Açılım Sayı:27 Ekim/Kasım 2012 - Samsun Ticaret ve Sanayi Odası
Açılım Sayı:27 Ekim/Kasım 2012 - Samsun Ticaret ve Sanayi Odası
Açılım Sayı:27 Ekim/Kasım 2012 - Samsun Ticaret ve Sanayi Odası
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
TURİZM<br />
Seyyid Kudbiddin Mezarlığı <strong>Samsun</strong> İlkadım ilçesi,<br />
Kökçüoğlu mahallesinde yer almaktadır. Kentin<br />
Türk-İslâm tarihiyle paralellik arz eden defin süreci<br />
paleografik değerlendirmelerle gün ışığına çıkmaya<br />
başlamış olup, içeriğinde gerek mezarlığın <strong>ve</strong> külliyenin<br />
kuruluş tarihi gerekse yüzyıllar içinde kentte<br />
meydana gelip izler bırakan sosyal <strong>ve</strong> doğal olayların<br />
yansımalarını bulmak mümkündür. Külliyenin ilk<br />
kurucusu olan <strong>ve</strong> adını <strong>ve</strong>ren Şeyh Seyyid Kudbiddin<br />
büyük İslâm Alimi Abdülkadir Geylani'nin<br />
torunudur. Bölgeye geldiği 12’nci yüz yılda külliyesini<br />
kurduğu <strong>ve</strong> buradan İslâmiyet’i yayma çalışmalarını<br />
yürüttüğü bilinmektedir. Külliyenin orijinal<br />
yapılarının ahşap olması nedeniyle doğal afet <strong>ve</strong>ya<br />
yangınlar sonucu yok olduğu, mevcut Camii, Türbe<br />
<strong>ve</strong> Hazirenin ise yüzyıllar içinde değişime uğradığı<br />
anlaşılmaktadır. Seyyid Kudbiddin Mezarlığı ''<strong>Samsun</strong><br />
Mezar Taşları'' adıyla Türk Sanat Tarihindeki<br />
haklı yeri alabilecek zenginlikte olup, şu anki <strong>ve</strong>riler<br />
sadece yüzey <strong>ve</strong>rilerinden ibarettir. İleriki yıllarda<br />
gerçekleştirilebilecek bir mezarlık Kazı çalışması ile<br />
çok daha zengin bir ''Mezar Taşı / Kültür Mezarlık'' olgusunu <strong>Samsun</strong>a<br />
kazandırmak mümkündür.<br />
Ülkemiz dışındaki Müslüman ülkelerde pek rastlanmayan ancak eski<br />
çağlardan beri Türk geleneklerinde önemli bir yer tutan anıtsal ''Mezarlık''<br />
olgusu Göktürklerle birlikte ''Bark'' adı <strong>ve</strong>rilen ek binalarında ila<strong>ve</strong>siyle<br />
kompleksler (Külliye) haline dönüşmüş olup, '' Ev bark sahibi olmak, Evi<br />
barkı terk etmek '' gibi deyimlerle günlük hayatın içine de girmiş <strong>ve</strong> İslami<br />
gereklerle birleşerek ''Türk-İslam Mezar Kültürü'''nün oluşmasını<br />
sağlamıştır. Bir yerin değişen sahiplerinin kalıcı ''varlık'' belgeleri olan Mezar<br />
Taşları <strong>Samsun</strong> tarihi içinde büyük bir önem arz etmektedir. Tipik bir<br />
Türk-İslâm mezarlığı özelliğinde olan Seyyid Kudbiddin mezarlığı<br />
zamanın <strong>ve</strong> olayların getirdiği tüm tahribata rağmen hala mevcudiyetini<br />
korumaktadır. Mezarlıkta yaklaşık 700 yıl defin yapılmışken son 50 yıldır<br />
defin'e kapatılmış olup, barındırdığı <strong>ve</strong>rilerin istatistiki olarak<br />
Osmanlı dönemine ait motiflerle<br />
işlenen, o yılların sosyal <strong>ve</strong><br />
kültürel yaşantısını yansıtan<br />
Şaideler (Mezar Taşları).<br />
değerlendirilmesinden belirli tarihlerde ateşli hastalık<br />
ölümlerinin yoğunluk kazandığı, yine belirli zamanlarda<br />
farklı yerlerden göçler alındığı, meslek adları, yer<br />
adları, akrabalık ilişkileri, görev yapan devlet erkanı,<br />
şehitler, sonradan Müslüman olanlar gibi <strong>Samsun</strong>'da<br />
yaşanan sosyal olaylar hakkında bilgi edinilebilmektedir.<br />
Mezarlığa ait 19’uncu yüz yılda çekilmiş bir<br />
fotoğraftan taş üstünde taş kalmadığı görülebilmekte,<br />
bunda 18-19’uncu yüzyılda ülkenin içinde<br />
bulunduğu savaş durumu, şehrin bombalanması<br />
(1915 <strong>ve</strong>1922), yangınlar <strong>ve</strong> sellerin etkili olduğu bilinmektedir.<br />
Mezar taşlarının bir bölümünün İslâmi<br />
defin yönünü kaybetmiş olmasından büyük heyelanlar<br />
olduğu anlaşılmaktadır. Mezarlığın tahribinde<br />
doğal afetlerin büyük etkisi olup en son 1967 yılı<br />
selinin kentte büyük zarara neden olduğu il yıllıkları<br />
<strong>ve</strong> ekonomik raporlarından bilinmektedir.<br />
Seyyid Kudbiddin Mezarlığında Ölüm; Mezarlıkta<br />
Hicri 785 tarihinden itibaren defin olduğu, bu tarihin<br />
Seyyid Kudbiddin Külliyesi’nin kuruluş yıllarıyla<br />
paralellik gösterdiği, çeşitli nedenlerle yüzey altında<br />
kalmış olan mezar taşlarıyla bu tarihin daha erkene alınabileceği, toprak<br />
yüzeyinde yer yer yanık izleri görülmesinden 1860 yılında meydana gelen<br />
büyük <strong>Samsun</strong> yangınından etkilendiği, mezar taşlarının zarar gördüğü,<br />
bitki dokusunun yandığı, 1869 yılı kent yangınında evleri yanan halkın<br />
sağlam kalan eşyalarını mezarlık içinde muhafaza ettiği, 1910 yılında<br />
bölgede yeni bir yangın olduğu, en son yangının ise 2003 yılında yaşandığı<br />
müze arşivlerinden anlaşılmaktadır. 1915 yılında Rus savaş gemilerince<br />
dört kez topa tutulan <strong>ve</strong> büyük zarar gören <strong>Samsun</strong>'daki tahribattan Seyyid<br />
Kutbiddin mezarlığının da pay aldığı, 1922 yılında kentin Yunanlılarca<br />
bombalandığı, mezarlığın bu bombalama olaylarından çok etkilendiği<br />
küçük parçalara ayrılarak savrulmuş Mezar Taşı parçalarından<br />
anlaşılmaktadır. Külliye <strong>ve</strong> Hazirede elde edilen <strong>ve</strong>rilerden Anadolu’nun<br />
içinde bulunduğu siyasi <strong>ve</strong> sosyal durumun zamana göre <strong>Samsun</strong>'a<br />
yansımaları takip edilebilmektedir. Önemli seller ile savaş gibi afet <strong>ve</strong> olaylar<br />
sonrası ortaya çıkan ateşli hastalıklar sonucu oluşan can kaybı<br />
yoğunluğu ile aynı dönemlere tarihlenen mezar taşı kitabelerindeki ateşli<br />
hastalık ibarelerinin yoğunluğu örtüşmektedir. Bu duruma örnek olarak<br />
‘İl Yıllığı’ kayıtlarından 1915 <strong>ve</strong> 1925 yıllarında olduğu bilinen ateşli<br />
hastalık salgınında meydana gelen can kaybının Seyyid Kutbiddin<br />
Mezarlığına yansıması bu yıllardaki definlere ait mezar taşlarında rastlanan<br />
''Yaktı yandırdı vücudum / derde deva bulmadım'' <strong>ve</strong> benzeri ibareler<br />
şeklinde olup, örnek artırılabilir. İstatistiki <strong>ve</strong>rilerde sunabilen Seyyid Kudbiddin<br />
mezarlığı ile kent tarihi birbirinin ayrılmaz parçası olup kent sosyolojisi<br />
<strong>ve</strong> kültürü yönünden yazılı belge özelliği taşımaktadır.<br />
Seyyid Kudbiddin Mezarlığında Estetik; Roma, Selçuklu, İlhanlı, Mahalli<br />
Beylikler, Moğol istilası, Bizans <strong>ve</strong> Osmanlı dönemi siyasi gelişmeleri ile<br />
sosyo – kültürel olayların tarihi, edebi <strong>ve</strong> el sanatı üsluplarıyla yoğrulan<br />
mezar taşlarında; ölü gömme adetlerini İslâmi gereklerin yanısıra İslâm<br />
öncesi Türk, mahalli üsluplar ile dini akım motiflerinin şekillendirdiği<br />
izlenebilmektedir. Bozkır sanatının kendine özgü motifleri, uygur sanatının<br />
STSO AÇILIM<br />
72<br />
<strong>Ekim</strong> - Kasım <strong>2012</strong>
Change language