TURİZM Ölüm-Estetik <strong>ve</strong> Hoşgörü STSO AÇILIM 71 <strong>Ekim</strong> - Kasım <strong>2012</strong>
TURİZM Seyyid Kudbiddin Mezarlığı <strong>Samsun</strong> İlkadım ilçesi, Kökçüoğlu mahallesinde yer almaktadır. Kentin Türk-İslâm tarihiyle paralellik arz eden defin süreci paleografik değerlendirmelerle gün ışığına çıkmaya başlamış olup, içeriğinde gerek mezarlığın <strong>ve</strong> külliyenin kuruluş tarihi gerekse yüzyıllar içinde kentte meydana gelip izler bırakan sosyal <strong>ve</strong> doğal olayların yansımalarını bulmak mümkündür. Külliyenin ilk kurucusu olan <strong>ve</strong> adını <strong>ve</strong>ren Şeyh Seyyid Kudbiddin büyük İslâm Alimi Abdülkadir Geylani'nin torunudur. Bölgeye geldiği 12’nci yüz yılda külliyesini kurduğu <strong>ve</strong> buradan İslâmiyet’i yayma çalışmalarını yürüttüğü bilinmektedir. Külliyenin orijinal yapılarının ahşap olması nedeniyle doğal afet <strong>ve</strong>ya yangınlar sonucu yok olduğu, mevcut Camii, Türbe <strong>ve</strong> Hazirenin ise yüzyıllar içinde değişime uğradığı anlaşılmaktadır. Seyyid Kudbiddin Mezarlığı ''<strong>Samsun</strong> Mezar Taşları'' adıyla Türk Sanat Tarihindeki haklı yeri alabilecek zenginlikte olup, şu anki <strong>ve</strong>riler sadece yüzey <strong>ve</strong>rilerinden ibarettir. İleriki yıllarda gerçekleştirilebilecek bir mezarlık Kazı çalışması ile çok daha zengin bir ''Mezar Taşı / Kültür Mezarlık'' olgusunu <strong>Samsun</strong>a kazandırmak mümkündür. Ülkemiz dışındaki Müslüman ülkelerde pek rastlanmayan ancak eski çağlardan beri Türk geleneklerinde önemli bir yer tutan anıtsal ''Mezarlık'' olgusu Göktürklerle birlikte ''Bark'' adı <strong>ve</strong>rilen ek binalarında ila<strong>ve</strong>siyle kompleksler (Külliye) haline dönüşmüş olup, '' Ev bark sahibi olmak, Evi barkı terk etmek '' gibi deyimlerle günlük hayatın içine de girmiş <strong>ve</strong> İslami gereklerle birleşerek ''Türk-İslam Mezar Kültürü'''nün oluşmasını sağlamıştır. Bir yerin değişen sahiplerinin kalıcı ''varlık'' belgeleri olan Mezar Taşları <strong>Samsun</strong> tarihi içinde büyük bir önem arz etmektedir. Tipik bir Türk-İslâm mezarlığı özelliğinde olan Seyyid Kudbiddin mezarlığı zamanın <strong>ve</strong> olayların getirdiği tüm tahribata rağmen hala mevcudiyetini korumaktadır. Mezarlıkta yaklaşık 700 yıl defin yapılmışken son 50 yıldır defin'e kapatılmış olup, barındırdığı <strong>ve</strong>rilerin istatistiki olarak Osmanlı dönemine ait motiflerle işlenen, o yılların sosyal <strong>ve</strong> kültürel yaşantısını yansıtan Şaideler (Mezar Taşları). değerlendirilmesinden belirli tarihlerde ateşli hastalık ölümlerinin yoğunluk kazandığı, yine belirli zamanlarda farklı yerlerden göçler alındığı, meslek adları, yer adları, akrabalık ilişkileri, görev yapan devlet erkanı, şehitler, sonradan Müslüman olanlar gibi <strong>Samsun</strong>'da yaşanan sosyal olaylar hakkında bilgi edinilebilmektedir. Mezarlığa ait 19’uncu yüz yılda çekilmiş bir fotoğraftan taş üstünde taş kalmadığı görülebilmekte, bunda 18-19’uncu yüzyılda ülkenin içinde bulunduğu savaş durumu, şehrin bombalanması (1915 <strong>ve</strong>1922), yangınlar <strong>ve</strong> sellerin etkili olduğu bilinmektedir. Mezar taşlarının bir bölümünün İslâmi defin yönünü kaybetmiş olmasından büyük heyelanlar olduğu anlaşılmaktadır. Mezarlığın tahribinde doğal afetlerin büyük etkisi olup en son 1967 yılı selinin kentte büyük zarara neden olduğu il yıllıkları <strong>ve</strong> ekonomik raporlarından bilinmektedir. Seyyid Kudbiddin Mezarlığında Ölüm; Mezarlıkta Hicri 785 tarihinden itibaren defin olduğu, bu tarihin Seyyid Kudbiddin Külliyesi’nin kuruluş yıllarıyla paralellik gösterdiği, çeşitli nedenlerle yüzey altında kalmış olan mezar taşlarıyla bu tarihin daha erkene alınabileceği, toprak yüzeyinde yer yer yanık izleri görülmesinden 1860 yılında meydana gelen büyük <strong>Samsun</strong> yangınından etkilendiği, mezar taşlarının zarar gördüğü, bitki dokusunun yandığı, 1869 yılı kent yangınında evleri yanan halkın sağlam kalan eşyalarını mezarlık içinde muhafaza ettiği, 1910 yılında bölgede yeni bir yangın olduğu, en son yangının ise 2003 yılında yaşandığı müze arşivlerinden anlaşılmaktadır. 1915 yılında Rus savaş gemilerince dört kez topa tutulan <strong>ve</strong> büyük zarar gören <strong>Samsun</strong>'daki tahribattan Seyyid Kutbiddin mezarlığının da pay aldığı, 1922 yılında kentin Yunanlılarca bombalandığı, mezarlığın bu bombalama olaylarından çok etkilendiği küçük parçalara ayrılarak savrulmuş Mezar Taşı parçalarından anlaşılmaktadır. Külliye <strong>ve</strong> Hazirede elde edilen <strong>ve</strong>rilerden Anadolu’nun içinde bulunduğu siyasi <strong>ve</strong> sosyal durumun zamana göre <strong>Samsun</strong>'a yansımaları takip edilebilmektedir. Önemli seller ile savaş gibi afet <strong>ve</strong> olaylar sonrası ortaya çıkan ateşli hastalıklar sonucu oluşan can kaybı yoğunluğu ile aynı dönemlere tarihlenen mezar taşı kitabelerindeki ateşli hastalık ibarelerinin yoğunluğu örtüşmektedir. Bu duruma örnek olarak ‘İl Yıllığı’ kayıtlarından 1915 <strong>ve</strong> 1925 yıllarında olduğu bilinen ateşli hastalık salgınında meydana gelen can kaybının Seyyid Kutbiddin Mezarlığına yansıması bu yıllardaki definlere ait mezar taşlarında rastlanan ''Yaktı yandırdı vücudum / derde deva bulmadım'' <strong>ve</strong> benzeri ibareler şeklinde olup, örnek artırılabilir. İstatistiki <strong>ve</strong>rilerde sunabilen Seyyid Kudbiddin mezarlığı ile kent tarihi birbirinin ayrılmaz parçası olup kent sosyolojisi <strong>ve</strong> kültürü yönünden yazılı belge özelliği taşımaktadır. Seyyid Kudbiddin Mezarlığında Estetik; Roma, Selçuklu, İlhanlı, Mahalli Beylikler, Moğol istilası, Bizans <strong>ve</strong> Osmanlı dönemi siyasi gelişmeleri ile sosyo – kültürel olayların tarihi, edebi <strong>ve</strong> el sanatı üsluplarıyla yoğrulan mezar taşlarında; ölü gömme adetlerini İslâmi gereklerin yanısıra İslâm öncesi Türk, mahalli üsluplar ile dini akım motiflerinin şekillendirdiği izlenebilmektedir. Bozkır sanatının kendine özgü motifleri, uygur sanatının STSO AÇILIM 72 <strong>Ekim</strong> - Kasım <strong>2012</strong>
Change language