ÜNİTE 9 Madenler ve Enerji Kaynakları - Anadolu Üniversitesi

MADENLER VE ENERJİ KAYNAKLARI 153
1. Giriş
Yerkabuğunun içinde kayaçların bileşiminde yer alan mineral toplulukları olarak
adlandırılan madenler büyük ölçüde yerin jeolojik yapısına, o yapının oluşum zamanına
ve yaşına bağlıdır. Bu bakımdan madenler metalik madenler (krom, demir,
civa, uranyum, manganez, boksit, altın, çinko, alüminyum vb.) metal dışı madenler
(mermer, kaolin, dolomit, zımpara, lületaşı, asbest, kükürt, sodyum, sülfat, bor tuzları
ve süs taşları olan elmas, yakut ametist, opal vb.) ve yakıt madenleri (kömür,
petrol vb.) olmak üzere gruplara ayrılır. Madenler kullanım alanlarına göre de sanayi
hammaddesi olan madenler (metal ana sanayi, kimyasal sanayi ve taş ve toprağa dayalı sanayi)
ve enerji kaynağı olan madenler olmak üzere ayrılabilir.
Türkiye çeşitli maden kaynakları bakımından zengindir. Bunun başlıca nedeni Alp
orojenik kuşakta yeralması nedeniyle gerek tektonik gerekse volkanik ve metamorfik
olaylara uğraması sonucu belli minerallerin bir araya gelerek toplanmasıdır.
Ülkemizin jeolojik yapısının bir eseri olan madenlerin çıkarım işlemi eskiçağa hatta
tarih öncesi döneme kadar iner. Bu nedenle madencilikle ilgili temel bilgiler diğer
ülkelere Anadolu'dan yayılmıştır. Ülkemizde madenler uzun yıllar modern yöntemlerle
yapılmamış ancak batı dünyasının 19. yy.da madenlere olan gereksiniminin
artması üzerine yabancı işletmeler kurulmuştur. Madenlerimizin bilimsel olarak
işletilmesi Cumhuriyet döneminde 1935 yılında M.T.A. (Maden Tetkik ve Arama)
Enstitüsünün kurulması ile başlamıştır.
Türkiye maden kaynakları bakımından zengin bir ülke olmakla birlikte bunların çıkartılıp
işletilmesi ve ekonomik açıdan bir değer ifade etmesi için rezerv miktarlarının
yeterli olması gerekir. Bu bakımdan, demir, bakır, manganez, kükürt, linyit, uranyum,
kurşun-çinko rezervleri ülke ihtiyacına yeterlidir. Buna karşılık taşkömürü, petrol doğalgaz
nikel ve volfram gibi madenlerin rezervleri yeterli değildir. Rezerv ve üretimi fazla
olan madenlerimiz ise krom, bor tuzları, tuz rezervleri ve mermer yataklarıdır. Bunlardan
özellikle krom ve bor mineralleri dünya çapında önemlidir.
Şimdi bu madenlerimizden ihracatımızdaki önemi bakımından coğrafi dağılış ve
üretimleri bakımından inceleyelim.
2. Sanayinin Hammaddesi Olan Madenler
2.1. Metal Ana Sanayinin Hammadesi Olan Madenler
2.1.1. Demir
Ağır sanayinin hammadesi olan demir her türlü inşaat (bina, demiryolu köprü, vb.)
makine ve teçhizatının üretiminde kullanılır. Magmatik, metamorfik ve tortul kö-
AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ