monako<br />
Bosna Hersek<br />
Hollanda<br />
Fransa<br />
İtalya<br />
Azerbaycan<br />
İspanya<br />
Portekiz<br />
Yorumlar<br />
Belçika: Nizalı ve nizasız davaların ortalama süresiyle ilgili verilen rakam (479 gün) re’sen sonlandırılan davaları içermemektedir.<br />
Bosna Hersek: Mahkemeler tarafından bildirilen ortalama nizalı boşanma davası uzunluğu, yıl içerisinde bitirilen<br />
bütün davaların basit ortalamasının alınmasıyla hesaplanmıştır. Mahkemelerin üçte ikisinden fazlası (%69) bildirimde<br />
bulunmuştur. Ulusal seviye için ortalama süre, mahkemeler tarafından bitirilen davaların ağırlıklı ortalamasının hesaplanmasıyla<br />
elde edilmiştir.<br />
Prosedürün uzun sürmesi, mahkemelerin verimliliklerini yitirdiği anlamına gelmemektedir. Bunun nedeni<br />
davaların içeriğinin değişmesi olabilir. Hollanda’da yaşanan toplumsal gelişmeler ve boşanma politikalarının<br />
değişmesi sonucu nizalı boşanma sayılarının toplam boşanma davalarına nispi oranı hızla azalmaktadır. Nizalı<br />
boşanma davalarının toplam boşanma davalarına nispi oranı 1993 yılında %80’den 2008’de %30’a düşmüştür.<br />
Bu yüzden, yalnızca zor ve tarafların davaya katıldığı boşanma davaları “nizalı boşanma” kabul edilmektedir.<br />
Bu tür karmaşık davaların çoğunlukla hâkim tarafından ele alınması gerekmektedir. Bu ise, nizalı boşanma<br />
davalarının sayısının önemli ölçüde azalmasına rağmen davaların ortalama süresini uzatmaktadır. Ancak, buradan<br />
hâkimlerin verimliliklerinin düştüğü ve yararlanıcılara karşı daha duyarsız hale geldikleri sonucu çıkmaz.<br />
Aynı açıklamalar, Fransa’daki nizalı boşanma davalarının süreleri yorumlanırken de göz önünde tutulmalıdır.<br />
Durum ne olursa olsun, boşanma davası işlemlerinin süreleri karşılaştırmalı olarak analiz edilirken, farklı ülkelerin<br />
yukarıda özetlenen kendine mahsus özellikleri dikkate alınmalıdır. Bu özellikler adli işlemlerin sonuçları<br />
üzerinde önemli etkilere yol açabilmektedir.<br />
Arnavutluk: Nizasız boşanma davalarında çiftlere bir anlaşma taslağı sunulur. Bu anlaşma mahkeme kararıyla<br />
onaylanabilir. Hâkimde anlaşmanın çocuklar veya eşlerden biri için yeterli güvence sağlamadığı kanaati<br />
hâsıl olursa dava işlemlerini üç aylığına askıya alabilir. Eşlerin bu sürede anlaşmayı tasdik etmemeleri halinde<br />
hâkim nizasız boşanma istemini reddeder.<br />
Azerbaycan: Boşanma davalarının ele alınma süresi 90 gündür. Eşlerden birinin kabul etmemesi durumunda,<br />
hâkim uzlaşma için 90 günden fazla olmamak kaydıyla yeni bir süre tayin edebilir. Şu halde, bu tür davaların<br />
azami süresi 180 gündür. Temyize bir ay içerisinde başvurulmalıdır; Temyiz Mahkemesinin davayı değerlendirme<br />
süresi de 2 aydır. Toplam dava süresi uzlaşma dönemi dâhil edildiğinde 270 gün, edilmediğinde 6 aydır.<br />
187
188<br />
Bosna Hersek: Yaşı küçük çocukları olan çiftler boşanma davası açmadan önce, yasal olarak tayin edilmiş<br />
usul gereğince il sosyal hizmet uzmanlarından yardım alarak barışma girişiminde bulunmak durumundadırlar.<br />
Evliliğin iptaline dair mahkeme kararı, ilke olarak ancak ciddi usul hatalarına istinaden temyize götürülebilir.<br />
Boşanma davalarının karara bağlanması için zorunlu bir takvim belirlenmemiştir, fakat yasa uyarınca mahkemeler,<br />
boşanma davaları da dâhil olmak üzere yaşı küçük çocukların menfaatlerinin söz konusu olduğu aile<br />
hukuku davalarını acilen işleme koymakla yükümlüdürler.<br />
Çek Cumhuriyeti: Evlilik 1 yıldan az bir süredir devam ediyorsa, eşler 6 aydan uzun bir süredir birlikte<br />
yaşamıyorlarsa ve eşlerden birinin boşanma istemine diğer eş de iştirak ediyorsa, mahkeme evliliğin feshinin<br />
gerekçesini tayin etmemekle birlikte birçok şartı dikkate alarak boşanma hükmü verir. Şayet çocuk varsa,<br />
mahkeme boşanmaya hükmetmeden önce ebeveynlerin çocuklarla ilgili haklarını karara bağlar. Çocukların<br />
boşanma sonrasındaki durumu nihai olarak karara bağlanmadan evlilik iptal edilemez. Ebeveyn sorumluluğuna<br />
dair karar yerine, mahkeme tarafından onaylanmak kaydıyla ebeveynlerin anlaşması da söz konusu olabilir.<br />
Estonya: Boşanma kararını nüfus memurluğu veya mahkeme verebilir. Boşanma kararını mahkemenin vermesi,<br />
eşlerin boşanma konusunda anlaşmaya varamaması durumunda eşlerden birinin istemi üzerine, çocukla<br />
ilgili uyuşmazlıkların veya nafaka ya da ortak mülkün bölüşülmesine dair uyuşmazlıkların çözümlenmesi<br />
amacıyla eşlerden birinin istemi üzerine veya nüfus dairesinin boşanma kararı verme yetkisinin olmadığı hallerde<br />
söz konusu olmaktadır. Mahkeme, boşanma kararını verdikten sonra, eşlerin istemi üzerine çocukla ve<br />
ortak malların bölüşülmesi ile ilgili uyuşmazlıkları halleder. Mahkeme boşanma istemini reddederse, çocuk,<br />
nafaka veya ortak malların bölüşülmesine dair uyuşmazlıklar hakkındaki taleplere ilişkin işlem yapılmaz.<br />
Finlandiya: Altı aylık bir yeniden düşünme süresi verildikten sonra veya eşlerin aralıksız iki yıl boyunca ayrı<br />
yaşıyor olmaları halinde evlilik mahkeme kararıyla feshedilebilir. Yerel mahkemede görülen boşanma davasının<br />
ilk duruşmasında işlemler yeniden bildirim yapılana kadar ertelenir. Altı aylık yeniden düşünme süresi<br />
dolduğu halde eşlerin veya eşlerden birinin boşanmak istemesi durumunda boşanma kararı verilir. Yeniden<br />
düşünme süresinin başlangıcından itibaren bir yıl içerisinde boşanma kararı verilmediği takdirde dava zaman<br />
aşımına uğrar. Ancak, son iki yıl boyunca aralıksız ayrı yaşamışlarsa diğer hallerde zorunlu olan altı aylık yenide<br />
düşünme süresi beklenmeksizin eşler hakkında boşanma kararı verilir.<br />
Lüksemburg: Karşılıklı rıza halinde boşanma işlemi 6 ay sürer (mahkemeye iki ayrı dilekçe verilir ve boşanma<br />
şekli mahkeme kararıyla gerçekleşir). Kusur nedeniyle boşanma davalarının süresi asıl olarak taraflara<br />
bağlıdır. Kanun koyucu boşanma usulünde reform yapma düşüncesindedir.<br />
Polonya: Boşanma veya ayrılık yoluyla evliliğin iptaline karar verilebilir. Evlilik birliğinin (telafi edilmesi imkansız<br />
biçimde değilse de) tamamen dağılması söz konusu ise mahkeme ayrılık kararı verir. Buradaki en büyük<br />
farklılık, ayrılan eşlere yeniden evlenme izni verilmemesidir. Boşanma davaları ilk derece davalarıdır ve Bölge<br />
Mahkemesi tarafından görülür. Boşanma istemine mülk paylaşımı, reşit olmayan çocukların velayeti, çocuk<br />
desteği veya nafaka gibi ilave istekler de dâhil edilebilir. Kendisine adli yardım tahsis edilmemişse, davacı<br />
geçici yargılama giderlerini yatırmak zorundadır. Avukat bulundurulması mecburi değildir. Her iki tarafın da<br />
dinlenmesi zorunludur. Evliliğin sürdürülmesi ihtimali mevcut ise, mahkeme tarafların rızasını aldıktan sonra<br />
arabuluculuk işlemine karar verebilir. Hüküm şifahen ilan edilir. Taraflar kararın yazılı nüshasını 7 gün içerisinde<br />
isteyebilir. 14 gün içerisinde temyize başvurulabilir.<br />
Romanya: Boşanma isteminde bulunulan tarihte ortak hayatın sona ermesinin üzerinden en az bir yıl geçmişse<br />
veya çocuk yoksa eşlerin anlaşmasıyla boşanma kararı verilebilir. Mahkeme eşler arasındaki ilişkinin telafi<br />
edilemez şekilde sarsıldığına ve evliliğin devamının mümkün olmadığına kanaat getirirse, boşanma yargı<br />
kararı olarak açıklanır.<br />
İsveç: Eşlerden hiçbiri çocuklarıyla yaşamıyorsa ve eşler boşanma için birlikte başvurmuşlarsa yerel mahkeme<br />
kısa sürede hüküm verebilir. Hüküm öncesinde eşlere isterlerse (6 ay ile bir yıl arasında) yeniden düşünme<br />
mühleti verilebilir. Bu sürenin ardından eşler boşanma isteklerini yerel mahkemeye bildirebilir; eğer bir yıl<br />
içerisinde bu başvuruda bulunmazlarsa dava düşer. Eğer eşlerin çocukları kendileriyle yaşıyorsa veya eşlerden<br />
birinin boşanmaya rızası yoksa yeniden düşünme süresi mutlaka verilir. Eşler iki yıldan uzun bir süredir ayrı yaşamışlarsa<br />
doğrudan boşanabilirler.<br />
Türkiye: Aile mahkemeleri, esasa girmeden, gerektiğinde uzmanların da yardımıyla tarafları sorunları sulh<br />
yoluyla çözmeye teşvik etmek zorundadır. Eğer uyuşmazlık bu yolla çözülmezse mahkeme davayı görme yetkisine<br />
sahiptir.
İlk derece mahkemelerde nizalı boşanma davalarının süreleri, ilgili ülke ve birimlerde aile hukuku (medeni<br />
hukuk) usullerine ve mahkemelerin dava yüküne bağlı olarak değişiklik göstermektedir. Hesaplanan dosya<br />
işleme süresi, yeni açılan bir davanın aynı mahkeme tarafından sonlandırılmadan önce mahkemede ne kadar<br />
beklediğini göstermektedir. Bu göstergeye göre işlemler Arnavutluk, Ermenistan, Çek Cumhuriyeti, Moldova,<br />
Rusya Federasyonu ve Makedonya’da kısa (100 günden az bir sürede) ve İtalya’da uzun (500 günden fazla)<br />
sürmektedir. Çek Cumhuriyeti’ndeki negatif temizlenme oranına ve yeni açılan davaların hacmine bakılarak<br />
bu ülkenin ileride gelişim göstereceği söylenebilir.<br />
9.11.2 İşten çıkarmalar<br />
İşten çıkarmaların temizlenme oranını hesaplamayı sağlayacak veriler 26 ülke veya birim tarafından temin<br />
edilmiştir.<br />
Şekil 9.32 2008 yılında 100.000 kişi başına yeni açılan işten çıkarma davalarının sayısı ve ilk derece<br />
mahkemelerinde işten çıkarma davalarının temizlenme oranı (S94)<br />
100.000 kişi başına yeni açılan dava sayısı<br />
700<br />
600<br />
500<br />
400<br />
300<br />
200<br />
100<br />
0<br />
62%<br />
4,6<br />
Avusturya<br />
94%<br />
5,7<br />
Letonya<br />
96%<br />
9,8<br />
Romanya<br />
94%<br />
11,7<br />
Finlandiya<br />
88%<br />
11,9<br />
Moldova<br />
109%<br />
12,8<br />
Bulgaristan<br />
100%<br />
18,3<br />
Rusya Federasyonu<br />
89%<br />
20,9<br />
Ermenistan<br />
114%<br />
22,4<br />
San Marino<br />
100%<br />
29,6<br />
İsviçre<br />
125%<br />
33,2<br />
Gürcistan<br />
68%<br />
39,0<br />
Portekiz<br />
88%<br />
42,2<br />
Arnavutluk<br />
113%<br />
42,6<br />
Macaristan<br />
96%<br />
42,9<br />
Estonya<br />
110%<br />
43,7<br />
Slovenya<br />
81%<br />
44,3<br />
Karadağ<br />
98%<br />
44,5<br />
Polonya<br />
135%<br />
54,6<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi<br />
110%<br />
131,4<br />
Andora<br />
98%<br />
151,1<br />
Bosna Hersek<br />
97%<br />
203,9<br />
Fransa<br />
80%<br />
227,3<br />
İspanya<br />
110%<br />
302,5<br />
Makedonya<br />
63%<br />
369,7<br />
Monako<br />
117%<br />
633,1<br />
Sırbistan<br />
160%<br />
140%<br />
120%<br />
100%<br />
80%<br />
60%<br />
40%<br />
20%<br />
0%<br />
Temizlenme oranı (%)<br />
100.000 kişi başına yeni açılan İşten Çıkarma davaları Temizlenme oranı (işten çıkarma)<br />
Yorumlar<br />
Estonya: İşten çıkarma davaları ile iş davaları arasında ayrım yapmak mümkün değildir; neredeyse bütün iş davaları<br />
işten çıkarmayla bağlantılıdır.<br />
Norveç: İşten çıkarma davaları ile iş davaları arasında ayrım yapmak mümkün değildir.<br />
Slovenya: Mahkemelerin dava yığılmalarını önleme, işlem sürelerini kısaltma vb. yolundaki özel çabaları neticesinde,<br />
bekleyen işten çıkarma davalarının sayısı 2006 ile 2008 yılları arasında azalmıştır; diğer bir neden ise yeni açılan dava sayısındaki<br />
(%18.28) düşüştür.<br />
İspanya: 2008 yılında iş mahkemelerinde toplam yeni açılan dava sayısı %24.7, dava bitirme oranı ise %7 artmıştır.<br />
Adli personelin 2008 yılındaki grevi iş mahkemelerini de etkilemiştir. Bakanlar Kurulu Temmuz 2009’da iş mahkemeleri<br />
konusunda işten çıkarma davalarına özel vurgu yapılan bir takviye planını kabul etmiştir. 6 ay içerisinde 19 adli bölgeye<br />
35 ilave sulh hâkimi (ve ayrıca hâkim harici personel) takviyesi yapılmış, 19.879 dava bitirilmiş ve 9.365 karar verilmiştir.<br />
Bu sayede işten çıkarma davalarının ortalama süresinin artmaması sağlanmış, işlemlerin geri kalan kısmı ise 3 ay kısaltılmıştır.<br />
İsviçre: Verilen bilgiler yalnızca 4 kantona aittir.<br />
Bu soruya cevap veren ülkelerin çoğunda ilgili ilk derece mahkemeleri yeni açılan işten çıkarma davalarıyla<br />
baş etmede güçlük yaşamaktadırlar. Bununla birlikte, yeni açılan dava yükü ülkeler arasında 100.000 kişi<br />
başına 600, (Sırbistan), 200’ün üzerinde (Makedonya, İspanya, Fransa) veya 10’dan az (Romanya, Letonya,<br />
Azerbaycan) olmak üzere ciddi değişiklikler göstermektedir. Dava akışındaki bu farklılıklar kısmen ekonomik<br />
durumla açıklanabilir ise de asıl etken, çalışanları koruyan yasal çerçevedeki gelişmişlik düzeyidir. Dava hacmi<br />
düşük olan ülkelerde (Azerbaycan, Portekiz, Karadağ) dava yığılmaları artabilmekte iken, dava sayıları yüklü<br />
olan ülkeler yeni açılan davalarla baş edebilmektedirler (Sırbistan, Makedonya).<br />
189
Tablo 9.33 2008 yılında işten çıkarma davalarında temyiz yüzdesi, uzun süredir görülmeyi bekleyen davalar<br />
ve ortalama işlem süresi (S95)<br />
Ülke<br />
Temyize<br />
giden karar<br />
yüzdesi<br />
3 yıldan uzun<br />
süredir görülmeyi<br />
bekleyen davaların<br />
yüzdesi<br />
İlk derece<br />
mahkemelerinde<br />
gün cinsinden<br />
işlem süresi<br />
[sağlanan veri]<br />
İlk derece<br />
mahkemelerinde<br />
gün cinsinden<br />
dosya işleme süresi<br />
[hesaplanan veri]<br />
İkinci derece<br />
mahkemelerinde<br />
gün cinsinden<br />
işlem süresi<br />
[sağlanan veri]<br />
Gün cinsinden<br />
işlem süresi –<br />
Toplam prosedür<br />
süresi [sağlanan<br />
veri]<br />
Arnavutluk 51.27 1.00 153 153 588 741<br />
Avusturya 171<br />
Bosna Hersek 11.58 6.36 313 478 144 229<br />
Bulgaristan 58.10 275<br />
Çek Cumhuriyeti 1009<br />
Estonya 24.30 8.70 387 325 150 553<br />
Finlandiya 53.60 0.00 249 293 366<br />
Fransa 61.00 476 433 568<br />
Yunanistan 5 700<br />
Letonya 52.50 4.00 174 153 87<br />
Moldova 58.90 0.00 111<br />
Monako 750 885<br />
Karadağ 0.51 4.09 306.06 309 316.13 622.19<br />
Hollanda 21<br />
Polonya 14.23 3.06 143.1 149 62.4<br />
Portekiz 648 154<br />
Romanya 52.70 0.00 169<br />
Slovakya 34.42 1109<br />
Slovenya 8.90 3.90 236 203 255<br />
İspanya 84 130<br />
İsviçre 13.50 0.01 199<br />
Makedonya 35.75 3.40 176 227 53 229<br />
9.11.3 Yağma<br />
21 ülke veya birim yağma davalarının temizlenme oranını hesaplamayı sağlayacak veri temin etmiştir.<br />
Şekil 9.34 2008 yılında 100.000 kişi başına yeni açılan yağma davalarının sayısı ve ilk derece mahkemelerinde<br />
yağma davalarının temizlenme oranı (S94)<br />
100.000 kişi başına yeni açılan yağma davaları<br />
350<br />
300<br />
250<br />
200<br />
150<br />
100<br />
50<br />
0<br />
120%<br />
0,5<br />
47%<br />
2,3<br />
94%<br />
4,1<br />
4,7<br />
91%<br />
5,5<br />
91%<br />
7,6<br />
93%<br />
8,2<br />
96%<br />
8,2<br />
98%<br />
8,6<br />
118%<br />
12,7<br />
12,9<br />
91%<br />
16,3<br />
93%<br />
17,0<br />
123%<br />
17,5<br />
24,1<br />
68%<br />
28,6<br />
104%<br />
34,3<br />
103%<br />
39,6<br />
97%<br />
170,3<br />
192,8<br />
107%<br />
235,8<br />
104%<br />
300,0<br />
140%<br />
120%<br />
100%<br />
80%<br />
60%<br />
40%<br />
20%<br />
0%<br />
İsviçre<br />
Azerbaycan<br />
Moldova<br />
Norveç<br />
Bosna Hersek<br />
Temizlenme oranı (%)<br />
Romanya<br />
Estonya<br />
Karadağ<br />
Finlandiya<br />
Bulgaristan<br />
Monako<br />
Ermenistan<br />
Letonya<br />
Gürcistan<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
Hollanda<br />
Litvanya<br />
Arnavutluk<br />
Makedonya<br />
İspanya<br />
Türkiye<br />
Rusya Federasyonu<br />
100.000 kişi başına yeni açılan yağma davaları Temizlenme oranı (soygun)<br />
190
Yorumlar<br />
Estonya: Sağlanan verilere teşebbüsler de dâhil olabilir.<br />
Fransa: Yağma ilgili veriler yalnızca mahkumiyet kararlarını içermektedir. Yağma tanımı çok nettir ve nitelikli hırsızlık<br />
vakalarını içermemektedir.<br />
Bu soruya cevap veren ülkelerinde yarısında, ilk derece mahkemeleri yeni açılan Yağma davalarının yüküyle<br />
başa çıkmada güçlük yaşamaktadırlar. Buna dava sayısının çok yüksek olmadığı ülkeler (Hollanda) de dâhildir.<br />
Yağma davalarının mutlak sayısının yüksek olduğu ülkeler (Rusya Federasyonu, Türkiye, Makedonya), dava<br />
yığılmalarının önünü almak amacıyla bu davaları zamanında değerlendirebilmektedirler.<br />
Tablo 9.35 2008 yılında yağma davalarında temyiz yüzdesi, uzun süredir görülmeyi bekleyen davalar ve<br />
ortalama işlem süresi (S95)<br />
Ülke<br />
Temyize giden<br />
karar yüzdesi<br />
3 yıldan uzun<br />
süredir görülmeyi<br />
bekleyen<br />
davaların yüzdesi<br />
İlk derece<br />
mahkemelerinde<br />
gün cinsinden<br />
işlem süresi<br />
[sağlanan veri]<br />
İlk derece<br />
mahkemelerinde<br />
gün cinsinden<br />
dosya işleme süresi<br />
[hesaplanan veri]<br />
İkinci derece<br />
mahkemelerinde<br />
gün cinsinden<br />
işlem süresi<br />
[sağlanan veri]<br />
Gün cinsinden<br />
işlem süresi –<br />
Toplam prosedür<br />
süresi [sağlanan<br />
veri]<br />
Arnavutluk 33.82 0.00 73 73 365 438<br />
Ermenistan 52<br />
Azerbaycan 98<br />
Belçika 277<br />
Bosna Hersek 36.79 14.07 376<br />
Bulgaristan 38.02 224<br />
Çek Cumhuriyeti 344 443 349<br />
Estonya 14.50 0.00 113 150 141 254<br />
Finlandiya 52.90 3.00 129 150 264<br />
Fransa 265 284 285<br />
Gürcistan 39.00 128<br />
Letonya 53.80 3.40 204 272 105<br />
Litvanya 128.4 109<br />
Moldova 0.00 110<br />
Karadağ 27,35&88,46% 0,70%&27,13% 131,46&708,5 395 123,20&311,5 254,66&1020<br />
Hollanda 35 231<br />
Polonya 333 324<br />
Portekiz 78<br />
Romanya 89.10 0.00 197<br />
Rusya Federasyonu 31<br />
Slovakya 23.34 308<br />
İsviçre 78 516<br />
Makedonya 42.56 0.01 182 300 45 227<br />
Türkiye 0.16 433<br />
Yorum<br />
İsviçre: Toplam prosedür uzunluğu verileri, merkezi adli sicil kayıtlarından elde edilmiştir: bu şekilde hesaplanan dava<br />
uzunluğu, suçun işlendiği tarihten hükmün (varsa son derece mahkeme tarafından verilen hükmün) yürürlüğe girdiği<br />
arasında geçen süredir; ağır ceza gerektiren suçlar söz konusu olduğunda yargı, suçun işlendiği tarihten itibaren ivedilikle<br />
davayı sonuçlandırmaktadır. Şu halde, rakamlar, adli işlemin bütününün süresinden biraz daha yüksektir.<br />
9.11.4 Kasten adam öldürme<br />
21 ülke veya birim kasten adam öldürme davalarının temizlenme oranını hesaplamayı sağlayacak veri temin<br />
etmiştir.<br />
191
Şekil 9.36 2008 yılında 100.000 kişi başına yeni açılan kasten adam öldürme davalarının sayısı ve ilk derece<br />
mahkemelerinde kasten adam öldürme davalarının temizlenme oranı (S94)<br />
100.000 kişi başına yeni açılan dava sayısı<br />
18<br />
16<br />
14<br />
12<br />
10<br />
8<br />
6<br />
4<br />
2<br />
0<br />
111%<br />
0,2<br />
0,2<br />
0,4<br />
62%<br />
1,3<br />
122%<br />
1,8<br />
101%<br />
1,8<br />
76%<br />
2,5<br />
106%<br />
2,6<br />
92%<br />
2,8<br />
106%<br />
3,1<br />
136%<br />
3,5<br />
107%<br />
3,8<br />
103%<br />
4,1<br />
95%<br />
4,6<br />
93%<br />
5,6<br />
97%<br />
6,5<br />
103%<br />
7,9<br />
102%<br />
11,7<br />
105%<br />
14,8<br />
49%<br />
15,4<br />
160%<br />
140%<br />
120%<br />
100%<br />
80%<br />
60%<br />
40%<br />
20%<br />
0%<br />
İsviçre<br />
İspanya<br />
Norveç<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
Bulgaristan<br />
Temizlenme oranı (%)<br />
Finlandiya<br />
Ermenistan<br />
Arnavutluk<br />
Azerbaycan<br />
Makedonya<br />
Karadağ<br />
Bosna Hersek<br />
Letonya<br />
Romanya<br />
Moldova<br />
Estonya<br />
Litvanya<br />
Türkiye<br />
Rusya Federasyonu<br />
Hollanda<br />
100.000 kişi başına yeni açılan adam öldürme davaları Temizlenme oranı (adam öldürme)<br />
Yorumlar<br />
Estonya: Veriler teşebbüsleri de içeriyor olabilir.<br />
Hollanda: Veriler taksirle adam öldürme, adam öldürmeye teşebbüs ve ölüme sebebiyet veren saldırı davalarını içermektedir.<br />
Bu soruya cevap veren ve temizlenme oranı %100’ün altında olan ülkelerin 7’sinde kasten adam öldürme<br />
davalarından kaynaklanan iş yükü ilk derece mahkemelerinde vaktinde ele alınamamaktadır. İlk derece mahkemelerinde<br />
açılan davaların hacmindeki değişikliklerin kriminoloji açısından analiz edilmesi ilginç olabilir.<br />
Ama bu tarz bir analiz bu Rapor’un amaçları arasında yer almamaktadır. Şurası kaydedilmelidir ki Hollanda ve<br />
Estonya tarafından bildirilen veriler teşebbüsleri de içermektedir; bu da verilerde kayda değer ölçüde değişikliklere<br />
yol açabilir.<br />
Tablo 9.37 2008 yılında kasten adam öldürme davalarında temyiz yüzdesi, uzun süredir görülmeyi bekleyen<br />
davalar ve ortalama işlem süresi 2008 (S95)<br />
Ülke<br />
Temyize<br />
giden karar<br />
yüzdesi<br />
3 yıldan uzun<br />
süredir görülmeyi<br />
bekleyen davaların<br />
yüzdesi<br />
İlk derece<br />
mahkemelerinde<br />
gün cinsinden işlem<br />
süresi [sağlanan<br />
veri]<br />
İlk derece<br />
mahkemelerinde<br />
gün cinsinden<br />
dosya işleme süresi<br />
[hesaplanan veri]<br />
İkinci derece<br />
mahkemelerinde<br />
gün cinsinden<br />
işlem süresi<br />
[sağlanan veri]<br />
Gün cinsinden işlem<br />
süresi – Toplam<br />
prosedür süresi<br />
[sağlanan veri]<br />
Arnavutluk 77.52 0.00 246 246 258 504<br />
Ermenistan 203<br />
Azerbaycan 78<br />
Belçika 364<br />
Bosna Hersek 58.23 22.00 347<br />
Bulgaristan 69.23 138<br />
Çek Cumhuriyeti 227 227<br />
Estonya 70.00 0.00 275 252 289 478<br />
Finlandiya 78.30 0.00 93 101 216<br />
Letonya 91.60 1.00 156 188 150<br />
192
Ülke<br />
Temyize<br />
giden karar<br />
yüzdesi<br />
Yorum<br />
İsviçre: Toplam prosedür uzunluğu ile ilgili veriler merkezi adli sicilden elde edilmiştir: Bu şekilde hesaplanan<br />
dava uzunluğu, suçun işlendiği tarihten hükmün (varsa son derece mahkeme tarafından verilen hükmün)<br />
yürürlük tarihi arasında geçen süredir; ağır suçlar söz konusu olduğunda yargı, suçun işlendiği tarihten itibaren<br />
ivedilikle davayı sonuçlandırmaktadır. Şu halde, rakamlar, adli işlemin bütününün süresinden biraz daha<br />
yüksektir.<br />
9.12 Adli işlemlerin etkililiğini artırmaya yönelik tedbirler<br />
9.12.1 Acil prosedürler<br />
3 yıldan uzun<br />
süredir görülmeyi<br />
bekleyen davaların<br />
yüzdesi<br />
İlk derece<br />
mahkemelerinde<br />
gün cinsinden işlem<br />
süresi [sağlanan<br />
veri]<br />
İlk derece<br />
mahkemelerinde<br />
gün cinsinden<br />
dosya işleme süresi<br />
[hesaplanan veri]<br />
Tablo 9.38 Acil konulara ilişkin spesifik prosedür uygulanan davalar (S87)<br />
İkinci derece<br />
mahkemelerinde<br />
gün cinsinden<br />
işlem süresi<br />
[sağlanan veri]<br />
Gün cinsinden işlem<br />
süresi – Toplam<br />
prosedür süresi<br />
[sağlanan veri]<br />
Litvanya 136.8 124<br />
Moldova 1.00 128<br />
Karadağ 0.90 18.75 999.04 426 269.6 1268.64<br />
Hollanda 105 231<br />
Polonya 141 45<br />
Portekiz 92<br />
Romanya 82.90 0.00 235<br />
Rusya Federasyonu 66<br />
Slovakya 74.00 429<br />
İsviçre 274 1364<br />
Makedonya 68.31 1.90 184 284 49 233<br />
Türkiye 0.10 334<br />
ACİL KONULARA İLİŞKİN SPESİFİK PROSEDÜRLER<br />
Acil konulara ilişkin spesifik prosedür mevcut değildir (2 ülke)<br />
Hukuk davalarında (3 ülke)<br />
Ceza davalarında (1 ülke)<br />
Hukuk ve ceza davalarında (11 ülke)<br />
Hukuk davalarında ve idari davalarda (2 ülke)<br />
Hukuk ve ceza davaları ile idari davalarda (26 ülke)<br />
Ceza davalarında ve idari davalarda (1 ülke)<br />
Veri temin edilmemiştir<br />
<strong>Avrupa</strong> Konseyi üye devleti değildir<br />
193
194<br />
Bu soruya cevaben veri sağlayan 47 ülke veya birimden 42’sinde hukuk davalarında, 38’inde ceza davalarında<br />
ve 28’inde idari davalarda belirli acil prosedürler uygulanmaktadır. 26 ülke veya birimde bu üç dava türü<br />
için de acil prosedür mevcuttur. Ermenistan ve Finlandiya’da acil prosedür uygulanmamaktadır. Buna karşılık,<br />
Finlandiya’da idare hukuku kapsamında acil prosedür hükümlerinin öngörüldüğü çok sayıda kanun vardır<br />
(gerektiğinde ve kanunda öngörüldüğü durumlarda dava işlemleri acil prosedürle yürütülmektedir; fakat acil<br />
konulara ilişkin özel prosedür yoktur).<br />
Bazı ulusal kanun koyucular, hâkimin durum gerektirdiğinde acil prosedürlere başvurmasına imkan veren<br />
genel kuralları tesis etmişlerdir (Fransa, İtalya, Malta). Genel itibarla, ülke veya birimlerin hemen hemen tamamında<br />
kurumlar, şahıslar, sağlık, emtia vb. ile ilgili koruyucu tedbirler mevcuttur.<br />
Hukuk davalarında acil prosedürlere çoğunlukla aşağıdaki durumlarda başvurulmaktadır:<br />
• Davacının uğrayabileceği telafisi mümkün olmayan yakın tehlikenin önlenmesi amacıyla (Avusturya),<br />
delil temin edilmesi amacıyla (Bosna Hersek, Karadağ),<br />
• Ara karar veya ön kararın gerekli olduğu uyuşmazlıklarda (Fransa, Hollanda),<br />
• İş uyuşmazlıklarında (Azerbaycan, Bosna Hersek, Hırvatistan, Fransa, Moldova, Karadağ, Makedonya,<br />
Ukrayna),<br />
• Davacının mülkiyet menfaatlerinin güvence altına alınması amacıyla (Bosna Hersek, Litvanya, Karadağ,<br />
Makedonya), para taleplerinin tahsilinin güvence altına alınması amacıyla (Avusturya, Norveç,<br />
Polonya, Türkiye), kambiyo senetleri (Macaristan), kolektif dava prosedürlerinde (Bosna Hersek), iflas<br />
davalarında (Sırbistan, Makedonya),<br />
• Evliliğe ilişkin davalarda (Bosna Hersek, Estonya, Macaristan, Letonya), nafaka uyuşmazlıklarında<br />
(Azerbaycan, Macaristan, Moldova, Ukrayna), çocukların ve küçüklerin haklarının ve menfaatlerinin<br />
korunmasına dair davalarda (Bosna Hersek, Hırvatistan, Danimarka, Estonya, Macaristan, Moldova,<br />
Karadağ, Norveç, Rusya Federasyonu, Slovakya, İsveç, BK-İskoçya),<br />
• Hâkimlerin neden olduğu ziyanın sorumluluğuyla ilgili davalarda (Macaristan),<br />
• İcra davalarında (Bosna Hersek, Hırvatistan).<br />
Ceza hukukunda aşağıdaki durumlarda acil prosedürler uygulanmaktadır:<br />
• Çocuk suçluların davaları (Bosna Hersek, Fransa, Macaristan, Moldova, Karadağ, Norveç, Sırbistan,<br />
Makedonya),<br />
• Aile içi şiddet (San Marino, Slovakya),<br />
• İftira (San Marino),<br />
• Dava öncesi soruşturma aşamasında ve gözetimlerde (Bosna Hersek, Hırvatistan, Danimarka, Fransa,<br />
Makedonya, Macaristan, Moldova, Monako, Karadağ, Norveç, Portekiz, Rusya Federasyonu, Sırbistan,<br />
Slovakya, İsveç),<br />
• Polis tarafından yürütülen soruşturma kapsamındaki faaliyetlerde (Danimarka),<br />
• Suçüstü hallerinde (Fransa, Letonya, Monako, Romanya)<br />
• Organize suçlarda (Karadağ),<br />
• Suçlu iade taleplerinde (Moldova, Makedonya),<br />
• Belli mal veya delillere el konulması halinde (Gürcistan).<br />
İdare hukuku davalarında acil prosedürlere aşağıdaki durumlarda başvurulmaktadır:<br />
• Devletin güvenliğine, insan hayatına veya sağlığına yönelik yakın ve doğrudan tehdidin söz konusu olabileceği<br />
durumlar (Gürcistan),<br />
• Seçim hukukunda (Sırbistan, Makedonya),<br />
• İl meclisinin dağıtılması durumunda (Hırvatistan),<br />
• İdare ile olan iş uyuşmazlıklarında (Azerbaycan, Hırvatistan),<br />
• Kamu ihalelerinde (Makedonya),<br />
• Sığınma konularında (Makedonya),
• İlgili tarafın idarenin bir fiilinin veya kararının uygulanmasının askıya alınması istemiyle başvurduğu<br />
durumlar (Fransa, Lüksemburg, Romanya),<br />
• Koruyucu tedbirlerin alınmasını gerektiren durumlarda (Fransa, Makedonya),<br />
• Aile ilişkilerine dair idari kararların yargı denetimine tabi tutulması ile ilgili davalarda (Macaristan),<br />
• İdari suçların söz konusu olduğu durumlarda (Rusya Federasyonu).<br />
9.12.2 Basitleştirilmiş prosedürler<br />
Adli işlemlerin etkinliğini arttırmanın bir yolu da basitleştirilmiş prosedürlerin uygulamaya konmasından<br />
geçmektedir. Basitleştirilmiş prosedürler çoğunlukla masrafsız olup mahkemede karar verme süreci de daha<br />
kısadır. Birçok ülkede uygulamaya konulan en yaygın basitleştirilmiş hukuk prosedürlerinden biri, kabul edilmiş<br />
mali taleplerle ilgili prosedürlerdir (sözgelimi Almanya’da Mahnverfahren ve BK-İngiltere ve Galler’de<br />
MoneyClaimOnline). Basitleştirilmiş prosedürler ceza hukuku ve idare hukuku davalarında da uygulamaya<br />
konabilir.<br />
Tablo 9.39 Basitleştirilmiş prosedürlerin uygulandığı davalar (S88)<br />
BASİTLEŞTİRİLMİŞ PROSEDÜRLER<br />
Hukuk davaları [küçük talepler] (3 ülke)<br />
Ceza davaları [küçük suçlar] (3 ülke)<br />
Hukuk ve ceza davaları (26 ülke)<br />
Hukuk ve ceza davaları ile idari davalar (14 ülke)<br />
Veri temin edilmemiştir<br />
<strong>Avrupa</strong> Konseyi üye devleti değildir<br />
Basitleştirilmiş prosedürler, bu soruya cevap veren 46 ülke veya birimden 43’ünde hukuk davalarında (küçük<br />
alacaklar), 43’ünde ceza davalarında (düşük ceza gerektiren suçlar), 14’ünde ise idari davalarda uygulanmaktadır.<br />
Basitleştirilmiş prosedürün farklı türleri vardır: duruşmasız veya hâkim odasında yargı kararı verilmesi, tek<br />
hâkim tarafından karar verilmesi, hızlandırılmış prosedür, basitleştirilmiş hüküm, yaptırıma alternatif uygulamalar<br />
vb.<br />
Bu soruya cevap veren ülkelerin en az yarısında, hukuk davalarında basitleştirilmiş prosedürler ödeme<br />
emirlerinde ve/veya küçük alacaklarda uygulanmaktadır. Bunun yanında, <strong>Avrupa</strong> Birliği’ne üye devletler, sınır<br />
195
196<br />
aşırı davalarda küçük uyuşmazlıklarla ilgili dava işlemlerini basitleştirip hızlandırmayı ve masrafları azaltmayı<br />
amaçlayan <strong>Avrupa</strong> Küçük Talepler Prosedürü’ne tabidirler (<strong>Avrupa</strong> Küçük Talepler Prosedürü, davacılara AB<br />
üye devletlerinin yasalarında mevcut prosedürlere alternatif sunmak amacıyla kullanılacaktır). Basitleştirilmiş<br />
prosedürler Fransa’da belirli emirlerin uygulanması amacıyla kullanılmaktadır.<br />
Basitleştirilmiş prosedürler ayrıca karşılıklı rıza ile boşanma davalarında (BK-İskoçya), aile hukukunda veya<br />
ebeveyn yetkisine dair konularda (Bulgaristan, San Marino), icra uygulamalarında (Bulgaristan, Hırvatistan,<br />
Macaristan), iş uyuşmazlıklarında (Bosna Hersek, Bulgaristan, San Marino, Makedonya), ticari uyuşmazlıklarda<br />
(Makedonya) ve fikri mülkiyet davalarında (Bulgaristan) uygulanmaktadır.<br />
Basitleştirilmiş ceza hukuku prosedürleri çoğunlukla ceza gerektiren küçük suçlara (Azerbaycan, Finlandiya,<br />
Macaristan, Litvanya, Lüksemburg, Moldova, Monako, Karadağ, Norveç, Polonya, Portekiz, Türkiye)<br />
veya hafif trafik suçlarına (Hollanda) ilişkin olarak para cezası verilmesi ya da kısa bir süre hapis cezası şeklinde<br />
uygulanmaktadır. Bazı durumlarda mahkeme huzurunda bir suçlama yapılmaksızın savcı yazılı prosedürlere<br />
göre davayı karara bağlamaktadır (Finlandiya). Bazı hallerde ise ceza davası sanığın gıyabında görülebilir<br />
(Macaristan). Bir davanın şartları net ise ve sanık savunmasını hazırlamak için fazladan süre istememişse<br />
hızlandırılmış prosedürler kullanılabilir (Bosna Hersek, Bulgaristan, Finlandiya, Norveç, Litvanya). Duruşma<br />
yapmaksızın cezai yaptırımların uygulanmasına dair başka örnekler de belirtilmiştir (Karadağ). Bir savcı tarafından<br />
teklif edilen ceza, sanığın mahkemede itirafta bulunması halinde hâkimin önüne gelebilir veya anlaşma<br />
yoluna gidilebilir (Bosna Hersek, Gürcistan, Norveç). Polonya’da 24 saat açık olan mahkemeler tarafından<br />
görülen belli bazı cezalık suçlara yönelik kısa bir prosedür vardır. Hollanda’da ceza gerektiren bazı küçük suçlar<br />
idare hukuku kapsamında görülebilir.<br />
Diğer bazı örneklere bakılacak olursa, idare hukuku prosedürlerinde işlem sırasında tarafların hazır bulunma<br />
şartının aranmaması (Gürcistan, Almanya) veya duruşma yerine yazılı prosedüre başvurulması (sözgelimi<br />
Hollanda) söz konusu olabilmektedir.<br />
İşlemlerde uygulanan yöntemler<br />
Adli işlemlerin verimliliğini artırmak amacıyla taraflar (ve avukatları) ile hâkimler, bir davanın nasıl görüleceğini<br />
müzakere etmek imkanına sahip olabilir. Bu soruya cevap veren ülkelerin yarısından fazlasında bu imkan<br />
mevcuttur. Örnek olarak şu durumlar verilebilir: Mahkemeye bilgi ya da delil sunma (Fransa, Makedonya,<br />
Gürcistan, İsveç), duruşma tarihlerinin belirlenmesi (Danimarka, Finlandiya, Fransa, Makedonya, Moldova),<br />
savunmanın cevabını (karşı iddia) hazırlayacağı takvim (Gürcistan), duruşma öncesinde tarafların aralarında<br />
anlaştıkları hukuki ve fiili duruma ilişkin konular (İrlanda), avukatın değerlendirmelerinin mahkemeye<br />
gönderileceği süre sınırının belirlenmesi (Monako), tarafların anlaşmasına tabi olarak yasal süre sınırlarının ya<br />
da mahkeme tarafından belirlenmiş sınırların azaltılması (Norveç) ya da mahkeme bağlantılı arabuluculuk ya<br />
da hızlandırılmış hukuk davası programlarının kullanılması (Slovenya).<br />
9.13 Eğilimler ve sonuçlar<br />
Üye ülke veya birimler, <strong>Avrupa</strong> İnsan Hakları Sözleşmesinde ifade bulan temel ilkelere uyulup uyulmadığını<br />
izlemek amacıyla mahkemelerinin faaliyetleri, iş akışı ve dava işlemlerinin uzunluğu ile ilgili ayrıntılı bilgi<br />
toplama çabalarını sürdürmektedirler. CEPEJ üye ülke veya birimleri CEPEJ’in “GOJUST Rehberini” takibe ve<br />
çalışmalarına bu doğrultuda devam etmeye teşvik etmektedir. Mahkeme faaliyetlerinin daha iyi anlaşılması,<br />
performanslarının artırılması adına gereklidir.<br />
CEPEJ, tesis edilmiş olan iki ana gösterge, yani temizlenme oranı ve dosya işleme süresi ile ilgili analizler<br />
neticesinde ilk sonuçları elde etme konumuna gelmiştir. Mevcut verilerin analizi, <strong>Avrupa</strong>’da ilk derece mahkemelerinin<br />
ceza davalarının getirdiği iş yüküyle başa çıkmada hukuk davalarına nazaran daha etkin olduklarını<br />
göstermektedir.<br />
Genel itibarla Orta ve Doğu <strong>Avrupa</strong>, Güneydoğu <strong>Avrupa</strong> ve Güney <strong>Avrupa</strong> ülkelerinin vatandaşlarının Kuzey<br />
<strong>Avrupa</strong> ve Kafkas ülkelerinin insanlarına oranla uyuşmazlıkları daha çok dava yoluyla çözme eğiliminde oldukları<br />
görülmektedir.<br />
Dava yükleri, mahkemelerin nizasız hukuk davalarına (çoğunlukla tapu ve ticaret sicili işlerine) bakıp bak-
madıklarına bağlı olarak ülkeden ülkeye değişiklik göstermektedir. Bu davaların getirdiği yük de değişiklik göstermektedir.<br />
Fakat bu davaların nizasız konularda mahkemelerin iş yükünü artırması durumunda, ilgili mahkemelerin<br />
nadirde olsa etkin çalışmadıkları anlamına gelmektedir.<br />
Davaların ele alınma biçimleri de ülkeler veya birimler arasında farklılık arz etmektedir. Dava yükünün ağır<br />
olması kendi başına mahkemelerin sorunsuz işlemesine engel teşkil etmemektedir. Nitekim, bazı ülkelerde<br />
(Avusturya, Rusya Federasyonu ve Gürcistan) mahkemeler ciddi hacimlere ulaşmış davaları nispeten hızlı<br />
şekilde değerlendirmektedir. Bazı ülkeler yeni açılan dava hacmini eritmeyi ve/veya dava yığılmasını azaltmayı<br />
başarırken, diğer bazı ülkelerde görülmeyi bekleyen davalar yığılmalara yol açmaktadır. Bu iki kategoriden söz<br />
ederken şu noktanın altını çizmek gerekir: Dava değerlendirme verimliliğinin düşme eğiliminde olduğu ülkeler<br />
her ne kadar şu aşamada yeni açılan dava akışlarıyla başa çıkamama sorunu yaşamasalar da bu göstergeleri<br />
uyarı niteliğinde kabul etmeli ve yakından (ve sürekli biçimde) takip etmelidirler.<br />
Geçiş sürecindeki birçok ülkenin (örneğin, Gürcistan ve Rusya Federasyonu) mahkemelerinin sergilediği<br />
iyi performansın dikkatlere sunulması gereklidir. Mevcut reformlar ve yargıya yapılan yatırımlar gerçekten de<br />
ümit verici sonuçlar doğurmaktadır.<br />
197
198
10. BÖLÜM SAVCILAR<br />
<strong>Avrupa</strong> Konseyi Bakanlar Komitesinin 6 Ekim 2000 tarihinde kabul ettiği 2000(19) sayılı tavsiye kararında<br />
savcılar şu şekilde tanımlanır: “Yasa ihlalinin cezai bir yaptırımı gerektirdiği durumlarda bireylerin haklarını ve<br />
cezai adalet sisteminin etkinliğini dikkate almak suretiyle yasanın uygulanmasını toplum adına ve kamu yararını<br />
gözeterek güvence altına alan kamu görevlileri.”<br />
Bütün üye ülkelerde zaman zaman farklı bir şekilde adlandırılsa da savcılık görevlerini yürüten bir kamu<br />
mercii vardır. Ancak, üye ülkelerde veya birimlerde, hâkimlik makamı nispeten homojen bir yapı gösterse de<br />
savcılık makamı biraz homojenlikten uzaktır. Savcılar bütün <strong>Avrupa</strong> ülkelerinde veya birimlerinde ceza davalarının<br />
kovuşturulmasında önemli bir role sahiptirler. Ayrıca, bu ülkelerin veya birimlerin çoğunda hukuk ve<br />
hatta idari hukuk alanında da sorumluluk üstlenmektedirler. Dikkate alınması gereken diğer önemli bir husus<br />
da savcının farklı özerklik düzeyleridir. Savcılar bazı ülkelerde veya birimlerde hâkimle aynı düzeyde bağımsızlığa<br />
sahipken, bazı ülkelerde ise ceza hukuku politikaları <strong>Adalet</strong> Bakanlığından yönlendirilmekte ve savcıların<br />
bağımsızlık düzeyi sınırlı kalmaktadır.<br />
Savcıların görev ve statülerinin daha iyi anlaşılabilmesi için, bu bölüm okunurken tarihten gelen bu ikilik<br />
akılda tutulmalıdır.<br />
10.1 Savcı, benzer görevleri bulunan kişi ve savcılık personeli sayısı<br />
Tablo 10.1 2008 yılında savcılar, savcıya benzer görevleri bulunan kişiler ve savcılık hizmetlerine tahsis<br />
edilen savcı harici personel (S58, S59, S 60) TZE<br />
Ülke<br />
Savcı sayısı<br />
100,000 ülke<br />
sakini başına<br />
savcı sayısı<br />
Savcıya benzer<br />
görevleri bulunan<br />
kişi sayısı<br />
Savcılık sistemine<br />
tahsis edilen savcı<br />
dışındaki personel<br />
sayısı<br />
100,000 ülke sakini<br />
başına savcılık<br />
sistemine tahsis<br />
edilen savcı dışındaki<br />
personel sayısı<br />
Savcı başına<br />
savcı dışındaki<br />
personel sayısı<br />
Arnavutluk 321 10.1 427 13.5 1.3<br />
Andora 5 5.9 5 5.9 1.0<br />
Ermenistan 337 10.5 289 9.0 0.9<br />
Avusturya 318.5 3.8 144.28 271.2 3.3 0.9<br />
Azerbaycan 1 160 13.4 VY 800 9.3 0.7<br />
Belçika 833 7.8 2 815.2 26.4 3.4<br />
Bosna Hersek 304 7.9 465 12.1 1.5<br />
Bulgaristan 1 522 19.9 VY VY VY<br />
Hırvatistan 570 12.9 894 20.2 1.6<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi<br />
Çek Cumhuriyeti 1 239 11.9 1 530 14.7 1.2<br />
Danimarka 607 11.1 VY<br />
Estonya 189 14.1 88 6.6 0.5<br />
Finlandiya 329 6.2 VY 174 3.3 0.5<br />
Fransa * 1 908 3.0 VY (18 586)*<br />
Gürcistan 402 9.2 284 6.5 0.7<br />
Yunanistan 530 4.7 VY<br />
Macaristan 1 686 16.8 VY 2 303 22.9 1.4<br />
İzlanda 10 3.1 24 6 1.9 0.6<br />
İrlanda 84 1.9 VY 111 2.5 1.3<br />
İtalya 2 018 3.4 1701 9 872 16.6 4.9<br />
Letonya 523 23.0 425 18.7 0.8<br />
Litvanya 863 25.7 170 558 16.6 0.6<br />
Lüksemburg 45 9.1 76 15.4 1.7<br />
Malta 9 2.2 VY 39 9.4 4.3<br />
Moldova 770 21.6 773 21.6 1.0<br />
Monako 4 12.9 6 19.3 1.5<br />
Karadağ 86 13.9 118 19.0 1.4<br />
199
Ülke<br />
Savcı sayısı<br />
100,000 ülke<br />
sakini başına<br />
savcı sayısı<br />
Savcıya benzer<br />
görevleri bulunan<br />
kişi sayısı<br />
Savcılık sistemine<br />
tahsis edilen savcı<br />
harici personel<br />
sayısı<br />
10,20,000 ülke<br />
sakini başına savcılık<br />
sistemine tahsis<br />
edilen savcı harici<br />
personel sayısı<br />
Savcı başına<br />
savcı harici<br />
personel sayısı<br />
Hollanda 756 4.6 3 682 22.4 4.9<br />
Norveç 730 15.4 57 1.2 0.1<br />
Polonya 5 379 14.1 VY 6 900 18.1 1.1<br />
Portekiz 1 341 12.6 1 676 15.8 1.2<br />
Romanya 2 379 11.1 3 380 15.7 1.4<br />
Rusya Federasyonu 30 315 21.3 12 259 8.6 0.4<br />
San Marino 3 9.6 VY 4 12.8 1.3<br />
Sırbistan 689 9.4 VY 950 12.9 1.4<br />
Slovakya 897 16.6 842 15.6 0.9<br />
Slovenya 175 8.6 20 216 10.7 1.2<br />
İspanya 2 178 4.8 VY 1 986 4.4 0.9<br />
İsveç 831 9.0 356 3.9 0.4<br />
İsviçre 426 5.5 693 9.0 1.6<br />
Makedonya 181 8.9 176 8.6 1.0<br />
Türkiye 4 222 5.9 3 692 5.2 0.9<br />
Ukrayna<br />
BK-İngiltere ve Galler 2 868 5.3 VY 4 745 8.7 1.7<br />
BK-Kuzey İrlanda VY<br />
BK-İskoçya 440 8.5 1 092 21.1 2.5<br />
Ortalama 10.4 12.2 1.4<br />
Ortanca 9.3 12.4 1.2<br />
Minimum 1.9 1.2 0.1<br />
Maksimum 25.7 26.4 4.9<br />
* Fransa: Savcılık sistemine tahsis edilen personele dair veriler, hem hâkimler hem savcılar için çalışan personeli kapsamaktadır;<br />
<strong>Avrupa</strong>’ya ait ortalama veya ortanca değerlerin hesaplanmasında dikkate alınmamıştır.<br />
Yorumlar<br />
Avusturya: Savcıya benzer görevleri bulunan kişilerin sayısı (144.28), toplam savcı sayısına dâhil edilmemiştir.<br />
Fransa: Hâkimler ve savcılar için çalışan personel sayısını ayırmak mümkün olmamıştır. Verilen rakam her ikisini de<br />
kapsamaktadır ve bu rakam <strong>Avrupa</strong>’ya ait ortalama ve ortanca değerlerin hesaplanmasında dikkate alınmamıştır.<br />
Gürcistan: Verilen sayı savcı statüsüne sahip bütün personeli içermektedir. Ancak, yönetici pozisyonlarında bulunan<br />
veya idari görevlerden sorumlu savcılar genellikle mahkemede temsil gibi savcılık işlevlerini icra etmemektedirler. Aktif<br />
olarak savcılık işlevlerini icra eden savcıların sayısı 272’dir.<br />
İrlanda: Savcıların sayısı, Devlet adına Dublin dışındaki bölgelerde kovuşturma yapmak amacıyla istihdam edilen özel<br />
savcıları (32 savcı) ve bunların destek personellerini kapsamamaktadır.<br />
İtalya: 2009 verileri.<br />
Norveç: Savcı dışındaki personel sayısına yalnızca Yüksek Savcılık Makamlarında bulunan personel dâhildir.<br />
Polonya: Ayrıca savcı olarak görevlendirilmeyi bekleyen 902 savcı adayı bulunmaktadır.<br />
BK-İngiltere ve Galler: 2009 verileri.<br />
200
Şekil 10.2 2008 yılında 100.000 ülke sakini başına savcı sayısı (S58)<br />
100.000 ÜLKE SAKİNİ BAŞINA SAVCI SAYISI<br />
0 < 5 (9 Ülke)<br />
5 < 10 (15 Ülke)<br />
10 < 15 (12 Ülke)<br />
15 < 20 (4 Ülke)<br />
20 < 26 (4 Ülke)<br />
Veri temin edilmemiştir<br />
<strong>Avrupa</strong> Konseyi üye devleti değildir<br />
100.000 kişi başına en yüksek savcı sayısının Orta ve Doğu <strong>Avrupa</strong> ülkelerinde (Bulgaristan, Macaristan,<br />
Letonya, Litvanya, Moldova, Slovakya, Rusya Federasyonu) ve ayrıca Norveç’te olduğu görülmektedir. 9<br />
ülkede (Avusturya, Fransa, Yunanistan, İzlanda, İrlanda, İtalya, Malta, İspanya, Hollanda) ise 100.000 kişi<br />
başına düşen savcı sayısı 5’in altındadır.<br />
İtalya’daki savcıların sayısına dikkat çekilmelidir, zira bu rakama meslekten (profesyonel) olmayıp görev<br />
yapan 1.701 savcı da dâhildir. Savcılık görevine benzer görevler yapan personelin bulunduğu diğer 17 ülke<br />
veya birim içerisinden pek azı (Avusturya, İzlanda, İtalya, Litvanya, Slovenya) bu görevlilerle ilgili veri sağlamıştır.<br />
Bu görevliler de savcı sayısına dâhil edilebilir. Avusturya’da, Savcılık Bürosuna (Bezirksanwälte) bağlı<br />
bazı görevlilerin özel bir eğitimin ardından bir savcı gözetiminde çalışmalarına imkan tanınmaktadır (her ne<br />
kadar Rechtspfleger’e oldukça benzer olsa da yetkileri ve nitelikleri daha azdır). İzlanda, Yunanistan, Malta,<br />
Polonya ve Fransa’da polis memurları (officier du ministère public), savcıya benzer yetkilere sahiptirler. BK-<br />
İngiltere ve Galler’de bazı kamu kurumlarında ilgili kurumun görev alanında uzmanlaşmış savcılar bulunmaktadır.<br />
Finlandiya’da <strong>Adalet</strong> Bakanı ve Parlamento Ombudsmanı savcı olarak hareket edebilir. İrlanda’da savcılık<br />
müdürünün işinin büyük kısmı, kamu görevlisi olarak çalışan avukatlar yerine özel avukatlar tarafından yürütülmektedir.<br />
201
Şekil 10.3 2008 yılında 100.000 ülke sakini başına savcı sayısı ve savcı dışındaki personel sayısı (S58, S59)<br />
İrlanda<br />
Malta<br />
Fransa<br />
İzlanda<br />
İtalya<br />
Avusturya<br />
Hollanda<br />
Yunanistan<br />
İspanya<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
İsviçre<br />
Türkiye<br />
Andora<br />
Finlandiya<br />
Belçika<br />
Bosna Hersek<br />
BK-İskoçya<br />
Slovenya<br />
Makedonya<br />
İsveç<br />
Lüksemburg<br />
Gürcistan<br />
Sırbistan<br />
San Marino<br />
Arnavutluk<br />
Ermenistan<br />
Romanya<br />
Danimarka<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Portekiz<br />
Hırvatistan<br />
Monako<br />
Azerbaycan<br />
Karadağ<br />
Estonya<br />
Polonya<br />
Norveç<br />
Slovakya<br />
Macaristan<br />
Bulgaristan<br />
Rusya Federasyonu<br />
Moldova<br />
Letonya<br />
Litvanya<br />
0,0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0 30,0<br />
100.000 kişi başına savcı dışındaki personel<br />
100.000 kişi başına savcı sayısı<br />
Fransa: Veriler, savcı ve hâkim sayısının yanısıra hâkim harici ve savcı harici personel sayısını da içermektedir.<br />
202
Şekil 10.4 Bir savcı başına düşen savcı dışındaki personel sayısı (S60, S58)<br />
Norveç<br />
Rusya Federasyonu<br />
İsveç<br />
Estonya<br />
Finlandiya<br />
İzlanda<br />
Litvanya<br />
Azerbaycan<br />
Gürcistan<br />
Letonya<br />
Avusturya<br />
Ermenistan<br />
Türkiye<br />
İspanya<br />
Slovakya<br />
Makedonya<br />
Andora<br />
Moldova<br />
Polonya<br />
Slovenya<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Portekiz<br />
İrlanda<br />
Arnavutluk<br />
San Marino<br />
Macaristan<br />
Karadağ<br />
Sırbistan<br />
Romanya<br />
Monako<br />
Bosna Hersek<br />
Hırvatistan<br />
İsviçre<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
Lüksemburg<br />
BK-İskoçya<br />
Belçika<br />
Malta<br />
Hollanda<br />
İtalya<br />
0,1<br />
0,4<br />
0,4<br />
0,5<br />
0,5<br />
0,6<br />
0,6<br />
0,7<br />
0,7<br />
0,8<br />
0,9<br />
0,9<br />
0,9<br />
0,9<br />
0,9<br />
1,0<br />
1,0<br />
1,0<br />
1,1<br />
1,2<br />
1,2<br />
1,2<br />
1,3<br />
1,3<br />
1,3<br />
1,4<br />
1,4<br />
1,4<br />
1,4<br />
<strong>Avrupa</strong> ortalaması = savcı başına 1.4 savcı<br />
harici personel<br />
<strong>Avrupa</strong> ortancası = savcı başına 1.2 savcı<br />
harici personel<br />
1,5<br />
1,5<br />
1,6<br />
1,6<br />
1,7<br />
1,7<br />
2,5<br />
3,4<br />
4,3<br />
4,9<br />
4,9<br />
0,0 1,0 2,0 3,0 4,0 5,0 6,0<br />
Savcılık sisteminin teşkilatlanması ülkeler veya birimler arasında farklılık arz etmektedir. Üye ülkelerin veya<br />
birimlerin çoğunluğunda (25) personel sayısı savcı sayısına eşittir (bu rakamların eşit olduğu ülkeler Makedonya,<br />
Andora ve Moldova’dır). Diğer ülkelerde savcıların sayısının az olmasına karşılık savcılarla çalışan personel<br />
sayısı fazladır; bu yüzden, çok sayıda hazırlık görevi bu personele veriliyor olabilir (İtalya, Hollanda, Malta ve<br />
Belçika). Norveç, Rusya Federasyonu ve İsveç’te savcı sayısı yüksek iken personel sayısı azdır.<br />
203
Şekil 10.5 2004 – 2008 yılları arasında savcı sayısında görülen yıllık ortalama değişim (S58)<br />
Malta<br />
Avusturya<br />
İzlanda<br />
Türkiye<br />
Slovakya<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
Hollanda<br />
İspanya<br />
Andora<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Macaristan<br />
Lüksemburg<br />
Bosna Hersek<br />
Portekiz<br />
Azerbaycan<br />
İsveç<br />
Danimarka<br />
Fransa<br />
Karadağ<br />
Norveç<br />
Slovenya<br />
Hırvatistan<br />
Yunanistan<br />
Estonya<br />
Litvanya<br />
Moldova<br />
Monako<br />
Polonya<br />
Finlandiya<br />
İtalya<br />
Belçika<br />
Romanya<br />
Letonya<br />
Sırbistan<br />
İrlanda<br />
Gürcistan<br />
Ermenistan<br />
Rusya Federasyonu<br />
BK-İskoçya<br />
-44,5%<br />
-0,1%<br />
-0,2%<br />
-3,0%<br />
-3,4%<br />
-4,9%<br />
-6,9%<br />
-7,2%<br />
-8,3%<br />
-13,1%<br />
-25,4%<br />
-25,8%<br />
22,5%<br />
21,4%<br />
19,5%<br />
18,5%<br />
13,4%<br />
12,6%<br />
12,4%<br />
11,9%<br />
11,8%<br />
7,8%<br />
7,7%<br />
7,4%<br />
5,3%<br />
5,0%<br />
4,6%<br />
4,1%<br />
3,7%<br />
1,9%<br />
1,8%<br />
1,8%<br />
1,2%<br />
1,1%<br />
1,1%<br />
0,8%<br />
0,8%<br />
0,3%<br />
0,0%<br />
-60 -40 -20 0 20 40<br />
2004 – 2008 yılları arasında savcı sayılarında nispi bir istikrar gözlemlenmektedir. Yıllık ortalama %+1.5<br />
oranında bir artış eğilimi söz konusudur. Bununla birlikte, bu sayılarda kayda değer azalma ve artış görülen<br />
durumlar da vardır. Gürcistan, Ermenistan, Rusya Federasyonu ve BK-İskoçya’da %10’un üzerinde önemli bir<br />
düşüşe karşılık İspanya, Hollanda, BK-İngiltere ve Galler, Slovakya, Türkiye ve Avusturya’da önemli artışlar<br />
görülmekte iken, savcı sayıları İspanya, Hollanda ve Avusturya’da 2008 itibariyle halen çok düşüktür. Andora,<br />
İzlanda ve Malta’daki artış dikkat çekicidir, zira bu üç ülkedeki savcıların mutlak sayısı ciddi oranda düşüktür.<br />
204
10.2 Savcıların rol ve yetkileri<br />
10.2.1 Ceza hukuku<br />
Şekil 10.6 Savcıların ceza işlemlerindeki rol ve yetkileri (S98)<br />
50<br />
40<br />
30<br />
20<br />
10<br />
16<br />
22<br />
26 29<br />
39 40 40 43 44 45 46<br />
0<br />
Diğer önemli yetkiler<br />
Yargı kararı olmaksızın bir ceza<br />
veya tedbir uygulaması veya<br />
müzakeresi yürüterek davayı<br />
sonlandırmak<br />
İnfaz usulünü denetlemek<br />
Soruşturma yürütmek<br />
Hâkime ceza önermek<br />
Polis soruşturması yürütmek ya<br />
da denetlemek<br />
Gerektiğinde hâkimden<br />
soruşturma tedbirleri talep etmek<br />
Yargı kararına gerek olmadığı<br />
gerekçesiyle davayı düşürerek<br />
sonlandırmak<br />
Temyize götürmek<br />
Suçlamada bulunmak<br />
Davayı mahkemeye sunmak<br />
Not: Ekte yer alan “ülke profilleri”ne müracaat ediniz.<br />
Savcılar ceza işlemlerinin ilk ve ara aşamalarında belirgin bir rol üstlenmekte iken, nihai aşamalardaki rolleri<br />
nispeten sınırlıdır.<br />
Bu soruya cevap veren ülke ve birimlerin hepsi (46), savcıların davayı mahkemeye götürme yetkisine haiz<br />
olduklarını ifade etmiştir. Bu ülke veya birimlerden 45’inde savcı sanığa suçlamada bulunma yetkisine sahiptir.<br />
Bunun tek istisnasına BK-İskoçya’da rastlanmaktadır. 44 ülke veya birimde savcı temyiz işlemlerinde de rol<br />
almaktadır.<br />
40 ülke veya birimde savcı polis soruşturması yürütebilmekte veya bu soruşturmaları denetleyebilmektedir.<br />
Bu görevin savcıya verilmediği üye ülke veya birimler Güney Kıbrıs Rum Yönetimi, Finlandiya, İrlanda,<br />
Malta, Slovenya ve BK-İngiltere ve Galler’dir. Ayrıca, 29 ülke veya birim savcıların soruşturma yürütme yetkisine<br />
sahip olduğunu ifade etmiştir. 40 ülke veya birimde savcılar hâkimden spesifik soruşturma tedbirleri<br />
uygulanması talebinde bulunabilmektedir. Bu durum Ermenistan, Azerbaycan, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi,<br />
İrlanda, Ukrayna ve BK-İngiltere ve Galler’deki savcılar için söz konusu değildir.<br />
39 ülke veya birimde savcı hâkime ceza önerisinde bulunabilmektedir. Bu yetki Avusturya, Güney Kıbrıs<br />
Rum Yönetimi, Rusya Federasyonu, San Marino, Makedonya, Ukrayna ve BK-İngiltere ve Galler’de söz konusu<br />
değildir. 43 ülke veya birimde savcı davayı hakim kararına gerek olmaksızın düşürebilmektedir. Andora,<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi, İtalya, Polonya ve İspanya’da savcıların bu yetkisi yoktur. Ülkelerin yalnızca yarısına<br />
yakın bir bölümünde savcı hakim kararına gerek olmaksızın ceza veya tedbir uygulanması veya müzakere<br />
edilmesi yetkisine haizdir.<br />
16 üye ülkede savcılar başka önemli yetkilere sahiptirler. Örneğin, savcı sanıkla ceza konusunda anlaşmak<br />
amacıyla müzakerede bulunma yetkisine sahiptir (Bosna Hersek ve Polonya’da) ki bu işlem prosedürde basitleşmeyi<br />
sağlamaktadır. (Gürcistan). Fransa’da savcılar güvenlikte, önleyici çalışmalarda ya da örneğin aile içi<br />
şiddete karşı yerel politikalarda pay sahibidirler. Savcılar Yunanistan’da ıslah kurumlarını denetleme ve kontrol<br />
yetkisine sahiptirler, Letonya’da ise reşit olmayan veya engelli tutukluların çıkarlarını korumaktadırlar. Slovenya<br />
savcıların yargı kararlarına karşı olağanüstü kanun yolları uygulayabildiklerini ifade etmiştir. Hırvatistan,<br />
Fransa, Slovenya ve Rusya Federasyonu’nda savcılar arabuluculuk görevlerini yürütebilmektedirler (bkz. Bölüm<br />
6).<br />
205
10.2.2 Ceza hukuku dışındaki alanlar<br />
Savcıların asıl görevinin ceza davalarının kovuşturulması olduğu aşikârdır. Bununla birlikte, üye ülkelerin<br />
veya birimlerin çoğunda (39 olan bu rakam bir önceki değerlendirme dönemine göre artmıştır) savcılar hukuk<br />
veya idare hukuku alanlarında da rol oynayabilmektedir. Ancak, bu rol Arnavutluk, Avusturya, Danimarka,<br />
Gürcistan, İtalya, Malta, Hollanda, Norveç ve BK-İskoçya’da sayıca az davayla sınırlıdır.<br />
Savcıların hukuk veya idare hukuku davalarında rol almasına imkân vermeyen ülke sayısı yalnızca 7’dir:<br />
Estonya, Finlandiya, İzlanda, İrlanda, Karadağ, İsveç ve İsviçre.<br />
Şekil 10.7 Savcıların hukuk ve/veya idare hukuku davalarındaki rolü (S99)<br />
SAVCILARIN HUKUK VE/VEYA İDARE HUKUKU<br />
DAVALARINA MÜDAHALESİ<br />
Evet (40 ülke)<br />
Hayır (7 ülke)<br />
Veri temin edilmemiştir<br />
<strong>Avrupa</strong> Konseyi Üye Devleti değildir<br />
Andora, Malta, Monako ve San Marino: Savcıların hukuk ve/veya idare hukuku davalarına müdahalesi.<br />
Üye devletlerin üçte biri (Avusturya, Bosna Hersek, Çek Cumhuriyeti, Fransa, Gürcistan, Litvanya, Lüksemburg,<br />
Malta, Moldova, Monako, Polonya, Slovakya, Slovenya, İspanya, Makedonya ve Türkiye) savcıların<br />
kamu yararını temsil ettiğini ve hukuk ve/veya idare hukuku davalarında yargılamanın hukuka uygunluğunu<br />
koruduğunu ifade etmiştir. 9 üye ülke (Ermenistan, Azerbaycan, Hırvatistan, Gürcistan, Yunanistan,<br />
Malta, Moldova, Portekiz ve Slovakya) ise savcıların davalarda Devleti, Bakanlıkları ve diğer devlet kurumlarını<br />
temsil ettikleri cevabını vermiştir.<br />
17 ülke ve birimde (Arnavutluk, Andora, Avusturya, Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Fransa, Gürcistan, Macaristan,<br />
İtalya, Moldova, Norveç, Portekiz, Romanya, San Marino, Slovakya, İspanya ve Türkiye) savcılar<br />
hukuk davalarında reşit olmayan kişiler, mağdurlar, engelliler, ehliyetsiz ve kayıp kişiler gibi dezavantajlı kişilerin<br />
çıkarlarını savunmakta ve aile hukuku davalarında önemli bir rol oynamaktadırlar. Evlilik iptali, kişinin kanuni<br />
ehliyetine karar verilmesi, kişilerin kayıp veya ölü ilan edilmesi, vatandaşlık verilmesi, çocuğun velayetinin<br />
iadesi (veya velayet haklarının kaldırılması), velayet haklarından mahrumiyet veya evlat edinme gibi sorumlulukları<br />
da bulunabilmektedir. Savcıların medeni hukuk alanında sahip oldukları diğer yetkiler iflas davaları<br />
206
(Çek Cumhuriyeti ve Slovakya), mağdurların tazmini (Gürcistan ve Norveç), iş kazaları ve meslek hastalıkları<br />
(Portekiz) ve varlıkların ıskatıdır (BK-İngiltere ve Galler ve BK-İskoçya). Rusya Federasyonu’nda savcılar ayrıca<br />
vatandaşların hak ve özgürlüklerini savunurlar ve belirli günlerde kabul saatleri vardır. Bunun dışında, pek çok<br />
kategorideki hukuk davasında arabuluculuk görevi yapmaları da mümkündür; Hırvatistan’da da aynı durum<br />
geçerlidir (bkz. Bölüm 6). Savcılar Fransa’da kamu görevleri için aday gösterebilmekte ve bu göreve gelenlerin<br />
fiillerini denetleyebilmekte, Monako’da ise mütevelli ve hukuk danışmanı listelerini denetlemektedirler.<br />
Savcılar 14 ülkede, yani Azerbaycan, Bulgaristan, Danimarka, Gürcistan, Litvanya, Moldova, Hollanda,<br />
Portekiz, Rusya Federasyonu, Sırbistan, Slovenya, İspanya, Makedonya ve Türkiye’de idare hukuku davalarına<br />
dâhil olmaktadır. Sözgelimi, Azerbaycan’da savcı Anayasanın uygulanması ve yürütülmesi ile yasama<br />
tasarruflarını denetler. Savcı Hollanda’da küçük trafik ihlallerine idari para cezası uygulayabilmektedir.<br />
Danimarka’da bir kişi yanlış bir cezai suçlama sonucunda zarar gördüğünü iddia ederse savcı davayı idari<br />
açıdan değerlendirebilir. İspanya’da savcılar kamu idarelerinin fiillerine karşı temel hakların korunmasına dair<br />
takibatta yer alabilir.<br />
10.3 Savcıların dava işlemleri<br />
Aşağıdaki tabloda savcılar tarafından ilk derecede değerlendirilen ceza davası sayısı ile ilgili bilgiler yer almaktadır.<br />
8 ülke veya birim (Andora, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi, Yunanistan, İzlanda, Norveç, San Marino,<br />
İsviçre ve BK-Kuzey İrlanda) bu konuda 2008 verilerini sağlayamamıştır. Avusturya’nın savcıların takip ettiği<br />
davalarla ilgili verdiği tahmini rakamlar ceza davası dışındaki davaları da içermektedir.<br />
Sağlanan rakamlara trafik davalarının dâhil olduğunu (Avusturya, Danimarka, Finlandiya, Fransa, Macaristan,<br />
Letonya, Monako, Karadağ, Sırbistan, Slovenya, BK-İngiltere ve Galler, BK-İskoçya) ya da olmadığını<br />
(Belçika, Bosna Hersek, Hırvatistan, Hollanda, Rusya Federasyonu, Slovenya) belirten ülke veya birim sayısı<br />
18 ile sınırlı kalmıştır.<br />
Okuyucu için not: Trafik suçlarının yukarıdaki verilere dâhil olup olmadığını belirten üye devletlerin sayısı<br />
azdır, oysa bunlar savcılar tarafından değerlendirilen davaların sayısını önemli ölçüde etkilemektedir. Bu<br />
yüzden, ülke veya birimlerin karşılaştırılmasına dayalı ilgili analizler, ancak trafik suçlarını bu rakamlara dâhil<br />
eden veya etmeyen ülke/birim kümelerinin göz önünde tutulmasıyla yapılabilir.<br />
Tablo 10.8 2008 yılında savcıların dava yönetimi (S100)<br />
Ülke<br />
Savcı<br />
tarafından<br />
takip edilen<br />
Bitirilen<br />
toplam dava<br />
sayısı<br />
Suçlunun<br />
tespit<br />
edilememesi<br />
Devam etmeme nedeni:<br />
Kanıtlanmış<br />
suç veya<br />
spesifik<br />
hukuki durum<br />
olmaması<br />
Yerinde<br />
görülmemesi<br />
Savcı tarafından<br />
ceza uygulanan<br />
ya da tedbir<br />
üzerinde<br />
anlaşmayla<br />
sonuçlanan dava<br />
sayısı<br />
Savcı tarafından<br />
mahkemeye<br />
götürülen dava<br />
sayısı<br />
Arnavutluk 21 208 4 647 4 632 6 497<br />
Ermenistan 10 167 3 843 2 004 615 1 224 2 511<br />
Avusturya 604 928 156 524 351 156 163 10 38 208 71 684<br />
Azerbaycan 2 923 512 88 415 9 966<br />
Belçika 689 397 484 702 166 929 142 954 174 819 7 436 19 853<br />
Bosna Hersek 73 055 8 789 13 406 17 371<br />
Bulgaristan 258 392 231 489 26 903 UD 43 736<br />
Hırvatistan 85 069 48 481 28 666 16 757 3 058 0 28 838<br />
Çek Cumhuriyeti 74 406 10 646 682 9 964 63 079<br />
Danimarka 589 959 561 012<br />
Estonya 40 860 26 277 15 808 7 045 4 014 3 424<br />
Finlandiya 85 610 10 364 65 744<br />
Fransa 5 101 119 3 445 648 2 743 699 482 429 219 520 611 945 668 946<br />
207
Ülke<br />
Savcı<br />
tarafından<br />
takip edilen<br />
Bitirilen<br />
toplam dava<br />
sayısı<br />
Suçlunun<br />
tespit<br />
edilememesi<br />
Devam etmeme nedeni:<br />
Kanıtlanmış<br />
suç veya<br />
spesifik<br />
hukuki durum<br />
olmaması<br />
Yerinde<br />
görülmemesi<br />
Savcı tarafından<br />
ceza uygulanan<br />
ya da tedbir<br />
üzerinde<br />
anlaşmayla<br />
sonuçlanan dava<br />
sayısı<br />
Savcı tarafından<br />
mahkemeye<br />
götürülen dava<br />
sayısı<br />
Gürcistan 63 947 27 114 27 114 20 914<br />
Macaristan 156 565 358 779 178 396 180 383 16 447 69 470<br />
İrlanda 16 140<br />
İtalya 3 270 906 1 666 943 1 666 943 624 266<br />
Letonya 14 603 2 544 159 2 385 UD 1 726 11 861<br />
Litvanya 84 141 61 513 40 418 21 095 UD 2 673 12 416<br />
Lüksemburg 42 454 5 246 5 246 327 11 689<br />
Moldova 48 152 7 184 7 184 1 438 10 340<br />
Monako 2 379 1 551 645 906 0 0 828<br />
Karadağ 10 859 2 835 1 550 1 260 25 72 7 795<br />
Hollanda 260 228 35 339 UD 17 405 17 934 68 290 155 879<br />
Polonya 1 124 783 321 739 167 216 154 523 UD 202 161 369 813<br />
Portekiz 544 712 75 511<br />
Romanya 1 193 614 458 238 UD 458 238 UD UD 34 236<br />
Rusya Federasyonu 188 419 4 087 UD 4 087 UD UD 168 881<br />
Sırbistan 126 750 23 583 UD 23 583 61 534<br />
Slovakya 205 468 UD 6 039 30 070<br />
Slovenya 84 026 65 464 50 172 11 808 3 484 UD 15 150<br />
İspanya 4 460 666 2 729 118 2 320 630 408 488 UD UD 284 078<br />
İsveç 691 988 52 508 200 212<br />
Makedonya 37 577 20 563 15 801 4 762 UD 11 680 12 913<br />
Türkiye 1 067 045 1 153<br />
BK-İngiltere ve Galler 1 137 375 98 827 4 005 94 822 UD 1 041 354<br />
BK-İskoçya 284 859 3 603 UD 3 603 UD 61 451 UD<br />
208<br />
Yorumlar<br />
Belçika: Federal savcılık ve 27 nci savcılık ofisinin rakamları dâhil edilmemiştir. Ceza veya tedbir uygulanması veya<br />
görüşmesiyle sonlandırılan 7.436 dava, cezai işlem uygulanarak sonuçlandırılan 5.075 dava ile cezai arabuluculuk ile<br />
sonuçlandırılan 2.361 davayı içermektedir.<br />
Bosna Hersek: Savcılar tarafından yürütülen anlaşma görüşmelerini mahkemeler karara bağlar.<br />
Bulgaristan: Kanıtlanmış suç ya da spesifik hukuki durum bulunmaması nedeniyle devam ettirilmeyen davalar arasında<br />
cezayı gerektiren suç teşkil etmeyen 22.326 fiil ve delil yetersizliği nedeniyle devam ettirilmeyen 4.577 dava yer<br />
almaktadır.<br />
Çek Cumhuriyeti: Suçlunun hazır bulunmaması nedeniyle fiilin vuzuha kavuşturulamadığı, hastalık nedeniyle duruşmaya<br />
çıkamadığı, akıl hastalığı nedeniyle kovuşturmanın manasını anlama kabiliyetinden yoksun olduğu veya iade<br />
sürecinin devam ettiği 353 dava spesifik bir hukuki durum olmaması sebebiyle devam ettirilmemiştir.<br />
Estonya: Savcıların mahkemeye götürdüğü davaların sayısına yerindelik nedeniyle devam ettirilmeyen davalar<br />
dâhildir.<br />
Macaristan: Ceza davası olarak devam ettirilmeyip kovuşturması farklı bir organ marifetiyle yapılan trafik suçları, kanıtlanmış<br />
suçun veya spesifik bir hukuki durumun olmaması nedeniyle devam ettirilmeyen davalara dâhildir.<br />
İtalya: Savcı bir dava konusunda kendi başına devam ettirmeme kararı veremez veya davayı sonlandıramaz. Davanın<br />
sonucuyla ilgili her zaman mahkeme kararı çıkarmak zorundadır.<br />
Moldova: Savcıların teslim aldığı davalar, görülmeyi bekleyen davalar anlamına geldiğinden 1 Ocak 2008 tarihinden<br />
önce açılan davaları da içermektedir.
Hollanda: Yalnızca ağır ceza davaları gösterilmiştir. Diğer ülkelerde ceza hukuku kapsamında değerlendirilen pek çok<br />
küçük trafik suçu idare hukuku alanında değerlendirilmektedir (Lex Mulder).<br />
Polonya: Savcılar kendi kararlarıyla ceza veremezler. Mahkeme müzakere edilen cezayı kabul edebilir ve delille ilgili<br />
şekil işlemlerine gerek olmaksızın hüküm verebilir.<br />
Rusya Federasyonu: 2008 yılında 15.451 dava suçlunun tespit edilememesi nedeniyle askıya alınmıştır (bu durum<br />
devam ettirmeme anlamına gelmemektedir). Suçun kanıtlanamaması veya spesifik hukuki durumun bulunmaması nedeniyle<br />
devam ettirilmeyen 4.087 davaya kanıtlanmış suçun bulunmadığı 1.003 dava, maddi unsurun bulunmadığı 2.629<br />
dava, zamanaşımına uğrayan 443 dava ile affa konu olan 12 dava dâhildir.<br />
Sırbistan: Yalnızca suçlunun tespit edildiği davalara ait rakamlardır.<br />
Slovenya: Savcının, suçlunun tespit edilmesinin mümkün olmaması nedeniyle bir davayı devam ettirmemesi söz konusu<br />
edilemez. Yerindelik nedenleriyle devam ettirilmeyen dava sayısı, ceza gerektiren küçük suçların yanında kovuşturmanın<br />
başarıyla ertelenmesi ve uzlaşma sağlanması neticesinde düşürülen alternatif davaları da içermektedir.<br />
İspanya: Verilen rakamlar, savcının takibinde olmasına rağmen, ceza işlemlerinin soruşturma aşamasının soruşturma<br />
hâkiminin sorumluluğunda olması nedeniyle devam ettirmediği ve mahkeme tarafından değerlendirilen ceza davalarına<br />
aittir. Yargı işlemlerinden önce ve bağımsız olarak Savcılık Ofisi tarafından münhasıran kabul edilip değerlendirilen dava<br />
sayıları şu şekildedir: 13.775 dava savcı tarafından takip edilmiştir. 6.175 dava savcı tarafından devam ettirilmemiştir ve<br />
6.356 dava savcı tarafından ilgili talebin düzenlenmesinin ardından mahkemeye götürülmüştür. Savcı ceza veremez.<br />
BK-İngiltere ve Galler: Kanıtlanmış suç veya spesifik hukuki durum olmaması nedeniyle veya yerindelik nedenleriyle<br />
devam ettirilmeyen davalar arasında ayrım yapmak mümkün olmamıştır. Kraliyet Savcılığı (CPS) tarafından düşürülen<br />
davalar aşağıdaki açıklama kategorilerinde yer almaktadır: 47.958 dava delil mülahazalarıyla düşürülmüştür; 20.883 dava<br />
kamu yararı nedeniyle düşürülmüştür; 20.181 dava kovuşturmaya devam edilememesi (sözgelimi, tanığın mahkemeye<br />
gelmemesi) nedeniyle düşürülmüştür; 5.800 dava ise diğer nedenlerden dolayı düşürülmüştür.<br />
BK-İskoçya: Ceza verilmesi veya görüşmeyle sonuçlanan davaların sayısına para cezasıyla veya şartlı teklifle sonuçlandırılan,<br />
itham edilen ikinci sanık için herhangi bir mahkeme işleminin başlatılmadığı (trafik suçları vb.) davalar dâhildir.<br />
Şekil 10.9 2008 yılında savcılar tarafından takip olunan ilk derece ceza davalarının sayısı [savcı başına dava<br />
sayısı] (S100)<br />
3000<br />
2500<br />
2000<br />
Ortalama = savcı başına 501.7 dava<br />
Ortancası = savcı başına 234.7 dava<br />
1620,9<br />
1899,3<br />
2048,1<br />
2673,1<br />
1500<br />
1000<br />
500<br />
0<br />
2,5<br />
6,2<br />
27,9<br />
30,2<br />
60,1<br />
62,5<br />
66,1<br />
92,9<br />
97,5<br />
126,3<br />
149,2<br />
159,1<br />
184<br />
192,1<br />
207,6<br />
209,1<br />
216,2<br />
229,1<br />
240,3<br />
252,7<br />
260,2<br />
344,2<br />
396,6<br />
406,2<br />
480,1<br />
501,7<br />
594,8<br />
647,4<br />
827,6<br />
832,7<br />
943,4<br />
971,9<br />
Azerbaycan<br />
Rusya Federasyonu<br />
Letonya<br />
Ermenistan<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Moldova<br />
Arnavutluk<br />
Macaristan<br />
Litvanya<br />
Karadağ<br />
Hırvatistan<br />
Gürcistan<br />
Sırbistan<br />
İrlanda<br />
Makedonya<br />
Polonya<br />
Estonya<br />
Slovakya<br />
Bosna Hersek<br />
Türkiye<br />
Finlandiya<br />
Hollanda<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
Portekiz<br />
Slovenya<br />
Romanya<br />
Monako<br />
BK-İskoçya<br />
Belçika<br />
İsveç<br />
Lüksemburg<br />
Danimarka<br />
İtalya<br />
Avusturya<br />
İspanya<br />
Fransa<br />
Trafik kazaları dâhil Bilinmemektedir Trafik kazaları hariç<br />
209
Savcı başına takip olunan dava sayısının en yüksek olduğu üye devletler (Fransa, İspanya, Avusturya) aynı<br />
zamanda mutlak savcı sayısının en düşük olduğu ülkelerdir. İtalya bu duruma istisna teşkil etmektedir, çünkü<br />
savcılar dışında görev yapan 1.701 meslekten olmayan savcı da bulunmaktadır. Savcı başına en düşük dava<br />
sayılarına sahip olan Doğu <strong>Avrupa</strong> ülkelerinde (özellikle Rusya Federasyonu ve Letonya’da) mutlak savcı sayısı<br />
yüksektir.<br />
Şekil 10.10 2008 yılında bir savcı başına takip olunan ve sonuçlandırılan dava sayısı (S100)<br />
Savcı başına takip olunan dava sayısı<br />
Savcı başına teslim alınan dava sayısı<br />
Sonuçlandırılan dava sayısı, ceza veya tedbirle sonuçlandırılan davalarla mahkemeye sevk edilen davaların<br />
toplamıdır. Bu kapsamda 34 ülke veya birim dikkate alınmıştır.<br />
Takip olunan ve sonuçlandırılan davaların dağılımı oldukça simetrik bir yapı arz etmektedir (Takip olunan<br />
davalar ≈ sonuçlandırılan davalar). Pek çok ülkede savcıların iş yükü dengelidir. Savcılar yeni açılan davalarla<br />
baş edebilmektedirler. Ancak, bir tarafta Fransa, Avusturya, İspanya, İtalya ve diğer tarafta Azerbaycan,<br />
Rusya Federasyonu, Ermenistan, Letonya, Moldova ve Arnavutluk iki uç konumu temsil etmektedirler. Birçok<br />
ülke veya birimde her bir savcı çok sayıda dava görürken sonuçlandırılan davaların sayısı nispeten düşük<br />
kalmaktadır (Slovakya, Portekiz, Romanya ve BK-İskoçya). Bu durumun aksine Macaristan, Makedonya ve<br />
Hollanda’da savcı başına takip olunan dava sayısı nispeten düşük olup ortalama seviyede seyrederken, yıllık<br />
bazda sonuçlandırılan kayda değer sayıda dava bulunmaktadır.<br />
210
Şekil 10.11 2006 ve 2008 yılları arasında 100.000 ülke sakini başına savcılar tarafından takip olunan dava<br />
sayısındaki değişim (%) (S100)<br />
Gürcistan<br />
Slovakya<br />
76,6<br />
68,6<br />
Azerbaycan<br />
Makedonya<br />
Letonya<br />
Danimarka<br />
Portekiz<br />
İtalya<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
İspanya<br />
Macaristan<br />
Bosna Hersek<br />
İrlanda<br />
31,2<br />
16,7<br />
15,4<br />
15,4<br />
10,3<br />
9,7<br />
6,4<br />
5,1<br />
4,8<br />
2,3<br />
1,7<br />
Finlandiya<br />
Avusturya<br />
Hollanda<br />
Monako<br />
Fransa<br />
Hırvatistan<br />
Belçika<br />
BK-İskoçya<br />
Slovenya<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Lüksemburg<br />
Karadağ<br />
Sırbistan<br />
Polonya<br />
-1,0<br />
-2,5<br />
-3,2<br />
-4,4<br />
-5,0<br />
-7,9<br />
-7,9<br />
-10,9<br />
-11,1<br />
-11,9<br />
-12,6<br />
-24,9<br />
-26,5<br />
-27,8<br />
Türkiye<br />
-59,9<br />
-100 -50 0 50 100<br />
Bu şekilde 28 ülke veya birim dikkate alınmaktadır. 2006 ile 2008 yılları arasında kayda değer bir pozitif<br />
veya negatif eğilim görülmemektedir (<strong>Avrupa</strong> ortalaması %+1.7 iken <strong>Avrupa</strong> ortanca değeri ise % -1.7’dir).<br />
211
Tablo 10.12 2008 yılında savcı tarafından verilen ya da görüşülen bir cezayla sonuçlanan davaların ve<br />
mahkemeye sevk edilen davaların sayısı (S100)<br />
Ülke<br />
Savcı başına<br />
ceza veya tedbir<br />
verilerek yada<br />
görüşülerek<br />
sonuçlandırılan<br />
davalar (a)<br />
100,000 ülke sakini başına<br />
savcı tarafından ceza veya<br />
tedbir verilerek ya da<br />
ceza üzerinde anlaşmayla<br />
sonuçlanan davaların sayısı<br />
Savcı başına<br />
mahkemeye sevk<br />
edilen davalar (b)<br />
100,000 ülke<br />
sakini başına<br />
savcı tarafından<br />
mahkemeye sevk<br />
edilen dava sayısı<br />
(b)’nin (a)’ya oranı<br />
[b/a]<br />
Arnavutluk 20.2 204.9<br />
Ermenistan 7.5 78.5<br />
Avusturya 120.0 458.3 225.1 859.9 1.9<br />
Azerbaycan 8.3 111.9<br />
Belçika 8.9 69.7 23.8 186.1 2.7<br />
Bosna Hersek UD 57.1 452.1<br />
Bulgaristan UD 28.7 572.4<br />
Hırvatistan 50.6 650.3<br />
Çek Cumhuriyeti 50.9 604.8<br />
Danimarka 924.2 10 245.3<br />
Estonya 21.2 299.3 18.1 255.3 0.9<br />
Finlandiya 199.8 1 240.3<br />
Fransa 319.1 957.1 348.8 1 046.3 1.1<br />
Gürcistan 52.0 477.3<br />
Macaristan 9.8 163.7 41.2 691.6 4.2<br />
İtalya 309.3 1 047.1<br />
Letonya 3.3 76.0 22.7 522.3 6.9<br />
Litvanya 3.1 79.5 14.4 369.4 4.6<br />
Lüksemburg 7.3 66.5 259.8 2 375.8 35.7<br />
Moldova 1.9 40.2 13.4 289.4 7.2<br />
Monako 0.0 0.0 207.0 2 662.1<br />
Karadağ 0.8 11.6 90.6 1 257.0 108.3<br />
Hollanda 90.3 416.3 206.2 950.2 2.3<br />
Polonya UD 68.8 969.7<br />
Portekiz 56.3 711.2<br />
Romanya UD 14.4 159.0<br />
Sırbistan 89.3 837.2<br />
Slovakya 6.7 111.8 33.5 556.7 5.0<br />
Slovenya UD 86.6 747.8<br />
İspanya UD 130.4 627.3<br />
İsveç 63.2 571.8 240.9 2 180.3 3.8<br />
Makedonya 64.5 571.1 71.3 631.4 1.1<br />
Türkiye 0.3 1.6<br />
BK-İngiltere ve Galler UD 363.1 1 912.9<br />
BK-İskoçya 139.7 1 189.0<br />
Ortalama 50.6 299.0 131.1 1 105.6 13.3<br />
Ortanca 8.9 111.8 57.1 650.3 4.0<br />
Minimum 0.0 0.0 7.5 78.5 0.9<br />
Maksimum 319.1 1 189.0 924.2 10 245.3 108.3<br />
18 ülke veya birimde savcıların ceza veya tedbir uygulama veya görüşme yetkisi vardır (bazı ülke veya<br />
birimlerde yargı kararı gereklidir). Bu durum mahkemelerin iş yükünü hafifletiyor olabilir. Estonya, Fransa,<br />
Makedonya ve Avusturya’da ceza veya tedbirle sonuçlandırılan davaların sayısı mahkemeye sevk edilenlerle<br />
karşılaştırıldığında oldukça önemli bir oran teşkil etmektedir. Bunun tersine, Karadağ ve Lüksemburg’da savcılar<br />
bu yetkiyi genellikle kullanmamaktadırlar. Ancak, mahkemeye sevk edilen davalarla karşılaştırma yapma<br />
konusunda temkinli hareket etmek gerektir, çünkü rakam bildiren ülke veya birim sayısı yalnızca 14’tür ve<br />
mutlak sayılar genellikle düşüktür.<br />
212
Şekil 10.13 2006 ve 2008 yıllarında 100.000 ülke sakini başına savcı tarafından mahkemeye sevk edilen<br />
dava sayısındaki değişim (S100)<br />
Bulgaristan<br />
İspanya<br />
Slovakya<br />
Danimarka<br />
Romanya<br />
Monako<br />
Slovenya<br />
İtalya<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Sırbistan<br />
İsveç<br />
Finlandiya<br />
Hollanda<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
Makedonya<br />
Azerbaycan<br />
Belçika<br />
Bosna Hersek<br />
Fransa<br />
Letonya<br />
Avusturya<br />
Macaristan<br />
Lüksemburg<br />
Ermenistan<br />
Portekiz<br />
Polonya<br />
Moldova<br />
Litvanya<br />
-2,2<br />
-2,6<br />
-6,1<br />
-6,6<br />
-7,6<br />
-7,7<br />
-9,4<br />
-9,7<br />
-11,5<br />
-11,7<br />
-13,7<br />
-20,1<br />
-29,9<br />
7,4<br />
5,7<br />
5,0<br />
4,8<br />
4,1<br />
3,5<br />
1,9<br />
1,2<br />
34,3<br />
33,5<br />
33,5<br />
26,6<br />
24,3<br />
17,7<br />
51,4<br />
-40 -20 0 20 40 60<br />
2006 ve 2008 yılları arasında mahkemeye sevk edilen dava sayısı hesaplama imkanının bulunduğu 28 ülke<br />
veya devlette hafif artış göstermiştir (yıllık <strong>Avrupa</strong> ortalaması %+4.1, <strong>Avrupa</strong> ortancası ise %+1.5’tir). 22 ülke<br />
veya birimde bu yıllar arasındaki dava sayılarının karşılaştırmasını yapmak mümkündür (bkz. şekil 10.11). Bu<br />
ülke veya birimlerin yarısında her iki rakamdaki değişiklik de aynı eğilimleri takip etmektedir (Danimarka, Finlandiya,<br />
İtalya, Slovakya, İspanya ve BK-İngiltere ve Galler’de artış; Avusturya, Belçika, Fransa, Lüksemburg<br />
ve Polonya’da azalma eğilimi). Belçika’daki genel azalma eğilimi, önceden teslim alınan davaların sayısını<br />
sınırlarken mahkemeye sevk edilen davaların sayısını artıran basitleştirilmiş prosedürün (“procès-verbaux<br />
simplifiés, PVS”) kapsamının genişletilmesiyle açıklanabilir. Diğer 11 ülkede kabul edilen ve mahkemeye sevk<br />
edilen davalar bunun tersine bir eğilim sergilemektedir: Azerbaycan, Bosna Hersek, Macaristan, Letonya ve<br />
Portekiz’de takip olunan dava sayısı artarken mahkemeye sevk edilen dava sayısı azalmakta; Çek Cumhuriyeti,<br />
Monako, Hollanda, Sırbistan, Slovenya ve Makedonya’da bunun tersine bir eğilim görülmektedir.<br />
213
10.4 Eğilimler ve sonuçlar<br />
Savcıların görevleri bir ülkeden veya birimden diğerine önemli farklılıklar göstermektedir. Bu farklılıklar<br />
ceza hukuku dışındaki alanlar için özellikle önem arz etmekte olup savcıların statüsüyle bağlantılıdır (bkz.<br />
Bölüm 11.). Bu nedenle, üye devletler veya birimler arasında karşılaştırma yaparken bu durum dikkate alınmalıdır.<br />
<strong>Avrupa</strong> düzeyinde 2004 ile 2008 yılları arasında savcı sayısı ile teslim alınan veya mahkemeye sevk edilen<br />
dava sayılarında gerçek bir değişim meydana gelmemiştir. Gelecekte bu rakamlar arasındaki muhtemel bağıntıların<br />
analizi ilginç olacaktır. 2008 yılı için ise şu noktayı öne çıkarmak mümkündür: Üye ülke veya birimlerin<br />
çoğunda savcıların iş yükü dengelidir ve savcılar genel olarak değerlendirilecek dava yüküyle başa çıkabilmektedirler.<br />
214
11. BÖLÜM HÂKİM VE SAVCILARIN STATÜLERİ VE KARİYERLERİ<br />
İnsanların gözünde hâkimler yargının cisme bürünmüş halidir. Hâkimlerin kariyerleri boyunca bilhassa işe<br />
alınma ve tayin, eğitim, maaş, diğer faaliyetlerin yerine getirilmesi ve çalışmalarının değerlendirilmesi konularında<br />
olmak üzere yargıyla ilgili işlevlerini icra ederken bağımsız ve tarafsız olmaları beklenmektedir. Bu<br />
husus <strong>Avrupa</strong> Hâkimleri Danışma Konseyinin (CCJE) 1 sayılı görüşünde (2001) şu şekilde teyit edilmektedir:<br />
“Hâkimlerin bağımsızlığı, kendi çıkarları açısından değil, hukukun üstünlüğünün ve adalet arayan ve bekleyenlerin<br />
çıkarları açısından bir imtiyazdır.” Aynı görüşte, CCJE şu noktanın da altını çizmektedir: “Bir hâkimin tayini<br />
ya da kariyerine ilişkin her karar, nesnel kriterlere dayanmalı ve bağımsız bir merci tarafından ya da bu kriterlerden<br />
başka kriterlere dayanmadığı güvencesine tabi olarak alınmalıdır” (CCJE’nin 1 sayılı Görüşü (2001),<br />
paragraf 37).<br />
<strong>Avrupa</strong> Konseyi üye devletlerinde savcıların statüsündeki farklılıklar göz önüne alındığında, hâkimler için<br />
uygulanan ilkeleri benzer şekilde savcılara da uygulamak mümkün değildir. Bununla birlikte ceza yargısı sisteminde<br />
savcılığın rolü hakkındaki Rec(2000)19 sayılı tavsiye kararında şu ifadelere yer verilmektedir: “savcıların<br />
işe alınması belli grupların çıkarlarının gözeten yaklaşımları engelleyen güvenceleri içeren ve ayrımcılığı dışlayan<br />
adil ve tarafsız prosedürlere göre gerçekleştirilir…” Ancak, bunun ötesinde gözlem yapabilmek için her iki<br />
mesleğin de karşılaştırılması gereklidir.<br />
Bu bölüm hazırlanırken CEPEJ’de gözlemci statüsüne sahip çeşitli meslek örgütleri ile istişare edilmiştir.<br />
11.1 İşe alma ve tayin<br />
11.1.1 Hâkimlerin işe alınması ve tayini<br />
Hâkimlerin işe alınmasına ilişkin yöntemler hassas bir konudur; çünkü bu yöntemler yargının bağımsızlığını<br />
etkiler. <strong>Avrupa</strong> Konseyi üye devletlerinde işe alınma konusunda muhtelif yöntemler uygulanmaktadır. Bu yöntemler<br />
aşağıdaki şekilde gösterilmiştir.<br />
215
Şekil 11.1 Hâkimlerin işe alınma yöntemleri (S101)<br />
HÂKİMLERİN İŞE ALINMA YÖNTEMLERİ<br />
Yarışma sınavı (10 ülke)<br />
İş deneyimi (6 ülke)<br />
Her ikisi (18 ülke)<br />
Diğer (12 ülke)<br />
Veri temin edilmemiştir<br />
<strong>Avrupa</strong> Konseyi üye devleti değildir<br />
Andora: Yarışma sınavı. Malta: İş deneyimi. Monako: Diğer. San Marino: Her ikisi..<br />
2006 yılında olduğu gibi, bu soruya cevap veren 46 ülkenin çoğunda hâkimler sınavla ve iş deneyimine<br />
bakılarak işe alınmaktadır. Bazı ülkelerde uygulanan prosedürler (sözgelimi Fransa, Litvanya, Monako, San<br />
Marino, Makedonya, BK-İngiltere ve Galler) adayın niteliklerine ve başvuruda bulunduğu pozisyona göre<br />
değişmektedir.<br />
Hâkimlerin işe alınmasında uygulanan diğer yöntemlere bakıldığında, Finlandiya ve İsveç’te hâkimler genellikle<br />
mahkemede pratik eğitimden geçirildikten sonra tayin edilmektedir. Danimarka’da adaylar buna ek<br />
olarak geçici hâkimlik makamında kendilerini kanıtlamak durumundadırlar. Slovenya’da adaylar ulusal avukatlık<br />
sınavında başarılı olup iş deneyimi edinmek durumundadırlar. Önceki değerlendirmeden farklı olarak,<br />
common law ülkeleri ile kıta <strong>Avrupa</strong>’sı ülkeleri arasında belirgin bir ayrıştırmaya gidilememektedir.<br />
Şekil 11.2 Hâkimlerin işe alınmasına yetkili mercilerin oluşumu (S102)<br />
4%<br />
2<br />
9%<br />
4<br />
Yalnızca hâkimlerden oluşan<br />
bir merci<br />
Yalnızca hâkimlik dışındaki<br />
mesleklerden oluşan bir<br />
merci<br />
39<br />
87%<br />
Hâkimlerden ve hâkimlik<br />
dışındaki mesleklerden<br />
oluşan bir merci<br />
216
Hâkimlerin işe alınmasına ilişkin yöntemler bir yana hâkimlerin işe alınmasına yetkili mercilerin belli düzeyde<br />
bağımsızlığa sahip olmaları önemlidir. Üye ülke ve birimlerin büyük çoğunluğunda hâkimler karma (yani,<br />
hâkimlerden ve hâkimlik dışındaki mesleklerden müteşekkil) merciler tarafından işe alınmaktadır. Hâkimleri<br />
işe alma yetkisinin hâkimlik dışındaki mesleklerden oluşan bir mercinin (Andora, Çek Cumhuriyeti, Lüksemburg<br />
ve Slovenya) veya yalnızca hâkimlerden müteşekkil bir mercinin (Güney Kıbrıs Rum Yönetimi ve Letonya)<br />
yetkisinde olduğu ülkelerin sayısı sınırlıdır.<br />
Hâkimlerin işe alınmasında ve tayininde rol alan genellikle iki merci bulunmaktadır. Üye devletlerin çoğunda<br />
yargı konseyi (Arnavutluk, Fransa, San Marino ve Sırbistan) veya yargı atamalarından sorumlu özel bir konsey<br />
(Danimarka, Estonya, İzlanda, İrlanda, Norveç, Slovenya, İsveç, İsviçre’nin bazı kantonları, Makedonya,<br />
Türkiye, BK-İngiltere ve Galler, BK-Kuzey İrlanda ve BK-İskoçya) bu kapsamda önemli roller oynamaktadır.<br />
Bahsedilen bu merciler bağımsızdır ve genellikle yargı mensuplarından ve hukukçulardan oluşur. Adayların<br />
seçilmesine dair prosedürlerin ifasından ve atama tekliflerinin hazırlanmasından sorumludurlar. Estonya ve<br />
İzlanda’da Yüksek Mahkemede görev yapacak hâkimlerin atanmasından yine Yüksek Mahkeme sorumludur.<br />
Hâkimlerin resmi atama yetkisi pek çok ülke veya birimde yürütme erkine, Devlet Başkanına (Arnavutluk,<br />
Çek Cumhuriyeti, Estonya, Fransa, Macaristan, Lüksemburg, Monako ve Hollanda), Hükümete (Malta ve<br />
İsveç) veya <strong>Adalet</strong> Bakanına (Avusturya, Danimarka, İzlanda ve İrlanda) verilmiştir. Hâkimler BK-İngiltere ve<br />
Galler’de Lordlar Kamarası Başkanı veya Kraliçe, BK-Kuzey İrlanda’da Lordlar Kamarası Başkanı, BK-İskoçya’da<br />
Başbakan, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi’nde ise Yüksek Mahkeme hâkimlerinden müteşekkil Yüksek Yargı Konseyi<br />
tarafından tayin edilmektedir.<br />
Yasama erkinin atama yapmasına çok yaygın rastlanmamaktadır (Sırbistan ve Slovenya). İhtisas mahkemeleri<br />
söz konusu olduğunda, bazı ülkelerde hâkimler meslektaşları tarafından atanmaktadırlar (Fransa: İş mahkemelerinde<br />
işverenler arasındaki uyuşmazlıklara ve iş sözleşmeleriyle ilgili uyuşmazlıklara bakan hâkimler).<br />
İsviçre’de kantonların yüksek mahkemelerinde ve federal mahkemelerde görev yapacak hâkimler siyasal partiler<br />
tarafından teklif edilmekte ve yasama tarafından seçilmektedir; bu çerçevede farklı ulusal dillerin dengeli<br />
biçimde temsili de gözetilmektedir. İlk derece hâkimleri genel olarak kantonların yüksek mahkemeleri (bazı<br />
kantonlarda ise vatandaşlar) tarafından seçilmektedir.<br />
2006 yılıyla karşılaştırıldığında hâkimlerin tayini konusunda büyük çaplı bir değişiklik yoktur.<br />
11.1.2 Savcıların işe alınması ve tayini<br />
Hâkimler için olduğu üzere, bazı devletler veya birimler Başsavcılarının veya Cumhuriyet savcılarının işe<br />
alınma ve tayinine dair prosedürlerle sıradan savcılarla ilgili prosedürler arasında ayrıma gitmektedirler, zira<br />
Başsavcı veya Cumhuriyet savcısı savcılıkla ilgili kontrolden ve politikalarından sorumludur ve siyasetin etkisine<br />
daha fazla maruz kalmaktadır (örneğin bkz. Finlandiya, Gürcistan, Slovenya ve Makedonya).<br />
217
Şekil 11.3 Savcıların işe alınma yöntemleri (S105)<br />
SAVCILARIN İŞE ALINMA YÖNTEMLERİ<br />
Yarışma sınavı (15 ülke)<br />
İş deneyimi (4 ülke)<br />
Her ikisi (18 ülke)<br />
Diğer (9 ülke)<br />
Veri temin edilmemiştir<br />
<strong>Avrupa</strong> Konseyi üye devleti değildir<br />
Andora: Yarışma sınavı. Malta, Monako ve San Marino: Diğer<br />
Ülke veya birimlerin çoğunda her iki yöntem de (sınav ve iş deneyimi) uygulanmaktadır. “Diğer yöntemler”in<br />
uygulandığı 9 ülkeden Finlandiya’da, savcılar hukuk bölümünü bitirip belirli bir eğitim döneminin ardından işe<br />
alınmaktadır.<br />
Hâkim ve savcıların işe alınma yöntemleri çoğu ülkede aynıdır (bkz. şekil 11.1 ve 11.3): Arnavutluk, Andora,<br />
Azerbaycan, Belçika, Bosna Hersek, Bulgaristan, Hırvatistan, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi, Çek Cumhuriyeti, Estonya,<br />
Finlandiya, Fransa, Gürcistan, Yunanistan, İzlanda, İrlanda, İtalya, Lüksemburg, Moldova, Monako, Karadağ,<br />
Hollanda, Norveç, Polonya, Portekiz, Romanya, Rusya Federasyonu, Sırbistan ve İspanya (29 ülke ve birim).<br />
Şekil 11.4 Savcıların işe alınmasına yetkili mercilerin oluşumu (S106)<br />
23%<br />
10<br />
Yalnızca savcılardan oluşan<br />
bir merci<br />
24<br />
54%<br />
10<br />
23%<br />
Yalnızca savcılık harici<br />
mesleklerden oluşan bir<br />
merci<br />
Savcılardan ve savcılık harici<br />
mesleklerden oluşan bir<br />
merci<br />
218
Bu soruya cevap veren ülke veya birimlerin çoğunda savcıların işe alınması savcılardan ve savcılık harici<br />
mesleklerden oluşan karma merciler tarafından gerçekleştirilmektedir: Arnavutluk, Ermenistan, Belçika, Bosna<br />
Hersek, Bulgaristan, Hırvatistan, Estonya, Fransa, Gürcistan, İtalya, Litvanya, Malta, Karadağ, Norveç,<br />
Portekiz, Romanya, Rusya Federasyonu, Sırbistan, Slovenya, İspanya, Makedonya, Türkiye, BK-İngiltere ve<br />
Galler ve BK-İskoçya.<br />
Birçok ülke veya birimde savcı bir yandan yargı sisteminin aktörlerinden biridir; diğer yandan, kendine has<br />
bir görevi olduğu için devlet (bazen de yürütme) erkini de temsil eder. Savcı bazı ülkelerde yargı ve yürütme<br />
erklerinden bağımsızdır. Bu nedenle, savcıların işe alınma yöntemi söz konusu ülkelerdeki kuvvetler dengesini<br />
de yansıtabilmektedir. Bazı ülkelerde, sözgelimi Rusya Federasyonu’nda savcılar yasa gereği yasama, yürütme<br />
ve yargı erklerinden bağımsızdır. Arnavutluk, Danimarka, Finlandiya, Fransa, Gürcistan, Monako, Hollanda,<br />
Slovenya ve ayrıca Avusturya, Malta, Polonya ve BK-İngiltere ve Galler’de yürütmenin atamalar üzerinde<br />
kuvvetli bir etkisi vardır. Bazı istisnai durumlarda, sözgelimi Karadağ, Sırbistan ve Slovenya’da savcıların atanması<br />
parlamento tarafından gerçekleştirilmektedir (Cumhuriyet Savcısı için teklif hükümet kanadından gelir).<br />
Savcılar(ın bir bölümü) Finlandiya ve Gürcistan’da Baş Savcı tarafından; Hırvatistan, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi<br />
ve Makedonya’da ise savcılardan müteşekkil bir özel kurul tarafından atanmaktadır (Hırvatistan’da bu<br />
konseyde savcılık dışındaki meslekler de temsil edilmektedir).<br />
Hâkimler için olduğu üzere, savcıların atanmasında da genellikle iki merci yer almaktadır. Arnavutluk,<br />
Avusturya, Yunanistan, Hollanda ve Sırbistan’da Savcı Kurullarının atamalarda önemli bir rolü vardır.<br />
11.2 Eğitim<br />
11.2.1 Hâkimlerin eğitimi<br />
Birçok <strong>Avrupa</strong> ülkesinde veya biriminde hâkimlerin eğitimine yönelik özel enstitüler (adalet okulları) vardır.<br />
(Arnavutluk, Avusturya, Hırvatistan, Estonya, Finlandiya, Fransa, Macaristan, İzlanda, Monako, Romanya,<br />
Sırbistan, Slovakya, Slovenya, İspanya, İsviçre - 2009’dan bu yana olmakla birlikte isteğe bağlıdır -, Makedonya<br />
ve BK-İngiltere ve Galler). Bazı durumlarda (sözgelimi Finlandiya ve Slovenya’da) <strong>Adalet</strong> Bakanlığına bağlı<br />
olan bu enstitülerde başlangıç eğitimi ve/veya sürekli eğitim verilmektedir. <strong>Avrupa</strong> Hâkimleri Danışma Konseyi<br />
(CCJE), eğitim programlarının kalitesini denetlemekle yetkili mercinin, yürütme ve yasama erklerinden<br />
bağımsız olması ve üyelerinin en az yarısının hâkimlerden oluşması gerektiğinin altını çizmektedir (CCJE’nin 4<br />
sayılı Görüşü (2003), paragraf 13). CCJE, ayrıca eğitimin ayrı bütçesi bulunan ve eğitim programlarının hazırlanmasına<br />
yetkili bağımsız bir kuruluş tarafından verilmesini de tavsiye etmektedir (paragraf 17).<br />
Finlandiya, Fransa, Gürcistan, Litvanya ve İsviçre’de yargı eğitimi sisteminde değişiklik süreci henüz tamamlanmıştır<br />
veya devam etmektedir.<br />
Zorunlu başlangıç eğitimi: Bir hâkim olarak görev yapmak için gerekli spesifik bilgiler çoğunlukla başlangıç eğitimi<br />
sırasında kazanılır. Ülkelerin çoğunda (46 ülkeden 40’ında) bu eğitim zorunludur. Sadece 6 ülkede (Ermenistan,<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi, Estonya, Finlandiya, Malta ve San Marino) başlangıç eğitimi isteğe bağlıdır. Başlangıç<br />
eğitimi yalnızca 4 ülkede (Güney Kıbrıs Rum Yönetimi, Finlandiya, Malta ve San Marino) zorunlu değildir.<br />
Ülke veya birimlerin çoğunda başlangıç eğitimi düzenli uygulanmaktadır (23 ülke veya birim). Hâkimlerin hukuk<br />
eğitimi veren okullarda eğitim gördüğü ülkelerin yanında Danimarka, Finlandiya, Polonya ve Türkiye gibi staj<br />
programlarının düzenlendiği ülkelerde başlangıç eğitimi yıllar sürerken, hâkimlerin atamasının deneyimli meslek<br />
mensupları arasından yapıldığı (BK-İngiltere ve Galler gibi) ülkelerde bu eğitim yalnızca birkaç gün sürmektedir.<br />
Zorunlu hizmet içi eğitim (genel ve diğer hizmet içi eğitimler): 30 ülke veya birimde genel hizmet içi eğitim<br />
zorunludur. Ülke veya devletlerin yaklaşık yarısında uzmanlaşma gerektiren adli görevlere yönelik hizmet içi<br />
eğitim (24) ve mahkemelerde bilgisayar imkanlarının kullanılmasına dair hizmet içi eğitim (21) zorunludur. 2006<br />
yılıyla karşılaştırıldığında bilgisayar kullanımına yönelik hizmet içi eğitime 5 ülke daha zorunluluk getirmiştir.<br />
Yönetim görevleri ile ilgili hizmet içi eğitimi zorunlu kılan ülke sayısı sadece 12’dir. Aslında, bu ülkelerde beş<br />
eğitim türünün hepsi zorunludur.<br />
Ülkelerin çoğunluğunda (28) genel hizmet içi eğitim düzenli biçimde uygulanmaktadır. İhtisaslaşma gerektiren<br />
yargı işlevleri, mahkemeyle ilgili yönetim görevleri ve bilgisayar kullanımına dair hizmet içi eğitimler ise<br />
zaman zaman düzenlenmektedir.<br />
219
2006 yılı verileriyle karşılaştırıldığında Doğu <strong>Avrupa</strong> ülkelerinde (Bulgaristan, Hırvatistan, Moldova ve<br />
Rusya Federasyonu) hâkimlere daha fazla hizmet içi eğitim verilmeye başlamıştır.<br />
Tablo 11.5 Hâkimlere verilen zorunlu eğitim türleri (S114)<br />
Uzmanlaşma<br />
gerektiren adli<br />
görevlere yönelik<br />
hizmet içi eğitim<br />
Mahkemeyle<br />
ilgili yönetim<br />
görevlerine<br />
yönelik hizmet içi<br />
eğitim<br />
Mahkemede<br />
bilgisayar<br />
imkanlarının<br />
kullanılmasına<br />
yönelik hizmet içi<br />
eğitim<br />
Ülke başına<br />
toplam<br />
zorunlu eğitim<br />
sayısı<br />
Ülke<br />
Başlangıç eğitimi<br />
Genel hizmet içi<br />
eğitim<br />
Arnavutluk 5<br />
Andora 1<br />
Ermenistan 2<br />
Avusturya 3<br />
Azerbaycan 2<br />
Belçika 2<br />
Bosna Hersek 2<br />
Bulgaristan 5<br />
Hırvatistan 5<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi 0<br />
Çek Cumhuriyeti 2<br />
Danimarka 1<br />
Estonya 1<br />
Finlandiya 0<br />
Fransa 2<br />
Gürcistan 3<br />
Yunanistan 4<br />
Macaristan 5<br />
İzlanda 4<br />
İrlanda 1<br />
İtalya 1<br />
Letonya 3<br />
Litvanya 5<br />
Lüksemburg 1<br />
Malta 0<br />
Moldova 5<br />
Monako 2<br />
Karadağ 4<br />
Hollanda 2<br />
Norveç 3<br />
Polonya 2<br />
Portekiz 1<br />
Romanya 5<br />
Rusya Federasyonu 5<br />
San Marino 0<br />
Sırbistan 4<br />
Slovakya 4<br />
Slovenya 1<br />
İspanya 2<br />
İsveç 5<br />
İsviçre 1<br />
Makedonya 5<br />
Türkiye 3<br />
BK-İngiltere ve Galler 3<br />
BK-Kuzey İrlanda 5<br />
BK-İskoçya 5<br />
TOPLAM (40 ülke) (30 ülke) (24 ülke) (12 ülke) (21 ülke)<br />
<strong>Avrupa</strong><br />
ortalaması: 3<br />
zorunlu eğitim<br />
220
Yorum<br />
İsviçre: Belirli bir zorunlu eğitim yoktur. Genel olarak, hâkimlik mesleğine kabul edilmek için hukuk eğitimi ve (örneğin<br />
mahkemede veya hukuk firmasında) belirli bir mesleki deneyim gereklidir. Özel sektörde kurulan İsviçre <strong>Adalet</strong> Akademisi<br />
ilk kursiyerlerini 2009 yılında almıştır ve bu ilk eğitim dönemi 2010 yılında sona erecektir. Ancak, hâkim olabilmek<br />
için bu eğitim zorunlu değildir.<br />
Şekil 11.6 Ülkelerin hâkimler için zorunlu eğitim türlerinin farklı kombinasyonlarına göre dağılımı (S114)<br />
Arnavutluk<br />
Avusturya<br />
Bosna Hersek<br />
Bulgaristan<br />
Hırvatistan<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Fransa<br />
Gürcistan<br />
Yunanistan<br />
Macaristan<br />
İzlanda<br />
Letonya<br />
Litvanya<br />
Moldova<br />
Monako<br />
Karadağ<br />
Hollanda<br />
Norveç<br />
Romanya<br />
Rusya Federasyonu<br />
Sırbistan<br />
Slovakya<br />
İsveç<br />
Makedonya<br />
Türkiye<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
BK-Kuzey İrlanda<br />
BK-İskoçya<br />
Asgari başlangıç ve genel<br />
hizmet içi eğitim<br />
(28 ülke)<br />
%61<br />
Arnavutluk<br />
Ermenistan<br />
Bulgaristan<br />
Hırvatistan<br />
Gürcistan<br />
Yunanistan<br />
Macaristan<br />
İzlanda<br />
Letonya<br />
Litvanya<br />
Moldova<br />
Karadağ<br />
Norveç<br />
Romanya<br />
Rusya Federasyonu<br />
Sırbistan<br />
Slovakya<br />
İsveç<br />
Makedonya<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
BK-Kuzey İrlanda<br />
BK-İskoçya<br />
Asgari genel hizmet içi<br />
eğitim ve adli görevler için<br />
gerekli uzmanlık eğitimi<br />
(21 ülke)<br />
%46<br />
Arnavutluk<br />
Bulgaristan<br />
Hırvatistan<br />
Gürcistan<br />
Yunanistan<br />
Macaristan<br />
İzlanda<br />
Letonya<br />
Litvanya<br />
Moldova<br />
Karadağ<br />
Norveç<br />
Romanya<br />
Rusya Federasyonu<br />
Sırbistan<br />
Slovakya<br />
İsveç<br />
Makedonya<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
BK-Kuzey İrlanda<br />
BK-İskoçya<br />
Asgari başlangıç eğitimi,<br />
genel hizmet içi eğitim,<br />
adli görevler için gerekli<br />
uzmanlık eğitimi<br />
(21 ülke)<br />
%43<br />
Arnavutluk<br />
Bulgaristan<br />
Hırvatistan<br />
Gürcistan<br />
Yunanistan<br />
Macaristan<br />
İzlanda<br />
Litvanya<br />
Moldova<br />
Karadağ<br />
Romanya<br />
Rusya Federasyonu<br />
Sırbistan<br />
Slovakya<br />
İsveç<br />
Makedonya<br />
BK-Kuzey İrlanda<br />
BK-İskoçya<br />
Asgari başlangıç eğitimi,<br />
genel hizmet içi eğitim,<br />
adli görevler için gerekli<br />
uzmanlık eğitimi ve<br />
bilgisayar eğitimi<br />
(16 ülke)<br />
%35<br />
<strong>Avrupa</strong> düzeyinde ülke veya birim başına ortalama farklı 3 tür eğitim gerekli kılınmaktadır. 28 ülke veya<br />
birimde başlangıç eğitimi ve genel hizmet içi eğitim olmak üzere en az 2 tür eğitim zorunludur. Başlangıç eğitimine<br />
gerek duyulmayan 21 ülke veya birimde genel hizmet içi eğitim ve adli görevler için gerekli uzmanlık<br />
eğitimi olmak kaydıyla asgari 2 eğitim zorunludur. 20 ülke veya birimde başlangıç eğitimi, genel hizmet içi<br />
eğitim ve adli görevler için uzmanlık eğitimi olmak üzere 3 farklı eğitim zorunludur. Başlangıç eğitimini gerekli<br />
görmemekle birlikte en az üç farklı eğitimi (genel hizmet içi eğitim, adli görevler için uzmanlık eğitimi ve bilgisayar<br />
eğitimi) şart koşan ülke veya birimlerin sayısı hala bir hayli fazladır.<br />
221
Şekil 11.7 Hâkimlere verilen eğitimlerin şekli ve sıklığı (S115)<br />
Başlangıç eğitimi<br />
Genel hizmet içi<br />
eğitim<br />
Uzmanlık gerektiren<br />
adli görevlere yönelik<br />
hizmet içi eğitim<br />
Uzmanlık gerektiren<br />
adli görevlere yönelik<br />
hizmet içi eğitim<br />
Mahkemede<br />
bilgisayar imkanlarını<br />
kullanmaya yönelik<br />
hizmet içi eğitim<br />
Yıllık<br />
• 14 ülke<br />
Yıllık<br />
• 6 ülke<br />
Yıllık<br />
• 2 ülke<br />
Yıllık<br />
• 4 ülke<br />
Yıllık<br />
• 1 ülke<br />
Düzenli<br />
• 23 ülke<br />
Düzenli<br />
• 28 ülke<br />
Düzenli<br />
• 17 ülke<br />
Düzenli<br />
• 9 ülke<br />
Düzenli<br />
• 16 ülke<br />
Ara sıra<br />
• 7 ülke<br />
Ara sıra<br />
• 12 ülke<br />
Ara sıra<br />
• 23 ülke<br />
Ara sıra<br />
• 21 ülke<br />
Ara sıra<br />
• 24 ülke<br />
11.2.2 Savcıların eğitimi<br />
R(2000)19 sayılı Tavsiye Kararının 7. paragrafında eğitimin savcıların görevlerini yerine getirmelerinin<br />
önemli bir parçası olduğu ifade edilmektedir. 11 ülke savcıların en azından kariyerlerinin başında hâkimlerle<br />
benzer eğitimler aldıklarını ifade etmiştir: Arnavutluk, Avusturya, Bosna Hersek, Hırvatistan, Fransa, Moldova,<br />
Polonya, Romanya, İsviçre, Makedonya, Türkiye.<br />
Zorunlu başlangıç eğitimi: Bu soruya yanıt veren ülke veya birimlerden 38’inde savcılar için başlangıç eğitimi<br />
zorunludur. 6 (2008 yılında 10) ülkede başlangıç eğitimi isteğe bağlıdır (Hırvatistan, Güney Kıbrıs Rum<br />
Yönetimi, Finlandiya, İzlanda, Malta ve Sırbistan). Ülke veya birimlerin çoğu düzenli veya yıllık olarak başlangıç<br />
eğitimi düzenlemektedir. Bu ülke veya birimlerin sayısı bir önceki değerlendirme dönemine göre artmıştır.<br />
Zorunlu hizmet içi eğitim (genel ve diğer hizmet içi eğitimler): R(2000)19 sayılı Tavsiye Kararı’nda, hizmet<br />
içi eğitimin uluslararası işbirliğini geliştirmek, suç ve suçlularla mücadelede son durum hakkında bilgi sahibi<br />
olmak için gerekli olduğu belirtilmektedir.<br />
2008 yılı itibariyle 30 ülke veya birimde savcılara hizmet içi eğitim verilmektedir. Hizmet içi eğitimler bu<br />
ülke ve birimlerin çoğunda (25) düzenli olarak verilmektedir. Bu rakam önceki değerlendirme dönemine göre<br />
artış göstermiştir.<br />
Üye ülke veya birimlerde savcılara yönelik hizmet içi eğitimler 2006 yılına nazaran artmıştır. Bu konuda<br />
Arnavutluk, Bulgaristan, Rusya Federasyonu ile BK-İngiltere ve Galler’de genel bir iyileşme gözlemlenmiştir.<br />
Estonya ve Slovenya 3 ek hizmet içi eğitim düzenlemiştir.<br />
222
Tablo 11.8 Savcılara verilen zorunlu eğitim türleri (S116)<br />
Hizmet içi<br />
uzmanlık eğitimi<br />
(uzman savcılar)<br />
Savcılık<br />
hizmetlerinde<br />
yönetim<br />
görevlerine<br />
yönelik hizmet içi<br />
eğitim<br />
Savcılık<br />
hizmetlerinde<br />
bilgisayar<br />
imkanlarının<br />
kullanılmasına<br />
yönelik hizmet içi<br />
eğitim<br />
Ülke başına<br />
toplam<br />
zorunlu eğitim<br />
sayısı<br />
Ülke<br />
Başlangıç eğitimi<br />
Genel hizmet içi<br />
eğitim<br />
Arnavutluk 5<br />
Andora 1<br />
Ermenistan 4<br />
Avusturya 1<br />
Azerbaycan 2<br />
Belçika 2<br />
Bosna Hersek 2<br />
Bulgaristan 5<br />
Hırvatistan 2<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi 0<br />
Çek Cumhuriyeti 2<br />
Danimarka 2<br />
Estonya 4<br />
Finlandiya 0<br />
Fransa 2<br />
Gürcistan 5<br />
Yunanistan 4<br />
Macaristan 5<br />
İzlanda 1<br />
İrlanda 2<br />
İtalya 1<br />
Letonya 5<br />
Litvanya 5<br />
Lüksemburg 1<br />
Malta 0<br />
Moldova 2<br />
Monako 2<br />
Karadağ 4<br />
Hollanda 2<br />
Norveç 3<br />
Polonya 2<br />
Portekiz 1<br />
Romanya 5<br />
Rusya Federasyonu 5<br />
San Marino* ?<br />
Sırbistan 3<br />
Slovakya 4<br />
Slovenya 5<br />
İspanya 2<br />
İsveç 5<br />
İsviçre 1<br />
Makedonya 5<br />
Türkiye 3<br />
BK-İngiltere ve Galler 5<br />
BK-Kuzey İrlanda* ?<br />
BK-İskoçya 2<br />
TOPLAM (38 devlet/birim) (30 devlet/birim) (23 devlet/birim) 15 devlet/birim) (18 devlet/birim)<br />
<strong>Avrupa</strong><br />
ortalaması: 3<br />
zorunlu eğitim<br />
San Marino ve BK-Kuzey İrlanda, 116. soruyu cevaplamadıkları için, herhangi bir eğitime gerek görmeyen ülkelere<br />
dâhil edilememektedirler.<br />
223
Yorum<br />
İsviçre: Belirli bir zorunlu eğitim yoktur. Genel itibarla, savcılık mesleğine kabul edilmek için hukuk eğitimi ve (örneğin<br />
mahkemede veya hukuk firmasında) belirli bir mesleki deneyim gereklidir.<br />
Şekil 11.9 Ülkelerin savcılar için zorunlu eğitim türlerinin farklı kombinasyonlarına göre dağılımı (S116)<br />
Arnavutluk<br />
Ermenistan<br />
Azerbaycan<br />
Bosna Hersek<br />
Bulgaristan<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Estonya<br />
Fransa<br />
Gürcistan<br />
Yunanistan<br />
Macaristan<br />
İrlanda<br />
Letonya<br />
Litvanya<br />
Moldova<br />
Monako<br />
Karadağ<br />
Hollanda<br />
Norveç<br />
Romanya<br />
Rusya Federasyonu<br />
Slovakya<br />
Slovenya<br />
İsveç<br />
Makedonya<br />
Türkiye<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
Arnavutluk<br />
Ermenistan<br />
Bulgaristan<br />
Hırvatistan<br />
Estonya<br />
Gürcistan<br />
Yunanistan<br />
Macaristan<br />
Letonya<br />
Litvanya<br />
Karadağ<br />
Norveç<br />
Romanya<br />
Rusya Federasyonu<br />
Sırbistan<br />
Slovakya<br />
Slovenya<br />
İsveç<br />
Makedonya<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
Arnavutluk<br />
Ermenistan<br />
Bulgaristan<br />
Estonya<br />
Gürcistan<br />
Yunanistan<br />
Macaristan<br />
Letonya<br />
Litvanya<br />
Karadağ<br />
Norveç<br />
Romanya<br />
Rusya Federasyonu<br />
Slovenya<br />
Slovakya<br />
İsveç<br />
Makedonya<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
Arnavutluk<br />
Bulgaristan<br />
Gürcistan<br />
Yunanistan<br />
Macaristan<br />
Letonya<br />
Litvanya<br />
Moldova<br />
Karadağ<br />
Romanya<br />
Rusya Federasyonu<br />
Sırbistan<br />
Slovakya<br />
Slovenya<br />
İsveç<br />
Makedonya<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
Asgari başlangıç ve genel<br />
hizmet içi eğitim<br />
(27 ülke)<br />
%57<br />
Asgari genel hizmet içi eğitim<br />
ve uzmanlık eğitimi<br />
(20 ülke)<br />
%41<br />
Asgari başlangıç eğitimi, genel<br />
hizmet içi eğitim ve uzmanlık<br />
eğitimi<br />
(18 ülke)<br />
%37<br />
Asgari genel hizmet içi eğitim,<br />
uzmanlık eğitimi ve bilgisayar<br />
eğitimi<br />
(17 ülke)<br />
%33<br />
Hâkimlerin durumunda olduğu gibi savcılar için de ülke başına en az 3 farklı türde eğitim zorunludur. Bunun<br />
yanında, kayda değer sayıda ülke ve birim, hâkimlerin eğitiminde de söz konusu olduğu üzere savcılara<br />
başlangıç eğitimi dâhil olsun veya olmasın en az 2 veya 3 tür eğitim vermektedir.<br />
Şekil 11.10 Savcılara verilen eğitimlerin şekli ve sıklığı (S117)<br />
Başlangıç eğitimi<br />
Genel hizmet içi<br />
eğitim<br />
Uzmanlığa dönük<br />
hizmet içi eğitim<br />
Savcılık hizmetlerinde<br />
yönetim görevlerine<br />
yönelik hizmet içi<br />
eğitim<br />
Savcılık hizmetlerinde<br />
imkanlarını<br />
kullanmaya yönelik<br />
hizmet içi eğitim<br />
Yıllık<br />
• 17 ülke<br />
Yıllık<br />
• 8 ülke<br />
Yıllık<br />
• 4 ülke<br />
Yıllık<br />
• 6 ülke<br />
Yıllık<br />
• 1 ülke<br />
Düzenli<br />
• 20 ülke<br />
Düzenli<br />
• 25 ülke<br />
Düzenli<br />
• 16 ülke<br />
Düzenli<br />
• 8 ülke<br />
Düzenli<br />
• 10 ülke<br />
Ara sıra<br />
• 6 ülke<br />
Ara sıra<br />
• 12 ülke<br />
Ara sıra<br />
• 15 ülke<br />
Ara sıra<br />
• 16 ülke<br />
Ara sıra<br />
• 23 ülke<br />
11.3 Hâkimlerin ve savcıların maaşları<br />
Hâkimlerin ücretlendirilmesi konusu hassas bir konudur. Amaç, hâkimliğin ifasıyla ilgili güçlükleri (bkz. yukarı)<br />
dikkate alan ve hâkimin kendisini bağımsızlık ve tarafsızlığını tehlikeye düşürebilecek baskılardan korumasına<br />
imkan veren adil bir ücret vermektir. Bu ücret, temel maaştan, bu maaşı destekleyebilecek olası<br />
ikramiyelerden ve/veya çeşitli diğer (maddi ya da finansal) avantajlardan oluşur. (bkz. başlık 11.4).<br />
224
Hâkimlerin bağımsızlık, etkinlik ve rolü hakkındaki R94(12) sayılı Tavsiye Kararında, bu ücretin yasayla güvence<br />
altına alınması ve “mesleğin onuruna ve sorumlulukların ağırlığına uygun düşmesi” gerektiği öngörülmektedir.<br />
CCJE’nin 1 sayılı kararının (2001) 61 inci paragrafı, hâkimlerin “kararlarını ve daha genel olarak<br />
davranışlarını etkileyebilecek baskılardan kendilerini koruyabilmeleri için” serbestçe çalışabilmelerini güvence<br />
altına almak üzere yeterli düzeyde ücretlendirmenin gerekli olduğunu teyit etmektedir.<br />
İncelenen iki gösterge daha bulunmaktadır. Birincisi, hâkimlerin kariyerlerinin başlangıcındaki maaşıdır. Hukuk<br />
eğitimini tamamladıktan sonra hâkimlik mesleğine kabul edilen (genç) hâkimlerin tercih edildiği ülkelerle<br />
hâkimleri genellikle uzun süre avukatlık yapmış hukukçular arasından seçen ülkeler arasında belirgin farklılıklar<br />
vardır. İkinci gösterge hâkimlerin kariyerlerinin sonunda Yüksek Mahkemede veya en yüksek istinaf mahkemelerinde<br />
aldıkları maaştır. Bu seviyede ülkeler arasındaki fark daha da artabilmektedir, çünkü bu mahkemelerde<br />
ödenen maaşlar işe alma türüyle veya kariyer geçmişiyle ilintili değildir. Bir ülkede hâkimlerin kariyerlerinin<br />
başındaki ve sonundaki maaşlarının karşılaştırılması, o ülkede kariyerlerindeki ilerleme olanaklarını ve sosyal<br />
konumlarını değerlendirme imkanı sağlamaktadır. Hâkim maaşlarının ortalama ulusal maaşlara oranı bu analizleri<br />
derinleştirmekte ve döviz kurundan veya GSYH’den kaynaklanan yanlılıkları ortadan kaldırmaktadır.<br />
Durum ne olursa olsun, bir sonraki tablodaki verilerin yorumlanmasında temkinli hareket edilmelidir. Çünkü<br />
tahsis edilen maaşlar Avro bölgesi dışında yer alan ülkelerde döviz kuru faktörünün yanında hayat standartları,<br />
işe alınma yöntemleri, kıdem gibi pek çok faktörle bağlantılıdır. Bu nedenle, yorumlar bölümünde her<br />
ülkenin özel durumuna ilişkin ifadeler dikkate alınmalıdır.<br />
Hâkimlerin maaşları konusunda dile getirilen hususlar savcıların maaşları konusunda da ifade edilmelidir.<br />
Savcı maaşları taban ücretin yanında ikramiye ve/veya başka yan ödemelerle desteklenebilmektedir (bkz. başlık<br />
11.4). R(2000)19 sayılı tavsiye kararının 5(d) paragrafında “savcıların görevlerini yerine getirilmeleri için, ifa<br />
ettikleri hayati işleve uygun ücretlendirme, görev süresi, emekli aylığı ve uygun emeklilik yaşı gibi şartlar yasayla<br />
güvence altına alınmalıdır” denmektedir.<br />
11.3.1 Kariyer başlangıcındaki maaşlar<br />
Tablo 11.11 2008 yılında hâkim ve savcıların yıllık brüt ve net maaşları (S118)<br />
Ülke<br />
Kariyer<br />
başlangıcında bir ilk<br />
derece profesyonel<br />
hâkimin brüt yıllık<br />
maaşı<br />
Brüt hâkim<br />
maaşının ulusal<br />
ortalama brüt<br />
maaşa oranı<br />
Bir ilk derece<br />
profesyonel<br />
hâkimin yıllık<br />
net maaşı<br />
Bir savcının<br />
yıllık brüt<br />
maaşı<br />
Brüt savcı<br />
maaşının ulusal<br />
ortalama brüt<br />
maaşa oranı<br />
Bir savcının yıllık<br />
net maaşı<br />
Arnavutluk 7 250 € 1.4 5 604 € 7 250 € 1.4 5 604 €<br />
Andora 72 443 € 3.1 68 096 € 72 443 € 3.1 68 096 €<br />
Ermenistan 6 069 € 2.5 5 068 € 4 864 € 2.0 4 161 €<br />
Avusturya 45 612 € 1.1 48 427 € 1.1<br />
Azerbaycan 8 256 € 2.9 6 684 €<br />
Belçika 59 934 € 1.6 31 707 € 59 934 € 1.6 31 707 €<br />
Bosna Hersek 24 015 € 3.5 14 946 € 24 015 € 3.5 14 946 €<br />
Bulgaristan 7 227 € 2.2 7 227 € 2.2<br />
Hırvatistan 25 765 € 2.1 15 315 € 25 765 € 2.1 15 315 €<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi 71 668 € 2.9<br />
Çek Cumhuriyeti 22 374 € 2.1 22 374 € 2.1<br />
Danimarka 78 348 € 1.6 49 998 € 1.0<br />
Estonya 34 776 € 3.5 27 835 € 22 085 € 2.2 16 988 €<br />
Finlandiya 53 000 € 1.5 37 000 € 45 200 € 1.3 33 000 €<br />
Fransa 36 352 € 1.1 31 115 € 36 352 € 1.1 31 672 €<br />
Gürcistan 11 500 € 8 625 € 8 383 € 6 706 €<br />
Yunanistan 51 323 € 2.1 38 123 € 51 323 € 2.1 38 123 €<br />
Macaristan 19 176 € 2.0 11 506 € 19 176 € 2.0 11 506 €<br />
İzlanda 57 234 € 2.1 73 463 € 2.7<br />
İrlanda 147 961 € 4.5<br />
İtalya 45 188 € 2.0 29 069 € 45 188 € 2.0 29 069 €<br />
Letonya 18 901 € 2.3 12 929 € 18 516 € 2.3 12 984 €<br />
225
226<br />
Ülke<br />
Kariyer<br />
başlangıcında bir ilk<br />
derece profesyonel<br />
hâkimin brüt yıllık<br />
maaşı<br />
Brüt hâkim<br />
maaşının ulusal<br />
ortalama brüt<br />
maaşa oranı<br />
Bir ilk derece<br />
profesyonel<br />
hâkimin yıllık<br />
net maaşı<br />
Bir savcının<br />
yıllık brüt<br />
maaşı<br />
Brüt savcı<br />
maaşının ulusal<br />
ortalama brüt<br />
maaşa oranı<br />
Bir savcının yıllık<br />
net maaşı<br />
Litvanya 16 525 € 2.2 12 330 € 13 207 € 1.8 10 830 €<br />
Lüksemburg 76 607 € 1.8 76 607 € 1.8<br />
Malta 32 584 € 2.5 24 873 € 1.9<br />
Moldova 3 300 € 1.7 2 640 € 3 207 € 1.6 2 593 €<br />
Monako 42 285 € 39 912 € 42 285 € 39 912 €<br />
Karadağ 19 756 € 2.7 13 165 € 19 756 € 2.7 13 165 €<br />
Hollanda 70 000 € 1.4 40 000 € 56 500 € 1.1 28 000 €<br />
Norveç 83 239 € 2.0 66 000 € 1.6<br />
Polonya 15 189 € 1.8 11 818 € 15 189 € 1.8 11 818 €<br />
Portekiz 34 693 € 1.7 34 693 € 1.7<br />
Romanya 15 667 € 2.7 10 991 € 15 667 € 2.7 10 991 €<br />
Rusya Federasyonu 13 067 € 2.6 10 705 € 7 201 € 1.4 6 265 €<br />
San Marino 84 756 € 4.1 69 884 € 58 197 € 2.8 51 188 €<br />
Sırbistan 17 480 € 4.3 10 393 € 17 480 € 4.3 10 393 €<br />
Slovakya 25 303 € 2.9 23 898 € 2.8<br />
Slovenya 26 949 € 1.6 16 402 € 29 256 € 1.8 17 592 €<br />
İspanya 49 303 € 1.7 49 303 € 1.7<br />
İsveç 56 104 € 1.9 36 058 € 64 500 € 2.2 29 500 €<br />
İsviçre 107 940 € 2.3 90 080 € 98 285 € 2.1 79 322 €<br />
Makedonya 16 807 € 3.3 10 945 € 13 840 € 2.7 9 055 €<br />
Türkiye 18 251 € 15 028 € 18 251 € 15 028 €<br />
BK-İngiltere ve Galler 105 526 € 4.0 28 508 € 1.1 22 741 €<br />
BK-Kuzey İrlanda 105 515 € 4.6 58 988 €<br />
BK-İskoçya 128 296 € 5.1 28 665 € 1.1<br />
Ortalama 2.5 2.0<br />
Ortanca 2.2 2.0<br />
Minimum 1.1 1.0<br />
Maksimum 5.1 4.3<br />
Gürcistan, Monako ve Türkiye’den hâkim ve savcıların brüt maaşlarının ulusal ortalama brüt maaşlara oranı bildirilememiştir,<br />
çünkü bu ülkelerde ulusal brüt maaşlara ilişkin veri bulunmamaktadır.<br />
Yorumlar<br />
Arnavutluk: Verilen rakamlara herhangi bir yan ödeme, ikramiye veya özel çalışma koşulları nedeniyle yapılması<br />
muhtemel ek ödemeler dâhil değildir.<br />
Belçika: Bir hâkimin yıllık brüt maaşı üç yıllık bir deneyimin ardından aldığı maaştır. Net maaş, evli ve iki çocuklu bir<br />
hâkimin maaşını göstermektedir.<br />
Bosna Hersek: 3 yıllık iş deneyimi bulunan bir hâkim veya savcının maaşı dikkate alınmıştır.<br />
Çek Cumhuriyeti: Maaşlar hizmette ilk 5 yılın tamamlanmasının ardından, 6 ncı hizmet yılından sonra ve sonrasında<br />
her 3 yılda bir artmaktadır.<br />
Danimarka: Hâkimlerin yıllık brüt maaşına yan ödemeler dâhil değildir.<br />
Estonya: Hâkim maaşına hizmet yılının artmasıyla yapılan zamlar dâhil değildir (resmi maaşa görev süresinin 5 inci<br />
yılında %5, 10 uncu yılında %10 ve 15 inci yılında %15 zam yapılmaktadır). Net maaş, yıllık brüt maaştan gelir vergisinin<br />
düşülmesiyle hesaplanmıştır.<br />
İrlanda: Verilen rakam, Yerel mahkeme hâkiminin maaşına karşılık gelmektedir. Bölge mahkemesi hâkiminin yıllık net<br />
maaşı 177.554 Avro, Yerel mahkeme başkanının net maaşı ise 183.984Avro’dur.<br />
İtalya: Yıllık net maaşlar kişisel gelir vergilerine göre değişmektedir.<br />
Norveç: 1 Ekim 2008 tarihinde hâkimlerin yıllık brüt maaşları artırılmıştır. Rakam yukarıda verilmiştir.<br />
Slovakya: Yasa gereği aylık ortalama hâkim maaşı milletvekilinin aylık maaşına eşittir. Kariyerinin başındaki bir savcının<br />
maaşı ortalama hâkim maaşının %90’ına eşittir. Savcının taban ücreti ortalama hâkim maaşının %85’idir. Yıllık brüt<br />
maaşlar 14 ay üzerinden hesaplanmıştır, çünkü hâkimler ve savcılar Mayıs ve Kasım aylarında iki maaş ikramiye alırlar.
Slovenya: İlk derece mahkeme için verilen rakam en düşük maaştır.<br />
İspanya: Maaşlar kişisel gelir vergilerine göre değişiklik arz ettiğinden tek bir net maaş rakamı vermek mümkün değildir.<br />
İsviçre: Hâkim ve savcı maaşları 22 kantonda ödenen ortalama maaşlara tekabül etmektedir.<br />
Makedonya: 2009 yılında Parlamentonun yaptığı mevzuat düzenlemesi uyarınca savcılara aynı derece mahkemede<br />
görev yapan hâkimle aynı maaş ödenmektedir.<br />
BK-İngiltere ve Galler: Verilen rakam 7 nci adli maaş kademesine aittir. 2008 ve 2009’da adli maaşlar, 7 nci kademenin<br />
altındaki tek pozisyon olan Sığınma Destek Mahkemesi Hâkiminin maaşı olan (Londra farkı dâhil) 93.870 Avro ile birinci<br />
maaş kademesine (Lord Baş Hâkim) ödenen 245.915 Avro arasında değişmekteydi. Bireysel gelir vergileri ve tabi olunan<br />
sigorta kapsamı nedeniyle yıllık net hâkim maaşı verilememektedir. Savcılar için verilen brüt ve ortalama net maaş ulusal<br />
savcılar için geçerlidir. Londra’da görev yapan savcıların maaşları daha yüksektir (brüt maaş 33.610 Avro, ortalama net<br />
maaş 23.728Avro).<br />
BK-Kuzey İrlanda: Ortalamalar verilmiştir. Maaşlar bireysel sigorta kapsamına, tabi olunan vergi mevzuatına ve emekli<br />
aylığı kesintilerine bağlı olduğundan net yıllık maaş verilememektedir.<br />
BK-İskoçya: Hâkim maaşı, en düşük maaş olan Şerif maaşına tekabül etmektedir.<br />
Kariyer başlangıcında ödenen maaş konusunda ülkeler arasında karşılaştırma yapılırken, işe alma biçimlerindeki<br />
farklılıklar göz ardı edilmemelidir; çünkü işe alma biçimi hâkim ve savcıların ücretlendirilmesini ciddi<br />
ölçüde etkileyebilmektedir.<br />
Şekil 11.12 2008 yılında kariyer başlangıcında hâkim ve savcıların maaşları arasındaki nispi farkların<br />
kategorileri (S118)<br />
12%<br />
5<br />
9%<br />
4<br />
Savcıların maaşı hâkimlerin maaşından<br />
yüksektir<br />
19%<br />
8<br />
Maaş düzeyleri eşittir (%0 fark)<br />
Hâkimlerin maaşı savcıların maaşından<br />
%20’ye varan oranlarda yüksektir<br />
5<br />
12%<br />
48%<br />
20<br />
Hâkimlerin maaşı savcıların maaşından<br />
%50’ye varan oranlarda yüksektir<br />
Hâkimlerin maaşı savcıların maaşından en<br />
az %50 oranında yüksektir<br />
2008 yılında hâkim ve savcıların kariyer başlangıcındaki ve sonundaki maaşlarının karşılaştırıldığı tablo için<br />
Ek’e müracaat ediniz (S118).<br />
<strong>Avrupa</strong> düzeyinde kariyer başlangıcında hâkim ve savcı maaşları arasında kayda değer farklılıklar bulunmamaktadır.<br />
Hâkim maaşları savcı maaşlarından ortalama 1.3 kat fazladır. Ancak, sistemlerden kaynaklanan ciddi<br />
farklılıklar mevcuttur.<br />
42 ülkeden 20’sinde kariyer başlangıcında hâkim ve savcı maaşları arasında herhangi bir fark yoktur: Arnavutluk,<br />
Andora, Belçika, Bosna Hersek, Bulgaristan, Hırvatistan, Çek Cumhuriyeti, Fransa, Yunanistan, Macaristan,<br />
İtalya, Lüksemburg, Monako, Karadağ, Polonya, Portekiz, Romanya, Sırbistan, İspanya, Türkiye.<br />
Hâkim maaşlarının savcı maaşlarından yüksek olduğu ülkelerin sayısı da azımsanmayacak orandadır (18<br />
ülke, bunlar şekil 11.12’de 3 alt kategoriye ayrılmıştır). Maaş farklarının %20 veya daha az olduğu ülkeler:<br />
227
Letonya, Moldova, Slovakya, İsviçre ve Finlandiya. Makedonya, Hollanda, Ermenistan, Litvanya, Norveç,<br />
Malta, Gürcistan ve San Marino’da bu fark %20 ila %50 arasındadır. 5 ülke veya birimde kariyer başlangıcında<br />
hakim ve savcı maaşlarında daha da büyük farklar vardır: Danimarka, Estonya, Rusya Federasyonu (hâkim<br />
maaşları savcı maaşlarının yaklaşık 2 katıdır), BK-İngiltere ve Galler ve BK-İskoçya (hâkim maaşları savcı maaşlarından<br />
en az 4 kat daha fazladır. Bu farklar, işe alma biçimlerindeki farklılıklardan kaynaklanmaktadır).<br />
İzlanda, İsveç, Slovenya ve Avusturya’da ise özel bir durum vardır: Kariyer başlangıcında savcı maaşları<br />
hâkim maaşlarından yüksektir. Ancak, bu fark oldukça azdır.<br />
Maaşlardaki bu önemli farklara bakıldığında, bu mesleklerin işlev ve sorumluluklarının çok farklı olabileceği<br />
ve bu yüzden bu iki meslek arasında basit bir karşılaştırma yapmanın mümkün olmadığı açıkça görülmektedir.<br />
Ancak, şekil 11.12’deki sonuçlar ışığında ülkelerin (kariyerinin başındaki ve sonundaki hâkim ve savcı sayısı, bu<br />
meslek gruplarının statüsü, işlevleri gibi) ulusal özellikleri de göz önünde tutulmalıdır.<br />
Şekil 11.13 2004 ve 2008 yılları arasında hâkimlerin kariyer başlangıcında yıllık brüt maaşlarındaki ile<br />
maaşlarının ulusal ortalama brüt maaşlara oranındaki yıllık ortalama değişim yüzdesi, (S118)<br />
120%<br />
100%<br />
80%<br />
60%<br />
40%<br />
20%<br />
0%<br />
-20%<br />
-40%<br />
-60%<br />
Yıllık brüt maaşlardaki değişimin <strong>Avrupa</strong> ortalaması: yıllık %+15.75<br />
Yıllık brüt maaşlardaki değişimin <strong>Avrupa</strong> ortancası: yıllık %+8.6<br />
Ulusal brüt maaşa oranla <strong>Avrupa</strong> ortalamasındaki değişim: yılda %-2<br />
Ulusal brüt maaşa oranla <strong>Avrupa</strong> ortancasındaki değişim: yılda %-1.5<br />
-10,0<br />
1,1<br />
8,3<br />
7,6<br />
-24,5<br />
-12,4<br />
-9,5<br />
-9,5<br />
-3,8<br />
-2,8<br />
-0,3<br />
-17,1<br />
-17,8<br />
3,0<br />
3,7<br />
3,7<br />
3,8<br />
5,1<br />
5,5<br />
6,2<br />
6,9<br />
7,3<br />
7,4<br />
8,2<br />
8,6<br />
8,7<br />
9,7<br />
10,0<br />
10,8<br />
11,9<br />
14,3<br />
14,3<br />
16,7<br />
17,0<br />
19,8<br />
20,2<br />
23,3<br />
29,9<br />
32,1<br />
0,7<br />
-14,6<br />
-1,3<br />
-1,9<br />
-0,6<br />
2,4<br />
-7,1<br />
-3,8<br />
-1,3<br />
-21,5<br />
-0,7<br />
7,2<br />
-35,3<br />
-0,8<br />
5,4<br />
-26,9<br />
-1,5<br />
13,0<br />
5,4<br />
-6,1<br />
-9,1<br />
-29,5<br />
-2,5<br />
-3,2<br />
-1,4<br />
48,7<br />
54,8<br />
55,0<br />
İzlanda<br />
BK-İskoçya<br />
BK-Kuzey İrlanda<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
Macaristan<br />
Danimarka<br />
Bosna Hersek<br />
Finlandiya<br />
Portekiz<br />
Fransa<br />
Hollanda<br />
Avusturya<br />
Lüksemburg<br />
Hırvatistan<br />
Andora<br />
İspanya<br />
Litvanya<br />
Belçika<br />
İrlanda<br />
Norveç<br />
Azerbaycan<br />
Slovenya<br />
Malta<br />
Rusya Federasyonu<br />
Polonya<br />
İtalya<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Slovakya<br />
Türkiye<br />
Ermenistan<br />
Estonya<br />
Bulgaristan<br />
Letonya<br />
Gürcistan<br />
İsveç<br />
Romanya<br />
Moldova<br />
59,8<br />
96,5<br />
96,9<br />
23,7<br />
29,1<br />
Profesyonel ilk derece hâkiminin kariyer başlangıcında yıllık brüt maaşındaki ortalama yıllık değişim (%)<br />
Brüt hâkim maaşında ortalama ulusal yıllık brüt maaşa oranla meydana gelen ortalama yıllık değişim (%)<br />
228<br />
38 ülke veya birim için 2004 ve 2008 yılları arasında hâkimlerin kariyer başlangıcında brüt maaşlarında<br />
görülen değişikliklerin analiz edilmesi ve hâkim maaşlarında ulusal ortalama brüt maaşlara oranla meydana<br />
gelen değişikliklerin gözlemlenmesi mümkün olmuştur.<br />
Mutlak rakamlar bakımından, pek çok Doğu <strong>Avrupa</strong> ülkesinde (ve ayrıca İsveç’te) hâkim maaşları çok<br />
önemli ölçüde artmıştır. Maaşlar Moldova ve Romanya’da her yıl neredeyse iki kat Gürcistan ve Letonya’da<br />
yılda yaklaşık %50 ve Bulgaristan, Estonya, Ermenistan ve Türkiye’de yıllık %20’nin üzerinde artırılmıştır.<br />
İtalya’da yılda %14.3 oranında artırılan hâkim maaşları her 3 yılda bir revize edilmektedir (2006 ve 2008 yıllarında<br />
maaş revizyonu yapılmıştır). Bunun yanında, kademe sistemi de değiştirilerek ortalama maaşlar daha<br />
da yükseltilmiştir.<br />
Yıllık brüt maaşlarda <strong>Avrupa</strong> ortalama ve ortanca değerleri pozitif iken az sayıda bazı ülke veya birimde<br />
azalan bir eğilim görülmektedir. BK-İngiltere ve Galler’de maaşlar 2004 ve 2008 yılları arasında azalmamıştır,<br />
fakat istatistikler döviz kurundaki dalgalanmalardan etkilenmiştir.<br />
Hâkim maaşları her zaman ulusal ortalama brüt maaşlardaki gelişimi takip etmemektedir. Her iki gösterge<br />
için de doğrusal bir değişiklik yoktur. 18 ülke veya devlette tersi bir eğilim bile görülmektedir. Sözgelimi,
BK-İskoçya’da 2004-2008 döneminde hâkim maaşları yılda %12.4 azalmasına karşın, hâkim maaşları ile ulusal<br />
ortalama maaşlar arasındaki fark aynı dönemde daha belirgin bir hal almıştır (yıllık %+1.1). Bu ters eğilim<br />
Ermenistan’da da göze çarpmaktadır: Kariyer başlangıcında hâkim maaşları yılda yaklaşık %23.8 artarken<br />
ortalama ulusal maaşlar yılda yaklaşık %29.5 azalmıştır. Azerbaycan, Litvanya, Rusya Federasyonu ve<br />
Slovakya’da karşılaştırılabilir bir durum söz konusudur: Hâkim maaşlarındaki artışla bu maaşların ortalama<br />
ulusal maaşlara oranı arasındaki fark nispi bir önem arz etmektedir. Bunun asıl nedeni bu ülkelerdeki ekonomik<br />
gelişmelerin ulusal ortalama brüt maaşların artırılmasına imkan vermiş olmasıdır.<br />
İzlanda’da da hâkim maaşları ve bu maaşların ulusal ortalama brüt maaşlara oranı konusunda benzer eğilimler<br />
görülmektedir: Hâkim maaşları yıllık ortalama %24.5 oranında bir azalma sergilerken bu mutlak rakamın<br />
ortalama ulusal maaşa olan oranında da yılda %10’luk bir düşüş gerçekleşmiştir. İsveç, Romanya ve<br />
Moldova’da hâkimlerin brüt maaşlarında önemli bir artış meydana gelirken hâkim maaşlarının ulusal maaş<br />
ortalamasına oranında da aynı pozitif eğilim devam etmiştir.<br />
Şekil 11.13 büyük temkinle yorumlanmalıdır. Ayrıca, ulusal özellikler de bütünüyle dikkate alınmalı ve ülkeler<br />
kendi gelişimlerinde takip ettikleri genel bağlama göre konumlandırılmalıdır. Avro bölgesinde yer almayan<br />
ülke veya birimler için döviz kurlarındaki değişimler dikkatlerden kaçmamalıdır. Bunların yanında, tabloda<br />
verilen 2008 mutlak rakamları göz önünde tutulmalıdır.<br />
Şekil 11.14 2004 ve 2008 yılları arasında savcıların kariyer başlangıcında yıllık brüt maaşlarındaki ve<br />
maaşlarının ulusal ortalama brüt maaşlara oranındaki yıllık ortalama değişim yüzdesi, (S118)<br />
140%<br />
120%<br />
100%<br />
80%<br />
60%<br />
40%<br />
20%<br />
0%<br />
-20%<br />
-40%<br />
-60%<br />
Yıllık brüt maaşlardaki değişimin <strong>Avrupa</strong> ortalaması: yıllık %+22.5<br />
Yıllık brüt maaşlardaki değişimin <strong>Avrupa</strong> ortancası: yıllık %+11.5<br />
Ulusal brüt maaşa oranla <strong>Avrupa</strong> ortalamasındaki değişim: yılda %-0.6<br />
Ulusal brüt maaşa oranla <strong>Avrupa</strong> ortancasındaki değişim: yılda %-1.3<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
Hollanda<br />
Bosna Hersek<br />
Portekiz<br />
Fransa<br />
Norveç<br />
Malta<br />
Slovenya<br />
Avusturya<br />
Macaristan<br />
Lüksemburg<br />
Hırvatistan<br />
Rusya Federasyonu<br />
Andora<br />
İspanya<br />
Belçika<br />
Danimarka<br />
Finlandiya<br />
Polonya<br />
İtalya<br />
Türkiye<br />
Litvanya<br />
İsveç<br />
Bulgaristan<br />
Slovakya<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Estonya<br />
Gürcistan<br />
Ermenistan<br />
Letonya<br />
Karadağ<br />
Romanya<br />
Moldova<br />
-21,3 -33,8<br />
-20,5 -16<br />
-17,8 -0,3<br />
-14,6 3,7<br />
-1,3 3,7<br />
3 4,3<br />
-0,5 4,6<br />
-5,4 4,9<br />
-0,6 5,1<br />
-9,2 5,3<br />
2,4 5,5<br />
-7 6,3<br />
-30,3<br />
6,7<br />
-3,8 6,9<br />
-1,3 7,3<br />
8,2<br />
11,5<br />
11,1 13,6<br />
-1,5 14,3<br />
13 14,3<br />
20,2<br />
-11,2 21,5<br />
34,4 30,3<br />
-3,2 32,1<br />
3,9 36,9<br />
10,1 37,1<br />
4,1 38,5<br />
53,1<br />
-11,3<br />
55,1<br />
5,9<br />
59,7<br />
-8,6<br />
69,9<br />
23,7<br />
40,4<br />
96,5<br />
114,1<br />
Savcıların kariyer başlangıcında yıllık brüt maaşındaki ortalama yıllık değişim (%)<br />
Brüt savcı maaşında ulusal yıllık brüt maaş ortalamasına oranla meydana gelen ortalama yıllık değişim (%)<br />
Savcıların brüt maaşlarındaki değişim 33 ülke veya birim için hesaplanmıştır. Savcılarla hâkimler için neredeyse<br />
aynı değerlendirmelere bulunulabilir (ayrıca maaş artışlarıyla ilgili İtalya yorumuna müracaat ediniz).<br />
Şekil 11.13 için söz konusu olan temkin ifadeleri aynen dikkate alınmalıdır.<br />
Pek çok Doğu <strong>Avrupa</strong> ülkesinde (ve ayrıca İsveç’te) savcı maaşları artmıştır (Moldova, Romanya, Karadağ,<br />
Letonya, Ermenistan, Gürcistan, Estonya, Çek Cumhuriyeti, Slovakya, Bulgaristan); maaşların azaldığı ülke<br />
sayısı ise pek azdır (Hollanda’da yıllık %20’nin üzerinde düşüş yaşanmıştır).<br />
Bu soruya cevap veren ülke veya birimlerin yaklaşık yarısında mutlak brüt savcı maaşları (artmıştır) ile<br />
ulusal brüt maaş ortalamalarında (azalmıştır) ters bir eğilim gözlemlenmiştir (örneğin Portekiz, Fransa, Malta<br />
ve Slovenya). Avusturya’da ulusal brüt maaş ortalaması oldukça kararlı bir seyir izlemiştir.<br />
229
Savcıların mutlak brüt maaşlarının izlediği eğilim ile savcı maaşlarının ulusal brüt ortalamasına oranının<br />
izlediği eğilim pek çok ülkede benzerdir. Her iki göstergede Hollanda ve Bosna Hersek’te azalmakta iken<br />
Norveç, Lüksemburg, Finlandiya, İtalya, İsveç, Slovakya, Çek Cumhuriyeti, Estonya, Letonya, Romanya ve<br />
Moldova’da artmaktadır.<br />
Hâkim maaşları konusunda belirtildiği üzere, görecelilik arz eden değişikliklerin ve ülkelerin kendilerine has<br />
özelliklerinin (örneğin maaşların 2004 karşılaştırma döneminin başındaki durumu, reformlar, maaş ayarlamaları)<br />
dikkatlerden kaçmaması ve <strong>Avrupa</strong> düzeyinde karşılaştırma yaparken göz önünde tutulması gerekir. Ayrıca,<br />
ileri analizlerde Avro bölgesi dışında yer alan ülkeler başta olmak üzere döviz kurları da dikkate alınmalıdır<br />
(sözgelimi BK-İngiltere ve Galler; bu ülkede adli maaşlar azalmamıştır).<br />
11.3.2 Kariyer sonunda maaşlar<br />
Tablo 11.15 2008 yılında Yüksek Mahkeme veya En Yüksek İstinaf Mahkemesinde görev yapan hâkim ve<br />
savcıların yıllık brüt ve net maaşları (S118)<br />
Ülke<br />
Yüksek Mahkeme<br />
ya da en<br />
yüksek istinaf<br />
mahkemesi<br />
hâkiminin brüt<br />
yıllık maaşı<br />
Hâkim<br />
maaşının ulusal<br />
brüt maaş<br />
ortalamasına<br />
oranı<br />
Yüksek Mahkeme<br />
ya da en<br />
yüksek istinaf<br />
mahkemesi<br />
hâkiminin yıllık<br />
net maaşı<br />
Yüksek Mahkeme<br />
ya da en<br />
yüksek istinaf<br />
mahkemesi<br />
savcısının brüt<br />
yıllık maaşı<br />
Savcının<br />
maaşının ulusal<br />
brüt maaş<br />
ortalamasına<br />
oranı<br />
Yüksek Mahkeme<br />
ya da en<br />
yüksek istinaf<br />
mahkemesi<br />
savcısının net<br />
yıllık maaşı<br />
Arnavutluk 14 486 Avro 2.8 11 778 Avro 14 486 Avro 2.8 11 778 Avro<br />
Andora 39 050 Avro 1.7 36 707 Avro 128 632 Avro 5.5 120 914 Avro<br />
Ermenistan 9 103 Avro 3.8 7 423 Avro 6 487 Avro 2.7 5 420 Avro<br />
Avusturya 110 633 Avro 2.6 110 633 Avro 2.6<br />
Azerbaycan 13 728 Avro 4.8 11 112 Avro 13 392 Avro 4.7 11 820 Avro<br />
Belçika 129 673 Avro 3.5 60 451 Avro 129 673 Avro 3.5 60 451 Avro<br />
Bosna Hersek 41 481 Avro 6.1 25 646 Avro 41 481 Avro 6.1 25 646 Avro<br />
Bulgaristan 23 266 Avro 7.0 VY 23 266 Avro 7.0 VY<br />
Hırvatistan 58 490 Avro 4.7 29 754 Avro 58 490 Avro 4.7 29 754 Avro<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi 127 387 Avro 5.1 VY UD UD<br />
Çek Cumhuriyeti 50 378 Avro 4.8 VY 43 662 Avro 4.1 VY<br />
Danimarka 109 212 Avro 2.3 184 830 Avro 3.9<br />
Estonya 47 817 Avro 4.8 38 138 Avro 36 692 Avro 3.7 28 205 Avro<br />
Finlandiya 114 500 Avro 3.3 70 000 Avro 72 000 Avro 2.1 48 000 Avro<br />
Fransa 107 011 Avro 3.4 91 537 Avro 107 011 Avro 3.4 91 537 Avro<br />
Gürcistan 22 800 Avro 17 100 Avro VY VY<br />
Yunanistan 105 770 Avro 4.3 73 570 Avro 120 796 Avro 4.9 84 396 Avro<br />
Macaristan 37 480 Avro 4.0 18 740 Avro 37 480 Avro 4.0 18 740 Avro<br />
İzlanda 73 463 Avro 2.7 73 463 Avro 2.7<br />
İrlanda 257 872 Avro 7.8<br />
İtalya 131 302 Avro 5.8 73 327 Avro 131 302 Avro 5.8 73 327 Avro<br />
Letonya 46 764 Avro 5.7 32 435 Avro 28 812 Avro 3.5 19 668 Avro<br />
Litvanya 29 862 Avro 4.0 22 066 Avro 21 461 Avro 2.9 17 406 Avro<br />
Lüksemburg 140 201 Avro 3.3 VY 140 201 Avro 3.3<br />
Malta 32 584 Avro 2.5 39 944 Avro 3.1<br />
Moldova 5 100 Avro 2.6 4 001 Avro 3 775 Avro 1.9 2 865 Avro<br />
Monako 121 359 Avro 114 549 Avro<br />
Karadağ 25 035 Avro 3.4 16 649 Avro 25 035 Avro 3.4 16 649 Avro<br />
Hollanda 115 000 Avro 2.3 60 000 Avro 130 500 Avro 2.7 65 000 Avro<br />
Norveç 136 978 Avro 3.2<br />
Polonya 43 826 Avro 5.2 29 269 Avro 43 826 Avro 5.2 29 269 Avro<br />
Portekiz 83 401 Avro 4.2 80 972 Avro 4.1<br />
Romanya 36 802 Avro 6.4 25 815 Avro 30 403 Avro 5.3 21 328 Avro<br />
Rusya Federasyonu 45 011 Avro 9.0 39 160 Avro 12 240 Avro 2.4 10 648 Avro<br />
230
Ülke<br />
Yüksek Mahkeme<br />
ya da en<br />
yüksek istinaf<br />
mahkemesi<br />
hâkiminin brüt<br />
yıllık maaşı<br />
Hâkim<br />
maaşının ulusal<br />
brüt maaş<br />
ortalamasına<br />
oranı<br />
Yüksek Mahkeme<br />
ya da en<br />
yüksek istinaf<br />
mahkemesi<br />
hâkiminin yıllık<br />
net maaşı<br />
Yüksek Mahkeme<br />
ya da en<br />
yüksek istinaf<br />
mahkemesi<br />
savcısının brüt<br />
yıllık maaşı<br />
Savcının<br />
maaşının ulusal<br />
brüt maaş<br />
ortalamasına<br />
oranı<br />
Yüksek Mahkeme<br />
ya da en<br />
yüksek istinaf<br />
mahkemesi<br />
savcısının net<br />
yıllık maaşı<br />
San Marino 70 760 Avro 3.4 60 055 Avro<br />
Sırbistan 33 371 Avro 8.2 19 840 Avro 27 809 Avro 6.9 16 533 Avro<br />
Slovakya 36 550 Avro 4.2 36 550 Avro 4.2<br />
Slovenya 55 509 Avro 3.3 29 529 Avro 51 456 Avro 3.1 27 792 Avro<br />
İspanya 137 810 Avro 4.7 VY 137 810 Avro 4.7 VY<br />
İsveç 96 634 Avro 3.2 55 713 Avro 143 500 Avro 4.8 50 000 Avro<br />
İsviçre 227 446 Avro 4.9 211 980 Avro 147 912 Avro 3.2 124 246 Avro<br />
Makedonya 20 912 Avro 4.1 13 583 Avro 16 916 Avro 3.3 11 037 Avro<br />
Türkiye 37 146 Avro 29 864 Avro 37 146 Avro 29 864 Avro<br />
BK-İngiltere ve Galler 212 093 Avro 8.1 VY VY<br />
BK-Kuzey İrlanda 176 899 Avro 7.7 101 273 Avro<br />
BK-İskoçya 214 165 Avro 8.5 88 845 Avro 3.5<br />
Ortalama 4.6 3.9<br />
Ortanca 4.2 3.5<br />
Minimum 1.7 1.9<br />
Maksimum 9.0 7.0<br />
Gürcistan, Monako ve Türkiye için hesaplama yapmak mümkün olmamıştır, çünkü bu ülkelerde ulusal brüt maaşlara<br />
ilişkin veri bulunmamaktadır.<br />
Yorumlar<br />
Arnavutluk: Verilen rakamlara her hangi bir yan ödeme, ikramiye veya özel çalışma koşulları nedeniyle yapılması<br />
muhtemel ek ödemeler dâhil değildir.<br />
Andora: Savcı maaşıyla ilgili verilen rakam Başsavcının maaşına tekabül etmektedir.<br />
Belçika: Yıllık brüt hâkim maaşı, evli ve çocuğu bulunmayan hâkimlere ödenen maaştır.<br />
Bosna Hersek: 20 yıllık iş deneyimi bulunan bir hâkim veya savcının maaşı dikkate alınmıştır.<br />
Çek Cumhuriyeti: Maaşlar hizmette ilk 5 yılın tamamlanmasının ardından, 6 ncı hizmet yılından sonra ve sonrasında<br />
her 3 yılda bir artmaktadır.<br />
Danimarka: Hâkimlerin yıllık brüt maaşına yan ödemeler dâhil değildir. Belirtilen yıllık brüt savcı maaşı maksimum<br />
maaştır. Ortalama maaşlarla ilgili veri sağlanamamaktadır. Maaşlar 101.936 Avro ile 184.830 Avro arasında değişmektedir.<br />
Estonya: Hâkim maaşına hizmet yılının artmasıyla yapılan zamlar dâhil değildir (resmi maaşa görev süresinin 5 inci<br />
yılında %5, 10 uncu yılında %10 ve 15 inci yılında %15 zam yapılmaktadır). Net maaş, yıllık brüt maaştan gelir vergisinin<br />
düşülmesiyle hesaplanmıştır.<br />
İzlanda: Yüksek Mahkeme hâkimlerinin ve savcılarının maaşı yasa gereği eşit olmak zorundadır.<br />
İrlanda: Burada belirtilen rakam Yüksek Mahkeme hâkiminin maaşıdır. Yüksek Mahkeme başkanının maaşı 274.779<br />
Avro, Baş Hâkimin maaşı ise 295.916 Avro’dur.<br />
İtalya: Genel itibarla maaşlar hâkimin veya savcının konumundan çok asıl olarak kıdeme bağlıdır. Bu çerçevede, Yüksek<br />
Mahkemede veya en yüksek istinaf mahkemesinde görev yapan hâkim ve savcılar her zaman daha yüksek maaş<br />
almayabilirler. Yıllık net maaşlar kişisel gelir vergilerine bağlıdır.<br />
Letonya: Yüksek Mahkemede veya en yüksek istinaf mahkemesinde görev yapan hâkim için belirtilen en yüksek maaş<br />
Yüksek Mahkeme Senatosunda görev yapan senatörün maaşına tekabül etmektedir (temyiz derecesi). Yüksek Mahkeme<br />
Dairesinde (istinaf derecesi) görev yapan bir hâkimin yıllık maaşı brüt 42.148 Avro ve net 29.349 Avro’dur.<br />
Norveç: 1 Ekim 2008 tarihinde hâkimlerin yıllık brüt maaşları artırılmıştır. Rakam yukarıda verilmiştir.<br />
Slovakya: Yasa gereği aylık ortalama hâkim maaşı milletvekilinin aylık maaşına eşittir. Yüksek Mahkeme hâkimlerinin<br />
maaşı milletvekilinin aylık maaşının %130’u düzeyindedir. Yıllık brüt maaşlar 14 ay üzerinden hesaplanmıştır, çünkü<br />
hâkimler ve savcılar Mayıs ve Kasım aylarında iki maaş ikramiye alırlar.<br />
231
Slovenya: Yüksek Mahkeme hâkimi için verilen rakamlar mümkün olan en yüksek maaş tutarıdır.<br />
İspanya: Yüksek Mahkeme savcıları için belirtilen maaşlar 1 inci kategoridekiler için geçerlidir. Maaşlar kişisel gelir<br />
vergilerine göre değişiklik arz ettiğinden tek bir net maaş rakamı vermek mümkün değildir.<br />
İsviçre: Yüksek Mahkemede Savcılık makamı yoktur. Verilen rakam Konfederasyon savcısının maaşına tekabül etmektedir.<br />
Makedonya: 2009 yılında Parlamentonun yaptığı mevzuat düzenlemesi uyarınca savcılara aynı derece (kademede)<br />
mahkemede görev yapan hâkimle aynı maaş ödenmektedir.<br />
BK-İngiltere ve Galler: Bireysel gelir vergileri ve tabi olunan sigorta kapsamı nedeniyle yıllık net hâkim maaşı verilememektedir.<br />
BK-Kuzey İrlanda: Ortalamalar verilmiştir. Maaşlar bireysel sigorta kapsamına, tabi olunan vergi mevzuatına ve emekli<br />
aylığı kesintilerine bağlı olduğundan net yıllık maaş verilememektedir.<br />
BK-İskoçya: Burada verilen hâkim maaşı, mevcut en yüksek makam (ve maaş düzeyi) olan Lord Baş Hâkim maaşına<br />
tekabül etmektedir.<br />
Yüksek Mahkemede veya en yüksek İstinaf Mahkemesinde görev yapan hâkim veya savcıların maaşlarının<br />
yıllık ulusal brüt maaş ortalamasına oranı ilginç bir göstergedir, çünkü ülkeler arasındaki farklılıkları değerlendirirken<br />
işe alma yöntemi, yaş, kariyer geçmişi, döviz kuru veya GSYH gibi faktörlerden kaynaklanabilecek<br />
yanlılıkların ortadan kaldırılmasını sağlamaktadır. Yüksek Mahkemede veya En Yüksek İstinaf Mahkemesinde<br />
görev yapan hâkimlere ulusal yıllık brüt maaş ortalamasına nispetle en yüksek maaşların ödendiği ülke veya<br />
birimler dört common law birimi, yani BK-İskoçya, İrlanda, BK-Kuzey İrlanda, BK-İngiltere ve Galler ve ayrıca<br />
Rusya Federasyonu, Sırbistan ve Bulgaristan’dır. Anılan bu ülke veya birimlerde 7 ila 9 kat olan bu oranın<br />
<strong>Avrupa</strong> ortancası hâkimler için 4.2 kat ve savcılar için 3.5 kattır. Avukatlık gibi diğer hukuk mesleklerinde de bu<br />
tür önemli farklılıklara rastlamak mümkündür.<br />
Şekil 11.16 2008 yılında kariyer sonunda hâkim ve savcıların maaşları arasındaki nispi farkların kategorileri<br />
(S118)<br />
13%<br />
5<br />
16%<br />
6<br />
Savcıların maaşı hâkimlerin maaşından<br />
yüksektir<br />
Maaş düzeyleri eşittir (%0 fark)<br />
19%<br />
7<br />
Hâkimlerin maaşı savcıların maaşından<br />
%20’ye varan oranlarda yüksektir<br />
4<br />
11%<br />
15<br />
41%<br />
Hâkimlerin maaşı savcıların maaşından<br />
%50’ye varan oranlarda yüksektir<br />
Hâkimlerin maaşı savcıların maaşından en<br />
az %50 oranında yüksektir<br />
2008 yılında hâkim ve savcıların kariyer başlangıcındaki ve sonundaki maaşlarının karşılaştırıldığı tablo için<br />
Ek’e müracaat ediniz (S118).<br />
Hâkim ve savcıların kariyerlerinin sonundaki maaş durumları şekil 11.12’de yer verilen durumla benzerlik<br />
arz etmektedir. Bu şeklin yorumlanmasında temkinli olmak gereklidir.<br />
Genel olarak, maaşların kariyer sonundaki durumu kariyer başındaki duruma oldukça benzemektedir. <strong>Avrupa</strong><br />
düzeyinde kariyer sonunda hâkimlerin maaşları savcı maaşlarından 1.2 kat daha fazladır.<br />
232
15 ülkede hâkim ve savcı maaşları Yüksek Mahkeme seviyesinde farklı değildir: Arnavutluk, Avusturya,<br />
Belçika, Bosna Hersek, Bulgaristan, Hırvatistan, Fransa, Macaristan, İtalya, Lüksemburg, Karadağ, Polonya,<br />
Slovakya, İspanya ve Türkiye. Avusturya ve Slovakya dışında bu ülkelerde hâkim ve savcı maaşları kariyer<br />
başlangıcında da farklı değildir.<br />
15 ülke veya birimde kariyer sonunda hâkim maaşları savcı maaşlarından yüksektir: Azerbaycan, Slovenya,<br />
Çek Cumhuriyeti, Sırbistan, Romanya, Makedonya, Estonya, Moldova, Litvanya, Ermenistan, İsviçre,<br />
Finlandiya, Letonya, BK-İskoçya ve Rusya Federasyonu. Bu kapsamda en ciddi farklılık 3.7 kat ile Rusya<br />
Federasyonu’nda ve 2.4 kat ile BK-İskoçya’da görülmektedir.<br />
Kariyerlerinin sonunda savcı maaşlarının hâkim maaşlarından yüksek olduğu ülke sayısı yalnızca 6’dır: Andora,<br />
Danimarka, İsveç, Malta, Yunanistan ve Hollanda. Danimarka ve Hollanda’da kariyer başında hâkim<br />
maaşları savcı maaşlarından daha yüksek iken kariyer sonunda bu eğilim tersine dönmektedir.<br />
Şekil 11.17 2004 ve 2008 yılları arasında Yüksek Mahkeme hâkimlerinin yıllık brüt maaşlarındaki ve<br />
maaşlarının ulusal ortalama brüt maaşlara oranındaki yıllık ortalama değişim yüzdesi, (S118))<br />
80%<br />
60%<br />
40%<br />
20%<br />
0%<br />
-20%<br />
-40%<br />
-60%<br />
Yıllık brüt maaşlardaki değişimin <strong>Avrupa</strong> ortalaması: yıllık %+13.8<br />
Yıllık brüt maaşlardaki değişimin <strong>Avrupa</strong> ortancası: yıllık %+8.5<br />
-23,3 -8,6<br />
-15,5<br />
-15,5<br />
6,1<br />
18,3<br />
-8,1<br />
-0,5<br />
-4,1<br />
-3,8<br />
-29,9<br />
1,1<br />
2,1<br />
2,2<br />
3,7<br />
4,3<br />
4,4<br />
4,5<br />
5,1<br />
6,2<br />
6,5<br />
6,9<br />
7,2<br />
7,8<br />
8,5<br />
9,5<br />
10,7<br />
11,2<br />
12,7<br />
13,9<br />
16,0<br />
16,7<br />
17,0<br />
17,7<br />
23,1<br />
27,8<br />
29,9<br />
35,3<br />
37,8<br />
38,4<br />
39,6<br />
47,8<br />
57,0<br />
67,1<br />
Ulusal brüt maaşa oranla <strong>Avrupa</strong> ortalamasındaki değişim: yılda %-3.5<br />
Ulusal brüt maaşa oranla <strong>Avrupa</strong> ortancasındaki değişim: yılda %-3.3<br />
İzlanda<br />
BK-Kuzey İrlanda<br />
BK-İskoçya<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
Litvanya<br />
Danimarka<br />
Bosna Hersek<br />
Malta<br />
Hollanda<br />
Portekiz<br />
Macaristan<br />
Finlandiya<br />
İsveç<br />
Avusturya<br />
Hırvatistan<br />
Fransa<br />
Andora<br />
Slovenya<br />
İtalya<br />
Polonya<br />
Azerbaycan<br />
Norveç<br />
Lüksemburg<br />
İspanya<br />
İrlanda<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi<br />
Türkiye<br />
Belçika<br />
Slovakya<br />
Yunanistan<br />
Estonya<br />
Rusya Federasyonu<br />
Ermenistan<br />
Moldova<br />
Romanya<br />
Bulgaristan<br />
Gürcistan<br />
Letonya<br />
-16,7<br />
-2,9<br />
-3,3<br />
-14,6<br />
-10,0<br />
2,1<br />
7,8<br />
-0,6<br />
-7,1<br />
1,4<br />
-3,8<br />
-3,3<br />
6,7<br />
-6,5<br />
-35,4<br />
9,3<br />
8,0<br />
3,6<br />
4,1<br />
-6,9<br />
5,4<br />
-6,6<br />
17,7<br />
-2,5<br />
-11,6<br />
-21,2<br />
-9,3<br />
-12,2<br />
8,3<br />
10,8<br />
Yüksek Mahkemede veya en yüksek İstinaf Mahkemesinde görev yapan hâkimin yıllık brüt maaşındaki ortalama yıllık değişim (%)<br />
Brüt hâkim maaşında ulusal yıllık brüt maaş ortalamasına oranla meydana gelen ortalama yıllık değişim (%)<br />
39 ülke veya birim için Yüksek Mahkemelerde veya son temyiz mahkemesinde görev yapan hâkimlerin brüt<br />
maaşlarına ilişkin mutlak rakamların hesaplanması mümkün olmuştur. Yüksek Mahkeme hâkimlerinin maaşlarının<br />
gelişimi, maaşlarının kariyer başlangıcında izlediği eğilimlere oldukça benzemektedir (bkz. şekil 11.13).<br />
Önceden de ifade edildiği üzere, şeklin yorumlanmasında azami temkin gereklidir.<br />
Pek çok ülke için farklı sonuçlara varmak mümkündür. Macaristan’da kariyer başlangıcında hâkim maaşları<br />
yılda %3.8 azalmaktadır. Öte taraftan, Yüksek Mahkeme hâkimlerinin maaşları yılda ortalama %4.3 artmaktadır.<br />
Bununla birlikte, hem kariyer başlangıcındaki hem de Yüksek Mahkeme seviyesindeki hâkim maaşları,<br />
2004-2008 yılları arasında ulusal brüt maaş ortalamasına nazaran azalmıştır. Romanya’da kariyerinin başında<br />
olan ve Yüksek Mahkemelerde görev yapan hâkimlerin mutlak maaşları yükselmektedir. Ancak, ulusal brüt<br />
maaş ortalamasıyla karşılaştırıldığında hâkim maaşları kariyer başlangıcında artmakta (yıllık ortalama %+23.7<br />
oranında), fakat Yüksek Mahkeme seviyesinde azalmaktadır (%-12.2).<br />
233
Şekil 11.18 2004 ve 2008 yılları arasında Yüksek Mahkeme savcılarının yıllık brüt maaşlarındaki ve<br />
maaşlarının ulusal ortalama brüt maaşlara oranındaki yıllık ortalama değişim yüzdesi, (S118)<br />
100%<br />
80%<br />
60%<br />
40%<br />
20%<br />
0%<br />
-20%<br />
-40%<br />
Yıllık brüt maaşlardaki değişimin <strong>Avrupa</strong> ortalaması: yıllık %+20.6<br />
Yıllık brüt maaşlardaki değişimin <strong>Avrupa</strong> ortancası: yıllık %+13.7<br />
Ulusal brüt maaşa oranla <strong>Avrupa</strong> ortalamasındaki değişim: yılda %+0.4<br />
Ulusal brüt maaşa oranla <strong>Avrupa</strong> ortancasındaki değişim: yılda %-1.1<br />
-7,3<br />
-18,9<br />
Hırvatistan<br />
1,1<br />
-16,7<br />
Bosna Hersek<br />
2,5<br />
-25,1<br />
Litvanya<br />
2,9<br />
-7,3<br />
Slovenya<br />
3,7<br />
-32,3<br />
Rusya Federasyonu<br />
3,7<br />
-14,6<br />
Portekiz<br />
5,1<br />
-0,6<br />
Avusturya<br />
6,5<br />
1,4<br />
Fransa<br />
7,8<br />
5,4<br />
Finlandiya<br />
7,8<br />
6,7<br />
İtalya<br />
7,9<br />
-7,0<br />
Macaristan<br />
8,5<br />
-6,5<br />
Polonya<br />
8,9<br />
3,0<br />
Hollanda<br />
11,2<br />
2,3<br />
İspanya<br />
11,2<br />
8,0<br />
Lüksemburg<br />
16,3<br />
-33,5<br />
Ermenistan<br />
16,5<br />
Belçika<br />
17<br />
Türkiye<br />
23,2<br />
-1,1<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
27,4<br />
Danimarka<br />
30,8<br />
-1,8<br />
Estonya<br />
31,5<br />
-13,8<br />
Moldova<br />
32,5<br />
26,1<br />
Malta<br />
37,7<br />
4,5<br />
Slovakya<br />
42,1<br />
-16,2<br />
Azerbaycan<br />
42,8<br />
-5,5<br />
Letonya<br />
43,2<br />
47,7<br />
İsveç<br />
46,3<br />
34,8<br />
Yunanistan<br />
47,8<br />
8,3<br />
Bulgaristan<br />
80,2<br />
62,2<br />
Andora<br />
Yüksek Mahkemede veya son Temyiz Mahkemesinde görev yapan savcının yıllık brüt maaşındaki ortalama yıllık değişim (%)<br />
Brüt savcı maaşında ulusal yıllık brüt maaş ortalamasına oranla meydana gelen ortalama yıllık değişim (%)<br />
Savcı maaşlarındaki değişimle ilgili olarak 30 ülke veya birim rakam bildirmiştir. Yalnızca Hırvatistan’da<br />
negatif yönde bir eğilim vardır (yıllık %-7.3). Cevap veren diğer bütün ülkelerde pozitif bir eğilim görülmektedir.<br />
Buna karşılık, savcıların mutlak maaşları ulusal brüt maaş ortalamasıyla ilişkilendirildiğinde ortaya Yüksek<br />
Mahkeme hâkimlerinin durumuna benzer bir tablo çıkmaktadır.<br />
11.3.3 Kariyer başlangıcında ve sonunda maaşların karşılaştırılması<br />
Şekil 11.19 2008 yılında kariyer başlangıcında ve yüksek mahkeme seviyesinde yıllık brüt hâkim maaşları<br />
(S118)<br />
300.000 €<br />
250.000 €<br />
200.000 €<br />
150.000 €<br />
100.000 €<br />
50.000 €<br />
0 €<br />
Moldova<br />
Ermenistan<br />
Bulgaristan<br />
Arnavutluk<br />
Azerbaycan<br />
Gürcistan<br />
Rusya Federasyonu<br />
Polonya<br />
Romanya<br />
Litvanya<br />
Makedonya<br />
Sırbistan<br />
Letonya<br />
Türkiye<br />
Karadağ<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Bosna Hersek<br />
Slovakya<br />
Hırvatistan<br />
Slovenya<br />
Malta<br />
Portekiz<br />
Estonya<br />
Fransa<br />
İtalya<br />
Avusturya<br />
İspanya<br />
Yunanistan<br />
Finlandiya<br />
İsveç<br />
İzlanda<br />
Belçika<br />
Hollanda<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi<br />
Andora<br />
Lüksemburg<br />
Danimarka<br />
Norveç<br />
San Marino<br />
BK-Kuzey İrlanda<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
İsviçre<br />
BK-İskoçya<br />
İrlanda<br />
Kariyer başlangıcında bir ilk derece profesyonel hâkimin brüt yıllık maaşı (€)<br />
Yüksek Mahkeme ya da en son Temyiz Mahkemesi hâkiminin brüt yıllık maaşı (€)<br />
Ulusal yıllık brüt maaş ortalaması (€)<br />
234
Şekil 11.19’da 45 ülke veya birim dikkate alınmıştır (Gürcistan ve Türkiye için ulusal brüt maaş ortalamaları<br />
mevcut değildir).<br />
<strong>Avrupa</strong> genelinde hâkimlerin yüksek mahkeme seviyesindeki maaşları kariyer başlangıcındaki maaşlarla<br />
benzer bir dağılım sergilemektedir. Bununla birlikte, farklı özel durumlara da rastlanmaktadır. Sözgelimi,<br />
Makedonya’da Yüksek Mahkeme hâkimlerinin maaşları Sırbistan veya Litvanya gibi komşu ülkelerde ödenen<br />
maaşlardan daha düşüktür. Aynı durum, İsveç veya Belçika ile karşılaştırıldığında İzlanda için de geçerlidir.<br />
<strong>Avrupa</strong> ortalamalarına bakıldığında, bir hâkim kariyerinin sonunda kariyerinin başlangıcına nazaran 1.9<br />
kat daha fazla maaş almaktadır. Üye ülke veya birimlerde rastlanan önemli farklılıklar, hâkimlerin statüsünden<br />
veya kariyer düzenlemelerinden (özellikle mesleğe başlama yaşı) kaynaklanmaktadır.<br />
Rusya Federasyonu, Bulgaristan, Fransa, İtalya ve Polonya’da hâkim maaşları kariyer süresince ciddi<br />
oranlarda artmaktadır (kariyer sonundaki maaş ilk maaştan en az 3 kat daha fazladır) Fransa’da da kariyer<br />
boyunca ciddi bir maaş artışı söz konusudur; bunun nedeni, mesleğe başlayan “yeni” hâkimlerin yaş ortalamasının<br />
25 ve kariyer süresinin 40 yıl civarında olmasıdır. Maaş artışları, maaşların en düşük olduğu Slovenya’da<br />
2, en yüksek olduğu BK-İskoçya’da 1.6 kat daha fazladır.<br />
Malta’da Yargının en yüksek mensupları hâkimlerdir, bu nedenle hâkim maaşları artmamaktadır ve terfi<br />
söz konusu değildir. San Marino ve Andora’da ise başka bir özel durum görülmektedir: Yüksek Mahkeme<br />
hâkimlerinin maaşı kariyer başlangıcındaki hâkim maaşlarına göre daha düşüktür. Andora’da temyiz mahkemesi<br />
hâkimleri Fransa ve İspanya’dan gelmektedirler, tam zamanlı değil mahkemelerin iş yüküne göre istihdam<br />
edilmektedirler; ancak, ilk derece hâkimleri Andora’lıdırlar ve Prenslikte kadrolu ve tam zamanlı olarak<br />
çalışmaktadırlar. Aynı durum San Marino için de geçerlidir.<br />
Şekil 11.20 2008 yılında kariyer başlangıcında ve yüksek mahkeme seviyesinde yıllık brüt savcı maaşları<br />
(S118)<br />
200.000 €<br />
150.000 €<br />
100.000 €<br />
50.000 €<br />
0 €<br />
Moldova<br />
Ermenistan<br />
Rusya Federasyonu<br />
Azerbaycan<br />
Bulgaristan<br />
Arnavutluk<br />
Gürcistan<br />
Litvanya<br />
Makedonya<br />
Polonya<br />
Romanya<br />
Sırbistan<br />
Türkiye<br />
Letonya<br />
Macaristan<br />
Karadağ<br />
Estonya<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Slovakya<br />
Bosna Hersek<br />
Malta<br />
Hırvatistan<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
BK-İskoçya<br />
Slovenya<br />
Portekiz<br />
Fransa<br />
Monako<br />
İtalya<br />
Finlandiya<br />
Avusturya<br />
İspanya<br />
Danimarka<br />
Yunanistan<br />
Hollanda<br />
San Marino<br />
Belçika<br />
İsveç<br />
Norveç<br />
Andora<br />
İzlanda<br />
Lüksemburg<br />
İsviçre<br />
Kariyer başlangıcında savcının brüt yıllık maaşı (€)<br />
Yüksek Mahkeme ya da en son Temyiz Mahkemesi savcısının brüt yıllık maaşı (€)<br />
Ulusal yıllık brüt maaş ortalaması (€)<br />
Şekil 11.20’de 43 ülke veya birim dikkate alınmıştır.<br />
Danimarka, Bulgaristan, BK-İskoçya, Fransa, İtalya ve Polonya’da kariyer süresince maaşlar önemli ölçüde<br />
artmaktadır (kariyer sonunda alınan maaş temel maaşın en az 3 katıdır). Ancak, savcılara halihazırda en<br />
yüksek maaşların ödendiği Danimarka’nın rakamlarını yorumlarken temkinli davranmak gerekir (bu ülkede<br />
maaşlar 101.936 Avro ve 184.830 Avro arasında değişmektedir). Fransa için hâkimler konusunda yapılan açıklamalar<br />
savcılar için de geçerlidir: Mesleğe yeni başlayan genç savcıların yaş ortalaması 25’tir.<br />
235
11.4 Hâkim ve savcılara sağlanan ikramiyeler ve diğer menfaatler<br />
Şekil 11.21 2008 yılında hâkimlere sağlanan ek menfaatler (S119)<br />
HÂKİMLERE SAĞLANAN EK MENFAATLER<br />
Herhangi bir ek menfaat yoktur (16 ülke)<br />
Özel emeklilik (8 ülke)<br />
Lojman (1 ülke)<br />
Diğer mali menfaatler (6 ülke)<br />
Özel emeklilik ve diğer mali menfaatler (6 ülke)<br />
Özel emeklilik ve lojman (2 ülke)<br />
Lojman ve diğer mali menfaatler (5 ülke)<br />
Özel emeklilik, lojman ve diğer mali menfaatler (2 ülke)<br />
Veri temin edilmemiştir<br />
<strong>Avrupa</strong> Konseyi üye devleti değildir<br />
Pek çok ülke veya birimde hâkimlere temel maaşa ilaveten bazı imkânlar sunulmaktadır. 16 ülkede ise<br />
durum böyle değildir: Andora, Ermenistan, Avusturya, Bosna Hersek, Bulgaristan, Hırvatistan, Finlandiya,<br />
Yunanistan, İrlanda, İtalya, Lüksemburg, Monako, Hollanda, Slovenya, İspanya ve İsveç.<br />
Sağlanan menfaatlerin yelpazesi ancak 2 ülkede çok geniş tutulmuştur: Romanya’da hâkimler özel emeklilik,<br />
lojman ve bazı diğer mali imkanlardan yararlanmaktadırlar. Rusya Federasyonu’nda ise Romanya için<br />
geçerli olan imkanların yanında hâkimlere vergi indirimi uygulanmaktadır.<br />
Bazı ülkelerde ek menfaatler yalnızca Yüksek Mahkeme hâkimleri ile yerel mahkeme başkanları için geçerlidir.<br />
Bu çerçevede İzlanda, Norveç ve İsviçre’de özel emeklilik seçeneği sunulmakta, Güney Kıbrıs Rum<br />
Yönetimi’nde ise temsil giderleri ödenmektedir.<br />
Hâkimlere sunulan diğer imkanlar arasında maaş ikramiyesi (Arnavutluk, Malta, Karadağ, San Marino ve<br />
Türkiye), bazı önemli sorumluluklar için ikramiye (Güney Kıbrıs Rum Yönetimi, Danimarka, Fransa, Macaristan<br />
ve Türkiye), iş yüküne ve çalışma koşullarına göre ek ödemeler (Arnavutluk, Gürcistan ve Litvanya),<br />
yönetim ve temsil giderleri için ödenek (Güney Kıbrıs Rum Yönetimi, Çek Cumhuriyeti, Macaristan, İrlanda,<br />
Karadağ), işten çıkarma durumunda tazminat (Estonya ve Letonya), özel sağlık ve/veya hayat sigortası (Estonya,<br />
Macaristan, Letonya, Karadağ ve Romanya), lojman (Macaristan ve Karadağ), makam aracı ve şoförü<br />
(Malta) veya ulaşım imkanları (Romanya) yer almaktadır. Macaristan’da ayrıca ev taşıma desteği ile sosyal<br />
yardım, okul yardımı ve aile yardımı yapılmaktadır.<br />
236
Şekil 11.22<br />
2008 yılında savcılara sağlanan ek menfaatler (S119)<br />
SAVCILARA SAĞLANAN EK MENFAATLER<br />
Herhangi bir ek menfaat yoktur (23 ülke)<br />
Özel emeklilik (6 ülke)<br />
Lojman (1 ülke)<br />
Diğer mali menfaatler (6 ülke)<br />
Özel emeklilik ve diğer mali menfaatler (2 ülke)<br />
Özel emeklilik ve lojman (2 ülke)<br />
Lojman ve diğer mali menfaatler (4 ülke)<br />
Özel emeklilik, lojman ve diğer mali menfaatler (2 ülke)<br />
Veri temin edilmemiştir<br />
<strong>Avrupa</strong> Konseyi üye devleti değildir<br />
Andora ve Monako savcılara herhangi bir ek imkan sağlamamaktadır. Malta ve San Marino’da ise savcılar diğer mali<br />
menfaatlerden yararlanmaktadırlar.<br />
Şekil 11.21 ve 11.22 karşılaştırıldığında, bu soruya cevap veren ülke veya birimlerin çoğunda (35) hâkimlerle<br />
savcılara sağlanan imkanlar arasında fark olmadığı görülebilir.<br />
Ancak, savcılara herhangi bir ek imkanın sunulmadığı ülke veya birim sayısı daha fazladır (24, bu rakam<br />
hâkimler için 16’dır). Şekil 11.23’te görüleceği üzere, savcılara özel emeklilik (11, hâkimler için 18), lojman<br />
(9, hâkimler için 10) ve diğer mali menfaatler sunulan (14, hâkimler için 20) ülke sayısı daha azdır. Bu durum<br />
ise bazı ülkelerde savcıların statüsünün hâkimlerden farklı olduğunu ve hâkimlerle aynı sosyal konuma sahip<br />
olmadıklarını göstermektedir. Bu da savcıların yargı erki içindeki veya dışındaki işlevlerine ve pozisyonlarına<br />
bağlıdır.<br />
Son olarak, resmi görev için ulaştırma imkanlarının mevcut olduğu Rusya Federasyonu dışında savcılara<br />
farklı finansal imkanlar sağlanmamaktadır.<br />
Hâkim ve savcılara sağlanan imkânlar açısından bir önceki değerlendirme dönemiyle ciddi farklılıklar bulunmamaktadır.<br />
237
Şekil 11.23 2008 yılında hâkim ve savcılara ek menfaatlerin sağlandığı ülke veya birim sayısı (S119)<br />
20<br />
18<br />
18<br />
19<br />
16<br />
14<br />
12<br />
10<br />
12<br />
10<br />
9<br />
14<br />
8<br />
6<br />
4<br />
2<br />
1<br />
1<br />
0<br />
Vergi indirimi Özel emeklilik Lojman Diğer finansal imkanlar<br />
Hakimler<br />
Savcılar<br />
Belirlenen rakamsal hedeflere ulaşılması halinde ikramiye uygulanan yalnızca üç ülke bulunmaktadır: Fransa, İspanya<br />
ve Makedonya.<br />
Slovenya’nın verdiği bilgilere göre, Haziran 2007’de beklenen asgari iş miktarının üzerinde performans sergileyen<br />
hâkimlere ikramiye verilmesini öngören bir sisteme geçilmiş, fakat uygulama 2008’de Anayasa Mahkemesi<br />
tarafından iptal edilmiştir. Aralık 2009’da çıkarılan yeni kanunda ise bu uygulamaya yer verilmemiştir.<br />
Şekil 11.24 2008 yılında hüküm verme konusunda rakamsal hedeflere ulaşılması halinde hâkimlere verilen<br />
ikramiyeler (S125)<br />
Ermenistan<br />
• Bu konuya özel bilgi verilmemiştir.<br />
Fransa<br />
• Mahkeme başkanları tarafından sulh hâkimlerine değişen oranlarda (brüt maaşın %15’ine kadar)<br />
performans ikramiyesi verilmektedir.<br />
Slovenya<br />
• Haziran 2007’de Kamu Sektöründe Uygulanacak Maaş Sistemine Dair Kanunda değişikliğe gidilerek,<br />
beklenen asgari iş miktarının üzerine çıkan hâkimlere ikramiye verilmesi yolu açılmıştır.<br />
Hâkimlerden gelen ciddi tepkiler üzerine kanun Anayasa Mahkemesince incelemeye alınmıştır.<br />
Mahkeme ikramiye kriterleri önceden ve açık biçimde belirlenmedikçe bu tür ikramiyelerin ilke<br />
olarak Anayasaya aykırı olduğuna hükmetmiştir. Bununla birlikte, Anayasa Mahkemesi kanunda<br />
yapılan yeni değişiklikleri 2008 yılında yeniden gündemine almış ve üç farklı erkin temsilcilerine<br />
eşit değer vermediği ve bu yüzden hâkimlerin bağımsızlığını zedelediği gerekçesiyle ücret sistemindeki<br />
bu reformun Anayasaya aykırı olduğuna hükmetmiştir. Hâkimlerin maaşlarını düzenleyen yeni<br />
kanunlarda fazladan yapılan işler için artık herhangi bir ikramiye öngörülmemektedir.<br />
İspanya<br />
• Belirlenen hedeflere ulaşılması halinde değişen miktarlarda üretkenlik ikramiyesi ödenmektedir.<br />
Makedonya<br />
• 2007 yılında Hâkimlerin Maaşlarına Dair Kanun kabul edilmiştir. Kanunun 8. Maddesine göre, görev<br />
yaptıkları mahkemenin dava yükünü 1/3 veya 1/2 oranında azaltan hâkimler son maaşlarını<br />
%70 veya %100 zamlı alma hakkı elde etmektedirler.<br />
238
11.5 Hâkim ve savcıların kariyeri<br />
11.5.1 Hâkimlerin ve savcıların görev süreleri<br />
Bir önceki değerlendirme döneminde olduğu gibi, ülke veya birimlerin çoğunluğunda hâkim (42 ülke veya<br />
birim) ve savcıların (40 ülke veya birim) görev sürelerine belirli bir sınırlama getirilmemektedir.<br />
2008 yılı itibariyle emeklilik yaşı hâkimler için 63 (Güney Kıbrıs Rum Yönetimi) ile 72 (İrlanda), savcılar için<br />
63 ile (Güney Kıbrıs Rum Yönetimi) 70 (Çek Cumhuriyeti) arasında değişmektedir. Birçok ülkede Yüksek Mahkemede<br />
veya diğer Üst Mahkemelerde görev yapan hâkimlerin emeklilik yaşı daha alt mahkemelerde görev<br />
yapan hâkimlerin emeklilik yaşından daha yüksektir.<br />
Bulgaristan ve Macaristan’da hâkimler görevlerini 3 ila 5 yıl başarıyla sürdürmeleri durumunda bir daha<br />
görevden alınamazlar. 5 ülkede benzer bir durum savcılar için söz konusudur: Hırvatistan, Macaristan, Letonya,<br />
Litvanya (yerel mahkeme hâkimliği için) ve Moldova.<br />
Birçok ülkede başka düzenlemeler mevcuttur. Belçika, Estonya ve Karadağ’da üst düzey makamlar için<br />
hâkimlik süresi belirlidir. Aynı durum 6 ülkede savcılar için geçerlidir: Azerbaycan, Belçika, Letonya (5 yıl),<br />
Litvanya (7 yıl), Moldova (5-10 yıl) ve Makedonya (6 yıl). Bunun aksine, İzlanda’da Başsavcı süresiz görev<br />
yaparken diğer savcıların görev süreleri belirlidir. Fransa’da bazı hâkim ve savcıların (örn. İstinaf Mahkemelerinin<br />
başkanları) görev süreleri 5 ila 8 yılla sınırlıdır. BK-İngiltere ve Galler’de ücretli adli görevliler genellikle 5<br />
yıllığına atanırlar; Monako’da Fransız hâkim ve savcıların görev süresi 3-6 yıldır. Bosna Hersek, Finlandiya ve<br />
Norveç’te bazı hâkimler (ve Finlandiya’da bazı savcılar) geçici olarak istihdam edilmektedirler (bkz.Bölüm 7).<br />
2006 yılından bu yana kayda değer bir değişiklik yaşanmamıştır. Hâkimlerle karşılaştırıldığında, savcıların<br />
görev süresinin sınırlı olduğu ülke veya birim sayısı daha fazladır.<br />
Tablo 11.25 2008 yılında hâkim ve savcıların görev süreleri (S109, S110, S111, S112, S113)<br />
Ülke<br />
Hâkimlerin görev süreleri<br />
Süresiz<br />
Yenilenirse süresi<br />
Savcıların görev süreleri<br />
Deneme<br />
süresi Süresiz Yenilenirse süresi<br />
Deneme<br />
süresi<br />
Arnavutluk Evet 1 yıl Evet 1 yıl<br />
Andora Hayır 6 yıl Hayır 6 yıl<br />
Ermenistan Evet Evet<br />
Avusturya Evet UD Evet UD<br />
Azerbaycan Evet Evet<br />
Belçika Evet Evet<br />
Bosna Hersek Evet Evet<br />
Bulgaristan Evet 5 yıl Evet 5 yıl<br />
Hırvatistan Evet 5 yıl Evet 5 yıl<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi Evet 2 yıl Evet 2 yıl<br />
Çek Cumhuriyeti Evet UD Evet UD<br />
Danimarka Evet Evet<br />
Estonya Evet 3 yıl Evet UD<br />
Finlandiya Evet Evet<br />
Fransa Evet Evet<br />
Gürcistan Hayır 10 yıl VY Evet 6 ay<br />
Yunanistan Evet 18 ay Evet 18 ay<br />
Macaristan Evet 3 yıl Evet 3 yıl<br />
İzlanda Evet UD Hayır 5 yıl<br />
İrlanda Evet Evet 1 yıl<br />
İtalya Evet 1.5 yıl Evet 1.5 yıl<br />
Letonya Evet 6 ay Evet 6 ay<br />
Litvanya Evet 5 yıl Evet UD<br />
Lüksemburg Evet 2 yıl Evet 2 yıl<br />
Malta Evet Evet<br />
Moldova Evet 5 yıl Evet 5 yıl<br />
239
240<br />
Ülke<br />
Yorumlar<br />
Hırvatistan: Hâkim ve savcılar ilk seferinde 5 yıllığına, sonrasında ise süresiz olarak atanmaktadırlar.<br />
İrlanda: Savcılar devlet memurudur ve ilk atamaları 12 aylık deneme süresine tabidir.<br />
San Marino: İstinaf Mahkemeleri hâkimleri, Commissaires de la Loi, idare mahkemesi hâkimleri, uzlaştırma hâkimleri ve Uditori<br />
commissariali için deneme süresi uygulanmaktadır.<br />
Sırbistan: 2010 yılında uygulamaya konan reform çerçevesinde hâkimlerin görev süresinin ilk 3 yılın ardından yenilenerek devam<br />
ettirilmesi planlanmaktadır.<br />
İsviçre: Kantonların küçük bir bölümünde hâkim ve savcıların görev süreleri belirsizdir.<br />
11.5.2 Terfi<br />
Hâkimlerin görev süreleri<br />
Süresiz<br />
Yenilenirse süresi<br />
Bu bölümü cevaplayan ülke veya birimlerin yarıdan fazlasında (45 ülke veya birimden 25’inde) hâkimlerin<br />
ilk atamalarından sorumlu olan merci aynı zamanda hâkimlerin terfisinden de sorumludur: Andora, Ermenistan,<br />
Belçika, Bosna Hersek, Bulgaristan, Hırvatistan, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi, Danimarka, Estonya,<br />
Finlandiya, Gürcistan, İzlanda, Letonya, Litvanya, Moldova, Monako, Karadağ, Polonya, Romanya, Rusya<br />
Federasyonu, Sırbistan, Slovakya, İsveç, Makedonya ve BK-İngiltere ve Galler. Diğer 20 ülke veya birimde<br />
hâkimlerin terfi işlerine başka bir merci bakmaktadır. Örneğin, bu merci İtalya, Portekiz ve İspanya’da yargı<br />
konseyidir.<br />
31 ülke veya birimde savcıların atanmasıyla ilgilenen kurum aynı zamanda savcıların kariyerinin yönetiminden<br />
de sorumludur (Andora, Ermenistan, Azerbaycan, Belçika, Bosna Hersek, Bulgaristan, Hırvatistan, Güney<br />
Kıbrıs Rum Yönetimi, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Macaristan, İzlanda, İrlanda, Litvanya, Malta, Moldova,<br />
Monako, Karadağ, Norveç, Polonya, Romanya, Rusya Federasyonu, San Marino, Sırbistan, İsveç, İsviçre,<br />
Makedonya, BK-İngiltere ve Galler, BK-Kuzey İrlanda ve BK-İskoçya). Rec(2000)19 sayılı tavsiye kararında,<br />
savcıların görev yerlerinin değişimi ya da terfisinin herkesçe bilinen ve nesnel kriterler ile savcılık görevinin<br />
gereklerine uygun olarak ve “belli grupların çıkarlarını gözeten yaklaşımlara mahal vermeyecek güvenceleri<br />
içeren adil ve tarafsız prosedürler çerçevesinde gerçekleştirilmesi” gerektiği ifade edilmektedir.<br />
11.5.3 İş ve diğer faaliyetlerin bir arada yürütülmesi<br />
Savcıların görev süreleri<br />
Deneme<br />
süresi Süresiz Yenilenirse süresi<br />
Deneme<br />
süresi<br />
Monako Evet Evet<br />
Karadağ Evet Hayır 5 yıl<br />
Hollanda Evet UD Evet 1 yıl<br />
Norveç Evet Evet<br />
Polonya Evet Evet 3 yıl<br />
Portekiz Evet 1.5 yıl Evet 1.5 yıl<br />
Romanya Evet 1 yıl Evet 1 yıl<br />
Rusya Federasyonu Evet 3 yıl Evet 3-12 ay<br />
San Marino Evet 3 yıl Evet UD<br />
Sırbistan Evet Hayır 6 yıl<br />
Slovakya Evet Evet<br />
Slovenya Evet UD Evet UD<br />
İspanya Evet Evet<br />
İsveç Evet Evet 33 ay<br />
İsviçre Hayır 4 - 6 yıl UD Hayır 4 - 6 yıl UD<br />
Makedonya Evet UD Evet 6 yıl (Devlet Genel Savcısı için) UD<br />
Türkiye Evet Evet<br />
BK-İngiltere ve Galler Evet Evet 0.5 yıl<br />
BK-Kuzey İrlanda Evet Evet<br />
BK-İskoçya Hayır Süre belirtilmemiştir UD Hayır Süre belirtilmemiştir 1 yıl<br />
Hâkimlerin bağımsızlık ve tarafsızlığını yeterli düzeyde güvence altına almak için birçok ülke hâkimlerin<br />
normal görevlerine ek olarak başka mesleklerle ilgilenmesini yasaklamakta ya da sınırlandırmaktadır. CCJE ta-
afından tavsiye edildiği üzere, hâkimler “kendilerini adli sorumluluklarının yerine getirmekten alıkoyabilecek<br />
ya da bu sorumluluklarını taraflı bir şekilde yerine getirmelerine yol açabilecek her türlü mesleki faaliyetten<br />
uzak durmalıdır” (CCJE 3 sayılı Görüş: 2002; paragraf 37).<br />
R(2000)19 sayılı tavsiye kararında, savcıların tarafsız hareket etmekle ve ceza hukuku sisteminin pürüzsüz<br />
işlemesi konusunda azami hassasiyet göstermekle mükellef oldukları hususunun altı çizilmektedir. Bu nedenle<br />
savcıların, adli görevlerini icra esnasında verecekleri kararlara veya hareket tarzlarına müdahale edebilecek<br />
başka bir meslekle uğraşmaları önerilmemektedir. Ayrıca, bu tavsiye kararında savcılık görevini güvence altına<br />
almak için kesinlikle gerekli olması ve yasada öngörülmesi şartıyla savcıların vicdan, ifade ve örgütlenme özgürlüğüne<br />
istisnai kısıtlamalar getirilebileceği öngörülmektedir.<br />
Şekil 11.26 Hâkimlerin işleriyle birlikte yürütebilecekleri faaliyetler (S121)<br />
50<br />
45<br />
40<br />
35<br />
30<br />
25<br />
20<br />
15<br />
10<br />
5<br />
0<br />
5 2<br />
4<br />
16<br />
34<br />
35<br />
41<br />
11<br />
42<br />
38<br />
2<br />
0<br />
19<br />
10<br />
0<br />
11<br />
5<br />
Öğretim Araştırma ve yayın Hakemlik Danışmanlık Kültürel görev Diğer görevler<br />
Ücretli Ücretsiz İzin verilmemektedir<br />
Avusturya, Finlandiya ve Hollanda’da hâkimlerin hâkimlik görevinin yanında (ücretli olsa bile) başka faaliyetlerde<br />
bulunmaları mümkün iken İrlanda’da yalnızca ücretsiz ders vermelerine, araştırma ve yayın faaliyetlerinde<br />
bulunmalarına ve kültürel görevler üstlenmelerine izin verilmektedir.<br />
Hâkimlerin görevlerine ek olarak ücretli veya ücretsiz yürütebilecekleri ana faaliyetler öğretim ve araştırmadır<br />
(38 ülke veya birimde öğretim, 42 ülke veya birimde araştırma). Hâkimler Malta, Türkiye, BK-İngiltere<br />
ve Galler, BK-Kuzey İrlanda ve BK-İskoçya’da hiçbir öğretim faaliyetinde bulunamamakta, Estonya’da ise gazetelerde<br />
yayın yapılmasına izin verilmemektedir.<br />
Üye ülke veya birimlerin çoğunda (30) hâkimlerin kültürel faaliyetlerde bulunmalarına izin verilmektedir.<br />
Ancak, bu ülkelerin üçte birinden fazlasında bu faaliyetler karşılığında ücret almama zorunluluğu vardır. Arnavutluk<br />
ve BK-Kuzey İrlanda, hâkimlerin “diğer görevler” başlığı altında kültürel faaliyetlere ek olarak hayır<br />
kurumlarında faaliyet gösterebileceklerini ifade etmiştir.<br />
Ülkelerin hâkimlere bu alanda tanıdığı özgürlüğün sınırları vardır. Estonya, Finlandiya, Fransa, İtalya, Hollanda,<br />
Norveç ve Slovenya’da hâkimlerin ikinci bir faaliyette bulunmak için önceden bilgilendirmede bulunmaları<br />
veya izin almaları gereklidir. Avusturya, Slovenya ve BK-İngiltere ve Galler verdikleri cevaplarda bu<br />
tarz faaliyetlerin hâkimin yargı görevlerini ve tarafsızlığını hiçbir şekilde etkilemeyecek faaliyetler olması gereğinin<br />
altını ısrarla çizmiştir. Bu nedenle, sözgelimi Lüksemburg ve Makedonya siyasi faaliyetleri yasaklamaktadır.<br />
BK-İngiltere ve Galler’de ücretli hâkimler, herhangi bir uyuşmazlığa veya çıkar çatışmasına yol açmamak<br />
kaydıyla yargı görevlerinin yanında birincil faaliyetleri olan dava vekilliğine veya hukuk müşavirliğine devam<br />
edebilirler. Nihayetinde, pek çok ülke veya birimde (34) hâkimlikle tahkim görevinin bir arada yürütülmesi<br />
yasaktır. 41 ülkede ise hâkimler danışman olarak çalışamazlar. Şekil 11.28 ve 11.29’da bu faaliyetlere (ücretli<br />
veya ücretsiz) izin verilen ülkelerin listesi bulunmaktadır.<br />
İzin verilen faaliyetler ve bu faaliyetlerle ilgili sınırlamalar konusunda savcıların durumu hâkimlerinkiyle<br />
oldukça benzerdir.<br />
241
Danimarka, İrlanda (“diğer görevler” hariç) ve Hollanda’da ücretli olsa bile ek faaliyetlere sınırlama getirilmemektedir.<br />
Öte taraftan Güney Kıbrıs Rum Yönetimi ve BK-Kuzey İrlanda’da “diğer görevler” kapsamında<br />
hiçbir faaliyete müsaade edilmemektedir. Malta’da savcılar yalnızca ücretsiz öğretim, araştırma ve yayın faaliyetlerinde<br />
bulunabilmektedirler. Savcıların ücretsiz olsa bile ders vermelerinin ve araştırma yapmalarının<br />
yasak olduğu üç ülke veya birim vardır: Güney Kıbrıs Rum Yönetimi, BK-İngiltere ve Galler ve BK-Kuzey İrlanda.<br />
Türkiye’de savcıların ders vermelerine, Litvanya’da ise araştırma ve yayın faaliyetlerinde bulunmalarına<br />
izin verilmemektedir. BK-İngiltere ve Galler’de Kraliyet Savcılığı personelinin bu tür harici görevler için izin<br />
almaları zorunludur.<br />
Şekil 11.27 Savcıların işleriyle birlikte yürütebilecekleri faaliyetler (S123)<br />
50<br />
45<br />
40<br />
35<br />
30<br />
25<br />
20<br />
15<br />
10<br />
5<br />
0<br />
4 4<br />
3 3<br />
39 39<br />
Öğretim<br />
Araştırma ve<br />
yayın<br />
41 40<br />
0 0<br />
5 6<br />
Hakemlik Danışmanlık Kültürel görev Diğer<br />
görevler<br />
19<br />
8<br />
19<br />
36<br />
1<br />
9<br />
Ücretli Ücretsiz İzin verilmemektedir<br />
Şekil 11.28 Hâkimlik veya savcılık görevinin yanında hakem olarak çalışmanın mümkün olduğu ülke ve<br />
birimler (S121, S123)<br />
10 ülke<br />
Avusturya<br />
Hırvatistan<br />
Finlandiya<br />
Yunanistan<br />
İzlanda<br />
Hollanda<br />
Norveç<br />
Slovenya<br />
İsveç<br />
İsviçre<br />
Ücretli<br />
Hâkimler<br />
Portekiz<br />
BK-İskoçya<br />
2 ülke<br />
5 ülke<br />
Danimarka<br />
Yunanistan<br />
İzlanda<br />
İrlanda<br />
Hollanda<br />
0 ülke<br />
Ücretsiz Ücretli Ücretsiz<br />
Savcılar<br />
Şekil 11.29 Hâkimlik veya savcılık görevinin yanında danışman olarak çalışmanın mümkün olduğu ülke ve<br />
birimler (S121, S123)<br />
5 ülke<br />
Avusturya<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Finlandiya<br />
Karadağ<br />
Hollanda<br />
Ücretli<br />
Hâkimler<br />
6 ülke<br />
0 ülke<br />
Avusturya<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Danimarka<br />
İrlanda<br />
Karadağ<br />
Hollanda<br />
0 ülke<br />
Ücretsiz Ücretli Ücretsiz<br />
Savcılar<br />
242
11.6 Sorumluluk: Disiplin yaptırımları ve prosedürleri<br />
11.6.1 Hâkimler hakkında uygulanan disiplin yaptırımları ve prosedürler<br />
<strong>Avrupa</strong> Hâkimlerin Statüsü Şartında, “hâkimlerin görevlerinin ifası sırasındaki karar veya davranışlarının<br />
neden olduğu yasa dışı zararlar için tazminatın devletin teminatında olduğu” belirtilmektedir. Devlet, hâkimin<br />
adli görevlerinin ifasıyla ilgili kuralları bariz ve mazur görülemez biçimde ihlali halinde yasal işlemler yoluyla<br />
hâkimden belirli bir sınıra kadar tazminat talebinde bulunabilir. Bu olasılık istisnaidir ve çoğunlukla yaptırım<br />
olarak sadece disiplin cezaları uygulanmaktadır.<br />
Görevlerini yerine getirirken bağımsız olmakla beraber, hâkimlerin yerine getirmemeleri halinde disiplin<br />
işlemleri yapılmasına yol açabilecek birtakım sorumlulukları vardır. Yasallık ilkesi gereği, disiplin cezaları ancak<br />
mevzuatta açıkça belirtilmiş ve uygulanacak yaptırımlar da aynı mevzuatta sıralanmış ise uygulanabilir.<br />
Verilen cevaplara göre, devlet veya birimlerin pek çoğunda hâkimler için etik kurallar açıkça tespit edilmiştir<br />
ve/veya yasayla belirlenmiş bir hata ve yaptırım kataloğu bulunmaktadır: Bosna Hersek (Etik Yasası zorunlu<br />
değildir), Bulgaristan, Macaristan, Moldova, Karadağ, Polonya, Romanya). BK-İngiltere ve Galler’de disiplinle<br />
konularıyla ilgili prosedürler Adli Disiplin Tüzüğünde belirtilmiştir.<br />
Aşağıdaki tablolarda açılan disiplin soruşturma ve kovuşturma işlemleri ile uygulanan yaptırımların sayısına<br />
ayrı ayrı yer verilmiştir. Bu iki rakam arasındaki fark, devam ettirilmeyen davalar ve işlemlerin referans<br />
yıllarının, prosedürlerin ve yargılamaların uzunluğu dolayısıyla, aynı olmamasından kaynaklanmaktadır.<br />
Tablo 11.30 2008 yılında hâkimler hakkında başlatılan disiplin soruşturma ve kovuşturma işlemlerinin<br />
dağılımı (S128)<br />
Ülke Toplam sayı Mesleki etik ihlali Mesleki yetersizlik Ceza gerektiren suç Diğer<br />
Arnavutluk 9 9 0 0 0<br />
Andora 1 0 1 0<br />
Ermenistan 26 26<br />
Avusturya 47 34 9 4 0<br />
Azerbaycan 24<br />
Belçika 14<br />
Bosna Hersek 7 7<br />
Bulgaristan 17 5 10 2<br />
Hırvatistan 11 1 5 5<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi 0 0 0 0 0<br />
Çek Cumhuriyeti 38 5 28 5<br />
Danimarka 91 VY VY VY VY<br />
Estonya 4 0 4 0 UD<br />
Fransa 6 3 2 0 1<br />
Gürcistan 33 1 VY VY VY<br />
Macaristan 25 19 VY 5 1<br />
İzlanda 0 0 0 0 0<br />
İtalya 111 26 70 15 0<br />
Letonya 5 0 0 0 5<br />
Litvanya 2 2 VY VY VY<br />
Lüksemburg 0<br />
Malta VY VY VY VY VY<br />
Moldova 15<br />
Monako 0 0 0 0 0<br />
Karadağ 6 6 UD<br />
Hollanda VY VY VY VY VY<br />
Norveç 37 37<br />
Polonya 57 25 32<br />
Portekiz 18 VY VY VY VY<br />
243
Ülke Toplam sayı Mesleki etik ihlali Mesleki yetersizlik Ceza gerektiren suç Diğer<br />
Romanya 11 UD UD UD 11<br />
Rusya Federasyonu 371<br />
San Marino 0<br />
Slovakya 36 VY VY VY VY<br />
Slovenya 3 2 1<br />
İspanya 45 7 31 1 6<br />
İsveç 2 0 1 1 0<br />
İsviçre 50 30 17 2 1<br />
Makedonya 15 15<br />
BK-İngiltere ve Galler 59 UD UD 2 57<br />
BK-Kuzey İrlanda 2<br />
Yorumlar<br />
Finlandiya: Baş Hâkim 335, Parlamento Ombudsmanı 235 şikayeti soruşturmuştur. Bu rakamlar başlatılan disiplin<br />
işlemlerinin değil, Baş Hâkim ile Parlamento Ombudsmanı tarafından soruşturulan şikayetlerin sayısıdır.<br />
Gürcistan: Yalnızca hâkimlerle ilgili şikayet sayısı (2.366) mevcuttur. Bu şikayetler sonrasında başlatılan disiplin işlemlerinin<br />
sayısı çok azdır ve genelde şikayetlerin ancak %5’i yaptırımla sonuçlanmaktadır. 2008 yılında, Hâkimler Disiplin<br />
Kurulunda 33 işlem başlatılmıştır.<br />
Malta: Disiplin kovuşturmaları gizli celseyle yürütülür. Bu nedenle, veri mevcut değildir.<br />
İsviçre: 26 kantondan 19’u ile ilgili bilgi verilmiştir.<br />
Türkiye: Hâkim ve savcılar hakkında başlatılan işlemlerle ilgili ayrım yapmak mümkün olmamıştır. 123’ü mesleki etik<br />
ihlali ve 227’si “diğer” olmak üzere toplamda 350 disiplin soruşturması açılmıştır.<br />
40 ülke veya birim disiplin işlemlerinin toplam sayısıyla ilgili bilgi vermiştir. Bunlardan pek azı işlemlerle<br />
ilgili ayrıntılı bilgi verebilmiştir. Bu yüzden, ülkeler ve farklı dönemler arasında karşılaştırma yapmak anlamlı<br />
olmayacaktır.<br />
Disiplin işlemleri çoğunlukla mesleki etik ihlali (27 ülke veya birim tarafından gelen bilgiler ışığında 239<br />
dava) ve mesleki yetersizlik (22 ülke veya birim tarafından gelen bilgiler ışığında 232 dava) nedeniyle başlatılmıştır.<br />
Örneğin, Karadağ ve Slovenya’da hâkimler hakkında işlem başlatılmasının nedeni, dava işlemlerinde<br />
yasada öngörülen sırayı takip etmemeleri veya zaman sınırlamalarına uymamalarıdır. Ceza gerektiren suçlar<br />
nedeniyle yalnızca 30 kovuşturma açılmıştır (17 ülke veya birim). Romanya’da mesleki etik ihlali, mesleki<br />
yetersizlik ve ceza gerektiren suçlar disiplin ihlaline girmemektedir. Mesleki etik ihlali için yaptırım uygulanmamaktadır,<br />
mesleki yetersizlik ve ceza gerektiren suç ise işten çıkarma sebebidir. Karadağ’da ceza gerektiren<br />
suç işten çıkarma sebebi iken disiplin kovuşturması için neden teşkil etmemektedir. Bu yüzden (Romanya gibi)<br />
Karadağ da disiplin soruşturma veya kovuşturma işlemleriyle işten çıkarma işlemlerini birbirinden ayırmaktadır.<br />
İsviçre Yüksek Mahkeme hâkimleri (ve bazı kantonlardaki kanton hâkimleri) hakkında herhangi bir disiplin<br />
işleminin başlatılması söz konusu değildir.<br />
244
Şekil 11.31 2008 yılında 100 hâkim başına başlatılan disiplin işlemlerinin sayısı (S128)<br />
San Marino<br />
Monako<br />
Lüksemburg<br />
İzlanda<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi<br />
Fransa<br />
İsveç<br />
Litvanya<br />
Romanya<br />
Slovenya<br />
Polonya<br />
Hırvatistan<br />
Bulgaristan<br />
Bosna Hersek<br />
Belçika<br />
Macaristan<br />
İspanya<br />
Portekiz<br />
Letonya<br />
Rusya Federasyonu<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
BK-Kuzey İrlanda<br />
Estonya<br />
İtalya<br />
Makedonya<br />
Arnavutluk<br />
Karadağ<br />
Slovakya<br />
Avusturya<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
Moldova<br />
Andora<br />
İsviçre<br />
Azerbaycan<br />
Norveç<br />
Gürcistan<br />
Ermenistan<br />
Danimarka<br />
0,0%<br />
0,0%<br />
0,0%<br />
0,0%<br />
0,0%<br />
0,1%<br />
0,2%<br />
0,3%<br />
0,3%<br />
0,3%<br />
0,6%<br />
0,6%<br />
0,8%<br />
0,8%<br />
0,9%<br />
0,9%<br />
0,9%<br />
0,9%<br />
1,1%<br />
1,1%<br />
1,2%<br />
1,6%<br />
1,7%<br />
1,8%<br />
2,3%<br />
2,3%<br />
2,4%<br />
2,6%<br />
2,8%<br />
3,1%<br />
3,3%<br />
4,3%<br />
4,6%<br />
4,9%<br />
100 hâkim başına başlatılan işlem<br />
ortalaması: 2.7<br />
100 hâkim başına başlatılan işlem<br />
ortancası: 1.1<br />
6,9%<br />
11,7%<br />
12,0%<br />
23,9%<br />
0 5 10 15 20 25<br />
<strong>Avrupa</strong> düzeyinde profesyonel hâkimler hakkında başlatılan disiplin soruşturma veya kovuşturma işlemlerinin<br />
sayısı nispi olarak düşüktür. Yalnızca iki ülkede (Ermenistan ve Danimarka) işlem sayısı kayda değer<br />
ölçüde yüksektir (100 hâkim başına 10’dan fazla işlem). Danimarka’da vatandaşlar disiplin işlemi başlatabilmektedir<br />
(bkz. aşağıdaki şekil). Aynı durum, başlatılan prosedür sayısının nispeten yüksek olduğu Norveç,<br />
Azerbaycan, İsviçre, Andora ve Avusturya için de geçerlidir. Ancak, düşük mutlak rakamlar dikkate alındığında,<br />
şu an için herhangi bir sonuca varmak mümkün değildir.<br />
245
Tablo 11.32 2008 yılında hâkimler hakkında disiplin işlemleri başlatmaktan sorumlu merciler (S126)<br />
246<br />
Ülke<br />
Vatandaş<br />
Mahkeme<br />
Üst Mahkeme<br />
veya Yüksek<br />
Mahkeme<br />
Yargı Konseyi<br />
Disiplin<br />
mahkemesi<br />
veya organı<br />
Yorumlar<br />
Finlandiya: İki tür Ombudsman vardır: Baş Hâkim ve Parlamento Ombudsmanı.<br />
BK-İngiltere ve Galler: <strong>Adalet</strong> Bakanlığına bağlı Adli Şikayetler Bürosu (OJC), Lordlar Kamarası Başkanını ve Lord Baş<br />
Hâkimini müşterek sorumlulukları olan adli yönetim ve disiplin konularını değerlendirmede desteklemektedir. OJC, BK-<br />
İngiltere ve Galler’deki yargı mensupları ve hakkındaki şikayetleri ve yönetim meselelerini değerlendirir ve soruşturur.<br />
Ombudsman<br />
Savcı<br />
Parlamento<br />
<strong>Adalet</strong> Bakanı<br />
(yürütme erki)<br />
Ülke başına<br />
toplam merci<br />
(veya diğer<br />
organ) sayısı<br />
Arnavutluk 1<br />
Andora 4<br />
Ermenistan 1<br />
Avusturya Hakim 3<br />
Azerbaycan 3<br />
Belçika 3<br />
Bosna Hersek 1<br />
Bulgaristan 2<br />
Hırvatistan 4<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi 1<br />
Çek Cumhuriyeti 3<br />
Danimarka 1<br />
Estonya 2<br />
Finlandiya 2<br />
Fransa 2<br />
Gürcistan 2<br />
Yunanistan 3<br />
Macaristan 2<br />
İzlanda 4<br />
İrlanda 1<br />
İtalya 2<br />
Letonya 3<br />
Litvanya 5<br />
Lüksemburg 1<br />
Malta 1<br />
Moldova 1<br />
Monako 1<br />
Karadağ 2<br />
Hollanda 1<br />
Norveç 5<br />
Polonya 3<br />
Portekiz 1<br />
Romanya 1<br />
Rusya Federasyonu 1<br />
San Marino 1<br />
Slovakya 5<br />
Slovenya 5<br />
İspanya 1<br />
İsveç 2<br />
İsviçre 3<br />
Makedonya 3<br />
Türkiye 2<br />
BK-İngiltere ve Galler 2<br />
BK-İskoçya 1<br />
TOPLAM 10 20 15 17 6 3 8 2 17<br />
Ülke başına<br />
ortalama 2<br />
merci
Divan Başkanları, divanlardaki yargı mensupları hakkındaki şikayetleri ve yönetim sorunlarını değerlendirir ve soruşturur.<br />
Şikayete konu yargı mensupları Hakim ve savcıları değerlendirme ve soruşturma, yerel Danışma Komiteleri tarafından<br />
yürütülür.<br />
Disiplin soruşturması veya kovuşturması açmaktan sorumlu merciler farklıdır. Genel itibarla mahkeme başkanı<br />
veya Üst/Yüksek Mahkeme gibi hiyerarşide üst konumda bulunan mercilerin yanında Yargı Konseyi veya<br />
<strong>Adalet</strong> Bakanının sorumlu olduğu durumlar da vardır. 10 ülkede vatandaşlar şikayette bulunmak suretiyle<br />
disiplin işlemleri başlatabilmektedir (Andora, Avusturya, Azerbaycan, Danimarka, Finlandiya, İzlanda, Litvanya,<br />
Norveç, İsviçre ve Türkiye). Fransa’da bu seçeneğin hangi koşullarda uygulanacağı konusunda Parlamentoda<br />
görüşmeler devam etmektedir. Finlandiya, Slovakya ve İsveç’te Ombudsman kendi inisiyatifini<br />
kullanarak kovuşturma başlatabilir. İrlanda’da Parlamento görevden azil ile sorumlu iken, İsviçre’de hâkim<br />
atamalarından sorumlu merci disiplin işlemlerine de bakmaktadır. Avusturya’da suçlanan hâkim, masumiyetini<br />
kanıtlamak amacıyla kendi inisiyatifiyle disiplin işlemi başlatabilir.<br />
18 ülke veya birimde disiplin soruşturma veya kovuşturma işlemlerine tek bir merci yetkilidir. Bu merci<br />
genellikle Yargı Konseyi (Bosna Hersek, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi, Malta, Moldova, Portekiz, San Marino,<br />
İspanya) veya Konsey denetiminde bir disiplin organıdır (Romanya). Diğer ülkelerde <strong>Adalet</strong> Bakanı (Arnavutluk,<br />
Ermenistan, Monako) bu sorumluluğu yürütmektedir. Disiplin işlemi açabilecek merci sayısı 10 ülkede 2<br />
iken 16 ülkede 3 ila 5 arasında değişmektedir. Örneğin Estonya, İzlanda, Litvanya, Karadağ, Slovakya, Slovenya<br />
ve Makedonya’da, hakkında soruşturma başlatılan hâkimin yürüttüğü göreve bağlı olarak farklı hiyerarşik<br />
merciler yetki sahibidir. Norveç’te işten çıkarma işlemleri sadece kral ve hükümet tarafından başlatılabilir.<br />
Tablo 11.33 2008 yılında hâkimlere uygulanan yaptırım sayısı (S129)<br />
Ülke<br />
Toplam<br />
sayı<br />
Kınama<br />
Görevden<br />
alma<br />
Davadan el<br />
çektirme<br />
Para<br />
cezası<br />
Geçici<br />
maaş<br />
kesintisi<br />
Tenzili<br />
rütbe<br />
Başka bir<br />
mahkemeye<br />
tayin<br />
İşten<br />
çıkarma<br />
Arnavutluk 9 2 0 0 0 0 0 1 6 0<br />
Andora 0<br />
Ermenistan 5 1 4<br />
Avusturya 58 3 0 37 0 3 0 0 0 15<br />
Azerbaycan 15 12 3<br />
Belçika 6 4 1 1<br />
Bosna Hersek 12 3 1 UD UD 4 1 3<br />
Bulgaristan 7 VY UD UD UD 4 VY UD 3 VY<br />
Hırvatistan 6 3 UD UD UD 2 UD UD 1 UD<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi 0<br />
Çek Cumhuriyeti 19 7 1 11<br />
Estonya 4 2 0 UD 1 0 UD UD 0 1<br />
Finlandiya 8 7 1<br />
Fransa 3 0 1 1 0 1 0<br />
Gürcistan 27 5 VY 9 VY VY VY VY 10 3<br />
Macaristan 8 2 VY VY 2 VY VY VY VY 4<br />
İzlanda 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0<br />
İtalya 40 18 5 UD UD UD 9 5 3 UD<br />
Letonya 5 2 3<br />
Litvanya 0 0 0 - VY - - - 0 0<br />
Lüksemburg 0<br />
Moldova 11 6 5<br />
Monako 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0<br />
Karadağ 10 1 4 1 2 2<br />
Norveç 2 2<br />
Polonya 38 23 1 3 11<br />
Portekiz 31 10 1 2 15 2 1<br />
Romanya 13 2 UD VY UD 8 UD 1 2 UD<br />
Rusya Federasyonu 371 315 56<br />
Diğer<br />
247
Ülke<br />
Toplam<br />
sayı<br />
Kınama<br />
Görevden<br />
alma<br />
Davadan el<br />
çektirme<br />
Para<br />
cezası<br />
Geçici<br />
maaş<br />
kesintisi<br />
Tenzili<br />
rütbe<br />
Başka bir<br />
mahkemeye<br />
tayin<br />
İşten<br />
çıkarma<br />
San Marino 0<br />
Slovenya 0<br />
İspanya 28 5 2 21<br />
İsveç 0 0 0 0 0 UD UD UD 0 0<br />
İsviçre 6 2 0 1 1 0 0 0 0 VY<br />
Makedonya 12 2 8 istifa - 2<br />
BK-İngiltere ve Galler 59 33 1 UD UD UD UD UD 25 0<br />
BK-Kuzey İrlanda 2<br />
Diğer<br />
Yorumlar<br />
Danimarka: Açılan 91 disiplin soruşturmasından 84’ü devam ettirilmemiş, 1’i kınama veya görevden almayla sonuçlanmış,<br />
6’sı ise başka şekilde karara bağlanmıştır.<br />
Estonya: Görevden alma ayrı bir disiplin yaptırımı olmayıp soruşturma veya kovuşturma işlemi sırasında önleyici<br />
tedbir olarak uygulanmaktadır.<br />
Malta: Disiplin kovuşturmaları gizli celseyle yürütülmektedir.<br />
İsviçre: 26 kantondan 19’u ile ilgili bilgi verilmiştir.<br />
Türkiye: Hâkim ve savcılara uygulanan yaptırımlarla ilgili ayrım yapmak mümkün olmamıştır. Hâkim ve savcılara uygulanan<br />
yaptırımlar şöyledir: 123 kınama cezası, 35 görevden alma, 8 para cezası, 2 tenzili rütbe, 18 başka mahkemeye<br />
tayin, 9 işten çıkarma ve 51 başka yaptırım.<br />
BK-İngiltere ve Galler: Resmi yaptırımlar kapsamındaki kınama cezalarına resmi uyarı ve resmi kınamalar dâhildir.<br />
37 ülke veya birim hâkimlere uygulanan toplam yaptırım sayısını bildirmiştir. Ancak, disiplin işlemleri konusunda,<br />
mevcut farklı yaptırım türleriyle ilgili verilen bilgiler yeterli değildir. Bu nedenle, ülkeler arasında<br />
karşılaştırma yapılması anlamlı olmayacaktır.<br />
Hâkimlere uygulanan en yaygın yaptırım kınama cezasıdır (28 ülke veya birimde 469 dava). Avusturya’da<br />
çok sayıda davadan el çektirme yaptırımı uygulanmıştır. Diğer ülkelerde bu tip kararlar disiplin prosedürü<br />
çerçevesinde resmi olarak alınmamıştır. İşten çıkarma cezasına nadiren başvurulmaktadır. BK-İngiltere ve<br />
Galler’in bildirdiği yüksek işten çıkarma sayısına muhtemelen diğer mahkeme üyeleri de dâhildir.<br />
248
Şekil 11.34<br />
2008 yılında 100 hâkim başına uygulanan yaptırım sayısı (S129)<br />
İsveç<br />
Slovenya<br />
San Marino<br />
Monako<br />
Lüksemburg<br />
Litvanya<br />
İzlanda<br />
Yunanistan<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi<br />
Andora<br />
Fransa<br />
Macaristan<br />
Romanya<br />
Hırvatistan<br />
Bulgaristan<br />
Belçika<br />
Norveç<br />
Polonya<br />
İsviçre<br />
İspanya<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
İtalya<br />
Finlandiya<br />
Letonya<br />
Rusya Federasyonu<br />
Bosna Hersek<br />
BK-Kuzey İrlanda<br />
Portekiz<br />
Estonya<br />
Makedonya<br />
Arnavutluk<br />
Ermenistan<br />
Moldova<br />
Azerbaycan<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
Avusturya<br />
Karadağ<br />
Gürcistan<br />
0,0%<br />
0,0%<br />
0,0%<br />
0,0%<br />
0,0%<br />
0,0%<br />
0,0%<br />
0,0%<br />
0,0%<br />
0,0%<br />
0,1%<br />
0,3%<br />
0,3%<br />
0,3%<br />
0,3%<br />
0,4%<br />
0,4%<br />
0,4%<br />
0,6%<br />
0,6%<br />
0,6%<br />
0,7%<br />
0,9%<br />
1,1%<br />
1,1%<br />
1,4%<br />
1,6%<br />
1,6%<br />
1,7%<br />
1,8%<br />
2,3%<br />
2,3%<br />
2,4%<br />
3,0%<br />
3,1%<br />
3,5%<br />
4,1%<br />
100 hâkim başına uygulanan<br />
yaptırım ortalaması: 1.2<br />
100 hâkim başına uygulanan<br />
yaptırım ortancası: 0.6<br />
9,6%<br />
0 2 4 6 8 10 12<br />
100 hâkim başına uygulanan yaptırım düşük görünmektedir. 37 ülke veya birimde 100 hâkim başına ortalama<br />
1 yaptırım uygulanmaktadır. Yalnızca 7 ülkede 2’den fazla yaptırım uygulanmıştır. Avusturya ve BK-<br />
İngiltere ve Galler’in rakamları dikkat çekmektedir (bkz. yukarıdaki yorum bölümü).<br />
“Sonuca bağlanmamış disiplin işlemleri” (1353) ile “uygulanan yaptırım” sayısı (820) arasındaki farkın nedeni<br />
bazı kovuşturmaların ihlalin sübut bulmaması nedeniyle devam ettirilmemesi veya sonlandırılması ya<br />
da nihai karardan önce hâkimin istifa etmesidir. Sözgelimi, Gürcistan’da şikayetlerin yaklaşık %5’i yaptırımla<br />
sonuçlanmaktadır. Yukarıda da ifade edildiği üzere, başlatılan işlemlerin bütünü 2008 sonu itibariyle sonuca<br />
bağlanmış değildir; ayrıca, daha önceki yıllarda başlatıldığı halde 2008 yılında karara bağlanmış işlemler de<br />
olabilir.<br />
249
Tablo 11.35<br />
2008 yılında Hâkimlere disiplin yaptırımı uygulama yetkisi bulunan merciler (S127)<br />
Ülke<br />
Mahkeme<br />
Üst Mahkeme<br />
veya Yüksek<br />
Mahkeme<br />
Yargı Konseyi<br />
Disiplin<br />
mahkemesi<br />
veya organı<br />
Ombudsman<br />
Parlamento<br />
Yürütme erki<br />
Ülke başına<br />
toplam merci<br />
(veya diğer organ)<br />
sayısı<br />
Arnavutluk 1<br />
Andora 1<br />
Ermenistan 1<br />
Avusturya 1<br />
Azerbaycan 1<br />
Belçika 2<br />
Bosna Hersek 1<br />
Bulgaristan 1<br />
Hırvatistan 1<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi 1<br />
Çek Cumhuriyeti 1<br />
Danimarka 2<br />
Estonya 2<br />
Finlandiya 1<br />
Fransa 1<br />
Gürcistan 2<br />
Yunanistan 2<br />
Macaristan 1<br />
İzlanda 2<br />
İrlanda 1<br />
İtalya 1<br />
Letonya 1<br />
Litvanya 1<br />
Lüksemburg 1<br />
Malta 1<br />
Moldova 2<br />
Monako 2<br />
Karadağ 1<br />
Hollanda 1<br />
Norveç 2<br />
Polonya 1<br />
Portekiz 1<br />
Romanya 1<br />
Rusya Federasyonu 1<br />
San Marino 1<br />
Sırbistan 1<br />
Slovakya 1<br />
Slovenya 1<br />
İspanya 1<br />
İsveç 1<br />
İsviçre 2<br />
Makedonya 1<br />
Türkiye 1<br />
BK-İngiltere ve Galler 2<br />
BK-İskoçya 1<br />
TOPLAM ülke / birim sayısı<br />
Ülke başına<br />
ortalama 1 merci<br />
Cevap veren ülke veya birimlerin çoğunda (45 ülke veya birimden 34’ü) yaptırım tek bir merci tarafından<br />
uygulanmaktadır. Bu ülkelerin yarısından çoğunda bu merci disiplin mahkemesi veya bağımsız disiplin organıdır<br />
(Litvanya, Norveç) ve bu merci ya Yargı Konseyine (Gürcistan, Moldova, Karadağ) veya başka mahkemelere<br />
(Estonya, Macaristan, Polonya, Slovakya) bağlıdır. Disiplin mahkemeleri genellikle hâkimlerden müteşek-<br />
250
kil (Avusturya, Çek Cumhuriyeti, Estonya, Letonya, Slovenya) iken Gürcistan ve Norveç’te bu mahkemelerde<br />
hâkim harici personel de bulunabilmektedir. 13 ülke veya birimde karar yetkisi Yargı Konseyine aittir.<br />
11 ülke veya birimde hâkimlere karşı yaptırım uygulama yetkisine haiz iki merci bulunmaktadır. BK-İngiltere<br />
ve Galler’de bu yetki Hükümet adına Lordlar Kamarası Başkanına ve Yargı erkinin başı olarak Lord Baş Hâkime<br />
aittir. İzlanda, Monako ve Norveç’te hâkimin işine son verilmesine karar veren merci ile diğer yaptırımlara<br />
karar veren merci farklıdır<br />
Bazı ülkelerde (Bosna Hersek, Estonya, Gürcistan, Moldova, Polonya, Slovakya ve Slovenya) Yargı Konseyinin<br />
verdiği cezayı genellikle de bu merci nezdinde bir üst derecede temyiz etme imkanı bulunmaktadır.<br />
Ancak, Andora ve Türkiye’de Yargı Konseyi kararlarına itiraz etmek mümkün değildir.<br />
11.6.2 Savcılar hakkında uygulanan disiplin prosedürleri ve yaptırımlar<br />
Görevlerini yerine getirirken büyük oranda bağımsız olan hâkimlerden farklı olarak savcıların ek yükümlülükleri<br />
bulunmaktadır ve bu ek yükümlülükler ise disiplin işlemlerinin başlatılmasına yol açabilir. Bununla birlikte,<br />
yasallık ilkesi gereğince, savcılar sadece yasalarla belirtilen durumlarda yaptırıma maruz bırakılabilirler.<br />
Tablo 11.36 2008 yılında savcılara karşı başlatılan disiplin prosedürleri ve yaptırımların dağılımı (S128)<br />
Ülke Toplam sayı Mesleki etik ihlali Mesleki yetersizlik Ceza gerektiren suç Diğer<br />
Arnavutluk 14 2 12 0 0<br />
Andora 0 0 0 0<br />
Ermenistan 4 ila 5<br />
Avusturya 1 0 0 1 0<br />
Azerbaycan 41 4 35 2<br />
Belçika 3<br />
Bosna Hersek 1 1<br />
Bulgaristan 11 6 5<br />
Hırvatistan 1 0 1 0 0<br />
Çek Cumhuriyeti 6 2 4<br />
Danimarka 2 1 1<br />
Estonya 0 0 0 0 UD<br />
Fransa 2 0 0 2 0<br />
Gürcistan 32 29 3 UD 0<br />
Macaristan 14 0 14<br />
İzlanda 0 0 0 0 0<br />
İtalya 62 16 40 6 0<br />
Letonya 10 1 7 0 2<br />
Litvanya 3 3<br />
Lüksemburg 0<br />
Malta VY VY VY VY VY<br />
Moldova 133 14 119<br />
Monako 0 0 0 0 0<br />
Karadağ 0<br />
Hollanda VY VY VY VY VY<br />
Norveç 0 0 0 0 0<br />
Polonya 29 8 13 5 3<br />
Romanya 6 UD UD UD 6<br />
Rusya Federasyonu 2717<br />
San Marino 0<br />
Slovakya 4 0 4 0<br />
Slovenya 2 1 1<br />
İspanya 3 3<br />
İsveç 1 0 0 1 0<br />
İsviçre 29 21 7 1 0<br />
Makedonya 0<br />
BK-İskoçya 2 VY 1 1 VY<br />
251
Yorumlar<br />
Finlandiya: Baş Hâkim 127 şikayeti soruşturmuştur. Parlamento Ombudsmanı 89 şikayeti soruşturmuştur.<br />
Malta: Disiplin kovuşturmaları gizli celseyle yürütülür. Bu nedenle, veri mevcut değildir.<br />
Romanya: Romanya’da mesleki etik ihlali, mesleki yetersizlik ve ceza gerektiren suçlar disiplin ihlaline girmemektedir. Mesleki etik<br />
ihlali için yaptırım uygulanmamaktadır, mesleki yetersizlik ve ceza gerektiren suç ise işten çıkarma sebebidir.<br />
İsviçre: 26 kantondan 19’u ile ilgili bilgi verilmiştir.<br />
Türkiye: Hâkim ve savcılar hakkında başlatılan işlemlerle ilgili ayrım yapmak mümkün olmamıştır. 123’ü mesleki etik ihlali ve 227’si<br />
“diğer” olmak üzere toplamda 350 disiplin soruşturması açılmıştır.<br />
35 ülke veya birim disiplin işlemlerinin toplam sayısıyla ilgili bilgi vermiştir.<br />
Hâkimlerin durumuna benzer şekilde, en fazla soruşturma veya kovuşturma işlemi “mesleki yetersizlik”<br />
nedeniyle başlatılmıştır (25 ülke veya birimin verdiği cevaplar ışığında 254 işlem); bunu mesleki etik ihlali (23<br />
ülke veya birimin verdiği cevaplar ışığında 109 işlem) ve ceza gerektiren suçlar (22 ülke veya birimin verdiği<br />
cevaplar ışığında 21 işlem) izlemiştir.<br />
Romanya’da hâkimler için olduğu üzere savcılar için de mesleki etik ihlali, mesleki yetersizlik ve ceza gerektiren<br />
suçlar disiplin ihlaline girmemektedir. İsviçre, bazı baş savcılar hakkında herhangi bir disiplin soruşturması<br />
açılmasının söz konusu olmadığını bildirmiştir. Avusturya’da savcılar hakkında uygulanan disiplin işlemleri<br />
hâkimlerle benzerdir.<br />
Şekil 11.37 2008 yılında 100 savcı başına başlatılan disiplin işlemlerinin sayısı (S128)<br />
Makedonya<br />
San Marino<br />
Norveç<br />
Karadağ<br />
Monako<br />
Lüksemburg<br />
İzlanda<br />
Estonya<br />
Andora<br />
Fransa<br />
İsveç<br />
İspanya<br />
Hırvatistan<br />
Avusturya<br />
Bosna Hersek<br />
Danimarka<br />
Litvanya<br />
Belçika<br />
Slovakya<br />
BK-İskoçya<br />
Polonya<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Bulgaristan<br />
Macaristan<br />
Slovenya<br />
Ermenistan<br />
Letonya<br />
İtalya<br />
Azerbaycan<br />
Arnavutluk<br />
İsviçre<br />
Gürcistan<br />
Rusya Federasyonu<br />
Moldova<br />
0,0%<br />
0,0%<br />
0,0%<br />
0,0%<br />
0,0%<br />
0,0%<br />
0,0%<br />
0,0%<br />
0,0%<br />
0,1%<br />
0,1%<br />
0,1%<br />
0,2%<br />
0,3%<br />
0,3%<br />
0,3%<br />
0,3%<br />
0,4%<br />
0,4%<br />
0,5%<br />
0,5%<br />
0,5%<br />
0,7%<br />
0,8%<br />
1,1%<br />
1,5%<br />
1,9%<br />
3,1%<br />
3,5%<br />
4,4%<br />
100 savcı başına başlatılan<br />
işlem ortalaması: 1.8<br />
100 savcı başına başlatılan<br />
işlem ortancası: 0.4<br />
6,8%<br />
8,0%<br />
9,0%<br />
17,3%<br />
0 5 10 15 20<br />
252
100 savcı başına disiplin işlemi sayısı 33 ülke veya birim için hesaplanmıştır. 100 savcı başına 10’dan fazla<br />
işlem başlatılan yegane ülke Moldova idi. Karşılaştırma amacıyla ifade edilecek olursa, hâkimler hakkında<br />
başlatılan ortalama disiplin işlemi sayısı 1.5 iken bu rakam savcılar için 1.9’dur; ancak, cevap veren ülkelerin<br />
sayısı aynı olmadığı için bu göstergeler gerçek manada kıyaslanabilir değildir.<br />
Tablo 11.38 2008 yılında savcılar hakkında disiplin işlemleri başlatmaktan sorumlu merciler (S127)<br />
Genel Savcı / Devlet<br />
Savcısı<br />
Teşkilat biriminin<br />
yöneticisi veya<br />
hiyerarşide üst<br />
pozisyonda bulunan savcı<br />
(Yargı ve) Savcılar Konseyi<br />
Ülke<br />
Arnavutluk 1<br />
Andora 1<br />
Ermenistan 1<br />
Avusturya 3<br />
Belçika 3<br />
Bosna Hersek 1<br />
Bulgaristan 3<br />
Hırvatistan 2<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi 1<br />
Çek Cumhuriyeti 2<br />
Danimarka 1<br />
Estonya 3<br />
Finlandiya 2<br />
Fransa 2<br />
Gürcistan 2<br />
Yunanistan 1<br />
Macaristan 1<br />
İzlanda 1<br />
İrlanda 2<br />
İtalya 2<br />
Letonya 2<br />
Litvanya 2<br />
Lüksemburg 1<br />
Malta 1<br />
Moldova 2<br />
Monako 1<br />
Karadağ 3<br />
Hollanda 1<br />
Norveç 2<br />
Polonya 3<br />
Portekiz 1<br />
Romanya 1<br />
Rusya Federasyonu 1<br />
San Marino 1<br />
Slovakya 3<br />
Slovenya 2<br />
İspanya 2<br />
İsveç 2<br />
Makedonya 2<br />
Türkiye 1<br />
BK-İngiltere ve Galler 2<br />
BK-İskoçya 2<br />
TOPLAM ülke / birim sayısı<br />
Disiplin organı / Savcılık<br />
Teftiş Mercii<br />
Meslek Organı / Diğer<br />
Ombudsman<br />
Yürütme erki<br />
Ülke başına<br />
toplam merci<br />
(veya diğer<br />
organ) sayısı<br />
Ülke başına<br />
ortalama 2<br />
merci<br />
253
Yorumlar<br />
Finlandiya: Baş Hâkim ve Parlamento Ombudsmanı olmak üzere iki farklı Ombudsman bulunmaktadır.<br />
Makedonya: Disiplin sorumluluğunu tespit prosedürü Başsavcı tarafından teşekkül ettirilen ve beş üyeden oluşan bir<br />
komisyon tarafından yürütülür. Temyiz ise Savcılar Konseyi tarafından karara bağlanır. Savcının ilgili yetki çevresi nezdinde<br />
idari işlem başlatma hakkı vardır.<br />
BK-İngiltere ve Galler: Savcıların çalıştığı kamu kurumları (örn. Kraliyet Savcılığı) ile ilgili meslek organları (Hukuk Müşavirliği<br />
Düzenleme Kurumu ve Baro Standartları Kurulu) sorumludur.<br />
Savcılar hakkında disiplin işlemlerinin başlatılmasından birbirinden farklı kişi ve kurumların sorumlu ve yetkili<br />
olabilmektedir. Hâkimler için olduğu üzere, sorumlu merci, teşkilat biriminin başı ve başsavcı gibi hiyerarşik<br />
üsttür. 17 ülke veya birimde bu sorumluluğun yürütme erkinde (genellikle <strong>Adalet</strong> Bakanı) olduğu ifade edilmiştir.<br />
Hâkimlerden farklı olarak ve savcılar için yaygın olduğu üzere, meslek örgütleri İrlanda, BK-İngiltere ve Galler<br />
ve BK-İskoçya’da disiplin işlemi başlatma yetkisine sahiptir. Ayrıca, ülke veya birimlerin hiçbirinde vatandaşların<br />
savcılar hakkında kendi başlarına bir disiplin süreci müracaatta bulunmaları mümkün görünmemektedir.<br />
Disiplin soruşturma veya kovuşturma işlemi başlatma konusunda genel itibarla hiyerarşik üst veya Yargı<br />
Konseyi olmak üzere tek bir merci yetkilidir. İki mercinin yetkili olduğu ülke veya birim sayısı 16’dır. Hâkimlerle<br />
ilgili disiplin işlemlerinin aksine, savcılarla ilgili olarak bu yetki yalnızca 7 ülkede (Avusturya, Belçika, Bulgaristan,<br />
Estonya, Karadağ, Polonya ve Slovakya) üç merciye verilmiştir.<br />
Tablo 11.39 2008 yılında savcılara uygulanan yaptırım sayısı (S129)<br />
Ülke<br />
Toplam<br />
sayı<br />
Kınama<br />
Görevden<br />
alma<br />
Davadan el<br />
çektirme<br />
Para<br />
cezası<br />
Geçici maaş<br />
kesintisi<br />
Tenzili<br />
rütbe<br />
Başka bir<br />
mahkemeye tayin<br />
İşten<br />
çıkarma<br />
Arnavutluk 3 0 0 0 0 0 0 0 3 0<br />
Andora 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0<br />
Ermenistan 3 3<br />
Avusturya 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0<br />
Azerbaycan 41 33 8<br />
Belçika 1<br />
Bosna Hersek 1 UD UD 1<br />
Bulgaristan 3 VY UD UD UD 2 VY UD 1 VY<br />
Hırvatistan 1 1<br />
Çek Cumhuriyeti 6 3 2 1<br />
Danimarka 2 1 1<br />
Estonya 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0<br />
Finlandiya 1 1<br />
Fransa 2 0 1 0 0 1 0<br />
Gürcistan 21 21 0 UD UD UD 0 UD 0 0<br />
Macaristan 10 3 1 2 1 3<br />
İzlanda 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0<br />
İtalya 6 2 0 UD UD UD 1 2 0 UD<br />
Letonya 10 4 0 UD UD 1 0 UD 0 5<br />
Litvanya 12 6 1 1 4<br />
Lüksemburg 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0<br />
Moldova 93 39 3 3 48<br />
Monako 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0<br />
Karadağ 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0<br />
Norveç 0 0 0 0 0 0 0<br />
Polonya 28 21 6 1<br />
Romanya 5 2 UD VY UD 2 UD 0 1 UD<br />
Rusya Federasyonu 2717 34<br />
San Marino 0<br />
Slovakya 9 2 0 0 2 3 0 0 2<br />
Slovenya 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0<br />
İspanya 3 1 2<br />
Diğer<br />
254
Ülke<br />
Toplam<br />
sayı<br />
Kınama<br />
Görevden<br />
alma<br />
Davadan el<br />
çektirme<br />
Para<br />
cezası<br />
Geçici maaş<br />
kesintisi<br />
Yorumlar<br />
İsviçre: 26 kantondan 19’u ile ilgili bilgi verilmiştir.<br />
Türkiye: Hâkim ve savcılara uygulanan yaptırımlarla ilgili ayrım yapmak mümkün olmamıştır. Hâkim ve savcılara uygulanan<br />
yaptırımlar şöyledir: 123 kınama cezası, 35 görevden alma, 8 para cezası, 2 tenzili rütbe, 18 başka mahkemeye<br />
tayin, 9 işten çıkarma ve 51 başka yaptırım.<br />
Öyle görünmektedir ki savcılara uygulanan en yaygın yaptırım kınama cezasıdır (147); fakat ülkelerin uygulanan<br />
yaptırım türleriyle ilgili cevapları yetersizdir. Bu yüzden, daha ileri analizlerin yapılması mümkün değildir.<br />
Şekil 11.40 2008 yılında 100 savcı başına uygulanan yaptırım sayısı (S129)<br />
Tenzili<br />
rütbe<br />
Başka bir<br />
mahkemeye tayin<br />
İşten<br />
çıkarma<br />
İsveç 1 0 0 0 1 0 0 0 0 0<br />
İsviçre 2 1 0 0 0 2 0 0 2 1<br />
Makedonya 0<br />
BK-İskoçya 6 5 1 VY VY VY VY VY VY<br />
Diğer<br />
Makedonya<br />
Slovenya<br />
San Marino<br />
Norveç<br />
Karadağ<br />
Monako<br />
Lüksemburg<br />
İzlanda<br />
Estonya<br />
Avusturya<br />
Andora<br />
Fransa<br />
İsveç<br />
İspanya<br />
Hırvatistan<br />
Bulgaristan<br />
İtalya<br />
Finlandiya<br />
Bosna Hersek<br />
Danimarka<br />
Polonya<br />
İsviçre<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Macaristan<br />
Ermenistan<br />
Arnavutluk<br />
Slovakya<br />
BK-İskoçya<br />
Litvanya<br />
Letonya<br />
Azerbaycan<br />
Gürcistan<br />
Rusya Federasyonu<br />
Moldova<br />
0,0%<br />
0,0%<br />
0,0%<br />
0,0%<br />
0,0%<br />
0,0%<br />
0,0%<br />
0,0%<br />
0,0%<br />
0,0%<br />
0,0%<br />
0,1%<br />
0,1%<br />
0,1%<br />
0,2%<br />
0,2%<br />
0,3%<br />
0,3%<br />
0,3%<br />
0,3%<br />
0,4%<br />
0,5%<br />
0,5%<br />
0,6%<br />
0,9%<br />
0,9%<br />
1,0%<br />
1,4%<br />
1,4%<br />
1,9%<br />
3,5%<br />
5,2%<br />
100 savcı başına uygulanan<br />
yaptırım ortalaması: 1.2<br />
100 savcı başına uygulanan<br />
yaptırım ortancası: 0.3<br />
9,0%<br />
12,1%<br />
0 2 4 6 8 10 12 14<br />
Bu şekilde verilen rakamlar 33 ülke veya birim tarafından gönderilen bilgilere dayalıdır. 100 savcı başına<br />
ortalama 1.3 yaptırım uygulanmıştır. En fazla yaptırım Azerbaycan, Gürcistan, Rusya Federasyonu ve<br />
Moldova’da uygulanmıştır.<br />
255
Tablo 11.41 2008 yılında savcılara disiplin yaptırımı uygulama yetkisi bulunan merciler (S127)<br />
Yüksek Mahkeme<br />
Başsavcı<br />
Teşkilat biriminin<br />
yöneticisi veya<br />
hiyerarşide üst<br />
pozisyonda bulunan<br />
savcı<br />
Ülke<br />
Arnavutluk 2<br />
Andora 1<br />
Ermenistan 2<br />
Avusturya 1<br />
Azerbaycan 2<br />
Belçika 3<br />
Bosna Hersek 1<br />
Bulgaristan 1<br />
Hırvatistan 1<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi 1<br />
Çek Cumhuriyeti 1<br />
Danimarka 1<br />
Estonya 3<br />
Finlandiya 2<br />
Fransa 2<br />
Gürcistan 2<br />
Yunanistan 1<br />
Macaristan 1<br />
İzlanda 1<br />
İrlanda 2<br />
İtalya 1<br />
Letonya 2<br />
Litvanya 2<br />
Lüksemburg 1<br />
Malta 1<br />
Moldova 1<br />
Monako 1<br />
Karadağ 1<br />
Hollanda 1<br />
Norveç 1<br />
Polonya 1<br />
Portekiz 1<br />
Romanya 1<br />
Rusya Federasyonu 1<br />
San Marino 1<br />
Sırbistan 1<br />
Slovakya 1<br />
Slovenya 1<br />
İspanya 3<br />
İsveç 1<br />
Makedonya 2<br />
Türkiye 1<br />
BK-İngiltere ve Galler 2<br />
BK-İskoçya 2<br />
TOPLAM ülke / birim sayısı<br />
(Yargı ve) Savcılar<br />
Konseyi<br />
Disiplin mahkemesi<br />
veya organı<br />
Meslek Organı /<br />
Diğer<br />
Ombudsman<br />
Yürütme erki<br />
Ülke başına<br />
toplam merci<br />
(veya diğer<br />
organ) sayısı<br />
Ülke başına<br />
ortalama 1<br />
merci<br />
Hâkimler için olduğu üzere, bu soruyu cevaplayan ülke veya birimlerin çoğunda yaptırım uygulama yetkisi<br />
tek bir merciye aittir. Bu yetki 16 ülkede disiplin mahkemesine veya organına aittir.<br />
256
11.7 Eğilimler ve sonuçlar<br />
Hâkimler ve savcılar farklı işlevleri icra etmekte ve farklı yükümlülükleri yerine getirmektedirler. Buna karşılık,<br />
başta işe alma ve eğitim yöntemleri olmak üzere bazı konularda benzerlikler bulunduğu da kaydedilebilir.<br />
Pek çok ülke bu alanlarda yakın zamanda reform yapıldığını belirtmiştir. Özellikle Doğu <strong>Avrupa</strong> ülkeleri adli<br />
eğitimlerini <strong>Avrupa</strong> Konseyinin tavsiyeleri doğrultusunda güçlendirmektedirler.<br />
Başta atamalar ve kariyer yönetimi konusunda olmak üzere hâkim ve savcıların statü ve kariyerlerine ilişkin<br />
diğer unsurlar farklı sistemlerde değişiklik göstermektedir: bazı üye ülkelerde hem hâkimlerin hem savcıların<br />
statüleri birbirine çok yakındır (bazı ülkelerde statü farkı yoktur); bazılarında ise (özellikle common law ülkelerinde<br />
ve bazı Kuzey <strong>Avrupa</strong> ülkelerinde) hâkimlerin ve savcıların işlevleri birbirinden açıkça ayrılmıştır.<br />
Maaşlarda da benzer farklılıklar görülmektedir. Genel itibarla, hâkim ve savcı maaşları 2004 yılından bu<br />
yana pek çok Doğu <strong>Avrupa</strong> ülkesinde ciddi oranlarda artırılmıştır. Bunun amacı yalnızca bu meslekleri daha<br />
çekici kılmak değil, aynı zamanda (hâkimlerin) tarafsızlığını ve bağımsızlığını güvence altına almak, yolsuzlukları<br />
önlemek ve toplumun hâkim ve savcılarla ilgili algılarını daha olumlu yönde değiştirmektir. Ancak, özellikle<br />
ücretlendirme konusunda hâkimlerin lehine farklılıkların bulunduğu ülkeler de vardır.<br />
257
258
12. BÖLÜM AVUKATLAR<br />
Avukatın görevine saygı hukukun üstünlüğünün temel bir gereğidir. Avukatlık mesleğinin yerine getirilme<br />
özgürlüğü hakkındaki Rec2000(21) sayılı tavsiye kararında avukat şu şekilde tanımlanmaktadır: “... müvekkilleri<br />
adına savunma yapmaya ve hareket etmeye, avukatlık yapmaya, mahkeme huzuruna çıkmaya ve hukuki<br />
konularda müvekkillerine tavsiyelerde bulunmaya ve onları temsil etmeye ulusal yasalarca yetkili ve nitelikli<br />
kişi.”<br />
Bu tanımdan anlaşılacağı üzere avukatın görevi sadece mahkeme huzurunda hukuki temsil değil, aynı zamanda<br />
hukuki yardım sağlamaktır.<br />
Bazı ülke veya birimlerde başka tanımlar da kullanılmaktadır: Hukuk müşaviri (solicitor) (hukuki tavsiyelerde<br />
bulunan ve hukuk belgeleri hazırlayan kişi) ve dava vekili (barrister, yani müvekkillerini mahkemede temsil<br />
eden kişi). 1990’lı yıllarda hukuk müşavirlerin yüksek mahkemeler huzurunda savunma yapmak üzere ek olarak<br />
hukuk müşaviri ve vekil niteliği kazandığı kaydedilmelidir. Vekil (attorney) terimi de Rapor’daki “avukat”<br />
(lawyer) terimine benzer anlamda kullanılmaktadır (avukatlık yapmaya, davaları takip etmeye ve hukuki görüş<br />
vermeye yetkili kişi).<br />
Bu Rapor’un pratik amaçlarına yönelik olarak ana referans, (2000)21 sayılı tavsiye kararında ifade edilen<br />
avukat tanımı olacaktır. Mümkün olan yerlerde yukarıda belirtilen kategoriler arasında bir ayrım yapılacaktır.<br />
Bu bölüm <strong>Avrupa</strong> Birliği Barolar ve Hukuk Cemiyetleri Konseyi ile istişare içerisinde hazırlanmıştır.<br />
12.1 Avukat sayıları<br />
Tablo 12.1 100,000 ülke sakini başına ve profesyonel hâkim başına mutlak avukat sayıları (S130)<br />
Ülke<br />
Avukat<br />
sayısı (hukuk<br />
danışmanları<br />
hariç)<br />
Hukuk<br />
danışmanı<br />
sayısı<br />
Avukat<br />
ve hukuk<br />
danışmanı<br />
sayısı (toplam)<br />
100.000<br />
kişi başına<br />
Avukat<br />
sayısı (hukuk<br />
danışmanları<br />
hariç)<br />
100.000 kişi<br />
başına hukuk<br />
danışmanı<br />
sayısı<br />
Profesyonel<br />
hâkim başına<br />
avukat sayısı<br />
(hukuk<br />
danışmanları<br />
hariç)<br />
Profesyonel<br />
hâkim başına<br />
avukat ve<br />
hukuk<br />
danışmanı<br />
sayısı<br />
Arnavutluk 4 000 UD 126.2 10.7<br />
Andora 140 UD 165.7 6.1<br />
Ermenistan 782 24.4 3.6<br />
Avusturya 7 229 UD 86.7 4.4<br />
Azerbaycan 780 9.0 1.6<br />
Belçika 16 625 UD 155.9 10.2<br />
Bosna Hersek 1 242 32.3 1.4<br />
Bulgaristan 11 600 UD 151.8 5.4<br />
Hırvatistan 3 757 UD 84.7 2.0<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi 2 077 260.6 20.8<br />
Çek Cumhuriyeti 8 410 UD 80.6 2.8 2.8<br />
Danimarka 5 246 95.8 13.8<br />
Estonya 665 UD 49.6 2.8<br />
Finlandiya 1 825 34.4 2.0<br />
Fransa 48 461 UD 75.8 8.3<br />
Yunanistan 39 312 UD 350.6 10.5<br />
Macaristan 9 850 98.1 3.4<br />
İzlanda 728 228.0 15.5<br />
İrlanda 2 020 8 096 10 116 45.7 228.8 13.9 69.8<br />
İtalya 198 000 332.1 32.4<br />
Letonya 1 100 48.4 2.3<br />
Litvanya 1 590 UD 47.3 2.1<br />
Lüksemburg 1 732 352.0 9.4<br />
Malta 900 UD 217.6 25.0<br />
Moldova 1 300 UD 36.4 2.8<br />
Monako 26 83.6 1.3<br />
259
Ülke<br />
Avukat<br />
sayısı (hukuk<br />
danışmanları<br />
hariç)<br />
Hukuk<br />
danışmanı<br />
sayısı<br />
Avukat<br />
ve hukuk<br />
danışmanı<br />
sayısı (toplam)<br />
100.000<br />
kişi başına<br />
Avukat<br />
sayısı (hukuk<br />
danışmanları<br />
hariç)<br />
100.000 kişi<br />
başına hukuk<br />
danışmanı<br />
sayısı<br />
Profesyonel<br />
hâkim başına<br />
avukat sayısı<br />
(hukuk<br />
danışmanları<br />
hariç)<br />
Profesyonel<br />
hâkim başına<br />
avukat ve<br />
hukuk<br />
danışmanı<br />
sayısı<br />
Karadağ 515 150 665 83.0 107.2 2.1 2.7<br />
Hollanda 15 547 94.8 7.2<br />
Norveç 5 809 100 5 909 122.6 124.7 10.8 11.0<br />
Polonya 27 310 UD 71.6 2.8<br />
Portekiz 27 623 UD 260.2 14.5<br />
Romanya 17 593 81.7 4.2<br />
Rusya Federasyonu 62 353 UD 43.9 1.8<br />
San Marino 145 UD 463.7 7.6<br />
Slovakya 4 800 UD 88.9 3.5<br />
Slovenya 1 169 57.7 1.1<br />
İspanya 120 691 266.5 25.0<br />
İsveç 4 540 49.4 4.4<br />
İsviçre 9 498 UD 123.3 8.7<br />
Makedonya 1 899 92.9 2.9<br />
Türkiye 63 487 UD 88.8 8.8<br />
BK-İngiltere ve Galler 153 710 282.3 80.8<br />
BK-Kuzey İrlanda 618 2 439 3 057 35.1 173.8 5.0 24.9<br />
BK-İskoçya 278 10 243 10 521 5.4 203.6 1.5 58.1<br />
Ortalama 120.1 147.6 7.3 14.6<br />
Ortanca 85.7 123.3 4.4 8.3<br />
Minimum 5.4 34.4 1.1 1.8<br />
Maksimum 463.7 463.7 32.4 80.8<br />
Yorumlar<br />
Finlandiya: Bu rakam, Finlandiya Barosuna üye olup ‘asianajaja’ veya ‘advokat’ meslek unvanlarını kullanma hakkına<br />
sahip avukatların sayısıdır. Ayrıca, Baro üyesi olarak benzer yasal hizmetleri verebilen önemli sayıda hukukçu (hukuk dalında<br />
yüksek lisans derecesine sahip kişiler) bulunmaktadır.<br />
Malta: Avukatlar Odasına üye avukatların sayısıdır. Ancak, avukatlık yapabilmek için Malta Başkanından berat almak<br />
gereklidir. Halihazırda verilmiş berat sayısı ile ilgili bilgi yoktur.<br />
Norveç: Verilen hukuk danışmanı sayısı tahminidir.<br />
İsveç: Avukat sayısı yalnızca İsveç Barosuna üye olup ‘avukat’ unvanını kullanma hakkına sahip avukatlarla sınırlıdır.<br />
İsveç’te avukatlık yapmaya ve mahkemede temsile ilişkin herhangi bir resmi gereklilik mevcut değildir.<br />
Pek az ülke veya birim avukatlar ve hukuk müşavirleri arasında ayrıma gitmektedir. Çoğu ülke veya birimde<br />
bu tarz bir ayrım olmadığı aşikardır. Ancak, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi ve BK-İngiltere ve Galler’de genel<br />
avukat kategorisine muhtemelen hukuk müşavirlerinin sayısı da dâhildir.<br />
Aşağıdaki rakamları yorumlarken dikkatli olmak gerekir, zira farklı üye ülkelerde veya birimlerde avukat ve<br />
hukuk müşavirlerinin görev ve yetkileri dikkate alındığında, bunların sayıları sistematik olarak aynı karşılığa<br />
tekabül etmemektedir. Sözgelimi, Finlandiya, Malta ve İsveç baro üyesi avukatların sayısını bildirmiştir; oysa<br />
avukatlık yapmak için baroya üyelik zorunlu değildir. Son olarak, hukukçuların önemini değerlendirirken noter<br />
sayıları da kaçınılmaz olarak dikkate alınılmalıdır. (bkz. 14. Bölüm).<br />
260
Şekil 12.2 2008 yılında 100.000 ülke sakini başına (hukuk müşavirleri dâhil ve hariç) avukat sayıları (S130)<br />
BK-İskoçya<br />
Azerbaycan<br />
Ermenistan<br />
Bosna Hersek<br />
Finlandiya<br />
BK-Kuzey İrlanda<br />
Moldova<br />
Rusya Federasyonu<br />
İrlanda<br />
Litvanya<br />
Letonya<br />
İsveç<br />
Estonya<br />
Slovenya<br />
Polonya<br />
Fransa<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Romanya<br />
Karadağ<br />
Monako<br />
Hırvatistan<br />
Avusturya<br />
Türkiye<br />
Slovakya<br />
Makedonya<br />
Hollanda<br />
Danimarka<br />
Macaristan<br />
Norveç<br />
İsviçre<br />
Arnavutluk<br />
Bulgaristan<br />
Belçika<br />
Andora<br />
Malta<br />
İzlanda<br />
Portekiz<br />
İspanya<br />
İtalya<br />
Yunanistan<br />
Lüksemburg<br />
San Marino<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
203,6%<br />
5,4<br />
9<br />
24,4<br />
32,3<br />
34,4%<br />
34,4<br />
173,8%<br />
35,1<br />
36,4%<br />
36,4<br />
43,9%<br />
43,9<br />
228,8%<br />
45,7<br />
47,3%<br />
47,3<br />
48,4<br />
49,4<br />
49,6%<br />
49,6<br />
57,7<br />
71,6%<br />
71,6<br />
75,8%<br />
75,8<br />
80,6%<br />
80,6<br />
81,7<br />
107,2%<br />
83<br />
83,6<br />
84,7%<br />
84,7<br />
86,7%<br />
86,7<br />
88,8%<br />
88,8<br />
88,9%<br />
88,9<br />
92,9<br />
94,8<br />
95,8<br />
98,1<br />
124,7%<br />
122,6<br />
123,3%<br />
123,3<br />
126,2%<br />
126,2<br />
151,8%<br />
151,8<br />
155,9%<br />
155,9<br />
165,7%<br />
165,7<br />
217,6%<br />
217,6<br />
228<br />
100.000 kişi başına hukuk danışmanları hariç avukat<br />
sayısı ortalaması: 120.1<br />
100.000 kişi başına hukuk danışmanları hariç avukat<br />
sayısı ortancası: 85.7<br />
100.000 kişi başına avukat ve hukuk danışmanı sayısı<br />
ortalaması: 149.5<br />
100.000 kişi başına avukat ve hukuk danışmanı sayısı<br />
ortancası: 124.0<br />
260,2%<br />
260,2<br />
266,5<br />
260,6%<br />
282,3%<br />
332,1<br />
350,6%<br />
350,6<br />
352,0%<br />
463,7%<br />
463,7<br />
0 100 200 300 400 500<br />
100.000 kişi başına avukat ve hukuk müşavirlerinin sayısı<br />
100.000 kişi başına hukuk danışmanları hariç avukat sayısı<br />
Hukuk müşavirleri dâhil ve hariç avukat sayıları ile ilgili olarak, Doğu ve Kuzey <strong>Avrupa</strong> ülkelerinde 100.000<br />
ülke sakini başına avukat sayılarının düşük (50’nin altında), buna karşılık Güney <strong>Avrupa</strong> ülkelerinin baro mevcutlarının<br />
daha yüksek olduğu kaydedilebilir. Örneğin, İtalya, Yunanistan, İspanya ve Portekiz’de 100.000 kişi<br />
başına 250’nin üzerinde avukat düşmektedir. Bu ülkelerde insanların mahkemeye başvurma eğilimi diğer ülkelere<br />
göre daha fazladır (bkz. Bölüm 9). Lüksemburg ve San Marino’daki rakamlar yorumlanırken nüfuslarının<br />
fazla olmadığı unutulmamalıdır, çünkü bu rakamların oranlar hakkında yanlış yorumlara yol açma ihtimali vardır.<br />
Ancak, Lüksemburg’da avukat sayısının nispi olarak fazla olmasının nedeni kısmen bankacılık faaliyetleri<br />
ve <strong>Avrupa</strong> <strong>Adalet</strong> Divanının bu ülkede bulunması olabilir.<br />
Hukuk müşavirlerinin dâhil edilip edilmemesi BK-İskoçya, BK-Kuzey İrlanda ve İrlanda’daki durumu fazlasıyla<br />
değiştirmektedir. Zira bu ülke veya birimlerde hukuk müşavirlerinin sayısı mutlak avukat sayılarına oranla<br />
önemli ölçüde fazladır.<br />
261
Şekil 12.3 2008 yılında profesyonel hâkim başına (hukuk müşavirleri dâhil veya hariç) avukat sayıları (S130<br />
ve S49)<br />
Slovenya<br />
Bosna Hersek<br />
Azerbaycan<br />
Finlandiya<br />
Karadağ<br />
Letonya<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Moldova<br />
Macaristan<br />
Ermenistan<br />
Avusturya<br />
BK-Kuzey İrlanda<br />
Andora<br />
San Marino<br />
İsviçre<br />
Lüksemburg<br />
Yunanistan<br />
Norveç<br />
İrlanda<br />
İzlanda<br />
Malta<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi<br />
1,1<br />
1,3<br />
1,4<br />
1,5<br />
1,6<br />
1,8%<br />
1,8<br />
2,0%<br />
2,0<br />
2,0%<br />
2,0<br />
2,7%<br />
2,1<br />
2,1%<br />
2,1<br />
2,3<br />
2,8%<br />
2,8<br />
2,8%<br />
2,8<br />
2,8%<br />
2,8<br />
2,8%<br />
2,8<br />
2,9<br />
3,4<br />
3,5%<br />
3,5<br />
3,6<br />
4,2<br />
4,4%<br />
4,4<br />
4,4<br />
24,9%<br />
5,0<br />
5,4%<br />
5,4<br />
6,1%<br />
6,1<br />
7,2<br />
7,6%<br />
7,6<br />
8,2%<br />
8,2<br />
8,7%<br />
8,7<br />
8,8%<br />
8,8<br />
9,4<br />
10,2%<br />
10,2<br />
10,5%<br />
10,5<br />
10,7%<br />
10,7<br />
11,0%<br />
10,8<br />
13,8<br />
13,9<br />
14,5%<br />
14,5<br />
15,5<br />
25,0<br />
25,0%<br />
25,0<br />
32,4<br />
20,8%<br />
58,1%<br />
Profesyonel hâkim başına hukuk danışmanları hariç<br />
avukat sayısı ortalaması: 7.3<br />
Profesyonel hâkim başına hukuk danışmanları hariç<br />
avukat sayısı ortancası: 4.4<br />
Profesyonel hâkim başına avukat ve hukuk danışmanı<br />
sayısı ortalaması: 14.7<br />
Profesyonel hâkim başına avukat ve hukuk danışmanı<br />
sayısı ortancası: 7.9<br />
69,8%<br />
80,8%<br />
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90<br />
Profesyonel hâkim başına avukat ve hukuk müşavirlerinin sayısı<br />
Profesyonel hâkim başına hukuk danışmanları hariç avukat sayısı<br />
Üye ülke ve devletlerde profesyonel hâkim başına avukat sayısı önemli farklılıklar göstermektedir. Hukuk<br />
danışmanları hariç tutulduğunda, profesyonel hâkim başına düşen avukat sayısının 2’nin altına indiği ülke<br />
veya birimlerin bulunduğu görülmektedir (Slovenya, Monako, Bosna Hersek, BK-İskoçya, Azerbaycan ve<br />
Rusya Federasyonu). En yüksek rakamları (profesyonel hâkim başına 20’den fazla avukat) bildiren ülkeler<br />
İspanya, Malta ve İtalya’dır. Ancak, bu ülkelerde avukatların yetkileri doğrudan mahkeme ile ilgili faaliyetlerin<br />
ötesine geçmektedir.<br />
Ülke ve birimlerin kıyaslanabileceği başka çalışmalara ışık tutması bakımından, hukuk müşaviri hariç avukat<br />
sayılarının ilgili ülkelerdeki profesyonel hâkim ve dava sayısıyla bağlantılı olabileceği de göz önünde tutulmalıdır.<br />
262
Şekil 12.4 2004 ve 2008 yılları arasında (hukuk danışmanları hariç) avukat sayılarındaki Ortalama Değişim<br />
(S130)<br />
40%<br />
35,3<br />
30%<br />
<strong>Avrupa</strong> ortalaması (35 ülke): yıllık %+10.3<br />
<strong>Avrupa</strong> ortancası (35 ülke): yıllık %+7.5<br />
26,1<br />
29,1<br />
29,1<br />
20%<br />
10%<br />
0,6<br />
0,7<br />
1,1<br />
1,8<br />
2,1<br />
2,3<br />
3,6<br />
4,1<br />
4,5<br />
4,9<br />
5,0<br />
5,4<br />
5,6<br />
5,7<br />
5,8<br />
6,0<br />
6,8<br />
7,5<br />
8,2<br />
8,9<br />
10,1<br />
10,3<br />
11,0<br />
11,4<br />
11,8<br />
13,1<br />
13,9<br />
14,3<br />
14,8<br />
17,3<br />
20,5<br />
0%<br />
Bulgaristan<br />
Bosna Hersek<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Macaristan<br />
İsveç<br />
İzlanda<br />
Finlandiya<br />
İspanya<br />
Avusturya<br />
Romanya<br />
Fransa<br />
Rusya Federasyonu<br />
Karadağ<br />
Belçika<br />
BK-Kuzey İrlanda<br />
Slovenya<br />
Moldova<br />
Yunanistan<br />
Slovakya<br />
Hollanda<br />
Polonya<br />
Türkiye<br />
Portekiz<br />
Litvanya<br />
Makedonya<br />
Estonya<br />
Andora<br />
İtalya<br />
Hırvatistan<br />
Letonya<br />
Azerbaycan<br />
İsviçre<br />
San Marino<br />
Ermenistan<br />
Lüksemburg<br />
Not: İsviçre ve Makedonya rakamları yalnızca 2006-2008 yılları arasındaki yıllık ortalama değişimi yansıtmaktadır.<br />
<strong>Avrupa</strong> Konseyine üye devlet veya birimlerin tümünde avukat sayıları 2004 ve 2008 yılları arasında artmıştır.<br />
Bu soruya cevap veren 35 ülke veya birimde yıllık ortalama değişimin ortanca değeri %+7.5’tir. %20’nin üzerindeki<br />
önemli artışlar Azerbaycan, İsviçre (2006 – 2008 arasında), San Marino, Ermenistan ve Lüksemburg’da<br />
meydana gelmiştir. Azerbaycan ve Ermenistan gibi (avukat sayılarının sınırlı olduğu) geçiş sürecindeki ülkelerde<br />
bu artışın nedeni muhtemelen yeni hukuki ve adli sistemlerin geliştirilmekte olmasıdır. Bu durum Lüksemburg,<br />
San Marino ve İsviçre gibi küçük olmakla birlikte danışmanlık ve hukuk faaliyetlerinin gelişmiş düzeyde<br />
olduğu ülkelerde farklıdır. Bu ülkelerde avukat sayısındaki artış bu gelişmiş faaliyet düzeyleriyle açıklanabilir.<br />
Ancak, bir kez defa ifade etmek gerekir ki, az nüfuslu ülkelerde vatandaşlarla avukatlar arasında bağlantı kurarken<br />
rakamlardaki değişimi yorumlamada temkinli davranılmalıdır.<br />
Yıllık ortalama değişim değeri %5 veya daha düşük olan ülkelerde durum nispeten sabit bir seyir izlemiştir:<br />
Bulgaristan, Bosna Hersek, Çek Cumhuriyeti, Macaristan, İsveç, İzlanda, Finlandiya, İspanya, Avusturya,<br />
Romanya ve Fransa.<br />
12.2 Mesleğin örgütlenmesi ve eğitim<br />
Eğitim ve ehliyet ülke veya birimler arasında farklılık göstermekle birlikte, genel itibarla avukat olmak isteyen<br />
ilgililerin gerekli diplomaya sahip olmaları, belirlenen sınavları vermeleri ve baroya kabul edilmeleri<br />
gereklidir.<br />
263
Şekil 12.5 Avukatlık mesleğine girebilmek ve bu mesleği yapabilmek için gerekli zorunlu eğitim türleri<br />
(S135, S136, S137)<br />
AVUKATLAR İÇİN EĞİTİM TÜRLERİ<br />
Başlangıç eğitimi (13 ülke)<br />
Başlangıç eğitimi ve sürekli eğitim (14 ülke)<br />
Başlangıç ve uzmanlık eğitimi (5 ülke)<br />
Başlangıç eğitimi, sürekli eğitim ve uzmanlık eğitimi (12 ülke)<br />
Eğitim gerekliliği yoktur<br />
Veri temin edilmemiştir<br />
<strong>Avrupa</strong> Konseyi üye devleti değildir<br />
Andora’da herhangi bir eğitim gerekli kılınmamıştır. Malta, Monako ve San Marino’da zorunlu başlangıç eğitimi gereklidir.<br />
Yorumlar<br />
İrlanda: Hukuki alanlarda uzmanlaşma dava vekilleri için değil hukuk müşavirleri için söz konusudur.<br />
BK-İngiltere ve Galler: Dava vekilleri için BVC ve hukuk müşavirleri LPC olmak üzere için farklı sınavlar mevcuttur ve<br />
zorunlu eğitim rejimleri farklıdır.<br />
Neredeyse bütün ülke veya birimlerde (46 ülke veya birimden 44’ünde) avukatlığa başlamadan önce başlangıç<br />
eğitiminin tamamlanması gereklidir. Bu kapsamda istenen gereklilikler ilgili üniversite sınavlarının geçilmesi<br />
ve yeterliliklerin (staj vb.) tamamlanmasıdır. Ülke veya birimlerin çoğunda bunun yanında sürekli eğitim<br />
ve/veya uzmanlık eğitimi de zorunludur. Buna karşılık, 12 ülke veya birimde avukatlardan başlangıç eğitimi,<br />
sürekli eğitim ve uzmanlık eğitimi olmak üzere üç seviye eğitim istenmektedir. Sadece Andora ve İspanya’da<br />
avukatlık yapabilmek için özel bir başlangıç eğitimi veya zorunlu sürekli mesleki eğitim gerekliliği yoktur.<br />
Avusturya, Bosna Hersek ve Fransa’da avukatlar sürekli eğitim yükümlülüklerini nasıl yerine getireceklerine<br />
karar vermekte özgürdürler. Fransa’da uzmanlık düzeyi elde edebilmek için yerine getirilmesi gereken<br />
özel şartlar mevcut iken Romanya’da belirli bir hukuki alanda uzmanlık elde edebilmek için Baro tarafından<br />
belgelendirilen sürekli eğitime devam edilmesi gereklidir. Ancak, bu ülkede “uzman avukat” gibi özel bir unvan<br />
yoktur.<br />
264
Şekil 12.6 Zorunlu eğitim türlerinin ülke veya birim sayısına göre sınıflandırılması (S135, S136, S137)<br />
50<br />
40<br />
30<br />
20<br />
10<br />
0<br />
44<br />
Avukatlık mesleğine girebilmek için<br />
spesifik başlangıç eğitimi ve/veya<br />
sınav zorunludur<br />
26<br />
Avukatlar genel sistem içerisinde<br />
sürekli mesleki eğitime devam<br />
etmek zorundadır<br />
17<br />
Bazı hukuki alanlarda spesifik bir<br />
eğitim düzeyiyle bağlantılı<br />
uzmanlaşma / yeterlilik / spesifik<br />
diploma veya spesifik yetkilendirme<br />
zorunludur<br />
Şekil 12.7 Avukatlık mesleğinin örgütlenme yapısı (S134)<br />
AVUKATLIK MESLEĞİNİN ÖRGÜTLENME YAPISI<br />
Ulusal baro (12 ülke)<br />
Ulusal ve bölgesel barolar (9 ülke)<br />
Ulusal ve yerel barolar (8 ülke)<br />
Ulusal, bölgesel ve yerel barolar (2 ülke)<br />
Yerel baro (2 ülke)<br />
Bölgesel ve yerel barolar (2 ülke)<br />
Bölgesel baro (1 ülke)<br />
Veri temin edilmemiştir<br />
<strong>Avrupa</strong> Konseyi üye devleti değildir<br />
Andora, Malta, Monako ve San Marino’da ulusal baro vardır.<br />
265
Şekil 12.8 Avukatlık mesleğinin organizasyonel yapısı (ülkelerin yapısal özellerine ve kümülatifine göre)<br />
(S134)<br />
2<br />
5%<br />
2<br />
4%<br />
2 1<br />
4% 2%<br />
Ulusal baro<br />
Ulusal ve bölgesel barolar<br />
45<br />
40<br />
35<br />
40<br />
8<br />
18%<br />
21<br />
47%<br />
Ulusal ve yerel barolar<br />
Ulusal, bölgesel ve yerel<br />
barolar<br />
Yerel baro<br />
30<br />
25<br />
20<br />
15<br />
14 14<br />
9<br />
20%<br />
Bölgesel ve yerel barolar<br />
Bölgesel baro<br />
10<br />
5<br />
0<br />
Ulusal Bölgesel Yerel<br />
266<br />
Avukatlık mesleği bütün üye ülke veya birimlerde ulusal, bölgesel veya yerel barolar tarafından düzenlenmektedir.<br />
Avukatlar ülke veya birimlerin büyük çoğunluğunda (40) ulusal barolar altında örgütlenmektedirler. Buna<br />
istisna teşkil eden Belçika, Bosna Hersek, Fransa, Yunanistan ve Lüksemburg’da barolar bölgesel ve/veya<br />
yereldir. Ayrıca, tek kademeli baro ülke veya birimlerin yarısından fazlasında (24) yeterli görülmektedir. Buna<br />
karşılık, pek çok ülke veya birimde ulusal veya bölgesel baronun yanında yerel ve/veya bölgesel baro da mevcuttur.<br />
Azerbaycan ve İspanya’da avukatlar aynı anda ulusal, bölgesel ve yerel barolarda örgütlenmektedirler.<br />
12.3 Mesleğin icrası<br />
12.3.1 Mahkeme huzurunda temsil tekeli<br />
Avukatların mahkeme huzurunda temsil tekeli bazı ülkelerde sürekli tartışma konusu edilse de, üye ülke<br />
veya birimlerin çoğu ve <strong>Avrupa</strong> Konseyi vatandaşların haklarının layıkıyla korunması ve bilinmesi adına avukatlara<br />
bu tekel yetkisini vermektedir. Temsil tekeli adli işlemlerin daha sorunsuz ve etkin ilerlemesini de temin<br />
edebilmektedir. Bununla birlikte, başta küçük davalar olmak üzere avukat tarafından zorunlu temsilin mahkemelere<br />
açık erişimin önünde bir engel teşkil ettiğine dair görüşler de vardır. Bu yüzden, avukatların temsil<br />
tekeli ile adli yardım sisteminin kapsamı arasında çok yerinde bir bağıntı vardır (bkz. Bölüm 3)<br />
10 ülkede, yani Andora, Azerbaycan, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi, Fransa, Gürcistan, Yunanistan, Macaristan,<br />
İzlanda, İrlanda ve San Marino’da en azından çoğu prosedür için hukuk ve ceza davaları ile idari davalarda<br />
temsil tekeli avukatlara aittir. 9 ülke ise incelenen alanların hiçbirinde tekel uygulanmadığını bildirmiştir:<br />
Ermenistan, Avusturya, Bosna Hersek, Bulgaristan, Finlandiya, Romanya, İspanya, İsveç ve BK-İngiltere ve<br />
Galler. İsveç’te aile fertleri, sendikalar, sivil toplum kuruluşları ve başkaları hukuk davalarında, ceza davalarında<br />
(hem sanık hem mağdur) ve idari davalarda müvekkili mahkeme huzurunda temsil edebilmektedir.<br />
Hukuk davaları konu olan alanlar hassas olup temel hak ve değerleri ilgilendirdiği için bu davalarda temsil<br />
tekeli özel önem arz etmektedir. Sanığın hukuki temsili 35 ülke veya birimde, mağdurun temsili ise 21 ülkede<br />
gereklidir. Bununla birlikte, 16 ülke veya birimde hukuk davalarında, 14 ülkede ise idari davalarda temsil tekeli<br />
mevcuttur.<br />
Hukuki temsil tekeli dava konusuna (Avusturya, Belçika, Fransa, Macaristan), davaya konu mali tutara (örneğin,<br />
Avusturya’da dava değerinin 5.000 Avro’nun üzerinde olması durumunda hukuk davalarında zorunlu<br />
temsil şart koşulmaktadır) veya ilgili mahkeme derecesine (sözgelimi Avusturya, Azerbaycan, Çek Cumhuriyeti,<br />
Gürcistan, Hollanda, Norveç, Polonya, Portekiz ve Slovenya’da ilk derece mahkemelerinde zorunlu<br />
temsil gerekli değildir) bağlı olarak değişiklik gösterebilmektedir. Bunun aksine, Monako’da sulh mahkemesinde<br />
taraflardan birinin avukatının bulunması gerekir.
Tablo 12.9 Hukuki temsil tekeli (S133)<br />
Ülke<br />
Hukuk davaları<br />
Yasal işlemlerde avukatlar tarafından hukuki temsil tekeli<br />
Sanık<br />
Ceza davaları<br />
Mağdur<br />
Arnavutluk Hayır Hayır Hayır Hayır<br />
Andora Evet Evet Evet Evet<br />
Ermenistan Hayır Evet Hayır Evet<br />
Avusturya Hayır Hayır Hayır Hayır<br />
Azerbaycan Evet Evet Evet Evet<br />
Belçika Evet Evet Evet Hayır<br />
Bosna Hersek Hayır Hayır Hayır Hayır<br />
Bulgaristan Hayır Hayır Hayır Hayır<br />
Hırvatistan Hayır Evet Hayır Hayır<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi Evet Evet Evet Evet<br />
Çek Cumhuriyeti Hayır Evet Hayır Hayır<br />
Danimarka Hayır Evet Evet Hayır<br />
Estonya Hayır Evet Hayır Hayır<br />
Finlandiya Hayır Hayır Hayır Hayır<br />
Fransa Evet Evet Evet Evet<br />
Gürcistan Evet Evet Evet Evet<br />
Yunanistan Evet Evet Evet Evet<br />
Macaristan Evet Evet Evet Evet<br />
İzlanda Evet Evet Evet Hayır<br />
İrlanda Evet Evet Evet Evet<br />
İtalya Evet Evet Evet Hayır<br />
Letonya Hayır Evet Hayır Hayır<br />
Litvanya Hayır Evet Hayır Hayır<br />
Lüksemburg Evet Evet Hayır Evet<br />
Malta Evet Evet Evet Evet<br />
Moldova Hayır Evet Hayır Hayır<br />
Monako Evet Evet Evet Evet<br />
Karadağ Hayır Evet Hayır Hayır<br />
Hollanda Evet Evet Hayır Hayır<br />
Norveç Hayır Evet Evet Hayır<br />
Polonya Hayır Evet Evet Hayır<br />
Portekiz Hayır Evet Evet Hayır<br />
Romanya Hayır Hayır Hayır Hayır<br />
Rusya Federasyonu Hayır Evet Hayır Hayır<br />
San Marino Evet Evet Evet Evet<br />
Slovakya Hayır Evet Hayır Evet<br />
Slovenya Hayır Evet Hayır Hayır<br />
İspanya Hayır Hayır Hayır Hayır<br />
İsveç Hayır Hayır Hayır Hayır<br />
İsviçre Evet Evet Evet Hayır<br />
Makedonya Hayır Evet Evet Hayır<br />
Türkiye Hayır Evet Evet Hayır<br />
BK-İngiltere ve Galler Hayır Hayır Hayır Hayır<br />
BK-Kuzey İrlanda Hayır Evet Hayır Hayır<br />
BK-İskoçya Hayır Evet Evet Hayır<br />
İdari davalar<br />
TOPLAM 17 ülke (%37.8) 36 ülke (%80) 22 ülke (%48.9) 14 ülke (%31.1)<br />
Yorumlar<br />
Avusturya: Temsil tekeli hukuk davalarında yerel mahkemelerde (Bezirksgerichte), dava değerinin 5.000 Avro’yu geçmesi<br />
halinde üst mahkemelerde ve temyiz davalarında Yüksek Hukuk Mahkemelerinde geçerlidir. Ceza davalarında temsil<br />
tekeli belirli davalarla sınırlıdır ve sanığı avukat veya üniversite öğretim görevlisi temsil edebilir.<br />
Belçika: Avukatlar belirli alanlar dışında temsil tekeline sahiptir.<br />
Çek Cumhuriyeti: Yüksek mahkemelere taşınan davalar dışında herhangi bir tekel yoktur.<br />
267
Fransa: Bazı ceza davalarındaki birkaç istisna haricinde genel olarak temsil tekeli mevcuttur.<br />
Macaristan: Kanunda en az 5 yıl hapis cezasının öngörüldüğü veya sanığın tutuklu bulunduğu ya da işitme engelli,<br />
dilsiz, görme engelli veya ruh sağlığı bakımından ehliyetsiz olduğu ceza gerektiren suç davalarında savunma avukatı bulunması<br />
gereklidir.<br />
İrlanda: Bütün davalarda dava vekillerinin bulunması gerekli iken, hukuk müşavirlerinin hukuk davalarında veya idari<br />
davalarda bulunması gerekli değildir.<br />
Malta: Üst mahkemelerde avukat, alt mahkemelerde ise avukat veya Yasal Vekil tarafından temsil zorunludur.<br />
Norveç: Yüksek Mahkemedeki davalarda temsil yetkisi yalnızca avukatlara aittir. Diğer mahkemelerde tarafları herhangi<br />
bir avukat temsil edebilir. Mahkemeden özel izin almak kaydıyla tarafları başka uygun insanlar da temsil edebilir.<br />
İsviçre: İsviçre mahkemelerinde ilke olarak temsilin avukat tarafından üstlenilmesi zorunluluğu olmamakla birlikte,<br />
ağır ceza davalarında gerektiğinde devlet tarafından avukat tahsis edilmektedir. Ancak, taraflardan birinin mahkemede<br />
temsil talebi söz konusu olursa bu talebin bir avukat veya benzer yetkilere sahip bir kimse tarafından yerine getirilmesi<br />
gereklidir.<br />
12.3.2 Avukatların ücretleri<br />
36 ülke veya birimde avukatlar ücretlerini müvekkilleriyle anlaşarak serbest biçimde belirlemektedirler.<br />
Danimarka, Yunanistan, İtalya, Karadağ, San Marino, Slovenya, İsviçre ve BK-Kuzey İrlanda’da ise durum<br />
böyle değildir. İtalya’da <strong>Adalet</strong> Bakanlığı her iki yılda bir uygulanacak asgari ve azami ücretleri belirlemektedir.<br />
Genel olarak pek çok ülke veya birimde birtakım temel ilkeler belirlenmiş durumdadır; buna göre, avukat<br />
ücretleri yeterli ve davanın değeri ve karmaşıklığıyla orantılı olmalıdır. Genelde saat ücretleri uygulanmaktadır.<br />
Bazı üye ülkelerde toptan ücret anlaşmaları, koşullu ücret anlaşmaları (ancak dava kazanılırsa ücret ödenmesi)<br />
ve “sonuca bağlı ücret” anlaşmaları da yapılmaktadır.<br />
29 ülke veya birimde sanık tarafından avukat ücretleri hakkında verilen ilk bilgiler (ülkelerin belirlediği) ülke<br />
muhabirleri tarafından şeffaf ve doğru olarak değerlendirilmektedir. Gürcistan, Yunanistan, Norveç, Polonya,<br />
Romanya ve İsveç, (önceki formda olduğu üzere) müvekkillerin avukat ücretlerini kolaylıkla tespit edemediklerini<br />
ifade etmiştir. Bu değerlendirme döneminde Letonya, Litvanya, Monako, Hollanda, Portekiz, Rusya<br />
Federasyonu, Sırbistan, BK-İngiltere ve Galler ve BK-Kuzey İrlanda’dan da aynı doğrultuda bilgiler gelmiştir.<br />
Avukatlık ücretlerine ilişkin bilgilerle ilgili bazı iyileştirmelere ihtiyaç vardır. BK-İngiltere ve Galler’de hukuk<br />
müşavirlerinin davanın başında ücretlerini nasıl hesapladıkları ve tahmini toplam ücret konusunda müvekkillerini<br />
bilgilendirmeleri gereklidir; ancak, bu tahmini tutarlar davanın ilerleyişine göre artabilmektedir.<br />
Tablo 12.10 Avukatların ücretleri (S138, S139)<br />
Avukat ücretleri nasıl düzenlenmektedir?<br />
Yasayla<br />
Ülke<br />
Baro tarafından<br />
Serbest<br />
anlaşmayla<br />
Yararlanıcılar<br />
avukat ücretlerini<br />
kolaylıkla tespit<br />
edebilmektedir<br />
Arnavutluk Evet Evet (adli yardım durumunda) Evet Evet<br />
Andora Rehber standartlar Evet Evet<br />
Ermenistan Evet Evet<br />
Avusturya Evet Evet Evet<br />
Azerbaycan Evet Evet<br />
Belçika<br />
Yerel anlaşma taslakları /<br />
yönetmelik<br />
Bosna Hersek Evet Evet Evet<br />
Bulgaristan Evet Evet Evet<br />
Hırvatistan Evet Evet Evet<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi Evet Evet<br />
Çek Cumhuriyeti Evet Evet Evet<br />
Danimarka Evet Evet Evet<br />
Evet<br />
Evet<br />
268
Ülke<br />
Avukat ücretleri nasıl düzenlenmektedir?<br />
Yasayla<br />
Baro tarafından<br />
Serbest<br />
anlaşmayla<br />
Yararlanıcılar<br />
avukat ücretlerini<br />
kolaylıkla tespit<br />
edebilmektedir<br />
Estonya Evet Hayır<br />
Finlandiya Meslek kuralları Evet Evet<br />
Fransa Evet Evet<br />
Gürcistan Evet Hayır<br />
Yunanistan Evet Hayır<br />
Macaristan Evet Evet<br />
İzlanda Evet Evet<br />
İrlanda<br />
Ceza ve hukuk davalarında adli yardım<br />
halinde sabit ücret<br />
İtalya Evet Evet<br />
Letonya Evet (adli yardım durumunda) Evet Hayır<br />
Litvanya Evet Evet Hayır<br />
Lüksemburg Rehber standartlar Evet Hayır<br />
Malta Evet Bağlayıcı olmayan rehberler Evet Evet<br />
Moldova Evet Evet Evet<br />
Monako Evet Hayır<br />
Karadağ Evet Evet<br />
Hollanda Evet Hayır<br />
Norveç Evet (adli yardım durumunda) Evet Hayır<br />
Polonya Evet (adli yardım durumunda) Evet Hayır<br />
Portekiz Rehber standartlar Evet Hayır<br />
Romanya Evet Hayır<br />
Rusya Federasyonu Evet Evet Hayır<br />
San Marino Evet Evet<br />
Sırbistan Evet Hayır<br />
Slovakya Evet Evet Evet<br />
Slovenya Evet Evet<br />
İspanya Rehber standartlar Evet Evet<br />
İsveç Evet (adli yardım durumunda) Evet Hayır<br />
İsviçre Evet Evet<br />
Makedonya Evet Evet Evet<br />
Türkiye Evet Evet Evet Evet<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
Devlet tarafından ücretsiz tahsis edilen<br />
avukatların ücretleri (örn. adli yardım<br />
avukatları) Hükümetçe belirlenir<br />
BK-Kuzey İrlanda Evet Hayır<br />
BK-İskoçya Evet Evet<br />
TOPLAM<br />
(adli yardım hariç)<br />
14 ülke/birim<br />
(%30.4)<br />
10 ülke/birim<br />
(%21.7)<br />
Evet<br />
Evet<br />
37 ülke/birim<br />
(%78.7)<br />
Evet<br />
Hayır<br />
EVET= 29 ülke/birim<br />
HAYIR= 17 ülke/birim<br />
Yorumlar<br />
Belçika: Baro avukatlara müvekkillerini ücret konusunda bilgilendirirken şeffaf davranmalarını ve doğru tahminlere<br />
dayalı rakamlar vermelerini tavsiye etmekte; fakat herhangi bir ücret telaffuz etmemektedir.<br />
269
BK-İngiltere ve Galler: Hukuk müşavirleri ile müşavirlik firmalarının ücretleri arasında farklılıklar vardır. Hukuk müşavirleri<br />
müvekkillerine sabit ücret, saat ücreti, koşullu ücret anlaşması veya beklenen tahmini tutar üzerinden anlaşma<br />
gibi seçenekler sunmaktadırlar. Müvekkillerin araştırma yapılması, evrak hazırlanması ve bilirkişi raporları için gerekli ücretleri<br />
ödemeleri de gerekebilmektedir. Hukuk müşavirlerinin davanın başında ücretlerini nasıl hesapladıkları ve tahmini<br />
toplam ücret konusunda müvekkillerini bilgilendirmeleri gereklidir; ancak, bu tahmini tutarlar davanın ilerleyişine göre<br />
artabilmektedir.<br />
12.3.3 Avukatların kalite standartları ve denetimi<br />
Avukatların verdikleri hizmetin kalitesi vatandaşların haklarının korunması adına esastır. Bu yüzden bazı<br />
asgari kalite standartları gereklidir ve bunların ihlali durumunda disiplin yaptırımları uygulanmalıdır.<br />
Ülke veya birimlerin büyük bölümünde (32) avukatlık faaliyetlerini değerlendirmeye dönük yazılı kalite<br />
standartları mevcuttur. (Letonya ve Monako dışında) bu ülke veya birimlerin bütününde kalite standartlarını<br />
belirleme yetkisi (kısmen veya tamamen) barolara verilmiştir. Sadece BK-İngiltere ve Galler’de kalite standartları<br />
bağımsız bir değerlendirme kurumu tarafından belirlenmektedir.<br />
Şekil 12.11 Avukatların kalite standartları (S140, S141)<br />
AVUKATLARIN KALİTE STANDARTLARINI BELİRLEYEN<br />
MERCİ<br />
Baro (18 ülke)<br />
Baro ve Yasa Koyucu (11 ülke)<br />
Yasa Koyucu (2 ülke)<br />
Diğer (1 ülke)<br />
Kalite standartları bulunmamaktadır (14 ülke)<br />
Veri temin edilmemiştir<br />
<strong>Avrupa</strong> Konseyi üye devleti değildir<br />
270<br />
Andora ve San Marino: Kalite standartları bulunmamaktadır. Malta: Kalite standartlarını baro ve yasa koyucu belirlemektedir.<br />
Monako: Kalite standartlarını yasa koyucu belirlemektedir.<br />
14 ülke veya birim kalite standartlarına sahip olmadıkları yönünde cevap vermiştir. Ancak, bunlardan 6’sında<br />
(Belçika, Bosna Hersek, İtalya, Makedonya, Fransa, Macaristan) avukatlık için sürekli eğitim ve/veya uzmanlık<br />
eğitimi gibi yüksek nitelikler gereklidir (bkz şekil 12.5).<br />
Bütün ülkelerde avukatlık mesleğinin denetimi ve kontrolü barolar tarafından yürütülmektedir. Barolar her<br />
türlü adli işlemden bağımsız olarak, şikayet üzerine veya resen soruşturma başlatabilir. Mesleki bir hata tespit<br />
edilmesi durumunda bunun disiplin mercilerine sevk edilmesi de baronun sorumluluğundadır.
39 ülke veya birimde meslek örgütü disiplin soruşturma veya kovuşturma işlemlerinin başlatılmasından sorumlu<br />
yegane mercidir. Diğer ülkelerde kontrol işlevi meslek örgütü ile hâkim (Fransa, İzlanda, İrlanda, Monako,<br />
Rusya Federasyonu ve Türkiye) veya <strong>Adalet</strong> Bakanlığı (Çek Cumhuriyeti, Türkiye) arasında bölünmüştür.<br />
Bütün üye ülkelerde avukatların performansı konusunda, 38 ülke veya birimde ise avukatlık ücretlerine<br />
karşı şikayette bulunmak mümkündür. Ermenistan, Azerbaycan, Gürcistan, Macaristan, Letonya, Karadağ,<br />
Rusya Federasyonu ve BK-İskoçya’da ise bu tarz şikayetler mümkün değildir.<br />
Temin edilen bilgilerde büyük çaplı farklılıklar olduğundan aşağıdaki tablolarda ve şekil 12.12’den şekil<br />
12.16’ya kadar olan bölümde yalnızca bilgilendirme ve kıyaslanabilir ülke veya birimler arasında spesifik karşılaştırmalar<br />
yapma amacı güdülmüştür.<br />
Tablo 12.12 (Hukuk danışmanlar hariç) Avukatlar hakkında başlatılan disiplin soruşturma veya kovuşturma<br />
işlemleri (S144)<br />
Ülke TOPLAM Mesleki etik ihlali Mesleki yetersizlik Ceza gerektiren suç Diğer<br />
Andora (8) 8<br />
Ermenistan (5) 5<br />
Azerbaycan (6) 5 1<br />
Bosna Hersek 11<br />
Bulgaristan 70 35 0 2 33<br />
Hırvatistan 79 79<br />
Çek Cumhuriyeti (63) 63 0<br />
Danimarka 891 742<br />
Estonya 17 9 0 0<br />
Finlandiya 401<br />
Gürcistan 14 1 1 12<br />
Yunanistan 890<br />
İrlanda 38 %75 %25 0 0<br />
İtalya 408<br />
Letonya 0 0 0 0 0<br />
Litvanya 21 21 0 0 0<br />
Lüksemburg 4 4 0 0 0<br />
Moldova 53 28 16 2 7<br />
Monako 0 0 0 0 0<br />
Karadağ 18 18 0 0 0<br />
Polonya (827) 827<br />
Rusya Federasyonu 5118 2559 23 2536<br />
Slovenya 23 23 0 0 0<br />
İsveç (213) 95 118 UD<br />
İsviçre 80 69 9 0 2<br />
Makedonya (159) 63 96<br />
Türkiye 546<br />
BK-İskoçya 853 104 478 2 269<br />
Yorumlar<br />
Bulgaristan: 30.10.2009 verileridir ve yalnızca Yüksek Disiplin Mahkemesinde görülen davaları içermektedir.<br />
Danimarka: 2009 verileridir.<br />
İrlanda: Dava vekilleri hakkında 38, hukuk müşavirleri hakkında 82 dava.<br />
İtalya: Mevcut istatistikler ulusal baro tarafından başlatılan işlemleri yansıtmakta olup 166 yerel baro tarafından başlatılan<br />
disiplin işlemlerini içermemektedir.<br />
İspanya: İspanya Baroları Genel Konseyi, avukatlar hakkında farklı barolarda başlatılan disiplin işlemlerinin sayısının<br />
değil, yalnızca Baroların avukatlara uyguladığı yaptırımların kaydını tutmaktadır.<br />
İsviçre: 26 kantondan 16’sı hakkında bilgi temin edilmiştir. Bu kantonlarda 3.122 avukat bulunmaktadır.<br />
BK-Kuzey İrlanda: Dava vekilleri hakkında 29, hukuk müşavirleri hakkında 317 dava.<br />
271
29 ülke veya birim avukatlar hakkında başlatılan disiplin işlemleri ile ilgili veri sağlamıştır. “Toplam” başlığı<br />
altındaki pek çok rakam parantez içinde verilmiştir, çünkü bu rakamlar formda istenen dağılımların toplamını<br />
içermemektedir. Bulgaristan, İrlanda, İtalya ve İsviçre tarafından verilen sayılar yalnızca bazı disiplin mahkemelerine<br />
ait rakamlardır. Bütün bu nedenlerden ötürü, rakamlar ve aşağıdaki şekiller yorumlanırken ve kıyaslanırken<br />
azami itina ile hareket edilmelidir.<br />
Disiplin soruşturma veya kovuşturma işlemleri çoğunlukla mesleki etik ihlali ve mesleki yetersizlik nedeniyle<br />
başlatılmıştır. Ceza gerektiren suç nedeniyle başlatılan işlemlerin sayısı çok azdır.<br />
Şekil 12.13 2008 yılında (hukuk danışmanları hariç) 1.000 avukat başına başlatılan disiplin işlemlerinin<br />
sayısı (S144)<br />
250<br />
200<br />
150<br />
1.000 avukat başına başlatılan işlem ortalaması: 39<br />
1.000 avukat başına başlatılan işlem ortancası: 21<br />
170<br />
220<br />
100<br />
50<br />
0<br />
0 0 2 2 6 6 7 8 9 9 13 19 20 21 26 23 26 30 35 41 47 57 81 82 84<br />
Letonya<br />
Monako<br />
İtalya<br />
Lüksemburg<br />
Bulgaristan<br />
Ermenistan<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Azerbaycan<br />
Türkiye<br />
Bosna Hersek<br />
Litvanya<br />
İrlanda<br />
Slovenya<br />
Hırvatistan<br />
İsviçre<br />
Yunanistan<br />
Estonya<br />
Polonya<br />
Karadağ<br />
Moldova<br />
İsveç<br />
Andora<br />
BK-İskoçya<br />
Rusya Federasyonu<br />
Makedonya<br />
Danimarka<br />
Finlandiya<br />
Yorumlar<br />
İsviçre: Veri temin eden kantonlarda bulunan avukat sayısı 3.122’dir. Hesaplamalarda ülke genelindeki toplam avukat<br />
sayısı değil, bu rakam kullanılmıştır.<br />
BK-İskoçya: Yalnızca avukatlarla ilgili göstergelerin hesaplanması mümkün olmamıştır. Bu rakam bilgilendirme amacıyla<br />
takdim edilmiş olup ortalama ve ortanca değerlerin hesaplanmasında kullanılmamıştır.<br />
2006 yılında olduğu gibi, Finlandiya’da avukatlar hakkında dikkat çekecek sayıda işlem başlatılmıştır. Bu<br />
rakam Letonya, Monako, İtalya ve Lüksemburg’da çok düşüktür.<br />
Tablo 12.14 2008 yılında (hukuk danışmanları dışında) avukatlara uygulanan yaptırımların sayısı (S145)<br />
Ülke TOPLAM Kınama<br />
Görevden<br />
uzaklaştırma İşten çıkarma Para cezası Diğer<br />
Andora 1 1<br />
Ermenistan 5 5<br />
Azerbaycan 6 5 1<br />
Bosna Hersek 7 1 0 0 6 0<br />
Bulgaristan 42 2 20 1 19 0<br />
Hırvatistan 53 5 6 18 24<br />
Çek Cumhuriyeti 63 14 1 2 32 14<br />
Danimarka 218 26 2 190<br />
Estonya 9 8 0 0 1 0<br />
Finlandiya 89 55 2 32<br />
Yunanistan 51 51<br />
İrlanda (4) 4 0<br />
İtalya 148<br />
Letonya 0 0 0 0 0 0<br />
Litvanya 10 10 0 0 0 0<br />
Lüksemburg 4 0 2 1 1 0<br />
272
Ülke TOPLAM Kınama<br />
Görevden<br />
uzaklaştırma İşten çıkarma Para cezası Diğer<br />
Moldova 3 1 2<br />
Monako 0 0 0 0 0 0<br />
Karadağ 0 0 0 0 0 0<br />
Hollanda 281 77 62 14 128<br />
Polonya 177 120 19 2 36<br />
Romanya 567 567<br />
Rusya Federasyonu 5 118 2 559 473 2 086<br />
Slovenya 10 2 0 UD 8 0<br />
İsveç 60-70 1 UD UD<br />
İsviçre 47 17 3 0 11 16<br />
Makedonya 1 1<br />
BK-İskoçya 56 37 2 1 16 UD<br />
Yorumlar<br />
İtalya: Verilen rakam yalnızca ikinci derece mahkemelerindeki işlemlerin sayısıdır.<br />
İspanya: Son 5 yıl içerisinde uygulanan yaptırım sayısı 2.720’dir.<br />
İsveç: Avukatlara uygulanabilen yaptırımlar kınama cezası, uyarı cezası ve barodan ihraçtır. Ayrı bir yaptırım olarak<br />
para cezası uygulanmamaktadır.<br />
İsviçre: 26 kantondan 16’sı hakkında bilgi temin edilmiştir. Bu kantonlarda 3.122 avukat bulunmaktadır.<br />
Avukatlara uygulanan yaptırımlara dair rakamlar da fazlasıyla parçalı bir yapı arz etmektedir (İrlanda’nın<br />
bildirdiği toplamlar genel toplamı yansıtmıyor olabileceğinden parantez içinde verilmiştir). Bu yüzden, önceki<br />
değerlendirme dönemleriyle karşılaştırma yapılması zordur.<br />
En yaygın uygulanan yaptırım olan kınama cezasını görevden uzaklaştırma, işten çıkarma ve para cezası<br />
takip etmektedir. “Diğer” yaptırımlar kapsamında Finlandiya ihtar ve barodan ihraç, Hollanda ise uyarı cezası<br />
uygulandığını bildirmiştir.<br />
Şekil 12.15 2008 yılında (hukuk danışmanları hariç) 1.000 avukat başına uygulanan yaptırım sayısı (S145)<br />
90<br />
82<br />
60<br />
1.000 avukat başına uygulanan yaptırım ortalaması: 12.8<br />
1.000 avukat başına uygulanan yaptırım ortancası: 6.4<br />
42<br />
49<br />
30<br />
0<br />
0 0 0 1 1 1 2 2 2 4 5 6 6 6 6 7 7 8 9<br />
14 14 15<br />
18<br />
32<br />
Letonya<br />
Monako<br />
Karadağ<br />
Makedonya<br />
İtalya<br />
Yunanistan<br />
İrlanda<br />
Moldova<br />
Lüksemburg<br />
Bulgaristan<br />
BK-İskoçya<br />
Bosna Hersek<br />
Litvanya<br />
Ermenistan<br />
Polonya<br />
Andora<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Azerbaycan<br />
Slovenya<br />
Estonya<br />
Hırvatistan<br />
İsviçre<br />
Hollanda<br />
Romanya<br />
Danimarka<br />
Finlandiya<br />
Rusya Federasyonu<br />
Yorumlar<br />
İsviçre: Veri temin eden kantonlarda bulunan avukat sayısı 3.122’dir. Hesaplamalarda ülke genelindeki toplam avukat<br />
sayısı değil, bu rakam kullanılmıştır.<br />
BK-İskoçya: Yalnızca avukatlarla ilgili göstergelerin hesaplanması mümkün olmamıştır. Bu rakam bilgilendirme amacıyla<br />
takdim edilmiş olup ortalama ve ortanca değerlerin hesaplanmasında kullanılmamıştır.<br />
273
Şekil 12.16 2008 yılında (hukuk danışmanları hariç) avukatlar hakkında başlatılan işlemler sonucunda<br />
uygulanan yaptırımların sayısı (S144, 145)<br />
100<br />
80<br />
60<br />
40<br />
20<br />
0<br />
35<br />
0<br />
220 17<br />
84<br />
81<br />
82<br />
57<br />
41<br />
30<br />
23<br />
26 26<br />
19<br />
20<br />
21<br />
13<br />
6<br />
9<br />
8 6<br />
1 2 1 5 2 7 6 49 42 21 9 6 14 15 4 6 14 22 8 6 82<br />
100%<br />
90%<br />
80%<br />
70%<br />
60%<br />
50%<br />
40%<br />
30%<br />
20%<br />
10%<br />
0%<br />
Karadağ<br />
Makedonya<br />
Moldova<br />
Yunanistan<br />
BK-İskoçya<br />
İrlanda<br />
Andora<br />
Polonya<br />
Finlandiya<br />
Danimarka<br />
İtalya<br />
Slovenya<br />
Litvanya<br />
Estonya<br />
İsviçre<br />
Bulgaristan<br />
Bosna Hersek<br />
Hırvatistan<br />
Lüksemburg<br />
Azerbaycan<br />
Ermenistan<br />
Rusya Federasyonu<br />
1.000 avukat başına başlatılan işlem<br />
1.000 avukat başına uygulanan yaptırım<br />
Başlatılan işlemlerle ilgili yaptırımların yüzdesi<br />
274<br />
Yorumlar<br />
İsviçre: Veri temin eden kantonlarda bulunan avukat sayısı 3.122’dir. Hesaplamalarda ülke genelindeki toplam avukat<br />
sayısı değil, bu rakam kullanılmıştır.<br />
BK-İskoçya: Yalnızca avukatlarla ilgili göstergelerin hesaplanması mümkün olmamıştır. Bu rakam bilgilendirme amacıyla<br />
takdim edilmiştir.<br />
Rusya Federasyonu ve Finlandiya dışında avukatlara yönelik etkili yaptırımlara sıklıkla başvurulmamaktadır.<br />
Başlatılan disiplin işlemleri ile uygulanan yaptırımlar karşılaştırıldığında, avukatlar hakkında başlatılan<br />
işlem sayısının yüksek olduğu ülkelerde bu işlemler sonucunda genellikle yaptırım uygulanmadığı görülmektedir.<br />
Bu ülkelerde disiplin işlemlerine önleyici olmaktan çok caydırıcılık amacıyla başvurulmaktadır. Başta Doğu<br />
<strong>Avrupa</strong> ülkeleri olmak üzere disiplin işlemlerinin sıklıkla yaptırımla neticelendiği ülkelerde bu işlemlerin daha<br />
çok daha ciddi suçlar sonucu başlatıldığı veya kınama gibi nispeten hafif yaptırımlar uygulandığı söylenebilir;<br />
bu noktada, uygulanan yaptırımların genellikle ağır olmadığı (örn. kınama) göz önünde bulundurulmalıdır.<br />
Rusya Federasyonu’ndaki durum dikkat çekmektedir: başlatılan işlem, uygulanan yaptırım ve işlem başına<br />
yaptırım yüzdesi oldukça yüksektir.<br />
12.4 Eğilimler ve sonuçlar<br />
2004 ve 2008 yılları arasında <strong>Avrupa</strong>’da ve cevap veren bütün ülke veya birimlerde avukat sayıları artmıştır.<br />
Mali ve ekonomik krize karşın bu eğilimin devam etmesi ilginç bir durum teşkil edecektir.<br />
<strong>Avrupa</strong>’da avukat sayısı coğrafi bölgelere göre değişiklik göstermektedir. Nüfusa oranla avukat sayısının en<br />
yüksek olduğu ülkeler Güney <strong>Avrupa</strong> ülkeleridir. Bu ülkelerde insanların dava açma eğilimi Kuzey <strong>Avrupa</strong> toplumlarına<br />
göre daha fazladır. Bu Rapordaki bilgiler ışığında avukat sayıları ile adli işlemlerin hacmi ve uzunluğu<br />
arasında bir bağlantı kurmak pek doğru değildir. Ancak, avukat sayısı ile avukatlık mesleğinin örgütlenme<br />
biçiminin mahkemelerin iş yükünü etkileyip etkilemediğini anlamak adına bahse konu durum üzerinde şu an<br />
çalışılmaktadır.<br />
Vatandaşların haklarının etkin korunması yalnızca avukat sayısının yeterli olmasıyla güvence altına alınamaz.<br />
Avukatlık mesleğinin uygun bir örgütlenmeyle düzenlenmesi gereklidir. Avukatların tüm ülke ve birimlerdeki<br />
görev ve yükümlülüklerini yansıtan tam bir tablo sunmak kolay olmasa da, mesleğin örgütlenme yapısının<br />
genel itibarla iyi durumda olduğu ve avukatlar için gerekli kılınan eğitimin avukatlık görevinin düzgün biçimde<br />
ifasını sağladığı söylenebilir.
13. BÖLÜM MAHKEME KARARLARININ UYGULANMASI<br />
Mahkeme kararlarının etkin şekilde uygulanması <strong>Avrupa</strong> İnsan Hakları Sözleşmesinin 6 ncı maddesinin temel<br />
bir gereğidir. <strong>Avrupa</strong> İnsan Hakları Mahkemesindeki dava hacmini ve <strong>Avrupa</strong> Konseyinin mahkeme kararlarının<br />
uygulanması alanında kabul ettiği yeni belgeleri dikkate alan CEPEJ, bu Raporda bu konuya özel önem<br />
vermeye karar vermiştir.<br />
Ceza hukuku davaları dışındaki davalar ile ilgili olarak, <strong>Avrupa</strong> Konseyi Bakanlar Komitesi icra konusunda iki<br />
tavsiye kararı kabul etmiştir. İcra, Rec2003(17) sayılı tavsiye kararında “sanığı verilen hükme göre bir şey yapmaya<br />
ya da bir şeyden geri durmaya ya da bir şeyi ödemeye zorlayan yargı kararlarının ve ayrıca diğer adli ve<br />
adli olmayan infaz edilebilir kararların yasaya uygun olarak yürürlüğe konması” olarak tanımlanmaktadır. Bu<br />
Tavsiye Kararı temel olarak özel hukuk alanına yöneliktir; öte yandan Rec2003(16) sayılı tavsiye kararı idari konulardaki<br />
yargı kararlarının uygulanmasına odaklanmıştır.<br />
Mahkeme kararlarının hukuk ve ticaret hukuku alanlarında sorunsuz şekilde uygulanıp uygulanmadığını<br />
istatistiklerle ölçmek ve değerlendirmek zordur. Çünkü kendiliğinden uygulama söz konusu değildir: mahkeme<br />
kararının uygulanıp uygulanmamasına uygun durumlarda davayı kazanan taraf karar verir. Bu yüzden bu<br />
Rapor, mahkeme kararlarının uygulanma oranı üzerine odaklanmamakta, bunun yerine uygulama sisteminin<br />
örgütlenmesi ve icra memurlarının rolünü incelemektedir. Bununla birlikte CEPEJ, <strong>Avrupa</strong> İnsan Hakları Mahkemesinin<br />
içtihat hukukunda değerlendirilen duruşmaların makul sürede tamamlanması ilkesi kapsamında<br />
icra prosedürlerinin uzunluğunu değerlendirmeye çalışmıştır.<br />
İcra hakkındaki Rec2003(17) sayılı tavsiye kararında icra memurlarının hak ve görevlerinin yanı sıra icra<br />
prosedürü ve talep sahibi ile davalının hak ve görevleri anlatılmaktadır. Tavsiyede icra memuru, “kişinin devlette<br />
çalışıp çalışmamasına bakmaksızın icra sürecini yürütmek üzere devlet tarafından yetkilendirilmiş kişi”<br />
olarak tanımlamaktadır. Bu Rapor’da da bu tanım temel alınmaktadır. Bu tanım, icra memurlarının kamu görevlisi<br />
(hâkim) ya da özel görevliler (mübaşir) olabileceğine işaret etmektedir. Ayrıca, herhangi bir ülke veya<br />
birimde hem kamu görevlileri hem özel görevliler aynı anda mevcut olabilir (karma sistem). Bu mülahazalar<br />
çerçevesinde, 33 ülke veya birimdeki icra memurlarının sayısının 2004-2008 yılları arasındaki kesintisiz dönem<br />
için hesaplanması mümkün olmuştur.<br />
Ceza davalarında verilen hükümlerin infazı farklı bir durum arz etmektedir. Çünkü bu infaz biçimi genellikle<br />
hâkim denetiminde olup tercih edilen ceza politikalarına bağlıdır.<br />
Bu bölümün hazırlanmasında Uluslararası Adli Görevliler Birliği (UIHJ) ile istişarelerde bulunulmuştur.<br />
13.1 Hukuk, ticaret hukuku ve idare hukuku davalarında mahkeme kararlarının uygulanması<br />
13.1.1 Mesleğin örgütlenmesi<br />
İcra memurluğu mesleğine girebilmek için gerekli beceriler<br />
İcra memurlarının mesleki eğitimi icra uygulamalarının düzgün yönetimi için önemli, gerekli becerileri<br />
standartlaştırmak için gelecekte bu mesleği ifa edecek memurların sorumlulukları konusunda bilgilendirilmeleri<br />
adına ise esastır.<br />
<strong>Avrupa</strong>’da icra memuru adaylarının genellikle uygulamaya dönük bir eğitimden geçmeleri ve/veya hukuk<br />
derecesine sahip olmaları gereklidir. İcra memurları için önkoşul olarak belirlenen beceriler ve eğitim gereklilikleri<br />
hâkim ve avukatlardan beklenen seviyededir.<br />
275
Tablo 13.1 İcra memurluğuna girebilmek için gerekli başlangıç eğitimi veya sınav (S155)<br />
%57<br />
Ermenistan<br />
Avusturya<br />
Azerbaycan<br />
Hırvatistan<br />
Güney Kıbrıs Rum<br />
Yönetimi<br />
İzlanda<br />
İtalya<br />
Malta<br />
Moldova<br />
Rusya Federasyonu<br />
İsveç<br />
Türkiye<br />
BK-Kuzey İrlanda<br />
Evet<br />
(14 ülke)<br />
Kamu<br />
%43<br />
Andora<br />
Bosna Hersek<br />
Danimarka<br />
Finlandiya<br />
Gürcistan<br />
İrlanda<br />
Karadağ<br />
Norveç<br />
San Marino<br />
Sırbistan<br />
Hayır<br />
(10 ülke)<br />
%91<br />
Estonya<br />
Macaristan<br />
Letonya<br />
Litvanya<br />
Lüksemburg<br />
Polonya<br />
Romanya<br />
Slovakya<br />
Slovenya<br />
Makedonya<br />
Evet<br />
(10 ülke)<br />
Özel<br />
%9<br />
Monako<br />
Hayır<br />
(1 ülke)<br />
%82<br />
Arnavutluk<br />
Belçika<br />
Bulgaristan<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Fransa<br />
Yunanistan<br />
Hollanda<br />
Portekiz<br />
BK-İngiltere ve<br />
Galler<br />
Evet<br />
(9 ülke)<br />
Karma<br />
%18<br />
İsviçre<br />
BK-İskoçya<br />
Hayır<br />
(2 ülke)<br />
Üye ülkeler arasında icra memurlarına yönelik eğitim ve nihai seçim prosedürü ile ilgili çeşitlilik olduğu<br />
görülmektedir. Bu soruya cevap veren ülke veya birimlerin yaklaşık %70’i (45 ülke veya birimden 32’si) icra<br />
memurluğu için özel bir başlangıç eğitimi (bu eğitim, halihazırda çalışan icra memurlarına verilen hizmet içi<br />
eğitimden farklıdır) veya giriş sınavı bulunduğunu belirtmiştir.<br />
İcra memurlarının statüsü (kamu veya özel) ile başlangıç eğitimi veya nihai seçim süreci arasında bir bağlantı<br />
olduğu söylenebilir.<br />
Belirli bir başlangıç eğitimi veya giriş sınavı öngörülmeyen ülke veya birimlerde mahkeme kararlarının uygulanması<br />
görevi, adli idarede yetkili hâkime bağlı olarak çalışan devlet memurlarına (Andora) veya mahkeme<br />
çalışanlarına (Danimarka, Karadağ) verilmektedir; mübaşirlik hizmetlerinin var olduğu durumlarda (Bosna<br />
Hersek, Danimarka, Finlandiya, Gürcistan, İrlanda, Norveç, Sırbistan) mübaşirler genellikle doğrudan bir<br />
kamu kurumuna bağlı olarak çalışmaktadırlar ya da her iki statü de (kamu ve özel) bir arada kullanılmaktadır<br />
(BK-İskoçya, İsviçre).<br />
Bunun aksine, icra memurlarının münhasıran özel statüye sahip olduğu ülkelerin hemen hemen tamamında<br />
başlangıç eğitimi veya nihai seçim prosedürleri mevcuttur (bunun tek istisnası Monako’dur).<br />
Bu soruya cevap veren ülkelerden İspanya, icra memurlarının görevlerinin hâkimler veya diğer mahkeme<br />
personeli tarafından yürütüldüğünü, bu nedenle başlangıç eğitimi veya sınav seçeneğinin uygulanabilir olmadığını<br />
vurgulamıştır.<br />
İcra memurlarının statüsü<br />
Şekil 13.2 İcra memurlarının statüsü (S154)<br />
5<br />
11%<br />
6<br />
14%<br />
3<br />
7%<br />
1<br />
2%<br />
15<br />
34%<br />
Mübaşirler kamu kurumunda çalışmaktadır<br />
Mübaşirlik kamu kurumlarının denetiminde özel meslektir<br />
Diğer icra memurları<br />
Mübaşirlik kamu kurumlarının denetiminde özel meslektir ve<br />
Mübaşirler kamu kurumunda çalışmaktadır<br />
Mübaşirler kamu kurumunda çalışmaktadır ve Diğer icra memurları<br />
3<br />
7%<br />
11<br />
25%<br />
Mübaşirlik kamu kurumlarının denetiminde özel meslektir ve Diğer<br />
icra memurları<br />
Mübaşirlik kamu kurumlarının denetiminde özel meslektir ve<br />
Mübaşirler kamu kurumunda çalışmaktadır ve Diğer icra memurları<br />
276
Ülke veya birimlerin neredeyse tamamında (cevap veren 44 ülke veya birimden 41’i), mübaşirler de dâhil<br />
icra memurları için bir statü tanımlanmış durumdadır.<br />
11 ülkede icra memurluğu kamu mercilerinin denetiminde yürütülen özel (serbest) meslektir. 15 ülke veya<br />
birimde mübaşirler bir kamu kurumunda çalışmaktadır. Geriye kalan üye ülke veya birimlerde durum şöyledir:<br />
bazı ülke veya birimlerde kamu kurumlarında çalışan mübaşirler ile mübaşirliği serbest meslek olarak yürütenlerin<br />
birleştirildiği bir mekanizma vardır (5 ülke); bazılarında kamu statüsü veya özel statü, kamuda veya<br />
özelde çalışan icra memurlarıyla bir arada yürütülmektedir. Sözgelimi, Belçika: Noterler, vergi konularında icra<br />
memurları; Fransa: Vergi tahsilâtından sorumlu huissiers du Trésor, İrlanda: (Vergi tahsilâtından sorumlu şerif<br />
/ hukuk müşaviri ve gelir şerifleri, BK-İskoçya: Şerif ve kuryeler.<br />
Sonuç olarak, icra memurlarının statüsü kamu, özel veya karma olabilir.<br />
Şekil 13.3 İcra memurlarının statüsü (S154)<br />
İCRA MEMURLARININ STATÜSÜ<br />
Kamu<br />
Özel<br />
Karma statü<br />
Uygulanabilir değil<br />
Veri temin edilmemiştir<br />
<strong>Avrupa</strong> Konseyi üye devleti değildir<br />
Andora, Malta ve San Marino: Kamu statüsü. Monako: Özel statü<br />
İcra memurları 11 ülke veya birimde özel statüde, 22 ülke veya birimde ise kamu statüsündedirler. 11 ülke<br />
veya birimde karma statü uygulanmaktadır.<br />
Örgütlenme yapısı<br />
Ulusal, bölgesel ve/veya yerel meslek örgütlerinin bulunduğu ülke veya birimlerde, bu örgütlerin merkezileşme<br />
düzeyi mesleğin statüsünden bağımsız olarak büyük farklılıklar arz etmektedir.<br />
Çoğu <strong>Avrupa</strong> ülkesinde (cevap veren 46 ülkeden 25’inde) örgütlenme yapısı yalnızca ulusal düzeydedir. Bu<br />
seçimin nedeni açıktır; çünkü bir yandan yetki ve uygulamaları homojen hale getirip diğer yandan bir mesleki<br />
kimlik duygusu tesis ederek grup dinamiği oluşturma eğilimi baskın gelmektedir. Ayrıca, devletler mesleğin<br />
bütünü adına resmi olarak muhatap alabilecekleri bir örgüt bulunmasını tercih edebilmektedir. Bu durum<br />
meslek için de daha uygun olmaktadır, zira üyelerin bir arada olması mesleğin ekonomik hacmini artırmakta<br />
277
ve devletle yekpare bir ses olarak muhatap olmak mümkün hale gelmektedir. En yaygın uygulanan sistem<br />
budur.<br />
İcra memurluğunun sadece bölgesel (Avusturya, Azerbaycan) veya yerel düzeyde (Finlandiya, Norveç,<br />
BK-Kuzey İrlanda) örgütlenmesi de söz konusu olabilmektedir. Ademi merkeziyetçi örgütlenmenin mesleği yerel<br />
seviyede güçlendirmesi muhtemeldir. Yerel örgütlenme sayesinde icra memurlarının sorunlarına eğilmek<br />
ve bu sorunları üst seviyelere aktarmak kolaylaşmaktadır. Ancak, bu seçenekte de mesleğin yüz yüze olduğu<br />
güçlüklere daha genel ve bütüncül yaklaşmak zorlaşmaktadır. Yalnızca yerel veya bölgesel örgütlenmeyi tercih<br />
eden ülkelerin sayısı muhtemelen bu nedenden ötürü çok azdır.<br />
Bazı ülkelerde salt ulusal veya yalnızca bölgesel ya da yerel bir örgütlenme görülmemektedir. Bu ülkelerde,<br />
icra memurlarının sayısına ve çeşitli bölgelerin yapısına bağlı olarak birden fazla örgütlenme biçimi tercih<br />
edilmekte, böylelikle her birinin avantajlarından istifade edilmektedir (Arnavutluk, Belçika, Fransa, Polonya,<br />
İsviçre).<br />
Şekil 13.4 İcra memurlarının örgütlenme yapıları (S156)<br />
İCRA MEMURLARININ ÖRGÜTLENME<br />
YAPILARI<br />
Ulusal organ<br />
Bölgesel organ<br />
Yerel organ<br />
Uygulanabilir değil<br />
Ulusal ve bölgesel organlar<br />
Ulusal ve yerel organlar<br />
Ulusal, bölgesel ve yerel organlar<br />
Veri temin edilmemiştir<br />
<strong>Avrupa</strong> Konseyi üye devleti değildir<br />
Andora, Malta ve Monako: Uygulanabilir değil. San Marino: Ulusal organ.<br />
İcra memurlarının sayısı<br />
2008 yılında 41 üye devlet icra memurlarının sayıları ile ilgili bilgi temin etmiştir. Böylelikle, 33 ülkedeki icra<br />
memurlarının sayısının 2004-2008 yılları arasındaki kesintisiz dönem için hesaplanması mümkün olmuştur.<br />
278
Şekil 13.5 2004-2008 yılları arasında icra memurlarının sayısındaki yıllık düzeltilmiş değişim (S153)<br />
50%<br />
25%<br />
0%<br />
-25%<br />
-50%<br />
-62,4%<br />
-47,9%<br />
-18,7%<br />
-7,8%<br />
-4,2%<br />
-4,0%<br />
-3,9%<br />
-1,8%<br />
-1,6%<br />
-1,3%<br />
-0,2%<br />
0,0%<br />
0,0%<br />
0,0%<br />
0,1%<br />
0,1%<br />
0,9%<br />
1,0%<br />
1,2%<br />
2,9%<br />
3,0%<br />
3,3%<br />
6,0%<br />
8,7%<br />
9,5%<br />
11,8%<br />
14,6%<br />
14,9%<br />
21,3%<br />
22,9%<br />
31,1%<br />
31,8%<br />
40,1%<br />
-75%<br />
İsveç<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi<br />
İtalya<br />
Letonya<br />
Slovenya<br />
Estonya<br />
İzlanda<br />
Avusturya<br />
Finlandiya<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Moldova<br />
İrlanda<br />
Lüksemburg<br />
Monako<br />
Fransa<br />
Norveç<br />
Belçika<br />
Macaristan<br />
Litvanya<br />
Hollanda<br />
Slovakya<br />
BK-Kuzey İrlanda<br />
Polonya<br />
Gürcistan<br />
Andora<br />
Ermenistan<br />
Rusya Federasyonu<br />
Romanya<br />
Malta<br />
Bulgaristan<br />
Portekiz<br />
Türkiye<br />
Karadağ<br />
Yorum<br />
Hollanda: 2008 yılı için kullanılan mutlak rakam olarak 384 mübaşir alınmış, 555 mübaşir adayı ve kursiyer dikkate<br />
alınmamıştır. Bu düzeltme, önceki yıllara ait verilerle kıyaslanabilirliği sağlamak amacıyla yapılmıştır.<br />
Çoğu ülke veya birimde (21) icra memurlarının sayısı kararlı bir seyir izlemektedir; yani yıllık düzeltilmiş değişim<br />
oranı %10’un altındadır. Ortalama en yüksek yıllık değişim Karadağ’da görülmüştür. Ancak, şurası unutulmamalıdır<br />
ki mutlak rakamlar çok düşüktür (2004 yılında 26, 2006 yılında 44 ve 2008 yılında 51). Bu nedenle,<br />
bu eğilimlerin nispi hale getirilmesi gereklidir. İsveç’teki sayılardaki azalma eğiliminin nedeni, 1 Ocak 2008<br />
tarihinde İcra kurumunun İsveç Vergi Kurumundan ayrılarak bağımsız bir merci haline gelmesidir. Güney Kıbsrıs<br />
Rum Yönetimi’ndeki düşüş eğiliminin nedeni ise muhtemelen icra memurlarının statülerinin değişmesidir,<br />
fakat bu varsayımın teyit edilmesi gereklidir.<br />
2004 ve 2008 yılları arasında 33 üye ülke veya birimdeki toplam icra memuru sayısı devamlı artmıştır (2004:<br />
36.319 memur; 2006: 42.022 memur; 2008: 46.909 memur). Bunda en büyük etken Rusya Federasyonu’nda<br />
icra memuru sayısının artmasıdır (2004: 18.625 memur; 2008: 24.468 memur). <strong>Avrupa</strong>’da pozitif bir eğilim<br />
görülmektedir; yıllık ortanca değeri %+0.9’dur.<br />
2008 yılında, icra memurlarının sayısıyla ilgili bilgi temin eden 41 üye ülke veya birimden 30’unda rakamlar<br />
<strong>Avrupa</strong> ortalamasının (100.000 ülke sakini başına 7.5 memur) altındadır. 2008 yılı itibariyle 100.000 kişi başına<br />
icra memuru sayısı 10’un üzerinde olan ülke sayısı yalnızca 5’tir (Finlandiya, İsviçre, Rusya Federasyonu,<br />
Yunanistan ve San Marino).<br />
Hollanda için <strong>Avrupa</strong> ortalaması ve ortancası hesaplanırken, rakamlara toplam mübaşir, mübaşir adayı ve<br />
kursiyer sayıları (555+384=939) dâhil edilmiştir. Azerbaycan’a ait 100.000 kişi başına icra memuru sayısı (69,5)<br />
pratik nedenlerden ötürü Şekil 13.6’dan çıkarılmıştır.<br />
279
Şekil 13.6 2008 yılında 100.000 ülke sakini başına icra memurlarının sayısı (S153)<br />
Sırbistan<br />
İrlanda<br />
BK-Kuzey İrlanda<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
Polonya<br />
İsveç<br />
Macaristan<br />
Romanya<br />
Slovenya<br />
Türkiye<br />
Gürcistan<br />
Bosna Hersek<br />
Makedonya<br />
Estonya<br />
Arnavutluk<br />
Litvanya<br />
Lüksemburg<br />
Avusturya<br />
Letonya<br />
Belçika<br />
Bulgaristan<br />
Fransa<br />
Slovakya<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Hollanda<br />
İtalya<br />
Malta<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi<br />
Monako<br />
Andora<br />
İzlanda<br />
Norveç<br />
Portekiz<br />
Karadağ<br />
Moldova<br />
Ermenistan<br />
Finlandiya<br />
İsviçre<br />
Rusya Federasyonu<br />
Yunanistan<br />
San Marino<br />
0,4<br />
0,9<br />
0,9<br />
1,0<br />
1,7<br />
1,9<br />
2,0<br />
2,0<br />
2,2<br />
2,7<br />
3,1<br />
3,2<br />
3,3<br />
3,5<br />
3,6<br />
3,8<br />
3,9<br />
4,3<br />
4,3<br />
5,0<br />
5,0<br />
5,1<br />
5,1<br />
5,2<br />
5,7<br />
6,0<br />
6,0<br />
6,3<br />
6,4<br />
7,1<br />
7,5<br />
7,5<br />
7,9<br />
8,2<br />
8,5<br />
8,8<br />
<strong>Avrupa</strong> ortalaması: 7.5<br />
<strong>Avrupa</strong> ortancası: 5.1<br />
13,8<br />
14,4<br />
17,2<br />
18,8<br />
22,4<br />
0,0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0<br />
280
Şekil 13.7 100.000 ülke sakini başına kamu mübaşirleri ve özel (serbest) mübaşirlerin sayısı (S153 ve S154)<br />
25,0<br />
20,0<br />
15,0<br />
Kamu kurumlarında çalışan mübaşir” sayısının ortanca değeri: 7.5<br />
Kamu mercilerinin denetiminde serbest çalışan mübaşir” sayısının<br />
ortanca değeri: 3.6<br />
13,8<br />
17,2<br />
22,4<br />
10,0<br />
5,0<br />
0,9<br />
1,7<br />
2<br />
2<br />
2,2<br />
3,1<br />
3,2<br />
3,3<br />
3,5<br />
3,8<br />
3,9<br />
4,3<br />
4,3<br />
5,1<br />
5,1<br />
6<br />
6<br />
6,4<br />
7,5<br />
7,5<br />
8,5<br />
8,8<br />
0,0<br />
İrlanda<br />
Polonya<br />
Macaristan<br />
Romanya<br />
Slovenya<br />
Gürcistan<br />
Bosna Hersek<br />
Makedonya<br />
Estonya<br />
Litvanya<br />
Lüksemburg<br />
Avusturya<br />
Letonya<br />
Fransa<br />
Slovakya<br />
İtalya<br />
Malta<br />
Monako<br />
İzlanda<br />
Norveç<br />
Moldova<br />
Ermenistan<br />
Finlandiya<br />
Rusya Federasyonu<br />
San Marino<br />
İcra memurlarının münhasıran serbest meslek erbabı olarak çalışan mübaşirlerden müteşekkil olduğu ülke<br />
veya birimlerle mübaşirlerin yalnızca kamu kurumlarında çalıştıkları ülke veya birimlere bakıldığında, mübaşirlerin<br />
statüleri ile sayıları arasında bir bağlantı olduğu görülmektedir (karma sistem uygulayan ülke veya birimler<br />
hariç tutulmuştur). Pek çok ülke veya birim için 100.000 ülke sakini başına statülerine göre icra memurlarının<br />
sayılarının hesaplanması mümkün olmuştur. Şekil 13.7’de iki grup ülke veya birim takdim edilmektedir: Birinci<br />
grupta yalnızca kamu kurumlarında çalışan mübaşirler, ikinci grupta ise kamu mercileri denetiminde serbest<br />
meslek erbabı olarak çalışan mübaşirler mevcuttur. “Kamu mübaşirlerinin” ortanca değeri (100.000 kişi<br />
başına 7.5 mübaşir) “serbest mübaşirlerin” ortanca değerinin (100.000 kişi başına 3.6) iki katıdır.<br />
Ayrıca, bu iki grup (“kamu mübaşirleri” ve “serbest mübaşirler”) karşılaştırıldığında, yıllık ortalama değişimlerin<br />
her iki grup için de istikrarlı bir seyir izlediği görülmektedir. Son 4 yıl içerisinde “kamu mübaşirlerinin”<br />
sayısı bazı ülkelerde (Malta, Rusya Federasyonu, Ermenistan, Gürcistan) bir miktar artarken, diğer bazı<br />
ülkelerdeki (İtalya, İzlanda, Avusturya, Finlandiya) düşüş nedeniyle <strong>Avrupa</strong> ortalaması sabit kalmıştır. Aynı<br />
şekilde, “serbest mübaşirlerin” sayısı bazı ülkelerde (Romanya, Polonya, Slovakya, Litvanya, Macaristan) artmışsa<br />
da, <strong>Avrupa</strong> ortalaması diğer bazı ülkelerdeki (Letonya, Slovenya, Estonya) düşüşlerle dengelenmiştir.<br />
13.1.2 İcra hizmetlerinin Etkililiği<br />
Kalite standartlarının mevcudiyeti<br />
Tablo 13.8 İcra memurları için kalite standartları belirlenmiş midir? (S161)<br />
%52<br />
%48<br />
Ermenistan<br />
Avusturya<br />
Azerbaycan<br />
Hırvatistan<br />
Danimarka<br />
Finlandiya<br />
Gürcistan<br />
İzlanda<br />
İrlanda<br />
Moldova<br />
Rusya Federasyonu<br />
Türkiye<br />
Andora<br />
Bosna Hersek<br />
Güney Kıbrıs Rum<br />
Yönetimi<br />
İtalya<br />
Malta<br />
Karadağ<br />
Norveç<br />
San Marino<br />
Sırbistan<br />
İsveç<br />
BK- Kuzey İrlanda<br />
%73<br />
Macaristan<br />
Letonya<br />
Litvanya<br />
Lüksemburg<br />
Polonya<br />
Romanya<br />
Slovakya<br />
Slovenya<br />
Makedonya<br />
%27<br />
Estonya<br />
Litvanya<br />
Monako<br />
%55<br />
Arnavutluk<br />
Belçika<br />
Bulgaristan<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Hollanda<br />
BK-İngiltere ve<br />
Galler<br />
%45<br />
Fransa<br />
Yunanistan<br />
Portekiz<br />
İsviçre<br />
BK-İskoçya<br />
Evet<br />
(12 ülke)<br />
Hayır<br />
(11 ülke)<br />
Evet<br />
(8 ülke)<br />
Hayır<br />
(3 ülke)<br />
Evet<br />
(6 ülke)<br />
Hayır<br />
(5 ülke)<br />
Kamu<br />
Özel<br />
Karma<br />
İcra memurlarının bulunduğu ülke veya birimlerin yarısından fazlasında icra memurları için kalite standartları<br />
mevcuttur.<br />
281
Kalite standartlarının var olması, mahkeme kararlarının düzgün biçimde uygulanmasını güvence altına almada<br />
önemli bir etkendir. Bu standartların yaygınlaşması icra hizmetlerinin etkililiğini artırmakta ve hukuk<br />
önünde eşitlik ilkesini güçlendirmektedir 1 .<br />
İcra memurlarının kamu veya özel statüsü ile kalite standartlarının mevcudiyeti arasında bir bağlantı bulunduğu<br />
görülmektedir. Mahkeme kararlarının icrasının kamu görevlilerine tevdi edildiği ülke veya birimlerde,<br />
standartlara tabi memurlarla tabi olmayan memurlar arasında kayda değer farklılıklar bulunmamaktadır.<br />
Bunun aksine, icra memurlarının münhasıran özel statüde olduğu ülkelerde kalite standartlarının oranı net<br />
biçimde yüksektir (%73). Doğal olarak, karma statülerin bulunduğu ülke veya birimlerde, standartlara tabi<br />
memurların oranı bu iki değer arasındadır.<br />
Göründüğü kadarıyla bir bağıntı daha mevcuttur. Üye ülke veya birimler <strong>Avrupa</strong> Konseyine katıldıkları yıllara<br />
göre değerlendirilecek olursa, kalite standartlarını takip eden ülkeler genellikle 1 Ocak 1990 tarihinden<br />
sonra üye olanlardır (“yeni” üyeler). Bu soruya “evet” cevabı veren 26 ülkenin 16’sı “yeni”, “hayır” cevabı<br />
veren 18 ülkenin 11’i “eski” üyelerdir.<br />
Faaliyetlerin denetiminden veya kontrolünden sorumlu merciler<br />
Tablo 13.9 İcra memurlarının denetiminden ve kontrolünden sorumlu merci ve her ülke veya birimde<br />
sorumlu mercilerin sayısı (S160)<br />
Ülke <strong>Adalet</strong> Bakanlığı Hâkim Meslek örgütü Diğer Savcı<br />
Sorumlu merci<br />
sayısı<br />
Arnavutluk 3<br />
Andora 1<br />
Ermenistan 1<br />
Avusturya 1<br />
Azerbaycan 2<br />
Belçika 5<br />
Bosna Hersek 1<br />
Bulgaristan 3<br />
Hırvatistan 2<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi 1<br />
Çek Cumhuriyeti 3<br />
Danimarka 1<br />
Estonya 2<br />
Finlandiya 2<br />
Fransa 4<br />
Gürcistan 1<br />
Yunanistan 1<br />
Macaristan 3<br />
İzlanda 1<br />
İrlanda 1<br />
İtalya 1<br />
Letonya 3<br />
Litvanya 2<br />
Lüksemburg 3<br />
Malta 1<br />
Moldova 3<br />
Monako 2<br />
Karadağ 1<br />
Hollanda 3<br />
Norveç 2<br />
Polonya 3<br />
Portekiz 2<br />
282<br />
1 İcra ile ilgili <strong>Avrupa</strong> Standartları için bkz. CEPEJ, <strong>Avrupa</strong> Konseyinin İcra Hakkında Mevcut Önerisinin Daha İyi Uygulanmasına Dair CEPEJ(2009)11REV2<br />
Sayılı Rehber.
Ülke <strong>Adalet</strong> Bakanlığı Hâkim Meslek örgütü Diğer Savcı<br />
Sorumlu merci<br />
sayısı<br />
Romanya 3<br />
Rusya Federasyonu 3<br />
San Marino 1<br />
Sırbistan 1<br />
Slovakya 1<br />
Slovenya 3<br />
İsveç 1<br />
İsviçre 2<br />
Makedonya 1<br />
Türkiye 3<br />
BK-İngiltere ve Galler 3<br />
BK-Kuzey İrlanda 1<br />
BK-İskoçya 1<br />
30 ülke/birim 22 ülke/birim 17 ülke/birim 14 ülke/birim 6 ülke/birim<br />
Faaliyetlerin denetimi, icra memurunun çalışma biçimi (zaman planlamasında sorunlar, nezaketsizlik vb.)<br />
konusunda bir merci tarafından gözlem yapılması anlamına gelir; denetim, şikayetlerin incelenmesini içermeyen<br />
bir nevi basitleştirilmiş kontroldür ve amacı adaletin isabetle dağıtılmasını sağlamaktır.<br />
İcra memurlarının denetim ve kontrol faaliyetlerinin genel itibarla sistematik olduğu söylenebilir. 45 ülke<br />
veya birimde var olan denetim ve kontrol mercilerinin niteliği önemli değişiklikler göstermektedir. Birden fazla<br />
mercinin bir arada bulunmasına sık rastlanmaktadır.<br />
6 ülkede hukuk davalarında icra memurlarının denetiminden ve kontrolünden savcılar sorumlu olmakla<br />
birlikte, yegane sorumlu merci savcılar değildir. Savcılar bu sorumluluğu hâkimlerle (Monako) veya bir meslek<br />
örgütüyle (Belçika, Fransa ve Lüksemburg) paylaşmaktadırlar. Bunun dışında denetim ve kontrol sorumluluğu<br />
bulunan başka organlar da vardır<br />
Meslek örgütlerinin varlığı, ülkelerin bu örgütleri icra memurlarının denetiminde ve kontrolünde kullandıkları<br />
varsayımını akıllara getirmektedir. Gerçekten de, 17 ülke veya birimde yetkili merciler meslek örgütleridir.<br />
Meslek örgütü bulunan ülke veya birim sayısının 38 olduğu düşünüldüğünde bu rakam düşük bir oran gibi görünebilir.<br />
Denetim ve kontrol yetkilerine sahip meslek örgütlerinin oranı ile icra memurlarının statüsü arasında<br />
muhtemelen bir ilişki yoktur: meslek örgütünün yetkili merci olduğu durumlar, daha çok icra memurlarının<br />
serbest meslek statüsü ile çalıştıkları durumlardır.<br />
22 ülke veya birimde icra memurlarının faaliyetlerini denetleme ve kontrol yetkisi hâkimlere verilmiştir; bu<br />
çerçevede eğilimlerin ülkelerin <strong>Avrupa</strong> Konseyi üyesi oldukları tarihle ilintili olduğu aşikardır: kontrol mercii<br />
bulunan 45 ülke içerisinde bu yetkinin daha çok 1 Ocak 1990 tarihinden sonra <strong>Avrupa</strong> Konseyine katılan ülkelerde<br />
hâkimlere verildiği görülmektedir (bu soruya cevap veren 23 “eski” üyeden 7’sinde, 24 “yeni” üyenin<br />
ise 15’inde denetim ve kontrol yetkisi hâkimlerdedir). Bu durum ise Orta ve Doğu <strong>Avrupa</strong> ülkelerinde icra<br />
faaliyetlerinin kontrolünde belirli bir “hâkim kültürünü” yansıttığı söylenebilir.<br />
Ülke veya birimlerin yarısından fazlasında, icra memurların faaliyetleri <strong>Adalet</strong> Bakanlığı tarafından denetlenmektedir.<br />
Bu eğilimin en güçlü olduğu ülkeler, icra memurlarının kamu kurumlarında çalışan mübaşirler<br />
olduğu ülkelerdir (30 ülkeden 19’u). <strong>Adalet</strong> Bakanlığının sorumlu merci olduğu ülkelerde denetim ve kontrol<br />
çoğunlukla <strong>Adalet</strong> Bakanlığı ve hâkimler tarafından gerçekleştirilmektedir (22 ülkeden 14’ü).<br />
Uygulamada denetimler genellikle istatistiki verilerin analiziyle (Arnavutluk, Hırvatistan, Macaristan, İsveç)<br />
veya teftişlerle desteklenmektedir (Çek Cumhuriyeti, Moldova, Türkiye). Portekiz’de 2009 yılında bu<br />
amaçla İcra Prosedürlerinin Etkililiği Komisyonu kurulmuştur. Komisyonun görevi icra faaliyetlerinin izlenmesine<br />
dair bir sistem kurmak ve ayrıca sistemin etkililiği ve icra memurlarının eğitimi ile ilgili öneriler geliştirmek<br />
için yararlı olabilecek bilgileri toplamaktır.<br />
İcra memurları hakkında şikayetler<br />
Ülke veya birimlerin yarısından fazlasında, icra memurların faaliyetleri <strong>Adalet</strong> Bakanlığı tarafından denetlenmektedir.<br />
283
Tablo 13.10 İcra prosedürlerine ilişkin şikayetlerin nedenleri (S164)<br />
Arnavutluk<br />
Andora<br />
Ermenistan<br />
Avusturya<br />
Azerbaycan<br />
Belçika<br />
Bosna Hersek<br />
Bulgaristan<br />
Hırvatistan<br />
Güney Kıbrıs<br />
Rum Yönetimi<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Danimarka<br />
Estonya<br />
Finlandiya<br />
Fransa<br />
Gürcistan<br />
Yunanistan<br />
Macaristan<br />
İzlanda<br />
İrlanda<br />
İtalya<br />
Letonya<br />
Litvanya<br />
Malta<br />
Moldova<br />
Karadağ<br />
Polonya<br />
Romanya<br />
Rusya Fed.<br />
Sırbistan<br />
Slovakya<br />
Slovenya<br />
İsveç<br />
İsviçre<br />
Türkiye<br />
BK- Kuzey İrlanda<br />
Aşırı uzunluk<br />
(37 ülke)<br />
Belçika<br />
Bulgaristan<br />
Hırvatistan<br />
Güney Kıbrıs<br />
Rum Yönetimi<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Macaristan<br />
Letonya<br />
Lüksemburg<br />
Malta<br />
Moldova<br />
Karadağ<br />
Polonya<br />
Romanya<br />
Slovenya<br />
İsviçre<br />
Makedonya<br />
BK-İngiltere ve<br />
Galler<br />
BK-İskoçya<br />
Aşırı maliyet<br />
(20 ülke)<br />
Arnavutluk<br />
Andora<br />
Azerbaycan<br />
Bosna Hersek<br />
Güney Kıbrıs<br />
Rum Yönetimi<br />
Estonya<br />
Fransa<br />
Macaristan<br />
İrlanda<br />
Malta<br />
Karadağ<br />
Polonya<br />
Rusya Fed.<br />
Sırbistan<br />
Slovakya<br />
Makedonya<br />
BK-İngiltere ve<br />
Galler<br />
Hiç icra yok<br />
(18 ülke)<br />
(1) Aşırı uzunluk: %78.3<br />
(2) Aşırı maliyet: %45.7<br />
(3) Hiç icra yok: %39.1<br />
(4) Yasadışı uygulamalar: %26.1<br />
(5) Bilgi eksikliği: %15.2<br />
(6) Denetim yetersizliği: %15.2<br />
(7) Kamu mercileri aleyhine mahkeme kararlarının icra edilmemesi: %10.9<br />
(8) Diğer: %10.9<br />
Andora<br />
Ermenistan<br />
Avusturya<br />
Azerbaycan<br />
Bulgaristan<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Finlandiya<br />
Letonya<br />
Litvanya<br />
Slovakya<br />
Slovenya<br />
İsviçre<br />
Makedonya<br />
Yasadışı<br />
uygulamalar<br />
(13 ülke)<br />
Azerbaycan<br />
Güney Kıbrıs<br />
Rum Yönetimi<br />
Estonya<br />
Litvanya<br />
Malta<br />
İsveç<br />
BK-İngiltere ve<br />
Galler<br />
Bilgi eksikliği<br />
(8 ülke)<br />
Azerbaycan<br />
Malta<br />
Romanya<br />
Sırbistan<br />
İsviçre<br />
Bosna Hersek<br />
Moldova<br />
Rusya Fed.<br />
Denetim<br />
yetersizliği<br />
(8 ülke)<br />
Arnavutluk<br />
Azerbaycan<br />
Bosna Hersek<br />
Moldova<br />
Rusya Fed.<br />
Kamu mercileri<br />
aleyhine<br />
mahkeme<br />
kararlarının icra<br />
edilmemesi<br />
(5 ülke)<br />
Hollanda<br />
İsveç<br />
İsviçre<br />
Türkiye<br />
BK-İngiltere ve<br />
Galler<br />
Diğer<br />
(5 ülke)<br />
Üye ülkelerdeki (36 ülke veya birim) temel şikayet konusu “icra prosedürlerinin aşırı uzunluğu”dur. İkinci<br />
önemli şikayet konusu ise “icra prosedürlerinin aşırı maliyetli olması”dır (21 ülke veya birim). 17 ülke veya birim<br />
“hiç icra olmaması”nın ciddi bir sorun olduğunu dile getirmiştir; bu konuda 2006 yılına (12 ülke veya birim)<br />
göre %10 oranında bir artış söz konusudur. “Bilgi eksikliği” kaynaklı şikayetlerde 2006 ile 2008 yılları arasında<br />
%10 azalma meydana gelmiştir (2006’da 11 ve 2008’de 7 ülke veya birim). Diğer şikayet türlerinde kayda değer<br />
bir değişiklik olmamıştır.<br />
Şikayetlerin kalite standartlarının mevcudiyetiyle ilişkilendirilmesi, ortaya ilginç bir tablo çıkaracaktır (bkz.<br />
şekil 13.11).<br />
284
Şekil 13.11 Kalite standartları bulunan (“Evet”) ve bulunmayan (“Hayır”) ülke veya birimlerde icra<br />
prosedürlerine ilişkin şikayetlerin nedenleri (S161 ve S164)<br />
90 %<br />
80 %<br />
70 %<br />
60 %<br />
50 %<br />
40 %<br />
30 %<br />
20 %<br />
10 %<br />
0 %<br />
15 %<br />
Kamu mercileri<br />
aleyhine<br />
mahkeme<br />
kararlarının icra<br />
edilmemesi<br />
35 %<br />
5 % 15 %<br />
Yasadışı<br />
uygulamalar<br />
54 %<br />
35 %<br />
85 %<br />
70 %<br />
12 %<br />
10 %<br />
35 %<br />
40 %<br />
12 %<br />
20 %<br />
8 %<br />
Aşırı maliyet Aşırı uzunluk Diğer Hiç icra yok Denetim<br />
yetersizliği<br />
25 %<br />
Bilgi eksikliği<br />
Kalite standartları bulunan ülkeler<br />
Kalite standartları bulunmayan ülkeler<br />
Bu durumun aksine, “kamu mercileri aleyhine mahkeme kararının uygulanmaması”, “yasadışı uygulamalar”,<br />
“aşırı maliyet” ve “aşırı uzunluk” ile ilgili şikayetlerin oranı daha fazladır. Kalite standartları bulunan ülkelerde<br />
“bilgi eksikliği”, “denetim yetersizliği” ve “hiç icra olmaması” şikayetlerinin oranı daha düşüktür. İlk<br />
bakışta şaşırtıcı gibi görünen bu bulguyu nasıl açıklamak gerekir? Bu konuda bir varsayım öne sürülebilir. Kalite<br />
standartlarının iki yönlü bir rolü vardır: bu standartlar bir yandan icra sistemlerindeki çeşitli aksaklıkların (“bilgi<br />
eksikliği”, “denetim yetersizliği”, “hiç uygulama yok”) azaltılmasına katkıda bulunarak bu tarz şikayetlerin<br />
sayısını düşürmeye yardımcı olmakta, diğer yandan kabul edilemez davranışların (“kamu mercileri aleyhine<br />
mahkeme kararlarının uygulanmaması”, “yasadışı uygulamalar,” “aşırı maliyet” ve “aşırı uzunluk”) daha iyi<br />
belirlenmesini sağlayarak bu tarz şikayetlerin oranının artmasında pay sahibi olmaktadır.<br />
En yaygın şikayet nedenlerine bakıldığında, kalite standartları bulunan ülkelerde “ana şikayetler” şu şekilde<br />
sıralanmaktadır: 1) aşırı uzunluk – 2) aşırı maliyet – 3) yasadışı uygulamalar ve hiç icra olmaması (bu ikisi eşit<br />
seviyededir); kalite standartları bulunmayan ülkelerde ise “ana şikayetler” farklı bir sıra izlememektedir: 1)<br />
aşırı uzunluk – 2) hiç icra yok – 3) aşırı maliyet.<br />
Disiplin yaptırımları ve prosedürleri<br />
İcra memurları aleyhinde bulunulan şikayet sayısı yararlı bir göstergedir. Ancak, bu göstergenin iki nedenden<br />
ötürü çok temkinli biçimde analiz edilmesi gerekir. İlk olarak, disiplin ihlaliyle ilgisi olmayan birtakım işlemler<br />
(icranın esasına veya mahkeme kararının esasına dair başlatılan işlemler ya da icranın ve ödemenin<br />
ötelenmesine dair işlemler) şikayet sayısını bir düzeye kadar artırmaktadır. İkinci olarak, disiplin işlemleri ile<br />
hizmetlerin verimliliği eşanlamlı kavramlar değildir: Faal icra memuru sayısıyla karşılaştırıldığında dahi, başlatılan<br />
disiplin işlemlerinin sayısının az ya da çok olması, icra memurlarının ehil veya dürüst olmadıkları biçiminde<br />
kesinlikle yorumlanamaz. Çünkü başlatılan işlem sayısı, toplumun dava açmaya daha meyilli olduğunun ya<br />
da disiplin mercilerinin daha hassas veya kuşkucu bir yaklaşım sergilediğinin göstergesi de olabilir.<br />
Mesleki etik ihlali ve mesleki yetersizlik nedeniyle başlatılan işlemlerin kalite standartlarının mevcudiyeti<br />
ile karşılaştırılması ilginç olacaktır. Üye ülkelerden kalite standartlarına sahip olanları arasında bu nedenlerle<br />
başlatılan işlemlerin oranı daha yüksektir. Bu bulgular şaşırtıcı değildir: Kalite standartları mesleki etik ve mesleki<br />
yetersizlik kavramlarının tanımlanmasına yardımcı olmakta ve belirlenen hedefler tutturulamadığında işlem<br />
başlatılmasına gerekçe teşkil etmektedir.<br />
285
Tablo 13.12 2008 yılında icra memurları hakkında başlatılan<br />
disiplin soruşturma veya kovuşturma<br />
işlemlerinin sayısı (S168)<br />
Ülke<br />
Toplam<br />
sayı<br />
Mesleki<br />
etik ihlali<br />
Mesleki<br />
yetersizlik<br />
Ceza<br />
gerektiren<br />
suç<br />
Diğer<br />
Arnavutluk 1<br />
Ermenistan 15 0 15 0 0<br />
Avusturya 2 0 1 1 0<br />
Azerbaycan 8<br />
Belçika 66<br />
Bulgaristan 16 0 0 0 16<br />
Çek Cumhuriyeti 12 12 0 0 0<br />
Estonya 9 0 9 0 0<br />
Finlandiya 224 0 0 0 224<br />
Gürcistan 9 0 9 0 0<br />
Yunanistan 74 70 0 4 0<br />
Macaristan 3 3 0 0 0<br />
İtalya 53 14<br />
Letonya 9 0 9 0 0<br />
Litvanya 8 4 4 0 0<br />
Lüksemburg 0 0 0 0 0<br />
Moldova 30<br />
Monako 0 0 0 0 0<br />
Karadağ 2 0 2 0 0<br />
Hollanda 599<br />
Polonya 35<br />
Romanya 5 2 0 3 0<br />
Rusya Fed. 19 752 317 626 1 071<br />
Slovakya 56<br />
Slovenya 2 2 0 0 0<br />
İsveç 3 0 0 0 3<br />
Makedonya 4<br />
Türkiye 950 92 14 50 794<br />
Şekil 13.13 2008 yılında 100 icra memuru<br />
başına açılan disiplin<br />
soruşturma veya kovuşturma<br />
işlemlerinin sayısı (S168)<br />
Monako<br />
Lüksemburg<br />
Azerbaycan<br />
Avusturya<br />
Romanya<br />
İtalya<br />
Macaristan<br />
İsveç<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Yunanistan<br />
Karadağ<br />
Bulgaristan<br />
Slovenya<br />
Polonya<br />
Ermenistan<br />
Makedonya<br />
Litvanya<br />
Gürcistan<br />
Letonya<br />
Moldova<br />
Belçika<br />
Estonya<br />
Slovakya<br />
Finlandiya<br />
Türkiye<br />
Hollanda<br />
Rusya Federasyonu<br />
0,0 100 icra görevlisi<br />
0,0<br />
başına başlatılan<br />
disiplin işlemi sayısı<br />
0,1<br />
0,6<br />
1,1<br />
1,5<br />
1,5<br />
1,8<br />
2,2<br />
3,5<br />
3,9<br />
4,2<br />
4,4<br />
5,3<br />
5,3<br />
6,0<br />
6,3<br />
6,6<br />
9,3<br />
9,9<br />
12,4<br />
19,1<br />
20,0<br />
30,5<br />
49,2<br />
63,8<br />
80,7<br />
0,0 20,0 40,0 60,0 80,0 100,0<br />
İcra memurlarına yönelik disiplin tedbirlerinin veya başlatılan işlemlerin sayısı sistemin etkililiği hakkında<br />
yeterli bir gösterge kabul edilemez. Bir ülkede uygulanan tedbirlerin sayısının fazla olması (ki buna faal icra<br />
memurları hakkında olanlar da dâhildir), o toplumun daha hassas veya dava açma eğilimlerinin daha fazla<br />
olduğunun bir göstergesi de olabilir.<br />
Uygulanan yaptırımlarla ilgili bilgi temin edilen 31 ülke veya birimden 8’inde en yaygın yaptırım kınama<br />
cezasıdır. Bunu para cezası (4 ülke: Avusturya, Bulgaristan, Estonya, Karadağ), işten çıkarma ve görevden<br />
uzaklaştırma cezaları izlemektedir. 7 ülkede (Finlandiya, Letonya, Litvanya, Hollanda, Portekiz, Slovakya ve<br />
Türkiye) diğer tedbir türleri de aynı sıklıkta uygulanmaktadır.<br />
286
Tablo 13.14 2008 yılında icra memurlarına uygulanan yaptırımların<br />
sayısı (S169)<br />
Ülke<br />
Toplam<br />
sayı<br />
Kınama<br />
Görevden<br />
uzaklaştırma<br />
İşten<br />
çıkarma<br />
Para<br />
cezası<br />
Diğer<br />
Arnavutluk 1 1<br />
Ermenistan 28 24 4<br />
Avusturya 2 2<br />
Azerbaycan 5<br />
Belçika 4<br />
Bulgaristan 9 2 2 5<br />
Çek Cumhuriyeti 2 1<br />
Estonya 6 3 0 0 3 0<br />
Finlandiya 12 12<br />
Fransa 8<br />
Gürcistan 9 8 1<br />
Yunanistan 1 1<br />
Macaristan 3 1 1 1<br />
İtalya 38 18 10 3 7<br />
Letonya 9 2 0 1 6<br />
Litvanya 7 2 5<br />
Lüksemburg 0 0 0 0 0 0<br />
Moldova 30 22 8<br />
Monako 0 0 0 0 0 0<br />
Karadağ 2 2<br />
Hollanda 21 2 1 28<br />
Polonya 18 16 1 1<br />
Portekiz 237 103 3 27 104<br />
Romanya 5 0 2 3 0<br />
Rusya Fed. 10 066 24 522<br />
Sırbistan 1<br />
Slovakya 37 9 10 18<br />
Slovenya 2 2 0 0 0 0<br />
İsveç 2 2<br />
Makedonya 0 0 0 0 0 0<br />
Türkiye 86 24 5 5 9 43<br />
Şekil 13.15 2008 yılında 100 icra<br />
memuru başına uygulanan<br />
yaptırımların sayısı (S169)<br />
Makedonya<br />
Monako<br />
Lüksemburg<br />
Yunanistan<br />
Azerbaycan<br />
Fransa<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Avusturya<br />
Belçika<br />
Arnavutluk<br />
İtalya<br />
Romanya<br />
İsveç<br />
Macaristan<br />
Finlandiya<br />
Bulgaristan<br />
Polonya<br />
Karadağ<br />
Slovenya<br />
Türkiye<br />
Litvanya<br />
Letonya<br />
Moldova<br />
Ermenistan<br />
Estonya<br />
Slovakya<br />
Portekiz<br />
Rusya Federasyonu<br />
0,0<br />
0,0 100 icra görevlisi<br />
0,0 başına uygulanan<br />
0,1<br />
yaptırım sayısı<br />
0,1<br />
0,2<br />
0,4<br />
0,6<br />
0,7<br />
0,9<br />
1,1<br />
1,1<br />
1,2<br />
1,5<br />
1,6<br />
2,3<br />
2,7<br />
3,9<br />
4,4<br />
4,5<br />
5,5<br />
9,3<br />
9,9<br />
10,0<br />
12,8<br />
13,3<br />
28,4<br />
41,1<br />
0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0<br />
13.1.3 İcra tedbirlerinin etkililiği<br />
İcra tedbirlerinin etkililiği uygulamanın izlenmesi, icra süresi ve maliyetler açısından değerlendirilmektedir.<br />
Uygulamanın izlenmesine yönelik sistemler<br />
Bu soruya cevap veren ülke veya birimlerin yarısından azında (38’den 17’sinde) uygulama işlemlerini izlemeye<br />
dönük bir sistem mevcuttur. Spesifik olarak davalarda uygulamanın izlenmesine yönelik sistemi bulunan<br />
ülke veya birim sayısı çok azdır (çoğunda istatistiki veri veya teftiş sistemleri mevcuttur; yukarıdaki kısma<br />
müracaat ediniz)<br />
Spesifik davalarda uygulamayı izlemeye dönük bir sistemin bulunduğu ülke veya birimlerde (Arnavutluk,<br />
Fransa, Lüksemburg ve Makedonya) taraflar genellikle işlemleri başlatmaktadırlar.<br />
Bazı ülke veya birimlerde kamu mercileri aleyhine mahkeme kararlarının icrasına ilişkin belirli mekanizmalar<br />
mevcuttur. Bu mekanizmaların, uygulamanın izlenmesine yönelik sistemlerle karşılaştırılması ilginç sonuçların<br />
çıkarılmasını sağlamaktadır: 19 ülke veya birimde kamu mercileri aleyhine verilen mahkeme kararlarının<br />
icrasına dair özel bir mekanizma ya da uygulamanın izlenmesine yönelik bir sistem yoktur; 9 ülkede kamu<br />
mercileri aleyhine verilen mahkeme kararlarının icrasına dair özel bir mekanizma ve ayrıca uygulamanın izlenmesine<br />
yönelik bir sistem vardır; 13 ülke veya birimde kamu mercileri aleyhine verilen mahkeme kararla-<br />
287
ının icrasına dair özel bir mekanizma bulunmazken uygulamanın izlenmesine yönelik bir sistem mevcuttur;<br />
5 ülkede kamu mercileri aleyhine verilen mahkeme kararlarının icrasına dair özel bir mekanizma mevcut olup<br />
uygulamanın izlenmesine yönelik bir sistem bulunmamaktadır.<br />
Şekil 13.16 Kamu mercileri aleyhine verilen mahkeme kararlarının icrasına dair özel mekanizmalar ya da<br />
uygulamanın izlenmesine yönelik sistem (S162 ve S163)<br />
(1) Hayır-Hayır<br />
(2) Hayır-Evet<br />
(3) Evet-Hayır<br />
(4) Evet-Evet<br />
Veri temin edilmemiştir<br />
<strong>Avrupa</strong> Konseyi üye devleti değildir<br />
Andora, Monako ve San Marino: Hayır-Hayır. Malta: Evet-Hayır.<br />
İcra süreleri<br />
Verilen kararların icrası için öngörülebilir bir süre tespit etmek zordur, çünkü bazı ülke veya birimlerde icra<br />
alacaklının atacağı adımların yanında borçlunun ödeme gücüne de bağlıdır. Aynı zamanda tebliğ süresi, usulü<br />
işlemlerin şekline bağlıdır; bu süreleri somutlaştırmak bakımından icra memurları görevlendirilebilmekte<br />
veya daha basitçe alındı teyitli posta tercih edilmektedir. Bu yüzden, icra memurunun titizliği veya posta hizmetlerinin<br />
işleyişi tebliğ sürelerini etkileyebilmektedir. Her ülke veya birim, etkililik göstergesi olarak kabul<br />
edeceği bir ortalama tebliğ süresi belirlemiştir.<br />
288
Tablo 13.17 Borç tahsilatı hakkındaki mahkeme kararının mahkemenin bulunduğu şehirde yaşayan bir<br />
kişiye tebliğ süresi (S167)<br />
Ermenistan<br />
Avusturya<br />
Azerbaycan<br />
Bosna Hersek<br />
Estonya<br />
İzlanda<br />
Lüksemburg<br />
Malta<br />
Rusya Fed.<br />
İsviçre<br />
Türkiye<br />
Arnavutluk<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi<br />
Finlandiya<br />
Fransa<br />
Gürcistan<br />
Macaristan<br />
Letonya<br />
Litvanya<br />
Moldova<br />
Karadağ<br />
San Marino<br />
Sırbistan<br />
Bulgaristan<br />
Hırvatistan<br />
İrlanda<br />
Hollanda<br />
Norveç<br />
Polonya<br />
Slovakya<br />
İspanya<br />
İsveç<br />
Makedonya<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Yunanistan<br />
1-5 gün arası 6-10 gün arası 11-30 gün arası 30 günden fazla<br />
Bu soruya cevap veren ülke veya birimlerin yarısından fazlasında (23) ilgili kişiye tebliğ süresi 1-10 gün arasındadır.<br />
Kararın ilgiliye ilanı yalnızca iki ülkede (Çek Cumhuriyeti ve Yunanistan) 30 günden fazla sürmektedir.<br />
Önceki yıllarla (2004 ve 2006 verileri) kıyaslandığında, birçok ülkenin tebliğ sürelerini kısalttığı görülebilir:<br />
Azerbaycan, Macaristan, Malta ve Moldova. Öte yandan Fransa, Gürcistan, Litvanya, Karadağ, Sırbistan ve<br />
İspanya ise tebliğ sürelerinin arttığını bildirmiştir.<br />
Verilen cevaplarda pek çok özel durum kaydedilmiştir: Belçika’da kazanan taraf aynı kararı gün bildirme<br />
sorumluluğunu üstlenebilmektedir; Hırvatistan’da mahkemelerin yazı işleri bürolarının benimsedikleri usule<br />
göre, verilen mahkeme kararının gönderilmesi emri geldikten sonra, ilgili taraf mahkemenin bulunduğu şehirde<br />
yaşamakta ise karar 6 ila 30 gün içerisinde iletilmektedir; Fransa’da tebliğ sürelerini kısaltmak amacıyla 2008 yılında<br />
bir reform uygulamaya konmuştur; Norveç’te müsaade edilen azami süre 90 gündür; Monako’da kâtipler<br />
kararı 1-5 gün içinde bildirmek, mübaşirler ise 11-30 gün içerisinde harekete geçmek durumundadırlar.<br />
İcra masrafları<br />
Ceza hukuku davaları hariç, genel olarak icra masraflarına ilişkin kararın uygulanması alacaklıya kalmıştır.<br />
42 ülke veya birim arasından yalnızca Bosna Hersek, Yunanistan ve Sırbistan’da yararlanıcılar, icra memurlarının<br />
ücretlerinin ne kadar olacağını kolaylıkla tespit edememektedirler.<br />
İcra masrafları tam anlamıyla icra prosedürlerinin masrafları ve varsa sonuca göre değişiklik gösterebilen<br />
icra memurunun ücretinden oluşmaktadır. 158 inci soruda ülke ve birimlerden bu ücretlerin yasayla mı belirlendiğini<br />
yoksa icra memuruyla alacaklı arasında serbest şekilde anlaşmayla mı tespit edildiğini belirtmeleri<br />
istenmiştir. Ülke veya birimlerin büyük çoğunluğunda (37) prosedür masrafları devletin sıkı kontrolü altındadır.<br />
Litvanya, Hollanda ve BK-İngiltere ve Galler ücretlerin serbest şekilde anlaşmayla belirlendiğini belirten<br />
yegane ülkeler olmuştur. Çek Cumhuriyeti’nde bu ikisinin arasında bir durum söz konusudur: icra masrafları<br />
temelde yasayla belirlenmekte ise de anlaşmayla belirlenmesi de mümkündür. Özel ya da karma sistemlerde<br />
icra memurlarının ödemelerinin kısmen ya da tamamen icra ücretleriyle mi yoksa primlerle mi yapıldığını<br />
belirlemek açısından bu soru son derece önemlidir. Ayrıca, Hollanda’da yalnızca alacaklılar ücret anlaşması<br />
yapabilmektedir; borçluların ödemeleri gereken ücretler yasayla belirlenmiştir.<br />
Prosedür masraflarının devlet tarafından düzenlendiği ülkelerde, bu durum eylemin maliyetinin denetlenmesini<br />
mümkün kılarken eylemin hızlı bir şekilde yerine getirilip getirilmediğine ilişkin bir ölçü sunmamaktadır.<br />
Bu yüzden, icra memuru aleyhinde şikayette bulunma ve/veya hâkimin gereksiz yapılan masrafların icra<br />
memuru tarafından ödenip ödenmemesine karar vermesi olasılığı doğmaktadır.<br />
13.2 Ceza hukuku davalarında mahkeme kararlarının infazı<br />
CEPEJ, yargı sistemlerine ilişkin değerlendirmesine cezaevi sistemini kasıtlı olarak dâhil etmemiştir. Nitekim<br />
cezaevi sistemi <strong>Avrupa</strong> Konseyi’nin diğer kurumları tarafından (sözgelimi <strong>Avrupa</strong> İşkenceyi Önleme Komi-<br />
289
tesi (CPT) ve <strong>Avrupa</strong> İşkencenin Önlenmesi Komitesi (PC-CP 2 ) tarafından) değerlendirilmektedir. Bu yüzden bu<br />
bölüm, doğrudan mahkemelerin işleyişiyle ilgili olan birkaç hususla sınırlı kalacaktır.<br />
Ceza hukuku konularında yargı kararlarının infazı, üye ülkelerin neredeyse bütününde devlet yapısının yetkisindedir.<br />
Bununla birlikte yetkili merciler arasında büyük farklılıklar mevcuttur.<br />
Uygulama yetkisi 28 ülkede yalnızca ceza hukuku davalarının kararların infazından sorumlu bir hâkime<br />
verilmiştir. Bu sorumluluğun hâkimlerin yanında savcılar (Arnavutluk, Andora, Bulgaristan, Fransa, Litvanya,<br />
Monako, Hollanda ve Türkiye), cezaevi yönetimleri (Danimarka, İzlanda, İrlanda, Slovakya ve İsveç), polis<br />
(İrlanda), taraflar (Fransa) veya <strong>Adalet</strong> Bakanlığının uzman birimleri (Finlandiya ve Rusya Federasyonu) tarafından<br />
yerine getirilmesi de söz konusu olabilmektedir.<br />
Tablo 13.18 Ceza hukuku davalarında kararların infazından sorumlu merci (S170)<br />
Arnavutluk<br />
Savcı<br />
Andora Hâkim Savcı<br />
Avusturya<br />
Hâkim<br />
Azerbaycan<br />
Hâkim<br />
Belçika<br />
Hâkim<br />
Bosna Hersek<br />
Hâkim<br />
Bulgaristan Savcı Diğer<br />
Hırvatistan<br />
Hâkim<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Hâkim<br />
Danimarka<br />
Cezaevi ve Denetimli Serbestlik Birimi<br />
Estonya<br />
Hâkim<br />
Finlandiya<br />
Cezai Yaptırımlar Kurumu<br />
Fransa Hâkim Savcı Taraflar<br />
Gürcistan<br />
Hâkim<br />
Yunanistan<br />
Hâkim<br />
Macaristan<br />
Hâkim<br />
İzlanda<br />
Cezaevi ve Denetimli Serbestlik Birimi<br />
İrlanda<br />
Polis ve Cezaevleri Birimi<br />
İtalya<br />
Hâkim<br />
Letonya Hâkim Diğer<br />
Litvanya<br />
Savcı<br />
Lüksemburg<br />
Meslek harici hâkimler<br />
Moldova Hâkim Meslek harici hâkimler<br />
Monako Hâkim Savcı<br />
Karadağ<br />
Hâkim<br />
Hollanda<br />
Savcı<br />
Polonya<br />
Hâkim<br />
Portekiz<br />
Hâkim<br />
Romanya<br />
Hâkim<br />
Rusya Federasyonu<br />
Federal Ceza İnfaz Kurumu<br />
San Marino<br />
Hâkim<br />
Sırbistan<br />
Hâkim<br />
Slovakya Hâkim Cezaevi ve Şartlı Salıverme Birimi<br />
Slovenya<br />
Hâkim<br />
İspanya<br />
Hâkim<br />
İsveç<br />
Cezaevi ve Şartlı Salıverme Birimi<br />
Makedonya<br />
Hâkim<br />
Türkiye Hâkim Savcı<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
Hâkim<br />
BK-İskoçya<br />
Mahkeme Personeli<br />
2 En son Rapor’a aşağıdaki adresten ulaşılabilir:<br />
http://www.coe.int/t/e/legal_affairs/legal_co-operation/prisons_and_alternatives/statistics_space_i/PC-CP%282010%2907_E%20SPACE%20Report%20I.pdf:<br />
Abebi M.F., Delgrande N., SPACE I – Council of Avrope Annual Penal Statistics: Survey 2008 (<strong>Avrupa</strong> Konseyi Yıllık Ceza İstatistikleri:<br />
2008 Araştırması). Bu Rapor’da 48 cezaevi sistemi ile ilgili verilere yer verilmektedir.<br />
290
Şurası kaydedilmelidir ki, yalnızca 11 ülke veya birimde ceza yargısının verdiği para cezalarının etkin tahsilatı<br />
konusunda çalışma yapılmıştır: Bosna Hersek, Finlandiya, Fransa, Gürcistan, İrlanda, Letonya, Polonya,<br />
Romanya, İsveç, BK-İskoçya ve BK-Kuzey İrlanda. Bu çalışmalar genel itibarla yıllık yapılmaktadır. BK-<br />
İskoçya’da İskoçya Mahkemeler Kurumu 2009 Kasımından bu yana para cezaları ile ilgili üç aylık raporlar yayımlamaktadır.<br />
Fransa, ceza mahkemelerinin verdiği para cezalarının tahsilat oranının %58 olduğunu bildirmiştir.<br />
Polonya’da 2008 yılında tahsilat oranı %80 olup bunun %12.5’i icra işlemleri marifetiyle tahsil edilmiştir.<br />
İrlanda’da Mahkemeler Kurumu, para cezalarının tahsilat oranlarını artırmak amacıyla 2008 yılında Kurumun<br />
internet sayfası üzerinden ödeme uygulamasına geçmiş ve kısa süre önce de zamanı gelen ceza bakiyeleri<br />
ile ilgili hatırlatma mesajları yayınlamaya başlamıştır.<br />
13.3 Eğilimler ve sonuçlar<br />
Mesleğin örgütlenmesi ile icra hizmetlerinin ve icra tedbirlerinin etkililiği, mahkeme kararlarının etkin şekilde<br />
uygulanmasına katkıda bulunmaktadır ve <strong>Avrupa</strong> İnsan Hakları Sözleşmesinin 6 ncı maddesi bağlamında<br />
adaletin ne denli adil biçimde dağıtıldığını değerlendirmekte kullanılabilecek bir göstergedir.<br />
İcra memurlarının statüsü farklı üye ülke ve birimlerde ciddi farklılıklar göstermektedir. Hâkimlerin icra<br />
prosedüründe rolü bulunmakla birlikte, bu rol çoğunlukla prosedürün denetimiyle sınırlı kalmaktadır.<br />
İcra memurlarının sağlıklı ve uygun eğitim almaları ve yeterli niteliğe haiz olmaları, bir yandan icra işlemlerini<br />
etkin ve sağlıklı biçimde uygulamaları, diğer yandan ise temel hak ve bireysel özgürlükleri korumaları bakımından<br />
hayati öneme sahiptir. Dolayısıyla icra memurlarının faaliyetlerinin kontrolü, hem yürütülen işlemleri<br />
yasalara uygun olup olmadığının hem de icra memurlarının gerekli fırsatları değerlendirip değerlendirmediğinin<br />
tespiti açısından gereklidir. CEPEJ bu konuda destek olmak amacıyla kısa süre önce <strong>Avrupa</strong> İcra Standartlarını<br />
3 yayımlamıştır.<br />
3 (<strong>Avrupa</strong> Konseyinin İcra Hakkında Mevcut Önerisinin Daha İyi Uygulanmasına Dair CEPEJ(2009)11REV2 Sayılı Rehber).<br />
291
292
14. BÖLÜM NOTERLER<br />
Noter, devlet tarafından irade özgürlüğünün sağlanması ve bireylerin haklı çıkarlarının korunmasıyla görevlendirilen<br />
yasal yetkilidir. Noterin imzası, yasal eylemlere resmiyet kazandırır. Ayrıca noterlerin basit doğrulama<br />
eylemlerini aşan görevleri de vardır. Nitekim noterler vatandaşlara hukuki belgelerin kabulüne ilişkin farklı<br />
seçenekler sunar ve bunların sonuçları hakkında tavsiyelerde bulunurlar.<br />
Yasal güvenliğin teminatı olan noterler, taraflar arasındaki uyuşmazlıkların azaltılmasına katkıda bulunmaya<br />
yönelik önemli bir rol oynayabilirler. Bu görevi yerine getiren bir noter, önleyici adaletin önde gelen<br />
bir aktörüdür. İşte CEPEJ’in bu mesleği değerlendirmesi bu açıdandır. CEPEJ ayrıca noterlerin farklı ülke veya<br />
birimlerde sosyal ve ekonomik alanlar gibi başka alanlarda da müdahil olabileceğinin farkındadır.<br />
Noter genel olarak işlemlerin alınması, imza ve teyitlerin onaylanması, delil temin edilmesi, belgelerin<br />
doğruluğunun kontrolü ve bazı ülkelerde davalarda mahkeme celplerinin gönderilmesi ve ya da mahkeme<br />
kararlarının icrasından sorumludur.<br />
14.1 Noterlerin statüsü, sayıları ve işlevleri<br />
Noterlik kurumu üye ülkelerde son derece yaygındır. Bu soruya cevap veren 46 ülke veya birim arasından<br />
yalnızca Sırbistan hukuk sisteminde noterliğin ayrı bir meslek olarak yer almadığını bildirmiştir.<br />
Ülke veya birimlerin çoğunda (22) noterler kamu mercilerinin belirlediği serbest meslek erbabı olarak faaliyet<br />
göstermektedirler. Bu da bir kamu kurumunun denetiminde olsalar da bağımsız faaliyet gösterebildikleri<br />
anlamına gelmektedir. Bunun ardından en yaygın statü (17 ülke veya birim) noterlerin kamu kuruluşu<br />
olarak faaliyet göstermesidir. Danimarka, İtalya, Polonya, İspanya ve İsviçre’de noterler farklı bir statüdedir.<br />
Danimarka’da belediye mahkemeleri noter görevini yaparlar. Polonya ve İspanya’da noterlerin konumu kamu<br />
görevlilerin konumuna benzerdir. BK-Kuzey İrlanda noterlerin bütünüyle özel statüde olup herhangi bir kamu<br />
merciinin denetimine tabi olmadığı yegane birimdir.<br />
Şekil 14.1 Noterlerin statüsü (S173)<br />
NOTERLERİN STATÜSÜ<br />
Kamu mercilerinin belirlediği serbest meslek sahibi (22 ülke)<br />
Kamu sektörü (14 ülke)<br />
Diğer (4 ülke)<br />
Karma (3 ülke)<br />
Noterlik kurumu yoktur (1 ülke)<br />
Özel sektör; kamu mercilerinin denetimi yoktur<br />
Veri temin edilmemiştir<br />
<strong>Avrupa</strong> Konseyi üye devleti değildir<br />
Andora ve Malta: Kamu. Monako: Kamu mercileri denetiminde özel meslek. San Marino: Veri temin edilmemiştir.<br />
293
Tablo 14.2 2006 ve 2008 yıllarında noterlerin statüsü ve sayısı (S173). 2006 ve 2008 yılları arasındaki<br />
değişim (%)<br />
Kamu mercilerinin<br />
Toplam sayı<br />
belirlediği serbest<br />
(hesaplanmış<br />
2006-<br />
Özel<br />
meslek erbabı Kamu Diğer<br />
toplam)<br />
2008<br />
Ülke<br />
(%)<br />
2006 2008 2006 2008 2006 2008 2006 2008 2006 2008<br />
Arnavutluk 327 319 327 319 -2.4<br />
Andora 4 4 4 4 0.0<br />
Ermenistan 71 73 71 73 2.8<br />
Avusturya 478 490 478 490 2.5<br />
Azerbaycan 159 149 159 149 -6.3<br />
Belçika 1 239 1 235 1 239 1 235 -0.3<br />
Bosna Hersek 159 VY VY 159<br />
Bulgaristan 526 605 526 605 15.0<br />
Hırvatistan 259 308 259 308 18.9<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi VY VY VY VY<br />
Çek Cumhuriyeti 450 451 450 451 0.2<br />
Danimarka VY VY VY VY<br />
Estonya 100 100 100 100 0.0<br />
Finlandiya VY VY VY VY<br />
Fransa 8 645 8 856 8 645 8 856 2.4<br />
Gürcistan 224 235 235 224 -4.7<br />
Yunanistan VY VY VY VY<br />
Macaristan 313 314 313 314 0.3<br />
İzlanda 24 24 24 24 0.0<br />
İrlanda 162 VY VY 162<br />
İtalya VY VY VY VY<br />
Letonya 131 125 131 125 -4.6<br />
Litvanya 251 267 251 267 6.4<br />
Lüksemburg 36 36 36 36 0.0<br />
Malta VY VY VY VY<br />
Moldova 283 282 283 282 -0.4<br />
Monako 3 3 3 3 0.0<br />
Karadağ VY VY VY VY<br />
Hollanda 1 473 3 662 1 473 1 478 0.3<br />
Norveç 76 76 76 76 0.0<br />
Polonya 1 773 1 871 1 773 1 871 5.5<br />
Portekiz 351 410 31 22 382 432 13.1<br />
Romanya VY 2 119 VY 2 119<br />
Rusya Federasyonu 7 226 VY 139 VY VY 7 365 VY<br />
San Marino VY<br />
Sırbistan UD UD<br />
Slovakya 324 325 324 325 0.3<br />
Slovenya 91 98 91 98 7.7<br />
İspanya 2 857 3 212 2 857 3 212 15.7<br />
İsveç 156 156<br />
İsviçre 896 1 133 619 604 280 1 515 2 017 33.1<br />
Makedonya 126 143 126 143 13.5<br />
Türkiye 1 578 1 473 1 473 1 578 7.1<br />
Ukrayna 3 897 1 288 5 185 VY<br />
BK-İngiltere ve Galler 830 900 900 830 -7.8<br />
BK-Kuzey İrlanda 27 VY 27 VY<br />
BK-İskoçya VY VY VY VY<br />
Yorumlar<br />
Hollanda: 2.184 “kıdemsiz noter” nihai hesaplamaya dâhil edilmemiştir.<br />
İsviçre: Birçok kantonda noterlik ve avukatlık mesleklerinin birleştirilmiş olması mümkündür. “Diğer” başlığı altındaki<br />
280 noter Grison Kantonunda faaliyet göstermektedir.<br />
BK-İngiltere ve Galler: Noterlerin avukat olması zorunludur. Fakat tüm avukatlar noter değildir.<br />
294
Toplam noter sayıları 2006 ve 2008 yılları arasında genel olarak sabit kalmış veya artış göstermiştir. Bulgaristan,<br />
Hırvatistan, Portekiz, İspanya, İsviçre ve Makedonya’da %10’un üzerinde önemli bir artış meydana<br />
gelmiştir. Portekiz’de noterlerin statüsüne dair bir reform uygulanmaktadır. İsviçre’deki değişim yüzdesini değerlendirirken<br />
temkinli olunmalıdır, çünkü noter sayılarının hesaplanmasında 2006 ve 2008 yıllarında dikkate<br />
alınan kanton sayıları farklıdır.<br />
Şekil 14.3 2008 yılında 100.000 ülke sakini başına noterlerin sayısı (S173)<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
Norveç<br />
İsveç<br />
Azerbaycan<br />
Türkiye<br />
Ermenistan<br />
Macaristan<br />
İrlanda<br />
Portekiz<br />
Bosna Hersek<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Andora<br />
Slovenya<br />
Polonya<br />
Gürcistan<br />
Letonya<br />
Avusturya<br />
Slovakya<br />
Hırvatistan<br />
Makedonya<br />
İspanya<br />
Lüksemburg<br />
Estonya<br />
İzlanda<br />
Moldova<br />
Bulgaristan<br />
Litvanya<br />
Hollanda<br />
Monako<br />
Romanya<br />
Arnavutluk<br />
Belçika<br />
Fransa<br />
İsviçre<br />
1,5<br />
1,6 <strong>Avrupa</strong> Ortalaması: 100.000<br />
1,7 kişi başına 6.6 noter<br />
1,7<br />
2,2 <strong>Avrupa</strong> Ortancası: 100.000<br />
2,3 kişi başına 5.9 noter<br />
3,1<br />
3,7<br />
4,1<br />
4,1<br />
4,3<br />
4,7<br />
4,8<br />
4,9<br />
5,1<br />
5,5<br />
5,9<br />
6,0<br />
6,9<br />
7,0<br />
7,1<br />
7,3<br />
7,5<br />
7,5<br />
7,9<br />
7,9<br />
7,9<br />
9,0<br />
9,6<br />
9,8<br />
10,1<br />
11,6<br />
13,9<br />
26,2<br />
0,0 10,0 20,0 30,0<br />
2008 itibariyle cevap veren ülke veya birimlerde 100.000 kişi başına 6 noter bulunmaktadır.<br />
<strong>Avrupa</strong>’da noterlerin statülerinde ve rollerinde görülen çeşitlilik göz önünde tutulduğunda, üye ülkeler<br />
arasında karşılaştırmalar yapmak uygun olmayacaktır. Sözgelimi, İsviçre’de noter sayısının çok yüksek olması,<br />
birçok kantonda avukatlıkla noterliğin bir arada yürütülebilmesinden kaynaklanmaktadır. Ayrıca, faal noterlerin<br />
statüsü (şekil 14.1) ile sayısı arasında ilişki kurmak mümkün değildir.<br />
295
Şekil 14.4 Noterlerin işlevleri – Ülke/birim sayısı (S174)<br />
45<br />
30<br />
44<br />
15<br />
27 26<br />
19<br />
0<br />
Hukuki belgeleri onaylama Hukuki işlemler Hukuki görüş Diğer<br />
Diğer sektörlerde olduğu üzere, noterlerin işlevleri de ülkeler veya birimler arasında ciddi oranda değişiklik<br />
göstermektedir.<br />
Noterlerin ana görevi hiç kuşkusuz hukuki belgelerin onaylanmasıdır (cevap veren ülke veya birimlerin<br />
%100’ünde). Ülke veya birimlerin yarısından fazlasında (27) noterler hukuk davaları çerçevesinde de işlevler<br />
görmektedirler. 26 ülke veya birimde ise hukuki görüş verme yetkileri bulunmaktadır. Son olarak, 19 ülke veya<br />
birim noterlerinin “diğer” kategorisinde başka işlevleri bulunduğunu belirtmiştir. Sözgelimi, noterler üçüncü<br />
şahıslara teslim edilmek üzere emaneten (Hırvatistan, Çek Cumhuriyeti, Estonya, Gürcistan, Litvanya, Moldova,<br />
Karadağ, Slovenya, Makedonya) veya teminat için (Letonya) para veya başka meta kabul edebilmektedirler.<br />
Noterler bazı ülke veya birimlerde (Hırvatistan, Finlandiya, Litvanya, Moldova, Norveç, Romanya)<br />
fatura, çek ve senetlerle ilgili şikayetlere de bakabilmektedirler. Diğer bazı ülke veya birimlerde vasiyeti yerine<br />
getirme görevlisi, tereke idarecisi (Bulgaristan, Slovakya) veya konkordato tasfiye görevlisi (Çek Cumhuriyeti,<br />
Estonya) olarak da işlev görmektedirler. Gayrimenkul işlemleri ve şirket işleriyle ilgili çeşitli hizmetler<br />
sunmakta (Arnavutluk, Avusturya, Hırvatistan, Fransa, Hollanda) ve farklı ticari faaliyetler yürütmektedirler<br />
(İsviçre). Belçika’da noterler mülk satışlarında, kira ve ipotek işlemlerinde yetkilidirler. Estonya’da noterler<br />
açık artırmalı satışları düzenleyip tasdik etmektedirler. Gürcistan’da yasadışı gelirlerin tespiti ve önlenmesi<br />
amacıyla izleme hizmetlerini yürütmektedirler. Malta’da Yurtiçi Gelirler Komisyonu adına devlet vergilerini<br />
tahsil etmektedirler.<br />
Noterlerin görevi yalnızca 8 ülkede hukuki belgelerin onaylanmasıyla sınırlıdır (Güney Kıbrıs Rum Yönetimi,<br />
Yunanistan, Danimarka, İrlanda, Portekiz, Türkiye, BK-Kuzey İrlanda, BK-İskoçya).<br />
296
Şekil 14.5 Noterlerin işlevleri (S174)<br />
NOTERLERİN İŞLEVLERİ<br />
(1) = 12 ülke<br />
(2) = 11 ülke<br />
(3) = 9 ülke<br />
(6) = 4 ülke<br />
(4) = 3 ülke<br />
(5) = 3 ülke<br />
(7) = 2 ülke<br />
Noterlik kurumu bulunmamaktadır<br />
Veri temin edilmemiştir<br />
<strong>Avrupa</strong> Konseyi üye devleti değildir<br />
Andora ve Monako: Onaylama ve hukuki görüş (haritada turuncu renkle işaretlenmiştir). Malta: Onaylama, hukuki<br />
işlemler ve “diğer” görevler (haritada mor renkle işaretlenmiştir). San Marino: Veri temin edilmemiştir.<br />
Haritadaki renklerin temsil ettiği kategoriler:<br />
(1) Onaylama, hukuki işlemler, hukuki görüş ve “diğer” görevler = 12 ülke veya birim. İsviçre’de noterlerin<br />
hukuki işlemler çerçevesinde herhangi bir görevleri bulunmasa da bu ülke bu grupta yer almaktadır.<br />
(haritada kırmızı renkle işaretlenmiştir)<br />
(2) Onaylama, hukuki işlemler, hukuki görüş = 11 ülke. (haritada mavi renkle işaretlenmiştir)<br />
(3) Onaylama= 9 ülke veya birim. (haritada yeşil renkle işaretlenmiştir)<br />
(4) Onaylama ve “diğer” görevler = 4 ülke. (haritada sarı renkle işaretlenmiştir)<br />
(5) Onaylama ve hukuki görüş = 3 ülke. (haritada turuncu renkle işaretlenmiştir)<br />
(6) Onaylama, hukuki işlemler ve “diğer” görevler = 3 ülke. (haritada mor renkle işaretlenmiştir)<br />
(7) Onaylama ve hukuki işlemler = 2 ülke. (haritada lavanta mavisi rengiyle işaretlenmiştir)<br />
297
14.2 Noterlik mesleğinin denetimi<br />
Tablo 14.6 2008 yılında noterlerin denetiminden ve kontrolünden sorumlu merciler (S176)<br />
Arnavutluk<br />
Ermenistan<br />
Avusturya Azerbaycan<br />
Bosna Hersek<br />
Bulgaristan<br />
Hırvatistan<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Estonya<br />
Finlandiya<br />
Fransa<br />
Gürcistan<br />
Yunanistan<br />
İzlanda<br />
İtalya<br />
Letonya<br />
Litvanya<br />
Lüksemburg<br />
Moldova<br />
Karadağ<br />
Hollanda<br />
Polonya<br />
Portekiz<br />
Romanya<br />
Slovakya<br />
Slovenya<br />
İspanya<br />
Makedonya<br />
Türkiye<br />
<strong>Adalet</strong> Bakanlığı<br />
(28 ülke)<br />
%69<br />
Andora<br />
Avusturya<br />
Belçika<br />
Bosna Hersek<br />
Bulgaristan<br />
Hırvatistan<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Estonya<br />
Fransa<br />
Letonya<br />
Litvanya<br />
Lüksemburg<br />
Malta<br />
Karadağ<br />
Hollanda<br />
Polonya<br />
Portekiz<br />
Romanya<br />
Rusya Federasyonu<br />
Slovakya<br />
Slovenya<br />
İsviçre<br />
Makedonya<br />
Türkiye<br />
BK-Kuzey İrlanda<br />
BK-İskoçya<br />
Meslek örgütü<br />
(26 ülke)<br />
%62<br />
Andora<br />
Avusturya<br />
Bulgaristan<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Danimarka<br />
Fransa<br />
Macaristan<br />
Letonya<br />
Litvanya<br />
Lüksemburg<br />
Moldova<br />
Karadağ<br />
Polonya<br />
Romanya<br />
Rusya Federasyonu<br />
Slovenya<br />
İsviçre<br />
Hâkim<br />
(17 ülke)<br />
%40<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi<br />
Finlandiya<br />
İrlanda<br />
Lüksemburg<br />
Monako<br />
Hollanda<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
BK-Kuzey İrlanda<br />
Diğer<br />
(8 ülke)<br />
%19<br />
Andora<br />
Belçika<br />
Fransa<br />
Yunanistan<br />
Lüksemburg<br />
Rusya Federasyonu<br />
Türkiye<br />
Savcı<br />
(7 ülke)<br />
%17<br />
Noterlerin kontrolü ve denetimi genellikle birden fazla merci tarafından paylaşılmaktadır. <strong>Avrupa</strong> devletlerinde<br />
bu yetkiye sahip ana merci <strong>Adalet</strong> Bakanlığıdır (cevap veren ülke veya birimlerden 29’unda). Ülke veya<br />
birimlerin yarısından fazlasında (26) bu sorumluluk meslek örgütlerine verilmiştir. İlgili ülke veya birimlerin<br />
üçte birinde (17) denetimden hâkimler sorumludur. Denetim yetkisinin savcıya veya “diğer mercilere” verildiği<br />
ülke veya birimlerin sayısı yukarıda anılan mercilere oranla sınırlıdır.<br />
Bazı ülkelerde denetim ve kontrol düzenli olarak ve bazen de şikayet üzerine uygulanmaktadır (Bulgaristan,<br />
Fransa, Moldova, Makedonya).<br />
Litvanya ve Makedonya’da Noter Odası da <strong>Adalet</strong> Bakanlığının kontrol ve denetimine tabidir.<br />
BK-Kuzey İrlanda’da (noterler serbest meslek erbabı olup kamu mercilerinin denetiminden varestedirler)<br />
ve Norveç’te noterlerin denetim ve kontrolünden sorumlu herhangi bir merci bulunmamaktadır.<br />
298
Tablo 14.7 2008 yılında noterlerin denetim ve kontrolünden sorumlu merciler 2008 (S176)<br />
Ülke<br />
Meslek<br />
örgütü<br />
Hâkim<br />
<strong>Adalet</strong><br />
Bakanlığı Savcı Diğer<br />
Merci<br />
sayısı<br />
Arnavutluk 1<br />
Andora 3<br />
Ermenistan 1<br />
Avusturya 3<br />
Azerbaycan 1<br />
Belçika 2<br />
Bosna Hersek 2<br />
Bulgaristan 3<br />
Hırvatistan 2<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi İçişleri Bakanlığı 1<br />
Çek Cumhuriyeti 3<br />
Danimarka 1<br />
Estonya 2<br />
Finlandiya<br />
İçişleri Bakanlığı, <strong>Adalet</strong> Bakanlığı, Baş Hâkim ve<br />
Parlamento Ombudsmanı<br />
5<br />
Fransa 4<br />
Gürcistan 1<br />
Yunanistan 2<br />
Macaristan 1<br />
İzlanda 1<br />
İrlanda Baş Hâkim 1<br />
İtalya 1<br />
Letonya 3<br />
Litvanya 3<br />
Lüksemburg Fiillerin Şekli Yasallığının Kayıt ve Kontrolü İdaresi 5<br />
Malta 1<br />
Moldova 2<br />
Monako<br />
Commission de contrôle des études notariales<br />
(soruşturma kurulu)<br />
1<br />
Karadağ 3<br />
Hollanda Bureau Financieel Toezicht (disiplin kurulu) 3<br />
Polonya 3<br />
Portekiz 2<br />
Romanya 3<br />
Rusya Federasyonu 3<br />
Slovakya 2<br />
Slovenya 3<br />
İspanya 1<br />
İsviçre 2<br />
Makedonya 2<br />
Türkiye 3<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
Canterbury Başpiskoposluğu Fakülte Ofisi (1<br />
Ocak 2010 tarihine kadar)<br />
1<br />
BK-Kuzey İrlanda Lord Baş Hâkim 1<br />
BK-İskoçya 1<br />
26 ülke 17 ülke 29 ülke 7 ülke 8 ülke<br />
299
Yorumlar<br />
Finlandiya: Sorumluluk yasal konularda <strong>Adalet</strong> Bakanlığına, genel konularda ise İçişleri Bakanlığına aittir. Kamu statüsündeki<br />
noterler ayrıca Baş Hâkim ve Parlamento Ombudsmanı tarafından da denetlenir.<br />
İrlanda: Noterleri Baş Hâkim tayin etmektedir.<br />
Lüksemburg: Noterlerin ürettikleri işlerin şekli hesap verebilirliğinden Tescil ve Meslek Dalları İdaresi sorumludur.<br />
Hollanda: “Financieel Toezicht Bureau” adlı disiplin kurulu, noterlerin mali durumlarını ve idaresini soruşturur.<br />
BK İngiltere ve Galler: Noterlik mesleğine kabul ve meslek düzenlemesi, Canterbury Başpiskoposluğu Fakülte Ofisinin<br />
sorumluluğundadır.<br />
BK: Kuzey İrlanda: Lord Baş Hâkim noterlerin tayini ve görevden alınmaları konusunda yetkilidir. Meslek kurallarından<br />
Kuzey İrlanda Noterlik Okulu sorumludur.<br />
300
15. BÖLÜM MAHKEME TERCÜMANLARI<br />
Mahkeme tercümanları, mahkemenin resmi dilini anlayamayan ve/veya konuşamayan kimselerin adalete<br />
erişimini sağlamada asli bir işleve sahiptirler. AİHM’nin adil yargılanma ve silahların eşitliği ilkeleri, kişinin<br />
mahkeme işlemlerini anlama ve bu işlemlere aktif biçimde katılma hakkını, sunulan kanıtlar hakkında bilgi<br />
edinme hakkını ve böylelikle gerekli gördüğü gözlemlerini cevap niteliğinde dile getirme ve savunma sistemini<br />
düzenleme hakkını kapsar. <strong>Avrupa</strong> Konseyi üye devletlerinde olduğu gibi farklı dillerin kullanıldığı ortamlarda<br />
bu husus daha da önem kazanmaktadır.<br />
Bu yüzden, mahkeme tercümanlığı mesleği ilk kez 2010 Raporu’nda değerlendirmeye dâhil edilmiştir.<br />
15.1 Mahkeme tercümanlarının sayısı<br />
Monako haricinde bütün ülkelerde mahkeme tercümanları bulunmaktadır. Ancak, mahkeme tercümanlarının<br />
toplam sayısıyla ilgili bilgi temin edebilen ülkelerin sayısı çok azdır. İsveç yalnızca 2009 yılına ait rakamları<br />
verebilmiş ve bu rakamlarda yeminli hukuk tercümanları ile diğer yetkili tercümanlar arasında ayrıma<br />
gitmiştir. Ayrıca, İsviçre’den gelen toplam sayı, mevcut 26 kantondan 5’ine aittir. Dolayısıyla, ülkeler arasında<br />
karşılaştırma yaparken temkinli olmak gereklidir.<br />
Tablo 15.1 Yeminli mahkeme tercümanlarının sayısı (S179)<br />
Ülke<br />
Yeminli mahkeme tercümanlarının mutlak sayısı<br />
Avusturya 820<br />
Bosna Hersek 576<br />
Hırvatistan 1 978<br />
Çek Cumhuriyeti 550<br />
Fransa 3 000<br />
İzlanda 74<br />
Litvanya 107<br />
Lüksemburg 288<br />
Karadağ 264<br />
Hollanda 3 270<br />
Romanya 24 902<br />
Sırbistan 2 300<br />
Slovakya 683<br />
Slovenya 600<br />
İsviçre 843<br />
Makedonya 3 161<br />
Şekil 15.2 Profesyonel hâkim başına yeminli mahkeme tercümanı sayısı (S179)<br />
7<br />
6<br />
5<br />
4<br />
3<br />
2<br />
1<br />
0<br />
Profesyonel hâkim başına tercüman ortalaması: 1.4<br />
Profesyonel hâkim başına tercüman ortancası: 0.8<br />
0,1 0,2<br />
0,5 0,5 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1,1 1,1<br />
1,5 1,6 1,6<br />
4,8<br />
6,0<br />
Litvanya<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Slovakya<br />
Avusturya<br />
Fransa<br />
Slovenya<br />
Bosna Hersek<br />
İsviçre<br />
Sırbistan<br />
Hırvatistan<br />
Karadağ<br />
Hollanda<br />
Lüksemburg<br />
İzlanda<br />
Makedonya<br />
Romanya<br />
Makedonya ve Romanya’da mahkeme tercümanlarının sayısı (mutlak ve hâkim başına sayılar) çok yüksektir.<br />
Romanya’da bu durumun nedeni, önceden mahkeme tercümanlarının sayısının yetersiz olması nedeniyle<br />
301
2007 yılında çıkarılan bir kanunla mahkeme tercümanlığının teşvik edilmesidir. Romanya ayrıca bu konuda<br />
belgelendirilen tercümanların hepsinin mesleklerini icra etmediklerini de bildirmiştir. Aynı durum muhtemelen<br />
Makedonya için de geçerlidir.<br />
15.2 Mahkeme tercümanlarının unvanı, işlevleri ve niteliklerii<br />
Şekil 15.3 Mahkeme tercümanlarının unvanı ve işlevleri (S177, S178)<br />
MAHKEME TERCÜMANLARININ UNVANI VE İŞLEVLERİ<br />
Mahkeme tercümanlığı unvanı mahfuzdur ve işlevi düzenlenmiştir (22 ülke)<br />
Mahkeme tercümanlığı unvanı mahfuz değildir ve işlevi düzenlenmemiştir (14 ülke)<br />
Mahkeme tercümanlığı unvanı mahfuz değildir fakat işlevi düzenlenmiştir (8 ülke)<br />
Mahkeme tercümanlığı unvanı mahfuzdur fakat işlevi düzenlenmemiştir (2 ülke)<br />
Veri temin edilmemiştir<br />
<strong>Avrupa</strong> Konseyi üye devleti değildir<br />
Andora: Mahkeme tercümanlığı unvanı mahfuzdur ve işlevi düzenlenmiştir. Malta, Monako ve San Marino: Mahkeme<br />
tercümanlığı unvanı mahfuz değildir ve işlevi düzenlenmemiştir.<br />
Yorum<br />
İsviçre: 26 kantondan 6’sında mahkeme tercümanlığı işlevi düzenlenmiştir, fakat hiçbir kantonda unvan mahfuz değildir.<br />
Mahkeme tercümanlarının işlevleri birçok ülke veya birimde düzenlenmiştir. Mahkeme tercümanlığı unvanı<br />
cevap veren ülkelerin yarısından fazlasında mahfuzdur. 14 ülke veya birimde unvan korunması veya işlevlerle<br />
ilgili düzenleme söz konusu değildir.<br />
302
Şekil 15.4 Mahkeme tercümanlarının unvanı ve işlevleri – ülke veya birim sayısı (S177, S178)<br />
35<br />
30<br />
25<br />
20<br />
15<br />
10<br />
5<br />
24<br />
30<br />
14<br />
0<br />
Unvan mahfuzdur İşlev düzenlenmiştir Unvan mahfuz değildir ve işlev<br />
düzenlenmemiştir<br />
Tablo 15.5 Mahkeme tercümanlarının adli işlemleri ilgilendiren niteliklerine dair bağlayıcı hükümler (S180)<br />
Arnavutluk<br />
Ermenistan<br />
Avusturya<br />
Belçika<br />
Bosna Hersek<br />
Hırvatistan<br />
Çek Cumhuriyeti<br />
Estonya<br />
Gürcistan<br />
İzlanda<br />
Litvanya<br />
Lüksemburg<br />
Karadağ<br />
Hollanda<br />
Polonya<br />
Romanya<br />
San Marion<br />
Slovakya<br />
Slovenya<br />
Makedonya<br />
BK-Kuzey İrlanda<br />
BK-İskoçya<br />
Evet (22 ülke)<br />
%48<br />
Andora<br />
Azerbaycan<br />
Bulgaristan<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi<br />
Danimarka<br />
Finlandiya<br />
Fransa<br />
Yunanistan<br />
Macaristan<br />
İrlanda<br />
İtalya<br />
Letonya<br />
Malta<br />
Moldova<br />
Monako<br />
Norveç<br />
Portekiz<br />
Rusya Federasyonu<br />
Sırbistan<br />
İspanya<br />
İsveç<br />
İsviçre*<br />
Türkiye<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
Hayır (24 ülke)<br />
%52<br />
Yorum<br />
İsviçre: 26 kantondan yalnızca 2’si mahkeme tercümanlığının gerektirdiği niteliklerle ilgili hükümler bulunduğunu<br />
bildirmiştir.<br />
22 ülke veya birimde mahkeme tercümanlarının nitelikleri ile ilgili bağlayıcı hükümler mevcuttur. Bu hükümler<br />
genellikle yasayla belirlenmektedir (Arnavutluk, Avusturya, Hırvatistan, Çek Cumhuriyeti, Gürcistan,<br />
İzlanda, Litvanya, Lüksemburg, Polonya, Romanya, Slovakya, Slovenya). BK-İngiltere ve Galler’de kayıtlı<br />
tercümanlar Ulusal Kamu Hizmeti Veren Tercümanlar Tescil Bürosu’nun belirlediği meslek kurallarına tabidirler.<br />
BK-Kuzey İrlanda’da tercümanlar çalıştıkları kurumun meslek kurallarına ve Kuzey İrlanda Mahkemeler<br />
Kurumu ile tercümanlık kurumu arasında mutabık kalınan Görev Tanımına tabidirler.<br />
Tercümanlar birçok ülke veya birimde beceri düzeylerinin belirlenmesi ve değerlendirilmesi için sınava girmek<br />
zorundadırlar (Bosna Hersek, Hırvatistan, Polonya, San Marino, BK-Kuzey İrlanda). Genellikle belirli bir<br />
303
deneyim süresi de aranmaktadır (Avusturya, Slovakya). Ayrıca, yüksek düzeyde gizlilik ve yapılan tercümenin<br />
anlaşılır ve net olması gereklidir (Arnavutluk, Estonya). Tercüme hizmetlerinde yüksek kalitenin sağlanması<br />
amacıyla bazen bu kriterlerin birden fazlası veya tümü birden istenmektedir.<br />
15.3 Mahkeme tercümanlarının mahkemelerce seçilmesi<br />
Mahkeme tercümanlarının seçiminden genellikle mahkemeler sorumludur (30 ülke veya birim). Mahkeme<br />
tercümanlığına giriş yöntemleri farklılık göstermektedir. Bazı ülkelerde tercümanları işe alma ve atama yetkisi<br />
mahkemelere aittir. Diğer bazı ülkelerde mahkeme belirli bir mahkeme işlemi için belirli bir tercümanı seçme<br />
yetkisine sahiptir.<br />
Tablo 15.6 Mahkeme tercümanlarının mahkemelerce seçilmesi (S181)<br />
Mahkeme tercümanlarının mahkemelerce işe alınıp atandığı<br />
ülke veya birimler<br />
Avusturya<br />
Bosna Hersek<br />
Hırvatistan<br />
Çek Cumhuriyeti (<strong>Adalet</strong> Bakanı tarafından yetki verilmişse)<br />
Fransa<br />
Letonya (kendi tercümanları için Yüksek Mahkeme)<br />
Polonya<br />
BK-İngiltere ve Galler (mahkeme tercümanları reddedebilir)<br />
Mahkemenin tercümanı belirli bir mahkeme işlemi için seçtiği<br />
ülke veya birimler<br />
Avusturya<br />
Belçika<br />
Bosna Hersek<br />
Hırvatistan<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi (ceza davalarında)<br />
Danimarka<br />
Fransa<br />
Letonya<br />
Malta<br />
Karadağ<br />
Hollanda<br />
Slovakya<br />
Slovenya<br />
İsviçre (15 kantonda)<br />
BK-İskoçya<br />
14 ülke veya birimde mahkemelere mahkeme tercümanlarını seçme sorumluluğu verilmemiştir: Andora,<br />
Azerbaycan, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi, Macaristan, İzlanda, Lüksemburg, Moldova, San Marino, Sırbistan,<br />
Slovenya, İspanya, İsveç, Makedonya ve BK-Kuzey İrlanda. Bu ülkelerin çoğunda mahkeme tercümanlarının<br />
seçiminden <strong>Adalet</strong> Bakanlığı sorumludur. İrlanda’da Mahkemeler Yönetimi tercüman temini için özel<br />
bir firma ile anlaşma yapmıştır. İsveç’te Ulusal Emniyet Kurulu mahkemeler de dâhil bütün devlet kurumları<br />
adına tercümanlık hizmetleri vermektedir.<br />
Yeminli mahkeme tercümanlarının resmi bir listeyle atanmasına sık rastlanmaktadır (Avusturya, Hırvatistan,<br />
Fransa, Polonya, Slovakya, İsviçre’de 8 kanton). Bu liste genellikle kamuoyuna ilan edilmektedir.<br />
15.4 Eğilimler ve sonuçlar<br />
Mahkeme tercümanlığı sisteminin etkin biçimde düzenlenmesi, adil yargılanma ilkesinin ve kaliteli mahkeme<br />
sisteminin bir parçasıdır. <strong>Avrupa</strong>’da etkili yazılı ve sözlü tercüme hizmetlerine erişime ve tercümanlık<br />
hizmetlerinin kalitesine giderek daha fazla önem verilmektedir.<br />
304
16. BÖLÜM YARGI REFORMLARI<br />
<strong>Adalet</strong>in kalitesi, <strong>Avrupa</strong> Konseyi üye devletlerinin bütünü için öncelikli özelliğini korumaktadır. 182 nci<br />
soruya cevap veren (Güney Kıbrıs Rum Yönetimi ve İrlanda dışında) bütün üye ülkeler modern, erişilebilir<br />
ve verimli bir yargı sistemi tesis edebilmek için çok çeşitli kurumsal reformlar ve mevzuat reformları yapmaktadırlar.<br />
Aşağıda özetlenen bu değişiklikler geniş bir yelpazeyi kapsamaktadır: (kapsamlı) reform planları,<br />
mahkemeler ve hâkimler, savcılık, mahkemelerin yönetimi ve çalışma yöntemleri; hukuk, ceza hukuku ve idare<br />
hukuku alanlarında reformlar, yargının verimliliği ve dava yığılmaları, adli yardım ve diğer alternatif uyuşmazlık<br />
çözümü yöntemleri, adli eğitim, adalet okulları vb.<br />
Bu reformlarla ilgili daha ayrıntılı bilgi için, www.coe.int/cepej adresinden ülke profillerine ve ülkelerin bu<br />
Değerlendirme kapsamında verdikleri cevaplara müracaat edilebilir.<br />
(KAPSAMLI) REFORM PLANLARI<br />
AZERBAYCAN Yargı Modernizasyonu Projesi (Dünya Bankası tarafından finanse edilmektedir)<br />
BOSNA HERSEK <strong>Adalet</strong> Sektörü Reform <strong>Strateji</strong>si (2008-2012)<br />
HIRVATİSTAN Yargı Reform <strong>Strateji</strong>si 2008 Eylem Planı<br />
Gözden Geçirilmiş Yargı Reformu <strong>Strateji</strong>si (2010 sonuna kadar)<br />
GÜRCİSTAN Yargı bağımsızlığını artırmaya dönük sürekli reformlar<br />
LETONYA Yargıyı Geliştirme Rehberi 2009-2015<br />
LİTVANYA<br />
Mahkemelerin yeniden yapılandırılması reformu<br />
LÜKSEMBURG Modern, etkin ve erişilebilir yargı için 2009 Hükümet Programı<br />
KARADAĞ<br />
2007-2012 Yargı Reformu <strong>Strateji</strong>si ve Eylem Planı<br />
RUSYA<br />
FEDERASYONU<br />
SAN MARİNO<br />
SIRBİSTAN<br />
İSPANYA<br />
MAKEDONYA<br />
TÜRKİYE<br />
BK-KUZEY İRLANDA<br />
“Yargı Sisteminin Geliştirmesi”ne yönelik 2007-2011 Federal Hedef Programı: mahkemelerin<br />
şeffaflığının ve erişilebilirliğinin artırılması, halkın adalete duyduğu güvenin<br />
güçlendirilmesi, arabuluculuk yönteminin kullanılmasının yaygınlaştırılması, bilgi ve<br />
iletişim teknolojilerinin kullanımının geliştirilmesi. Programın 2012 yılına kadar uzatılması<br />
konusu görüşülmektedir.<br />
Yargı sistemi reformu (öngörülmektedir)<br />
Yargı Reformu: Yeni yargı ağı, kurumları ve mekanizmaları<br />
2009-2012 <strong>Adalet</strong> Sisteminin Modernizasyonu <strong>Strateji</strong>si<br />
Yargı Reformu <strong>Strateji</strong>si ve Eylem Planı<br />
Reform İzleme Konseyi kurulmuştur<br />
2009 Yargı Reformu <strong>Strateji</strong>si ve Eylem Planı<br />
Yargıda yetki devri çalışmaları devam etmektedir<br />
BAĞIMSIZLIK VE ŞEFFAFLIK<br />
HIRVATİSTAN<br />
YUNANİSTAN<br />
LETONYA<br />
LÜKSEMBURG<br />
MALTA<br />
MOLDOVA<br />
KARADAĞ<br />
Yargı mesleklerine girmek ve meslekte terfi için nesnel ve şeffaf kriterlerin getirilmesi<br />
Yargı bağımsızlığını güçlendirmeye yönelik önlemler<br />
Yerel (şehir) mahkemelerde ve bölge mahkemelerinde tek ziyaretçi sistemi<br />
Yeni bilgilendirme ve basın hizmetleri birimi (çalışmalar devam etmektedir)<br />
Mesleki Etik Kuralları (onaylanmıştır)<br />
Vatandaşların yargı etiği ile ilgili şikayetlerinin değerlendirilmesine dair Kanunda değişiklik<br />
Yargı organlarının çalışmalarında şeffaflığın güçlendirilmesi (çalışmalar devam etmektedir<br />
Yüksek mahkemede mahkeme uygulamaları bölümünün kurulması.<br />
Yargı Etik Kuralları (kabul edilmiştir)<br />
305
SIRBİSTAN<br />
TÜRKİYE<br />
Kişisel Verilerin Korunmasına Dair Kanun 23.10.2008 tarihinde çıkarılmıştır<br />
Verilerin Korunmasına Dair Kanun tasarısı<br />
Yargı Mensupları Etik Kuralları (öngörülmektedir)<br />
Medya çalışanlarının tarafsızlıkla ilgili farkındalıklarının artırılması<br />
Standart tercüme hizmetleri (öngörülmektedir)<br />
MAHKEMELER VE HÂKİMLER<br />
ARNAVUTLUK<br />
BELÇİKA<br />
BULGARİSTAN<br />
HIRVATİSTAN<br />
DANİMARKA<br />
FRANSA<br />
İTALYA<br />
İRLANDA<br />
LİTVANYA<br />
MOLDOVA<br />
MONAKO<br />
KARADAĞ<br />
RUSYA<br />
FEDERASYONU<br />
MAKEDONYA<br />
SLOVENYA<br />
TÜRKİYE<br />
BK-KUZEY İRLANDA<br />
ARNAVUTLUK<br />
A. YETKİLER VE DÜZENLEME<br />
Mahkeme başkanının rolünde değişiklik (çalışmalar devam etmektedir)<br />
Ulusal Yargı Konferansı Hakkında Kanun tasarısı (Yüksek Yargı Konseyinin seçilmesi)<br />
Mahkeme bölgelerinin yeniden düzenlenmesi (siyasi düzeyde)<br />
Hâkimlerin, savcıların, dedektiflerin, idari yöneticilerin ve idari yönetici yardımcılarının<br />
onaylanmasına dair göstergeler ve usul hakkında kararname (kabul edilmiştir)<br />
Mahkemeler Hakkında Kanunda Değişiklik (2010 sonu)<br />
2007 Mahkeme reformu<br />
İlk derece mahkemelerinin organizasyonu reformu(çalışmalar devam etmektedir)<br />
Hâkim ve savcıların kariyerlerinin birbirinden ayrılması (çalışmalar devam etmektedir)<br />
Yargı Konseyi ve Adli Etik Komitesinin kurulmasına dair taslak mevzuat yayımlanmıştır<br />
Bölge Mahkemesinde yeni aile davaları ile bunlar dışındaki hukuk davaları için ayrı<br />
dava ilerletme rejimleri getirilmiştir<br />
Farklı yargı çevrelerine tek bir yerden idari destek sağlamak amacıyla birleşik mahkeme<br />
bürosunun kurulmasına dair mevzuat çıkarılmıştır<br />
Mahkemelerin yeniden düzenlenmesi reformu (iş yükünün dengelenmesi vb.)<br />
Hâkimlerin statüsüne dair Kanunda ve Disiplin Kurulu Kanununda reform<br />
Hukuk sistemi, hukuki yardım (görüşülmektedir) ve Hakimlik statüsü (çıkarılmıştır)<br />
Mahkemelerle ilgili kanunlarda değişiklik (Anayasa Mahkemesi, yetkiler vb.)<br />
Mahkemelerin düzenlenmesi ve mahkemelerde iş kategorileriyle ilgili Kural Kitabı (kabul<br />
edilmiştir)<br />
Yüksek Mahkemeler: iki ayrı ihtisas dairesinin (organize suçlar vb.) kurulması<br />
“Adli disiplin kurulu” hakkında Anayasa değişikliği yasası (Kasım 2009; 10 Mart 2010<br />
tarihinden bu yana yürürlüktedir); bu yasa ile, yargı organlarının disiplin suçu işleyen<br />
hâkimlerin yetkilerinin iptali hakkındaki kararlarını inceleme yetkisini haiz bir uzman<br />
yargı heyeti oluşturulmuştur<br />
Yeni organların oluşturulması: Mahkeme Konseyi, Savcılık Konseyi, Hâkim ve Savcılar<br />
Eğitim Akademisi, İdari mahkemeler, Gostivar İstinaf mahkemesi, Gostivar Yüksek<br />
Savcılığı, Üsküp Birinci İlk Derece Mahkemesinde organize suç ve yolsuzluk dairesi;<br />
haczedilmiş malların yönetimi kurumu, Yüksek Mahkemede makul yargılama süresi<br />
üzerine çalışacak bir daire<br />
Mahkemeler Yasasında (01.01.2010’dan itibaren geçerli) değişiklik: ihtisas dairesi (organize<br />
ve mali suçlar vb.)<br />
Mahkemelerle (Yargıtay, askeri mahkemeler, yüksek mahkemeler) ilgili kanunlarda<br />
değişiklik<br />
Adli Tıp Kurumunun kapasitesinin güçlendirilmesi<br />
Ulusal Yargı Ağı Projesinin tamamlanması<br />
Yargıda yetki devri (çalışmalar devam etmektedir)<br />
Yerel mahkemelerde daha fazla hukuk davası görülecektir (öngörülmektedir)<br />
B. YAPISAL DEĞİŞİKLİKLER<br />
İdari yargı hakkında taslak kanun (kabul aşamasındadır)<br />
306
ERMENİSTAN<br />
İhtisas mahkemeleri kaldırılmıştır (01.05.2009 itibariyle)<br />
AZERBAYCAN İşlevsel idare mahkemeleri (2010)<br />
BOSNA HERSEK<br />
Republika Srpska’da 1 Mayıs 2010 tarihinde ticaret ihtisas mahkemeleri kurulmuştur<br />
HIRVATİSTAN Mahkeme sayılarının azaltılması: belediye mahkemeleri 108’den 67’ye, kabahatler<br />
mahkemeleri 114’ten 63’e; il mahkemeleri 21’den 15’ ve ticaret mahkemeleri 13’ten<br />
8’e indirilmiştir<br />
İdari mahkemelerin yeniden düzenlenmesi: idare mahkemelerinin bölgeleri bir veya<br />
daha fazla ili (Zagreb, Split, Rijeka ve Osijek) kapsayacak şekilde düzenlenmiştir; ayrıca,<br />
Yüksek İdare Mahkemesi de yeniden düzenlenmiştir<br />
Belediyelerdeki devlet avukatlık bürolarının sayısı 71’den 55’e indirilmiştir<br />
BELÇİKA<br />
Bölgeler, dahili sınırlara dokunulmaksızın birleştirilmiştir<br />
DANİMARKA Yerel mahkeme sayısı 82’den 24’ düşürülmüştür (2007 yılında)<br />
ESTONYA<br />
Mahkeme sistemi yürütme erkinden tamamen ayrılmıştır<br />
FİNLANDİYA Yerel mahkeme sayısı 51’den 27’ye indirilmiştir (2010)<br />
İstinaf Mahkemesi ve İdare Mahkemesi ağlarının kurulması (öngörülmektedir)<br />
İZLANDA<br />
8 yerel mahkeme ülkenin bütünü için tek bir bölge mahkemesi haline getirilmiştir<br />
(2010).<br />
Hâkimlerin sayısı geçici olarak %5 artırılacaktır (01.01.2013 tarihine kadar)<br />
LÜKSEMBURG Aile İşleri hâkimliğinin ihdas edilmesi (öngörülmektedir)<br />
MALTA<br />
Yargıda ihtiyaç duyulan hâkim ve sulh hâkimi sayısına dair araştırma<br />
MOLDOVA<br />
Ekonomik ve askeri mahkemelerin kaldırılması (onay aşamasındadır)<br />
MONAKO Tevkif hâkimliğinin ihdas edilmesi (25.12.2007)<br />
KARADAĞ<br />
Savcılık örgütlenmesinde reform<br />
Mevcut mahkeme ağının analizi (çalışmalar devam etmektedir)<br />
HOLLANDA Mahkemelerin yeniden düzenlenmesi<br />
PORTEKİZ<br />
Adli haritanın tedrici olarak uygulanması<br />
SIRBİSTAN<br />
Yeni yargı kurumları (Yüksek Temyiz Mahkemesi, İstinaf Mahkemeleri, İdare Mahkemesi)<br />
Mahkeme ağının yeniden yapılandırılması<br />
SLOVAKYA<br />
Askeri mahkemeler kaldırılmıştır (01.04.2009’dan itibaren)<br />
İSPANYA<br />
Adli birimlerin ve hâkim, savcı ve hâkim yardımcısı (Rechtspfleger) kadrolarının artırılması<br />
İSVİÇRE<br />
Adli bölgeler ve idare mahkemeleri bazı kantonlarda (VD, GR) birleştirilmiştir, bazı<br />
kantonlarda (GE, GR, NE, SG, ZH) ise birleştirilmesi öngörülmektedir<br />
MAKEDONYA Yeni İdare Mahkemesi, Gostivar İstinaf Mahkemesi ve organize suçlar ve yolsuzluk<br />
dairesinin kurulması tamamlanmış ve tam olarak faaliyete geçmiştir<br />
Haczedilmiş Malların Yönetimi Kurumu<br />
TÜRKİYE<br />
Anayasa Mahkemesi yeniden yapılandırılmıştır<br />
Hukuk, ceza hukuku ve idare hukuku alanında faal Bölge Adliye Mahkemeleri<br />
Hâkim ve savcılar birliğinin kurulması<br />
Hakim ve savcıların tarafsızlığı ve bağımsızlığı konusunda farkındalığın artırılması<br />
Hâkimlerin, cumhuriyet savcılarının ve adli personelin niteliklerinin artırılması<br />
İş yükünün dengelenmesi amacıyla adliyelerin coğrafi olarak yeniden düzenlenmesi<br />
Hukuk ve ceza alanlarında İstinaf Mahkemelerinin faaliyete geçirilmesi<br />
BK-KUZEY İRLANDA Mahkemelerin coğrafi yetki çevreleri (görüşmeler devam etmektedir)<br />
BK-İSKOÇYA Yerel hâkimlerin atanması Bedeni zararlar ihtisas mahkemesi kurulmuştur<br />
BK-İNGİLTERE VE Divanlar Kurumunda 32 Divan – 2010 yılında sayıları daha da artacaktır<br />
GALLER<br />
307
SAVCILIK<br />
AVUSTURYA<br />
FRANSA<br />
GÜRCİSTAN<br />
KARADAĞ<br />
POLONYA<br />
SIRBİSTAN<br />
MAKEDONYA<br />
Hazırlık prosedürü, polisle daha yakın işbirliği içerisinde çalışan savcı tarafından yürütülmektedir<br />
(soruşturma hâkimi yerine)<br />
Soruşturma mercii ile sorgu denetimi birbirinden tamamen ayrılmıştır<br />
Savcıların eylemlerine veya harekete geçmemelerine karşı itiraz hakkı<br />
Toplum savcılığının yaygınlaştırılması (öngörülmektedir)<br />
Savcılar Konseyinin yetki ve yetkinliklerinin yenilenmesi<br />
Özel Savcı vekillerinin sayısı artırılmıştır<br />
<strong>Adalet</strong> Bakanıyla Başsavcının birbirinden ayrılması (çalışmalar devam etmektedir)<br />
Ulusal Savcılar Konseyinin oluşturulması<br />
Savcılara ön ceza prosedürleri ve soruşturmaları konusunda daha aktif rol verilmesi<br />
Savcılar Konseyi, Organize Suç ve Yolsuzluk Savcılığı ve Gostivar Yüksek Savcılığının<br />
kurulması tamamlanmış ve faaliyete geçirilmiştir<br />
YARGI KONSEYLERİ<br />
HIRVATİSTAN<br />
FRANSA<br />
İZLANDA<br />
LETONYA<br />
LÜKSEMBURG<br />
MOLDOVA<br />
KARADAĞ<br />
SIRBİSTAN<br />
SLOVENYA<br />
MAKEDONYA<br />
TÜRKİYE<br />
Anayasada yapılan değişikliklerin ardından Ulusal Yargı Konseyi Hakkında Kanun’da<br />
değişiklik; Savcılık Kanununda değişiklik (hâkim ve savcıların seçilmesi)<br />
Yüksek Yargı Konseyinin üye yapısında değişiklik (çalışmalar devam etmektedir)<br />
Yargı Konseyinin çalışma alanı genişletilerek merkezi idare birimi haline getirilmiştir<br />
Yargı Konseyinin kurulması (öngörülmektedir)<br />
Ulusal Yargı Konseyinin kurulması (çalışmalar devam etmektedir)<br />
Adli İdarenin Yüksek Yargı Konseyine devri<br />
Özerk ve bağımsız Yargı Konseyine yeni bir rol verilmesi<br />
Yüksek Yargı Konseyi ile Devlet Savcılar Konseyinin oluşturulması<br />
Yargı Konseyinin yetkilerinin genişletilmesi<br />
Yargı Konseyinin kurulması tamamlanmış ve faal hale getirilmiştir<br />
Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu adli sistemin bütününü temsil etmesi<br />
Kurulun Sekreteryası ve denetim sistemi yeniden düzenlenmesi<br />
Hâkim ve savcıların terfi sistemi revize edilmesi<br />
MAHKEMELERİN YÖNETİMİ VE ÇALIŞMA YÖNTEMLERİ<br />
ARNAVUTLUK<br />
ANDORA<br />
ERMENİSTAN<br />
AVUSTURYA<br />
BELÇİKA<br />
HIRVATİSTAN<br />
Mahkemelerin idari personeli hakkında kanun tasarısı (onaylanmayı beklemektedir);<br />
etik kanun tasarısı<br />
Adli kariyerlerin yasal çerçevesi ile ilgili çalışmalar<br />
Yargı Kanununda hâkimlerin bir mahkemeden farklı derecede bir mahkemeye tayinlerine<br />
imkan sağlayacak değişiklikler<br />
Adli iş yükünün üstesinden gelebilmek için personel ihtiyacını hesaplamaya yönelik<br />
yeni sistem (“PAR”-projesi)<br />
Yargı hizmetlerinin kalitesinin ve düzeyinin iyileştirilmesi<br />
Bazı pilot mahkemelerde Hizmet Merkezleri kurulmuştur<br />
Mahkeme yönetiminin daha özerk hale getirilmesi reformu<br />
Yerel seviyede yeni yönetim birimleri ve merkezi seviyede ortak yönetim birimi (siyasi<br />
düzeyde)<br />
Mahkemeleri temsil edecek ve yönetimlerinde rol alacak bir Mahkemeler ve Divanlar<br />
Kurulunun teşkili (siyasi düzede)<br />
Hâkimlerin yargısal olmayan iş yüklerini hafifletecek mevzuat çerçevesinde düzenleme<br />
308
FRANSA<br />
LETONYA<br />
PORTEKİZ<br />
ROMANYA<br />
SIRBİSTAN<br />
SLOVENYA<br />
İSPANYA<br />
TÜRKİYE<br />
Yargıda insan kaynaklarının yönetiminde yeni yaklaşım<br />
Hâkimlerin maaşlarının ve sosyal güvenlik şartlarının iyileştirilmesi (öngörülmektedir)<br />
Yönetim araçları geliştirilmesi<br />
Merkezi mahkemeler daha yüksek ihtisaslaşma gerektiren konularla ilgilenecektir<br />
İdari işlerin hâkimlerden katiplere aktarılması (çalışmalar devam etmektedir)<br />
Mahkeme yöneticiliğinin oluşturulması (çalışmalar devam etmektedir)<br />
Hâkimlerin çalışmaları artık yalnızca hâkimler tarafından değerlendirilecektir<br />
Yargı makamlarına seçim usulü yeniden düzenlenmiştir<br />
Mahkeme Müdürlüğü ihdas edilmiştir<br />
Yerel mahkemelerin adli idaresi bölge mahkemeleri tarafından yürütülecektir<br />
Prosedür yönetimine yönelik ortak hizmetler için yeni bir adli büro kurulması (dava<br />
yönetimi, evrak sevk işlemleri, icra)<br />
Hâkim yardımcıları gibi beceri düzeyi yüksek meslek mensuplarından daha verimli<br />
yararlanılması; kurulan yeni büronun idaresinde hâkim yardımcılarına yeni görev ve<br />
sorumluluklar verilmektedir<br />
Bu işlerin profesyonel idari personele tevdi edilmesi için mahkeme yönetimi sisteminin<br />
iyileştirilmesi (çalışmalar devam etmektedir)<br />
Hâkim ve cumhuriyet savcılarının idari mali görev ve sorumlulukları azaltılmıştır<br />
Yargı çalışanlarının görevlerinin ve çalışma standartlarının belirlenmesi<br />
BİLGİ TEKNOLOJİLERİ<br />
AZERBAYCAN<br />
BOSNA HERSEK<br />
HIRVATİSTAN<br />
ÇEK CUMHURİYETİ<br />
ESTONYA<br />
GÜRCİSTAN<br />
YUNANİSTAN<br />
İTALYA<br />
LETONYA<br />
LİTVANYA<br />
LÜKSEMBURG<br />
KARADAĞ<br />
Mahkemelerde, adli kurumlarda ve yargı konseyinde dava ve evrak yönetiminde otomasyona<br />
geçilmesi<br />
Bütün mahkeme ve savcılıklarda dava yönetimi sistemine geçilmiştir<br />
“Mahkeme dava yönetimine çevrimiçi erişim” modülü de dâhil Yargı Web Portalı uygulamaya<br />
konmuştur<br />
Mahkemeler, karakollar, teftiş ve vergi idareleri tarafından verilen para cezalarının<br />
kaydedilmesine başlanmıştır<br />
<strong>Adalet</strong> Bakanlığı ve mahkemeler tek bir adli BT (bilgi teknolojisi) ağı üzerinde birleştirilmiştir<br />
2009).<br />
50 mahkemede (11 ticaret mahkemesi, 27 belediye mahkemesi ve merkez mahkeme,<br />
12 il mahkemesi) ICMS (e-dosya) sistemine geçilmiştir<br />
4 pilot devlet avukatlık bürosunda CTS’ye geçilmiştir (Zagreb, Zlatar, Karlovac ve Pula).<br />
Kabahatler mahkemelerinde JCMS’ye geçilmiştir<br />
Cezaevi BT sistemi tamamen uygulamaya geçmiştir<br />
Bütün sicillerin bilgisayar ortamına aktarılması (çalışmalar devam etmektedir)<br />
Kamu kurumlarına ve tüzel kişilere yönelik celp işlemleri elektronik hale getirilmiştir<br />
Emniyet, Savcılık ve mahkemelerde “e-dosya” sisteminin uygulanması<br />
Bilgisayar ortamında dava yönetim sisteminin kurulması (öngörülmektedir)<br />
Adli kararların kaydedilmesi için veritabanı oluşturulması<br />
Taraflara bildirimde bulunmak için “elektronik tebligat” uygulamasının yaygınlaştırılması<br />
ve matbu evrak kullanımının ortadan kaldırılması (çalışmalar devam etmektedir)<br />
İdari, hukuk ve ceza davalarında ses kaydı ve video konferans cihazlarının kullanılması<br />
Standartlar çerçevesinde elektronik işlem evrakının kullanılması<br />
Bütün mahkeme işlemlerinin ses kayıtlarının alınması (01.07.2010’dan itibaren)<br />
Bilgilendirme ve basın hizmetleri biriminin kurulması; mahkemelerle yararlanıcıların<br />
iletişimi için etkileşimli araçların kullanılması (çalışmalar devam etmektedir)<br />
Yargı Bilgi Sisteminin (PRIS) uygulanması (çalışmalar devam etmektedir)<br />
309
NORVEÇ<br />
POLONYA<br />
PORTEKİZ<br />
RUSYA<br />
FEDERASYONU<br />
SIRBİSTAN<br />
Video konferans uygulaması pilot mahkemelerde test edilmiştir. Video konferans uygulamasının<br />
sürekli kullanılmasının düzenlenmesi yönünde öneri vardır.<br />
“E-mahkeme” – küçük talep prosedürlerinin bütünüyle elektronik ve kağıtsız hale getirilmesi<br />
(2010)<br />
Hürriyetten yoksun bırakma uygulamalarının elektronik araçlarla izlenmesi<br />
Mahkemelere geniş bant internet erişimi ve bilgisayar programlarının daha güvenilir,<br />
yararlı ve güvenli hale getirilmesi<br />
Yargı çalışanlarının kullandıkları bilgisayar programlarının standartlaştırılması, güçlendirilmesi<br />
ve yaygınlaştırılması<br />
Mahkemelerin kamuoyu nezdinde şeffaflığını ve erişilebilirliğini artırmayı amaçlayan<br />
Mahkemelerin Faaliyetlerine Dair Bilgilere Erişim Sağlanması Hakkında Federal Kanun<br />
(Aralık 2008; 1 Temmuz 2010 tarihinden bu yana yürürlüktedir); mahkemeler bazı istisnalar<br />
dışında bütün kararlarını internet sitelerinde yayınlamak zorundadır; mahkeme<br />
yararlanıcıları internet üzerinden kendi davalarının ve diğer başvuru sahiplerinin<br />
davalarının gidişatı (hakkında bilgi edinebilmektedirler)<br />
16 ticaret mahkemesinde dava yönetim sistemlerinde otomasyona geçilmesi ve bu<br />
genel yetki çerçevesine sahip mahkemelerde bu programı kullananların eğitilmesi<br />
İSPANYA Yeni Entegre İdari Kayıtlar Sistemi (2010)<br />
Başsavcılık için yeni merkezi dava bilgi sistemi<br />
Adli otoriteler ile adalet aktörleri arasında iletişimi kolaylaştıran bir BT sistemi olan<br />
Lexnet’in iyileştirilmesi<br />
İnternet üzerinden vatandaşlara yönelik nüfus sicil hizmetleri<br />
İSVEÇ<br />
Uygun görülmediği durumlar dışında mahkemelerde video konferans / kayıt yapılmaktadır<br />
MAKEDONYA Mahkeme bilgi yönetimi sisteminde otomasyona geçilmesi<br />
TÜRKİYE<br />
Mahkemelerin internet sitesi açması, e-dava, elektronik imza kullanımı<br />
YARGININ FİNANSMANI VE ADLİYELER<br />
AZERBAYCAN<br />
ÇEK CUMHURİYETİ<br />
GÜRCİSTAN<br />
LETONYA<br />
MOLDOVA<br />
KARADAĞ<br />
HOLLANDA<br />
SIRBİSTAN<br />
İSPANYA<br />
İSVİÇRE<br />
MAKEDONYA<br />
TÜRKİYE<br />
Uluslararası standartlara uygun yeni adliyeler inşa edilmiştir<br />
Yargı sisteminin finansmanı konusunda müzakereler devam etmektedir<br />
Adliyelerin tadilatı ve modern teknolojilerle donatılması<br />
Duruşmalar için özel kayıt sistemi kurulması<br />
Adliyeler için güvenlik gereklilikleri vb. dâhil standartların geliştirilmesi<br />
Yargı sisteminin finansmanına ilişkin plan 18.03.2010 tarihinde kabul edilmiştir<br />
Yargı Konseyine bina ve teknik araç-gereç temin edilmiştir<br />
Yargı organlarının binalarının inşası, tadilatı ve yargının ihtiyaçlarına uygun hale getirilmesine<br />
ilişkin Eylem Planı<br />
Mali kriz yargı sistemlerini etkileyecektir<br />
Ayrı bir adli bütçenin uygulanması<br />
Adliyelerin güvenlik ve araç-gereçlerinin iyileştirilmesi<br />
Bütçe artışlarına devam edilmektedir<br />
Genel bütçe uygulaması Solothurn kantonunda başlamış, Bern kantonunda ise planlanmaktadır;<br />
Solothurn’da mali bağımsızlığın artmasıyla birlikte, işlemler için hedef<br />
sürelerin belirlendiği hizmet sözleşmesi yapılmaktadır<br />
Mahkemelerin bütçe yönetimi iyileştirilmiştir<br />
Adliye saraylarının fiziksel kapasitesi iyileştirilmiştir<br />
310
HUKUK, CEZA HUKUKU VE İDARE HUKUKU REFORMLARI – ULUSLARARASI SÖZLEŞMELER<br />
ANDORA<br />
ERMENİSTAN<br />
AVUSTURYA<br />
BOSNA HERSEK<br />
BULGARİSTAN<br />
HIRVATİSTAN<br />
ÇEK CUMHURİYETİ<br />
FRANSA<br />
GÜRCİSTAN<br />
MACARİSTAN<br />
LÜKSEMBURG<br />
MALTA<br />
MONAKO<br />
MOLDOVA<br />
KARADAĞ<br />
NORVEÇ<br />
PORTEKİZ<br />
ROMANYA<br />
SIRBİSTAN<br />
İSPANYA<br />
Acil başvuru ve ödeme emirleri uygulaması başlatılmıştır<br />
Üst derece mahkemede yargılanma ve tashih-i karar hakkı (01.01.2009’dan itibaren)<br />
İdari Usul Kanununda değişiklik (Nisan 2009)<br />
Ceza muhakemeleri usulünde reform (öngörülmektedir)<br />
Mahkeme işlemlerine dair mevzuatta değişiklik (hukuk davaları ve infaz)<br />
Yeni Aile Kanunu (01.10.2009’dan itibaren)<br />
Yeni Hukuk Muhakemeleri Usulü Kanunu (01.03.2008’den itibaren)<br />
Yeni Ceza Kanunu (2010 sonu)<br />
Islah ve Ceza Veritabanı Yasası (taslak çalışmaları sürmektedir)<br />
Hukuk Muhakemeleri Usulü Yasasında Değişiklik Yapılması Hakkında Yasa (2010 sonu)<br />
Yeni Ceza Kanunu (01.01.2010’dan itibaren)<br />
Yeni Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu (çalışmalar devam etmektedir)<br />
Ceza Davaları/Suçluların İadesi ile ilgili Hukuki Yardım Hakkında Kanun (çalışmalar devam<br />
etmektedir)<br />
Ceza Muhakemeleri Usulü Kanununda reform (müzakereler devam etmektedir)<br />
Ceza hükümleri ve uygulanması hakkında yeni kanun (öngörülmektedir).<br />
1945 tarihli Çocuk Suçluluğu Hakkında Kararnamede reform (çalışmalar devam etmektedir)<br />
Yeni Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu (01.10.2010’dan itibaren)<br />
Yeni Medeni Kanun (Ocak 2011’den itibaren)<br />
Aile Kanununda, İflas Kanunun da ve Şirketler Kanununda değişiklik (çalışmalar devam<br />
etmektedir)<br />
Davacıların dava dosyasını inceleme hakkı ile ilgili reform (çalışmalar devam etmektedir)<br />
Örgütlenme ve Hukuk Muhakemeleri Usulü Kanununda değişiklik (çalışmalar devam<br />
etmektedir)<br />
Ceza Muhakemeleri Usulü Kanununda değişiklik (25.12.2007’den itibaren)<br />
Ticaret kanunu (08.01.2007’de çıkarılmıştır)<br />
Ceza Kanununda değişiklik (25.06.2008’den itibaren)<br />
Hukuk Muhakemeleri Usulü Kanununda ve Ceza Muhakemeleri Usulü Kanununda değişiklikler<br />
(öngörülmektedir)<br />
Ceza hukuku ile ilgili yeni kanunlar<br />
<strong>Avrupa</strong> Sözleşmeleri onaylanmıştır (insan kaçakçılığı, terörizm, siber suçlar vb.)<br />
Ceza Muhakemeleri Kanunu (çıkarılmıştır)<br />
Yeni Ceza Kanunu / “Straffeloven” (2012’de yürürlüğe girecektir)<br />
Ceza davalarında Jüri sistemine ilişkin bir rapor hazırlamak üzere bir komisyon tayin<br />
edilmiştir (Haziran 2010)<br />
Hukuk Muhakemeleri Usulünde reform<br />
Hukuk ve Ceza Hukuku Kanunu (2009’da kabul edilmiştir)<br />
Yeni Usul Muhakemeleri Kanunları (müzakereler devam etmektedir)<br />
Yeni Yolsuzlukla Mücadele kanunları (Yolsuzlukla Mücadele Kurumu hakkında)<br />
<strong>Avrupa</strong> Sözleşmeleri onaylanmıştır (insan kaçakçılığı, terörizm, siber suçlar vb.)<br />
Çocuk suçluluğu alanında farklı reformlar<br />
Ceza Kanununda değişiklik<br />
Ceza Muhakemeleri Kanununda değişiklik<br />
Bireyin adli idareye karşı haklarının iyileştirilmesi (öngörülmektedir)<br />
311
İSVEÇ<br />
“Mahkeme işlemlerinin modernleştirilmesi” reformu (01.11.2008’de yürürlüğe girmiştir)<br />
İSVİÇRE<br />
27 farklı hukuk muhakemeleri ve ceza muhakemeleri usulü kanunu iki kanun altında<br />
birleştirilmiştir: bunlardan biri usul hukuku, diğeri ise ceza muhakemeleri usulü hakkındadır.<br />
Soruşturma hâkimliğinin kaldırılması: soruşturma hâkimlerinin görevleri savcılara<br />
tevdi edilmiştir.<br />
Bütün kantonlarda bir davanın Yüksek Mahkeme (Federal Mahkeme) önüne gelmeden<br />
önce en az iki derecede görülmesi gereklidir.<br />
MAKEDONYA Medeni kanunda düzenleme (hazırlıklar devam etmektedir)<br />
Hukuk usulü reformu<br />
Ceza muhakemeleri usulünde reform<br />
Ceza hukuku mevzuatında reform (öngörülmektedir)<br />
Çocuk adaleti sisteminde reform<br />
TÜRKİYE<br />
Ticaret, bankacılık, borçlar ve ceza kanunlarında değişiklik<br />
Usul kanunlarında (hukuk muhakemeleri, idare hukuku, askeri hukuk) değişiklik<br />
<strong>Adalet</strong> Bakanlığının Teşkilatlanması Hakkında Kanun tasarısı<br />
BK-İSKOÇYA Ceza muhakemeleri usulü, medeni ve idari hukuk sistemlerinde reformlar (2012)<br />
Ceza Hukuku ve Ruhsatlandırma Yasa Tasarısı (2010 sonunda yürürlüğe girecektir)<br />
BK- İNGİLTERE VE Kolektif davalara imkan veren kurallar<br />
GALLER<br />
DAVA YIĞILMASI VE VERİMLİLİK<br />
ARNAVUTLUK<br />
BOSNA HERSEK<br />
HIRVATİSTAN<br />
ESTONYA<br />
İTALYA<br />
LÜKSEMBURG<br />
MALTA<br />
KARADAĞ<br />
POLONYA<br />
ROMANYA<br />
Taraflara mahkeme işlemlerindeki gecikmeler karşısında şikayette bulunma hakkı verilmesi<br />
(çalışmalar devam etmektedir)<br />
Mahkeme işlemlerinin süresinin kısaltılması amacıyla Hukuk Muhakemeleri Kanununda<br />
değişiklik<br />
Dava yığılmalarının azaltılması (çalışmalar devam etmektedir)<br />
Mahkemelerde dava işlemleri için öngörülebilir takvimlere ilişkin sistem<br />
Hâkim ve savcılara yönelik performans ölçme sisteminin iyileştirilmesi<br />
Dava yığılmasını (3 yıldan uzun süren davaların sayısını) azaltmaya yönelik Eylem Planı<br />
hazırlıkları devam etmektedir<br />
Mahkeme işlemlerine katılanlar davayı hızlandırmak için dilekçe verebilir<br />
Görülmeyi bekleyen hukuk ve ceza işlemlerinin hacminin ve süresinin azaltılması<br />
Yüksek Mahkemeye intikal eden dava sayısının azaltılması amacıyla filtrelenmesi<br />
Adli işlemlerin karar kalitesini etkilemeksizin basitleştirilmesi ve hızlandırılması (öngörülmektedir)<br />
Adli süreci hızlandırmak amacıyla ön duruşma aşamasının getirilmesi<br />
Makul Sürede Yargılanma Hakkının Korunması Hakkında Kanun (çıkarılmıştır)<br />
Önceki yıllardan kalan dava yığılmalarının %67 oranında azaltılması<br />
Yolsuzluk ve organize suç davalarına öncelik verilmesi<br />
Ceza gerektiren suçlarda, küçük suçlarda vb. “24 saatte” muhakeme uygulamasının<br />
verimliliğinin artırılması<br />
Adli işlemleri hızlandırmak amacıyla başvurulacak kanun yolu oluşturulması (öngörülmektedir)<br />
Maddi ve manevi zararların tazmini<br />
Hâkimler için makul iş hacminin belirlenmesi (çalışmalar devam etmektedir)<br />
312
RUSYA<br />
FEDERASYONU<br />
İSVEÇ<br />
TÜRKİYE<br />
“Makul süre içerisinde yargılanma ve yargı kararlarının makul sürede icrası hakkının<br />
ihlalinin tazminatı” hakkında federal kanun (Nisan 2010; 4 Mayıs 2010’dan bu yana<br />
yürürlüktedir). Bu kanunla vatandaşların ceza soruşturmasının, hukuk veya ceza işlemlerinin<br />
veya yargı kararının icrasının aşırı uzun sürmesi durumunda tazminat talebiyle<br />
mahkemeye başvurabilecekleri bir mekanizma sağlanmaktadır<br />
Taraflar için daha esnek kurallar getirilmesi ve kendilerine daha fazla sorumluluk yüklenmesi<br />
Hukuk davalarında zaman planlaması yapılması gerekliliği<br />
Savunmanın etkililiğini artırmak amacıyla Baro ile işbirliği<br />
YARGILAMA GİDERLERİ (HARÇLAR)<br />
İTALYA<br />
LÜKSEMBURG<br />
SIRBİSTAN<br />
Adli masrafların gözden geçirilmesi (06.2009’dan itibaren)<br />
Mahkeme harçlarının düşürülmesi (öngörülmektedir)<br />
Mahkeme Harçlarının Değiştirilmesi Hakkında Kanun<br />
ADLİ YARDIM<br />
BOSNA HERSEK Adli yardım mevzuatında değişiklik<br />
HIRVATİSTAN Ücretsiz adli yardım için eşik değer %50 artırılmış ve yararlanıcılara yönelik başvuru<br />
formu basitleştirilmiştir (2010)<br />
ESTONYA Yeni adli yardım sistemine geçilmesi (2010)<br />
LÜKSEMBURG Adli yardımdan yararlanma şartlarının yeniden düzenlenmesi<br />
KARADAĞ<br />
Ücretsiz Adli Yardım Kanun tasarısı (çalışmalar devam etmektedir)<br />
NORVEÇ<br />
Hukuk davalarında adli yardım üzerine beyaz kitap (2008-2009); 2010 yılında ön bürolarda<br />
adli yardım için pilot projeler uygulanması<br />
MAKEDONYA Adli yardım kanunu kabul edilmiştir<br />
İSPANYA<br />
Adli yardım sisteminin iyileştirilmesi (öngörülmektedir)<br />
TÜRKİYE<br />
Adli yardım sisteminin yeniden düzenlenmesi (çalışmalar devam etmektedir)<br />
BK-KUZEY İRLANDA Adli yardım mevzuatında önceliklerin gözden geçirilmesi (çalışmalar devam etmektedir)<br />
BK-İNGİLTERE VE<br />
GALLER<br />
Adli yardım mevzuatında öncelikler gözden geçirilmiştir (çalışmalar devam etmektedir)<br />
MAĞDUR VE TANIK HAKLARI<br />
HIRVATİSTAN<br />
GÜRCİSTAN<br />
LÜKSEMBURG<br />
KARADAĞ<br />
NORVEÇ<br />
İSPANYA<br />
MAKEDONYA<br />
Tanık ve mağdurlara destek hizmetleri, <strong>Adalet</strong> Bakanlığı Denetimli Serbestlik Müdürlüğünün<br />
sorumluluğuna verilmiştir; tanık ve mağdurların korunması amacıyla 7 büro<br />
kurulacaktır (4 tanesi kurulmuştur)<br />
Mağdur destek birimleri<br />
Mağdur ve tanık haklarının güçlendirilmesi<br />
<strong>Avrupa</strong> Şiddet Mağdurlarının Zararlarının Tazmini Sözleşmesi (onaylanmıştır)<br />
Ulusal çocuk sığınma evleri ağı kurulması (yeni sorgulama ve tıbbi muayene yöntemleri<br />
dâhildir)<br />
Mağdurlara yönelik koruma ve destek hizmetlerinin iyileştirilmesi<br />
Yeni ceza muhakemeleri usulü kanunu kapsamında mağdurlar için yeni bir fon oluşturulacaktır<br />
313
CEZA İNFAZ VE TUTUKEVLERİ SİSTEMİ<br />
HIRVATİSTAN<br />
FRANSA<br />
GÜRCİSTAN<br />
KARADAĞ<br />
İSVEÇ<br />
MAKEDONYA<br />
TÜRKİYE<br />
BK-KUZEY İRLANDA<br />
<strong>Adalet</strong> Bakanlığında Denetimli Serbestlik Müdürlüğü kurulması ve 5 Denetimli Serbestlik<br />
bürosu açılması (2009); 2011-2015 Denetimli Serbestlik Hizmetlerinin Geliştirilmesi<br />
Eylem Planı kabul edilecektir<br />
Glina tutukevine 420 tutuklu kapasiteli yeni bina yapılması; Varaždin’deki 37 kişilik<br />
tutukevi binasında tadilat; Zagreb ve Šibenik’teki ceza infaz kurumları için ek bina<br />
inşa edilmesi; Lepoglava, Lipovica-Popovača ve Valtura’daki tutukevlerinin tefrişatının<br />
yaşlı ve engelli tutukluların ihtiyaçları çerçevesinde yeniden düzenlenmesi<br />
Gözaltı sisteminin modernizasyonu (öngörülmektedir)<br />
Genel Suç Araştırması (GCS)<br />
Tutukluluk sisteminin kurallarında ve kurumsal yapısında reform<br />
Cezaevi standartlarının iyileştirilmesi<br />
Daha verimli ve insani cezaevi hizmetlerine dair yeni Cezaevleri Yasası (01.01.2011’den<br />
itibaren)<br />
Cezaevleri sisteminde reform<br />
Ceza İnfaz Kurumları Dış Güvenlik Hizmetleri Kanun tasarısı<br />
Ceza infaz sisteminin iyileştirilmesi<br />
Suçluların cezanın uygunluğu hakkında mahkemeye başvuru yollarıyla ilgili daha iyi<br />
bilgilendirme<br />
İCRA<br />
ANDORA<br />
HIRVATİSTAN<br />
ESTONYA<br />
MALTA<br />
MOLDOVA<br />
KARADAĞ<br />
PORTEKİZ<br />
SIRBİSTAN<br />
İSVEÇ<br />
MAKEDONYA<br />
TÜRKİYE<br />
Hukuki konularda icra işleri için mahkeme icra dairelerinin kurulması<br />
Yeni İcra Yasası ve Kamu Mübaşirleri Yasası da dâhil olmak üzere kamu mübaşirleri<br />
sisteminin getirilmesi (çalışmalar devam etmektedir)<br />
Yeni bağımsız mübaşir ve yediemin organlarının kurulması<br />
İcra kararlarının uygulanmasını kolaylaştıracak kanun değişikliği<br />
Özel mübaşirlik kurumu, icra hizmetlerine kolay erişimin güvence altına alınması<br />
İcra usulü kanunu (çalışmalar devam etmektedir)<br />
İcrayla ilgili hukuk davalarının basitleştirilmesi (usulü hızlandırma araçlarının getirilmesi)<br />
Cezai Yaptırımların Uygulanması Hakkında Kanunda değişiklik (çalışmalar devam etmektedir)<br />
Organize Suç Davalarında Verilen Hapis Cezalarının İnfazı Hakkında Kanun tasarısı<br />
1981 tarihli İcra Kanunun genel olarak gözden geçirilmesi gereklidir<br />
Maaş hacizlerine dair standart ve basitleştirilmiş kurallar<br />
İcra satışlarıyla ilgili kuralların yenilenmesi (öngörülmektedir)<br />
İcra memurluğu tesis edilmiştir<br />
Türk Ticaret Kanunun Yürürlüğü ve Uygulanması Hakkında Kanun tasarısı<br />
İcra ve iflas sisteminin etkililiğinin artırılması<br />
ARABULUCULUK VE DİĞER ALTERNATİF UYUŞMAZLIK ÇÖZÜMÜ (AUÇ) YÖNTEMLERİ<br />
ANDORA<br />
HIRVATİSTAN<br />
ESTONYA<br />
İTALYA<br />
LETONYA<br />
Arabuluculuğun uygulanması<br />
Arabuluculuğun güçlendirilmesine yönelik önlemler<br />
Yeni Arabuluculuk Yasa Taslağının hazırlanması<br />
Arabuluculuk Kanunu (01.01.2010’dan itibaren). Avukatlar, noterler veya gerçek kişilerin<br />
üzerinde mutabakata vardığı kişiler arabuluculuk yapabilir<br />
Genellikle zorunlu kılınan AUÇ yöntemlerinin güçlendirilmesi<br />
Arabuluculuğun hukuki uyuşmazlık çözümü sisteminde kullanılmasının başlatılması<br />
314
LÜKSEMBURG<br />
KARADAĞ<br />
PORTEKİZ<br />
RUSYA<br />
FEDERASYONU<br />
SLOVENYA<br />
İSPANYA<br />
İSVİÇRE<br />
MAKEDONYA<br />
TÜRKİYE<br />
Cezaevleri de dâhil bütün alanlarda arabuluculuğun geliştirilmesi (öngörülmektedir)<br />
Arabuluculuk Merkezinin (kâr amacı gütmeyen bir kurumdur) kurulması ve işletilmesi<br />
Arabulucular için Meslek Kurallarının Kabul Edilmesi<br />
Yeni Tahkim Kanunu, AUÇ yöntemlerini kolaylaştırabilir ve bu yöntemlere başvurulmasını<br />
teşvik edebilir<br />
“Uyuşmazlık çözümünde kolaylaştırıcının katılımıyla alternatif usul (arabuluculuk usulü)”<br />
hakkında Federal Kanun (Temmuz 2010; 1 Ocak 2011 tarihinde yürürlüğe girecektir);<br />
bu kanunla hukuk, istihdam ve aile meselelerinden ve ticari ilişkilerden kaynaklanan<br />
uyuşmazlıkların nizasız çözümü teşvik edilmektedir<br />
Bütün ilk derece ve istinaf mahkemelerine AUÇ önerme yükümlülüğü<br />
Yeni ADR mekanizmalarının geliştirilmesi<br />
Nidwalden yarı kantonunda sulh hâkimliği kaldırılarak merkezi uzlaştırma mekanizması<br />
getirilmiştir<br />
Arabuluculuk Kanunu kabul edilmiş ve arabulucular tayin edilmiştir<br />
AUÇ yöntemlerinin iyileştirilmesi<br />
ULUSLARARASI VE BÖLGESEL ADLİ YARDIMLAŞMA<br />
HIRVATİSTAN<br />
KARADAĞ<br />
SIRBİSTAN<br />
MAKEDONYA<br />
18 Mart 1970 tarihli Hukuki veya Ticari Konularda Yabancı Ülkelerde Delil Sağlanması<br />
Hakkında Lahey Sözleşmesi yürürlüğe girmiştir (Kasım 2009)<br />
Çocukların Korunması için Tedbirler ve Ebeveyn Sorumluluğu ile ilgili İşbirliği, Tanıma,<br />
Tenfiz, Uygulanabilir Kanun ve Mahkeme Yetkisine ilişkin Lahey Sözleşmesi yürürlüğe<br />
girmiştir (Ocak 2010)<br />
Hırvatistan Cumhuriyeti ile EuroJUST arasında İşbirliği Anlaşması yürürlüğe girmiştir<br />
(Haziran 2009)<br />
<strong>Avrupa</strong> Birliği üye devletleri arasında Cezai Konularda Adli İşbirliği Yasası (çalışmalar<br />
devam etmektedir)<br />
Bosna Hersek ile ceza davalarında verilen hükümlerin karşılıklı uygulanmasına dair<br />
anlaşmada değişiklik yapılmıştır (Şubat 2010); Hırvatistan ile Sırbistan arasında Suçluların<br />
İadesi Anlaşması imzalanmıştır (Haziran 2010)<br />
Uluslararası Ceza Mahkemesi ile İşbirliği Hakkında Kanun çıkarılmıştır<br />
Uluslararası <strong>Adalet</strong> Divanı ile İşbirliği Hakkında Kanun Tasarısı<br />
Parlamento prosedürüne tabi cezai konularda işbirliği hakkında kanun tasarısı<br />
ADALET OKULLARI VE EĞİTİM<br />
AZERBAYCAN <strong>Adalet</strong> Akademisinin faaliyetleri, yapısı ve müfredatı güçlendirilmiştir<br />
HIRVATİSTAN Devlet Yargı Görevlileri Okulu faaliyete geçmiştir (Ekim 2010).<br />
FRANSA<br />
Ulusal Hâkimlik Okulunda reform<br />
YUNANİSTAN Yeni memurların, hâkim ve savcıların eğitimi iyileştirilmiştir<br />
LÜKSEMBURG Mahkeme üyelerine yönelik eğitim planları yaygınlaştırılacaktır<br />
Hâkimler için hassas durumlarla ilgili farkındalık programları<br />
KARADAĞ<br />
Adli çalışanların eğitimi iyileştirilmiştir<br />
POLONYA<br />
Hukuk meslekleri eğitimleri birleştirilmiştir<br />
Hâkim ve savcılar için Ulusal Okul<br />
MAKEDONYA Hâkim ve Savcılar Eğitim Akademisi (kurulmuştur)<br />
TÜRKİYE<br />
Hukuk eğitiminin etkililiğinin artırılması<br />
Türkiye <strong>Adalet</strong> Akademisinin yapısında değişiklik (öngörülmektedir)<br />
Yargı çalışanları için yabancı dil eğitimi<br />
AİHM kararlarının ve diğer uluslararası hukuk belgelerinin tercüme edilmesi<br />
315
AVUKATLAR<br />
MOLDOVA<br />
TÜRKİYE<br />
BK-İSKOÇYA<br />
Avukatlık mesleğinin örgütlenmesine dair kanunda değişiklik<br />
Hukuk müşavirlerinin, kamu ve hazine avukatlarının konumlarının yeniden yapılandırılması<br />
Hukuk müşavirleri dışarıdan yatırım ve iş uzmanlığı desteği alabilmektedir<br />
NOTERLER<br />
KARADAĞ<br />
TÜRKİYE<br />
Noterlik biriminin kurulması (çalışmalar devam etmektedir); noterlik sınavında değişiklik<br />
Noterler Kanununda değişiklik (noter açmak için yeni kriterler)<br />
316
17. BÖLÜM AVRUPA YARGI SİSTEMLERİNDE ETKİLİLİK VE KALİTENİN<br />
ARTTIRILMASINA DOĞRU<br />
2004 ile 2008 yılları arasındaki adli veri serileri, analiz sonucunda, <strong>Avrupa</strong> adli tablonun gelişim gösterdiği<br />
görülmektedir. CEPEJ, bu Rapor’da yer alan istatistiksel veriler ve nicel bilgileri temel alarak bu tabloyu tasvir<br />
etmeye çalışmıştır.<br />
Komisyon 2002 yılında <strong>Avrupa</strong> Konseyi üye ülke veya birimlerinde adaletin etkinlik ve verimliliğini geliştirme<br />
amacıyla kurulmuştur. Temel olarak hâkimlerin bağımsızlığının korunması ve hukukçuların rolü, adil<br />
yargılamanın makul sürede yapılması ilkelerinin korunması, adalete erişimin geliştirilip korunması, mahkeme<br />
teşkilatlarının verimli ve etkin yapılması, toplumun ihtiyaç ve beklentilerine uygun yeterli adli işlemlerin yürütülmesi<br />
ve mahkeme yararlanıcılarını hedef alan bir kamu adalet hizmetinin geliştirilmesi konularıyla ilgilenmektedir.<br />
Kilit önemdeki bu alanlar bu Rapor’da yer alan rakam ve gerçeklerle karşılaştırıldığında, <strong>Avrupa</strong> yargı sistemlerindeki<br />
temel eğilimleri ortaya çıkartmak ve birtakım sonuçlara varmak mümkündür. CEPEJ’in bu değerlendirme<br />
sürecinin ikinci aşamasında yürüteceği derinlemesine analiz çerçevesinde bazı hususların daha fazla<br />
incelenmesi gerektiği sonucu çıkarılabilir.<br />
17.1 <strong>Adalet</strong>e erişim<br />
Üye ülke veya birimler, ülkelerin adli işlemleri başlatmak için yeterli imkânı olmayan vatandaşlar için mali<br />
engelleri kaldırmak için önlemler almak zorundadır. Pratikte bu, adli yardım sisteminin kurulmasına işaret<br />
eder. Tüm üye ülke veya birimlerde en azından ceza hukuku konularında hukuki temsil ya da hukuki görüş<br />
şeklinde elverişli olan adli yardım sistemi vardır. <strong>Avrupa</strong>’da teyit edilen bu eğilim, bu zorunluluğun ötesine<br />
geçip ceza hukuku davaları haricinde de adli yardım sunma yönündedir. <strong>Avrupa</strong>’da adli yardım bütçeleri genel<br />
olarak artmaktadır (2004 ile 2008 yılları arasında %+23). Ülke tarafından dava başına verilen adli yardımın<br />
miktarı <strong>Avrupa</strong>’da küçük bir katkı (dava başına 7 Avro) ile nispeten yüksek bir tutar (dava başına 3,742 Avro)<br />
arasında değişmektedir. Aynı şekilde, adli yardımın sağlandığı davaların sayısı da üye ülke veya birimler arasında<br />
farklılık göstermektedir. Bazı ülkeler sınırlı sayıda dava için yüksek tutarda para ayırırken, diğer bazıları<br />
aksi yönde bir tercihte bulunmuştur. Az sayıda ülke hem dava başına tahsis edilen tutar hem de ilgili davaların<br />
sayısı konusunda cömerttir. Beş ülkenin, adli yardım sistemine ek olarak mahkemelere serbest erişim ilkesini<br />
de uyguladığını kaydetmek gerekir. Birkaç yıl önce adli yardım sistemlerine sahip olmayan bazı Orta ve Doğu<br />
<strong>Avrupa</strong> ülkeleri, bu sistemlerin geliştirmesiyle yoğun şekilde ilgilenmeye başlamıştır; bu ise son değerlendirme<br />
sürecinden bu yana cesaret verici bir eğilim olarak ortaya çıkmaktadır.<br />
Adli yardım, avukat tutma masraflarını (kısmen ya da tamamen) karşılamakta kullanılabilir. Bazı ülke veya<br />
birimlerde avukatlar, adli yardım sistemi kapsamında hizmetleri ücretsiz olarak verebilmektedir. Adli yardıma<br />
aynı zamanda tarafların mahkeme vergisi ya da mahkeme harcı ödemesinin (bkz. aşağı) zorunlu olduğu durumlarda<br />
da ihtiyaç duyulabilir; <strong>Avrupa</strong>’da davacıların mahkemede dava açmak için harç/vergi ödemesi yaygın<br />
bir uygulamadır; hatta az sayıda ülke ya da birimde belli bazı ceza hukuku davalarında (suç mağdurlarının ve<br />
ailelerinin tazmin prosedürleri) bile bunun ödenmesi gereklidir.<br />
<strong>Adalet</strong>e erişim sadece mali kaynaklarla ilgili değildir, aynı zamanda bir hâkimle görüşmek için gerekli süreye<br />
de ilişkindir (coğrafi adalete erişim). <strong>Avrupa</strong>’da ilk derece mahkemelerinin sayısının gelişimi göz önüne<br />
alındığında, yargısal haritanın organizasyonu konusunda güçlü bir eğilim olduğunu görmek güçtür. Ülkelerin<br />
çoğunluğu 2004 ile 2008 yılları arasında mahkeme teşkilatlarının değiştirmemişse de bazıları mahkemelerin<br />
sayısını azaltmış, bazıları da bu sayıyı artırmıştır. Yargısal haritalarını değiştiren ülkeler arasında, Batı ve Kuzey<br />
<strong>Avrupa</strong> ülke veya birimlerinde mahkeme teşkilatlarına ilişkin ana eğilim, mahkeme sayılarının temel olarak<br />
bütçe nedenleriyle, ama aynı zamanda verimliliğin arttırılması ve/veya mahkeme yeterliliğinin artırılması<br />
amacıyla da, sınırlandırılması olmuştur. Bunun tersine büyük yargı reformlarına girişmiş olan Doğu <strong>Avrupa</strong><br />
ülkelerindeki temel eğilim, mahkeme sayılarının arttırılması yönünde olmuştur: daha sonra en fazla sayıda<br />
yararlanıcı için mahkemeye erişim teşvik edilmiştir.<br />
Mahkemelerin yakınlığı ve mahkemelere coğrafi erişim açısından ortaya çıkabilecek sakıncalar, diğer önlemlerle<br />
kısmen telafi edilebilir. Somut örneklerden biri bu amaçla bilgi ve iletişim teknolojisinin (BİT) kul-<br />
317
lanılmasıdır. E-adalet ve e-mahkeme uygulamalarının gelişmesi güçlü bir eğilimdir ve önceki değerlendirmelerde<br />
geç kalmış ülkeler son zamanlarda BİT yatırımları yapmıştır. Birçok ülke ya da birimde elektronik kayıt<br />
sistemleri, adli kararlara yönelik veritabanları, elektronik mahkeme dosyaları ve elektronik imza ya da dava<br />
yönetim sistemleri gibi alanlarda yeni ve devam eden reformlar olduğu görülmektedir. Bu reformların, hâkim<br />
ve mahkeme katiplerine doğrudan yardımcı olmanın yanısıra mahkemeyle taraflar arasında daha iyi iletişim<br />
kurulmasını sağlayacak bilgisayar ekipmanlarının iyileştirilmesi konusunda görünür etkisi vardır. BİT’nin, adli<br />
sistemlerde etkinliği ve kaliteyi artırmak için kullanılmasına devam edileceği öngörülebilir. Video konferansın<br />
geliştirilmesi, elektronik (kayıt) formlarının kullanılması ve davanın tarafları, avukatlar ve mahkemeler<br />
arasında belgelerin elektronik alışverişi imkânı ya da itiraz edilmeyen taleplerin İnternet aracılığıyla alınması<br />
prosedürü gibi yeni ilginç çözümler uygulanacaktır. Adli tartışmaların her zaman gerçekleşmesi ve savunmanın<br />
haklarının korunması şartıyla e-adaletin gelişimi, adalete erişim üzerinde olumlu bir etki yapabilir; dava<br />
yığılmasını azaltmaya ve mahkeme işlemlerini kısaltmaya ya da en azından işlemlerin öngörülebilirliklerini<br />
arttırmaya katkıda bulunmalıdır.<br />
Avukatlar adalete erişimin sağlanması konusunda önemli bir role sahiptir. <strong>Avrupa</strong>’da tüm üye ülke veya<br />
birimlerde 2004 ile 2008 yılları arasında avukatların sayısı (<strong>Avrupa</strong> Konseyi tarafından tanımlandığı üzere) artmıştır;<br />
bu eğilimin mali ve ekonomik krize rağmen devam ettiğini gözlemlemek ilginç olacaktır. Ancak, avukat<br />
sayısı, <strong>Avrupa</strong>’nın çeşitli bölgeleri arasında farklılık göstermektedir; bu farklılık, avukatların mahkemelerde<br />
hukuki temsilin ötesindeki çeşitli işlevleri açısından da geçerlidir. Güney <strong>Avrupa</strong> ülkeleri, ülke sakini başına<br />
en yüksek avukat sayısı oranına sahiptir; bu ülkelerde dava açma oranları genellikle Kuzey <strong>Avrupa</strong> ülkelerinden<br />
daha yüksektir. Bu Rapor’da, avukat sayısı ile işlemlerin hacim ve uzunlukları arasında doğrudan bir bağ<br />
kurmak mümkün değildir, ancak elverişli bilgileri daha fazla analiz edip avukatların sayısı ve adli işlemlerin<br />
gelişimi içerisindeki rollerinin, mahkemelerin iş yükü ve işlemlerin uzunluğu konusunda herhangi bir etkisinin<br />
olup olmadığını görmek ilginç olabilir.<br />
Yeterli sayıda avukatın bulunması tek başına vatandaşların haklarının etkin şekilde korunmasının bir güvencesi<br />
değildir. Bu mesleğin, etik kurallara sahip uygun bir kuruluş tarafından düzenlemeye tabi tutulması<br />
gereklidir. Her bir ülkede avukatların sahip olduğu görev ve sorumlulukların tam bir panoramasını sunmak<br />
güç olmakla beraber avukatlık mesleğinin daha iyi örgütlenmesine ve avukatların eğitiminin iyileştirilmesine<br />
yönelik daha iyi bir örgütlenme eğilimi olduğu söylenebilir.<br />
<strong>Adalet</strong>e erişim aynı zamanda alternatif uyuşmazlık çözümü (AUÇ) yöntemlerinin teşvik edilmesi yoluyla da<br />
kolaylaştırılabilir. Bu yöntemler mahkemeye gitme zorunluluğunu azaltmakta ve hâkimler dışında başka meslekten<br />
kişilerin de uyuşmazlık çözümüne katılmasını sağlamaktadır. 2008 verileriyle karşılaştırıldığında, (yargı<br />
tarafından tavsiye edilen, yürütülen ya da onaylanan) arabuluculuğun <strong>Avrupa</strong>’da güçlenen bir eğilim olduğu<br />
sonucuna varılabilir: giderek daha fazla ülke ya da birim arabuluculuk konusunda düzenlemeler yapmakta ve<br />
yetkili arabulucuların sayısı artmaktadır. Özellikle aile hukuku alanında (boşanma davaları), ticari uyuşmazlıklarda<br />
ve ceza hukukunda (mağdurlar için tazminat usulleri) arabuluculuk birçok ülke ya da birimde başarılı<br />
şekilde uygulanmaktadır. Artan sayıda üye ülke veya birimde arabuluculuk prosedürünün başlatılması için adli<br />
yardım sağlanmaktadır. Bununla birlikte tahkim ve uzlaşma gibi diğer AUÇ yöntemlerinin de bazı üye ülke veya<br />
birimlerde yaygın olarak kullanıldığı da belirtilmelidir.<br />
<strong>Adalet</strong> erişimin korunması bakımından dezavantajlı gruplara özel dikkat gösterilmesi gereklidir. Tecavüz<br />
mağdurları, çocuklar ve çocuk suçlular, adli işlemler sırasında en iyi koruma alan kategoriler olarak öne çıkmaktadır.<br />
Bu genellikle özel duruşma imkânları, özel usul hakları ya da ihtiyaçlarına özel bilgi temini gibi yöntemlerle<br />
desteklenmeleri yoluyla yapılmaktadır. Daha sınırlı bir düzeyde olmakla birlikte, özürlüler ya da azınlıklar<br />
da özel duruşma imkânları sayesinde destek almaktadır.<br />
Savcıların suç mağdurlarına yardımcı olma rolü <strong>Avrupa</strong>’da giderek önemli hale gelmektedir (34 üye ülke ya<br />
da birim; 2006 yılına göre 6 ülke veya birimde bu uygulama başlatılmıştır). Ülke veya birimlerin çoğunluğunda,<br />
suç mağdurlarına yönelik bir tazminat usulü bulunmaktadır. Buna yönelik kamu fonu kurulması yaygın bir<br />
uygulamadır. Çoğunlukla tazminat elde etmek için mahkeme kararı gerekmektedir.<br />
318
17.2 Yargı sistemlerinin etkin işleyişi<br />
<strong>Adalet</strong> sisteminin işleyişi bakımından yasama, yürütme ve yargı erkleri arasında sorumluluk dağılımı,<br />
<strong>Avrupa</strong> ülke veya birimlerinde farklı biçimlerde düzenlenmektedir. Ülke veya birimlerin çoğunluğunda <strong>Adalet</strong><br />
Bakanlığı mahkemeler, savcılıklar ve adli yardıma ayrılan genel bütçenin yönetiminden sorumludur. Bazı ülke<br />
veya birimlerde bu sorumluluk kısmen Yargı Konseyi ya da Yüksek Mahkeme gibi adli mercilere devredilmektedir.<br />
Bazı ihtisas mahkemelerinin finansmanı Maliye Bakanlığı ya da Çalışma Bakanlığı gibi diğer bakanlıklar<br />
tarafından yapılabilir. Mahkemelerin yönetimine bakılacak olursa, mahkeme seviyesinde mali kaynakların yönetiminden<br />
öncelikle mahkeme başkanı ya da mahkeme (idare) müdürü sorumludur.<br />
2008 yılına gelinceye kadar <strong>Avrupa</strong>’daki eğilim genel olarak adalet ve özel olarak yargı bütçelerinin arttırılması<br />
olmuştur. Üye ülke veya birimler arasında büyük farklılıklar olmakla birlikte <strong>Avrupa</strong>’da yargı sisteminin<br />
geliştirilmesi hükümetlerin bir önceliği olmaya devam etmektedir.<br />
2008 yılına kadar <strong>Avrupa</strong> ülkelerinin çoğunda yargı sistemlerinin bütçeleri artmıştır; sadece 4 üye ülkede<br />
bütçe düşüşü yaşanmıştır. Özellikle yakın dönemde demokratik sisteme geçiş yapmış ve yargı sistemlerinde<br />
büyük yapısal reformlar yapmış ülkelere de değinmek gerekir. Bu ülkeler çoğunlukla bütçe konusunda tutarlı<br />
biçimde çaba sarf eden ve ülkenin refah seviyesine göre sistemlerin işleyişine önemli bir kamu bütçesi ayıran<br />
ülkelerdir. Bu ülkelerin çoğunda uluslararası kuruluşlar (Dünya Bankası, IMF gibi) ya da <strong>Avrupa</strong> kurumlarından<br />
(çoğunlukla <strong>Avrupa</strong> Birliği) alınan fonlar bu gelişime katkı vermektedir. Bununla birlikte, <strong>Avrupa</strong>’da mahkemeler,<br />
savcılıklar ve adli yardım sistemine dönük bu bütçe çabalarının gelişimini takip etmek ve 2009/2010<br />
ekonomik krizinin etkilerini değerlendirmek ilginç olacaktır. Elde edilen ilk verilere bakılacak olursa, <strong>Avrupa</strong><br />
düzeyinde adalet bütçelerinin artış hızının, diğer tüm kamu bütçeleri gibi, önemli düzeyde düşüş göstereceği<br />
ve hatta eğrinin tersine döneceğinden korkulabilir.<br />
Her ne kadar bu aşamada adalet sistemine tahsis edilecek mali kaynakların ne düzeyde olması gerektiğini<br />
tanımlamak CEPEJ’den beklenemezse de bazı yargı sistemlerinde kötü performans ve verimlilik ile mali kaynakların<br />
zayıflığı arasında karşılıklı bir ilişki olduğu kaydedilebilir. Bununla birlikte bunun tersi her zaman doğru<br />
değildir: mali kaynakların yüksek olması, yargı sistemlerinin iyi performans ve verimliliği için mutlak güvence<br />
sağlamak durumunda değildir. Diğer faktörlerin de (yargı sisteminin verimli örgütlenmesi, prosedürlerin yerindeliği,<br />
finans ve istihdam kaynaklarının yönetimi, adalet sistemindeki oyuncuların rolü, eğitim vb.) burada<br />
göz önüne alınması gereklidir.<br />
Üye ülke veya birimlerin yarısından fazlası, adaletin yargı sisteminin dışındaki alanlarına (sözgelimi hapishane<br />
sistemi, küçüklerin korunması vb.) daha fazla kaynak harcarken diğerleri de kamu bütçesi çabalarının<br />
temel olarak mahkemelerin işleyişine yönlendirmektedir.<br />
Yargı sistemine tahsis edilen bütçeye bakılacak olursa en yüksek bütçe tutarları maaşlara ayrılmaktadır (<strong>Avrupa</strong><br />
düzeyinde bütçenin %70’i); bununla birlikte özellikle profesyonel (meslekten) olmayan yargı personeline<br />
daha fazla yatırım yapan ve son derece deneyimli az sayıda hâkim çalıştıran ülkeler de vardır (bunlar genellikle<br />
Common law ülkeleri ya da birimleridir; İrlanda hariç). Geleneksel olarak savcıların adaletin işleyişinde önemli<br />
bir yer işgal ettiği ülke veya birimlerde (yani Doğu <strong>Avrupa</strong> ülkeleri) savcılık sistemine daha fazla bütçe ayrılmaktadır.<br />
Bütçenin önemli bir bölümü de (yaklaşık %15) tesislere harcanmaktadır. <strong>Avrupa</strong>’da mahkemelerde<br />
ve e-adalet olarak BİT’e ayrılan bütçe payı (%3) 2006 yılından bu yana artış göstermemiştir; bu, malzeme maliyetlerindeki<br />
düşüş ve altyapıların maliyetinin amortismanıyla açıklanabilir; BİT, üye ülkelerin gelecek yıllarda<br />
yatırım yapmasının teşvik edileceği öncelikli bir alan olmaya devam etmektedir. Son dönemlerde bu alana<br />
daha fazla yatırım yapan üye ülkelerin özel çabalarına rağmen yargı eğitimine ayrılan bütçe payı (%0.8) halen<br />
çok zayıftır.<br />
<strong>Avrupa</strong> ülkelerinin çoğunluğunda mahkeme harçları önemli bir mali kaynak oluşturmaktadır; öyle ki, bazı<br />
ülkeler mahkeme işletme masraflarının önemli bir kısmını buradan karşılamaktadır; hatta bazı ülkeler özellikle<br />
ticaret ve tapu sicillerinden elde edilen kaynaklarla net bir kar bile elde etmektedir. Böyle bir sistem, imkânı<br />
olmayan kişilerin mahkemeye erişimine imkân veren etkin bir adli yardım sistemiyle birlikte kullanıldığında,<br />
yararlanıcılar ile vergi mükellefleri arasında kamu hizmetlerinin maliyetlerinin kısmen dengelenmesini hedefleyen<br />
mevcut kamu yönetimi eğiliminin bir parçası olmaktadır. Bununla birlikte, bilgi edinmeye, tapu ve<br />
ticaret sicilleri ve diğer kayıtlarda değişiklik yapmaya yönelik harçlar ile adli işlemlerin kendi maliyetleri arasın-<br />
319
320<br />
da ayrım yapmak önemlidir. Bu son husus ile ilgili olarak (adalete erişiminin güvence altına alınabilmesi için)<br />
harçların, vatandaşların adli işlemleri başlatmasına bir engel teşkil etmemesi önemlidir.<br />
Genel olarak Orta ve Doğu <strong>Avrupa</strong>’daki üye ülkelerin yargı sistemlerinde ülke sakini başına hâkim oranı,<br />
Batı <strong>Avrupa</strong> ülkelerinden daha yüksektir. <strong>Avrupa</strong> Konseyinin bazı üye ülkelerinde (İsveç, İsviçre, BK-İskoçya)<br />
yapısal ya da örgütsel reformlarla daimi profesyonel (meslekten) hâkimlerin oranı azalmışsa da ve bazılarında<br />
geçici hâkimler bulunsa da <strong>Avrupa</strong> ülke veya birimlerinin çoğunluğunda 2004 ile 2008 yılları arasında yargı<br />
personeli sayısı sabit kalmıştır. Bunun aksine, geçiş sürecindeki bazı üye ülkeler, yargıya ayrılan insan kaynaklarını<br />
artırmak suretiyle reformlara devam etmektedir (Azerbaycan, Bosna Hersek, Ermenistan, Rusya Federasyonu,<br />
Makedonya). Hâkim sayılarındaki bu artış eğilimi, <strong>Avrupa</strong> Birliğine yeni üye olunması ya da üyelik<br />
başvurusunda bulunulması ile açıklanabilir (Bulgaristan, Slovenya, Letonya, Türkiye, Slovakya, Litvanya).<br />
Yargı sistemlerinin profesyonel, geçici hâkimler ve meslekten olmayan hâkimlerden oluşması bakımından<br />
birbirinden son derece farklı yargı sistemleri olduğu görülmektedir. Bazı sistemler tamamen profesyonel<br />
hâkimlerden oluşurken ya da nadiren meslekten olmayan hâkimleri kullanırken diğerleri (Kuzey <strong>Avrupa</strong>) ağırlıklı<br />
olarak meslekten olmayan hâkimlere dayanmaktadır. Profesyonel ve meslekten olmayan hâkimlerin bir<br />
arada olduğu ülkelerde, profesyonel yargının güçlenmesine doğru temel bir eğilim söz konusudur. Jüri kullanımı<br />
konusunda <strong>Avrupa</strong> bölünmüş durumdadır ve belirli dava türleri için (temel olarak en ağır cezalık suçlar)<br />
böyle bir sistemi destekleyen Batı <strong>Avrupa</strong> (ve ayrıca Azerbaycan ve Rusya Federasyonu) ile böyle bir sistemi<br />
olmayan ya da demokratik sisteme geçiş yapmadan önce bu sisteme benzer olan sistemlerinden vazgeçmiş<br />
olan Orta ve Doğu <strong>Avrupa</strong> arasında net bir ayrım mevcuttur.<br />
<strong>Avrupa</strong> seviyesinde savcıların sayısı 2004 ile 2008 arasında büyük ölçüde değişiklik göstermemiştir. Kişi<br />
başına düşen savcı sayısının en yüksek olduğu yerler Orta ve Doğu <strong>Avrupa</strong> ülkeleridir. Savcıların görevleri<br />
bir üye ülkeden diğerine çok farklılık göstermektedir. Bu farklılıklar özellikle ceza hukuku dışındaki alanlarda<br />
önemlidir. 2008 itibariyle üye ülke veya birimlerin çoğunda savcıların iş yükünün dengeli olduğu söylenebilir:<br />
genel olarak savcılar ele alınacak davaların hacmiyle başa çıkabilmektedir.<br />
Bazı Doğu <strong>Avrupa</strong> ülkeleri 2004 yılından bu yana hâkim ve savcıların maaşlarını büyük oranda arttırarak<br />
sadece bu meslekleri çekici hale getirmekle kalmamış, aynı zamanda (hâkimlerin) tarafsızlık ve bağımsızlığını<br />
sağlayıp yolsuzluğu önleyerek toplum nezdindeki itibarlarının korunmasını sağlamışlardır. Bununla birlikte,<br />
her iki mesleğin ücretlendirme seviyeleri arasında çoğunlukla hâkimler lehine farklılıklar olduğu da söylenebilir.<br />
Genel bir ifadeyle 2004 ile 2008 yılları arasında mahkemelerdeki hâkim dışındaki personel hakkındaki<br />
verilerde bir istikrar görülmektedir. <strong>Avrupa</strong> ülke veya birimlerinin çoğunda mahkemelerde çalışan hâkim dışındaki<br />
personelin görevi çoğunlukla hâkimlere doğrudan yardım etmektedir. Mahkemelerdeki hâkim dışındaki<br />
personel konusunda ülkeler arasında önemli farklılıklar olduğu söylenebilir. 14 üye ülkede Rechtspfleger’e<br />
benzer hâkim dışındaki personele adli yetkilere yakın yetkiler verilmiştir ki, bu durum yargının örgütlenmesini<br />
etkileyebilir.<br />
17.3 Yararlanıcılara verilen kamu adalet hizmetinin kalitesi ve etkililiği<br />
<strong>Avrupa</strong>’da mahkeme yararlanıcıların ihtiyaç ve beklentilerine giderek daha fazla önem verilmektedir. Ülke<br />
veya birimlerin büyük çoğunluğunda mahkemeler yıllık raporlar hazırlamaktadır, dava akışı ve sürelerinin ölçülüp<br />
yönetilmesine yönelik bir izleme sistemine sahiptir. Yeni kamu yönetimi ve dava yönetiminden mülhem<br />
teknik ve yöntemlerin giderek artan bir şekilde uygulamaya konduğu ve bu bağlamda hedeflerin tanımlanması,<br />
performans değerlendirmesi ve hatta elde edilen sonuçlar ışığında görev yetki çevrelerinin düzenlenmesinin<br />
tartışıldığı gözlenmektedir. Performans ve kalite göstergeleri giderek daha fazla kullanılmaktadır. Çok<br />
az sayıda <strong>Avrupa</strong> ülke ya da biriminde toplam kalite sistemleri uygulanmaktadır. Bu modeller yararlanıcıların<br />
memnuniyetini ölçmekle kalmamakta, aynı zamanda mahkemelerin yönetimi, kaynakların (personel kaynakları,<br />
mali kaynaklar ve malzeme kaynakları) yönetimi, hukuk ve adalete erişim, mahkemelerde kullanılan süreçler<br />
vb. diğer unsurları da dikkate almaktadır. Bu eğilim önümüzdeki yıllarda daha da güçlenecektir.<br />
Her ne kadar yeni ve sınırlı olsa da, <strong>Avrupa</strong>’da mahkeme yararlanıcılarının memnuniyet düzeyi ve mahkemelere<br />
duyulan güveni değerlendirmeye yönelik özel araçlar ve anketlerin kullanılmasına doğru bir eğilim
vardır. CEPEJ tarafından önerilen model araştırma ve metodolojik rehber, kamu adalet hizmetinin kalitesini<br />
iyileştirmek üzere mahkeme yararlanıcıları arasında gelecekte yapılacak araştırmaların uygulanmasını kolaylaştıracaktır.<br />
Mahkeme yararlanıcıların mahkemelerdeki işleyiş sorunlarına karşı korunması amacıyla, yargı sistemleri<br />
tazmin prosedürleri uygulamaya koymuştur. Üye ülkelerin yarısında aşırı uzun yargılama sürelerinin yanısıra<br />
mahkeme kararlarının uygulanmamasına yönelik tazmin prosedürleri vardır (20 ülke ya da birim). Hemen hemen<br />
tüm ülke ya da birimde kişinin haksız tutuklanma ya da yanlış mahkumiyet durumunda tazminine yönelik<br />
önlemler vardır.<br />
Şu an için yargılama süresinin aşırı uzun olması yüzünden <strong>Avrupa</strong> İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 6 ncı maddesinin<br />
ihlali, <strong>Avrupa</strong> ülkelerinin <strong>Avrupa</strong> İnsan Hakları Mahkemesi’nce mahkûm edilmesinin birinci nedeni<br />
olmaya devam etmektedir. Üye ülkeler, mahkemelerinin Sözleşmede yer alan temel ilkelere riayet etmesi,<br />
iş akışı ve yargılama sürelerinin yönetilmesi konusunda daha ayrıntılı bilgi sağlama konusundaki gayretlerini<br />
sürdürmektedir. Çok daha fazla sayıda üye ülke, yargı prosedürlerinin sürelerinin analiz edilmesi konusundaki<br />
gerekli bilgileri toplayabilmektedir. CEPEJ, üye ülkeleri bu yönde çalışmalarına devam etme ve özellikle de<br />
CEPEJ’in “GOJUST Rehberi”nde ifade edilen tavsiyelerini uygulama konusunda teşvik etmektedir. Mahkemelerin<br />
performansının iyileştirilmesi için mahkemelerin faaliyetlerinin daha iyi anlaşılması gereklidir.<br />
Bununla birlikle dava akışı yönetimi ve adli işlemlerin sürelerinin aşırı uzun olması konusunda mahkemelerden<br />
alınan bilgilerin miktar ve kalitesi de daha fazla iyileştirilmelidir. Günümüzde ülkelerin adalet sistemlerinin<br />
verimliliklerinin karşılaştırılması şu an için son derece güçtür. Adli sürelerin izlenmesine yönelik daimi<br />
<strong>Avrupa</strong> gözlemevini kurmak suretiyle CEPEJ’in SATURN Merkezi yakın gelecekte işlemlerin uzunluklarına ilişkin<br />
sorunların daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır.<br />
Değerlendirme sürecinin bu aşamasında elverişli olan bilgiler temel alındığında CEPEJ, oluşturulan iki ana<br />
göstergenin analizinden elde edilen sonuçlara ulaşmıştır: temizlenme oranı ve dosya işleme süresi. Şu anda<br />
elverişli olan verilerin analizi, <strong>Avrupa</strong>’daki ilk derece mahkemelerinin, hukuk davalarından daha ziyade ceza<br />
davalarıyla daha iyi başa çıkabildiğini göstermektedir. Daha kapsamlı analize tabi olarak, Kuzey <strong>Avrupa</strong> ülkeleri<br />
ve Kafkasya ülkeleriyle karşılaştırıldığında Orta ve Doğu <strong>Avrupa</strong> ülkeleri, Güneydoğu <strong>Avrupa</strong> ülkeleri ve Güney<br />
<strong>Avrupa</strong> ülkelerinde vatandaşların mahkemeye daha kolay gittiği anlaşılmaktadır. İhtilaflı olmayan hukuk<br />
davalarını görüp görmemeleri bakımından mahkeme faaliyetleri ülkeler arasında farklılık göstermektedir. Bu<br />
tür davaların hacimleri de değişiklik gösterebilmektedir. Genel olarak mahkemelerin iş yükünü arttırabilecek<br />
nizalı olmayan konular yargının etkinliğinde nadiren eksikliğe yol açmaktadır.<br />
Davaların yönetimindeki durumlar da üye ülke veya birimler arasında önemli düzeyde farklılık göstermektedir.<br />
Mahkemelerin yüksek dava yüküyle yüz yüze kalması, mahkemelerin sorunsuz çalışması önünde bir engel<br />
değildir; bazı ülke veya birimler çok yüksek sayıda davayı nispeten hızlı bir şekilde yönetmektedir. Bazı ülke<br />
veya birimler yeni açılan davalarla baş edebilmekte ve/veya dava yığılmasını azaltabilmektedir; bazı ülke veya<br />
birimlerde görülmeyi bekleyen dava yığılması artmaktadır. Bu iki kategori arasında her ne kadar yeni dava<br />
akışıyla halen başa çıkabilseler de davaları ele alma verimliliği düşüş gösteren ülkelerin de olduğunu belirtmek<br />
gerekir. Bu ülkeler, şu anda turuncu yanıp sönen göstergelerin (teyakkuz noktaları) gelişimini yakından takip<br />
etmelidir. Geçiş halindeki bazı ülkelerdeki (Gürcistan ve Rusya Federasyonu dâhil) mahkemelerin performansındaki<br />
iyileşmeden özellikle bahsetmek gerekir; bu ülkelerdeki reformlar ya da yargıya yapılan yatırımlar ümit<br />
verici sonuçlara yol açıyor görünmektedir.<br />
Sınırlı sayıda ülkede yargı kararlarının uygulanmaması da özellikle bu konuda çok sayıda ihlalin olması göz<br />
önüne alındığında bir sorun olmaya devam etmektedir. Buna çözüm olarak icra mekanizmaları iyileştirilebilir<br />
ve icra memurlarının rolü geliştirilebilir. Üye ülkelerin yarısında icra memurları kamu görevlileri iken diğer ülkelerde<br />
özel statüde memurlardır ya da karma bir statüye sahiptirler. 2008 verileri göstermektedir ki (<strong>Avrupa</strong><br />
ülkelerinin üçte ikisinde bulunan) spesifik başlangıç eğitiminin ve/veya nihai seçim prosedürünün olmasına<br />
(ya da olmamasına) bağlı olarak icra memurlarının sayısı ve statüsü konusunda büyük farklılıklar vardır.<br />
Birçok <strong>Avrupa</strong> ülkesinde mahkeme reformları yapılmaktadır. Mahkemeler yeniden yapılandırılmakta, adliyelerin<br />
yerleri değiştirilmekte ve mahkeme faaliyetlerinin daha iyi takip edilmesini sağlamaya yönelik yöntemler<br />
de dâhil olmak üzere başka çalışma yöntemleri uygulamaya konmaktadır. Bunların, adli işlemlerin etkinlik<br />
321
ve kalitesinde iyileştirmelere ve <strong>Avrupa</strong> İnsan Hakları Mahkemesine giden davaların sayısında azalmaya yol<br />
açacaktır.<br />
17.4 Yargı bağımsızlığının korunması, hâkim ve savcıların statüsü<br />
<strong>Avrupa</strong> Konseyinin Tavsiye Kararlarında, hâkimlerin bağımsızlığının korunması ve güçlendirilmesi temel bir<br />
ilke olarak belirtilmekte (özellikle hâkimlerin bağımsızlığı, etkiliği ve rolü hakkında R(94)12 1 sayılı tavsiye kararı)<br />
ve savcılara yasal koruma sağlanmaya çalışılmaktadır (ceza adaleti sistemin savcının rolü hakkında tavsiye<br />
R(2000)19). Bu unsurlar temel olarak işe alma mekanizmaları, eğitim, terfi ve maaş konularında tanımlanmaktadır.<br />
Hâkimlerin işe alınması, atanması ve terfisi konusunda birçok ülkede yetkili kurullarda hâkim ve savcıların<br />
temsilcileri büyük oranda temsil edilmektedir. Bununla birlikte hâkim ve savcıların bu tür kurumlarda temsil<br />
edilmediği ülkelerin de bulunduğu üzülerek kaydedilmelidir.<br />
<strong>Adalet</strong>in işleyişinin iyileştirilmesi açısından vazgeçilmez bir unsur olan eğitime ayrılan bütçe, bazı Orta ve<br />
Doğu <strong>Avrupa</strong> ülkelerinde önemli düzeyde artmaktadır. Pek çok ülke veya birimde hâkimlerin ya da savcıların<br />
başlangıç eğitimi alması zorunludur ve bunun süresi birkaç aydan birkaç yıla kadar değişiklik göstermektedir.<br />
Genel olarak hizmet içi eğitim mevcuttur. Daha az bir düzeyde mahkemelerin yönetimi ve bilgisayarlaşma<br />
konusunda da bir artış eğilimi not edilebilir.<br />
Hâkim ve savcıların maaşları, statü ve sorumluluklarına uygun olmalıdır. <strong>Avrupa</strong>’daki eğilim, hâkim ve<br />
savcıların maaşlarına ülkedeki brüt maaşla karşılaştırıldığında son derece önemli düzeyde zam yapılmasıdır;<br />
bununla birlikte ülkeler arasında büyük farklılıkların olduğu kaydedilmelidir. Ekonomik krizin, bazı ülke veya<br />
birimlerde maaşlara büyük etki yapmış olması da muhtemeldir.<br />
***<br />
Bu Raporun amacı <strong>Avrupa</strong> Konseyi üye devletlerinde kamu adalet hizmetlerini ayrıntılı şekilde gözden geçirmek<br />
ve bu hizmetlerin işleyişini değerlendirmektir. Raporun nihai hedefi, tüm vatandaşların menfaatlerine<br />
hizmet edecek şekilde bu sistemlerin performansını iyileştirmektir. Bu amaçla CEPEJ, iki önceliğe göre mahkeme<br />
faaliyetlerinin analiz edilip iyileştirilmesine yönelik araçlar tasarlamaktadır: etkililik ve kalite. Bu değerlendirmede<br />
bu kamu hizmetinin kendi özgü durumu, yani, hukuk devletinin temelini teşkil eden yargı bağımsızlığı<br />
ve hâkimlerin tarafsızlığı ilkesi bütünüyle dikkate alınmalıdır. İşte bu çerçevede, politika yapıcılar ve hukukçular<br />
800 milyon <strong>Avrupa</strong>lı için yargı sistemlerinin etkinlik ve kalitesini arttırmaya çalışmakla yükümlüdür.<br />
322<br />
1 Şu anda revize edilmektedir.
EKLER<br />
Ek tablolar<br />
Tablo 1<br />
(Bölüm 2) 2008 yılında adalet sisteminin toplam yıllık bütçesi ve adalet sistemi içerisinde<br />
mahkemelere ve savcılık sistemine tahsis edilen bütçe, Avro cinsinden (S12, S6, S16)<br />
Ülke<br />
Tüm adalet<br />
sistemine ayrılan<br />
yıllık onaylı toplam<br />
bütçe<br />
Tüm mahkeme ve<br />
savcılıklara ayrılan<br />
yıllık onaylı toplam<br />
bütçe<br />
Mahkeme ve<br />
savcılıkların tüm<br />
adalet sistemi<br />
bütçesindeki payı<br />
(yüzde olarak)<br />
Ülke sakini başına<br />
tüm adalet sistemine<br />
ayrılan yıllık onaylı<br />
toplam bütçe<br />
Ülke sakini başına<br />
tüm mahkeme ve<br />
savcılıklara ayrılan<br />
yıllık onaylı toplam<br />
bütçe<br />
Arnavutluk 70 449 797 18 792 466 26.7 22.2 5.9<br />
Andora VY 7 070 954 VY VY 83.7<br />
Ermenistan 14 622 030 16 233 932 VY 4.6 5.1<br />
Avusturya 1 172 000 000 649 530 000 55.4 140.6 77.9<br />
Azerbaycan 60 305 580 60 305 580 7.0 7.0<br />
Belçika 1 610 500 000 789 953 000 49.1 151.0 74.1<br />
Bosna Hersek 163 401 586 96 763 095 59.2 42.5 25.2<br />
Bulgaristan 217 141 452 188 370 545 86.8 28.4 24.7<br />
Hırvatistan 355 556 031 VY VY 80.2 VY<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi 47 965 235 VY VY 60.2 VY<br />
Çek Cumhuriyeti 514 118 167 364 173 444 70.8 49.3 34.9<br />
Danimarka 1 521 000 262 761 776 VY VY 48.0<br />
Estonya 118 251 762 45 274 664 38.3 88.2 33.8<br />
Finlandiya 748 428 000 295 183 310 39.4 141.2 55.7<br />
Fransa 6 497 010 000 3 377 700 000 52.0 101.6 52.8<br />
Gürcistan 24 940 020 23 747 262 95.2 5.7 5.4<br />
Yunanistan 356 915 000 357 487 000 VY 31.8 31.9<br />
Macaristan 1 787 400 000 406 174 860 22.7 177.9 40.4<br />
İzlanda 19 008 821 7 545 881 39.7 59.5 23.6<br />
İrlanda 2 604 000 000 215 855 000 8.3 588.9 48.8<br />
İtalya 7 278 169 362 4 166 691 129 57.2 122.1 69.9<br />
Letonya 170 263 394 71 166 916 41.8 75.0 31.3<br />
Litvanya 105 584 000 103 584 283 98.1 31.4 30.8<br />
Lüksemburg 64 300 000 61 700 000 96.0 130.7 125.4<br />
Malta 9 073 000 11 642 000 VY 21.9 28.1<br />
Moldova 35 686 050 12 777 800 35.8 10.0 3.6<br />
Monako 8 547 100 6 117 000 71.6 274.8 196.7<br />
Karadağ 37 358 769 24 624 223 65.9 60.2 39.7<br />
Hollanda 5 825 626 000 1 460 111 000 25.1 355.1 89.0<br />
Norveç 2 160 796 000 174 527 043 8.1 456.1 36.8<br />
Polonya 2 428 891 000 1 537 691 000 63.3 63.7 40.3<br />
Portekiz 1 388 550 485 VY VY 130.8 VY<br />
Romanya 769 595 000 541 321 522 70.3 35.7 25.1<br />
Rusya Federasyonu* 2 406 286 197 3 252 304 836 VY 16.9 22.9<br />
Sırbistan 332 713 073 VY VY 45.3 VY<br />
Slovakya 293 698 463 203 700 546 69.4 54.4 37.7<br />
Slovenya 246 000 000 177 272 549 72.1 121.4 87.5<br />
İspanya 4 040 218 130 3 686 381 622 91.2 89.2 81.4<br />
İsveç 3 033 863 752 528 126 744 17.4 330.4 57.5<br />
İsviçre 1 384 887 814 1 020 894 702 73.7 179.8 132.6<br />
Makedonya 47 024 005 30 186 628 64.2 23.0 14.8<br />
Türkiye 1 288 654 751 736 932 152 57.2 18.0 10.3<br />
Ukrayna VY 248 517 182 VY VY 5.4<br />
BK-İngiltere ve Galler 4 032 116 766 2 208 517 016 54.8 74.1 40.6<br />
BK-Kuzey İrlanda 161 600 000 VY VY 91.9 VY<br />
323
Ülke<br />
Tüm adalet<br />
sistemine ayrılan<br />
yıllık onaylı toplam<br />
bütçe<br />
Tüm mahkeme ve<br />
savcılıklara ayrılan<br />
yıllık onaylı toplam<br />
bütçe<br />
Mahkeme ve<br />
savcılıkların tüm<br />
adalet sistemi<br />
bütçesindeki payı<br />
(yüzde olarak)<br />
Ülke sakini başına<br />
tüm adalet sistemine<br />
ayrılan yıllık onaylı<br />
toplam bütçe<br />
Ülke sakini başına<br />
tüm mahkeme ve<br />
savcılıklara ayrılan<br />
yıllık onaylı toplam<br />
bütçe<br />
BK-İskoçya 1 785 097 305 281 240 889 15.8 345.4 54.4<br />
Ortalama 54.3 114.8 47.3<br />
Ortanca 57.2 74.1 37.7<br />
Minimum 8.1 4.6 3.6<br />
Maksimum 98.1 588.9 196.7<br />
*Rusya Federasyonu: bu tabloda adalet sisteminin bütününe ait bütçeden kasıt, mahkemelerin bütçesidir; dolayısıyla bu<br />
rakam “mahkeme ve savcılık” bütçesi kısmını hesaplamakta kullanılmamıştır.<br />
324
Tablo 2<br />
(3. Bölüm: <strong>Adalet</strong>e erişim)<br />
Ülke<br />
Ceza hukuku davaları<br />
Mahkemede<br />
temsil Hukuki görüş Diğer<br />
Ceza hukuku harici davalar<br />
Mahkemede<br />
temsil Hukuki görüş Diğer<br />
Arnavutluk Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Andora Evet Evet Hayır Evet Evet Hayır<br />
Ermenistan Evet Evet Hayır Evet Hayır Hayır<br />
Avusturya Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Azerbaycan Evet Evet Hayır Hayır Hayır Hayır<br />
Belçika Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Bosna Hersek Evet Evet Hayır Evet Evet Hayır<br />
Bulgaristan Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Hırvatistan Evet Evet Hayır Evet Evet Hayır<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Çek Cumhuriyeti Evet Evet Hayır Evet Evet Hayır<br />
Danimarka Evet Evet Hayır Evet Evet Hayır<br />
Estonya Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Finlandiya Evet Evet Hayır Evet Evet Hayır<br />
Fransa Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Gürcistan Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Yunanistan Evet Evet Evet Evet Hayır Hayır<br />
Macaristan Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
İrlanda Evet Evet Hayır Evet Evet Hayır<br />
İtalya Evet Evet Evet Evet Evet Hayır<br />
Letonya Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Litvanya Evet Evet Hayır Evet Evet Evet<br />
Lüksemburg Evet Evet Hayır Evet Evet Hayır<br />
Malta Evet Hayır Hayır Evet Hayır Hayır<br />
Moldova Evet Evet Evet Evet Hayır Hayır<br />
Monako Evet Hayır Hayır Evet Hayır Evet<br />
Karadağ Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Hollanda Evet Evet Hayır Evet Evet Evet<br />
Norveç Evet Evet Hayır Evet Evet Hayır<br />
Polonya Evet Hayır Evet Evet Hayır Evet<br />
Portekiz Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Romanya Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Rusya Federasyonu Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
San Marino Evet Hayır Hayır Evet Hayır Hayır<br />
Sırbistan Evet Hayır Hayır Evet Hayır Hayır<br />
Slovakya Evet Evet Hayır Evet Evet Evet<br />
Slovenya Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
İspanya Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
İsveç Evet Hayır Evet Evet Evet Evet<br />
İsviçre Evet Hayır Evet Evet Hayır Evet<br />
Makedonya Evet Evet Hayır Evet Evet Hayır<br />
Türkiye Evet Evet Hayır Evet Evet Evet<br />
Ukrayna Evet Evet Evet Hayır Hayır Hayır<br />
BK-İngiltere ve Galler Evet Evet Hayır Evet Evet Hayır<br />
BK-Kuzey İrlanda Evet Evet Hayır Evet Evet Hayır<br />
BK-İskoçya Evet Evet Hayır Evet Evet Hayır<br />
325
Tablo 3<br />
(4. Bölüm) Halkın açık erişime sahip olduğu resmi İnternet siteleri/portallar (S31)<br />
Ülke<br />
Arnavutluk<br />
Hukuki metinler (Temel yasalar,<br />
kanunlar, tüzükler vb.) Yüksek mahkeme içtihatları Diğer belgeler (sözgelimi formlar)<br />
www.qpz.gov.al<br />
www.gjykataelarte.gov.al<br />
www.gjk.gov.al<br />
Andora www.bopa.ad www.justicia.ad Hayır<br />
Ermenistan<br />
www.arlis.am<br />
www.parliament.am<br />
www.gov.am<br />
Evet: ilgili web siteleri hakkında<br />
özel bilgi yok<br />
www.justice.gov.al<br />
www.kld.gov.al<br />
www.court.am<br />
Avusturya www.ris.bka.gv.at www.ris.bka.gv.at www.justiz.gv.at<br />
Azerbaycan<br />
www.justice.gov.az<br />
www.e-qanun.gov.az<br />
www.supremecourt.gov.az Hayır<br />
Belçika<br />
Bosna Hersek<br />
Bulgaristan<br />
Hırvatistan<br />
Güney Kıbrıs Rum<br />
Yönetimi<br />
www.just.fgov.be<br />
www.juridat.be<br />
www.droitsdesvictimes.just.fgov.be<br />
www.mpr.gov.ba/hr/str.asp?id=265<br />
www.hjpc.ba/<br />
www.fbihvlada.gov.ba/index.html<br />
www.vladars.net/lt/zakoni<br />
www.narodnaskupstinars.net/lat/<br />
zakoni/arhiva.php<br />
www.bdcentral.net/Members/<br />
skupstina/Zakoni/zakoni_html<br />
www.vss.justice.bg<br />
www.nn.hr (Yürürlükteki mevzuatı<br />
içeren Hırvatistan Cumhuriyeti Resmi<br />
Gazetesinin resmi sitesi)<br />
www.pravosudje.hr (<strong>Adalet</strong> Bakanlığı<br />
resmi sitesi)<br />
www.cygazette.com<br />
www.just.fgov.be<br />
www.juridat.be<br />
www.ustavnisud.ba<br />
www.vsfbih.ba/index.php<br />
www.vrhovnisudrs.com/<br />
www.vks.bg<br />
www.sac.government.bg<br />
www.vsrh.hr ( Hırvatistan<br />
Cumhuriyeti Yüksek Mahkemesi<br />
resmi sitesi)<br />
www.usud.hr ( Hırvatistan<br />
Cumhuriyeti Anayasa<br />
Mahkemesi resmi sitesi)<br />
www.vtsrh.hr (Yüksek Ticaret<br />
Mahkemesi resmi sitesi)<br />
www.supremecourt.gov.cy<br />
www.cylaw.com<br />
www.just.fgov.be<br />
www.juridat.be<br />
www.droitsdesvictimes.just.fgov.be<br />
Hayır<br />
www.vss.justice.bg<br />
Çek Cumhuriyeti www.mvcr.cz www.nsoud.cz www.justice.cz<br />
Danimarka<br />
www.retsinformation.dk<br />
www.hoejesteret.dk<br />
www.vestrelandsret.dk www.<br />
oestrelandsret.dk<br />
www.domstol.dk<br />
Estonya<br />
Finlandiya<br />
Fransa<br />
www.riigiteataja.ee/ert/ert.jsp<br />
Çeviriler: www.legaltext.ee<br />
www.finlex.fi<br />
www.edilex.fi<br />
www.courdecassation.fr<br />
www.conseil-etat.fr<br />
www.conseil-constitutionnel.fr<br />
www.legiFransa.gouv.fr<br />
www.journal-officiel.gouv.fr<br />
www.textes.justice.gouv.fr<br />
www.assemblee-nationale.fr<br />
www.senat.fr<br />
www.nc.ee/?id=11<br />
Çeviriler: www.nc.ee/?id=823<br />
www.finlex.fi<br />
www.edilex.fi<br />
www.courdecassation.fr<br />
www.conseil-etat.fr<br />
www.conseil-constitutionnel.fr<br />
www.legiFransa.gouv.fr<br />
www.odvj-komora.hr (Hırvatistan Barosu)<br />
http://sudreg.pravosudje.hr (Hırvatistan<br />
Cumhuriyeti online Ticaret Sicili)<br />
www.uhs.hr (Hırvatistan Hâkimler Derneği<br />
resmi sitesi)<br />
www.hjk.hr (Noter Odası resmi sitesi)<br />
www.hgk.hr (Hırvatistan Ekonomi Odası resmi<br />
sitesi)<br />
www.pravo.hr (Hukuk Fakültesi resmi sitesi)<br />
Eylül 2009 itibariyle, <strong>Adalet</strong> Bakanlığı resmi<br />
web sitesinde www.pravosudje.hr “Suç<br />
mağdurları - görüş ve yardım için kiminle<br />
temasa geçmeliler?” adlı bir link vardır.<br />
(Tanık ve mağdurlara destek amacıyla büro<br />
kuran mahkemelerin yanısıra Birleşmiş<br />
Milletler Kalkınma Programı (UNDP) ve<br />
Hırvatistan Cumhuriyeti <strong>Adalet</strong> Bakanlığı<br />
tarafından uygulanan “Cumhuriyette tanık ve<br />
mağdurlara destek sistemi geliştirilmesinde<br />
yardım” projesinin uygulanmasına ilişkin<br />
belgelerin listesini içeren link).<br />
Hayır<br />
İçtihat hukuku: http://kola.just.ee/ ve www.<br />
kohus.ee/kohtulahendid/index.aspx<br />
Pratik bilgiler: www.just.ee/10171<br />
Formlar (Estonya dilinde):<br />
www.kohus.ee/10294<br />
www.oikeus.fi<br />
www.om.fi<br />
www.service-public.fr<br />
www.justice.gouv.fr: accès à des formulaires<br />
(demande d’aide juridictionnelle, attestation<br />
de témoins) et à des téléservices (demande<br />
en ligne d’un extrait du casier judiciaire,<br />
signalement d’un contenu en ligne à<br />
caractère pédophile, calcul de revalorisation<br />
des pensions alimentaires)<br />
326
Ülke<br />
Gürcistan<br />
Yunanistan<br />
Macaristan<br />
İzlanda<br />
Hukuki metinler (Temel yasalar,<br />
kanunlar, tüzükler vb.) Yüksek mahkeme içtihatları Diğer belgeler (sözgelimi formlar)<br />
www.laws.codexserver.com<br />
www.parliament.ge<br />
www.justice.gov.ge<br />
www.cra.gov.ge<br />
www.mof.gov.ge<br />
www.napr.gov.ge<br />
Evet: ilgili web siteleri hakkında özel<br />
bilgi yok<br />
www.magyarorszag.hu<br />
www.irm.hu<br />
www.althingi.is<br />
www.stjornarrad.is<br />
www.supremecourt.ge<br />
www.constcourt.gov.ge<br />
Hayır<br />
www.birosag.hu<br />
www.lb.hu<br />
www.haestirettur.is<br />
www.hcoj.gov.ge<br />
Evet: ilgili web siteleri hakkında özel bilgi yok<br />
www.irm.hu<br />
www.domstolar.is<br />
http://logbirtingablad.is<br />
İrlanda www.Irishstatutebook.ie www.courts.ie www.courts.ie<br />
İtalya<br />
Letonya<br />
Litvanya<br />
www.normeinrete.it<br />
www.giustizia.it<br />
www.likumi.lv<br />
www.mk.gov.lv<br />
www.saima.lv<br />
www.vestnesis.lv<br />
www.ttc.lv<br />
http://pro.nais.lv<br />
www.lrs.lt<br />
www.giustizia-amministrativa.it<br />
www.cortecostituzionale.it<br />
www.cortedicassazione.it<br />
www.tiesas.lv<br />
www.at.gov.lv<br />
www.satv.tiesa.gov.lv<br />
www.lrkt.lt<br />
www.lat.lt<br />
www.lvat.lt<br />
Lüksemburg www.legilux.lu www.jurad.etat.lu<br />
Malta<br />
www.justice.gov.mt<br />
www.legimonaco.mc<br />
www.gouv.mc<br />
Moldova www.justice.md www.csj.md<br />
Monako<br />
Karadağ<br />
www.legimonaco.mc<br />
Karadağ Parlamentosu<br />
www.skupstina.me<br />
Karadağ Hükümeti www.gov.me<br />
<strong>Adalet</strong> Bakanlığı www.pravda.gov.me<br />
Resmi Gazete<br />
www.sllrcg.co.me<br />
Karadağ Anayasa Mahkemesi<br />
www.ustavnisudcg.co.me<br />
Karadağ Mahkemeleri<br />
www.sudovi.co.me<br />
Karadağ İdare Mahkemesi<br />
www.upravnisudcg.org<br />
Yüksek Ülke Savcılığı<br />
www.tužilaštvocg.co.me<br />
Karadağ Barosu<br />
www.advokatska.komora.me<br />
<strong>Adalet</strong> İdaresi Yetkilileri Eğitim<br />
Merkezi www.coscg.org<br />
www.legimonaco.mc<br />
www.gouv.mc<br />
Karadağ Yüksek Mahkemesi<br />
www.vrhsudcg.gov.me<br />
Podgorica Yüksek Mahkemesi<br />
www.visisudpg.gov.me<br />
Bijelo Polje Yüksek Mahkemesi<br />
www.visisudbp.gov.me<br />
Karadağ İstinaf Mahkemesi<br />
www.apelacionisudcg.gov.me<br />
Karadağ İdare Mahkemesi www.<br />
upravnisudcg.org<br />
http://webstat.giustizia.it/default.aspx<br />
(istatistikler konusunda harici web sitesi)<br />
www.legal.lv<br />
www.juridica.lv<br />
www.ta.gov.lv<br />
www.tm.gov.lv<br />
www.teismai.lt<br />
www.tm.lt<br />
www.prokuraturos.lt<br />
www.guichet.lu<br />
www.justice.public.lu<br />
www.justice.gov.mt<br />
www.justice.gov.md<br />
www.csj.md<br />
www.gouv.mc<br />
Hollanda http://wetten.overheid.nl/zoeken www.rechtspraak.nl www.rvr.org<br />
Norveç<br />
www.lovdata.no<br />
www.domstol.no<br />
www.regjeringen.no<br />
Polonya www.sejm.gov.pl www.sn.pl www.ms.gov.pl<br />
Portekiz<br />
www.dre.pt<br />
www.pgdlisboa.pt<br />
www.dgpj.mj.pt<br />
www.citius.mj.pt<br />
www.dgsi.pt<br />
www.citius.mj.pt<br />
Romanya<br />
www.legislatie.just.ro<br />
www.csm1909.ro<br />
www.scj.ro<br />
www.portal.just.ro/<br />
Jurisprudenta.aspx<br />
<strong>Adalet</strong> Komisyonu Sekretaryası<br />
www.sudskisavjet.gov.me<br />
Karadağ Ombudsmanı<br />
www.ombudsman.co.me<br />
Karadağ Barosu<br />
www.advokatska.komora.me<br />
Arabuluculuk Merkezi<br />
www.posredovanje.me<br />
<strong>Adalet</strong> İdaresi Yetkilileri Eğitim Merkezi www.<br />
coscg.org<br />
Merkezi Ticaret Sicili www.crps.co.me<br />
www.csm1909.ro<br />
327
Ülke<br />
Rusya Federasyonu<br />
San Marino<br />
Sırbistan<br />
Slovakya<br />
Slovenya<br />
İspanya<br />
İsveç<br />
İsviçre<br />
Makedonya<br />
Türkiye<br />
Hukuki metinler (Temel yasalar,<br />
kanunlar, tüzükler vb.) Yüksek mahkeme içtihatları Diğer belgeler (sözgelimi formlar)<br />
www.rg.ru ( Rusya Federasyonu’nda<br />
hukuki metinlerin resmi yayın<br />
kaynağı olan “Rossiyskaya Gazeta”nın<br />
resmi sitesi)<br />
www.scli.ru (Rusya Federasyonu<br />
<strong>Adalet</strong> Bakanlığının online hukuk<br />
veritabanlarını tutan bir kurumu olan<br />
“Hukuki Bilgiler Bilimsel Merkezi”nin<br />
resmi web sitesi)<br />
www.kremlin.ru (online hukuki<br />
veritabanı bulunan Rusya<br />
Federasyonu Cumhurbaşkanlığı sitesi)<br />
www.consultant.ru (“Consultant<br />
Plus” online hukuki veritabanı)<br />
www.garant.ru (“Garant” online<br />
hukuki veritabanı)<br />
Evet: ilgili web siteleri hakkında özel<br />
bilgi yok<br />
Hayır<br />
http://jaspi.justice.gov.sk<br />
www.zbierka.sk<br />
http://zakonodaja.gov.si (Hukuki<br />
metin sicili)<br />
http://dz-rs.si (Genel Meclis)<br />
http://mp.gov.si (<strong>Adalet</strong> Bakanlığı)<br />
http://dt-rs.si (Yüksek Ülke Savcılığı)<br />
www.boe.es<br />
www.justicia.es<br />
www.cgae.es<br />
www.fiscal.es<br />
www.lagrummet.se<br />
http://www.admin.ch/ch/f/rs/ (droit<br />
federal)<br />
http://federalism.ch/ (droit cantonal)<br />
www.pravda.gov.mk<br />
www.sobranie.mk<br />
www.vlada.mk<br />
www.pravo.org.mk<br />
www.mlrc.org.mk<br />
www.slvesnik.com.mk<br />
www.pf.ukim.edu.mk<br />
www.stat.gov.mk<br />
http://digerlb.uyap.gov.tr/<br />
Veribankasi/yenitasarim/<br />
http://www.adalet.gov.tr.UYAP<br />
Mevzuat Programı<br />
www.consultant.ru<br />
www.garant.ru<br />
www.ksrf.ru (Rusya Federasyonu<br />
Anayasa Mahkemesi)<br />
www.supcourt.ru (Rusya<br />
Federasyonu Yüksek Mahkemesi)<br />
www.arbitr.ru (Rusya<br />
Federasyonu Yüksek Ticaret<br />
Mahkemesi)<br />
Hayır<br />
http://www.vrh.sud.rs/code/<br />
navigate.php?Id=563<br />
http://jaspi.justice.gov.sk<br />
www.supcourt.gov.sk<br />
http://www.sodisce.si/znanje/<br />
sodna_praksa/iskalnik_po_<br />
bazah/<br />
www.poderjudicial.es<br />
www.tribunalconstitucional.es<br />
www.rattsinfosok.dom.se<br />
www.hogstadomstolen.se<br />
www.bger.ch<br />
(rubrique jurisprudence)<br />
Makedonya Cumhuriyetindeki<br />
tüm mahkemelerin web siteleri<br />
http://digerlb.uyap.gov.tr/<br />
Veribankasi/yenitasarim/<br />
http://www.adalet.gov.tr.UYAP<br />
Mevzuat Programı<br />
www.consultant.ru<br />
www.garant.ru<br />
Hayır<br />
Hayır<br />
www.justice.gov.sk<br />
http://www.sodisce.si (Slovenya<br />
Mahkemeleri)<br />
www.justicia.es<br />
www.fiscal.es<br />
www.domstol.se<br />
www.bger.ch<br />
(rubrique recours électronique qui contient<br />
notamment un formulaire procédural)<br />
www.oskavadarci.mk<br />
http://www.adalet.gov.tr/<br />
Ukrayna www.court.gov.ua www.scourt.gov.ua www.court.gov.ua<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
BK-Kuzey İrlanda<br />
BK-İskoçya<br />
www.hmcourts-service.gov.uk<br />
www.justice.gov.uk<br />
www.tribunals.gov.uk<br />
Mahkemelerle ilgili bilgiler her<br />
mahkemenin izin verdiği ölçüde<br />
bilgi paylaştığı kendi web sitelerinde<br />
bulunabilir. Ana web sitesi, hangi<br />
mahkemenin yapılan aramayla<br />
ilgili olduğunu bulmak için iyi bir<br />
başlangıç noktasıdır.<br />
Evet: ilgili web siteleri hakkında özel<br />
bilgi yok<br />
http://www.scotcourts.gov.uk/<br />
library/rules/index.asp<br />
Bu sadece en fazla kullanılan<br />
Mahkeme Kuralları seçkisini<br />
içermektedir. Tüm Mahkeme<br />
Kurallarını içermez.<br />
www.supremecourt.gov.uk<br />
www.judiciary.gov.uk<br />
www.tribunals.gov.uk<br />
Mahkemelerle ilgili bilgiler<br />
her mahkemenin izin verdiği<br />
ölçüde bilgi paylaştığı kendi<br />
web sitelerinde bulunabilir. Ana<br />
web sitesi, hangi mahkemenin<br />
yapılan aramayla özellikle ilgili<br />
olduğunu bulmak için iyi bir<br />
başlangıç noktasıdır.<br />
Evet: ilgili web siteleri hakkında<br />
özel bilgi yok<br />
http://www.scotcourts.gov.uk/<br />
opinionsApp/index.asp?txt=False<br />
www.hmcourts-service.gov.uk/<br />
HMCSCourtFinder/FormFinder.do<br />
www.tribunals.gov.uk<br />
Mahkemelerle ilgili bilgiler her mahkemenin<br />
izin verdiği ölçüde bilgi paylaştığı kendi web<br />
sitelerinde bulunabilir. Ana web sitesi, hangi<br />
mahkemenin yapılan aramayla ilgili olduğunu<br />
bulmak için iyi bir başlangıç noktasıdır.<br />
Evet: ilgili web siteleri hakkında özel bilgi yok<br />
http://www.scotcourts.gov.uk/library/rules/<br />
index.asp<br />
Bu sadece en fazla kullanılan Mahkeme<br />
Formları seçkisini içermektedir. Tüm<br />
Mahkeme Formlarını içermez.<br />
328
Tablo 4<br />
Ülke<br />
(4. Bölüm) Güven ve/veya memnuniyet anketleriyle ilgili yararlanıcı ve/veya hukukçu kategorileri<br />
[sadece anket yapan ülkeler] S41<br />
Hâkimler<br />
Mahkeme<br />
personeli Savcılar Avukatlar<br />
Vatandaşlar<br />
(mahkeme<br />
ziyaretçileri)<br />
Mahkemelerden<br />
diğer hizmet<br />
alanlar<br />
Avusturya Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Azerbaycan Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Belçika Evet<br />
Danimarka Evet Evet Evet Evet<br />
Estonya Evet<br />
Finlandiya Evet Evet<br />
Fransa Evet Evet Evet Evet<br />
Gürcistan Evet Evet Evet<br />
Macaristan Evet Evet Evet Evet Evet<br />
İrlanda Evet Evet<br />
Letonya Evet Evet<br />
Litvanya Evet Evet<br />
Moldova Evet Evet Evet<br />
Hollanda Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Norveç Evet Evet Evet Evet<br />
Portekiz Evet Evet Evet Evet<br />
Romanya Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Rusya Federasyonu Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Sırbistan Evet Evet Evet<br />
Slovenya Evet<br />
İspanya Evet Evet Evet Evet<br />
İsveç Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
İsviçre Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Makedonya Evet Evet Evet Evet<br />
Türkiye Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
BK-İngiltere ve Galler Evet Evet Evet Evet<br />
BK-Kuzey İrlanda Evet Evet Evet Evet Evet<br />
BK-İskoçya Evet Evet Evet Evet<br />
BK-İskoçya Evet Evet Hayır Evet Evet Hayır<br />
329
330<br />
Tablo 5<br />
Ülke<br />
(7. Bölüm) Hâkimler<br />
2004'te 100.000<br />
ülke sakini başına<br />
profesyonel hâkim<br />
sayısı (FTE)<br />
2006'da 100.000<br />
ülke sakini başına<br />
profesyonel hâkim<br />
sayısı (FTE)<br />
2008'de 100.000<br />
ülke sakini başına<br />
profesyonel hâkim<br />
sayısı (FTE)<br />
Ortalama Yıllık<br />
Değişim (2004-<br />
2008), yüzde olarak<br />
2006 ile 2008<br />
arasında değişim,<br />
yüzde olarak<br />
Arnavutluk 12.5 11.8<br />
Andora 28.6 27.1 27.2 % -2.5 % 0.5<br />
Ermenistan 5.6 5.6 6.8 % 9.9 % 21.5<br />
Avusturya 20.7 20.2 19.9 % -1.9 % -1.6<br />
Azerbaycan 4.0 5.8 5.7 % 18.9 % -1.1<br />
Belçika 23.9 14.9 15.2 -20.2 % 2.3<br />
Bosna Hersek 18.0 22.0 22.3 11.3 % 1.3<br />
Bulgaristan 23.7 28.3 % 19.6<br />
Hırvatistan 42.9 43.3 42.5 % -0.5 % -1.9<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi 12.6 12.5 % -0.3<br />
Çek Cumhuriyeti 28.2 29.1 29.2 % 1.8 % 0.2<br />
Danimarka 6.8 6.6 6.9 % 0.9 % 4.9<br />
Estonya 18.1 17.8 17.7 % -1.1 % -0.3<br />
Finlandiya 16.7 17.1 17.4 % 2.0 % 1.4<br />
Fransa 10.1 9.0 9.1 % -5.1 % 1.7<br />
Gürcistan 9.0 6.2 6.4 % -15.2 % 4.0<br />
Almanya 24.7 24.5<br />
Yunanistan 27.6 28.4 33.3 % 10.0 % 17.3<br />
Macaristan 27.3 28.2 28.9 % 2.9 % 2.5<br />
İzlanda 16.0 15.7 14.7 % -4.1 % -6.1<br />
İrlanda 3.2 3.1 3.3 % 0.9 % 5.3<br />
İtalya 10.4 11.0 10.2 % -0.9 % -6.7<br />
Letonya 16.4 22.2 20.8 % 12.6 % -6.3<br />
Liechtenstein 49.1<br />
Litvanya 20.2 21.5 22.5 % 5.4 % 4.4<br />
Lüksemburg 35.6 36.8 37.4 % 2.5 % 1.6<br />
Malta 8.7 8.3 8.7 % 0.1 % 4.4<br />
Moldova 12.3 12.0 12.9 % 2.5 % 7.2<br />
Monako 60.0 54.5 64.3 % 3.6 % 17.9<br />
Karadağ 39.0 37.2 39.7 % 0.9 % 6.5<br />
Hollanda 12.3 12.7 13.1 % 3.3 % 3.5<br />
Norveç 10.9 10.9 11.3 % 2.1 % 3.6<br />
Polonya 25.6 25.8 25.9 % 0.7 % 0.3<br />
Portekiz 16.7 17.4 18.0 % 3.8 % 3.1<br />
Romanya 20.5 20.7 19.2 % -3.0 % -7.2<br />
Rusya Federasyonu 20.7 21.5 24.2 % 8.2 % 12.6<br />
San Marino 53.9 60.8<br />
Sırbistan 32.2 33.8 34.1 % 2.8 % 0.8<br />
Slovakya 22.4 24.8 25.7 % 7.2 % 3.6<br />
Slovenya 39.0 50.0 53.5 % 17.0 % 6.9<br />
İspanya 9.8 10.1 10.7 % 4.5 % 5.3<br />
İsveç 17.9 13.9 11.3 % -20.5 % -18.8<br />
İsviçre 16.5 14.1 % -14.2<br />
Makedonya 30.6 32.2 % 5.3<br />
Türkiye 7.5 9.0 10.0 % 16.0 % 11.7<br />
Ukrayna 14.8 14.8 15.5 % 2.5 % 5.2<br />
BK-İngiltere ve Galler 6.9 7.0 3.5 % -29.0 % -50.3<br />
BK-Kuzey İrlanda 3.6 21.3 7.0 % 38.9 % -67.2<br />
BK-İskoçya 4.5 4.4 3.5 % -11.5 % -21.1<br />
Ortalama 20.3 19.8 20.9 % 2.3 % -0.8<br />
Ortanca 17.9 17.6 17.6 % 2.3 % 2.0<br />
Minimum 3.2 3.1 3.3 % -29.0 % -67.2<br />
Maksimum 60.0 54.5 64.3 % 38.9 % 21.5
Tablo 6<br />
(9. Bölüm - Adil yargılanma) 2008 yılında ilk derece mahkemelerindeki nizalı hukuk (ticaret<br />
hukuku) davalarının sayısı (S90)<br />
Ülke<br />
1 Ocak 2008 itibariyle<br />
görülmeyi bekleyen davalar Yeni açılan davalar Sonuçlandırılan davalar<br />
31 Aralık 2008 itibariyle<br />
görülmeyi bekleyen davalar<br />
Arnavutluk 4 807 19 980 18 418 6 369<br />
Andora 1 649 3 255 3 129 1 175<br />
Ermenistan 5 612 31 373 26 991 9 994<br />
Avusturya 39 975 110 497 111 245 39 227<br />
Azerbaycan 7 683 70 593 70 119 8 157<br />
Belçika VY 661 149 VY VY<br />
Bosna Hersek 281 333 147 807 136 664 292 476<br />
Hırvatistan 202 853 140 283 145 069 198 067<br />
Çek Cumhuriyeti 162 575 360 945 368 048 155 472<br />
Danimarka 31 285 59 670 58 366 32 873<br />
Estonya 12 318 19 778 19 630 12 466<br />
Finlandiya 5 625 9 703 9 399 5 929<br />
Fransa 1 188 517 1 744 350 1 645 161 1 287 706<br />
Gürcistan 7 575 9 105 12 513 4 162<br />
Macaristan 90 127 189 644 191 002 88 769<br />
İtalya 3 849 578 2 842 668 2 693 564 3 932 259<br />
Letonya 17 319 50 318 36 914 30 718<br />
Litvanya 21 365 185 878 180 071 27 172<br />
Lüksemburg VY 3 144 9 094 VY<br />
Malta 9 536 3 950 3 901 9 500<br />
Moldova 9 229 61 427 58 007 12 649<br />
Monako 1 218 723 689 1 252<br />
Karadağ 13 345 14 680 16 273 11 752<br />
Hollanda VY VY 200 000 VY<br />
Norveç 7 635 16 104 16 928 6 861<br />
Polonya 299 199 746 926 719 296 326 809<br />
Portekiz 364 641 314 729 311 797 367 573<br />
Romanya 245 995 706 381 664 608 287 768<br />
Rusya Federasyonu 489 000 10 164 000 10 263 000 391 000<br />
San Marino 1 644 837 880 1 601<br />
Sırbistan 148 295 191 862 222 818 1 398 556<br />
Slovakya 145 118 128 924 140 626 133 416<br />
Slovenya 45 179 31 221 33 788 42 612<br />
İspanya 813 109 1 620 717 1 324 577 1 074 748<br />
İsveç 26 902 51 348 50 845 27 433<br />
İsviçre 41 518 87 232 88 114 40 636<br />
Makedonya 41 599 47 357 55 113 33 843<br />
Türkiye VY 1 117 212 1 069 043 VY<br />
BK-İngiltere ve Galler VY 298 769 VY VY<br />
331
Tablo 7<br />
(9. Bölüm - Adil yargılanma) 2008 yılında ilk derece mahkemelerindeki nizalı olmayan hukuk<br />
(ticaret hukuku) davalarının sayısı (S90)<br />
Ülke<br />
1 Ocak 2008 itibariyle<br />
görülmeyi bekleyen davalar Yeni açılan davalar Sonuçlandırılan davalar<br />
31 Aralık 2008 itibariyle<br />
görülmeyi bekleyen davalar<br />
Arnavutluk 1 400 29 259 27 943 2 716<br />
Andora 127 627 628 126<br />
Avusturya 149 964 827 066 822 941 154 089<br />
Bosna Hersek 50 838 54 039 56 478 48 399<br />
Hırvatistan 24 765 230 297 230 245 24 817<br />
Çek Cumhuriyeti 30 101 107 130 105 011 32 220<br />
Danimarka 3 584 5 049 5 174 3 458<br />
Estonya 39 648 73 615 50 522 62 741<br />
Finlandiya 45 927 268 554 255 592 58 889<br />
Fransa 9 102 101 837 105 099 5 840<br />
Gürcistan 1 536 7 909 9 056 394<br />
Macaristan 57 225 565 136 549 952 72 409<br />
İtalya 432 905 1 271 191 1 229 822 146 870<br />
Letonya 1 436 104 363 85 902 681<br />
Monako VY 346 356 VY<br />
Karadağ 4 730 11 883 12 503 4 110<br />
Hollanda VY VY 947 570 VY<br />
Norveç 4 813 12 019 10 140 6 706<br />
Polonya 177 506 1 961 280 1 923 632 215 320<br />
Romanya 18 519 547 401 538 830 21 490<br />
Rusya Federasyonu 26 000 458 000 458 000 26 000<br />
San Marino 78 139 142 75<br />
Sırbistan 11 904 184 649 193 355 10 417<br />
Slovakya 71 674 124 705 124 214 72 165<br />
Slovenya 17 837 32 004 31 697 18 143<br />
İspanya 93 502 219 654 223 310 84 365<br />
İsveç 8 843 21 098 20 940 8 777<br />
İsviçre 1 299 5 456 5 447 1 308<br />
Makedonya 3 491 12 329 12 809 3 011<br />
Türkiye VY 503 581 499 127 VY<br />
BK-İngiltere ve Galler VY 2 127 561 VY VY<br />
Tablo 8<br />
Ülke<br />
(9. Bölüm - Adil yargılanma) 2008 yılında ilk derece mahkemelerindeki tapu sicili davalarının<br />
sayısı (S90)<br />
1 Ocak 2008 itibariyle<br />
görülmeyi bekleyen davalar Yeni açılan davalar Sonuçlandırılan davalar<br />
31 Aralık 2008 itibariyle<br />
görülmeyi bekleyen davalar<br />
Avusturya 14 838 690 225 689 516 15 547<br />
Bosna Hersek 68 088 312 168 318 459 61 797<br />
Hırvatistan 122 501 542 534 559 912 105 123<br />
Danimarka VY 2 554 595 2 569 037 VY<br />
Estonya 5 292 115 560 117 082 3 770<br />
Finlandiya 14 780 327 020 329 182 12 618<br />
Yunanistan VY VY 1 093 500 VY<br />
Macaristan 315 887 899 303<br />
Malta 881 117 163 835<br />
Karadağ VY VY 141 VY<br />
Polonya 577 897 3 562 039 3 575 219 564 717<br />
Romanya 19 556 32 561 33 603 18 514<br />
Sırbistan 39 512 (11 411) 175 202 51 225<br />
Slovenya 65 688 256 928 262 154 60 462<br />
Makedonya 14 7 956 7 970 0<br />
Türkiye 81 333 58 843 58 152 82 024<br />
332
Tablo 9<br />
(9. Bölüm- Adil yargılanma) 2008 yılında ilk derece mahkemelerindeki ticaret sicili davalarının<br />
sayısı (S90)<br />
Ülke<br />
1 Ocak 2008 itibariyle<br />
görülmeyi bekleyen davalar Yeni açılan davalar Sonuçlandırılan davalar<br />
31 Aralık 2008 itibariyle<br />
görülmeyi bekleyen davalar<br />
Avusturya 0 241 658 241 658 0<br />
Bosna Hersek 2 847 26 041 26 201 2 687<br />
Çek Cumhuriyeti 5 079 152 396 152 786 4 689<br />
Danimarka 3 672 11 513 8 937 5 076<br />
Estonya 15 823 67 020 68 719 14 124<br />
Macaristan 6 720 410 347 405 497 11 570<br />
Monako 20 21 25 16<br />
Karadağ 107 23 842 23 912 37<br />
Polonya 24 653 539 518 542 901 21 270<br />
Romanya 6 094 459 965 453 594 6 865<br />
Sırbistan 9 23 28 4<br />
Slovakya 9 923 83 832 84 629 9 126<br />
Slovenya 1 976 35 852 37 357 471<br />
İsviçre 2 169 18 274 17 496 2 947<br />
Tablo 10<br />
Ülke<br />
(9. Bölüm- Adil yargılanma) 2008 yılında ilk derece mahkemelerindeki idare hukuku davalarının<br />
sayısı (S90)<br />
1 Ocak 2008 itibariyle<br />
görülmeyi bekleyen davalar Yeni açılan davalar Sonuçlandırılan davalar<br />
31 Aralık 2008 itibariyle<br />
görülmeyi bekleyen davalar<br />
Arnavutluk 1 136 4 327 3 565 1 898<br />
Andora 163 388 305 246<br />
Ermenistan VY 9 569 6 185 3 384<br />
Bosna Hersek 115 8414 8275 199<br />
Bulgaristan 6 044 23 349 21 964 7 429<br />
Hırvatistan 38 420 13 298 14 847 36 871<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi 3 479 1 965 1 532 3 912<br />
Çek Cumhuriyeti 8 732 11 849 11 301 9 280<br />
Estonya 933 2 736 2 757 912<br />
Finlandiya 23 239 28 369 32 931 18 677<br />
Fransa 206 993 176 313 183 811 199 495<br />
Gürcistan 2 873 8 059 8 925 2 007<br />
Yunanistan 4 500*<br />
Macaristan 6 157 14 971 14 741 6 387<br />
Letonya 4 355 4 196 3 050 4 783<br />
Litvanya 3 463 4 703 6 574 1 592<br />
Lüksemburg VY 954 829 VY<br />
Moldova 1 398 5 421 5 404 1 415<br />
Karadağ 1 519 2 088 1 987 1 620<br />
Hollanda 55 400 116 290 116 350 VY<br />
Polonya 19 360 58 129 59 380 18 109<br />
Romanya 61 226 208 327 200 124 69 429<br />
Rusya Federasyonu VY 5 415 000 5 415 000 VY<br />
San Marino 45 32 41 36<br />
Sırbistan 17 908 10 938 5 207 15 246<br />
Slovakya 8 684 10 883 10 485 9 082<br />
Slovenya 4 917 4 299 4 931 4 285<br />
İspanya 142 632 179 794 160 400 164 594<br />
İsveç 42 282 96 759 107 939 31 200<br />
İsviçre 4 562 15 361 15 339 4 584<br />
Makedonya 5 775 5 204 3 555 7 424<br />
Türkiye 151 513 330 738 337 528 144 723<br />
Ukrayna 242 672 568 996 406 955 VY<br />
333
Tablo 11<br />
(9. Bölüm - Adil yargılanma) 2008 yılında ilk derece mahkemelerindeki icra davalarının sayısı<br />
(S90)<br />
Ülke<br />
1 Ocak 2008 itibariyle<br />
görülmeyi bekleyen davalar Yeni açılan davalar Sonuçlandırılan davalar<br />
31 Aralık 2008 itibariyle<br />
görülmeyi bekleyen davalar<br />
Arnavutluk 152 827 788 191<br />
Andora 1 568 1 465 1 180 1 853<br />
Avusturya 288 528 1 117 035 1 133 016 272 547<br />
Bosna Hersek 1 198 970 501 056 204 582 1 495 444<br />
Hırvatistan 114 060 177 083 185 494 105 649<br />
Çek Cumhuriyeti 16 184 313 464 314 749 14 899<br />
Danimarka 66 449 349 894 324 256 92 051<br />
Estonya 147 483 368 262<br />
Finlandiya 314 1 038 1 014 338<br />
Fransa 45 014 206 246 202 110 49 150<br />
Macaristan 826 3 177 3 110 893<br />
İtalya 542 358 477 159 507 931 511 586<br />
Karadağ 15 182 23 805 22 555 16 432<br />
Norveç 7 459 17 642 16 603 8 499<br />
Polonya 87 940 623 440 620 158 91 221<br />
Portekiz 987 229 257 928 232 718 1 012 439<br />
Romanya 8 689 29 690 27 730 10 649<br />
Rusya Federasyonu VY VY 22 000 VY<br />
San Marino 125 93 72 146<br />
Sırbistan 348 089 519 225 512 092 407 884<br />
Slovakya 20 137 4 450* 12 984 7 598<br />
Slovenya 304 265 182 529 204 279 281 716<br />
İspanya 1 090 255 587 708 397 317 1 280 327<br />
İsviçre 3 268 22 423 22 141 3 550<br />
Makedonya 384 763 159 700* 149 562 236 798<br />
Türkiye 54 749 206 256 196 992 64 013<br />
BK-İngiltere ve Galler VY VY 752 699 VY<br />
*Rakamlar düzeltilmiştir: Slovakya için verilen rakam 445, Makedonya için verilen rakam ise 1.597 idi. Formun elektronik<br />
sürümünde bazı rakamların yanlış kaydedildiği varsayımından hareketle düzeltmeler yapılmıştır.<br />
Tablo 12<br />
Ülke<br />
(9. Bölüm - Adil yargılanma) 2008 yılında ilk derece mahkemelerindeki ceza (ağır cezalık suç<br />
davaları) davalarının sayısı (S90)<br />
1 Ocak 2008 itibariyle<br />
görülmeyi bekleyen davalar Yeni açılan davalar Sonuçlandırılan davalar<br />
31 Aralık 2008 itibariyle<br />
görülmeyi bekleyen davalar<br />
Arnavutluk 62 83 76 69<br />
Andora 252 257 301 208<br />
Ermenistan 0 1 321 1 055 266<br />
Avusturya 6 277 24 782 24 630 6 429<br />
Azerbaycan 1 752<br />
Belçika 11 776 44 015 46 072 9 719<br />
Bosna Hersek 24 816 83 962 82 475 26 303<br />
Hırvatistan 38 012 41 012 43 438 35 586<br />
Danimarka 4 670 14 525 13 231 5 964<br />
Estonya 767 19 984 19 768 983<br />
Fransa 610 674 618 122<br />
Gürcistan 978 1 986 2 300 664<br />
Yunanistan 6 979<br />
Macaristan 54 254 137 541 136 333 55 462<br />
İtalya 1 115 714 1 280 282 1 204 982 1 205 576<br />
Letonya 3 711 12 394 11 278 4 827<br />
Lüksemburg 4 251<br />
334
Malta 65 25 23 67<br />
Monako 4 40 43 1<br />
Karadağ 8 348 8 501 10 752 6 097<br />
Hollanda 38 980 220 634 219 393<br />
Polonya 169 259 496 855 499 014 167 100<br />
Portekiz 124 171 116 178 130 962 109 387<br />
Rusya Federasyonu 48 000 347 000 360 000 35 000<br />
San Marino 645 524 651 469<br />
Sırbistan 4 592 6 049 6 360 5 024<br />
Slovenya 23 022 19 386 20 505 21 903<br />
İspanya 224 997 345 707 310 280 259 358<br />
İsviçre 8 116 17 966 16 819 9 263<br />
Makedonya 13 046 14 885 17 213 10 718<br />
Türkiye 681 817 796 920 758 610 720 127<br />
BK-İngiltere ve Galler 39 484 131 696 129 072 41 582<br />
BK-İskoçya 6 130 46 785<br />
Tablo 13<br />
(9. Bölüm - Adil yargılanma) 2008 yılında ilk derece mahkemelerindeki kabahat davalarının<br />
sayısı (S90)<br />
Ülke<br />
1 Ocak 2008 itibariyle<br />
görülmeyi bekleyen davalar Yeni açılan davalar Sonuçlandırılan davalar<br />
31 Aralık 2008 itibariyle<br />
görülmeyi bekleyen davalar<br />
Arnavutluk 2 004 7 282 7 273 2 013<br />
Andora 710 4 333 4 480 563<br />
Ermenistan 170 1 673 1 520 323<br />
Avusturya 19 854 35 030 40 908 13 976<br />
Azerbaycan 13 158<br />
Belçika 271 945<br />
Bosna Hersek 250 648 158 095 239 423 169 320<br />
Hırvatistan 259 993 324 299 357 246 227 046<br />
Danimarka 26 481 92 195 89 553 29 122<br />
Estonya 2 345 13 566 12 312 3 599<br />
Fransa 513 400 461 053<br />
Gürcistan 5 737 13 198 15 678 3 257<br />
Yunanistan 413 080<br />
Macaristan 17 807 124 572 125 498 16 881<br />
İtalya 115 947 224 239 222 865 102 759<br />
Letonya 652 25 689 25 501 840<br />
Lüksemburg 9 146<br />
Malta 13 149 15 348 15 740 12 371<br />
Monako 851 891<br />
Karadağ 20 218 17 524 22 769 14 973<br />
Hollanda 44 100 279 213 282 517 VY<br />
Polonya 71 231 465 014 459 393 76 852<br />
Portekiz 66 297 28 674 80 930 14 041<br />
Rusya Federasyonu 108 000 776 000 805 000 78 000<br />
San Marino 49<br />
Sırbistan 49 309 54 398 59 988 51 369<br />
Slovenya 81 934 78 499 96 711 63 722<br />
İspanya 208 162 920 577 917 554 223 767<br />
İsviçre 2 998 61 200 61 520 2 678<br />
Makedonya 172 234 126 154 208 878 89 510<br />
Türkiye 662 001 919 901 1 090 296 491 606<br />
BK-İngiltere ve Galler 2 031 100<br />
BK-İskoçya 106 674 86 291<br />
335
Tablo 14<br />
(9. Bölüm - Adil yargılanma) 2008 yılında ilk derece mahkemelerindeki nizalı boşanma davalarının<br />
sayısı (S94)<br />
Ülke<br />
1 Ocak 2008 itibariyle<br />
görülmeyi bekleyen davalar Yeni açılan davalar Sonuçlandırılan davalar<br />
31 Aralık 2008 itibariyle<br />
görülmeyi bekleyen davalar<br />
Arnavutluk 855 5 254 5 089 1 020<br />
Andora 46 78 85 40<br />
Ermenistan 163 1 786 1 656 293<br />
Avusturya 3 324 7 325 7 374 3 275<br />
Azerbaycan 1 693 10 243 7 152 1 964<br />
Belçika 45 503 48 116<br />
Bosna Hersek 2 591 4 234 3 904 2 921<br />
Bulgaristan 4 469 5 308 6 161 3 616<br />
Çek Cumhuriyeti 4 816 35 827 31 300 4 527<br />
Danimarka 1 915 5 427 4 836 2 530<br />
Estonya 111 906 624 393<br />
Finlandiya 11 955 18 286 18 226 12 015<br />
Fransa 102 984 96 974<br />
Macaristan 14 036 35 595 35 204 14 427<br />
İtalya 35 076 21 068 19 392 36 974<br />
Letonya 2 759 7 489 7 195 3 053<br />
Litvanya 2 458 9 162 11 599 2 397<br />
Lüksemburg 1 168<br />
Moldova 1 293 13 425 13 157 1 561<br />
Monako 43 88 83 48<br />
Karadağ 530 1 212 1 260 482<br />
Hollanda 6 600<br />
Polonya 48 030 105 024 105 165 47 890<br />
Portekiz 9 981 9 291 9 779 9 493<br />
Romanya 23 213 64 097 62 919 24 391<br />
Rusya Federasyonu 50 000 562 000 565 000 47 000<br />
San Marino 345 134 224 255<br />
Slovakya 8 950 15 412 16 122 8 240<br />
Slovenya 1 020 1 915 1 889 1 046<br />
İspanya 34 451 47 980 46 293 34 589<br />
İsveç 4 417 7 186 6 985 4 618<br />
İsviçre 6 373 7 217 7 212 6 378<br />
Makedonya 746 2 846 2 828 764<br />
Türkiye 175 173 166 389<br />
BK-İngiltere ve Galler 128 860 122 673<br />
BK-İskoçya 5 427<br />
336
Tablo 15<br />
Ülke<br />
(9. Bölüm - Adil yargılanma) 2008 yılında ilk derece mahkemelerindeki işten çıkarma davalarının<br />
sayısı (S94)<br />
1 Ocak 2008 itibariyle<br />
görülmeyi bekleyen davalar Yeni açılan davalar Sonuçlandırılan davalar<br />
31 Aralık 2008 itibariyle<br />
görülmeyi bekleyen davalar<br />
Arnavutluk 331 1 339 1 176 494<br />
Andora 106 111 122 95<br />
Ermenistan 63 668 596 135<br />
Azerbaycan 27 400 247 29<br />
Bosna Hersek 7 365 5 804 5 700 7 469<br />
Bulgaristan 903 979 1 072 808<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi 1 086 435 589 932<br />
Çek Cumhuriyeti 154<br />
Estonya 464 575 550 489<br />
Finlandiya 435 622 586 471<br />
Fransa 130 378 125 940<br />
Gürcistan 608 1 457 1 818 247<br />
Macaristan 3 329 4 284 4 850 2 763<br />
Letonya 48 130 122 51<br />
Moldova 60 426 373 113<br />
Monako 135 115 73 177<br />
Karadağ 135 275 222 188<br />
Hollanda 4 350<br />
Polonya 6 331 16 972 16 562 6 741<br />
Portekiz 3 622 4 145 2 798 4 969<br />
Romanya 851 2 115 2 027 939<br />
Rusya Federasyonu 4 000 26 000 26 000 3 000<br />
San Marino 5 7 8 4<br />
Sırbistan 35 125 46 535 54 667 32 174<br />
Slovakya 1 650<br />
Slovenya 629 885 973 541<br />
İspanya 14 373 102 925 82 854 29 450<br />
İsviçre 1 252 2 280 2 284 1 248<br />
Makedonya 4 868 6 187 6 819 4 236<br />
Tablo 16<br />
(9. Bölüm - Adil yargılanma) 2008 yılında ilk derece mahkemelerindeki yağma davalarının sayısı<br />
(S94)<br />
Ülke<br />
1 Ocak 2008 itibariyle<br />
görülmeyi bekleyen davalar Yeni açılan davalar Sonuçlandırılan davalar<br />
31 Aralık 2008 itibariyle<br />
görülmeyi bekleyen davalar<br />
Arnavutluk 297 1 254 1 292 259<br />
Ermenistan 18 523 474 67<br />
Azerbaycan 15 198 93 25<br />
Bosna Hersek 180 212 193 199<br />
Bulgaristan 875 971 1 144 702<br />
Estonya 34 110 102 42<br />
Finlandiya 173 456 446 183<br />
Fransa 4 805<br />
Gürcistan 509 766 944 331<br />
Letonya 238 386 358 267<br />
Litvanya 400 1 153 1 195 358<br />
Lüksemburg 127<br />
Moldova 32 145 136 41<br />
Monako 4 0<br />
Karadağ 51 51 49 53<br />
Hollanda 4 685 3 178<br />
Norveç 224<br />
Portekiz 2 559<br />
337
Ülke<br />
1 Ocak 2008 itibariyle<br />
görülmeyi bekleyen davalar Yeni açılan davalar Sonuçlandırılan davalar<br />
31 Aralık 2008 itibariyle<br />
görülmeyi bekleyen davalar<br />
Romanya 670 1 642 1 502 810<br />
Rusya Federasyonu 52 000 426 000 441 000 38 000<br />
Slovakya 574<br />
Slovenya 135<br />
İspanya 87 324<br />
İsviçre 16 35 42 9<br />
Makedonya 2 681 3 482 3 385 2 778<br />
Türkiye 168 636 181 219<br />
Ukrayna 36 000<br />
BK-İngiltere ve Galler 13 096<br />
BK-İskoçya 539<br />
Tablo 17<br />
(Bölüm 9- Adil yargılanma) 2008 yılında ilk derece mahkemelerindeki kasten adam öldürme<br />
davalarının sayısı (S94)<br />
Ülke<br />
1 Ocak 2008 itibariyle<br />
görülmeyi bekleyen davalar Yeni açılan davalar Sonuçlandırılan davalar<br />
31 Aralık 2008 itibariyle<br />
görülmeyi bekleyen davalar<br />
Arnavutluk 65 84 89 60<br />
Ermenistan 15 80 61 34<br />
Azerbaycan 53 245 226 48<br />
Bosna Hersek 161 147 158 150<br />
Bulgaristan 94 139 169 64<br />
Estonya 55 87 84 58<br />
Finlandiya 28 97 98 27<br />
Fransa 535<br />
Letonya 53 94 97 50<br />
Litvanya 102 265 274 93<br />
Lüksemburg 6<br />
Moldova 50 201 186 65<br />
Monako 0 1<br />
Karadağ 43 22 30 35<br />
Hollanda 2 530 1 245<br />
Norveç 18<br />
Portekiz 154<br />
Romanya 559 996 946 609<br />
Rusya Federasyonu 5 000 21 000 22 000 4 000<br />
San Marino 0 0 0 0<br />
Slovakya 50<br />
Slovenya 30<br />
İspanya 109<br />
İsviçre 17 18 20 15<br />
Makedonya 57 64 68 53<br />
Türkiye 8 334 8 504<br />
BK-İngiltere ve Galler 705 439<br />
BK-İskoçya 129<br />
338
Tablo 18 (9. Bölüm - Adil yargılanma) ikinci derece (temyiz): nizalı ve nizasız hukuk davaları, ticaret hukuku ve idare hukuku davaları toplam sayısı (S92)<br />
1 Ocak 2008 itibariyle<br />
görülmeyi bekleyen davalar<br />
Değişim<br />
2006-2008<br />
Yeni açılan davalar Değişim<br />
2006-2008<br />
Sonuçlandırılan davalar Değişim<br />
2006-2008<br />
31 Aralık 2008 itibariyle<br />
görülmeyi bekleyen davalar<br />
Ülke<br />
2006 2008 2006 2008 2006 2008 2006 2008<br />
Arnavutluk 3 356 4 997 4 148 4 205<br />
Andora 252 372 491 % 32.0 267 544 % 103.7 199<br />
Ermenistan 653 857 % 31.2 5 474 2 913 % -46.8 3 549 3 140 % -11.5 1 678 630 % -62.5<br />
Avusturya 6 253 6 317 % 1.0 35 391 34 251 % -3.2 35 410 33 777 % -4.6 6 234 6 791 % 8.9<br />
Azerbaycan 1 008 9 211 8 918 1 301<br />
Bosna Hersek 29 567 25 756 % -12.9 30 988 40 723 % 31.4 33 578 37 246 % 10.9 26 977 29 233 % 8.4<br />
Bulgaristan 12 379 23 397 24 922 10 854<br />
Hırvatistan 56 661 56 869 % 0.4 83 177 81 089 % -2.5 70 083 78 372 % 11.8 56 569 59 595 % 5.3<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi 447 222 145 524<br />
Çek Cumhuriyeti 16 191 17 768 % 9.7 70 963 72 788 % 2.6 69 977 73 488 % 5.0 17 177 17 086 % -0.5<br />
Danimarka 4 503 1 768 % -60.7 6 973 5 998 % -14.0 7 186 5 679 % -21.0 4 230 2 159 % -49.0<br />
Estonya 977 1 074 % 9.9 3 171 3 869 % 22.0 3 075 3 559 % 15.7 930 1 384 % 48.8<br />
Finlandiya 2 697 1 889 % -30.0 3 666 3 918 % 6.9 3 976 3 890 % -2.2 2 387 1 917 % -19.7<br />
Fransa 266 737 246 641 % -7.5 228 976 246 118 % 7.5 249 504 244 647 % -1.9 246 209 248 112 % 0.8<br />
Gürcistan 2 523 3 761 % 49.1 6 719 6 456 % -3.9 5 306 8 540 % 60.9 3 626 1 677 % -53.8<br />
Yunanistan* 36 096 34 900 29 800 41 196<br />
Macaristan 9 789 10 194 % 4.1 39 989 46 620 % 16.6 39 375 45 332 % 15.1 10 403 11 482 % 10.4<br />
İtalya 348 476 428 426 % 22.9 155 567 159 187 % 2.3 112 519 138 707 % 23.3 391 524 448 906 % 14.7<br />
Letonya 3 896 4 590 % 17.8 6 483 6 861 % 5.8 6 506 6 435 % -1.1 3 868 5 016 % 29.7<br />
Litvanya 2 952 4 331 % 46.7 12 661 16 752 % 32.3 7 128 13 374 % 87.6 3 456 7 709 % 123.1<br />
Lüksemburg 1 206 1 328 % 10.1 1 154 1 438 % 24.6<br />
Malta 1 162 1 061 % -8.7 706 578 % -18.1 697 1 149 965 % -16.0<br />
Moldova 8 659 1 770 % -79.6 7 675 9 686 % 26.2 15 350 9 941 % -35.2 984 1 515 % 54.0<br />
Monako 173 119 142 % 19.3 90 116 % 28.9 202<br />
Karadağ 6 284 6 354 7 384 5 254<br />
Hollanda 32 140 32 930 26 494 % -19.5 32 820 25 419 % -22.6<br />
Norveç 1 572 1 213 % -22.8 3 160 3 222 % 2.0 3 323 3 288 % -1.1 1 415 1 161 % -18.0<br />
Polonya 58 308 28 757 % -50.7 234 399 158 843 % -32.2 249 007 161 052 % -35.3 42 161 23 449 % -44.4<br />
Portekiz 8 014 6 068 % -24.3 18 756 17 751 % -5.4 18 766 17 869 % -4.8 8 004 5 950 -25.7<br />
Romanya 21 327 13 859 % -35.0 35 799 32 390 % -9.5 41 804 32 006 % -23.4 15 322 14 243 % -7.0<br />
Rusya Federasyonu 24 910 32 000 % 28.5 651 404 872 000 % 33.9 614 015 845 000 % 37.6 26 986 45 000 % 66.8<br />
San Marino 347 91 201 237<br />
Sırbistan 31 868 81 353 84 742 39 711<br />
Değişim<br />
2006-2008<br />
339
1 Ocak 2008 itibariyle<br />
görülmeyi bekleyen davalar<br />
Değişim<br />
2006-2008<br />
Yeni açılan davalar Değişim<br />
2006-2008<br />
Sonuçlandırılan davalar Değişim<br />
2006-2008<br />
31 Aralık 2008 itibariyle<br />
görülmeyi bekleyen davalar<br />
Ülke<br />
2006 2008 2006 2008 2006 2008 2006 2008<br />
Slovakya 9 404 10 494 % 11.6 28 412 31 534 % 11.0 26 576 32 451 % 22.1 11 240 9 521 % -15.3<br />
Slovenya 12 416 7 629 % -38.6 27 151 21 502 % -20.8 28 227 23 322 % -17.4 11 340 5 809 % -48.8<br />
İspanya 124 705 117 045 % -6.1 194 721 193 520 % -0.6 197 746 191 064 % -3.4 129 573 119 391 % -7.9<br />
İsveç 17 309 6 991 % -59.6 37 870 23 632 % -37.6 24 128 16 224 6 484 % -60.0<br />
İsviçre 14 487 26 426 % 82.4 32 778 43 665 % 33.2 30 701 44 352 % 44.5 14 449 25 729 % 78.1<br />
Makedonya 2 870 3 313 % 15.4 22 444 23 332 % 4.0 22 590 21 252 % -5.9 2 724 5 393 % 98.0<br />
Ukrayna 180 771 248 848 95 023<br />
BK-İngiltere ve Galler 3 294 3 094<br />
BK-İskoçya 215 130<br />
Ortalama % -3.9 % 2.7 % 10.4 % 4.4<br />
Ortanca % 0.4 % 2.6 % -1.1 % -0.5<br />
Minimum % -79.6 % -46.8 % -35.3 % -62.5<br />
Maksimum % 82.4 % 33.9 % 103.7 % 123.1<br />
Değişim<br />
2006-2008<br />
Tablo 19 (9. Bölüm - Adil yargılanma) ikinci derece (temyiz): nizalı hukuk davaları (ve ticaret hukuku) davaları sayısı (S92)<br />
1 Ocak 2008 itibariyle<br />
görülmeyi bekleyen davalar<br />
Değişim<br />
2006-2008<br />
Yeni açılan davalar Değişim<br />
2006-2008<br />
Sonuçlandırılan davalar Değişim<br />
2006-2008<br />
31 Aralık 2008 itibariyle<br />
görülmeyi bekleyen davalar<br />
Ülke<br />
2006 2008 2006 2008 2006 2008 2006 2008<br />
Arnavutluk 2 883 3 383 2 988 3 278<br />
Ermenistan 857 2 913 3 140 630<br />
Azerbaycan 1 555 9 210 7 018 1 432<br />
Belçika 32 822 29 758 % -9.3<br />
Bosna Hersek 20 353 19 666 % -3.4 21 271 32 309 % 51.9 22 703 28 971 % 27.6 18 921 23 004 % 21.6<br />
Hırvatistan 55 232 56 869 % 3.0 80 430 81 098 % 0.8 67 410 78 372 % 16.3 55 381 59 595 % 7.6<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi 629 433 342 719<br />
Danimarka 1 768 5 998 5 679 2 159<br />
Estonya 573 1 803 1 588 788<br />
Finlandiya 2 441 1 638 % -32.9 2 749 2 790 % 1.5 3 047 2 802 % -8.0 2 143 1 626 % -24.1<br />
Fransa 234 777 218 650 % -6.9 207 893 218 316 % 5.0 223 614 217 412 % -2.8 219 056 219 554 % 0.2<br />
Gürcistan 1 129 1 384 % 22.6 3 122 3 124 % 0.1 2 809 3 760 % 33.9 1 350 748 % -44.6<br />
Macaristan 6 995 7 290 % 4.2 23 690 28 390 % 19.8 23 246 27 952 % 20.2 7 493 7 728 % 3.1<br />
İtalya 345 801 424 818 % 22.9 149 341 151 699 % 1.6 107 027 132 036 % 23.4 388 115 444 481 % 14.5<br />
Letonya 2 721 2 946 % 8.3 4 815 4 556 % -5.4 4 955 4 133 % -16.6 2 576 3 369 % 30.8<br />
Litvanya 1 186 1 278 % 7.8 7 071 8 548 % 20.9 3 087 7 559 % 144.9 1 572 2 267 % 44.2<br />
Değişim<br />
2006-2008<br />
340
1 Ocak 2008 itibariyle<br />
görülmeyi bekleyen davalar<br />
Değişim<br />
2006-2008<br />
Yeni açılan davalar Değişim<br />
2006-2008<br />
Sonuçlandırılan davalar Değişim<br />
2006-2008<br />
31 Aralık 2008 itibariyle<br />
görülmeyi bekleyen davalar<br />
Ülke<br />
2006 2008 2006 2008 2006 2008 2006 2008<br />
Lüksemburg 1 019 1 091 1 231<br />
Malta 1 023 542 670 918<br />
Moldova* 323 1 553 292 6 616 584 6 916 31 1 253<br />
Monako<br />
173 200 % 15.6 119 142 % 19.3 90 116 % 28.9 202 226 % 11.9<br />
Karadağ<br />
4 540 5 980 4 835 5 695<br />
Hollanda 22 770 23 360 16 580<br />
Polonya 51 008 14 187 % -72.2 206 401 98 609 % -52.2 219 659 98 981 % -54.9 37 698 10 707 % -71.6<br />
Romanya 15 857 13 438 % -15.3 24 093 31 612 % 31.2 28 421 31 153 % 9.6 11 529 13 897 % 20.5<br />
Rusya Federasyonu 16 223 18 000 % 11.0 443 041 275 000 % -37.9 416 731 249 000 % -40.2 16 414 17 000 % 3.6<br />
San Marino 332 66 161 237<br />
Sırbistan 15 768 78 329 70 010 24 087<br />
Slovakya 8 217 23 865 22 127 9 955<br />
Slovenya 9 626 5 712 % -40.7 19 677 12 036 % -38.8 20 759 14 017 % -32.5 8 544 3 731 % -56.3<br />
İspanya 76 534 80 291 % 4.9 150 888 143 715 % -4.8 148 958 148 729 % -0.2 78 947 74 805 % -5.2<br />
İsveç 1 465 1 469 % 0.3 2 605 2 752 % 5.6 2 811 1 471 1 408 % -4.3<br />
İsviçre 4 233 10 894 11 184 3 943<br />
Makedonya 2 870 2 849 % -0.7 22 295 18 610 % -16.5 22 448 17 052 % -24.0 2 717 4 407 % 62.2<br />
BK-İngiltere ve Galler 3 294 3 094<br />
BK-İskoçya 215 130<br />
Ortalama % -4.2 % -0.4 % 7.8 % 0.8<br />
Ortanca % 3.0 % 1.2 % 4.7 % 3.6<br />
Minimum % -72.2 % -52.2 % -54.9 % -71.6<br />
Maksimum % 22.9 % 51.9 % 144.9 % 62.2<br />
Değişim<br />
2006-2008<br />
*Moldova: 2006 ile 2008 arasında toplama kuralının değişmiş olması muhtemeldir. Değişim yüzdeleri bu tabloda verilmemiştir ve <strong>Avrupa</strong>’daki merkezi eğilim göstergelerinin<br />
hesaplanmasında kullanılmamıştır.<br />
341
Tablo 20 (9. Bölüm - Adil yargılanma) ikinci derece (temyiz): nizasız hukuk davaları (ve ticaret hukuku) davaları sayısı (S92)<br />
1 Ocak 2008 itibariyle<br />
görülmeyi bekleyen davalar<br />
Değişim<br />
2006-2008<br />
Yeni açılan davalar Değişim<br />
2006-2008<br />
Sonuçlandırılan davalar Değişim<br />
2006-2008<br />
31 Aralık 2008 itibariyle<br />
görülmeyi bekleyen davalar<br />
Ülke<br />
2006 2008 2006 2008 2006 2008 2006 2008<br />
Arnavutluk 32 322 303 51<br />
Bosna Hersek 1 243 2 717 3 303 657<br />
Hırvatistan* 1 429 1082 % -24.3 2 747 2 970 % 8.1 2 673 3 230 % 20.8 1 188 825 % -30.6<br />
Estonya 65 347 341 71<br />
Finlandiya 151 144 % -4.6 612 747 % 22.1 619 713 % 15.2 144 178 % 23.6<br />
Macaristan 2 428 2161 % -11.0 15 413 14 938 % -3.1 15 202 14 138 % -7.0 2 639 2 961 % 12.2<br />
İtalya 2 675 3608 % 34.9 6 226 7 488 % 20.3 5 492 6 671 % 21.5 3 409 4 425 % 29.8<br />
Letonya** 46 166 % 260.9 185 530 % 186.5 205 599 % 192.2 26 97 % 273.1<br />
Moldova 6 238 5 347 10 694 891<br />
Polonya 7 300 1331 % -81.8 27 998 17 011 % -39.2 29 348 16 844 % -42.6 4 463 1 507 % -66.2<br />
Romanya 62 - 57 69 50<br />
Rusya Federasyonu 267 267 000<br />
San Marino 0 0 0 0<br />
Slovakya 1 144 4 483 4 374 1 253<br />
İsviçre 92 646 659 79<br />
Ortalama % 29.0 % 32.4 % 33.3 % 40.3<br />
Ortanca % -7.8 % 14.2 % 18.0 % 17.9<br />
Minimum % -81.8 % -39.2 % -42.6 % -66.2<br />
Maksimum % 260.9 % 186.5 % 192.2 % 273.1<br />
Değişim<br />
2006-2008<br />
*Hırvatistan: sadece Yüksek Ticaret Mahkemesi tarafından ele alınan nizasız davalar dâhil edilmiştir.<br />
**Letonya: 2006 ile 2008 arasında toplama kuralının değişmiş olması muhtemeldir. Yine de 2006 ile 2008 yılları arasındaki değişime ilişkin rakamlar tabloda verilmektedir.<br />
Ayrıca bu bilgiler, diğer ülkelerle kıyaslanabilirliğinin düşük olması nedeniyle merkezi eğilim göstergelerinin hesaplanmasına dâhil edilmiştir.<br />
342
Tablo 21 (9. Bölüm - Adil yargılanma) ikinci derece (temyiz): icra davalarının sayısı (S92)<br />
Ülke<br />
1 Ocak 2008 itibariyle görülmeyi bekleyen<br />
davalar<br />
Yeni açılan davalar Sonuçlandırılan davalar<br />
31 Aralık 2008 itibariyle görülmeyi<br />
bekleyen davalar<br />
Arnavutluk 89 285 222 152<br />
Estonya 23 91 86 28<br />
Finlandiya 67 248 239 76<br />
Macaristan 109 481 453 137<br />
Romanya 126 213 229 110<br />
Rusya Federasyonu 0 7 000 7 000 0<br />
San Marino 0 0 0 0<br />
Slovenya 1 385 7 070 6 710 1 745<br />
İspanya 9 309 7 291 7 409 9 727<br />
Tablo 22 (9. Bölüm- Adil yargılanma) ikinci derece (temyiz): ticaret sicili davalarının sayısı (S92)<br />
Ülke<br />
1 Ocak 2008 itibariyle görülmeyi bekleyen<br />
davalar<br />
Yeni açılan davalar Sonuçlandırılan davalar<br />
31 Aralık 2008 itibariyle görülmeyi<br />
bekleyen davalar<br />
Estonya 16 166 161 21<br />
Macaristan 176 876 803 249<br />
Polonya 26 337 333 30<br />
İsviçre 0 6 6 0<br />
BK-İngiltere ve Galler 17 401 19 670<br />
Tablo 23 (9. Bölüm- Adil yargılanma) ikinci derece (temyiz): tapu sicili davalarının sayısı (S92)<br />
Ülke<br />
1 Ocak 2008 itibariyle görülmeyi bekleyen<br />
davalar<br />
Yeni açılan davalar Sonuçlandırılan davalar<br />
31 Aralık 2008 itibariyle görülmeyi<br />
bekleyen davalar<br />
Estonya 47 256 246 57<br />
Macaristan 0 0 0 0<br />
Letonya 56 224 260 20<br />
Romanya 253 322 345 230<br />
İsviçre 2 6 7 1<br />
BK-İngiltere ve Galler 3 4<br />
343
Tablo 24 (9. Bölüm - Adil yargılanma) ikinci derece (temyiz): idare hukuku davalarının sayısı (S92)<br />
1 Ocak 2008 itibariyle<br />
görülmeyi bekleyen davalar<br />
Değişim<br />
2006-2008<br />
Yeni açılan davalar Değişim<br />
2006-2008<br />
Sonuçlandırılan davalar Değişim<br />
2006-2008<br />
31 Aralık 2008 itibariyle<br />
görülmeyi bekleyen davalar<br />
Ülke<br />
2006 2008 2006 2008 2006 2008 2006 2008<br />
Arnavutluk 441 1 292 857 876<br />
Andora 62 157 160 59<br />
Bosna Hersek 7 971 6 090 % -23.6 7 000 8 414 % 20.2 7 572 8 275 % 9.3 7 399 6 229 % -15.8<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi 464 425 % -8.4 152 197 % 29.6 94 133 % 41.5 471 489 % 3.8<br />
Estonya 436 342 % -21.6 959 1 161 % 21.1 1 076 1 102 % 2.4 308 401 % 30.2<br />
Fransa 31 960 28 258 % -11.6 21 083 27 802 % 31.9 25 890 27 235 % 5.2 27 153 28 825 % 6.2<br />
Gürcistan 1 394 2 293 % 64.5 3 597 2 612 % -27.4 2 497 4 335 % 73.6 2 276 570 % -75.0<br />
Yunanistan* 50<br />
Macaristan 366 458 % 25.1 886 1 935 % 118.4 927 1 986 % 114.2 325 407 % 25.2<br />
Letonya 1 115 1 422 % 27.5 1 283 1 551 % 20.9 1 158 1 443 % 24.6 1 240 1 530 % 23.4<br />
Litvanya 1 766 1 831 % 3.7 5 590 2 824 % -49.5 4 401 3 035 % -31.0 1 884 1 620 % -14.0<br />
Lüksemburg 109 367 309 % -15.8 311 347 % 11.6<br />
Moldova 2 098 217 % -89.7 2 036 3 070 % 50.8 4 072 3 025 % -25.7 62 262 % 322.6<br />
Hollanda 15 360 10 160 11 890 % 17.0 9 460 10 510 % 11.1<br />
Polonya 6 848 16 157 14 675 8 330<br />
Rusya Federasyonu 8 687 14 000 % 61.2 208 363 330 000 % 58.4 197 264 329 000 % 66.8 10 572 15 000 % 41.9<br />
San Marino 15 25 40 0<br />
Slovakya 43 35 % -18.6 64 37 % -42.2 75 56 % -25.3 32 16 % -50.0<br />
Slovenya 2 722 525 % -80.7 1 830 610 % -66.7 1 807 810 % -55.2 2 745 325 % -88.2<br />
İspanya 20 032 27 445 % 37.0 27 055 42 514 % 57.1 23 777 34 926 % 46.9 22 416 34 859 % 55.5<br />
İsveç 14 277 12 711 % -11.0 24 087 26 158 % 8.6 26 791 13 184 12 068 % -8.5<br />
İsviçre 21 021 27 400 27 776 20 645<br />
Türkiye 13 180 69 578 67 294 15 464<br />
Ukrayna 1 999 43 995 32 672 117 312 24 839 27 773 % 11.8 3 266 73 700<br />
BK-İngiltere ve Galler 12 316 9 208<br />
Ortalama % -3.3 % 14.5 % 17.6 % 18.4<br />
Ortanca % -9.7 % 20.5 % 11.3 % 5.0<br />
Minimum % -89.7 % -66.7 % -55.2 % -88.2<br />
Maksimum % 64.5 % 118.4 % 114.2 % 322.6<br />
Değişim<br />
2006-2008<br />
*Yunanistan: Geçici oldukları için bu rakamlar dikkatli şekilde değerlendirilmelidir.<br />
344
Tablo 25 (9. Bölüm - Adil yargılanma) ikinci derece (temyiz): diğer hukuk davalarının sayısı (S92)<br />
Ülke<br />
1 Ocak 2008 itibariyle görülmeyi<br />
bekleyen davalar<br />
Yeni açılan davalar Sonuçlandırılan davalar<br />
31 Aralık 2008 itibariyle görülmeyi<br />
bekleyen davalar<br />
Estonya 8 45 35 18<br />
Finlandiya 40 133 136 37<br />
Gürcistan 84 720 445 359<br />
Litvanya 1222 5 380 2 780 3 822<br />
Malta 38 36 27 47<br />
Polonya 13 213 42 886 44 894 11 205<br />
Romanya 359 721 784 296<br />
San Marino 0 0 0 0<br />
Slovakya 20 132 123 29<br />
Slovenya 7 1 786 1 785 8<br />
İsveç 245 597 553 289<br />
İsviçre 779 2 591 2 629 741<br />
Makedonya 464 4 722 4 200 986<br />
BK-İngiltere ve Galler 58 43<br />
Tablo 26 (9. Bölüm - Adil yargılanma) ikinci derece (temyiz): ceza [ağır cezalık suçlar ve kabahat] davalarının sayısı (S92)<br />
1 Ocak 2008 itibariyle<br />
görülmeyi bekleyen davalar<br />
Değişim<br />
2006-2008<br />
Yeni açılan davalar Değişim<br />
2006-2008<br />
Sonuçlandırılan davalar Değişim<br />
2006-2008<br />
31 Aralık 2008 itibariyle<br />
görülmeyi bekleyen davalar<br />
Ülke<br />
2006 2008 2006 2008 2006 2008 2006 2008<br />
Arnavutluk 1 148 2 809 2 057 1 900<br />
Andora 11 75 56 30<br />
Ermenistan 57 17 % -70.2 653 1 573 % 140.9 663 1 316 % 98.5 47 274 % 483.0<br />
Avusturya 1 123 1 022 % -9.0 9 399 11 628 % 23.7 9 509 11 173 % 17.5 1 013 1 477 % 45.8<br />
Azerbaycan 152 205 % 34.9 2 242 2 241 % 0.0 2 199 2 158 % -1.9 195 175 % -10.3<br />
Belçika* 11 183 16 716 16 134 11 765<br />
Bosna Hersek 3 306 3 325 % 0.6 44 533 13 774 % -69.1 43 178 14 844 % -65.6 4 661 2 255 % -51.6<br />
Bulgaristan 1 894 7 922 8 038 1 778<br />
Hırvatistan 101 762 104 446 % 2.6 77 353 62 002 % -19.8 31 917 80 895 % 153.5 89 053 81 889 % -8.0<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi 196 288 258 226<br />
Çek Cumhuriyeti 1 613 1 398 % -13.3 13 545 15 263 % 12.7 13 584 13 392 % -1.4 1 574 1 444 % -8.3<br />
Danimarka 1 487 894 % -39.9 3 046 6 860 % 125.2 6 788 1 384 999 % -27.8<br />
Estonya 127 82 % -35.4 1 947 2 311 % 18.7 1 862 2 251 % 20.9 134 142 % 6.0<br />
Finlandiya 4 755 3 723 % -21.7 8 188 11 539 % 40.9 8 437 11 688 % 38.5 4 505 3 574 % -20.7<br />
Gürcistan 557 351 % -37.0 3 932 3 309 % -15.8 3 581 3 342 % -6.7 750 318 % -57.6<br />
Değişim<br />
2006-2008<br />
345
1 Ocak 2008 itibariyle<br />
görülmeyi bekleyen davalar<br />
Değişim<br />
2006-2008<br />
Yeni açılan davalar Değişim<br />
2006-2008<br />
Sonuçlandırılan davalar Değişim<br />
2006-2008<br />
31 Aralık 2008 itibariyle<br />
görülmeyi bekleyen davalar<br />
Ülke<br />
2006 2008 2006 2008 2006 2008 2006 2008<br />
Macaristan 6 044 6 263 % 3.6 34 443 34 915 % 1.4 33 993 35 080 % 3.2 6 494 6 098 % -6.1<br />
İtalya 138 984 156 815 % 12.8 85 340 88 751 % 4.0 71 144 76 622 % 7.7 153 180 168 944 % 10.3<br />
Letonya 961 969 % 0.8 2 498 2 595 % 3.9 2 684 2 445 % -8.9 775 1 119 % 44.4<br />
Litvanya 605 760 % 25.6 5 699 6 845 % 20.1 3 332 6 731 % 102.0 715 874 % 22.2<br />
Lüksemburg 647 577 % -10.8<br />
Malta 9 222 291 % -96.8 14 263 418 % -97.1 14 104 454 % -96.8 9 606 273 % -97.2<br />
Moldova 305 270 % -11.5 2 553 2 117 % -17.1 2 586 2 144 % -17.1 272 243 % -10.7<br />
Karadağ 1 497 4 658 4 402 1 753<br />
Hollanda 16 880 37 910 36 367<br />
Norveç 580 618 % 6.6 1 389 6 826 % 391.4 1 448 6 682 % 361.5 519 761 % 46.6<br />
Polonya 32 665 19 800 % -39.4 361 845 119 263 % -67.0 361 025 120 491 % -66.6 32 892 18 572 % -43.5<br />
Portekiz 6 010 3 294 % -45.2 10 986 13 297 % 21.0 10 992 12 957 % 17.9 6 004 3 634 % -39.5<br />
Romanya 4 275 4 227 % -1.1 26 340 16 024 % -39.2 26 216 15 888 % -39.4 4 399 4 363 % -0.8<br />
Rusya Federasyonu 11 000 14 000 % 27.3 333 372 355 000 % 6.5 304 942 329 000 % 7.9 12 052 13 000 % 7.9<br />
San Marino 15 26 29 12<br />
Slovakya 1 427 870 % -39.0 4 744 3 697 % -22.1 4 938 3 689 % -25.3 1 248 878 % -29.6<br />
Slovenya 2 134 1 685 % -21.0 10 888 10 951 % 0.6 10 930 10 261 % -6.1 2 092 2 375 % 13.5<br />
İspanya 25 387 144 530 142 348 27 289<br />
İsveç 3 684 3 599 % -2.3 8 767 9 030 % 3.0 9 276 3 603 3 341 % -7.3<br />
İsviçre 3 655 3 527 % -3.5 13 964 10 563 % -24.4 12 448 10 691 % -14.1 3 783 3 399 % -10.2<br />
Makedonya 337 386 % 14.5 15 427 12 122 % -21.4 15 567 11 725 % -24.7 197 783 % 297.5<br />
Ukrayna 46 082 46 427 46 463<br />
BK-İngiltere ve Galler 21 259 19 782<br />
BK-İskoçya 2 347 2 254<br />
Ortalama % -13.7 % 16.2 % 17.7 % 21.1<br />
Ortanca % -6.2 % 2.2 % -1.9 % -7.7<br />
Minimum % -96.8 % -97.1 % -96.8 % -97.2<br />
Maksimum % 34.9 % 391.4 % 361.5 % 483.0<br />
Değişim<br />
2006-2008<br />
Bu tabloya dâhil edilen veriler ihtiyatlı bir şekilde değerlendirilmelidir. Bazı ülkelerde sayma kuralı (davaların dâhil edilmesi ya da hariç tutulması) değişmiş görünmektedir.<br />
*Belçika: 31 Aralık 2008 tarihi itibariyle görülmeyi bekleyen davaların sayısı hesaplanmış bir rakamdır (resmi istatistiklerden alınmamıştır). Hesaplanmış rakam, ulusal muhabir tarafından<br />
temin edilmiş, CEPEJ tarafından hesaplanmamıştır.<br />
346
Tablo 27 (9. Bölüm - Adil yargılanma) ikinci derece (temyiz): ağır ceza davalarının sayısı (S92)<br />
Ülke<br />
1 Ocak 2008 itibariyle<br />
görülmeyi bekleyen davalar<br />
Değişim<br />
2006-2008<br />
Yeni açılan davalar Değişim<br />
2006-2008<br />
Sonuçlandırılan davalar Değişim<br />
2006-2008<br />
31 Aralık 2008 itibariyle<br />
görülmeyi bekleyen davalar<br />
2006 2008 2006 2008 2006 2008 2006 2008<br />
Arnavutluk 938 1 854 1 268 1 524<br />
Andora 8 7 % -12.5 51 49 % -3.9 45 37 % -17.8 14 19 % 35.7<br />
Avusturya 541 526 % -2.8 6 726 8 943 % 33.0 6 728 8 404 % 24.9 539 1 065 % 97.6<br />
Azerbaycan 640 700 % 9.4<br />
Belçika 8 705 7 466 7 507 8 664<br />
Bosna Hersek 3 306 1 215 % -63.2 44 533 8 154 % -81.7 43 178 8 133 % -81.2 4 661 1 236 % -73.5<br />
Hırvatistan 4 565 5 523 % 21.0 13 197 9 394 % -28.8 12 214 9 459 % -22.6 4 617 1 794 % -61.1<br />
Danimarka* 35 894 110 6 860 6 788 58 999<br />
Estonya 122 79 % -35.2 1 778 2 143 % 20.5 1 708 2 087 % 22.2 127 135 % 6.3<br />
Fransa 30 838 50 222 53 298 % 6.1 37 517 52 718 % 40.5 31 418<br />
Gürcistan 310 2 402 2 437 274<br />
Macaristan 6 020 6 240 % 3.7 33 926 34 361 % 1.3 33 469 34 522 % 3.1 6 477 6 079 % -6.1<br />
Letonya 773 534 % -30.9 1 907 2 115 % 10.9 2 156 1 990 % -7.7 524 660 % 26.0<br />
Malta 18 17 % -5.6 33 26 % -21.2 20 21 % 5.0 37 22 % -40.5<br />
Monako 1 2 17 2 % -88.2 1<br />
Karadağ 1 062 3 385 3 084 1 363<br />
Hollanda 24 740 13 510 VY<br />
Polonya 11 928 19 022 % 59.5 104 373 111 121 % 6.5 103 139 112 413 % 9.0 13 121 17 730 % 35.1<br />
Portekiz 6 010 3 294 % -45.2 10 986 13 297 % 21.0 10 992 12 957 % 17.9 6 004 3 634 % -39.5<br />
San Marino 15 26 29 12<br />
Slovenya 1 564 1 222 % -21.9 4 975 4 794 % -3.6 4 995 4 916 % -1.6 1 544 1 100 % -28.8<br />
İspanya 19 848 126 614 124 930 20 674<br />
İsviçre 1 597 4 742 4 858 1 481<br />
Makedonya 265 222 % -16.2 4 914 4 663 % -5.1 5 035 4 546 % -9.7 144 339 % 135.4<br />
BK-İngiltere ve Galler 51 523 109 524 7 240 % -93.4 5 774 52 542<br />
BK-İskoçya 786 1 397<br />
Ortalama % -12.5 % -8.6 % -7.6 % 7.2<br />
Ortanca % -14.4 % 1.3 % 0.8 % 0.1<br />
Minimum % -63.2 % -93.4 % -88.2 % -73.5<br />
Maksimum % 59.5 % 33.0 % 40.5 % 135.4<br />
Değişim<br />
2006-2008<br />
*Danimarka: 2006 ile 2008 arasında toplama kuralının değişmiş olması muhtemeldir. Değişim yüzdeleri bu tabloda verilmemiştir ve <strong>Avrupa</strong>’daki merkezi eğilim göstergelerinin hesaplanmasında<br />
kullanılmamıştır.<br />
347
Tablo 28 (9. Bölüm - Adil yargılanma) ikinci derece (temyiz): kabahat ve/veya küçük suç davalarının sayısı (S92)<br />
1 Ocak 2008 itibariyle<br />
görülmeyi bekleyen davalar<br />
Değişim<br />
2006-2008<br />
Yeni açılan davalar Değişim<br />
2006-2008<br />
Sonuçlandırılan davalar Değişim<br />
2006-2008<br />
31 Aralık 2008 itibariyle<br />
görülmeyi bekleyen davalar<br />
Ülke<br />
2006 2008 2006 2008 2006 2008 2006 2008<br />
Arnavutluk 210 955 789 376<br />
Andora 39 4 % -89.7 119 26 % -78.2 110 19 % -82.7 64 11 % -82.8<br />
Avusturya 582 496 % -14.8 2 673 2 685 % 0.4 2 781 2 769 % -0.4 474 412 % -13.1<br />
Azerbaycan 1 754 1 894 % 8.0<br />
Belçika* 3 183 2 478 % -22.1 9 197 9 248 % 0.6 8 577 8 625 % 0.6 3 101<br />
Bosna Hersek 2 110 5 620 6 711 1 019<br />
Hırvatistan 97 197 98 923 % 1.8 64 156 52 608 % -18.0 76 917 71 436 % -7.1 84 436 80 095 % -5.1<br />
Danimarka 1 452 2 936 1 326<br />
Estonya 5 3 % -40.0 169 168 % -0.6 154 164 % 6.5 7 7 % 0.0<br />
Gürcistan 41 907 905 43<br />
Macaristan 24 23 % -4.2 517 554 % 7.2 524 558 % 6.5 17 19 % 11.8<br />
Letonya 188 435 % 131.4 591 480 % -18.8 528 455 % -13.8 251 459 % 82.9<br />
Malta 9 204 274 % -97.0 14 230 392 % -97.2 14 084 433 % -96.9 9 569 251 % -97.4<br />
Karadağ 0 2 582 2 582 0<br />
Polonya 20 737 778 % -96.2 257 472 8 142 % -96.8 257 886 8 078 % -96.9 19 771 842 % -95.7<br />
Sırbistan 2 270 2 415 % 6.4 21 175 19 310 % -8.8 21 188 24 758 % 16.8 2 257 2 472 % 9.5<br />
Slovenya 570 463 % -18.8 5 913 6 157 % 4.1 5 935 5 345 % -9.9 548 1 275 % 132.7<br />
İspanya 5 681 30 368 30 999 4 844<br />
İsviçre 348 784 752 380<br />
Makedonya 72 164 % 127.8 10 513 7 459 % -29.0 10 532 7 179 % -31.8 53 444 % 737.7<br />
BK-İngiltere ve Galler 2 854 14 019 14 008 2 873<br />
BK-İskoçya 1 561 834<br />
Ortalama % -9.6 % -25.2 % -3.3 % 61.9<br />
Ortanca % -16.8 % -8.8 % -5.2 % 0.0<br />
Minimum % -97.0 % -97.2 % -96.9 % -97.4<br />
Maksimum % 131.4 % 8.0 % 262.6 % 737.7<br />
Değişim<br />
2006-2008<br />
348
Tablo 29 (9. Bölüm - Adil yargılanma) En yüksek derece mahkemeleri: nizalı ve nizasız hukuk davaları, ticaret hukuku ve idare hukuku davaları toplam sayısı<br />
(S93).<br />
1 Ocak 2008 itibariyle<br />
görülmeyi bekleyen davalar<br />
Değişim<br />
2006-2008<br />
Yeni açılan davalar Değişim<br />
2006-2008<br />
Sonuçlandırılan davalar Değişim<br />
2006-2008<br />
31 Aralık 2008 itibariyle<br />
görülmeyi bekleyen davalar<br />
Ülke<br />
2006 2008 2006 2008 2006 2008 2006 2008<br />
Arnavutluk 2 722 2 788 1 184 4 326<br />
Ermenistan 25 0 1 805 1 069 % -40.8 1 785 1 068 % -40.2 45 1 % -97.8<br />
Avusturya 871 852 % -2.2 2 914 2 857 % -2.0 2 947 2 882 % -2.2 838 827 % -1.3<br />
Azerbaycan 428 3 272 3 366 334<br />
Belçika 1 642 1 166 % -29.0 2 957 877 % -70.3 2 953 924 % -68.7 1 646 1 119 % -32.0<br />
Bosna Hersek 11 664 11 134 % -4.5 4 013 8 741 % 117.8 6 258 10 307 % 64.7 9 419 9 568 % 1.6<br />
Bulgaristan 13 646 3 184 % -76.7 13 928 16 402 % 17.8 14 464 15 095 % 4.4 13 110 4 491 % -65.7<br />
Hırvatistan 1 030 997 % -3.2 2 408 2 672 % 11.0 2 745 1 958 % -28.7 693 1 711 % 146.9<br />
Çek Cumhuriyeti 7 150 6 786 % -5.1 11 700 10 137 % -13.4 10 731 9 938 % -7.4 6 789 6 986 % 2.9<br />
Danimarka 453 456 452 449<br />
Estonya 38 54 % 42.1 266 283 % 6.4 249 251 % 0.8 54 86 % 59.3<br />
Finlandiya 4 031 3 562 % -11.6 5 465 5 999 % 9.8 5 991 5 399 % -9.9 3 490 4 162 % 19.3<br />
Fransa 33 171 26 811 % -19.2 29 305 29 182 % -0.4 33 659 28 954 % -14.0 28 817 27 039 % -6.2<br />
Gürcistan 1 010 659 % -34.8 1 959 2 830 % 44.5 2 179 2 494 % 14.5 788 995 % 26.3<br />
Macaristan 1 277 1 658 % 29.8 6 146 4 249 % -30.9 5 838 3 829 % -34.4 1 585 2 078 % 31.1<br />
İzlanda 112 164 % 46.4 425 326 353 % 8.3 120 150 % 25.0<br />
İtalya 95 081 102 588 % 7.9 35 169 30 406 % -13.5 29 445 33 928 % 15.2 100 805 99 066 % -1.7<br />
Letonya 244 423 % 73.4 1 690 1 898 % 12.3 1 551 1 579 % 1.8 383 742 % 93.7<br />
Litvanya * 7 211 665 496 % -25.4 665 611 % -8.1 7 96<br />
Lüksemburg 118 62 123 % 98.4 86<br />
Moldova 507 365 % -28.0 4 095 5 648 % 37.9 4 115 5 470 % 32.9 487 543 % 11.5<br />
Karadağ 77 855 930 2<br />
Hollanda 1 334 1 520<br />
Norveç 48 45 % -6.3 91 72 % -20.9 91 88 % -3.3 49 29 % -40.8<br />
Polonya*** 17 008 10 346 % -39.2 6 318 20 705 % 227.7 6 554 20 323 % 210.1 1 470 10 728 % 629.8<br />
Portekiz 886 811 % -8.5 3 499 2 969 % -15.1 3 562 3 025 % -15.1 823 755 % -8.3<br />
Romanya 40 598 9 274 % -77.2 183 863 21 099 % -88.5 184 495 16 979 % -90.8 40 929 13 394 % -67.3<br />
Rusya Federasyonu** 1 000 10 000 56 000 500<br />
San Marino 16 17 27 6<br />
Slovakya 3 990 2 626 % -34.2 8 386 7 466 % -11.0 8 850 7 148 % -19.2 3 526 2 944 % -16.5<br />
Slovenya 1 365 4 520 % 231.1 2 390 3 696 % 54.6 1 811 3 698 % 104.2 1 944 4 518 % 132.4<br />
İspanya 40 995 41 979 % 2.4 17 717 24 620 % 39.0 25 179 30 357 % 20.6 34 225 38 319 % 12.0<br />
Değişim<br />
2006-2008<br />
349
1 Ocak 2008 itibariyle<br />
görülmeyi bekleyen davalar<br />
Değişim<br />
2006-2008<br />
Yeni açılan davalar Değişim<br />
2006-2008<br />
Sonuçlandırılan davalar Değişim<br />
2006-2008<br />
31 Aralık 2008 itibariyle<br />
görülmeyi bekleyen davalar<br />
Ülke<br />
2006 2008 2006 2008 2006 2008 2006 2008<br />
İsveç 7 871 1 120 % -85.8 11 796 5 420 % -54.1 10 813 5 221 % -51.7 8 854 1 318 % -85.1<br />
İsviçre 3 056 2 339 % -23.5 7 239 5 729 % -20.9 7 004 6 106 % -12.8 3 291 1 962 % -40.4<br />
Makedonya 5 043 1 563 % -69.0 4 657 1 726 % -62.9 4 823 2 110 % -56.3 4 877 1 179 % -75.8<br />
Türkiye 150 955 % -100.0 412 519 390 141 171 161<br />
Ukrayna 36 000 16 000 10 250 % -35.9 27 500 36 000<br />
BK-İngiltere ve Galler 51 64<br />
BK-İskoçya 3 904 3 385<br />
Ortalama % -8.6 % 2.7 % 4.0 % 25.1<br />
Ortanca % -10.0 % -11.0 % -5.3 % 0.1<br />
Minimum % -85.8 % -88.5 % -90.8 % -97.8<br />
Maksimum % 231.1 % 227.7 % 210.1 % 629.8<br />
Değişim<br />
2006-2008<br />
*Litvanya: Görülmeyi bekleyen dava değerleri nispeten düşüktür ve zamana dair karşılaştırmalarda son derece önemli farklılıklara neden olmaktadır. 2006 ile 2008 yılları arasındaki değişimin<br />
hesaplanmamasının nedeni budur.<br />
**Rusya Federasyonu: Tabloda sunulan değerler, üst mahkemeye denetim incelemesi için sunulan ve incelenen davalardır. Üst mahkeme denetimine sunulup sunulmamasına karar vermek<br />
üzere üst denetim mahkemesi hâkimi tarafından incelenen davaların sayıları şöyledir: (a) 1 Ocak 2008 itibariyle görülmeyi bekleyen davalar = 9.000, (b) Yeni açılan davalar = 258.000,<br />
(c) Karara bağlanan davalar = 153.000, (d) 31 Aralık 2008 tarihi itibariyle görülmeyi bekleyen davalar = 6.000.<br />
***Polonya: 2006 ile 2008 arasında toplama kuralının değişmiş olması muhtemeldir. Yine de 2006 ile 2008 yılları arasındaki değişime ilişkin rakamlar tabloda verilmektedir. Ayrıca bu<br />
bilgiler, diğer ülkelerle kıyaslanabilirliğinin düşük olması nedeniyle merkezi eğilim göstergelerinin hesaplanmasına dâhil edilmiştir.<br />
350
Tablo 30 (9. Bölüm - Adil yargılanma) Yüksek mahkemeler: nizalı hukuk davaları (ve ticaret hukuku) davaları sayısı (S93)<br />
1 Ocak 2008 itibariyle<br />
görülmeyi bekleyen davalar<br />
Değişim<br />
2006-2008<br />
Yeni açılan davalar Değişim<br />
2006-2008<br />
Sonuçlandırılan davalar Değişim<br />
2006-2008<br />
31 Aralık 2008 itibariyle<br />
görülmeyi bekleyen davalar<br />
Ülke<br />
2006 2008 2006 2008 2006 2008 2006 2008<br />
Ermenistan 0 846 845 1<br />
Bosna Hersek 2 602 3 581 % 37.6 2 918 4 304 % 47.5 2 684 4 133 % 54.0 2 836 3 752 % 32.3<br />
Hırvatistan 1 027 980 % -4.6 2 382 2 625 % 10.2 2 721 1 929 % -29.1 688 1 676 % 143.6<br />
Çek Cumhuriyeti 3 916 5 209 % 33.0 7 507 6 510 % -13.3 6 002 6 066 % 1.1 4 091 5 654 % 38.2<br />
Danimarka 463 257 319 446<br />
Estonya 23 21 % -8.7 161 158 % -1.9 153 145 % -5.2 32 34 % 6.3<br />
Finlandiya 441 369 % -16.3 1 010 985 % -2.5 1 124 987 % -12.2 324 367 % 13.3<br />
Fransa 23 677 18 642 % -21.3 19 034 18 932 % -0.5 22 461 18 684 % -16.8 20 250 18 890 % -6.7<br />
Gürcistan 525 288 % -45.1 872 1 107 % 26.9 1 049 1 112 % 6.0 348 283 % -18.7<br />
Macaristan 716 679 % -5.2 4 580 2 840 % -38.0 4 503 2 596 % -42.3 793 923 % 16.4<br />
İtalya 95 081 102 588 % 7.9 35 169 30 406 % -13.5 29 445 33 928 % 15.2 100 805 99 066 % -1.7<br />
Letonya 118 214 % 81.4 994 916 % -7.8 908 717 % -21.0 204 413 % 102.5<br />
Litvanya 211 496 611 96<br />
Lüksemburg 118 123 86<br />
Moldova 219 256 % 16.9 1 881 3 293 % 75.1 1 919 3 180 % 65.7 181 369 % 103.9<br />
Monako<br />
44 64 22 % -65.6 23 21 % -8.7 45<br />
Karadağ*<br />
12 26 % 116.7 11 645 13 669 10 2 % -80.0<br />
Romanya 33 958 7 600 % -77.6 112 141 15 602 % -86.1 118 275 12 146 % -89.7 27 824 11 056 % -60.3<br />
Rusya Federasyonu 1 000 10 000 10 000 500<br />
San Marino 14 5 19 0<br />
Sırbistan 4 022 3 555 % -11.6 8 352 8 891 % 6.5 9 019 8 775 % -2.7 3 355 3 671 % 9.4<br />
Slovenya 1 138 2 057 % 80.8 1 537 1 929 % 25.5 1 084 1 655 % 52.7 1 591 2 331 % 46.5<br />
İspanya 19 591 27 251 % 39.1 9 637 16 643 % 72.7 12 310 21 157 % 71.9 16 918 24 889 % 47.1<br />
İsveç 223 200 % -10.3 558 588 % 5.4 581 566 % -2.6 200 222 % 11.0<br />
İsviçre 258 426 % 65.1 770 1 506 % 95.6 757 1 530 % 102.1 271 402 % 48.3<br />
Makedonya 1 011 1 563 % 54.6 1 635 1 641 % 0.4 1 224 2 025 % 65.4 1 442 1 179 % -18.2<br />
Türkiye 69 421 214 376 % 208.8 325 641 480 568 % 47.6 144 204 425 393 % 195.0 141 005 269 551 % 91.2<br />
BK-İngiltere ve Galler 51 64<br />
BK-İskoçya 3 904 3 385<br />
Değişim<br />
2006-2008<br />
351
1 Ocak 2008 itibariyle<br />
görülmeyi bekleyen davalar<br />
Değişim<br />
2006-2008<br />
Yeni açılan davalar Değişim<br />
2006-2008<br />
Sonuçlandırılan davalar Değişim<br />
2006-2008<br />
31 Aralık 2008 itibariyle<br />
görülmeyi bekleyen davalar<br />
Ülke<br />
2006 2008 2006 2008 2006 2008 2006 2008<br />
Ortalama % 27.1 % 9.2 % 19.9 % 26.2<br />
Ortanca % 12.4 % 2.9 % -0.8 % 14.8<br />
Minimum % -77.6 % -86.1 % -89.7 % -80.0<br />
Maksimum % 208.8 % 95.6 % 195.0 % 143.6<br />
Değişim<br />
2006-2008<br />
*Karadağ: Yeni açılan ve karara bağlanan dava değerleri nispeten düşüktür ve zamana dair karşılaştırmalarda son derece önemli farklılıklara neden olmaktadır. 2006 ile 2008 yılları arasındaki<br />
değişimin hesaplanmamasının nedeni budur.<br />
Tablo 31 (9. Bölüm - Adil yargılanma) Yüksek mahkemeler: nizasız hukuk davaları (ve ticaret hukuku) davaları sayısı (S93)<br />
Ülke<br />
1 Ocak 2008 itibariyle görülmeyi<br />
bekleyen davalar<br />
Yeni açılan davalar Sonuçlandırılan davalar<br />
31 Aralık 2008 itibariyle görülmeyi<br />
bekleyen davalar<br />
Finlandiya 203 274 280 197<br />
Karadağ 26 64 90 0<br />
San Marino 0 0 0 0<br />
BK-İngiltere ve Galler 0 0<br />
Tablo 32 (9. Bölüm - Adil yargılanma) Yüksek mahkemeler: icra davalarının sayısı (S93)<br />
Ülke<br />
1 Ocak 2008 itibariyle görülmeyi<br />
bekleyen davalar<br />
Yeni açılan davalar Sonuçlandırılan davalar<br />
31 Aralık 2008 itibariyle görülmeyi<br />
bekleyen davalar<br />
Estonya 2 20 14 8<br />
Rusya Federasyonu 8 000 81 000 88 000 1 000<br />
İspanya 9 4 9 4<br />
Tablo 33 (9. Bölüm - Adil yargılanma) Yüksek mahkemeler : Ticaret sicili davalarının sayısı (S93)<br />
Ülke<br />
1 Ocak 2008 itibariyle görülmeyi<br />
bekleyen davalar<br />
Yeni açılan davalar Sonuçlandırılan davalar<br />
31 Aralık 2008 itibariyle görülmeyi<br />
bekleyen davalar<br />
Estonya 0 1 0 1<br />
Macaristan 1 22 14 9<br />
BK-İngiltere ve Galler 2<br />
352
Tablo 34 (9. Bölüm - Adil yargılanma) Yüksek mahkemeler: İdare hukuku davalarının sayısı (S93)<br />
1 Ocak 2008 itibariyle<br />
görülmeyi bekleyen davalar<br />
Değişim<br />
2006-2008<br />
Yeni açılan davalar Değişim<br />
2006-2008<br />
Sonuçlandırılan davalar Değişim<br />
2006-2008<br />
31 Aralık 2008 itibariyle<br />
görülmeyi bekleyen davalar<br />
Ülke<br />
2006 2008 2006 2008 2006 2008 2006 2008<br />
Arnavutluk 376 580 209 746<br />
Ermenistan 0 223 223 0<br />
Bosna Hersek 9 032 7 553 % -16.4 853 4 437 % 420.2 3 322 6 174 % 85.9 6 563 5 816 % -11.4<br />
Bulgaristan 3 917 12 914 13 604 3 302<br />
Hırvatistan 17 47 29 35<br />
Çek Cumhuriyeti 3 234 1 577 % -51.2 4 193 3 627 % -13.5 4 729 1 332 % -71.8 2 698<br />
Danimarka 55<br />
Estonya 15 31 % 106.7 105 103 % -1.9 96 92 % -4.2 22 42 % 90.9<br />
Finlandiya 3 095 2 874 % -7.1 3 793 4 298 % 13.3 4 006 3 734 % -6.8 2 866 3 438 % 20.0<br />
Fransa 9 494 8 169 % -14.0 10 271 10 250 % -0.2 11 198 10 270 % -8.3 11 198 8 149 % -27.2<br />
Gürcistan 485 371 % -23.5 1 087 1 723 % 58.5 1 130 1 382 % 22.3 442 712 % 61.1<br />
Macaristan 561 978 % 74.3 1 566 1 387 % -11.4 1 335 1 219 % -8.7 792 1 146 % 44.7<br />
Letonya 110 184 % 67.3 613 830 % 35.4 569 739 % 29.9 154 275 % 78.6<br />
Moldova 109 2 355 2 290 174<br />
Karadağ 9 25 % 177.8 116 146 % 25.9 93 171 % 83.9 32 0<br />
Hollanda 2 133 6 743 7 043 1 833<br />
Polonya 8 470 14 642 14 085 9 027<br />
Romanya 6 171 1 674 % -72.9 42 356 5 497 % -87.0 34 899 4 833 % -86.2 7 457 2 338 % -68.6<br />
Rusya Federasyonu 45 000<br />
San Marino 2 12 8 6<br />
Sırbistan 11 516 16 412 % 42.5 13 501 10 935 % -19.0 10 458 11 719 % 12.1 14 559 15 241 % 4.7<br />
Slovakya 1 681 1 003 % -40.3 2 751 3 379 % 22.8 2 916 3 038 % 4.2 1 516 1 344 % -11.3<br />
Slovenya* 32 1 866 172 1 012 186 1 434 18 1 444<br />
İspanya 21 391 14 719 % -31.2 8 062 7 973 % -1.1 12 850 9 191 % -28.5 17 279 13 426 % -22.3<br />
İsveç 6 795 6 618 % -2.6 8 071 8 684 % 7.6 6 967 10 313 % 48.0 7 899 4 941 % -37.4<br />
İsviçre 2 774 1 913 % -31.0 6 239 4 218 % -32.4 6 024 4 572 % -24.1 2 989 1 559 % -47.8<br />
Makedonya 4 032 0 3 022 85 % -97.2 3 599 85 % -97.6 3 455 0<br />
Türkiye<br />
81 534 118 423 % 45.2 86 878 130 255 % 49.9 71 786 99 284 % 38.3 94 454 149 394 % 58.2<br />
Ukrayna** 155 307 48 100 94 14 100 155<br />
Değişim<br />
2006-2008<br />
353
1 Ocak 2008 itibariyle<br />
görülmeyi bekleyen davalar<br />
Değişim<br />
2006-2008<br />
Yeni açılan davalar Değişim<br />
2006-2008<br />
Sonuçlandırılan davalar Değişim<br />
2006-2008<br />
31 Aralık 2008 itibariyle<br />
görülmeyi bekleyen davalar<br />
Ülke<br />
2006 2008 2006 2008 2006 2008 2006 2008<br />
BK-İngiltere ve Galler 13<br />
BK-İskoçya 2 058 2 214<br />
Ortalama % 14.0 % 21.8 % -0.7 % 9.4<br />
Ortanca % -10.5 % -0.2 % -4.2 % -3.3<br />
Minimum % -72.9 % -97.2 % -97.6 % -68.6<br />
Maksimum % 177.8 % 420.2 % 85.9 % 90.9<br />
Değişim<br />
2006-2008<br />
*Slovenya: 2006 ile 2008 arasında toplama kuralının değişmiş olması muhtemeldir. Kıyaslanabilirliği sağlamak için değişim yüzdeleri bu tabloda verilmektedir.<br />
**Ukrayna: 2006 ya da 2008 rakamları muhtemelen yanlıştır. Bu rakamlar bu şekilde değerlendirilmelidir ve değişim yüzdeleri <strong>Avrupa</strong>’daki merkezi eğilim göstergelerinin hesaplanmasında<br />
kullanılmamıştır.<br />
Tablo 35 (9. Bölüm - Adil yargılanma) Yüksek mahkemeler: diğer hukuk davalarının sayısı (S93)<br />
Ülke<br />
1 Ocak 2008 itibariyle görülmeyi<br />
bekleyen davalar<br />
Yeni açılan davalar Sonuçlandırılan davalar<br />
31 Aralık 2008 itibariyle görülmeyi<br />
bekleyen davalar<br />
Danimarka 68<br />
Finlandiya 116 442 398 160<br />
Letonya 25 152 123 54<br />
Polonya 1 876 6 063 6 238 1 701<br />
San Marino 0 0 0 0<br />
Slovenya 597 755 609 743<br />
İsveç 699 3 278 3 161 815<br />
İsviçre 0 5 4 1<br />
BK-İngiltere ve Galler 0 0<br />
Tablo 36 (9. Bölüm - Adil yargılanma) Yüksek mahkemeler: ceza [ağır ve kabahat] davalarının sayısı (S93)<br />
1 Ocak 2008 itibariyle<br />
görülmeyi bekleyen davalar<br />
Değişim<br />
2006-2008<br />
Yeni açılan davalar Değişim<br />
2006-2008<br />
Sonuçlandırılan davalar Değişim<br />
2006-2008<br />
31 Aralık 2008 itibariyle<br />
görülmeyi bekleyen davalar<br />
Ülke<br />
2006 2008 2006 2008 2006 2008 2006 2008<br />
Arnavutluk 907 912 584 1 235<br />
Ermenistan 11 352 88 % -75.0 344 76 % -77.9 19 12 % -36.8<br />
Avusturya 181 207 % 14.4 719 942 % 31.0 721 936 % 29.8 179 213 % 19.0<br />
Azerbaycan 63 78 % 23.8 754 972 % 28.9 778 760 % -2.3 39 134 % 243.6<br />
Değişim<br />
2006-2008<br />
354
1 Ocak 2008 itibariyle<br />
görülmeyi bekleyen davalar<br />
Değişim<br />
2006-2008<br />
Yeni açılan davalar Değişim<br />
2006-2008<br />
Sonuçlandırılan davalar Değişim<br />
2006-2008<br />
31 Aralık 2008 itibariyle<br />
görülmeyi bekleyen davalar<br />
Ülke<br />
2006 2008 2006 2008 2006 2008 2006 2008<br />
Belçika 439 444 % 1.1 1 697 1 939 % 14.3 1 722 1 834 % 6.5 414 549 % 32.6<br />
Bosna Hersek 239 478 % 100.0 1 173 2 320 % 97.8 1 205 2 399 % 99.1 207 399 % 92.8<br />
Bulgaristan 1 636 3 274 3 888 1 022<br />
Hırvatistan 251 291 % 15.9 747 999 % 33.7 740 1 082 % 46.2 258 209 % -19.0<br />
Çek Cumhuriyeti 204 2 351 2 350 199<br />
Danimarka 40 128 59 % -53.9 47 65<br />
Estonya 23 21 % -8.7 134 96 % -28.4 132 91 % -31.1 25 26 % 4.0<br />
Finlandiya 543 409 % -24.7 1 075 1 220 % 13.5 1 245 1 210 % -2.8 373 419 % 12.3<br />
Gürcistan 405 1 092 % 169.6 2 008 1 575 % -21.6 1 160 2 169 % 87.0 1 253 488 % -61.1<br />
Macaristan 161 186 % 15.5 1 420 1 131 % -20.4 1 397 1 122 % -19.7 184 195 % 6.0<br />
İzlanda 36 45 % 25.0 248 232 277 % 19.4 53 44 % -17.0<br />
İtalya 32 862 33 177 % 1.0 48 103 44 029 % -8.5 43 526 48 683 % 11.8 37 439 28 340 % -24.3<br />
Letonya 32 23 % -28.1 768 711 % -7.4 758 699 % -7.8 42 35 % -16.7<br />
Litvanya 227 127 % -44.1 898 509 % -43.3 701 520 % -25.8 424 116 % -72.6<br />
Lüksemburg 50 64 % 28.0<br />
Moldova 98 513 % 423.5 2 073 2 842 % 37.1 1 867 2 899 % 55.3 304 456 % 50.0<br />
Monako 22 35 % 59.1 36 34 % -5.6<br />
Karadağ 0 925 925 0<br />
Hollanda 3 683 3 370<br />
Norveç 21 21 % 0.0 89 88 % -1.1 81 85 % 4.9 30 25 % -16.7<br />
Polonya 967 756 % -21.8 2 552 2 827 % 10.8 2 672 2 795 % 4.6 887 788 % -11.2<br />
Portekiz 302 277 % -8.3 1 387 1 221 % -12.0 1 405 1 352 % -3.8 284 146 % -48.6<br />
Romanya* 5 218 137 62 584 42 61 804 57 5 998 129<br />
Rusya Federasyonu** 2 000 25 000 25 000 1 000<br />
Sırbistan 2 044 9 720 9 555 2 209<br />
Slovakya 278 321 % 15.5 1 835 1 190 % -35.1 1 847 1 283 % -30.5 266 228 % -14.3<br />
Slovenya 384 268 % -30.2 938 1 023 % 9.1 1 026 1 080 % 5.3 296 211 % -28.7<br />
İspanya 2 525 1 938 % -23.2 4 345 4 470 % 2.9 4 762 3 703 % -22.2 2 108 2 705 % 28.3<br />
İsveç 255 221 % -13.3 1 524 1 554 % 2.0 1 583 1 494 % -5.6 196 281 % 43.4<br />
İsviçre 165 314 % 90.3 621 1 418 % 128.3 622 1 409 % 126.5 164 323 % 97.0<br />
Makedonya 59 49 % -16.9 781 700 % -10.4 770 642 % -16.6 70 107 % 52.9<br />
Türkiye 136 135 194 318 % 42.7 149 974 245 604 % 63.8 144 204 197 375 % 36.9 141 005 242 547 % 72.0<br />
Ukrayna 4 210 25 488 16 800 % -34.1 26 496 16 200 % -38.9 3 112<br />
BK-İngiltere ve Galler 11 18<br />
Değişim<br />
2006-2008<br />
355
1 Ocak 2008 itibariyle<br />
görülmeyi bekleyen davalar<br />
Değişim<br />
2006-2008<br />
Yeni açılan davalar Değişim<br />
2006-2008<br />
Sonuçlandırılan davalar Değişim<br />
2006-2008<br />
31 Aralık 2008 itibariyle<br />
görülmeyi bekleyen davalar<br />
Ülke<br />
2006 2008 2006 2008 2006 2008 2006 2008<br />
BK-İskoçya 951 804<br />
Ortalama % 30.0 % 6.7 % 9.7 % 15.5<br />
Ortanca % 1.0 % 2.0 % 1.1 % 4.0<br />
Minimum % -44.1 % -75.0 % -77.9 % -72.6<br />
Maksimum % 423.5 % 128.3 % 126.5 % 243.6<br />
Değişim<br />
2006-2008<br />
*Romanya: 2006 ile 2008 arasında toplama kuralının değişmiş olması muhtemeldir. Kıyaslanabilirliği sağlamak için değişim yüzdeleri bu tabloda verilmektedir.<br />
**Rusya Federasyonu: Tabloda sunulan değerler, üst mahkemeye denetim incelemesi için sunulan ve incelenen davalardır. Üst mahkeme denetimine sunulup sunulmamasına karar<br />
vermek üzere üst denetim mahkemesi hâkimi tarafından incelenen davaların sayıları şöyledir: (a) 1 Ocak 2008 itibariyle görülmeyi bekleyen davalar = 16.000, (b) Yeni açılan davalar =<br />
335.000, (c) Karara bağlanan davalar = 245.000, (d) 31 Aralık 2008 tarihi itibariyle görülmeyi bekleyen davalar = 11.000.<br />
Tablo 37 (9. Bölüm - Adil yargılanma) Yüksek mahkemeler: ağır ceza davalarının sayısı (S93)<br />
Ülke<br />
1 Ocak 2008 itibariyle görülmeyi<br />
bekleyen davalar<br />
Yeni açılan davalar Sonuçlandırılan davalar<br />
31 Aralık 2008 itibariyle görülmeyi<br />
bekleyen davalar<br />
Bosna Hersek 478 2 320 2 399 399<br />
Hırvatistan 291 999 1 082 209<br />
Çek Cumhuriyeti 205 2 718 2 619 304<br />
Danimarka 40 59 47 65<br />
Estonya 15 51 49 17<br />
Fransa 2 455 8 348 2 037 2 654<br />
Gürcistan 377 553 719 211<br />
Macaristan 186 1 131 1 122 195<br />
İtalya 33 177 44 029 48 683 28 340<br />
Letonya 21 491 493 19<br />
Monako 2<br />
Portekiz 277 1 221 1 352 146<br />
Slovenya 217 898 924 191<br />
Makedonya 49 700 642 107<br />
BK-İngiltere ve Galler 11 18<br />
356
Tablo 38 (9. Bölüm - Adil yargılanma) Yüksek mahkemeler: kabahat ve/veya küçük suç davalarının sayısı (S93)<br />
Ülke<br />
1 Ocak 2008 itibariyle görülmeyi<br />
bekleyen davalar<br />
Yeni açılan davalar Sonuçlandırılan davalar<br />
31 Aralık 2008 itibariyle görülmeyi<br />
bekleyen davalar<br />
Estonya 6 45 42 9<br />
Gürcistan 715 1 022 1 450 287<br />
Letonya 2 220 206 16<br />
Slovenya 51 125 156 20<br />
BK-İngiltere ve Galler 0 0<br />
Tablo 39 (9. Bölüm - Adil yargılanma). Nizalı boşanma davaları (S95)<br />
Ülke Temyize tabi kararların yüzdesi<br />
3 yıldan fazla görülmeyi<br />
bekleyen davaların yüzdesi<br />
İlk derece (gün olarak ortalama<br />
uzunluk)<br />
İkinci derece (gün olarak<br />
ortalama uzunluk)<br />
Toplam prosedür (gün olarak<br />
ortalama toplam uzunluk)<br />
Arnavutluk 3.93 0 73 246 319<br />
Avusturya 2.8 180<br />
Belçika 479<br />
Bosna Hersek 4.30 5.99 329 98 214<br />
Bulgaristan 5.13<br />
Danimarka 15.00 153 90 240<br />
Estonya 0.50 0 91 30 90<br />
Finlandiya 0.00 0 243 243<br />
Fransa 11.00 564 393 595<br />
Gürcistan 2.80<br />
Macaristan 2.90<br />
İtalya 682<br />
Letonya 1.60 0.26 135 72<br />
Litvanya 69.3<br />
Moldova 1.40 0<br />
Monako 270 240 510<br />
Karadağ 2.67 3.12 103.86 120.46 224.32<br />
Hollanda 331 217<br />
Polonya 3.19 0.92 164.1 50.4<br />
Portekiz 101<br />
Romanya 5.60 2<br />
Slovakya 186<br />
357
Ülke Temyize tabi kararların yüzdesi<br />
3 yıldan fazla görülmeyi<br />
bekleyen davaların yüzdesi<br />
İlk derece (gün olarak ortalama<br />
uzunluk)<br />
İkinci derece (gün olarak<br />
ortalama uzunluk)<br />
Toplam prosedür (gün olarak<br />
ortalama toplam uzunluk)<br />
Slovenya 2.90 0.8 191 60<br />
İspanya 261<br />
İsveç 0.05 234<br />
İsviçre 11.00 0.03<br />
Makedonya 7.17 0.02 136 47 199<br />
Türkiye 152<br />
BK-İngiltere ve Galler 2.4 225<br />
Tablo 40 (9. Bölüm - Adil yargılanma). İşten çıkarma davaları (S95)<br />
Ülke Temyize tabi kararların yüzdesi<br />
3 yıldan fazla görülmeyi<br />
bekleyen davaların yüzdesi<br />
İlk derece (gün olarak ortalama<br />
uzunluk)<br />
İkinci derece (gün olarak<br />
ortalama uzunluk)<br />
Toplam prosedür (gün olarak<br />
ortalama toplam uzunluk)<br />
Arnavutluk 51.27 1 153 588 741<br />
Avusturya 171<br />
Bosna Hersek 11.58 6.36 313 144 229<br />
Bulgaristan 58.10<br />
Çek Cumhuriyeti 1 009<br />
Estonya 24.30 8.7 387 150 553<br />
Finlandiya 53.60 0 249 366<br />
Fransa 61.00 476 433 568<br />
Letonya 52.50 4 174 87<br />
Moldova 58.90 0<br />
Monako 750<br />
Karadağ 0.51 4.09 306.06 316.13 622.19<br />
Hollanda 21<br />
Polonya 14.23 3.06 4.77 62.4<br />
Portekiz 154<br />
Romanya 52.70 0<br />
Slovakya 34.42 1 109<br />
Slovenya 8.90 3.9 236 255<br />
İspanya 84<br />
İsviçre 13.50 0.01<br />
Makedonya 35.75 3.4 176 53 229<br />
358
Tablo 41 (9. Bölüm - Adil yargılanma). Yağma davaları (S95)<br />
Ülke Temyize tabi kararların yüzdesi<br />
3 yıldan fazla görülmeyi<br />
bekleyen davaların yüzdesi<br />
İlk derece (gün olarak ortalama<br />
uzunluk)<br />
İkinci derece (gün olarak<br />
ortalama uzunluk)<br />
Toplam prosedür (gün olarak<br />
ortalama toplam uzunluk)<br />
Arnavutluk 33.82 0 73 365 438<br />
Belçika 277<br />
Bosna Hersek 11.92 14.07<br />
Bulgaristan 38.02<br />
Çek Cumhuriyeti 344 443 349<br />
Estonya 14.50 0 113 141 254<br />
Finlandiya 52.90 3 129 264<br />
Fransa 265 284 285<br />
Gürcistan 39.00<br />
Letonya 53.80 3.4 204 105<br />
Litvanya 128.4<br />
Moldova 0<br />
Monako 0.00<br />
Karadağ 27,35 & % 88,46 % 0,70 & % 27,13 131,46 & 708,5 123,20 & 311,5 254,66 & 1020<br />
Hollanda 35 231<br />
Polonya 333 324<br />
Portekiz 78<br />
Romanya 89.10 0<br />
Slovakya 23.34 308<br />
İsviçre 516<br />
Makedonya 42.56 0.01 182 45 227<br />
Türkiye 0.16 433<br />
359
Tablo 42 (9. Bölüm - Adil yargılanma). Kasten adam öldürme (S95)<br />
Ülke Temyize tabi kararların yüzdesi<br />
3 yıldan fazla görülmeyi<br />
bekleyen davaların yüzdesi<br />
İlk derece (gün olarak ortalama<br />
uzunluk)<br />
İkinci derece (gün olarak<br />
ortalama uzunluk)<br />
Toplam prosedür (gün olarak<br />
ortalama toplam uzunluk)<br />
Arnavutluk 77.52 0 246 258 504<br />
Belçika 364<br />
Bosna Hersek 12.66 22<br />
Bulgaristan 69.23<br />
Çek Cumhuriyeti 227 227<br />
Estonya 70.00 0 275 289 478<br />
Finlandiya 78.30 0 93 216<br />
Yunanistan 250<br />
Letonya 91.60 1 156 150<br />
Litvanya 136.8<br />
Moldova 1<br />
Monako 0.00<br />
Karadağ 0.90 18.75 999.04 269.6 1268.64<br />
Hollanda 105 231<br />
Polonya 141 45<br />
Portekiz 92<br />
Romanya 82.90 0<br />
San Marino 0.00 0<br />
Slovakya 74.00 429<br />
İsviçre 1364<br />
Makedonya 68.31 1.9 184 49 233<br />
Türkiye 0.1 334<br />
360
Tablo 43 (11.36 ile bağlantılı olarak): Savcılar hakkında başlatılan disiplin işlemlerinin toplam sayısı (S128)<br />
Ülke TOPLAM Meslek etiği ihlali Mesleki yetersizlik Ceza gerektiren suç Diğer<br />
Andora (8) 8<br />
Ermenistan (5) 5<br />
Azerbaycan (6) 5 1<br />
Bulgaristan 70 35 0 2 33<br />
Hırvatistan 79 79<br />
Çek Cumhuriyeti (63) 63 0<br />
Danimarka 891 742<br />
Estonya 17 9 0 0<br />
Finlandiya 401<br />
Gürcistan 14 1 1 12<br />
Yunanistan 890<br />
İrlanda 38 % 75 % 25 0 0<br />
İtalya 408<br />
Letonya 0 0 0 0 0<br />
Litvanya 21 21 0 0 0<br />
Lüksemburg 4 4 0 0 0<br />
Moldova 53 28 16 2 7<br />
Monako 0 0 0 0 0<br />
Karadağ 18 18 0 0 0<br />
Polonya (827) 827<br />
Rusya Federasyonu 5118 2559 23 2536<br />
Slovenya 23 23 0 0 0<br />
İsveç (213) 95 118 UD<br />
İsviçre 80 69 9 0 2<br />
Makedonya (159) 63 96<br />
Türkiye 546<br />
BK-İskoçya 853 104 478 2 269<br />
“Toplam” başlığı altındaki bazı rakamlar, köşeli parantez içinde verilmiştir; bu rakamlar, formda talep edilen dağılımın toplamını göstermiyor olabilir (veri yok [VY]). Bu rakamları<br />
ihtiyatlı bir şekilde değerlendirmek gerekir.<br />
361
Tablo 44 (11.39 ile bağlantılı olarak): Savcılara uygulanan yaptırımların sayısı (S129)<br />
Ülke TOPLAM Kınama Görevden Alma İşten Çıkarma Para Cezası Diğer<br />
Andora 1 1<br />
Ermenistan 5 5<br />
Azerbaycan 6 5 1<br />
Bosna Hersek 7 1 0 0 6 0<br />
Bulgaristan 42 2 20 1 19 0<br />
Hırvatistan 53 5 6 18 24<br />
Çek Cumhuriyeti 63 14 1 2 32 14<br />
Danimarka 218 26 2 190<br />
Estonya 9 8 0 0 1 0<br />
Finlandiya 89 55 2 32<br />
Yunanistan 51 51<br />
İrlanda 4 4 0<br />
İtalya 148<br />
Letonya 0 0 0 0 0 0<br />
Litvanya 10 10 0 0 0 0<br />
Lüksemburg 4 0 2 1 1 0<br />
Moldova 3 1 2<br />
Monako 0 0 0 0 0 0<br />
Karadağ 0 0 0 0 0 0<br />
Hollanda 281 77 62 14 128<br />
Polonya 177 120 19 2 36<br />
Romanya 567 567<br />
Rusya Federasyonu 5 118 2 559 473 2 086<br />
Slovenya 10 2 0 UD 8 0<br />
İsveç 60-70 1 UD UD<br />
İsviçre 47 17 3 0 11 16<br />
Makedonya 1 1<br />
BK-İskoçya 56 37 2 1 16 UD<br />
362
Tablo 45 Ceza prosedürlerinde savcıların rol ve yetkileri (S98)<br />
Ülke<br />
Polis<br />
soruşturması<br />
yürütmek ya<br />
da denetlemek<br />
Soruşturma<br />
yürütmek<br />
Gerekirse<br />
hâkimden<br />
soruşturma<br />
önlemleri<br />
talep etmek<br />
Suçlamada<br />
bulunmak<br />
Davayı<br />
mahkemeye<br />
sunmak<br />
Hâkime ceza<br />
önermek<br />
Temyize<br />
götürmek<br />
İcra<br />
prosedürünü<br />
denetlemek<br />
Mahkeme<br />
kararı<br />
olmaksızın<br />
davayı<br />
düşürmek<br />
Mahkeme<br />
kararı<br />
olmaksızın<br />
ceza anlaşması<br />
yaparak davayı<br />
düşürmek<br />
Diğer önemli<br />
yetkiler<br />
Arnavutluk Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Andora Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Ermenistan Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Avusturya Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Azerbaycan Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Belçika Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Bosna Hersek Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Bulgaristan Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Hırvatistan Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi Evet Evet Evet<br />
Çek Cumhuriyeti Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Danimarka Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Estonya Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Finlandiya Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Fransa Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Gürcistan Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Yunanistan Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Macaristan Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
İzlanda Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
İrlanda Evet Evet Evet Evet Evet<br />
İtalya Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Letonya Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Litvanya Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Lüksemburg Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Malta Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Moldova Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Monako Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Karadağ Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Hollanda Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Norveç Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Polonya Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
363
Ülke<br />
Polis<br />
soruşturması<br />
yürütmek ya<br />
da denetlemek<br />
Soruşturma<br />
yürütmek<br />
Gerekirse<br />
hâkimden<br />
soruşturma<br />
önlemleri<br />
talep etmek<br />
Suçlamada<br />
bulunmak<br />
Davayı<br />
mahkemeye<br />
sunmak<br />
Hâkime ceza<br />
önermek<br />
Temyize<br />
götürmek<br />
İcra<br />
prosedürünü<br />
denetlemek<br />
Mahkeme<br />
kararı<br />
olmaksızın<br />
davayı<br />
düşürmek<br />
Mahkeme<br />
kararı<br />
olmaksızın<br />
ceza anlaşması<br />
yaparak davayı<br />
düşürmek<br />
Diğer önemli<br />
yetkiler<br />
Portekiz Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Romanya Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Rusya Federasyonu Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
San Marino Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Sırbistan Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Slovakya Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Slovenya Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
İspanya Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
İsveç Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
İsviçre Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Makedonya Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Türkiye Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Ukrayna Evet Evet Evet Evet Evet<br />
BK-İngiltere ve Galler Evet Evet Evet Evet<br />
BK-İskoçya Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
TOPLAM ülke sayısı<br />
40 / 46<br />
(% 87)<br />
29 / 46<br />
(% 63)<br />
40 / 46<br />
(% 87)<br />
45 / 46<br />
(% 98)<br />
46 / 46<br />
(% 100)<br />
39 / 46<br />
(% 85)<br />
44 / 46<br />
(% 96)<br />
26 / 46<br />
(% 57)<br />
43 / 46<br />
(% 93)<br />
22 / 46<br />
(% 48)<br />
16 / 46<br />
(% 35)<br />
Ülke özellikleri:<br />
Bosna Hersek: Savcı, mahkemenin kabulünden önce iddianameyi mahkemenin ön onayı olmaksızın geri çekebilir. İddianamenin kabul edilmesinden önce ve ana duruşmanın başlamasından<br />
önce iddianamenin çekilmesi için ön duruşma hâkiminin onayı gereklidir.<br />
İtalya: Savcılar kendi başlarına bir davayı devam ettirmeme ya da sonuçlandırma kararı alamaz. Bir davanın sonucu konusunda savcı her zaman mahkeme kararı almak zorundadır.<br />
Karadağ: Savcının, sanığın suçu kabul etmesi üzerine sanıkla anlaşma yapma yetkisi önemlidir.<br />
Polonya: Savcılar, suçlu olduğunu kabul eden davalıyla ceza konusunu müzakere edebilir. Ancak savcılar, bu tür davaları kendi kararlarıyla sona erdiremez.<br />
İsveç: Zorunlu olmasa da savcı çoğunlukla hâkime ceza konusunda tavsiyede bulunur.<br />
BK-İngiltere ve Galler: Kraliyet Savcıları, ceza vermez ve ceza görüşmesi yapmaz; ceza ancak mahkemenin suçu tespit etmesi halinde verilir.<br />
364
Tablo 46 (11. Bölüm: Hâkim ve savcıların statü ve kariyerleri, Şekil 11.26 ile bağlantılı olarak) Hâkimlerin görevleriyle birlikte yürütmelerine izin verilen<br />
faaliyetler (S121)<br />
Ülke<br />
Ücretli Ücretsiz<br />
Öğretim<br />
Araştırma ve<br />
yayın<br />
Hakemlik Danışmanlık Kültürel Diğer Öğretim<br />
Araştırma ve<br />
yayın<br />
Hakemlik Danışmanlık Kültürel Diğer<br />
Arnavutluk Evet Evet Evet Evet<br />
Andora Evet Evet<br />
Ermenistan Evet Evet<br />
Avusturya Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Azerbaycan Evet Evet Evet Evet<br />
Belçika Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Bosna Hersek Evet Evet Evet<br />
Bulgaristan Evet Evet Evet<br />
Hırvatistan Evet Evet Evet Evet<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi Evet Evet<br />
Çek Cumhuriyeti Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Danimarka Evet Evet Evet<br />
Estonya Evet Evet<br />
Finlandiya Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Fransa Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Gürcistan Evet Evet<br />
Yunanistan Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Macaristan Evet Evet Evet<br />
İzlanda Evet Evet Evet Evet<br />
İrlanda Evet Evet Evet<br />
İtalya Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Letonya Evet Evet<br />
Litvanya Evet Evet<br />
Lüksemburg Evet Evet<br />
Malta Evet<br />
Moldova Evet Evet<br />
Monako Evet Evet Evet Evet<br />
Karadağ Evet Evet Evet Evet<br />
Hollanda Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Norveç Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Polonya Evet Evet Evet<br />
Portekiz Evet Evet Evet Evet<br />
365
Ülke<br />
Ücretli Ücretsiz<br />
Öğretim<br />
Araştırma ve<br />
yayın<br />
Hakemlik Danışmanlık Kültürel Diğer Öğretim<br />
Araştırma ve<br />
yayın<br />
Hakemlik Danışmanlık Kültürel Diğer<br />
Romanya Evet Evet Evet<br />
Rusya Federasyonu Evet Evet Evet<br />
San Marino Evet Evet Evet<br />
Sırbistan Evet Evet<br />
Slovakya Evet Evet<br />
Slovenya Evet Evet Evet Evet<br />
İspanya Evet Evet Evet<br />
İsveç Evet Evet Evet Evet<br />
İsviçre Evet Evet Evet Evet<br />
Makedonya Evet Evet Evet Evet<br />
Türkiye Evet Evet Evet<br />
BK-İngiltere ve Galler Evet Evet Evet<br />
BK-Kuzey İrlanda Evet Evet Evet Evet Evet<br />
BK-İskoçya Evet Evet<br />
TOPLAM Ülke sayısı 38 42 10 5 19 11 11 13 5 2 16 4<br />
Tablo 47 (11. Bölüm: Hâkim ve savcıların statü ve kariyerleri, Şekil 11.27 ile bağlantılı olarak) Savcıların görevleriyle birlikte yürütmelerine izin verilen faaliyetler<br />
(S123)<br />
Ülke<br />
Ücretli Ücretsiz<br />
Öğretim<br />
Araştırma ve<br />
yayın<br />
Hakemlik Danışmanlık Kültürel Diğer Öğretim<br />
Araştırma ve<br />
yayın<br />
Hakemlik Danışmanlık Kültürel Diğer<br />
Arnavutluk Evet Evet Evet Evet<br />
Andora Evet Evet<br />
Ermenistan Evet Evet<br />
Avusturya Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Azerbaycan Evet Evet<br />
Belçika Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Bosna Hersek Evet Evet Evet<br />
Bulgaristan Evet Evet Evet<br />
Hırvatistan Evet Evet Evet Evet<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi<br />
Çek Cumhuriyeti Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Danimarka Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
366
Ülke<br />
Ücretli Ücretsiz<br />
Öğretim<br />
Araştırma ve<br />
yayın<br />
Hakemlik Danışmanlık Kültürel Diğer Öğretim<br />
Araştırma ve<br />
yayın<br />
Hakemlik Danışmanlık Kültürel Diğer<br />
Estonya Evet Evet<br />
Finlandiya Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Fransa Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Gürcistan Evet Evet Evet<br />
Yunanistan Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Macaristan Evet Evet Evet<br />
İzlanda Evet Evet Evet Evet<br />
İrlanda Evet Evet Evet Evet Evet<br />
İtalya Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Letonya Evet Evet<br />
Litvanya Evet<br />
Lüksemburg Evet Evet<br />
Malta Evet Evet<br />
Moldova Evet Evet<br />
Monako Evet Evet Evet<br />
Karadağ Evet Evet Evet Evet<br />
Hollanda Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet<br />
Norveç Evet Evet Evet Evet<br />
Polonya Evet Evet Evet<br />
Portekiz Evet Evet Evet<br />
Romanya Evet Evet Evet<br />
Rusya Federasyonu Evet Evet Evet<br />
San Marino Evet Evet<br />
Sırbistan Evet Evet<br />
Slovakya Evet Evet<br />
Slovenya Evet Evet<br />
İspanya Evet Evet Evet<br />
İsveç Evet Evet Evet<br />
İsviçre Evet Evet Evet<br />
Makedonya Evet Evet Evet Evet<br />
Türkiye Evet Evet Evet<br />
BK-İngiltere ve Galler<br />
BK-Kuzey İrlanda<br />
BK-İskoçya Evet Evet<br />
TOPLAM Ülke sayısı 39 39 5 6 19 9 10 11 2 1 13 4<br />
367
Tablo 48<br />
(11. Bölüm - Hâkim ve savcıların statü ve kariyerleri)<br />
Ülke<br />
Başlatılan disiplin<br />
işlemlerinin toplam sayısı<br />
Hâkimler<br />
Savcılar<br />
Hesaplanan disiplin işlemi<br />
sayısı<br />
100 hâkim<br />
başına<br />
Uygulanan toplam<br />
yaptırım sayısı<br />
100 savcı<br />
başına Hâkimler Savcılar<br />
Hesaplanan yaptırım sayısı<br />
100 hâkim<br />
başına<br />
100 savcı<br />
başına<br />
Arnavutluk 9 14 2.4 4.4 9 3 2.4 0.9<br />
Andora 1 0 4.3 0.0 0 0 0.0 0.0<br />
Ermenistan 26 4 - 5 12.0 1.5 5 3 2.3 0.9<br />
Avusturya 47 1 2.8 0.3 58 0 3.5 0.0<br />
Azerbaycan 24 41 4.9 3.5 15 41 3.0 3.5<br />
Belçika 14 3 0.9 0.4 6 0.4<br />
Bosna Hersek 7 1 0.8 0.3 12 1 1.4 0.3<br />
Bulgaristan 17 11 0.8 0.7 7 3 0.3 0.2<br />
Hırvatistan 11 1 0.6 0.2 6 1 0.3 0.2<br />
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi 0 VY 0.0 0 VY 0.0<br />
Çek Cumhuriyeti 38 6 1.2 0.5 19 6 0.6 0.5<br />
Danimarka 91 2 23.9 0.3 2 0.3<br />
Estonya 4 0 1.7 0.0 4 0 1.7 0.0<br />
Finlandiya 8 1 0.9 0.3<br />
Fransa 6 2 0.1 0.1 3 2 0.1 0.1<br />
Gürcistan 33 32 0.1 8.0 27 21 0.1 5.2<br />
Macaristan 25 14 0.9 0.8 8 10 0.3 0.6<br />
İzlanda 0 0 0.0 0.0 0 0 0.0 0.0<br />
İtalya 111 62 1.8 3.1 40 6 0.7 0.3<br />
Letonya 5 10 1.1 1.9 5 10 1.1 1.9<br />
Litvanya 2 3 0.3 0.3 0 12 0.0 1.4<br />
Lüksemburg 0 0 0.0 0.0 0 0 0.0 0.0<br />
Moldova 15 133 3.3 17.3 11 93 2.4 12.1<br />
Monako 0 0 0.0 0.0 0 0 0.0 0.0<br />
Karadağ 6 0 2.4 0.0 10 0 4.1 0.0<br />
Norveç 37 0 6.9 0.0 2 0 0.4 0.0<br />
Polonya 57 29 0.6 0.5 38 28 0.4 0.4<br />
Portekiz 21 1.1 36 1.9<br />
Romanya 11 0.3 13 0.3<br />
Rusya Federasyonu 371 2717 1.1 9.0 371 2717 1.1 9.0<br />
San Marino 0 0 0.0 0.0 0 0 0.0 0.0<br />
Slovakya 36 4 2.6 0.4 VY 9 1.0<br />
Slovenya 3 2 0.3 1.1 0 0 0.0 0.0<br />
İspanya 45 3 0.9 0.1 28 3 0.6 0.1<br />
İsveç 2 1 0.2 0.1 0 1 0.0 0.1<br />
İsviçre 50 29 4.6 6.8 6 2 0.6 0.5<br />
Makedonya 15 2.3 12 1.8<br />
Türkiye 350 4.9<br />
BK-İngiltere ve Galler 59 VY 3.1 59 3.1<br />
BK-Kuzey İrlanda 2 1.6 2 1.6<br />
BK-İskoçya 2 0.5 6 1.4<br />
Ortalama 2.5 1.9 1.0 1.3<br />
Ortanca 1.1 0.4 0.6 0.3<br />
368
<strong>Adalet</strong> sistemlerinin değerlendirilmesine yönelik form<br />
1. Demografik ve ekonomik veriler<br />
1. 1. Genel bilgiler<br />
1. 1. 1. Ülke sakinleri ve ekonomik bilgiler<br />
1. Ülke sakini sayısı<br />
2. Bölgesel ve federal düzeyler dâhil toplam yıllık ülke harcamaları (Avro)<br />
Ülke düzeyinde<br />
Bölge / birim düzeyinde<br />
Tutar<br />
3. Kişi başına düşen GSYH (Avro)<br />
4. Ortalama yıllık brüt maaş (Avro cinsinden)<br />
5. 1 Ocak 2009 itibariyle ulusal para birimin Avro’ya döviz kurları (Avro bölgesi değil)<br />
***<br />
1-4 üncü sorular için kaynak belirtiniz ve uygunsa verilen şekillerin yorumlanmasına ilişkin yorumları<br />
belirtiniz:<br />
1. 2. <strong>Adalet</strong> sistemine ilişkin bütçe verileri<br />
1.2.2. Bütçe (mahkemeler, savcılık, adli yardım, harçlar)<br />
6. Tüm mahkemelere tahsis edilen toplam yıllık onaylanmış bütçe (Avro)<br />
7. Lütfen belirtiniz:<br />
8. Mahkemelerin onaylanan bütçesi aşağıdaki kalemleri içeriyor mu? Lütfen her kalem için (ya da bazıları<br />
için) söz konusu tutarı belirtiniz ya da bu bilgi mevcut değilse VY (veri yok) şeklinde belirtiniz<br />
(Brüt) maaşlara tahsis edilen yıllık kamu bütçesi<br />
Bilgisayarlaşmaya (ekipman, yatırımlar, bakım) tahsis edilen yıllık kamu bütçesi<br />
Adli masraflara tahsis edilen yıllık kamu bütçesi<br />
Mahkeme binalarına (bakım, işletme masrafları) tahsis edilen yıllık kamu bütçesi<br />
Yeni (mahkeme) binalarına yatırımlara tahsis edilen yıllık kamu bütçesi<br />
Eğitime tahsis edilen yıllık kamu bütçesi<br />
Diğer (lütfen belirtiniz):<br />
Evet<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Tutar (Avro)<br />
Lütfen 8 inci soru uyarınca temin edilen verilerle ilgili açıklayıcı yorumlarınızı yazınız:<br />
369
9. Mahkemelere tahsis edilen yıllık devlet bütçesi son beş yıl içinde değişti mi (artış ya da azalış)?<br />
• Evet<br />
• Hayır<br />
Evet ise, lütfen belirtiniz (yani, son beş yılda meydana gelen artış ya da azalış hakkında bilgi veriniz):<br />
10. Genel itibarla, genel yetki çevresine sahip bir mahkemede işlem başlatmak için mahkeme harcı ya da<br />
vergisi ödemek zorunlu mu?<br />
• Ceza davaları için?<br />
• Ceza davaları hariç?<br />
Evet ise, istisnalar var mıdır? Lütfen belirtiniz:<br />
11. Evet ise, Devletin mahkeme harçlarından (ya da vergilerden) elde ettiği yıllık geliri (Avro cinsinden)<br />
belirtiniz.<br />
Lütfen 11 inci soru uyarınca temin edilen verilerle ilgili açıklayıcı yorumlarınızı yazınız:<br />
12. <strong>Adalet</strong> sisteminin bütününe tahsis edilen toplam yıllık onaylanmış bütçe (Avro)<br />
Lütfen tüm adalet sistemi bütçesine dâhil edilen bütçe kalemlerine ilişkin bilgi veriniz:<br />
13. Adli yardıma tahsis edilen toplam yıllık onaylanmış kamu bütçesi (Avro)<br />
Lütfen 13 üncü soru uyarınca temin edilen verilerle ilgili açıklayıcı yorumlarınızı yazınız:<br />
14. Mümkünse, Herhangi bir veri bulunmuyorsa “VY”, sizin sisteminizde uygulanmıyorsa “UD” ibaresi koyunuz:<br />
Tutar<br />
Ceza davalarında adli yardıma tahsis<br />
edilen yıllık kamu bütçesi<br />
Ceza davaları haricinde adli yardıma<br />
tahsis edilen yıllık kamu bütçesi<br />
Lütfen 14’üncü soru uyarınca temin edilen verilerle ilgili açıklayıcı yorumlarınızı yazınız:<br />
15. Adli yardıma tahsis edilen bütçe mahkeme bütçesine dâhil mi?<br />
• Evet<br />
• Hayır<br />
16. Savcılık sistemine tahsis edilen toplam yıllık onaylanmış kamu bütçesi (Avro)<br />
Lütfen 16 ncı soru uyarınca temin edilen verilerle ilgili açıklayıcı yorumlarınızı yazınız:<br />
17. Savcılığa tahsis edilen bütçe, mahkeme bütçesine dâhil mi?<br />
• Evet<br />
• Hayır<br />
370
18. Mahkemelere tahsis edilen bütçeden resmi olarak sorumlu kurumlar:<br />
Toplam mahkeme<br />
bütçesinin<br />
hazırlanması<br />
Toplam mahkeme<br />
bütçesinin kabulü<br />
Bütçenin yönetimi ve<br />
münferit mahkemeler<br />
arasında paylaştırılması<br />
Ulusal düzeyde<br />
bütçenin<br />
değerlendirilmesi<br />
ve kullanımı<br />
<strong>Adalet</strong><br />
Bakanlığı<br />
<br />
Diğer Bir<br />
Bakanlık<br />
<br />
Parlamento <br />
Yüksek<br />
Mahkeme<br />
<br />
<strong>Adalet</strong><br />
Komisyonu<br />
<br />
Mahkemeler <br />
Denetim<br />
Mercii<br />
<br />
Diğer <br />
19. Eğer cevabınız “diğer bir bakanlık ve/veya “denetim mercii” ve/veya “diğer” ise lütfen belirtiniz (18’inci<br />
soru ile bağlantılı olarak):<br />
***<br />
Aşağıdaki hususları belirtebilirsiniz:<br />
- bu bölümde bahsi geçen verilerin yorumlanmasında yararlı olabilecek yorumlar<br />
- bütçe sisteminin özellikleri ve son iki yılda uygulamaya konulan başlıca reformlar<br />
- mümkünse bütçe sürecinden sorumlu olan farklı mercilerin yetkilerinin de açıklandığı bir teşkilat<br />
şeması<br />
6, 8, 11, 12, 13, 14 ve 16 ncı sorular için kaynak belirtiniz.<br />
2. <strong>Adalet</strong>e ve tüm mahkemelere erişim<br />
2. 1. Adli Yardım<br />
2.1.1. İlkeler<br />
20. Adli yardımın söz konusu olduğu durumlar:<br />
Ceza davaları Ceza davaları hariç<br />
Mahkemelerde temsil <br />
Hukuki görüş <br />
Diğer <br />
21. Diğer ise, lütfen belirtiniz (20 nci soruyla bağlantılı olarak):<br />
22. Adli yardım mahkeme harçlarının karşılanması ya da affını öngörüyor mu?<br />
• Evet<br />
• Hayır<br />
371
Evet ise, lütfen açıklayınız:<br />
23. Adli yardım mahkeme kararlarının icrasıyla ilgili harçlar için veriliyor mu?<br />
• Evet<br />
• Hayır<br />
24. Kamu mercileri (ulusal, bölgesel, yerel) tarafından sağlanan adli yardımın verildiği dava sayısı (Herhangi<br />
bir veri bulunmuyorsa “VY”, sizin sisteminizde uygulanmıyorsa “UD” ibaresi koyunuz):<br />
Toplam<br />
Ceza davaları<br />
Ceza davaları hariç<br />
Sayı<br />
25. Bir ceza davasında yeterli mali imkânları olmayan bir bireyin ücretsiz olarak bir avukattan yardım alması<br />
(ya da kamu bütçesinden finanse edilmesi) mümkün mü?<br />
• Evet<br />
• Hayır<br />
26. Ülkenizde adli yardım için bir gelir ve varlık testi yapılmakta mıdır?<br />
Ceza davaları için?<br />
Ceza davaları hariç?<br />
Evet Avro cinsinden miktar<br />
Lütfen 26 ncı soru uyarınca temin edilen verilerle ilgili açıklayıcı yorumlarınızı yazınız:<br />
27. Ceza davaları haricindeki davalarda davanın uygun olmaması yüzünden (sözgelimi kanuni neden olmadan<br />
açılan davalar) adli yardımı reddetmek mümkün mü?<br />
• Evet<br />
• Hayır<br />
• Uygulanabilir değil (UD)<br />
Lütfen 27 nci soru uyarınca temin edilen verilerle ilgili açıklayıcı yorumlarınızı yazınız:<br />
28. Evet ise, adli yardımın kabulü ya da reddi kararı kim tarafından alınmaktadır?<br />
• mahkeme<br />
• mahkeme dışındaki bir merci<br />
• Karma karar merci (mahkeme ve harici bir merci)<br />
29. Bireylerin mahkeme işlemlerini finanse etmesini sağlayan özel bir mahkeme masrafları sigortası sistemi<br />
var mıdır?<br />
• Evet<br />
• Hayır<br />
Lütfen belirtiniz:<br />
372
30. Mahkeme kararlarının, prosedür sırasında mahkemeler tarafından ödenen hukuki masrafları kimin<br />
karşılayacağı hususu üzerinde bir etkisi var mıdır?<br />
ceza davaları<br />
ceza davaları hariç<br />
Evet (kararın hukuki masrafları kimin karşılayacağı üzerinde<br />
bir etkisi var)<br />
•<br />
•<br />
***<br />
Aşağıda şu hususları açıklayabilirsiniz:<br />
- bu bölümde bahsi geçen verilerin yorumlanması için yararlı olabilecek yorumlar<br />
- adli yardım sisteminin özellikleri ve son iki yılda uygulamaya konulan başlıca reformlar<br />
24 ve 26 ncı sorular için kaynak belirtiniz:<br />
2.2. Mahkemelerin yararlanıcıları ve mağdurlar<br />
2.2.1. Mahkemelerin yararlanıcıları ve mağdurların hakları<br />
31. Aşağıdakiler için halkın ücretsiz erişimine açık resmi İnternet siteleri / portallar (sözgelimi <strong>Adalet</strong> Bakanlığına<br />
vb. ait internet siteleri / portallar) var mıdır?<br />
Evet<br />
• hukuki metinler (sözgelimi yasalar, yönetmelikler vb.)<br />
•<br />
İnternet adres(ler)i:<br />
• yüksek mahkemelerin içtihatları<br />
•<br />
İnternet adres(ler)i:<br />
• diğer belgeler (sözgelimi formlar)<br />
•<br />
İnternet adres(ler)i:<br />
32. Taraflara adli işlemlerinin öngörülebilir süreleri hakkında bilgi sağlama zorunluluğu var mıdır?<br />
• Evet<br />
• Hayır<br />
Evet ise, lütfen açıklayınız:<br />
33. Suç mağdurlarını bilgilendirmek ya da onlara yardımcı olmak üzere ücretsiz kamuya açık bilgi sistemi<br />
var mıdır?<br />
• Evet<br />
• Hayır<br />
Evet ise, lütfen açıklayınız:<br />
34. Adli işlemler sırasında aşağıdaki dezavantajlı kişilere veya gruplara uygulanan özel düzenlemeler var<br />
mıdır?<br />
Bilgi mekanizması Duruşma düzenlemeleri Usulî haklar Diğer<br />
Irza geçme<br />
mağdurları<br />
<br />
Terör mağdurları <br />
Çocuk tanık ya<br />
da mağdurlar<br />
<br />
Aile içi şiddet<br />
mağdurları<br />
<br />
373
Etnik azınlıklar <br />
Özürlüler <br />
Çocuk suçlular <br />
Diğer(*) <br />
Cevabınız “Diğer” kategorisinde ise lütfen belirtiniz:<br />
35. Ülkenizde suç mağdurlarına yönelik bir tazminat prosedürü var mıdır?<br />
• Evet<br />
• Hayır<br />
36. Evet ise, bu tazminat prosedürü neleri içermektedir?<br />
• kamu fonu<br />
• mahkeme kararı<br />
• özel fon<br />
Evet ise, bu prosedür ne tür davaları ilgilendirmektedir?<br />
37. Mahkemeler tarafından mağdurlara verilen tazminatın tahsilat oranını değerlendirmeye yönelik çalışmalar<br />
var mıdır?<br />
• kamu fonu<br />
• mahkeme kararı<br />
Evet ise, lütfen belirtiniz:<br />
38. Savcının mağdurlarla ilgili (haklarının korunması ve kendilerine yardımcı olunması konusunda) özel bir<br />
rolü var mıdır?<br />
• kamu fonu<br />
• mahkeme kararı<br />
Evet ise, lütfen belirtiniz:<br />
39. Mağdurlar savcının davayı devam ettirmeme kararına itiraz etme hakkına sahip mi?<br />
• kamu fonu<br />
• mahkeme kararı<br />
Evet ise, lütfen belirtiniz:<br />
2. 2. 2. Vatandaşların adalet sistemlerine duydukları güven<br />
40. Aşağıdaki durumlarda yararlanıcıların tazmin edilmesine yönelik bir sistem var mıdır?<br />
• işlemlerin süresinin aşırı uzun olması<br />
• mahkeme kararlarının uygulanamaması<br />
• haksız tutuklama<br />
• haksız mahkumiyet<br />
Evet ise, lütfen belirtiniz (fon, günlük tarife):<br />
41. Ülkenizde yararlanıcılara ya da hukukçulara (hâkimler, avukatlar, yetkililer vb.) yönelik olup bu grupların<br />
adalet sistemi tarafından verilen hizmetlere olan güvenini ve/veya bu hizmetlerden memnuniyetini<br />
ölçen anket var mıdır?<br />
• Hâkimlere yönelik anketler (memnuniyet anketleri)<br />
374
• Mahkeme personeline yönelik anketler (memnuniyet anketleri)<br />
• Savcılara yönelik anketler (memnuniyet anketleri)<br />
• Avukatlara yönelik anketler (memnuniyet anketleri)<br />
• Vatandaşlara (mahkeme ziyaretçileri) yönelik anketler (memnuniyet anketleri)<br />
• Mahkemelerden hizmet alan diğer kişilere yönelik anketler (memnuniyet anketleri)<br />
Mümkünse lütfen başlıklarını, bu anketlerin nasıl bulunabileceğini vb. belirtiniz:<br />
42. Mümkünse lütfen belirtiniz:<br />
Ulusal düzeyde yapılan<br />
anketler<br />
Mahkeme seviyesinde<br />
yapılan anketler<br />
Evet (düzenli aralıklarla, sözgelimi<br />
yıllık yapılan anketler)<br />
<br />
<br />
Evet (ara sıra yapılan anketler)<br />
<br />
<br />
43. <strong>Adalet</strong> sisteminin işleyişi (sözgelimi işlemlerin uzunluğu ya da bir davanın hâkim tarafından görülmesi)<br />
hakkında şikayette bulunmaya yönelik ulusal ya da yerel bir prosedür var mıdır?<br />
• Evet<br />
• Hayır<br />
44. Evet ise, lütfen belirtiniz:<br />
Cevap verme süre sınırı (Evet) Şikayetleri işleme koyma süre<br />
sınırı (Evet)<br />
İlgili mahkeme <br />
Üst mahkeme <br />
<strong>Adalet</strong> Bakanlığı <br />
Yargı Konseyi <br />
Diğer harici merci (sözgelimi<br />
Ombudsman)<br />
<br />
<br />
Lütfen bu şikayet prosedürünün verimliliği hakkında bilgi veriniz:<br />
3. Mahkeme sisteminin örgütlenmesi<br />
3. 1. İşleyiş<br />
3. 1. 1. Mahkemeler<br />
45. Tüzel birim olarak kabul edilen mahkemelerin ve coğrafi konumlarının sayısı (lütfen tabloyu doldurunuz).<br />
Herhangi bir veri bulunmuyorsa “VY”, sizin sisteminizde uygulanmıyorsa “UD” ibaresi koyunuz.<br />
Genel yetki çevresine sahip ilk derece mahkemeleri (tüzel<br />
birimler)<br />
İhtisas ilk derece mahkemeleri (tüzel birimler)<br />
Tüm mahkemeler (coğrafi konumlar)* (Yüksek Mahkemeleri<br />
içermektedir)<br />
Toplam sayı<br />
375
46. Lütfen farklı ihtisas alanlarını (ve mümkünse ilgili mahkemelerin sayısını) belirtiniz:<br />
47. Mahkemelerin yapısında öngörülen bir değişiklik (sözgelimi mahkeme (coğrafi konum) sayılarında bir<br />
azalma ya da mahkeme yetkilerinde bir değişiklik) var mıdır?<br />
• Evet<br />
• Hayır<br />
Evet ise, lütfen açıklayınız:<br />
48. Aşağıdaki davalara bakmaya yetkili ilk derece mahkemelerinin sayısı (Herhangi bir veri bulunmuyorsa<br />
“VY”, sizin sisteminizde uygulanmıyorsa “UD” ibaresi koyunuz):<br />
küçük talepler için borç tahsili<br />
işten çıkarma<br />
yağma<br />
Sayı<br />
Lütfen ülkenizde küçük talepten ne kastedildiğini belirtiniz (sadece önceki değerlendirme dönemine<br />
göre tanımda bir değişiklik olmuşsa bu kısmı cevaplayınız):<br />
45 ve 28 inci sorular için kaynak belirtiniz:<br />
***<br />
3. 1. 2 Hâkimler, mahkeme personeli<br />
49. 49. Mahkemelerde çalışan profesyonel hâkimlerin sayısı<br />
(lütfen tam zamanlı eşdeğeri ve daimi kadrolar halinde bilgi veriniz; herhangi bir veri yoksa “VY” yazınız)<br />
Lütfen 49 uncu soru uyarınca temin edilen verilerle ilgili açıklayıcı yorumlarınızı yazınız:<br />
50. Geçici olarak mahkemede görev yapan ve kendilerine bu şekilde ödeme yapılan profesyonel hâkimlerin<br />
sayısı:<br />
mümkünse tam zamanlı eşdeğeri cinsinden brüt rakam<br />
Sayı<br />
51. Lütfen 50 nci soru uyarınca temin edilen verilerle ilgili açıklayıcı yorumlarınızı yazınız:<br />
52. Hukuk sisteminde maaşı olmayan ama muhtemelen masrafları karşılanan profesyonel olmayan<br />
hâkimler (meslekten olmayan hâkimler dâhil, jüriler hariç) var mıdır? (Eğer rakam mevcut değilse “VY”<br />
yazınız).<br />
Meslekten olmayan hâkimleriniz var mıdır?<br />
Evet<br />
Sayı<br />
Lütfen 52 nci soru uyarınca temin edilen verilerle ilgili açıklayıcı yorumlarınızı yazınız:<br />
53. Yargı sisteminizde vatandaşların katıldığı jüriyle yargılanma söz konusu mudur?<br />
• Evet<br />
• Hayır<br />
Evet ise, hangi tür davalar için söz konusudur?<br />
376
54. Mümkünse söz konusu yıl için bu tür jürilere katılmış kişi sayısını belirtiniz.<br />
55. Mahkemelerde çalışan hâkim harici personelin sayısı (tam zamanlı eşdeğeri ve daimi kadrolar). Eğer<br />
rakam mevcut değilse “VY” yazınız.<br />
Lütfen 52 nci soru uyarınca temin edilen verilerle ilgili açıklayıcı yorumlarınızı yazınız:<br />
56. Mümkünse bu personeli aşağıdaki 4 kategoriye göre dağıtınız. Herhangi bir veri bulunmuyorsa “VY”,<br />
sizin sisteminizde uygulanmıyorsa “UD” ibaresi koyunuz.<br />
- Hâkimlik görevleri ya da hâkimlerinkine benzer görevler verilen ve<br />
özerk yetkisi olan ve kararları temyize tabi olan hâkim harici personel<br />
(Rechtspfleger ya da benzeri merciler),<br />
•<br />
Evet<br />
- Zabıt katibi gibi görevleri hâkimlere yardımcı olmak olan hâkim harici<br />
personel (dava dosyalarının hazırlanması, duruşma sırasında yardım,<br />
toplantı tutanaklarının tutulması, kararların hazırlanması yardım)<br />
•<br />
Evet<br />
- Farklı idari konuların yanısıra mahkemenin yönetiminden sorumlu<br />
personel (insan kaynakları yönetimi, bilgisayar sistemleri dâhil malzeme ve<br />
ekipman yönetimi, finans ve bütçe yönetimi, eğitim yönetimi)<br />
•<br />
Evet<br />
- Teknik personel •<br />
Evet<br />
Dikkat: bu dört miktarın toplamı, 55 inci soruda belirtilen veriyle aynı olmalıdır.<br />
Lütfen 56 ncı soru uyarınca temin edilen verilerle ilgili açıklayıcı yorumlarınızı yazınız:<br />
57. Adli sisteminizde Rechtspfleger (ya da benzeri merciler) varsa lütfen statüsünü ve işlevlerini kısaca<br />
açıklayınız:<br />
3.1.3 Savcılar<br />
58. Savcıların sayısı (tam zamanlı eşdeğer ve daimi kadrolar cinsinden)<br />
Eğer herhangi bir veri yoksa lütfen “VY” yazınız<br />
Lütfen 58 inci soru uyarınca temin edilen verilerle ilgili açıklayıcı yorumlarınızı yazınız:<br />
59. Savcıya benzer yetkileri olan başka kişiler var mıdır?<br />
• Evet<br />
• Hayır<br />
Evet ise, lütfen açıklayınız:<br />
60. Savcılık sistemine tahsis edilen (savcı harici) personel sayısı<br />
(tam zamanlı eşdeğeri ve daimi kadrolar). Eğer herhangi bir veri yoksa lütfen “VY” yazınız.<br />
Lütfen 60 ıncı soru uyarınca temin edilen verilerle ilgili açıklayıcı yorumlarınızı yazınız:<br />
377
3.1.4 Mahkeme bütçesi ve Yeni Teknolojiler<br />
61. Mahkeme bütçesinden kim sorumludur?<br />
Bütçenin<br />
hazırlanması<br />
Tahkim ve tahsis<br />
Bütçenin gündelik<br />
yönetimi<br />
Bütçe kullanımının<br />
değerlendirilmesi ve<br />
kontrolü<br />
Yönetim Kurulu <br />
Mahkeme<br />
Başkanı<br />
<br />
Mahkeme İdari<br />
Müdürü<br />
<br />
Yazı İşleri<br />
Müdürü<br />
<br />
Diğer <br />
62. Aşağıda şu hususları açıklayabilirsiniz:<br />
- yukarıda bahsi geçen verilen yorumlanması için yararlı yorumlar<br />
- mümkünse mahkemede bütçe sürecinden sorumlu olan farklı mercilerin yetkilerin de açıklandığı<br />
bir teşkilat şeması<br />
63. Hâkime / mahkeme katibine doğrudan yardım için mahkemelerde hangi bilgisayar imkânları kullanılmaktadır?<br />
Mahkemelerin<br />
%100'ünde<br />
Mahkemelerin<br />
%50'sinden fazlasında<br />
Mahkemelerin<br />
%50'sinden azında<br />
Mahkemelerin<br />
%10'undan azında<br />
Kelime işlem <br />
Elektronik hukuk<br />
veritabanı<br />
<br />
Elektronik dosyalar <br />
Elektronik posta <br />
İnternet bağlantısı <br />
64. Yönetim amacıyla mahkemelerde hangi bilgisayar imkânları kullanılmaktadır?<br />
Mahkemelerin<br />
%100'ünde<br />
Mahkemelerin<br />
%50'sinden fazlasında<br />
Mahkemelerin<br />
%50'sinden azında<br />
Mahkemelerin<br />
%10'undan azında<br />
Dava kayıt sistemi <br />
Mahkeme yönetim<br />
bilgi sistemi<br />
<br />
Mali yönetim<br />
sistemi<br />
<br />
378
65. Mahkeme ile taraflar arasındaki iletişim amacıyla mahkemelerde hangi bilgisayar imkânları kullanılmaktadır?<br />
Mahkemelerin<br />
%100'ünde<br />
Mahkemelerin<br />
%50'sinden fazlasında<br />
Mahkemelerin<br />
%50'sinden azında<br />
Mahkemelerin<br />
%10'undan azında<br />
Elektronik web<br />
formları<br />
<br />
Özel İnternet sitesi <br />
Diğer elektronik<br />
iletişim olanakları<br />
<br />
66. Mahkemelerin ve yargının işleyişine ilişkin istatistiksel verilerin toplanmasından sorumlu merkezi bir<br />
kurum var mıdır?<br />
• Evet<br />
• Hayır<br />
Evet ise, lütfen kurumun adını ve adresini belirtiniz:<br />
***<br />
Aşağıda şu hususları açıklayabilirsiniz:<br />
- bu bölümde bahsi geçen verilerin yorumlanması için yararlı olabilecek yorumlar<br />
- yargı sisteminin özellikleri ve son iki yılda uygulamaya konulan başlıca reformlar<br />
3. 2. Değerlendirme ve izleme<br />
3. 2. 1. Değerlendirme ve izleme<br />
67. Mahkemeler yıllık faaliyet raporu hazırlamak zorunda mıdır?<br />
• Evet<br />
• Hayır<br />
68. Aşağıdaki hususlarda mahkeme faaliyetlerinin düzenli olarak izlenmesine yönelik bir sistem var mıdır?<br />
• yeni açılan davalar<br />
• karar sayısı<br />
• ertelenen davaların sayısı<br />
• işlemlerin uzunluğu (süre)<br />
• diğer<br />
Lütfen belirtiniz:<br />
69. Her mahkemenin performansını değerlendirmek üzere düzenli bir sistem var mıdır?<br />
• Evet<br />
• Hayır<br />
Lütfen belirtiniz:<br />
70. Mahkeme faaliyetleri konusunda performans göstergeleri tanımladınız mı? (Hayır ise, 72 nci soruya<br />
geçin)<br />
• Evet<br />
• Hayır<br />
379
380<br />
71. Lütfen mahkemelerin yerli yerince işleyişi için kullanılan 4 ana performans ve kalite göstergesi seçiniz:<br />
• Yeni açılan davalar<br />
• İşlemlerin uzunluğu (süre)<br />
• Kapatılan davalar<br />
• Görülmeyi bekleyen davalar ve dava yığılması<br />
• Hâkimlerin ve mahkeme personelinin üretkenliği<br />
• Tek hâkimin ilgilendiği davaların yüzdesi<br />
• Ceza kararlarının infazı<br />
• Mahkeme çalışanlarının memnuniyeti<br />
• Hizmet alanların memnuniyeti (mahkemelerin sunduğu hizmetler konusunda)<br />
• Mahkemelerin adli kalitesi ve örgütsel kalitesi<br />
• Adli prosedürlerin maliyetleri<br />
• Diğer<br />
Lütfen belirtiniz:<br />
72. Her hâkimler için tanımlanan performans hedefleri var mıdır? (Hayır ise, 73 üncü soruya geçin)<br />
• Evet<br />
• Hayır<br />
73. Lütfen hedeflerin belirlenmesinden kimin sorumlu olduğunu belirtiniz:<br />
• yürütme erki (sözgelimi <strong>Adalet</strong> Bakanlığı)<br />
• yasama erki<br />
• yargı erki (sözgelimi Yüksek <strong>Adalet</strong> Komisyonu ya da Yüksek Mahkeme)<br />
• diğer<br />
Lütfen belirtiniz:<br />
74. Mahkemeler seviyesinde tanımlanan performans hedefleri var mıdır? (Hayır ise, 75’inci soruya geçiniz)<br />
• Evet<br />
• Hayır<br />
75. Lütfen hedeflerin belirlenmesinden kimin sorumlu olduğunu belirtiniz:<br />
• yürütme erki (sözgelimi <strong>Adalet</strong> Bakanlığı)<br />
• yasama erki<br />
• yargı erki (sözgelimi Yargı Konseyi ya da Yüksek Mahkeme)<br />
• diğer<br />
“Diğer” şıkkını işaretlediyseniz lütfen belirtiniz:<br />
76. Lütfen uygulanan ana hedefleri belirtiniz:<br />
77. Mahkemelerin performansının değerlendirilmesinden hangi kurum sorumludur?<br />
• Yargı Konseyi<br />
• <strong>Adalet</strong> Bakanlığı<br />
• Teftiş mercii<br />
• Yüksek Mahkeme<br />
• harici denetim mercii<br />
• diğer<br />
“Diğer” şıkkını işaretlediyseniz lütfen belirtiniz:<br />
78. Mahkemeler için belirlenmiş kalite standartları (kurumsal kalite ve/veya yargı kalitesi politikası) (yargı<br />
için kalite sisteminin mevcudiyeti) var mıdır?<br />
• Evet<br />
• Hayır
Evet ise, lütfen belirtiniz:<br />
79. Kalite politikası ve/veya yargı için kalite sistemlerinden sorumlu uzman mahkeme personeli var mıdır?<br />
• Evet<br />
• Hayır<br />
80. Aşağıdakiler için dava yığılmasını ölçmeye ve makul bir süre zarfında işleme konmayan davaları tespit<br />
etmeye yönelik bir sistem var mıdır?<br />
• hukuk davaları<br />
• ceza davaları<br />
• idari davalar<br />
81. Mahkeme işlemleri sırasında bekleme süresinin analizine yönelik bir yöntem kullanıyor musunuz?<br />
• Evet<br />
• Hayır<br />
Evet ise, lütfen belirtiniz:<br />
82. Üzerinde önceden mutabakata varılmış bir değerlendirme planı (ziyaret için zaman çizelgesi) çerçevesinde<br />
mahkemelerin işleyişini değerlendirmeye yönelik bir sistem var mıdır?<br />
• Evet<br />
• Hayır<br />
Lütfen belirtiniz (değerlendirmenin ne sıklıkta yapıldığında da belirtiniz):<br />
83. Savcılık hizmetlerinin işleyişini izleme ve değerlendirmeye yönelik bir sistem var mıdır?<br />
• Evet<br />
• Hayır<br />
Evet ise, lütfen belirtiniz:<br />
Aşağıda şu hususları açıklayabilirsiniz:<br />
- bu bölümde bahsi geçen verilerin yorumlanması için yararlı olabilecek yorumlar<br />
- Mahkeme izleme ve değerlendirme sisteminizin özellikleri<br />
4. Adil yargılanma<br />
4. 1. İlkeler<br />
4. 1. 1. Genel ilkeler<br />
84. Ceza davalarında sanığın şahsen duruşmaya katılmadığı ya da duruşma sırasında bir hukukçu (sözgelimi<br />
avukat) tarafından temsil edilmediği ilk derece mahkemesi kararlarının yüzdesi nedir? Herhangi bir<br />
veri bulunmuyorsa “VY”, sizin sisteminizde uygulanmıyorsa “UD” ibaresi koyunuz.<br />
85. Taraflardan birinin yargının tarafsız olmadığını düşünmesi durumunda söz konusu hâkimi reddetmeye<br />
yönelik etkin bir prosedür var mıdır?<br />
• Evet<br />
• Hayır<br />
381
Mümkünse (bir yılda) kabul edilen reddi hâkim taleplerinin sayısı:<br />
86. Lütfen <strong>Avrupa</strong> İnsan Hakları Sözleşmesinin 6 ncı Maddesine (süre ve mahkeme kararlarının uygulanmaması<br />
hakkındaki) ilişkin davaların sayısı hakkında aşağıdaki verileri sağlayınız. Eğer herhangi bir veri<br />
yoksa lütfen “VY” yazınız.<br />
Mahkeme tarafından<br />
kabul edilemez<br />
bulunan davalar<br />
Dostane<br />
çözüm<br />
İhlal olduğuna<br />
ilişkin kararlar<br />
İhlal olmadığına<br />
ilişkin kararlar<br />
Hukuk işlemleri - Madde 6§1<br />
(süre)<br />
Hukuk işlemleri - Madde 6§1<br />
(uygulamama)<br />
Ceza işlemleri - Madde 6§1<br />
(süre)<br />
4. 2. İşlemlerin süresi<br />
4. 2. 1. Genel bilgiler<br />
87. Aşağıdaki hususlarda acil konular için spesifik prosedürler var mıdır?<br />
• Hukuk alanında<br />
• Ceza alanında<br />
• İdari alanda<br />
Lütfen belirtiniz:<br />
88. Aşağıdakiler için basitleştirilmiş prosedürler var mıdır?<br />
• hukuk davaları (küçük talepler)<br />
• ceza davaları (küçük suçlar)<br />
• idari davalar<br />
Lütfen belirtiniz (sözgelimi basitleştirilmiş prosedürler hakkında yeni bir yasa çıkarmışsanız belirtiniz):<br />
89. Mahkemeler ve avukatların davaların görülme yöntemleri konusunda anlaşma yapmaları mümkün<br />
müdür (dosyaların ibrazı, avukatların dilekçelerini ibrazına ilişkin süreler ve duruşma tarihleri)?<br />
• Evet<br />
• Hayır<br />
Evet ise, lütfen belirtiniz:<br />
4. 2. 2. Hukuk, ceza hukuku ve idare hukuku davaları<br />
90. İlk derece mahkemelerdeki toplam dava sayısı (nizalı ve nizasız): (lütfen tabloyu doldurunuz). Eğer veri<br />
yoksa “VY”, uygulanmıyorsa “UD” yazınız.<br />
1 Ocak 2008<br />
itibariyle görülmeyi<br />
bekleyen davalar<br />
Yeni açılan<br />
davalar<br />
Biten<br />
davalar<br />
31 Aralık 2008<br />
itibariyle görülmeyi<br />
bekleyen davalar<br />
Hukuk, ticaret hukuku ve idare<br />
hukuku davaları toplamı (nizalı<br />
ve nizasız)*<br />
1 Nizalı hukuk (ve ticaret<br />
hukuku) davaları*<br />
382
2 Nizasız hukuk (ve ticaret<br />
hukuku) davaları*<br />
3 İcra davaları<br />
4 Tapu sicil davaları**<br />
5 Ticaret sicili davaları**<br />
6 İdare hukuku davaları<br />
7 Diğer<br />
Toplam ceza davaları (8+9)<br />
8 Ceza davaları (ağır cezalık<br />
suçlar)<br />
9 Düşük ceza gerektiren suçlar<br />
* Lütfen hukuk, ticaret hukuku ve idare hukuku davaları toplamına dâhil edilen dava türlerini belirtiniz (yorumlarda).<br />
** uygulanabilir ise<br />
Not 1: 3, 4 ve 5 inci kategorilerde bahsedilen davalar (icra, tapu sicil ve ticaret sicili davaları) tabloda ayrı<br />
olarak belirtilmelidir. 6 ncı kategorideki davalar (idare hukuku davaları) da ayrı idare mahkemelerinin ya<br />
da genel yetki çevresine sahip mahkemelerden bu işe ayrılmış birimlerin olduğu ülkeler için ayrı olarak<br />
belirtilmelidir.<br />
Ceza hukuku davalarında ağır ceza davaları ile kabahat davaları arasında bir sınıflandırma sorunu olabilir.<br />
Bazı ülkeler kabahat suçlarıyla başka yollarla ilgilenebilirler (sözgelimi idare hukuku prosedürleri yoluyla).<br />
Mümkünse hangi dava kategorilerinin “ağır ceza davaları” hangilerinin “Düşük ceza gerektiren suçlar”<br />
kapsamına girdiğini belirtiniz.<br />
Not 2: Lütfen verilen rakamların tutarlı olup olmadığını kontrol ediniz (yatay ve dikey olarak). Yatay olarak<br />
tutarlı veri şu anlama gelir: “(1 Ocak 2008 itibariyle görülmeyi bekleyen davalar + yeni açılan davalar) –<br />
karara bağlanan davalar” işleminin sonucu, 31 Aralık 2008 itibariyle görülmeyi bekleyen davaların sayısını<br />
vermelidir. Verilerin dikey tutarlılığı şu anlama gelir: hukuk, ticaret hukuku ve idare hukuku davalarına<br />
ilişkin münferit dava kategorilerinin (kategori 1-7) toplamı, ikinci sırada (hukuk, ticaret hukuku ve idare<br />
hukuku davalarının toplamı) belirtilen rakam olmalı ve ceza davaları kategorileri 8 ve 9’un toplamı ise<br />
tablonun 10 uncu sırasındaki toplam ceza davaları sayısını yansıtmalıdır.<br />
91. Yorumlar (hukuk, ticaret hukuku ve idare hukuku davaları toplamına dâhil edilen davaların ve ceza<br />
davaları türlerinin belirtilmesi – kabahat davaları, küçük suçlar ve ağır ceza davalarının tanımlanması):<br />
92. İkinci derece (temyiz) mahkemelerindeki toplam dava sayısı (nizalı ve nizasız): (lütfen tabloyu doldurunuz).<br />
Eğer veri yoksa “VY”, uygulanmıyorsa “UD” yazınız.<br />
1 Ocak 2008<br />
itibariyle görülmeyi<br />
bekleyen davalar<br />
Yeni açılan<br />
davalar<br />
Biten<br />
davalar<br />
31 Aralık 2008<br />
itibariyle görülmeyi<br />
bekleyen davalar<br />
Hukuk, ticaret hukuku ve idare<br />
hukuku davaları toplamı (nizalı<br />
ve nizasız)*<br />
1 Nizalı hukuk (ve ticaret<br />
hukuku) davaları*<br />
2 Nizasız hukuk (ve ticaret<br />
hukuku) davaları*<br />
3 İcra davaları<br />
4 Tapu sicil davaları**<br />
383
5 Ticaret sicili davaları**<br />
6 İdare hukuku davaları<br />
7 Diğer<br />
Toplam ceza davaları (8+9)<br />
8 Ceza davaları (ağır cezalık<br />
suçlar)<br />
9 Düşük ceza gerektiren suçlar<br />
* Lütfen hukuk, ticaret hukuku ve idare hukuku davaları toplamına dâhil edilen dava türlerini belirtiniz (yorumlarda).<br />
** uygulanabilir ise<br />
Lütfen 88 inci soruda belirtildiği üzere verilerin tutarlılığını kontrol ediniz.<br />
Yorumlar (hukuk, ticaret hukuku ve idare hukuku davaları toplamına dâhil edilen davaların ve ceza<br />
davaları türlerinin belirtilmesi ve muhtemelen bu dava kategorileri için temyiz oranları):<br />
93. 93. En yüksek derece mahkemelerindeki toplam dava sayısı (nizalı ve nizasız): (lütfen tabloyu doldurunuz).<br />
Eğer veri yoksa “VY”, uygulanmıyorsa “UD” yazınız.<br />
1 Ocak 2008<br />
itibariyle görülmeyi<br />
bekleyen davalar<br />
Yeni açılan<br />
davalar<br />
Biten<br />
davalar<br />
31 Aralık 2008<br />
itibariyle görülmeyi<br />
bekleyen davalar<br />
Hukuk, ticaret hukuku ve idare<br />
hukuku davaları toplamı (nizalı<br />
ve nizasız)*<br />
1 Nizalı hukuk (ve ticaret<br />
hukuku) davaları*<br />
2 Nizasız hukuk (ve ticaret<br />
hukuku) davaları*<br />
3 İcra davaları<br />
4 Tapu sicil davaları**<br />
5 Ticaret sicili davaları**<br />
6 İdare hukuku davaları<br />
7 Diğer<br />
Toplam ceza davaları (8+9)<br />
8 Ceza davaları (ağır cezalık<br />
suçlar)<br />
9 Düşük ceza gerektiren suçlar<br />
* Lütfen hukuk, ticaret hukuku ve idare hukuku davaları toplamına dâhil edilen dava türlerini belirtiniz (yorumlarda).<br />
** uygulanabilir ise<br />
Lütfen 88 inci soruda belirtildiği üzere verilerin tutarlılığını kontrol ediniz.<br />
Yorumlar (hukuk, ticaret hukuku ve idare hukuku davaları toplamına dâhil edilen davaların belirtilmesi<br />
ve en yüksek derece mahkemesine temyiz konusundaki olası kısıtlamalar):<br />
94. 94. İlk derece mahkemelerinin kabul ettiği ve işleme koyduğu boşanma davası, işten çıkarma davası,<br />
yağma davası ve kasten adam öldürme davalarının sayısı: lütfen tabloyu doldurunuz. Eğer veri yoksa<br />
“VY”, uygulanmıyorsa “UD” yazınız.<br />
384
1 Ocak 2008<br />
itibariyle görülmeyi<br />
bekleyen davalar<br />
Yeni açılan<br />
davalar<br />
Biten<br />
davalar<br />
31 Aralık 2008<br />
itibariyle görülmeyi<br />
bekleyen davalar<br />
Nizalı boşanma davaları*<br />
İşten çıkarma davaları*<br />
Yağma davaları<br />
Kasten adam öldürme<br />
95. (Davanın açıldığı tarihten itibaren) İşlemlerin gün cinsinden ortalama uzunluğu, 3 yıldan fazla bir süredir<br />
görülmeyi bekleyen davaların sayısı ve temyize tabi davaların yüzdesi: lütfen tabloyu doldurunuz.<br />
Eğer veri yoksa “VY”, uygulanmıyorsa “UD” yazınız.<br />
Temyize giden<br />
karar yüzdesi<br />
3 yıldan<br />
uzun süredir<br />
görülmeyi<br />
bekleyen dava<br />
yüzdesi<br />
Birinci derece<br />
(ortalama<br />
uzunluk)<br />
İkinci derece<br />
(ortalama<br />
uzunluk)<br />
Toplam<br />
prosedür<br />
(ortalama<br />
toplam<br />
uzunluk)<br />
Nizalı boşanma<br />
davaları*<br />
İşten çıkarma<br />
davaları*<br />
Yağma davaları<br />
Kasten adam<br />
öldürme<br />
Lütfen 92 nci soru uyarınca temin edilen verilerle ilgili açıklayıcı yorumlarınızı yazınız:<br />
96. Uygunsa lütfen (nizalı ve nizasız) boşanmalarda uygulanan spesifik prosedürü belirtiniz:<br />
97. Söz konusu dört dava kategorisi için hesaplanan işlem uzunluğu nasıl hesaplanmaktadır? Lütfen hesaplama<br />
yöntemine ilişkin bir açıklama belirtiniz.<br />
98. Ceza prosedürlerinde savcının rolü ve yetkilerini açıklayınız (çoklu seçenek mümkün):<br />
99. • Polis soruşturması yürütmek ya da denetlemek<br />
• Soruşturma yürütmek<br />
• Gerekirse hâkimden soruşturma tedbirleri talep etmek<br />
• Suçlamada bulunmak<br />
• Davayı mahkemeye sunmak<br />
• Hâkime ceza önermek<br />
• Temyize götürmek<br />
• İcra prosedürünü denetlemek<br />
• Yargı kararına gerek olmadığı gerekçesiyle davayı düşürmek<br />
• Yargı kararı olmaksızın bir ceza vererek ya da müzakere ederek davayı sonlandırmak<br />
• Diğer önemli yetkiler<br />
Lütfen belirtiniz:<br />
385
100. Savcının hukuk ve/veya idare hukuku davalarında rolü var mıdır?<br />
• Evet<br />
• Hayır<br />
Lütfen belirtiniz:<br />
101. Savcının ceza davalarındaki işlevleri - lütfen tabloyu doldurunuz. Eğer veri yoksa “VY”, uygulanmıyorsa<br />
“UD” yazınız.<br />
İlk derece ceza<br />
davalarının<br />
toplam sayısı<br />
Savcı<br />
tarafından<br />
teslim alınan<br />
Suçlu tespit<br />
edilemediği için<br />
savcı tarafından<br />
devam<br />
ettirilmeyen<br />
Kanıtlanmış suç ya<br />
da spesifik hukuki<br />
durum olmadığı<br />
için savcı tarafından<br />
devam ettirilmeyen<br />
Yerinde<br />
görülmediği<br />
için savcı<br />
tarafından devam<br />
ettirilmeyen<br />
Savcı tarafından<br />
verilen ya<br />
da görüşülen<br />
bir cezayla<br />
sonuçlanan<br />
Savcı<br />
tarafından<br />
mahkemeye<br />
götürülen<br />
Lütfen 97’nci soru uyarınca temin edilen verilerle ilgili açıklayıcı yorumlarınızı yazınız ve özellikle verilerin<br />
trafik suçlarını içerip içermediğini belirtiniz:<br />
Aşağıda şu hususları açıklayabilirsiniz:<br />
- bu bölümde bahsi geçen verilerin yorumlanması için yararlı olabilecek yorumlar<br />
- sisteminizin işlemlerinin uzunluğuna ilişkin özellikleri ve son iki yılda uygulamaya konulan başlıca<br />
reformlar<br />
88-92 ve 97 nci sorular için kaynak belirtiniz:<br />
386<br />
5. Hâkim ve savcıların kariyeri<br />
5. 1. Atama ve eğitim<br />
5. 1. 1 İşe alınma, tayin ve terfi<br />
102. Hâkimler nasıl işe alınmaktadır?<br />
• Sınav yoluyla (sözgelimi hukuk fakültesinden sonra)<br />
• Hukuk alanında uzun çalışma deneyimi olan hukukçular için özel işe alma prosedürü ile (sözgelimi<br />
avukatlar)<br />
• Her ikisi<br />
• Diğer<br />
Diğer şıkkını işaretlediyseniz, lütfen belirtiniz:<br />
103. Hâkimler ilk olarak / kariyerlerinin başlangıcında hangi merci tarafından işe alınmakta ve seçilmektedir?<br />
• Sadece hâkimlerden oluşan bir merci<br />
• Sadece hâkim dışı mesleklerden oluşan bir merci<br />
• Hâkimler ve hâkim dışı mesleklerden oluşan bir merci<br />
104. Hâkimlerin terfisine yetkili olan merci aynı merci midir?<br />
• Evet<br />
• Hayır<br />
Hayır ise, hâkimlerin terfisine yetkili merciyi belirtiniz:<br />
105. Hâkimlerin terfisinde hangi prosedür ve kriterler kullanılmaktadır? Lütfen belirtiniz:
106. Savcılar nasıl işe alınmaktadır?<br />
• Sınav yoluyla (sözgelimi hukuk derecesinden sonra)<br />
• Hukuk alanında uzun çalışma deneyimi olan hukukçular için özel işe alma prosedürü ile (sözgelimi<br />
avukatlar)<br />
• Her ikisi<br />
• Diğer<br />
Diğer şıkkını işaretlediyseniz, lütfen belirtiniz:<br />
107. Savcılar ilk olarak/kariyerlerinin başlangıcında hangi merci tarafından işe alınmakta ve seçilmektedir?<br />
• Sadece hâkimlerden oluşan bir merci<br />
• Sadece hâkim dışı mesleklerden oluşan bir merci<br />
• Hâkimler ve hâkim dışı mesleklerden oluşan bir merci<br />
108. Savcıların terfisine yetkili olan merci, aynı merci midir?<br />
• Evet<br />
• Hayır<br />
Hayır ise savcıların terfisine yetkili merciyi belirtiniz:<br />
109. Savcıların terfisinde hangi prosedür ve kriterler kullanılmaktadır? Lütfen belirtiniz?<br />
110. Hâkimlere süresiz mi yetki verilmektedir?<br />
• Evet<br />
• Hayır<br />
İstisnalar var mıdır? Lütfen belirtiniz:<br />
111. Hâkimler için deneme süresi var mıdır? Evet ise, bu sürenin uzunluğu nedir?<br />
Hâkimler için deneme süresi<br />
Evet<br />
112. Savcılara süresiz mi yetki verilmektedir?<br />
• Evet<br />
• Hayır<br />
İstisnalar var mıdır? Lütfen belirtiniz:<br />
Deneme süresinin<br />
uzunluğu (yıl cinsinden)<br />
113. Savcılar için deneme süresi var mıdır? Evet ise, bu sürenin uzunluğu nedir?<br />
Savcılar için deneme süresi<br />
Evet<br />
Deneme süresinin<br />
uzunluğu (yıl cinsinden)<br />
114. Hâkimlere/savcılara süresiz yetki verilmiyorsa, yetkinin süresi ne kadardır? Bu sürenin yenilenmesi<br />
mümkün müdür?<br />
• hâkimler için • Evet, lütfen süreyi belirtiniz<br />
• savcılar için • Evet, lütfen süreyi belirtiniz<br />
***<br />
Aşağıda şu hususları açıklayabilirsiniz:<br />
- bu bölümde bahsi geçen verilerin yorumlanması için yararlı olabilecek yorumlar<br />
- hâkim ve savcıların seçilme ve atanma prosedürlerinin özellikleri ve son iki yılda uygulamaya konulan<br />
başlıca reformlar<br />
387
5. 1. 2. Eğitim<br />
115. Hâkimlere verilen eğitim şekli. Zorunlu mudur?<br />
• Başlangıç eğitimi<br />
• Genel hizmet içi eğitim<br />
• Uzman adli görevler için hizmet içi eğitim (sözgelimi ekonomik ya da idari konular)<br />
• Mahkeme yönetim görevleri için hizmet içi eğitim (sözgelimi mahkeme başkanı)<br />
• Bilgisayar imkânlarının kullanımı için hizmet içi eğitim<br />
116. Hâkimlere ne sıklıkta eğitim verildiği<br />
Yıllık Düzenli Zaman zaman<br />
Başlangıç eğitimi <br />
Genel hizmet içi eğitim <br />
Uzmanlık gerektiren adli görevler için hizmet içi<br />
eğitim (sözgelimi ekonomik ya da idari konular)<br />
Mahkeme yönetim görevleri için hizmet içi eğitim<br />
(sözgelimi mahkeme başkanı)<br />
Bilgisayar imkânlarının kullanımı için hizmet içi<br />
eğitim<br />
<br />
<br />
<br />
117. Savcılara verilen eğitim şekli. Zorunlu mudur?<br />
• Başlangıç eğitimi<br />
• Genel hizmet içi eğitim<br />
• Uzman hizmet içi eğitimi (uzmanlaşmış savcı)<br />
• Savcılık hizmetleri yönetim görevleri için hizmet içi eğitim (sözgelimi başsavcı ve/veya yöneticiler)<br />
• Savcılık hizmetlerinde bilgisayar imkânlarının kullanımı için hizmet içi eğitim<br />
118. Savcıların eğitim sıklığı<br />
Yıllık Düzenli Zaman<br />
zaman<br />
Başlangıç eğitimi <br />
Genel hizmet içi eğitim <br />
Uzmanlık gerektiren adli görevler için hizmet içi eğitim<br />
(sözgelimi ekonomik ya da idari konular)<br />
<br />
Mahkeme yönetim görevleri için hizmet içi eğitim<br />
(sözgelimi mahkeme başkanı)<br />
<br />
Bilgisayar imkânlarının kullanımı için hizmet içi eğitim <br />
***<br />
Aşağıda şu hususları açıklayabilirsiniz:<br />
- bu bölümde bahsi geçen verilerin yorumlanması için yararlı olabilecek yorumlar<br />
- Müfredatta <strong>Avrupa</strong> İnsan Hakları Sözleşmesi ve <strong>Avrupa</strong> İnsan Hakları Mahkemesinin içtihat hukukuna<br />
ne kadar ağırlık verildiği hususundaki yorumlar<br />
- hâkim ve savcıların eğitiminin özellikleri ve son iki yılda uygulamaya konulan başlıca reformlar<br />
388
5. 2. Mesleğin icrası<br />
5. 2. 1. Maaşlar<br />
119. Hâkim ve savcıların maaşları: lütfen tabloyu doldurunuz. Eğer veri yoksa “VY”, uygulanmıyorsa “UD”<br />
yazınız.<br />
Kariyer başlangıcında ilk derece<br />
profesyonel hâkim<br />
Yüksek Mahkeme ya da en yüksek<br />
temyiz mahkemesi hâkimi<br />
Kariyer başlangıcında bir savcı<br />
Yüksek Mahkeme ya da en yüksek<br />
temyiz mahkemesi savcısı<br />
Yıllık brüt maaş (Avro)<br />
Yıllık net maaş (Avro)<br />
Lütfen 115 inci soru uyarınca temin edilen verilerle ilgili açıklayıcı yorumlarınızı yazınız:<br />
120. Hâkim ve savcılara ek ödenek/menfaat sağlanıyor mu?<br />
Hâkimler<br />
Savcılar<br />
Vergi indirimi <br />
Özel emeklilik maaşı <br />
Konut <br />
Diğer mali menfaat <br />
121. Diğer mali menfaat şıkkını işaretlediyseniz, lütfen belirtiniz:<br />
122. Hâkimler hâkimlik mesleğinin yanısıra başka bir görevle uğraşabilmekte midirler?<br />
Evet, ücretli Evet, ücretsiz Hayır<br />
Öğretim <br />
Araştırma ve yayın <br />
Hakemlik <br />
Danışmanlık <br />
Kültürel görev <br />
Diğer görevler <br />
123. Diğer görevleri işaretlediyseniz, lütfen belirtiniz:<br />
124. Savcılar savcılık mesleğinin yanısıra başka bir görevle uğraşabilmekte midirler?<br />
Evet, ücretli Evet, ücretsiz Hayır<br />
Öğretim <br />
Araştırma ve yayın <br />
Hakemlik <br />
Danışmanlık <br />
Kültürel görev <br />
Diğer görevler <br />
125. Diğer görevleri işaretlediyseniz, lütfen belirtiniz:<br />
389
126. Hâkimlere verilen hüküm sayısıyla ilgili belirlenmiş hedeflere ulaşmaları halinde herhangi bir prim<br />
verilmekte midir?<br />
• Evet<br />
• Hayır<br />
Evet ise, lütfen belirtiniz:<br />
115 inci soru için kaynak belirtiniz:<br />
5. 2. 2. Disiplin prosedürleri<br />
***<br />
127. Hâkimler ve/veya savcılar hakkında disiplin işlemleri başlatılmasından hangi merci sorumludur? Lütfen<br />
belirtiniz:<br />
128. Hâkimler ve savcılar üzerinde hangi merci disiplin yetkisine sahiptir? Lütfen belirtiniz:<br />
129. Hâkimler ve savcılar hakkında başlatılan disiplin işlemlerinin sayısı: lütfen tabloyu doldurunuz. Eğer<br />
veri yoksa “VY”, uygulanmıyorsa “UD” yazınız.<br />
Toplam sayı (1+2+3+4)<br />
1. Meslek etiğinin ihlali<br />
2. Mesleki yetersizlik<br />
3. Ceza gerektiren suç<br />
4. Diğer<br />
Hâkimler<br />
Savcılar<br />
Lütfen 125 inci soru uyarınca temin edilen verilerle ilgili açıklayıcı yorumlarınızı yazınız:<br />
130. Hâkimler ve savcılar aleyhine uygulanan yaptırımların sayısı: lütfen tabloyu doldurunuz. Eğer veri yoksa<br />
“VY”, uygulanmıyorsa “UD” yazınız.<br />
Toplam sayı (toplam 1'den 9'a)<br />
1. Kınama<br />
2. Görevden alma<br />
3. Davadan el çektirme<br />
4. Para cezası<br />
5. Geçici maaş kesintisi<br />
6. Tenzili rütbe<br />
7. Başka bir coğrafi konuma (mahkemeye) tayin<br />
8. İşten çıkarma<br />
9. Diğer<br />
Hâkimler<br />
Savcılar<br />
Lütfen 126 ncı soru uyarınca temin edilen verilerle ilgili açıklayıcı yorumlarınızı yazınız:<br />
***<br />
Aşağıda şu hususları açıklayabilirsiniz:<br />
- bu bölümde bahsi geçen verilerin yorumlanması için yararlı olabilecek yorumlar<br />
- sisteminizin hâkim ve savcılar hakkında disiplin prosedürlerine dair özellikleri ve son iki yılda uygulamaya<br />
konulan başlıca reformlar<br />
390
6. Avukatlar<br />
6. 1. Mesleğin durumu<br />
6. 1. 1 Meslek<br />
131. Ülkenizde görev yapan avukatların toplam sayısı. Eğer herhangi bir veri yoksa lütfen “VY” yazınız.<br />
132. Bu rakam müvekkillerini mahkemede temsil edemeyen hukuk danışmanlarını (hukuk müşavirleri ya<br />
da kadrolu danışmanlar) içeriyor mu? Hayır ise 130 uncu sorudan devam ediniz.<br />
• Evet<br />
• Hayır<br />
• Uygulanabilir değil<br />
133. Hukuk danışmanı sayısı. Eğer herhangi bir veri yoksa lütfen “VY” yazınız.<br />
134. Avukatların temsil tekeli bulunmakta mıdır (birden fazla seçenek işaretlenebilir)?<br />
• Hukuk davaları*<br />
• Ceza davaları - Sanık*<br />
• Ceza davaları - Mağdur*<br />
• İdari davalar*<br />
* Varsa ilk derecede mi yoksa temyiz seviyesinde mi olduğunu belirtiniz. Temsil tekeli yok ise, lütfen<br />
mahkemede müvekkili temsil edebilecek kuruluş ya da kişileri (sözgelimi sivil toplum örgütleri, aile<br />
fertleri, sendika vb.) ve hangi dava türlerinde temsil edebileceklerini belirtiniz:<br />
135. Avukatlar nasıl örgütlenmiştir?<br />
• ulusal baro<br />
• bölgesel baro<br />
• yerel baro<br />
Lütfen belirtiniz:<br />
***<br />
127 ve 129 uncu sorular için kaynak belirtiniz:<br />
6. 1. 2. Eğitim<br />
136. Avukatlık mesleğine girmek için belli bir başlangıç eğitimi ve/veya sınav var mıdır?<br />
• Evet<br />
• Hayır<br />
137. Avukatlar için mesleki eğitimlerini devam ettirmelerini zorunlu kılan genel bir sistem var mıdır?<br />
• Evet<br />
• Hayır<br />
138. Bazı hukuki alanlarda uzmanlaşmak için belirli bir eğitim / nitelik ya da özel bir yetkilendirme gerekli<br />
midir?<br />
• Evet<br />
• Hayır<br />
Evet ise, lütfen belirtiniz:<br />
391
6. 1. 3. Ücretler<br />
139. Yararlanıcılar avukatların ücretlerini kolaylıkla tespit edebilmekte midir?<br />
• Evet<br />
• Hayır<br />
Lütfen 135 inci soru uyarınca temin edilen verilerle ilgili açıklayıcı yorumlarınızı yazınız:<br />
140. Avukatların ücretleri nasıl belirlenmektedir?<br />
• yasayla<br />
• baro tarafından<br />
• serbest şekilde anlaşarak belirlenir<br />
Lütfen 136 ncı soru uyarınca temin edilen verilerle ilgili açıklayıcı yorumlarınızı yazınız:<br />
6. 2. Değerlendirme<br />
6. 2. 1 Şikayetler ve yaptırımlar<br />
141. Avukatlar için belirlenmiş kalite standartları mevcut mudur?<br />
• Evet<br />
• Hayır<br />
142. Evet ise, bu kalite standartlarının belirlenmesinden kim sorumludur?<br />
• baro<br />
• yasama organı<br />
• diğer<br />
Lütfen belirtiniz (kullanılan kalite kriterlerini de açıklayınız):<br />
143. Aşağıdaki konularda şikayette bulunmak mümkün müdür?<br />
• avukatın performansı<br />
• ücret miktarı<br />
Lütfen belirtiniz:<br />
144. Disiplin işlemlerinden hangi merci sorumludur?<br />
• hâkim<br />
• <strong>Adalet</strong> Bakanlığı<br />
• meslek örgütü ya da diğer<br />
Lütfen belirtiniz:<br />
145. Avukatlar hakkında başlatılan disiplin işlemlerinin sayısı: lütfen tabloyu doldurunuz. Eğer veri yoksa<br />
“VY”, uygulanmıyorsa “UD” yazınız.<br />
Yıllık sayı<br />
Meslek etiğinin<br />
ihlali<br />
Mesleki yetersizlik Ceza gerektiren suç Diğer<br />
Lütfen 141 inci soru uyarınca temin edilen verilerle ilgili açıklayıcı yorumlarınızı yazınız:<br />
392
146. Avukatlar aleyhine uygulanan yaptırımların sayısı: lütfen tabloyu doldurunuz. Eğer veri yoksa “VY”,<br />
uygulanmıyorsa “UD” yazınız.<br />
Yıllık sayı<br />
Kınama<br />
Görevden<br />
alma<br />
İşten<br />
çıkarılma<br />
Para cezası<br />
Diğer<br />
Lütfen 142 nci soru uyarınca temin edilen verilerle ilgili açıklayıcı yorumlarınızı yazınız:<br />
***<br />
Aşağıda şu hususları açıklayabilirsiniz:<br />
- bu bölümde bahsi geçen verilerin yorumlanması için yararlı olabilecek yorumlar<br />
- sisteminin baro örgütlenmesine ilişkin özellikleri ve son iki yılda uygulamaya konulan başlıca reformlar<br />
7. Alternatif Uyuşmazlık Çözümü (AUÇ)<br />
7. 1. Arabuluculuk ve diğer AUÇ şekilleri<br />
7. 1. 1. Arabuluculuk<br />
147. Hukuk sisteminizde arabuluculuk prosedürü uygulanmakta mıdır? Hayır ise 148’inci sorudan devam<br />
ediniz.<br />
• Evet<br />
• Hayır<br />
148. Varsa lütfen dava türlerine göre arabuluculuğun örgütlenmesini belirtiniz:<br />
Özel arabuluculuk ya<br />
da hâkim tarafından<br />
önerilen ya da<br />
mahkeme bağlantılı<br />
arabuluculuk imkânı<br />
Özel<br />
arabulucu<br />
Kamu mercii<br />
(mahkeme<br />
dışında)<br />
Hâkim<br />
Savcı<br />
Hukuk ve ticaret<br />
hukuku davaları<br />
<br />
Aile hukuku<br />
davaları<br />
<br />
(boşanma gibi)<br />
İdari davalar <br />
İşten çıkarmalar <br />
Ceza davaları <br />
149. Arabuluculuk prosedürleri için adli yardım alma imkânı var mıdır?<br />
• Evet<br />
• Hayır<br />
Evet ise, lütfen belirtiniz:<br />
150. Yetkili arabulucuların sayısı. Eğer herhangi bir veri yoksa lütfen “VY” yazınız:<br />
151. Lütfen dava kategorisi başına arabuluculuk prosedürlerinin toplam sayısını belirtiniz. Eğer veri yoksa<br />
“VY”, uygulanmıyorsa “UD” yazınız.<br />
393
• hukuk davaları<br />
• aile hukuku davaları<br />
• idari davalar<br />
• işten çıkarmalar<br />
• ceza davaları<br />
147 nci soru için kaynak belirtiniz:<br />
Sayı<br />
7. 1. 2. Diğer alternatif uyuşmazlık çözümü yöntemleri<br />
152. Diğer alternatif uyuşmazlık çözümü yöntemleri (sözgelimi tahkim, uzlaşma) hakkında bilgi verebilir<br />
misiniz? Lütfen belirtiniz:<br />
***<br />
Aşağıda şu hususları açıklayabilirsiniz:<br />
- bu bölümde bahsi geçen verilerin yorumlanması için yararlı olabilecek yorumlar<br />
- sisteminizin AUÇ yöntemlerine ilişkin özellikleri ve son iki yılda uygulamaya konulan başlıca reformlar<br />
8. Mahkeme kararlarının icrası<br />
8. 1. Hukuk davalarında kararların uygulanması<br />
8. 1. 1. İşleyiş<br />
153. Sisteminizde icra memurları (adli yetkililer) var mıdır? Hayır ise 154 üncü sorudan devam ediniz.<br />
• Evet<br />
• Hayır<br />
154. İcra memurlarının sayısı. Eğer herhangi bir veri yoksa lütfen “VY” yazınız:<br />
155. İcra memurları kimlerden oluşmaktadır (birden fazla seçenek seçilebilir)?<br />
• hâkimler<br />
• kamu mercileri tarafından belirlenen özel meslek sahibi mübaşir<br />
• kamu kurumunda çalışan mübaşir<br />
• diğer icra memurları<br />
Lütfen statülerini ve yetkilerini belirtiniz:<br />
156. İcra memurluğu mesleğine girmek için belli bir başlangıç eğitimi veya sınav var mıdır?<br />
• Evet<br />
• Hayır<br />
• Uygulanabilir değil<br />
157. İcra memurluğu mesleği hangi merci tarafından düzenlenmektedir?<br />
• ulusal merci<br />
• bölgesel merci<br />
• yerel merci<br />
• uygulanabilir değil<br />
158. Yararlanıcılar icra memurlarının ücretlerini kolaylıkla tespit edebilmekte midir?<br />
• Evet<br />
• Hayır<br />
• Uygulanabilir değil<br />
394
153 üncü soru için kaynak belirtiniz:<br />
***<br />
8. 1. 2. Denetim<br />
160. İcra memurlarının denetim ve kontrolünden sorumlu bir merci var mıdır?<br />
• Evet<br />
• Hayır<br />
• Uygulanabilir değil<br />
161. İcra memurlarının kontrolünden hangi merci sorumludur?<br />
• meslek kuruluşu<br />
• hâkim<br />
• <strong>Adalet</strong> Bakanlığı<br />
• savcı<br />
• diğer<br />
Lütfen belirtiniz:<br />
162. İcra görevlileri için belirlenmiş kalite standartları var mıdır?<br />
• Evet<br />
• Hayır<br />
• Uygulanabilir değil<br />
Evet ise, bu kalite standartlarının belirlenmesinden kim sorumludur ve kullanılan kalite kriterleri nelerdir?<br />
163. Kamu mercileri aleyhine mahkeme kararlarının icrasına ve bu icranın izlenmesine yönelik özel bir mekanizma<br />
var mıdır?<br />
• Evet<br />
• Hayır<br />
Evet ise, lütfen belirtiniz:<br />
164. İcranın kontrolüne yönelik bir sistem var mıdır?<br />
• Evet<br />
• Hayır<br />
Evet ise, lütfen belirtiniz:<br />
8. 1. 3. Şikayetler ve yaptırımlar<br />
165. Yararlanıcıların icra memurları hakkında temel şikayetleri nelerdir?<br />
Lütfen en fazla 3 adet belirtiniz.<br />
• hiç icra yok<br />
• kamu mercileri aleyhine mahkeme kararlarının icra edilmemesi<br />
• bilgi eksikliği<br />
• aşırı uzun süre<br />
• yasa dışı uygulamalar<br />
• yetersiz denetim<br />
• aşırı maliyet<br />
• diğer<br />
Evet ise, lütfen belirtiniz:<br />
395
166. Ülkeniz mahkeme kararlarının (özellikle kamu mercileri aleyhine verilen kararların) icrasına yönelik<br />
durumu değiştirmek üzere somut önlemler hazırladı mı ya da aldı mı?<br />
• Evet<br />
• Hayır<br />
Evet ise, lütfen belirtiniz:<br />
167. Kararların icrasına yönelik sürelerin ölçülmesine yönelik bir sistem var mıdır?<br />
• hukuk davaları için<br />
• idari davalar için<br />
168. Borç tahsili konusundaki mahkeme kararının mahkemenin bulunduğu şehirde yaşayan bir kişiye tebliğ<br />
süresi tahminen ne kadardır?<br />
• 1 ile 5 gün arasında<br />
• 6 ile 10 gün arasında<br />
• 11 ile 30 gün arasında<br />
• daha uzun<br />
“Daha uzun” şıkkını işaretlediyseniz süreyi yazınız:<br />
169. İcra memurları hakkında başlatılan disiplin işlemlerinin sayısı. Eğer veri yoksa “VY”, uygulanmıyorsa<br />
“UD” yazınız.<br />
Toplam disiplin işlemi sayısı<br />
meslek etiğinin ihlali nedeniyle<br />
mesleki yetersizlik nedeniyle<br />
ceza gerektiren suç nedeniyle<br />
Diğer<br />
170. İcra memurlarına uygulanan yaptırımların sayısı. Eğer veri yoksa “VY”, uygulanmıyorsa “UD” yazınız.<br />
Toplam disiplin işlemi sayısı<br />
Kınama<br />
Görevden alma<br />
İşten çıkarma<br />
Para cezası<br />
Diğer<br />
***<br />
Aşağıda şu hususları açıklayabilirsiniz:<br />
- bu bölümde bahsi geçen verilerin yorumlanması için yararlı olabilecek yorumlar<br />
- hukuk davalarındaki kararların icrasına dair sisteminizin özellikleri ve son iki yılda uygulamaya<br />
konulan başlıca reformlar<br />
396<br />
167, 168 ve 169 uncu sorular için kaynak belirtiniz:<br />
8. 2. Ceza davalarında kararların infazı<br />
8. 2. 1. İşleyiş<br />
171. Kararların infazından sorumlu bir hâkim var mıdır?<br />
• Evet<br />
• Hayır<br />
Evet ise, lütfen hâkimin görevlerini ve faaliyetlerini (sözgelimi infazı başlatma ya da kontrol görevleri)<br />
belirtiniz. Hayır ise, lütfen kararların infazından sorumlu merciyi (sözgelimi savcı) belirtiniz:
172. Ceza mahkemesi tarafından verilen para cezalarının etkin tahsil oranı hakkında çalışma var mıdır?<br />
• Evet<br />
• Hayır<br />
Evet ise, lütfen belirtiniz:<br />
***<br />
Aşağıda şu hususları açıklayabilirsiniz:<br />
- bu bölümde bahsi geçen verilerin yorumlanması için yararlı olabilecek yorumlar<br />
- ceza davalarında verilen kararların infazına dair sisteminizin özellikleri ve son iki yılda uygulamaya<br />
konulan başlıca reformlar<br />
9. Noterler<br />
9. 1. Statü<br />
9. 1. 1. İşleyiş<br />
173. Ülkenizde noterlik var mıdır? Hayır ise, 177 nci sorudan devam ediniz.<br />
• Evet<br />
• Hayır<br />
174. Noterlerin statüsü nedir (eğer veri yoksa “VY”, uygulanmıyorsa “UD” yazınız)?<br />
özel sektör (kamu mercilerinin denetimi yok)<br />
kamu mercilerinden belirlenen özel sektör<br />
kamu sektörü<br />
diğer<br />
“Diğer” şıkkını işaretlediyseniz lütfen belirtiniz:<br />
175. Noterlerin:<br />
sayı<br />
sayı<br />
sayı<br />
sayı<br />
• hukuk muhakemeleri çerçevesinde görevleri var mıdır?<br />
• hukuki görüş alanında görevleri var mıdır?<br />
• hukuki işlemleri onaylama görevleri var mıdır?<br />
• diğer?<br />
Lütfen belirtiniz:<br />
173 üncü soru için kaynak belirtiniz:<br />
9. 1. 2. Denetim<br />
***<br />
176. Noterlerin denetim ve kontrolünden sorumlu bir merci var mıdır?<br />
• Evet<br />
• Hayır<br />
177. Noterlerin kontrolünden hangi merci sorumludur?<br />
• meslek kuruluşu<br />
• hâkim<br />
• <strong>Adalet</strong> Bakanlığı<br />
• savcı<br />
• diğer<br />
397
• uygulanabilir değil<br />
***<br />
Aşağıda şu hususları açıklayabilirsiniz:<br />
- bu bölümde bahsi geçen verilerin yorumlanması için yararlı olabilecek yorumlar<br />
- noter sisteminizin özellikleri ve son iki yılda uygulamaya konulan başlıca reformlar<br />
10. Mahkeme tercümanları<br />
178. Mahkeme tercümanı unvanı mahfuz mudur?<br />
• Evet<br />
• Hayır<br />
179. Mahkeme tercümanlığı yasal düzenlemelere tabi midir?<br />
• Evet<br />
• Hayır<br />
180. Yeminli mahkeme tercümanlarının sayısı. Eğer veri yoksa “VY”, uygulanmıyorsa “UD” yazınız.<br />
181. Adli işlemler sırasında mahkemede yapılan çevirinin kalitesi konusunda bağlayıcı hükümler var mıdır?<br />
• Evet<br />
• Hayır<br />
Evet ise, lütfen belirtiniz:<br />
182. Mahkeme tercümanlarının seçilmesinden mahkemeler mi sorumludur?<br />
• Evet<br />
• Hayır<br />
Lütfen 178 inci soru uyarınca temin edilen verilerle ilgili açıklayıcı yorumlarınızı yazınız (hayır ise, özellikle<br />
mahkeme tercümanlarının hangi merci tarafından seçildiğini belirtiniz):<br />
11. Öngörülen reformlar<br />
183. Ülkenizde adaletin işleyişi hakkındaki mevcut tartışmalar hakkında bilgi verebilir misiniz? Öngörülen<br />
reformlar var mıdır? Sözgelimi yasalarda değişiklik, yargının yapısında değişiklik, yenilenme programları<br />
vb.<br />
Lütfen belirtiniz:<br />
398
Açıklayıcı not<br />
GİRİŞ<br />
Ön bilgi<br />
16-17 Mayıs 2005 tarihlerinde Varşova’da düzenlenen 3 üncü Zirve sırasında, <strong>Avrupa</strong> Konseyi üye devletlerinin<br />
devlet ve hükümet başkanları “<strong>Avrupa</strong> <strong>Adalet</strong>in Etkililiği Komisyonu (CEPEJ) değerlendirme ve yardım<br />
görevlerinin geliştirilmesine [karar vermişlerdir].”<br />
12 nci genel kurul toplantısında CEPEJ, 2008 verilerine odaklanan üçüncü 2008-2010 değerlendirme dönemini<br />
başlatmıştır.<br />
CEPEJ, önceki dönemlerde geliştirilen metodolojiyi kullanmak suretiyle ülke muhabirlerinin de desteğiyle<br />
<strong>Avrupa</strong> Konseyi’ne üye 47 devletin yargı sistemlerinin genel bir değerlendirmesini yapmayı amaçlamaktadır.<br />
Bu şekilde politika yapıcıların bu benzersiz bilgileri dikkate alarak hareket etmesi mümkün olacaktır.<br />
Mevcut Program, önceki değerlendirme döneminin ışığında ve bu değerlendirme sırasında CEPEJ üyelerinin,<br />
gözlemcilerin, uzmanların ve ülke muhabirlerinin yaptıkları yorumlar dikkate alınmak suretiyle değerlendirme<br />
çalışma grubu (CEPEJ-GT-EVAL) tarafından adapte edilmiştir. Bununla birlikte programın adaptasyonu<br />
çalışması, düzenli aralıklarla toplanan verileri pekiştirmek ve karşılaştırmaların yapılması ile eğilimlerin ortaya<br />
çıkarılmasını kolaylaştırmak amacıyla sadece sorunlu olan ya da pek ilgili bulunmayan sorularla sınırlı kalmıştır.<br />
CEPEJ, Programın yeni sürümünü 13 üncü genel kurul toplantısında (10 - 11 Haziran 2009) kabul etmiştir.<br />
Genel tavsiyeler<br />
Bu çalışmanın amacı çeşitli açılardan yargı sistemlerinin işleyişini karşılaştırmak, adaletin örgütlenmesine<br />
ilişkin eğilimler hakkında daha iyi bilgi sahibi olmak ve adaletin verimliliğini iyileştirmek üzere reformlar önermektir.<br />
Değerlendirme Formu ve bu Form’dan elde edilecek sonuçlar, kamu adalet politikaları için ve <strong>Avrupa</strong><br />
vatandaşları lehine hakiki bir araç olmalıdır.<br />
Söz konusu üye ülkelerdeki yargı sistemlerinin arz ettiği çeşitlilik nedeniyle, muhtemelen bütün ülkeler<br />
tüm sorulara cevap veremeyecektir. Bu yüzden, Programın diğer bir hedefi de veri bulunmayan alanlarda bu<br />
ülkelerin veri toplamasını teşvik etmektir.<br />
Adli istatistikler konusundaki CEPEJ Kılavuz İlkeleri olan GOJUST (CEPEJ (2008)11) forma cevap veren ülke<br />
muhabirlerinin çalışmalarına yol göstermek suretiyle tüm üye ülkelerden homojen bir şekilde adli istatistiklerin<br />
toplanmasını kolaylaştırması beklenmektedir.<br />
Programın, tüm göstergeleri içerme ya da akademik ya da bilimsel bir araştırma olma iddiası olmadığını<br />
kaydetmek gerekir. Program sadece yargı sistemlerinin durumunu değerlendirme açısından ilgili olduğu<br />
düşünülen ve CEPEJ’in umut vaat eden alanlarda adaletin kalite ve verimliliğini iyileştirmek üzere daha fderinlemesine<br />
çalışmasını mümkün kılacak göstergeleri içermektedir. Ayrıca, toplanan veriler CEPEJ’in yeni ve<br />
kilit önemdeki alanlarda adaletin kalite ve verimliliğini iyileştirmek üzere daha derinlemesine çalışmasını da<br />
mümkün kılacaktır.<br />
Veri toplanması ve veri işlenmesi sürecini kolaylaştırma amacıyla Program, üye ülkelerde veri toplanmasının<br />
koordinasyonundan sorumlu ülke muhabirlerince erişilebilir bir elektronik form şeklinde sunulmuştur.<br />
Ülke muhabirlerinden, Forma verilen ulusal cevapların bu elektronik soru formu kullanılarak iletilmesi rica<br />
edilmektedir.<br />
399
Formun sorularına ilişkin yorumlar<br />
Bu not ile, ülke muhabirlerine ve Formun sorularına cevap vermekle yetkilendirilmiş diğer kişilere yardımcı<br />
olunması amaçlanmaktadır.<br />
a. Genel yorumlar<br />
Bu Formun için referans yılı 2008’dir. Eğer 2008 yılına ilişkin veriler mevcut değilse lütfen en yeni rakamları<br />
kullanınız. Bu durumda lütfen ilgili soruda kullanılan referans yılını belirtiniz.<br />
Lütfen mümkünse verilerinizin kaynaklarını belirtiniz. “Kaynak” ile soruyu cevaplayan bilgiyi veren kurum<br />
kastedilmektedir (sözgelimi <strong>Adalet</strong> Bakanlığının Ulusal İstatistik Enstitüsü); kaynak belirtilmesinin istenmesinin<br />
amacı, verilerin güvenilirliğini kontrol etmektir.<br />
Tüm mali değerler mümkünse Avro cinsinden verilmelidir. Avro bölgesine dâhil olmayan ülkeler için 1<br />
Ocak 2009 tarihinde geçerli döviz kuru kullanılmalıdır.<br />
Bu Formun için ve herhangi bir soruda aksi belirtilmedikçe, “hukuk davaları”ndan kasıt, genel olarak aile<br />
hukuku davaları, ticari davalar, iş davaları dâhil olmak üzere hukuk taraflarını içeren tüm davalardır.<br />
“Evet” ya da “hayır” şıkları arasında tercih sunulduğunda lütfen uygun kutucuğu işaretleyiniz. Bununla<br />
birlikte, her zaman bu cevaplar arasında tercih yapmak mümkün olmayabilir. Bu durumda tercihiniz hakkında<br />
daha ayrıntılı bir cevap vermekten çekinmeyiniz. Eğer belirli bir bilgi mevcut değilse ya da durumunuza uygulanabilir<br />
değilse lütfen “VY” (veri yok) ya da “UD” (uygulanabilir değil) yazınız. Tüm soruların en azından bu<br />
kısaltmalar kullanılmak suretiyle cevaplanması son derece önemlidir.<br />
Sayısal bilgiler kapsamında rakamlar kesinlikle boşluksuz (1 000), noktasız (1.000) ya da virgülsüz<br />
(1,000) olarak verilmelidir. Bunun amacı yorumlama ve kıyaslanabilirlik sorunlarını önlemektir. Bu örneğe<br />
göre rakamın doğru yazımı “1000” olmalıdır.<br />
Belli bir soruya ilişkin sayısal cevap bir önceki değerlendirme sürecinden bu yana değişmemişse, cevap<br />
sadece önceki çalışmadan “kes yapıştır” şeklinde olabilir. Aynı zamanda, “bkz. 2008 cevabı” şeklinde de ifade<br />
edilebilir.<br />
400
Cevaplar hakkındaki tamamlayıcı yorumlar<br />
Genel olarak, eğer belli sorular cevaplanamazsa ya da yargı sisteminizin spesifik özellikleri hakkında bazı<br />
ayrıntıları ifade etmeniz gerekirse lütfen yorumda bulunmaktan çekinmeyiniz.<br />
Her bölümün sonunda ayrılan boşluğa bölümde belirtilen verilerin yorumlanmasına ilişkin yararlı yorumlarınızı<br />
ekleyebilir, sisteminizin temel özelliklerini ve hatta ülkenizde belirli bir durumla başa çıkmak için belli bir<br />
mekanizma geliştirilmişse sisteminizin sayılarla destekleyeceğiniz kısa bir açıklamasını yapabilirsiniz.<br />
Bu alanı sistematik olarak doldurmanız gerekmemektedir. Aksine, belli sorularda eğer yararlı olduğuna<br />
kanaat getirmeniz durumunda, “yorumlar” için spesifik bir alan ayrılmamışsa bile çekinmeden yorum ekleyebilirsiniz.<br />
Yorumlar cevaplarınızın analizi ve verilerin işlenmesi için yararlı olacaktır.<br />
Referans yılı (2008) için belirtilen veriler önceki değerlendirme dönemi için belirtilen verilerden büyük<br />
oranda farklılık gösteriyorsa lütfen cevabınızdan sonra bu fark için bir açıklama yapınız.<br />
Yardım masası<br />
Bu Programla ilgili herhangi bir sorunuz olursa lütfen Stéphane Leyenberger (stephane.leyenberger@coe.<br />
int) ya da Muriel Décot’ya (muriel.decot@coe.int) elektronik posta gönderiniz.<br />
b. Her soruya özel yorumlar<br />
Demografik ve ekonomik veriler<br />
Bu bölümde istenen veriler konusunda, üye ülkeler arasında oranların homojen şekilde hesaplanmasını<br />
sağlamak için lütfen <strong>Avrupa</strong> Konseyinde mevcut olan verileri ya da bu mümkün değilse OECD verilerini<br />
kullanınız. Ülkenizle ilgili veriler <strong>Avrupa</strong> Konseyinde (ya da OECD’de) mevcut değilse lütfen başka bir kaynak<br />
kullanınız ve bu kaynağı belirtiniz.<br />
Soru 1<br />
Ülke sakini sayısı mümkünse 1 Ocak 2008 (referans yılı) itibariyle verilmelidir. Bu mümkün değilse lütfen<br />
hangi tarihin kullanıldığını belirtiniz.<br />
Soru 2<br />
Program, yeterince kesin olmayan ve bütçe kapsamına girmeyen belli “ekstra harcamaları” içermeyen<br />
“bütçe” miktarı yerine kamu harcamaları miktarının (kamu açıkları dâhil olmak üzere, ülke ya da kamu kurumları<br />
tarafından yapılan tüm harcamalar) belirtilmesini gerektirmektedir. Ülkesel merciler ifadesi, federal<br />
ülkeleri ya da yetkinin merkezi merciler ile ülkesel merciler arasında paylaşıldığı ülkeleri de dâhil etmek amacıyla<br />
eklenmiştir. Bu soruya verilen cevap, üye ülkelerin yargının işleyişine yaptıkları toplam gerçek yatırımın<br />
ölçülmesini sağlayacak oranların hesaplanmasını mümkün kılacaktır.<br />
Soru 3<br />
Lütfen ülkenizin 2008 yılındaki Gayri Safi Yurtiçi Hasılasını (GSYH) belirtiniz (yani bir yıl içinde ülkede üretilen<br />
tüm nihai mal ve hizmetlerin değeri). GSYH, ekonominin tüm gelirleri (ücretler, faiz, kârlar) ya da harcamalarının<br />
(tüketim, yatırım, hükümet harcamaları ve net ihracat - eksi ithalat) toplanmasıyla ölçülebilir. Bu<br />
veriler, karşılaştırmalı analizi mümkün kılacak çeşitli oranların hesaplanmasında yararlı olacaktır.<br />
Soru 4<br />
Lütfen ortalama yıllık net maaşı değil, brüt maaşı belirtiniz. Brüt maaş, sosyal harcamalar ve vergiler ödenmeden<br />
önce hesaplanır; bu işverenin çalışana ödediği tutar değil, çalışan başına ödemek zorunda olduğu<br />
tutardır.<br />
Lütfen 115 inci sorudaki “yıllık brüt maaş” ile aynı tanımı kullanınız.<br />
Ortalama yıllık brüt maaş, başta hâkimler ve savcılar olmak üzere adli sistemdeki ana “oyuncuların” maaşlarının<br />
ölçülmesi ve karşılaştırılmasını sağlayacak oranların hesaplanması için önemlidir.<br />
401
402<br />
Soru 5<br />
Referans tarihine ilişkin ulusal para biriminin döviz kuru, ülkelerin ulusal para birimini Avro’ya dönüştüremediği<br />
durumlar için önemlidir. 1 Ocak 2009 tarihinde geçerli döviz kuru. Döviz kuru hakkındaki bilgiler<br />
cevapların analizinde kullanılabilir.<br />
Soru 6 ve 7<br />
Bu sorularla, kaynağı ne olursa olsun, mahkemelerin işleyişini kapsayan bütçenin toplam tutarını tespit<br />
etmeyi amaçlanmaktadır. Verilen rakamlar, onaylanan bütçeye, yani parlamento (ya da yetkili başka bir kamu<br />
mercii) tarafından resmi olarak onaylanmış bütçeye (fiilen geçerli olan bütçe değil) ilişkin rakamlar olmalıdır.<br />
Bu tutara aşağıdakiler dâhil değildir:<br />
- cezaevi ve şartlı tahliye sistemleri bütçesi;<br />
- <strong>Adalet</strong> Bakanlığının (ve/veya yargının yönetimiyle ilgilenen diğer kurumların) işleyişine ayrılan bütçe;<br />
- <strong>Adalet</strong> Bakanlığına bağlı diğer organların (mahkemeler hariç) işleyişine ayrılan bütçe;<br />
- savcılık sisteminin bütçesi;<br />
- gençlere yönelik adli koruma sisteminin (sosyal hizmet uzmanları vb.);<br />
- Anayasa Mahkemelerinin bütçesi;<br />
- Yüksek Yargı Komisyonunun (ya da benzeri organ) bütçesi.<br />
Adli eğitim yapılarının bütçesi (sözgelimi ulusal hâkim ve savcı okulları) 6 ncı sorunun rakamlarına da dâhil<br />
edilmelidir.<br />
Durumunuza uygunsa bu tutar hem ulusal seviyedeki bütçeyi hem de bölgesel birimler seviyesindeki bütçeyi<br />
içermelidir.<br />
Savcılıkların bütçesini mahkemelerin bütçesinden ayırmak mümkün değilse lütfen bunu belirtiniz ve mümkünse<br />
(savcılık bütçesiyle karşılaştırmalı olarak) tahmini bir mahkeme bütçesi belirtiniz.<br />
Soru 8<br />
Bu soruda bahsedilen bütçeler sadece mahkemelerin işleyişi için kullanılan bütçelerdir ((brüt) maaşlar,<br />
bilgisayar ekipmanı, adli masraflar, mahkeme binaları (yeni binalara yatırımların yanısıra mahkeme binalarının<br />
bakım masrafları, eğitim ve diğer).<br />
Maaşlar, uygun olan durumlarda savcılık sistemi (ve savcılık sisteminde çalışan savcı harici personeli) hariç<br />
mahkemelerde görev yapan hâkimlerin ve hâkim harici personelin maaşlarıdır.<br />
BT (bilgi teknolojileri) teknik personele yapılan harcamalar dâhil bilgisayar sistemlerinin kurulum, kullanım<br />
ve bakımına ilişkin tüm masrafları içermektedir.<br />
Ülke tarafından karşılanan adli masraflar mahkemelerin adli işlemler kapsamında bilirkişi görüşleri ya da<br />
mahkeme tercümanları için ödemek zorunda olduğu tutarlara karşılık gelir. Davanın taraflarınca mahkemelere<br />
ödenen masraflar buraya dâhil edilmemelidir.<br />
Adliye bütçeleri, adliye binalarının bakım ve kullanımına ilişkin tüm masrafları içerir (kira masrafları, elektrik<br />
masrafları, güvenlik masrafları, temizlik vb.).<br />
Adliyelere yapılan yatırımlar, yeni adliye binalarına yapılan yatırımlarla bağlantılı tüm masrafları içerir.<br />
Eğitim, eğitim kursları hâkimlerin ve mahkeme personelinin eğitimiyle ilgili masrafları içerir. Hâkimlerin<br />
eğitimi, savcıların eğitiminden ayrılamıyorsa lütfen bunu belirtiniz.<br />
Dikkat: 8 inci soruda verilen miktarların toplamı, 6 ncı soruda belirtilen veriye karşılık gelmelidir.<br />
Soru 9<br />
Bu soru <strong>Avrupa</strong> seviyesinde son beş yılda yargıya ayrılan bütçelerde yaşanan eğilimleri tespit etmek amacıyla<br />
sorulmuştur. Eğer bütçe verileri mevcut ise lütfen rakamları (Avro cinsinden) belirtiniz.
Soru 10 ve 11<br />
Bazı ülkelerde genel yetki çevresine sahip bir mahkemede işlem başlatmak için mahkeme harcı ya da vergisi<br />
ödemek zorunlu olabilir. Bu genel kuralın istisnaları da olabilir - lütfen bu istisnaları belirtiniz. Bu vergi,<br />
avukatlara ödenen ücretlerle alakalı değildir. Lütfen bu mahkeme vergisinin ceza davalarına mı yoksa başka<br />
davalara da mı uygulandığını belirtiniz.<br />
Mahkeme bütçesinin bir kısmının, bu tür mahkeme harçları ya da mahkeme vergilerinin ödenmesinden<br />
gelen gelirlerle finanse edilmesi söz konusu olabilir. Yargı sistemleri tarafından alınan mahkeme harçlarının ya<br />
da mahkeme vergilerinin toplam tutarına (Avro cinsinden) ilişkin rakamlar 11 inci soru altında değerlendirilmelidir.<br />
Bu soru bağlamında, genel yetki çevresine sahip mahkeme, davanın yapısı itibariyle ihtisas mahkemelerine<br />
gönderilmeyen diğer tüm konularla ilgilenen mahkeme olarak tanımlanmaktadır.<br />
Soru 12<br />
<strong>Adalet</strong> sistemin bütününe tahsis edilen toplam onaylanmış bütçe (şunları içerebilir: cezaevi sistemi, <strong>Adalet</strong><br />
Bakanlığı ve diğer kurumların işleyişi, gençlere yönelik adli koruma sistemi, savcılık sistemi, yargı, Yüksek<br />
Yargı Konseyi, adalet okulları vb.nin bütçeleri) bilgisi sayesinde, 6 ncı soruda belirtildiği üzere adalet sistemine<br />
(mahkeme sistemi) tahsis edilen gerçek bütçe kaleminin değerlendirilmesi mümkün olacaktır.<br />
<strong>Adalet</strong> sisteminin toplam bütçesi konusunda net bir tablo elde etmek için bu bütçeye dâhil edilen yargı<br />
kurumlarının türü (ve sizin durumunuza göre dâhil edilmeyenler) konusunda açıklama yapmak gereklidir.<br />
Soru 13<br />
Adli yardıma tahsis edilen yıllık kamu bütçesi, <strong>Adalet</strong> Bakanlığı ya da adaletin yönetimiyle ilgilenen kurum<br />
ve/veya bölge mercileri tarafından en geniş anlamıyla adli yardıma tahsis edilen kamu bütçesinin tutarına işaret<br />
etmektedir. Buna hem mahkemeler huzurunda temsil için hem de hukuki görüş için verilen yardım dâhildir.<br />
Ek bilgiler Bölüm II.A’da verilebilir. Toplam tutar, sadece adli yardımdan faydalananlara ya da avukatlara doğrudan<br />
ödenen tutarları içermelidir (idari maliyetleri içermemelidir).<br />
Lütfen bu tutarların ceza davalarına mı yoksa başka davalara da mı tahsis edildiğini ayrı ayrı belirtiniz.<br />
Soru 15<br />
Bazı ülkelerde adli yardım bütçesi, mahkeme bütçesinin ayrılmaz bir parçasıdır. Ülkeler arasında daha iyi<br />
karşılaştırma yapabilmek için bu durumun geçerli olduğu ülkelerin belirtilmesi gereklidir.<br />
Soru 16<br />
Savcı, <strong>Avrupa</strong> Konseyi Bakanlar Komitesinin ceza kovuşturmasında savcılığın rolü hakkında kabul ettiği<br />
2000(19) sayılı tavsiye kararında yer verilen tanıma uygun olarak anlaşılmalıdır: “yasa ihlalinin cezai bir yaptırımı<br />
gerektirdiği durumlarda bireylerin haklarını ve cezai adalet sisteminin etkinliğini dikkate almak suretiyle<br />
yasanın uygulanmasını toplum adına ve kamu çıkarlarını gözeterek güvence altına alana kamu görevlileri.”<br />
Hâkimler ve savcılar için tek bir bütçe var ise mümkünse bu bütçenin savcılara yönelik olan kısmını lütfen<br />
belirtiniz. Eğer savcılık bütçesinin bir kısmı polis bütçesine ya da başka bir bütçeye tahsis edilmişse lütfen bunu<br />
belirtiniz.<br />
Soru 17<br />
Bu soru savcılığa tahsis edilen bütçe mahkeme bütçesine dâhil olduğu ülkeleri tespit etmek için sorulmuştur.<br />
Soru 18 ve 19<br />
Bu sorunun amacı mahkemelere tahsis edilen genel bütçe sürecinin muhtelif aşamalarına katılan kurumları<br />
tespit etmektir. Bu soru, 61 inci soruda bahsedilen münferit mahkeme seviyesinde bütçenin yönetimiyle<br />
ilgili değildir. Bu soruya çeşitli şekillerde cevap verilebilir, çünkü bazı ülkelerde mahkemelere tahsis edilen<br />
403
ütçenin yönetimi ve tahsisi sözgelimi <strong>Adalet</strong> Bakanlığının ve <strong>Adalet</strong> Komisyonunun ortak sorumluluğundadır.<br />
Böyle müşterek sorumluluk olması halinde lütfen mahkemelere bütçe tahsisi konusunda sorumlulukların nasıl<br />
düzenlendiğini açıklayınız. Mümkünse bir organizasyon şemasını ekleyiniz.<br />
1. <strong>Adalet</strong>e ve tüm mahkemelere erişim<br />
İnsan Hakları <strong>Avrupa</strong> Sözleşmesi ceza davalarında adli yardımın sağlanmasını güvence altına aldığı için,<br />
formda ceza davalarında adli yardım ile ceza davaları haricinde sağlanan adli yardım arasında ayrıma gidilmektedir.<br />
Bu Form kapsamında adli yardım, ülke tarafından kendilerini bir mahkeme huzurunda savunma konusunda<br />
yeterli mali imkânları olmayan kişilere verilen yardım olarak tanımlanmaktadır. Adli yardımın özellikleri için<br />
lütfen <strong>Avrupa</strong> Konseyi Bakanlar Komitesinin adli yardım ve görüş konusundaki Res(78)8 sayılı Kararına müracaat<br />
ediniz.<br />
Soru 20 ve 23<br />
Bazı ülkelerde adli yardıma ilişkin kamu bütçesi sadece müvekkillerin yeterli mali imkânlarının olmadığı<br />
durumlarda avukatların ücretlerinin ödenmesiyle sınırlı kalmamakta, aynı zamanda mahkeme harçları ya da<br />
mahkeme vergilerinin ödenmesinde de kullanılabilmektedir (bu harçları ödeme sorumluluğundan muaf tutulma<br />
yoluyla). Adli yardım ayrıca yargı kararlarının icrasına ilişkin masraflar için de sağlanabilir (sözgelimi icra<br />
memurunun ücretlerinin ödenmesi için).<br />
Soru 24<br />
Bu soru, mahkemeye giden kişilere adli yardımın yapıldığı davaların yıllık sayısıyla ilgilidir. Mahkemelerin<br />
bakmadığı konularla ilgili olarak sağlanan adli yardımı kastetmemektedir. Cevapta belirttiğiniz adli yardım davalarının<br />
sayısının ulusal, bölgesel ya da yerel düzeydeki davaları ya da tümünü ilgilendirip ilgilendirmediğini<br />
de yazınız (bunun için yorum bölümünü kullanınız).<br />
Soru 26<br />
Eğer soruya “evet” cevabı vermişseniz, yorumlarınızda adli yardımda bulunulması için şart koşulan yıllık<br />
gelir sınırını (mümkünse tek bir kişi için) belirtebilirsiniz.<br />
Soru 27 ve 28<br />
Bu sorularda, ülkelerin yasalar uyarınca ceza davaları haricinde belli nedenlerden dolayı adli yardımı reddetmenin<br />
mümkün olup olmadığını ve bu konuda karar verilmesinden hangi mercinin sorumlu olduğunun<br />
belirtmeleri gereklidir.<br />
404
Soru 29<br />
Bu soru şirketlere sağlanan sigortaları kastetmemektedir. Bu soruda kastedilen “mahkeme masrafları sigortası”,<br />
avukatların ücretleri ve talebin görülmesiyle ilgili diğer hizmetler dâhil olmak üzere hukuk işlemleri<br />
maliyetlerini kapsamaktadır. Mümkünse ülkenizde bu tür sigortaların gelişimi hakkında bilgi veriniz. Lütfen<br />
bunun artan bir eğilim olup olmadığını da belirtiniz.<br />
Soru 30<br />
Bu soru için lütfen hâkim tarafından verilen bir yargı kararının, aynı zamanda adli masrafların kimin tarafından<br />
üstlenileceğini belirtiniz. Başka bir deyişle, ülkeler sözgelimi bir hukuk davasında davayı kaybeden tarafın,<br />
kazanan tarafın masraflarını karşılayıp karşılamadığını belirtmelidirler. Olumlu cevap verilmesi durumunda,<br />
bunun ceza davalarını ve/veya diğer davaları kapsayıp kapsamadığını belirtiniz.<br />
Adli masraflar, hukuk işlemlerinin tüm masraflarını ve işlemler sırasında ödenen tüm hizmetlerin masraflarını<br />
(vergiler, hukuki görüş, hukuki temsil, seyahat harcamaları vb.) içermektedir.<br />
Soru 31<br />
Bahsedilen web sitelerine özellikle CEPEJ’in İnternet web sitesinde yer verilebilir.<br />
Soru 32<br />
Bu soru tüm dava türleri açısından geçerlidir.<br />
Bireylere taraf oldukları davanın öngörülebilir süresi hakkında bilgi verilmesi zorunluluğu, adaletin etkililiğin<br />
artırılması için geliştirilmesi gerekli bir kavramdır. Bu, taraflara sadece bilgi sağlamak şeklinde olabileceği<br />
gibi ilgili mahkeme ve karşıt tarafların müşterek şekilde belirlenen bir süre sınırı üzerinde mutabakata varmasını<br />
ve tarafların farklı hükümler marifetiyle bu konuda taahhüt vermelerini gerektiren bir prosedür de olabilir.<br />
Durumunuza uygunsa lütfen mevcut spesifik prosedür hakkında ayrıntılı bilgi veriniz.<br />
Soru 33<br />
Bu soruyla, ceza gerektiren suçların mağdurları için ücretsiz ve kolaylıkla erişilebilir olan ve kamuoyu tarafından<br />
bilinen yerleşik yapılarının olup olmadığını tespit etmek amaçlanmaktadır.<br />
Soru 34<br />
Bu soruyla, ülkelerin adli işlemler sırasında özellikle dezavantajlı grupları nasıl koruduğunun öğrenilmesi<br />
amaçlanmaktadır. Prosedürün polis soruşturması aşaması bu sorunun ilgisi dışındadır.<br />
Spesifik bilgi mekanizması, örneğin polis ya da adalet sistemi tarafından işletilen ve suç mağdurlarının şikayetlerinin<br />
durumu hakkında bilgiye ulaşmasına imkân veren halka açık ücretsiz ve kişiselleştirilmiş bir bilgi<br />
mekanizması da olabilir.<br />
Spesifik duruşma yöntemleri, sözgelimi çocuğun ilk beyanının kaydedilmesi ve böylelikle işlemlerinin ileri<br />
ki aşamasına bunun tekrar etmesine gerek olmaması imkânını içerir.<br />
Spesifik usulî haklar, sözgelimi ırza geçme mağdurları için kameralı duruşma ya da suçlunun serbest bırakılması<br />
halinde mağdura önceden haber verilmesi zorunluluğunu içerebilir.<br />
Lütfen bu dezavantajlı grupları korumak amacıyla adli prosedürlerinizde başka spesifik yöntemler olup olmadığını<br />
belirtiniz (sözgelimi aile içi şiddete maruz kalan bir kadına sığınma evini kullanma hakkı sağlanması).<br />
Bu bağlamda etnik azınlıkların, <strong>Avrupa</strong> Konseyinin ulusal azınlıkların korunmasına ilişkin çerçeve sözleşmesine<br />
(CETS No 157) uygun olarak işleme tabi tutulması gerekmektedir. Bu soru, adli prosedürlere katılan<br />
yabancılara ilişkin değildir. Bu gruplara yönelik spesifik önlemler şunlar olabilir: mahkeme işlemleri sırasında<br />
dil desteği ya da adil yargılanma hakkını korumaya ve ayrımcılığı önlemeye yönelik özel önlemler.<br />
Bu soru 35 ve 37 nci sorularda ele alınan ceza gerektiren suçların mağdurlarına yönelik tazminat mekanizmalarıyla<br />
ilgili değildir.<br />
35 – 37 arası sorular<br />
Bu sorularla, ceza gerektiren suçların mağdurlarına yönelik mevcut tazminat mekanizmaları hakkında net<br />
405
406<br />
bilgiler sunulması amaçlanmaktadır. Bu ayrıntılar tazminat mekanizmalarının yapısı, bu tazminatların talep<br />
edilebileceği suç türleri ve mahkeme tarafından karar verilen zarar tazmin edici tedbirlerin kalitesine ilişkindir.<br />
Soru 38<br />
Bazı ülkelerde savcı, suç mağdurlarına yardımcı olunması bakımından (sözgelimi mağdurlara bilgi verme<br />
ya da adli işlemler sırasında onlara yardımcı olma vb.) rol oynamaktadır. Ülkenizde de durum böyleyse lütfen<br />
belirtiniz.<br />
Soru 39<br />
Bu soru, savcının (sözgelimi delil eksikliği ya da suçu işleyenin tespit edilememesi yüzünden ya da bazı<br />
hukuk sistemlerinde olduğu üzere, yerinde görülmemesi yüzünden) davayı devam ettirmeme hakkının olduğu<br />
durumlara ilişkindir. Suç mağdurlarının savcının bu yöndeki kararına itiraz etme ve savcılığın ceza davasını<br />
sürdürmeye ‘zorlama’ imkânının olup olmadığı tespit edilmeye çalışılmaktadır.<br />
Soru 40<br />
Bu soru adaletin tüm yararlanıcılarını ve adalet sisteminin işleyiş sorunları yüzünden uğranılan zararın<br />
tazminini ilgilendirmektedir. Uygunsa lütfen tazmin prosedürü hakkında ve tazminat hesaplanmasında kullanılan<br />
mevcut ölçekler (sözgelimi haksız tutukluluk ya da suçlamayla geçen gün başına ödenen tutar) hakkında<br />
ayrıntılı bilgi veriniz.<br />
Bazı üye ülkelerin, <strong>Avrupa</strong> İnsan Hakları Mahkemesinde açılan davaların sonucunda kamu mercileri (ulusal,<br />
bölgesel ya da yerel düzeyde) aleyhine çıkan mahkeme kararlarının uygulanması konusunda bazı sorunlarla<br />
karşılaştıkları anlaşılmaktadır. Bu durumla başa çıkmak için ülkenizde spesifik mekanizmalar geliştirilmişse<br />
lütfen bunu belirtiniz.<br />
Soru 41 ve 42<br />
Bu sorular, mahkemeyle doğrudan teması olan (sözgelimi taraflar) ve işlemlerle dolaylı ilgisi olan taraflara<br />
(vatandaşlar, avukatlar, diğer hukukçular - mahkeme bilirkişileri, tercümanlar, hükümet kuruluşlarının temsilcileri<br />
vb.) yönelik anketlerle ilgilidir. Genel anketlere ilişkin değildir. Aynı zamanda mahkemelerde (hâkimler<br />
ve hâkim dışındaki personel) ya da savcılıklarda (savcılar ve savcı dışındaki personel) çalışan kişilere ilişkin<br />
anketlerin değerlendirmelerini de içermektedir.<br />
Bu anketlerin başlıklarını, bu anketlere ulaşılabilecek web sitelerinin adreslerini vb. belirtmek suretiyle<br />
somut örnekler verebilirsiniz.<br />
Soru 43 ve 44<br />
Bu sorularla, adalet sisteminde, her yararlanıcının yargı sisteminin iyi işleyişine aykırı bulduğu bir durum<br />
hakkında şikayette bulunmasını mümkün kılan bir prosedürün var olup olmadığı araştırılmaktadır. Eğer böyle<br />
bir prosedür var ise lütfen 44 üncü soruda tabloda bu şikayetlerin yönetilmesine ilişkin düzenlemeleri belirtiniz.<br />
Şikayetleri ele almakla yetkili kuruluşun ne olduğu ve duruma göre bu kuruluşun bir yandan belli bir süre<br />
zarfında bu şikayete cevap vermesinin (şikayetin teslim alındığının teyit edilmesi, şikayetin durumu hakkında<br />
bilgi verilmesi vb.) gerekli olup olmadığı ve öte yandan da belirlenen süre içerisinde bu şikayeti değerlendirip<br />
değerlendirmediği belirtilmelidir.<br />
Bu şikayet türlerinden biri hâkim, savcı, mahkeme ya da savcılık personelinin karıştığı (olası) yolsuzluk<br />
durumu hakkında olabilir. Ülkenizde bilinen durumlar varsa (özellikle Yolsuzluğa Karşı Ülkeler Grubu Koordinasyonu<br />
(GRECO) raporlarında altı çizilen durumlar gibi) lütfen bunu belirtiniz. Mümkünse özellikle haklarında<br />
yolsuzluk iddiasında bulunulan hâkim, savcı ya da personel ile ilgili olarak şikayetlerin sayısı, yolsuzluk davalarının<br />
özellikleri ve yolsuzluktan hüküm giyen kişilerin sayısını belirtiniz.<br />
Mümkünse yapılan şikayetlerin sürelerini ya da sayısını belirterek bu prosedürlerin etkinliği hakkında ayrıntılı<br />
bilgi veriniz.<br />
Mahkeme sisteminin örgütlenmesi<br />
Mahkeme, tüzel bir kişilik ya da coğrafi konum olarak düşünülebilir. Dolayısıyla, her iki kavrama uygun şekilde<br />
mahkemelerin sayısını bilmek, mahkemelerin vatandaşlar açısından erişilebilirliği hakkında ek bilgi verir.
Soru 45 ve 46<br />
Mahkemeler (idari yapı)<br />
Bu soru kapsamında, yasayla kurulan ve bir ya da birkaç hâkimin geçici ya da daimi olarak görev yaptığı belli<br />
idari bir yapı dâhilinde belirli türde adli uyuşmazlıkları karara bağlamak üzere görevlendirilen merci olarak<br />
tanımlanmaktadır.<br />
Bu soru bağlamında, genel yetki çevresine sahip bir ilk derece mahkemesi davanın yapısı itibariyle ihtisas<br />
mahkemelerine gönderilmeyen diğer tüm konulara bakan mahkeme olarak tanımlanmaktadır.<br />
Yüksek Mahkeme veya Üst Mahkeme, ihtisas mahkemesi olarak tanımlanmaz, ancak yargının normal teşkilatında<br />
yer almaktadır.<br />
Lütfen ihtisas mahkemelerinin listesini ve mümkünse sayılarını belirtiniz.<br />
Sisteminizin kendine has özelliğinin gerektirmesi durumunda, bu mahkemeleri saymakta kullanılan kriterleri<br />
belirtiniz.<br />
Mahkemeler (coğrafi konumlar)<br />
Bu soru bağlamında, hem genel yetki çevresine sahip ilk derece mahkemeleri ve ilk derece ihtisas mahkemelerinin<br />
sayılarını da belirtmek suretiyle adli duruşmaların yapıldığı coğrafi konumların (tesisler ve mahkeme<br />
binaları) toplam sayısını veriniz. İçinde mahkeme odaları bulunması halinde, aynı mahkemenin aynı şehirdeki<br />
farklı binalarını da dâhil ediniz. Yüksek Mahkemenin veya Üst Mahkemelerin tesisleri de bu rakamlara dâhil<br />
edilmelidir.<br />
Sisteminizin kendine has özelliğinin gerektirmesi durumunda, bu mahkemeleri saymakta kullanılan kriterleri<br />
belirtiniz.<br />
Soru 47<br />
Bu soru, sözgelimi mahkemelerin (ya da coğrafi mahkeme konumlarının) sayısının azaltılması ya da farklı<br />
mahkemelerin birleştirilmesi (sözgelimi ticaret mahkemelerinin hukuk mahkemeleriyle birleştirilmesi) sonucunda<br />
‘adli harita’da olası değişikliklerinin belirtilmesini mümkün kılmaktadır. Böyle değişiklikler söz konusu<br />
ise lütfen değişikliklerin türü hakkında bilgi veriniz.<br />
Soru 48<br />
Bu soruda, mahkemelerin sayısının (coğrafi konumlar) spesifik ve standart davalara ilişkin yetki çevresiyle<br />
karşılaştırılması amaçlanmaktadır. Bu soru, adli teşkilat yapılarındaki farklılıklara rağmen üye ülkeler arasında<br />
karşılaştırma yapılmasını mümkün kılmaktadır.<br />
Küçük taleplerin (yani nizalı tutarın düşük olduğu hukuk davalarının) <strong>Avrupa</strong> ülkelerindeki hayat şartlarındaki<br />
farklılıkları dikkate aldığı belirtilmemiştir. Ülkenizde genel olarak usule ait yargı çevresinde “küçük<br />
talepler” (yani talebin mali değerinin nispeten düşük olduğu hukuk davası) çerçevesinde değerlendirilen en<br />
yüksek tutarı belirtiniz.<br />
Sisteminizin gerektirmesi durumunda, bu mahkemeleri saymakta kullanılan kriterleri belirtiniz.<br />
49 – 56 arası sorular<br />
Bu sorularla, bir yargı kararı verme ya da yargı kararına katkıda bulunma yetkisine sahip tüm kişilerin sayısının<br />
belirtilmesi amaçlamaktadır.<br />
Bu Formun amaçları bağlamında, hâkim, <strong>Avrupa</strong> İnsan Hakları Mahkemesinin içtihat hukuku ışığında değerlendirilmelidir.<br />
Özellikle hâkim, yetki çevresindeki herhangi bir konuda yasalara göre ve düzenli adli işlemleri<br />
takip etmek suretiyle karar verir. Hâkim yürütme erkinden bağımsızdır.<br />
407
408<br />
Bu yüzden, bu tanıma giriyorlarsa (sözgelimi) idari ya da mali konularda karar veren hâkimler de sayılmalıdır.<br />
Soru 49<br />
Bu sorunun amaçları bağlamında, profesyonel (meslekten) hâkimler bu şekilde eğitim almış ve bu sıfatla<br />
kendilerine ödeme yapılan kişiler anlamına gelmektedir. Lütfen referans tarihinde fiilen dolu olan kadroların<br />
sayısını belirtiniz, boş kadroları dâhil etmeyiniz. Bu bilgi tam zamanlı eşdeğeri ve daimi kadrolar için verilmelidir.<br />
Savcılar, bu rakamların dışında tutulmalıdır.<br />
Soru 50<br />
Bu soru, görevleri daimi olarak yapmayan profesyonel hâkimlere ilişkindir.<br />
İlk aşamada yarı zamanlı hâkimlerin ne oranda adli sisteme katıldığını ölçmek için brüt veriler belirtilebilir.<br />
İkinci aşamada, üye ülkeler arasındaki durumu karşılaştırmak amacıyla aynı veriler mümkünse tam zamanlı<br />
eşdeğerleri olarak verilmelidir.<br />
Soru 52<br />
Bu sorunun amaçlarına yönelik olarak, meslekten olmayan hâkimler mahkemelerde görev yapan (49 uncu<br />
soruda tanımlandığı üzere) ve kararlarını bağlayıcı olan ama 49 ve 50 nci sorularda bahsedilen kategorilere<br />
ait olmayan hâkimler anlamına gelecektir. Bu kategori meslekten olmayan hâkimleri ve (Fransız) “juges<br />
consulaires”i içermektedir.<br />
Mümkünse profesyonel olmayan hâkimlerin her kategorisi için ayda çalıştıkları ortalama gün sayısını belirtiniz.<br />
Hakemler ve jüri üyesi olarak görev yapan kişiler (bkz. 53 üncü soru) bu sorunun kapsamında değildir.<br />
Soru 53<br />
Bu kategori sözgelimi ağır cezalık suçların değerlendirmesi görevi verilen jüride yer alan vatandaşları ilgilendirir.<br />
Soru 55<br />
Tüm mahkemelerde çalışan tüm hâkim harici (idari ya da teknik) personel burada daimi kadrolar için tam<br />
zamanlı eşdeğeri olarak sayılmalıdır. Buna Rechtspfleger (varsa), mahkeme katipleri, adli danışmanlar, sekreterler,<br />
teknik personel vb. dâhildir. Çeşitli hâkim harici personel kategorilerine göre kesin veriler 56 ncı soruda<br />
belirtilebilir.<br />
56 ve 57 arası sorular<br />
Bu sorular, mahkemelerde çalışan hâkim harici adli, idari ve teknik personelin muhtelif görevlerini tespit<br />
etmeyi amaçlamaktadır.<br />
Rechtspfleger (ayrıca bkz. 57 nci soru), sadece bu adli görevin mevcut olduğu ülkeler için personel listesine<br />
dâhil edilmiştir. Rechtspfleger yasalarla kendisine verilen görevlere göre bağımsız bir yetki çevresine sahip organ<br />
olarak tanımlanır. Bu görevler şunlara ilişkin olabilir: aile ve velayet hukuku, veraset hukuku, tapu kadastro<br />
hukuku, ticaret sicilleri, vatandaşlık verilmesine ilişkin kararlar, ceza davaları, ceza davalarındaki hükümlerin<br />
infazı, hapis cezalarının sosyal hizmet cezasına çevrilmesi, bölge mahkemelerinde kovuşturma, adli yardıma<br />
ilişkin yardımlar vb.<br />
Doğrudan hâkime adli destek veren hâkim harici (adli) personel (duruşmalar sırasında yardım, davanın<br />
(adli) hazırlığı, mahkeme kayıtları, hâkimin kararının hazırlanmasında adli yardım, hukuki danışmanlık - sözgelimi<br />
mahkeme kayıt memurları). Eğer veriler önceki kategoride (Rechtspfleger) verilmişse lütfen bu rakamı<br />
tekrar bu kategoriye eklemeyiniz.<br />
İdari personelin doğrudan hâkime adli konularda yardım sağlanmasıyla ilgili bir görevi yoktur; bu personel,<br />
idari görevlerden (davaların bilgisayar sistemine kaydı, mahkeme harçlarının ödenmesini takip etme, dava<br />
dosyalarının idari hazırlıklarının yapılması, arşivleme) ve/veya mahkemelerin idaresinden (sözgelimi mahkeme<br />
sekreteryasının sorumlusu, mahkeme bilgi işlem dairesinin başkanı, mahkemenin mali müdürü, insan kaynakları<br />
yöneticisi vb.) sorumludur.
Teknik personel, temizlik personeli, güvenlik personeli ve bilgi işlem dairelerinde çalışan personel ve elektrikçiler<br />
gibi kurulum ya da teknik ve diğer bakım görevleri üstlenen personel anlamına gelir.<br />
Dikkat: bu dört kategori ile ilgili veriler, 55 inci soruda belirtilen verilerle aynı olmalıdır.<br />
Soru 58<br />
Bu sorunun amaçlarına yönelik olarak, savcılar, Bakanlar Komitesinin ceza kovuşturmasında savcılığın rolü<br />
hakkında kabul ettiği 2000(19) sayılı tavsiye kararındaki tanıma uygun olarak, yasa ihlalinin cezai bir yaptırımı<br />
gerektirdiği durumlarda bireylerin haklarını ve cezai adalet sisteminin etkinliğini dikkate almak suretiyle yasanın<br />
uygulanmasını toplum adına ve kamu çıkarlarını gözeterek güvence altına alan kamu görevlileri olarak anlaşılmalıdır.<br />
*(tam zamanlı eşdeğeri ve daimi kadrolar için bilgi veriniz).<br />
Soru 59<br />
Bazı ülkelerde bazı kişilere (özel sektör çalışanları ya da polis memurları) savcıların sahip olduklarına benzer<br />
yetkiler verilmektedir. Lütfen bu kişilerin savcıların sayısına ilişkin verilere dâhil edilip edilmediğini belirtiniz.<br />
Lütfen bu kategoriler hakkında da ayrıca bilgi veriniz (statü, sayı, görevler). Bir ceza duruşmasında suçlamalarda<br />
bulunan avukatlar bu soru kapsamında değildir. Savcının müdahalesi olmaksızın doğrudan hâkime giden<br />
mağdurlar da buna dâhil değildir.<br />
Soru 60<br />
Bu soruda lütfen mahkeme bütçesi dâhilinde görünse bile savcılıkta çalışan savcı dışı personelin sayısını<br />
belirtiniz (durumunuza uygunsa ve mümkünse savcı dışı personelin tahmini sayısını yazınız). Savcılık personeli<br />
ile mahkeme personeli arasında ayrıma gidemiyorsanız, savcılık personelinin sayısını 55 inci soruda verdiğiniz<br />
rakamlardan çıkarınız. Bilgiler tam zamanlı eşdeğeri cinsinden verilmelidir.<br />
Soru 61<br />
Bütçenin fiilen mahkemelere tahsis edilmeden önceki hazırlık aşamasıyla ilgili olan 18 inci sorunun aksine<br />
bu soru, mahkeme seviyesinde bütçe konusunda yetkileri olan kişilerle ilgilidir. Birden fazla cevap seçmek<br />
mümkündür. Varsa lütfen münferit mahkeme bütçesiyle ilgili kişilerin sorumluluklarını açıklayınız.<br />
63 – 65 arası sorular<br />
Bu sorularla hâkimlere verilen bilgisayar desteğinin kalitesinin ve muhtelif adli ve idari görevleri olan mahkeme<br />
katiplerinin değerlendirilmesi amaçlanmaktadır.<br />
Lütfen tabloda belirtilen mahkemelerin bilgisayar imkânlarına sahip olma oranlarına göre işaretleme yapınız.<br />
Sözgelimi, eğer ülkenizde elektronik form doldurarak dava açmak veya bir talepte bulunmak mümkün<br />
değilse, “elektronik form” satırında “mahkemelerin %10’undan azı” seçeneğini işaretleyiniz.<br />
Soru 66<br />
CEPEJ, adli istatistiklerin belli bir daire tarafından merkezi olarak toplanmasını tavsiye etmektedir.<br />
Soru 67<br />
Mahkemenin yıllık raporunda işleme konulan davalar ya da görülmeyi bekleyen davalar, hâkim ve idari<br />
personel sayısı gibi bilgilere yer verilebilir. Aynı zamanda mahkemenin hedeflerini ve faaliyetlerin bir değerlendirmesini<br />
içeren bilgiler de bulunabilir.<br />
68 – 81 arası sorular<br />
Günümüzde çeşitli mahkeme faaliyetleri (hâkimler ve idari mahkeme personeli dâhil) izleme ve değerlendirme<br />
prosedürlerine tabidir.<br />
İzleme prosedürü mahkemelerin gündelik faaliyetlerinin, özellikle de ne ürettiklerinin veri toplama ve istatistiksel<br />
analiz yoluyla değerlendirilmesini amaçlamaktadır.<br />
Değerlendirme prosedürü, göstergeler ve hedefler aracılığıyla beklentilere yönelik olarak mahkeme sistemlerinin<br />
performansına ilişkindir. Bu değerlendirmenin daha çok niteliğe dönük bir yapısı vardır.<br />
409
410<br />
Soru 68<br />
Lütfen izleme prosedürü çerçevesinde düzenli olarak değerlendirilen ana hususları belirtiniz. Bahsi geçen<br />
liste çok uzun değildir ve doldurulması mümkündür.<br />
69 – 75 arası sorular<br />
Bu sorular yeni açılan davalar, işlemlerin uzunluğu vb. hususlarda (bkz. 71 inci soruda sıralanan göstergeler)<br />
mahkemelerin performansının değerlendirilmesine yöneliktir. Mahkemelerin genel işleyişi hakkında genel<br />
bir değerlendirmeyi (bkz. 80 inci soru) amaçlamamaktadır.<br />
71 inci soruda sistemlerinin iyileştirilmesi açısından en önemlileri olarak görülen hususlar bakımından ülkeler<br />
arasında bir karşılaştırma yapmak 72 ve 73 üncü sorular uyarınca, ülkelerinin mahkemeler için belli<br />
hedefler tespit edip etmediğini bilmek ilginç olacaktır.<br />
Soru 77<br />
Bu sorunun amacı, hangi mercinin mahkemelerin performansının denetlenmesinden sorumlu olduğunu<br />
öğrenmektir. Bazı ülkelerde bu merci Yüksek Yargı Konseyi olabilirken, bazı ülkelerde bu sorumluluk <strong>Adalet</strong><br />
Bakanlığına ya da Yüksek Mahkemeye ait olabilir ya da farklı merciler tarafından paylaşılabilir.<br />
Soru 78 ve 79<br />
<strong>Avrupa</strong>’da yeni gelişmekte olan bir eğilim de Hollanda’da (rechtspraaQ) ve Finlandiya’da (Rovamieni Temyiz<br />
Mahkemesi) olduğu üzere kalite sistemlerinin uygulamaya konulmasıdır. Bu ülkeleri tespit etmek ve mahkemede<br />
çalışan uzmanlaşmış kişilerin aynı zamanda kalite politikasından da sorumlu olup olmadığını belirlemek<br />
önemlidir. Mahkeme kalitesi konusunda ayrıca CEPEJ’in web sitesindeki referans materyallerine de<br />
müracaat ediniz.<br />
Soru 80<br />
Dava yığılması, açılan ve henüz karara bağlanmamış davalardan müteşekkildir. Lütfen dava yığılmasını ölçmeye<br />
yönelik sisteminiz hakkında ayrıntılı bilgi veriniz.<br />
Bu Form kapsamında, “hukuk davaları” ile genel olarak aile hukuku davaları, ticari davalar ve iş davaları da<br />
dâhil olmak üzere hukuk taraflarını içeren tüm davalar kastedilmektedir.<br />
Soru 81<br />
Bekleme süresi, prosedür sırasında hiçbir ilerlemenin kaydedilmediği (sözgelimi hakimin bilirkişi raporu<br />
beklemesi) süre anlamına gelir. Bununla prosedürün genel uzunluğu kast edilmemektedir.<br />
Soru 82<br />
Bu soru ile, performans göstergelerinin özel olarak değerlendirilmesi değil, mahkemenin (sorunsuz) işleyişine<br />
ilişkin genel bir değerlendirme amaçlanmaktadır.<br />
Mahkemelerin teftiş ziyaretleriyle denetlenmesi söz konusu olabilir. Bu ziyaretler bir program dâhilinde<br />
yıllık, altı aylık gibi düzenli aralıkla belirli bir bölgedeki mahkemelerin ya da mahkeme gruplarının denetlenmesi<br />
şeklinde yürütülebilir ve teftiş planı önceden taraflara bildirilebilir. Ülkenizde / biriminizde uygulanıyorsa,<br />
lütfen bu teftiş ziyaretlerinin sıklığını belirtiniz.<br />
Soru 83<br />
Bu soru, 67 ve 68 inci sorularda bahsedilen aynı izleme ve değerlendirme prosedürlerinin savcılık sistemine<br />
uygulanmasına ilişkindir.<br />
Adil yargılanma<br />
Soru 84<br />
Bu soru, kararın fiili savunma olmaksızın verildiği durumlara ilişkindir. Bu durum (bazı yargı sistemlerinde)<br />
şüphelinin yakalanamadığı ya da mahkemeye gelmediği zaman ortaya çıkabilir. Bu sorunun amacı, özellikle ilk<br />
derece mahkemelerindeki ceza davalarında tüm tarafların davaya katılma hakkının olup olmadığını bulmaktır.
Tarafların davaya katılma hakkı, tarafların diğer tarafın sunduğu gözlemler ya da kanıtlar hakkında bilgi sahibi<br />
olma ve yorumda bulunma imkânı anlamına gelir (sözgelimi bkz. <strong>Avrupa</strong> İnsan Hakları Mahkemesinin 23 Haziran<br />
1993 tarihli Ruiz Mateos - İspanya kararı, Seri A, no. 262, s. 25, paragraf 63).<br />
Soru 85<br />
Bu sorunun amacı, <strong>Avrupa</strong> İnsan Hakları Mahkemesinin 6 ncı Maddesi uyarınca adalet sisteminin yararlanıcılarına<br />
tarafsızlık ilkesinin uygulanmasını teminat altına alan prosedürler hakkında bilgi vermektir. Mümkünse<br />
lütfen referans yılı dâhilinde kabul edilen reddi hâkim sayılarını UYAP’tan alabilirmiyiz.<br />
Soru 86<br />
Bu tablo, referans yılı için hukuk (ticaret ve idare hukuku dâhil) ve ceza davalarında <strong>Avrupa</strong> İnsan Hakları<br />
Sözleşmesinin 6 ncı Maddesine ilişkin davaların sayısını göstermektedir. Bu soru temel olarak mahkeme işlemlerinin<br />
süresi ve (hukuk davaları için) kararların uygulanmamasına ilişkin davalarla ilgilidir.<br />
<strong>Avrupa</strong> İnsan Hakları Sözleşmesi - 6 ncı Madde - Adil yargılanma<br />
Herkes, gerek medeni hak ve yükümlülükleriyle ilgili nizalar, gerek cezai alanda kendisine yöneltilen suçlamalar<br />
konusunda karar verecek olan, yasayla kurulmuş bağımsız ve tarafsız bir mahkeme tarafından davasının<br />
makul bir süre içinde, hakkaniyete uygun ve aleni olarak görülmesini istemek hakkına sahiptir. Hüküm<br />
açık oturumda verilir; ancak, demokratik bir toplumda genel ahlak, kamu düzeni ve ulusal güvenlik yararına,<br />
küçüklerin korunması veya davaya taraf olanların özel hayatlarının gizliliği gerektirdiğinde, veya davanın açık<br />
oturumda görülmesinin adaletin selametine zarar verebileceği bazı özel durumlarda, mahkemenin zorunlu<br />
göreceği ölçüde, duruşmalar dava süresince basına ve dinleyicilere tamamen veya kısmen kapalı olarak sürdürülebilir.<br />
Soru 87<br />
Bu tür acil prosedürler, hâkimin geçici bir karar (sözgelimi çocuğun kontrol ve bakımı hakkında karar) vermesinin<br />
gerekli olduğu ya da kanıtların korunması gerektiği zaman ya da yakın ya da telafisi güç bir zararın<br />
ortaya çıkma riski olduğunda (sözgelimi acil durum ara işlemleri) kullanılabilir.<br />
Soru 88<br />
Bu tür basitleştirilmiş prosedürler, basit bir yükümlülüğünün (sözgelimi ödeme emri) icrası gibi durumlarda<br />
hukuk davalarında kullanılabilir.<br />
Bu soru ile, ceza davaları çerçevesinde küçük suçlar (sözgelimi küçük trafik suçları ya da mağaza soygunculuğu)<br />
için idari ya da basitleştirilmiş prosedürler uygulanıp uygulanmadığı konusunda bilgi edinmek amaçlanmaktadır.<br />
Bu suçlar <strong>Avrupa</strong> İnsan Hakları Mahkemesi tarafından cezai yaptırım gerektiren suçlar olarak<br />
değerlendirilmektedir; bu yüzden ilgili prosedür, haklar dikkate alınarak işleme konmalıdır.<br />
Soru 89<br />
Bu soru, mahkeme işlemlerinin ana aktörleri olan avukatlar ile mahkemeler arasında diyalogu kolaylaştırma<br />
ve işlem sürelerini kısaltmaya yönelik yapılabilecek anlaşmalara ilişkindir. Bu anlaşmalar dosyaların ibraz<br />
edilmesi, bilgi ve belgelerin teslim edileceği son tarihler, duruşma tarihleri vb hakkında olabilir.<br />
90 – 95 arası sorular<br />
Ülke muhabirlerinden, dava akışı yönetimi ve adli işlemlerin süreleri konusundaki 90-95 inci sorulara<br />
verdikleri cevapların kalitesine özel dikkat vermelerini istiyoruz. CEPEJ, müteakip verilerin, sistemler<br />
arasında yararlı bir karşılaştırmayı sağlayacak şekilde önemli sayıda üye ülkenin (önceki rapordaki veriler<br />
dikkate alınmak suretiyle) cevap vermesi halinde işlenip yayınlanmasına karar vermiştir.<br />
90 – 93 arası sorular<br />
Üye ülkelerden mahkemelerin dava yükü hakkında (ilk derece mahkemelerinden en yüksek mahkemelere)<br />
bilgi sağlamaları istenmektedir.<br />
411
Görülmeyi bekleyen davalar, yıl içinde tamamlanmamış davalar anlamına gelmektedir. Karara bağlanmış<br />
davalar, yıl içinde ele alınan derecede (ilk derece ya da temyiz) hüküm yoluyla ya da prosedürün sonlandırılmasını<br />
sonuç veren başka bir karar yoluyla (geçici kararlar ya da işleme ilişkin kararlar burada sayılmamalıdır)<br />
sona erdirilen tüm prosedürleri içermektedir.<br />
Tabloda iki ana kategori vardır: ceza davaları ve ceza davaları dışındaki davalar. Ceza davaları haricindeki<br />
davalar tüm nizalı ve nizasız hukuk, ticaret hukuku ve (varsa) idare hukuku davalarıdır.<br />
Bazı ülkelerde ticari davalar özel ticaret mahkemelerinde ele alınırken diğerlerinde bu davalar genel (hukuk)<br />
mahkemelerinde ele alınmaktadır. Bu bakımdan ülkeler arasındaki organizasyon farklılıklarına rağmen<br />
hukuk ve ticaret hukuku davalarına ilişkin tüm bilgiler bu tabloya dâhil edilmelidir. Nizalı hukuk ve ticaret<br />
hukuku davalarının örnekleri, nizalı boşanma davaları ya da sözleşmeler hakkındaki uyuşmazlıklardır. Nizasız<br />
davalar itirazsız ödeme emirleri, isim değişikliği talebi, (bazı hukuk sistemleri için) anlaşmalı boşanma davaları<br />
vb. konulardan müteşekkildir.<br />
Bazı ülkelerde idare hukuku davaları özel idare mahkemelerinde ya da divanlarında ele alınırken diğerlerinde<br />
vatandaşlar ile (yerel, bölgesel ya da ulusal) merciler arasındaki uyuşmazlıklar hukuk mahkemelerinde<br />
ele alınmaktadır. Eğer ülkelerin ayrı idare hukuku usulü varsa ya da idare hukuku davaları (sözgelimi sığınma<br />
hakkı davaları ya da yerel idarenin inşaat ruhsatını iptal etmesi) ile hukuk davaları arasında ayrıma gidiliyorsa<br />
bu rakamlar tabloda belirtilmelidir.<br />
Bu tür davalara ek olarak, bazı mahkemelerde tescil işleri ve icra davaları özel birimler ya da daireler tarafından<br />
görülmektedir. Sözgelimi: ticaret sicilleri, tapu sicilleri ve icra davaları. Ticaret sicillerine ilişkin faaliyetler,<br />
yeni şirketlerin mahkemenin ticaret siciline kaydı ya da bir şirketin hukuki statüsünün değiştirilmesi<br />
olabilir. Gayrimenkul malların (arazi ya da ev gibi) mülkiyetindeki değişiklikler, tapu sicilinden sorumlu mahkemelerin<br />
faaliyetleri kapsamında olabilir. “Diğer” kategorisi, iflas sicillerinin yönetimi gibi mahkemelerin idari<br />
görevleriyle ilgili olabilir. Eğer bu tescil işleri, mahkeme faaliyetleri kapsamında ise lütfen söz konusu davaların<br />
sayısını belirtiniz. Bazı ülkelerde ticaret sicillerinin, tapu sicillerinin ve diğer sicil türlerine ilişkin faaliyetlerin<br />
mahkemeler tarafından değil, özel kuruluşlar ya da kamu kurumları tarafından yerine getirilmesi söz konusu<br />
olabilmektedir.<br />
3, 4 ve 5 inci kategorilerde bahsedilen davalar (icra, tapu sicil ve ticaret sicili) 1 ve 2 nci kategorilerde belirtilen<br />
toplama dâhil edilmemeli ve ülkenizin durumuna uyuyorsa tabloda ayrı olarak belirtilmelidir. Ayrı idare<br />
mahkemelerinin ya da genel yetki çevresine sahip mahkemelerde bu işe ayrılmış birimlerin olduğu ülkeler, 6<br />
ncı kategorideki davaları (idare hukuku davaları) da 1 ve 2 nci kategorilerde belirtilen toplama dâhil etmemelidirler.<br />
Ceza hukuku davalarında ağır ceza davaları ile kabahat davaları arasında bir sınıflandırma sorunu olabilir.<br />
Bazı ülkelerin kabahat suçlarını başka yollarla ele almaları (sözgelimi idare hukuku prosedürleri yoluyla) söz<br />
konusu olabilir. Mümkünse hangi dava kategorilerinin “ağır ceza davaları”, hangilerinin “kabahat davaları (küçük<br />
suçlar)” kapsamına girdiğini belirtiniz.<br />
Ceza gerektiren suçların bütününe ilişkin tanımlar <strong>Avrupa</strong> Suç ve Ceza <strong>Adalet</strong>i Kaynak Kitabından alınabilir.<br />
Toplam ceza gerektiren suç sayısı, trafik suçları da dâhil olmak üzere (çoğunlukla tehlikeli ve alkollü araba<br />
kullanma) herhangi bir yasayla ceza gerektiren suç olarak tanımlanmış olan tüm suçları içermektedir. Ceza gerektiren<br />
suçlar normalde savcı tarafından işleme konan eylemleri içerirken, küçük suçlar (küçük trafik suçları<br />
ve kamu düzenini bozan bazı davranışlar) doğrudan polis tarafından işleme konur.<br />
Verilen rakamlar mümkün olduğunca yatay ve dikey olarak tutarlı olmalıdır. Bu da şu anlama gelmektedir:<br />
“(1 Ocak 2008 itibariyle görülmeyi bekleyen davalar + yeni açılan davalar) - karara bağlanan davalar” işleminin<br />
sonucu, 31 Aralık 2008 itibariyle görülmeyi bekleyen davaların toplam sayısını vermelidir (yatay tutarlılık).<br />
Hukuk, ticaret hukuku ve idare hukuku davalarına ilişkin münferit dava kategorilerinin (kategori 1-7) toplamı,<br />
ikinci sırada belirtilen rakam olmalı (dikey tutarlılık) ve aynı husus tablonun 10 uncu sırasındaki ağır ceza davaları<br />
ile kabahatlerin/küçük suçların toplamı açısından geçerli olmalıdır.<br />
412
Soru 94 ve 95<br />
Adli istatistikler konusunda CEPEJ’in GOJUST Rehberine (CEPEJ(2008)11), adli süre yönetimi konusunda<br />
ise SATURN Rehberine (CEPEJ(2008)8) ve ayrıca bu iki rehberin ortak eki olan EUGMONT’a müracaat ediniz;<br />
bu belgelerle bütün üye ülkeler, istatistik sistemlerinin organizasyonu yoluyla söz konusu dört dava kategorisi<br />
için adli işlem süreleri konusunda ayrıntılı bilgi vermeye davet edilmektedirler.<br />
<strong>Avrupa</strong>’da (çok) yaygın olan dört kategori ile ilgili dava bilgileri talep edilmektedir: nizalı boşanma davaları,<br />
işten çıkarma davaları, yağma davaları ve kasten adam öldürme davaları. Her kategori için referans yılı<br />
başlangıcında ve sonunda görülmeyi bekleyen davaların sayısı, karar sayıları, temyiz yüzdesi ve üç yıldan uzun<br />
süredir görülmeyi bekleyen davaların sayısı hakkında bilgi verilmelidir. Ayrıca, gün cinsinden mahkeme işlemlerinin<br />
uzunluğu da talep edilmektedir. Eğer ülkelerin elindeki işlem uzunluğu bilgileri ay (ya da yıl) cinsinden<br />
ise, bu bilgileri güne dönüştürmelidirler.<br />
Bahse konu dört dava kategorisi şu şekilde tanımlanabilir:<br />
Nizalı boşanma davaları, yani iki kişi arasındaki evlilik akdinin yetkili bir mahkemenin kararıyla iptali. Buna<br />
ilişkin veriler şunları içermemelidir: eşler arasındaki ayrılığa ve bunun getireceği tüm sonuçlara ilişkin olarak<br />
taraflar arasında bir anlaşmayla karar verilen boşanmalar (mahkeme tarafından işleme konmuş olsa bile<br />
karşılıklı rıza yoluyla gerçekleştirilen prosedür) ya da idari prosedür yoluyla hüküm verilen boşanmalar. Eğer<br />
ülkenizde boşanma konusunda tamamıyla adli olmayan bir prosedür varsa ya da nizalı boşanmalar hakkında<br />
verilerin ayrıştırılması mümkün değilse bu hususu belirtiniz ve ilgili açıklamaları yapınız. Ayrıca, eğer ülkenizde<br />
boşanma açısından zorunlu arabuluculuk prosedürleri ya da düşünme mühleti tanınması söz konusu ise veya<br />
uzlaşma aşaması adli işlemden ayrı tutuluyorsa bunu da belirtiniz ve ilgili açıklamaları yapınız.<br />
İşten çıkarma davaları: işverenin (özel sektörde faaliyet gösteren) inisiyatifiyle (bir) istihdamın (istihdam<br />
sözleşmesinin) sona erdirilmesine ilişkin davalar. Bunlara sözgelimi bir disiplin prosedürü sonunda memurların<br />
işten çıkarılması dâhil değildir.<br />
Yağma, güç kullanarak ya da güç kullanma tehdidiyle bir kişiden malının alınmasıdır. Mümkünse yağmaya<br />
ilişkin rakamlara saldırganlık (kap kaç, silahlı hırsızlık vb.) dâhil edilmeli, fakat yankesicilik, haraca kesme ve<br />
şantajla para sızdırmayı hariç tutmalıdır (<strong>Avrupa</strong> Suç ve Ceza <strong>Adalet</strong>i Kaynak Kitabı’nın tanımına göre). Bu<br />
verilere teşebbüsler dâhil olmamalıdır. Yağmanın ilgili tek suç ya da davayı ilgilendiren ana suç olması halinde<br />
dava bu kapsamda değerlendirilmelidir.<br />
Kasten adam öldürme, bir kişinin kasıtlı olarak öldürülmesi olarak tanımlanır. Kasten adam öldürme rakamları<br />
mümkünse ölüme sebebiyet veren saldırı, ötenazi, bebek öldürme vakalarını içermelidir, ama intihara<br />
yardımcı olmayı hariç tutmalıdır (<strong>Avrupa</strong> Suç ve Ceza <strong>Adalet</strong>i Kaynak Kitabı’nın tanımına göre). Bu verilere<br />
teşebbüsler dâhil olmamalıdır. Kasten adam öldürmenin ilgili tek suç ya da davayı ilgilendiren ana suç olması<br />
halinde dava bu kapsamda değerlendirilmelidir.<br />
İşlemlerin ortalama uzunluğu birinci ve ikinci derece işlemlerini ilgilendirmektedir. Burada sadece nizalı<br />
davalar ele alınmalıdır.<br />
Eğer işlemlerin ortalama uzunluğu, dava açılma tarihinden itibaren hesaplanmıyorsa, lütfen hesaplama<br />
için başlangıç noktasını belirtiniz. Lütfen yargı kararı verilinceye kadar geçen süreyi hesaplayınız; icra prosedürünü<br />
dikkate almayınız.<br />
Soru 96<br />
İstenen bilgiler, üye ülkeler arasında boşanma prosedürleri ve özellikle de bazı ülkelerin mevzuatında öngörülen<br />
zorunlu süreler konusundaki farklılıkların dikkate alınmasını sağlayacaktır.<br />
Soru 97<br />
Mahkeme işlemlerinin uzunluğunun nasıl ölçüldüğü ve hangi yöntemlerin kullanıldığı hakkında açıklama<br />
yapılabilir.<br />
413
Soru 98<br />
Savcının rolü üye ülkeler arasında büyük farklılıklar göstermektedir. Bu yüzden kullanılan yaklaşım, ilgili<br />
görevleri seçmek suretiyle cevaplanacak bir görevler listesinden oluşmaktadır, fakat bu liste tam kapsamlı bir<br />
liste değildir. Bu nedenle, bu görevler hakkında ek ayrıntılar verebilirsiniz.<br />
Soru 99<br />
Bazı üye ülkelerde hukuk davalarında savcıya çocukların ya da velayet altındaki kişilerin çıkarlarının korunması<br />
gibi görevler verilebilir. İdari meselelerde savcı sözgelimi ülkeye ya da ülke organlarının birine karşı<br />
çocukların çıkarlarını temsil edebilir.<br />
Bu husus, <strong>Avrupa</strong> Savcıları Danışma Konseyi (CCPE), “Savcılık hizmetlerinin ceza hukuku alanı dışındaki<br />
rolü” hakkında 3 sayılı Görüşünde (2008) ele alınmıştır (www.coe.int/ccje).<br />
Soru 100<br />
Bu soru ile, savcı tarafından ilk derecede ele alınan ceza davalarının sayısı hakkında bilgi edinilmesi amaçlanmaktadır.<br />
Davaların büyük bölümünü trafik davaları oluşturduğu için, lütfen bildirdiğiniz verilerin bu davaları<br />
içerip içermediğini belirtiniz.<br />
Devam ettirilmeyen davalar, savcının kabul ettiği ama mahkemeye sevk etmediği ve hakkında herhangi<br />
bir yaptırım ya da başka bir tedbirin alınmadığı davalar anlamına gelir. Davaların sayısı hakkında bilgi mevcut<br />
değilse, ilgili kişilerin sayısı (aynı dava birden fazla kişiyi ilgilendirebilir) cinsinden belirtilebilir. Lütfen (i) şüphelinin<br />
tespit edilememesi ya da (ii) suçun tespit edilememesi ya da spesifik bir hukuki durum (sözgelimi af)<br />
ya da (iii) hukuk sisteminin izin vermesi halinde yerinde görülmemesi yüzünden davanın işleme konmaması<br />
nedeniyle devam ettirilmeyen davaların sayısını belirtiniz.<br />
414<br />
Hâkim ve savcıların kariyeri<br />
101 – 113 arası sorular<br />
101 - 104 arası sorular sadece hâkimler, 105 - 108 arası sorular ise sadece savcılara ilişkindir. Eğer hâkimler<br />
ve savcılar aynı prosedüre göre işleme tabi tutulmuşsa lütfen bunu belirtiniz.<br />
109 – 112 arası sorular<br />
Bu sorular, hâkim ve savcıların görev süreleriyle ilgilidir. Bazı ülkelerde hâkimler ve savcılar için kariyer başlangıcında<br />
bir deneme süresi uygulanırken diğerlerinde bu uygulanmamaktadır.<br />
Belirsiz yetki süresi demek hâkim ve savcıların “ömür boyu” (resmi emeklilik yaşına kadar) atandığı ve<br />
(hâkim ya da savcı, en ağırı işten çıkarma olan ağır disiplin işlemleri/yaptırımlarına çarptırılmadıkça) görevinden<br />
alınamayacağı anlamına gelir. Bazı durumlarda hâkimler/savcılar, bir deneme süresinden sonra ömür<br />
boyu müddetle tayin olabilirler.<br />
114 – 117 arası sorular<br />
Bilgisayar teknolojisinin mahkemelerde ve savcılıklarda giderek artan şekilde kullanılması dikkate alınacak<br />
olursa, bilgi teknolojilerinin kullanımı konusunda hâkimlere, savcılara ve mahkeme personeline bu konuda<br />
özel bir eğitimin verilip verilmediğini bilmek önemlidir.<br />
Ülkelerden bu dört eğitim türü için bu eğitimin zorunlu olup olmadığını ve verilen eğitimin sıklığını (yıllık,<br />
düzenli (sözgelimi üç ayda bir) ya da ara sıra (zaman zaman kurs verilmesi)) belirtmeleri istenmiştir.<br />
117 nci sorunun yorum bölümünde <strong>Avrupa</strong> İnsan Hakları Sözleşmesi ve <strong>Avrupa</strong> İnsan Hakları Mahkemesinin<br />
hukuk doktrininin hâkimler ve savcıların eğitim müfredatında ağırlıklı olarak ele alınıp alınmadığı hakkında<br />
bilgi verilebilir.<br />
Soru 118<br />
Bu soru, kariyerinin başlangıcında tam zamanlı bir ilk derece profesyonel hâkiminin (kendi maaş ölçeğindeki<br />
başlangıç maaşı), tam zamanlı bir Yüksek Mahkeme ya da en üst derece mahkeme hâkiminin (kendi
maaş ölçeğindeki en yüksek yıllık maaş), kariyerinin başlangıcında tam zamanlı bir ilk derece savcısının (kendi<br />
maaş ölçeğindeki başlangıç maaşı) ve tam zamanlı Yüksek Mahkeme ya da en üst derece mahkeme savcısının<br />
(kendi maaş ölçeğindeki maksimum yıllık maaş) yıllık brüt maaşına ilişkindir. Eğer hâkimlere verilen primler<br />
gelirlerini büyük oranda artırıyorsa lütfen bunu belirtiniz ve mümkünse bu primlerin miktarını ya da bu primlerin<br />
hâkimlerin gelirlerindeki payını belirtiniz. Bu primler, 125 inci soruda bahsedilen primi (üretkenlik primi)<br />
içermemektedir.<br />
Brüt maaş, sosyal harcamalar ve vergiler ödenmeden önce hesaplanır.<br />
Net maaş, sosyal harcamalar (emeklilik programları gibi) ve vergiler (gelir kaynaklarından önceden ve otomatik<br />
olarak kesintisi yapılan ülkeler için; eğer durum bu değilse karşılaştırmalarda dikkate alınması için lütfen<br />
hâkimin bu “net” maaş üzerinden gelir vergisi ödemek zorunda olduğunu belirtiniz) düşüldükten sonra hesaplanır.<br />
Belli bir tutarın belirtilmesi mümkün değilse, lütfen yıllık minimum ve maksimum brüt ve net maaşı belirtiniz.<br />
Soru 119<br />
Bu soru ile görevlerinden dolayı hâkimlere ve savcılara sağlanması muhtemel avantajlar hakkında bilgi<br />
edinilmesi amaçlanmaktadır.<br />
121 – 124 arası sorular<br />
Öğretim, üniversitede öğretim üyesi olarak çalışmak, konferanslara katılmak, okullardaki eğitim faaliyetlerinde<br />
yer almak vb. anlamına gelir.<br />
Araştırma ve yayın, gazetelerde makale yayınlamak, hukuki normların hazırlanmasına katılmak vb. anlamına<br />
gelir.<br />
Kültürel görev, konser vermek, tiyatro oyunlarında rol almak, kendi resmettiği tabloları satmak vb. anlamına<br />
gelir.<br />
Eğer ülkenizde bu faaliyetleri kısmen ya da tamamen yerine getirme konusunda özellikle izin gerektiren<br />
kurallar varsa lütfen belirtiniz.<br />
Soru 125<br />
Bu soru, belli bir süre dâhilinde verilen kararların sayısı gibi kriterlere göre hâkimlere verilebilecek üretkenlik<br />
primine işaret etmektedir.<br />
Soru 126 ve 127<br />
Bu sorular disiplin işleminin başlatılmasından sorumlu merci ile disiplin davasında ceza vermekten sorumlu<br />
merciye ilişkindir.<br />
Soru 128 ve 129<br />
Bu soru tablo şeklinde düzenlenmiştir ve hâkimler ya da savcılar hakkında başlatılmış olan disiplin işlemlerinin<br />
sayısını ve hâkimler ya da savcılar aleyhine verilmiş yaptırımların sayısını araştırmaktadır. Bu iki rakam<br />
arasında büyük bir fark varsa lütfen bunun nedenini belirtiniz.<br />
İkinci sütunda meslek etiğinin ihlali (sözgelimi avukatlara ya da başka hâkimlere karşı yakışıksız davranışlar),<br />
mesleki yetersizlik (sözgelimi karar verme konusunda sistematik biçimde ağırdan alma), ceza gerektiren<br />
suç (özel ya da mesleki çerçevede işlenen ve yaptırıma tabi olan suç) ve hâkimler ya da savcılar tarafından<br />
işlenebilecek ve haklarında disiplin soruşturması açılmasını haklı gösterebilecek bazı hatalardır. Lütfen listeyi<br />
uygun şekilde doldurunuz. Aynı durum olası yaptırım türleri (kınama, görevden alma, işten çıkarma, para<br />
cezası, davadan el çektirme, başka bir konuma ya da daireye tayin, geçici maaş kesintisi) için de geçerlidir.<br />
Eğer söz konusu disiplin işlemi birden fazla hatadan dolayı başlatılmışsa, lütfen işlemi, yalnızca ana hatayı<br />
dikkate alarak bir kere sayınız.<br />
415
Durumunuza uygunsa özellikle Yolsuzluğa Karşı Ülkeler Grubu Koordinasyonu (GRECO) ve Uluslararası Şeffaflık<br />
Örgütü raporlarında altı çizilen hâkim ve savcıların karıştığı yolsuzluk davalarında başlatılan işlemler ve<br />
uygulanan yaptırımlar hakkında spesifik yorumlar belirtilebilir.<br />
416<br />
Avukatlar<br />
130 – 132 arası sorular<br />
Bu bölümde avukat, <strong>Avrupa</strong> Konseyi Bakanlar Komitesi tarafından kabul edilen avukatlık mesleğinin yerine<br />
getirilme özgürlüğü hakkındaki Rec2000(21) sayılı tavsiye kararında belirtilen tanıma uygundur: “Müvekkilleri<br />
adına savunma yapmaya ve hareket etmeye, avukatlık yapmaya, mahkeme huzuruna çıkmaya ve hukuki konularda<br />
müvekkillerine tavsiyelerde bulunmaya ve onları temsil etmeye ulusal yasalarca yetkili ve nitelikli kişi.”<br />
Bazı ülkeler bu tanıma göre ve hukuk müşavirlerini (mahkemede müvekkil temsil yetkisine sahip olmayan<br />
avukatlar) dikkate almaksızın avukatların sayısını kesin olarak tespit etmede güçlüklerle karşılaştıkları için,<br />
lütfen genel bir rakam veriniz ve bu rakamın hukuk müşavirlerini içerip içermediğini belirtiniz. Eğer her iki<br />
kategoriye ilişkin rakamlar varsa lütfen bunları belirtiniz. Mümkünse bu rakamın stajyerleri içerip içermediğini<br />
de açıklayınız.<br />
Soru 133<br />
Bu soru ile, dava türlerine göre müvekkillerini mahkeme huzurunda temsil etmeye yetkili kişiler hakkında<br />
bilgi edinilmesi ve/veya “avukatların temsil tekelinin” kapsamının ölçülmesi amaçlanmaktadır. Bazı ülkelerde<br />
avukat tarafından temsil ceza davalarında zorunlu iken diğer ülkelerde uygulama başka olabilir (sözgelimi bir<br />
aile üyesi tarafından temsil). Benzer bir ilke hukuk davalarında da geçerli olabilir. Bazı ülkelerde mali değeri<br />
düşük olan hukuk davalarında, mahkeme huzurunda savunma için avukat tutmak zorunlu olmayabilir.<br />
Bu sorunun cevabı ilk derece ya da ikinci derecenin dikkate alınmasına göre farklılık gösterebilir. Ülkenizdeki<br />
durumu dikkate alarak açıklayınız.<br />
Soru 134<br />
Bu soru ile, avukatlık mesleğinin örgütlenmesinin ne düzeyde olduğu (sözgelimi avukatların tescili, disiplin<br />
prosedürleri, mesleğin yürütme erki karşısında temsili) hakkında bilgi edinilmesi amaçlanmaktadır. Örgütlenme<br />
hem ulusal hem de bölgesel / yerel seviyelerde olabilir. Ülkenizde geçerli duruma göre bölgesel ya da yerel<br />
baroların sayısını belirtiniz.<br />
Soru 135<br />
Eğer spesifik bir eğitim ya da sınav (sözgelimi baro tarafından yapılan sınavda başarılı olmak) gerekli değilse,<br />
lütfen diploma ya da üniversite mezuniyeti gibi spesifik şartların olup olmadığını belirtiniz.<br />
Soru 136<br />
<strong>Avrupa</strong> ülkelerinde avukatlar için zorunlu sürekli eğitim mekanizmasının geliştirilmesi konusunda bir eğilim<br />
vardır. Bu soru ile bu eğilimin değerlendirilmesi amaçlanmaktadır.<br />
Soru 137<br />
Bazı hukuki alanlarda uzmanlaşma, avukatların bu özelliği “gayrimenkul hukukunda uzman avukat” gibi<br />
resmi ve açık şekilde kullanabilmeleri anlamına gelmektedir.<br />
Soru 138 ve 139<br />
Avukatların ücretlerinin belirlenmesine dair sistemler büyük farklılıklar gösterdiği ve ücret tespiti pek çok<br />
ülkede serbest bırakıldığı için, önceki değerlendirme dönemlerinde avukatların ücretlerinin tutarı hakkında<br />
ayrıntılı bilgi toplamak neredeyse imkânsız olmuştur.<br />
Bu yüzden, bu sorularla sadece bu ücretlerin nasıl tespit edildiği ve yararlanıcıların ücretlerin öngörülebilir<br />
tutarı (davayı açtığında talep edeceği tahmini ücret) hakkında önceden bilgiye sahip olup olmadığı hakkında<br />
bilgi toplanması amaçlanmaktadır.
Soru 140 ve 141<br />
Mahkemeler ya da diğer hukukçular gibi avukatların da /(ulusal, bölgesel ya da yerel) barolar tarafından<br />
geliştirilen kalite standartları kullanmaları söz konusu olabilmektedir. Eğer durum buysa lütfen kullanılan kalite<br />
standartlarını ve kriterleri belirtiniz.<br />
Soru 142<br />
Bu soru, davalarına bakmakla sorumlu avukatın performansından memnun olmayan yararlanıcıların yapacakları<br />
şikayetlere ilişkindir. Bu şikayetler sözgelimi işlemlerdeki gecikmeler, son başvuru tarihinin kaçırılması,<br />
mesleki sırların ihlali konularında olabilir. Uygun duruma göre lütfen belirtiniz.<br />
Lütfen duruma göre şikayetlerin teslim alınması ve değerlendirilmesi konusunda yetkili olan merciyi belirtiniz.<br />
Soru 143 - 145<br />
Bu soru, genel olarak sözgelimi diğer avukatlar ya da hâkimler tarafından başlatılan disiplin işlemlerine<br />
ilişkindir. Bu soru tablo şeklinde düzenlenmiştir ve avukatlar hakkında başlatılmış olan disiplin işlemlerinin<br />
sayısını ve avukatlara uygulanan yaptırımların sayısını araştırmaktadır. Bu iki rakam arasında büyük bir fark<br />
varsa lütfen bunun nedenini belirtiniz.<br />
Durumunuza uygunsa, lütfen ikinci sütunda bahsedilen disiplin işlemlerinin nedenlerine ve yaptırım türlerine<br />
ilişkin listeyi yorum alanında doldurunuz ya da değiştiriniz.<br />
Eğer söz konusu disiplin işlemi birkaç hatadan dolayı açılmışsa lütfen işlemi yalnızca ana hatayı dikkate<br />
alarak bir kere sayınız.<br />
Disiplin işlemleri bir meslek örgütünün (sözgelimi baroların), mahkemenin özel bir dairesinin, <strong>Adalet</strong> Bakanlığının<br />
ya da bunların birkaçının birden sorumluğunda olabilir.<br />
Alternatif Uyuşmazlık Çözümü Yöntemleri<br />
Arabuluculuk konusunda ortak bir tanım yapmak güçtür. Arabuluculuğun gelişimi bakımından ülkeler farklı<br />
seviyelerdedir.<br />
<strong>Avrupa</strong> Konseyi Bakanlar Komitesinin aldığı 2002(10) sayılı tavsiye kararında hukuk davalarında arabuluculuk<br />
şöyle tanımlanmaktadır: Tarafların nizalı konularda bir ya da birkaç arabulucunun yardımıyla bir anlaşmaya<br />
varmak üzere müzakere ettikleri bir uyuşmazlık çözümü süreci.<br />
<strong>Avrupa</strong> Konseyi Bakanlar Komitesinin aldığı (1999)19 sayılı tavsiye kararında ceza davalarında arabuluculuk<br />
şöyle tanımlanmaktadır: mağdur ile suçlunun özgür iradeleriyle ve üçüncü bir tarafın (arabulucu) yardımıyla<br />
suçtan kaynaklanan meselelerin çözümüne aktif bir şekilde katıldıkları süreç.<br />
Genel olarak bu bölümün amaçlarına yönelik olarak arabuluculuk, nizalı konularla ilgili çıkarı olmayan bir<br />
üçüncü tarafın, aralarındaki meseleleri çözüp anlaşmaya varmalarına yardımcı olmak üzere taraflar arasındaki<br />
tartışmayı kolaylaştırdığı bir adli süreç ya da adli bağlamda geliştirilmiş bir süreç (sözgelimi hâkim tarafından<br />
zorunlu tutulmuş) olarak kabul edilmelidir.<br />
Soru 146 ve 147<br />
Bu sorular, soru 144 için tablo şeklinde düzenlenmiştir ve her dava türü için özel arabuluculuk (sözgelimi,<br />
arabuluculuğun, yetkili arabulucular olan avukatlar ya da arabuluculuk konusunda uzmanlaşmış psikologlar<br />
tarafından yürütülmesi) yararlanma imkânlarını ve kamu merci tarafından (mahkeme harici bir kurum) yürütülen<br />
ya da mahkemeyle bağlantılı arabuluculuk vakalarını tespit etmeyi amaçlamaktadır. Bahsedilen son<br />
durumda, arabulucu bir mahkeme çalışanıdır (bu hâkim olabileceği gibi arabuluculuk davalarına bakmakla<br />
yetkilendirilen başka bir çalışan da olabilir).<br />
Bu sorunun amaçlarına yönelik olarak, “hukuk davalarına” aile hukuku davaları ve istihdam davaları dâhil<br />
değildir; çünkü bu davalar tablonun alt kısmındaki kendilerine ayrılmış satırlarda ele alınacaktır.<br />
417
418<br />
Soru 148<br />
Taraflar (yeterli mali imkânlara sahip olmamaları halinde) adli yardım imkânlarını kullanarak hukuki yardımdan<br />
istifade edebilecekleri gibi bazı ülkelerde arabuluculuk işlemlerini başlatmak için de adli yardımdan<br />
yararlanılabilir. Durum buysa lütfen belirtiniz.<br />
Soru 149<br />
Mümkünse (mahkeme ya da başka bir ulusal merci tarafından ya da bir STK tarafından yetkilendirilmiş)<br />
yetkili arabulucuların sayısını belirtiniz.<br />
Soru 150<br />
Bu soru temel olarak dava türlerine göre arabuluculuk prosedürleri hakkında kesin rakamların bulunduğu<br />
ülkelere yöneliktir. Eğer mevcut rakamlar soruyu tamamen cevaplamanıza imkân vermiyorsa ya da sözgelimi<br />
bu rakamlar hukuk davalarına ait kısmi rakamları karşılıyorsa (boşanma) lütfen bunu belirtiniz.<br />
Bu sorunun amacı, arabuluculuğun hangi alanlarda daha yaygın kullanıldığını ve başarılı bir prosedür olarak<br />
görülüp görülmediğini tespit etmektir.<br />
Bu sorunun amaçlarına yönelik olarak, “hukuk davalarına” aile hukuku davaları ve istihdam davaları dâhil<br />
değildir çünkü bu davalar alt kısımlarda özel olarak ele alınacaktır.<br />
Soru 151<br />
146 - 150 arası sorular, adli arabuluculukla (işlem kapsamında hâkimin müdahalesi öngörülüyorsa - özel bir<br />
arabuluculuk olsa bile) ilgili iken bu soru alternatif uyuşmazlık çözümünün diğer türlerine, özellikle de nizalı<br />
olmadığı için mahkemenin yetki çevresi dışına çıkarılmış olan davalara ilişkindir.<br />
Bu soru bazı üye ülkelerde adli olmayan kurumlar tarafından ele alınan dava türlerini (sözgelimi bazı İskandinav<br />
ülkelerinde Uzlaşma Kurulları tarafından ele alınan boşanma davaları ya da tahkimin kullanılması) tespit<br />
etmeyi amaçlamaktadır.<br />
Lütfen arabuluculuk dışındaki AUÇ yöntemlerinin kullanıldığı ana dava türlerini belirtiniz.<br />
Mahkeme kararlarının icrası<br />
<strong>Avrupa</strong> Konseyi Bakanlar Komitesinin mahkeme kararlarının icrası hakkındaki Rec(2003)17 sayılı tavsiye kararı<br />
uyarınca, icra memuru, kişinin ülkede çalışıp çalışmamasına bakmaksızın icra sürecini yürütmek üzere ülke<br />
tarafında yetkilendirilmiş kişi olarak tanımlamaktadır.<br />
Lütfen 152 - 163 arası soruların sadece hukuk davalarında (bu Form kapsamında ticari meseleler ve aile<br />
hukuku konularını da içerir) kararların icrasına ilişkin olduğunu unutmayınız.<br />
Sorular 152 ve 154<br />
Bazı ülkelerde icra memurları mahkemelerle bağlantılı olarak çalışmaktadırlar; bazılarında ise mahkemelerin<br />
dışında görevli devlet memurlarıdır; bazı ülkelerde ise (kamu görevleriyle görevlendirilmiş) özel sektör<br />
çalışanlarıdır.<br />
Soru 155<br />
Eğer infaz, hâkimin diret yetkisinde ise bu soru uygulanabilir olmayabilir.<br />
Soru 156<br />
Bu soru, icra memurluğunun örgütlenmesinin ne düzeyde olduğunu (sözgelimi icra memurlarının tescili,<br />
disiplin prosedürleri, mesleğin temsili) öğrenmeyi amaçlamaktadır. Hem ulusal hem de bölgesel / yerel seviyelerde<br />
örgütlenebilir. Eğer infaz, hâkimin doğrudan yetkisinde ise bu soru uygulanabilir olmayabilir.<br />
Soru 157 ve 158<br />
Bu sorular ile, icra ücretlerinin nasıl tespit edildiği ve yararlanıcıların yargı kararının icrası için icra memuruna<br />
ödemesi gerekli ücretlerin öngörülebilir tutarı hakkında önceden bilgiye sahip olup olmadığı hakkında bilgi<br />
toplanması amaçlanmaktadır. Eğer icra, hâkimin doğrudan yetkisinde ise bu sorular uygulanabilir olmayabilir.
Soru 159 - 160<br />
İcra memurlarına verilen görev kamu görevidir. Bu yüzden statüleri farklı da olsa icra memurlarının hangi<br />
merci tarafından denetlendiklerinin bilinmesi önemlidir. Ayrıca, icra memurluğunda belirli kalite kriterlerinin<br />
kullanılıp kullanılmadığını ve kullanılıyorsa hangilerinin kullanıldığını bilmek de önemlidir. Eğer icra, hâkimin<br />
doğrudan yetkisinde ise bu sorular uygulanabilir olmayabilir.<br />
Soru 163<br />
Özellikle kamu mercileri (ulusal, bölgesel ya da yerel merciler) aleyhine çıkan mahkeme kararlarının yerine<br />
getirilmesiyle bağlantılı olarak <strong>Avrupa</strong> İnsan Hakları Mahkemesinde açılan davaların sayısı dikkate alındığında,<br />
üye ülkelerdeki durumu daha iyi değerlendirmek açısından bunun ülkenizde önemli bir sorun olduğunu düşünüyorsanız,<br />
özellikle bu konuda yorumda bulunmanız ilginç olabilir.<br />
Soru 164<br />
Önceki değerlendirme çalışmalarında, cevap veren tüm ülkelerin mevzuatlarında yararlanıcılara icra memurları<br />
hakkında şikayette bulunma imkânları tanıdıkları görülmüştür. Cevaplarda bu şikayetlerin nedenleri<br />
konusunda daha ayrıntılı bilgi verilmeli ve icra memurlarına yönelik olarak düzenlenmiş herhangi bir kalite<br />
politikası olup olmadığı belirtilmelidir. Lütfen icra prosedürüne ilişkin yapılan şikayetlerin dört ana nedenini<br />
belirtiniz.<br />
Soru 165<br />
Lütfen duruma göre bu alanda ülkenizin geliştirmek istediği hususların ne olduğunu, durumu iyileştirmek<br />
için öngörülen ya da alınan tedbirlerinin ne olduğunu ve bu alanda karşılaşılan güçlükleri belirtiniz. Başka bir<br />
deyişle, lütfen icra prosedürleri konusunda ülkenizdeki durumu değerlendiriniz.<br />
Soru 166<br />
Bu soru, adli işlemlerin uzunluğunun ölçülmesinde kullanılabilecek ve sözgelimi kararın taraflara tebliğinden<br />
itibaren icra prosedürünün gün cinsinden uzunluğunu belirtmeyi mümkün kılacak bir istatistiksel sistemin<br />
kurulmasına ilişkindir. Bu alanda yeterli istatistiklere sahip olmanın güçlüklerinden biri de hukuk davalarında<br />
kararın icrasının kazanan tarafın isteğine bağlı olmasıdır.<br />
Soru 167<br />
Spesifik bir durum olarak görünen bu sorunun amacı, icra prosedürünün başlangıcı olan yargı kararının<br />
tebliği konusunda ülkeler arasında karşılaştırma yapmaktır.<br />
Soru 168 ve 169<br />
Bu sorular ile icra memurları hakkında başlatılmış olan disiplin işlemlerinin sayısı ile icra memurlarına uygulanan<br />
yaptırımların sayısı araştırılmaktadır. Bu iki rakam arasında büyük bir fark varsa lütfen bunun nedenini<br />
belirtiniz. Ülkenizdeki duruma uygunsa lütfen disiplin işlemlerinin nedenlerine ve yaptırım türlerine ilişkin<br />
listeyi doldurunuz ya da değiştiriniz (yorum kısmında).<br />
Eğer söz konusu disiplin işlemi birkaç hatadan dolayı açılmışsa lütfen işlemi yalnızca ana hatayı dikkate<br />
alarak bir kere sayınız.<br />
Belirtilen toplam sayı, çeşitli yaptırım türleri uyarınca belirtilen sayıların toplamı olmalıdır.<br />
Soru 170 ve 171<br />
Ceza hukuku konularında yargı kararlarının infazıyla ilgili sadece birkaç soru Forma dâhil edilmiştir. Bunlar<br />
da doğrudan mahkeme sisteminin işleyişiyle ilgili konulara yönelik sorulardır. Bu konu, <strong>Avrupa</strong> Konseyinin<br />
diğer mekanizmaları çerçevesinde değerlendirilmektedir.<br />
419
Noterler<br />
172 – 176 arası sorular<br />
Noterlerin görevleri ve statüsü üye ülkeler arasında büyük farklılıklar sergilemektedir. Bu sorular sadece<br />
noterlerin yerine getirdikleri adli görevlere (sözgelimi dostane anlaşmaların yapılması vb.) ve bu görevleri<br />
yerine getirirken nasıl denetlendiklerine ilişkindir.<br />
Soru 173<br />
Bu soruda noterlerin özel sektör ya da kamu sektörü statüleri arasında ayrım yapılmasının yanısıra, noterlerin<br />
herhangi bir kamu sektörü bağlantısı olmaksızın tamamen özel sektör statüsünde olduğu ülkeler (birinci<br />
tercih) ile bir kamu merciinin (sözgelimi hâkim ya da savcı) denetimi altında kamu görev görevleri verilmiş özel<br />
sektör statüsünde olduğu (ikinci tercih) ülkeler arasında da ayrım yapılmaktadır. Lütfen sadece bir seçeneği<br />
tercih ediniz.<br />
Mahkeme tercümanları<br />
177 – 181 arası sorular<br />
Mahkeme tercümanları, mahkemenin resmi dilini anlama ve/veya konuşma becerisi olmayan mahkeme<br />
yararlanıcıları için hâkimle iletişim açısından önemli bir rol oynarlar. Bazı ülkelerde kalite kriterleri tanımlanmıştır<br />
ve tercümanlar akredite edilmiştir.<br />
Mahkeme tercümanlarının mahkeme işlemlerindeki rolünü daha iyi anlamak için dört genel soru sorulmuştur.<br />
Bazı sorular şu rapordan alınmıştır: Hertog E. ve van Gucht J. (2008), Status Quaestionis: questionnaire<br />
on the provision of legal interpreting and translation in the EU (AB’de hukuk çevirisi ve tercümanlığının<br />
sağlanması, Intersentia, Antwerp, Oxford, Portland).<br />
Öngörülen reformlar<br />
Soru 182<br />
Genel bir sonuç olarak bu açık uçlu soru, cevap veren ülkelerdeki duruma ilişkin genel ya da daha spesifik<br />
yorumların yapılmasına ve adaletin kalite ve etkinliğinin iyileştirilmesine yönelik reformların belirtilmesine<br />
imkân vermektedir. Bu reformlar hazırlık aşamasında veya şu an için sadece öngörülmekte olabilir; bu hususların<br />
açıklanması ilgi çekici olacaktır.<br />
Özellikle bu reformların kapsamlı mı olduğu, usul yasaları, hukuki, cezai ya da idari konulara mı ilişkin olduğu<br />
ya da mahkeme sisteminin ya da hukuki mesleklerin örgütlenmesi ya da başka konular hakkında mı olduğu<br />
belirtilebilir.<br />
Bu soruya cevap vermek zorunlu olmamakla birlikte, ulusal uzmanlardan gelecek somut tavsiyeler CEPEJ’in<br />
gelecekteki çalışmaları açısından son derece yararlı olabilir.<br />
420
<strong>Adalet</strong>in Etkililiği <strong>Avrupa</strong> Komisyonu (CEPEJ) raporunun, 45 <strong>Avrupa</strong> Konseyi<br />
üye ülkesinin adlî sistemlerinin işleyişini değerlendiren bu yeni basımı, 2002<br />
yılından bu yana sürdürülen süreç ile uyumlu kalmaya devam etmektedir.<br />
Çalışma, geniş bir yelpazedeki nitel ve nicel adlî verilerin toplanmasına ve<br />
işlenmesine dayanan, kendini ispatlamış bir yönteme dayanmaktadır. Bu<br />
benzersiz çalışma, her şeyden önce, adaletin kalitesini ve etkililiğini geliştirmeyi<br />
amaçlamış bir kamu politikası aracı olarak tasarlanmıştır. CEPEJ’in amacı;<br />
anlamak, analiz etmek, yenileştirmek ve geliştirmek amacıyla bilgiye sahip<br />
olmaktır. Bu rapor; <strong>Avrupa</strong>’da adaletin işleyişi ile ilgilenenleri olduğu kadar,<br />
politika belirleyicileri, uygulamacıları ve araştırmacıları da hedeflemektedir.<br />
T.C.<br />
T.C.<br />
ADALET BAKANLIĞI<br />
STRATEJİ GELİŞTİRME BAŞKANLIĞI<br />
www.coe.int<br />
www.sgb.adalet.gov.tr<br />
<strong>Avrupa</strong> Konseyi’nin neredeyse tüm <strong>Avrupa</strong> kıtasını kaplayan 47 üye ülkesi bulunmaktadır. Konsey,<br />
<strong>Avrupa</strong> İnsan Hakları Sözleşmesi ve bireylerin korunmasına yönelik diğer referans belgelerde yer<br />
alan ortak demokratik ve hukuksal ilke ve değerleri geliştirmeyi amaçlamaktadır. Kurulduğu<br />
1949 yılından bu yana, İkinci Dünya Savaşının ardından, <strong>Avrupa</strong> Konseyi, uzlaşının sembolü<br />
olmuştur.<br />
ISBN 978-975-7978-37-4
Change language