Dinamik kontrastlı MR görüntülemenin eksternal ışın ...

Diagn Interv Radiol 2011; 17:38–43
© Türk Radyoloji Derneği 2011
Bu makale Diagnostic and Interventional Radiology’de yer alan İngilizce makalenin
Türkçesi olup kaynak gösterme ve dizinleme amacı ile kullanılamaz.
ABDOMEN RADYOLOJİSİ
ARAŞTIRMA YAZISI
The value of dynamic contrast-enhanced MRI in the detection of recurrent prostate cancer after
external beam radiotherapy: correlation with transrectal ultrasound and pathological findings
Dinamik kontrastlı MR görüntülemenin eksternal ışın
radyoterapisinden sonra nüks eden prostat kanserinin
saptanmasındaki değeri: transrektal ultrason ve patolojik bulgularla
korelasyon
Taylan Kara, Deniz Akata, Fadıl Akyol, Muşturay Karçaaltıncaba, Mustafa Özmen
AMAÇ
Eksternal ışın radyoterapisi (EBRT) gören prostat kanserli hastaların
takibinde dinamik kontrastlı (DCE) T1 ve T2 ağırlıklı
manyetik rezonans (MR) görüntülerinin etkinliğinin değerlendirilmesi
ve bu bulguların patoloji ve transrektal ultrasonografi
(TRUS) bulguları ile karşılaştırılması.
GEREÇ VE YÖNTEM
Geriye dönük bu çalışmada eksternal ışın tedavisi gören prostat
kanserli 20 hastanın MR bulguları tümör nüksü açısından
değerlendirilmiştir. MR bulguları TRUS ve patoloji bulguları ile
karşılaştırımıştır.
BULGULAR
EBRT görmüş hastalarda tümör nüksünün saptanmasında
transrektal ultrasonografinin duyarlığı ve özgüllüğü sırasıyla
%53.3 ve %60 olarak saptanmıştır. Aynı hasta grubunda T2
ağırlıklı MR görüntülemenin duyarlığı ve özgüllüğü sırasıyla
%86 ve %100 olarak belirlenmiştir. En çarpıcı bulgu olarak
prostat kanseri nükslerinin tanısında DCE T1 ağırlıklı MR görüntülemenin
duyarlığı ve özgüllüğü sırasıyla %93 ve %100
şeklinde bulunmuştur. DCE T1 ağırlıklı görüntülerin nükslerin
saptanmasındaki doğruluk oranı T2 ağırlıklı görüntülerle elde
edilenlerden anlamlı derecede yüksektir.
SONUÇ
Bu tür hastaların takibinde beraberinde bir başka görüntüleme
yöntemi veya biyokimyasal inceleme olmaksızın tek başına
TRUS prostat kanser nükslerinin saptanması için yeterli
değildir. Dinamik kontrastlı T1 ağırlıklı MR görüntüleme EBRT
gören prostat kanserli hastaların takibinde nükslerin saptanmasında
tek başına MR görüntülemenin duyarlığını arttırır.
Dinamik kontrastlı T1 ağırlıklı MR görüntüleme prostat kanserli
hastalarda nükslerin değerlendirilmesinde rutin protokole
eklenmelidir.
Anah tar söz cük ler: • radyoterapi • manyetik rezonans
görüntüleme • prostatik neoplazmlar • transrektal
ultrasonografi
Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi, Radyoloji (T.K.
taylankara@gmail.com, D.A., M.K., M.Ö.) ve Radyasyon Onkolojisi
(F.A.) Anabilim Dalları, Ankara.
Gelişi 26 Eylül 2009; revizyon isteği 17 Ekim 2009; revizyon gelişi 28 Ekim
2009; kabulü 29 Ekim 2009.
E-yayın tarihi: 12 Ağustos 2010
DOI 10.4261/1305-3825.DIR.3079-09.1
Manyetik rezonans (MR) görüntüleme prostat kanserli hastalarda
öncelikle evreleme amacıyla kullanılır. Kanser tedavisinden
sonra takip sürecinde nükslerin belirlenmesi için serum prostat
özgün antijen (PSA) düzeyleri, transrektal ultrasonografi (TRUS), bilgisayarlı
tomografi (BT), MR görüntüleme ve biyopsi analizlerinden yararlanılır.
Ne yazık ki, eksternal ışın radyoterapisi (EBRT) görmüş prostat kanserli
hastalarda tümör nüksü tanısı koymak için tam anlamıyla güvenilir
bir yöntem yoktur (1).
Prostat kanserli hastalarda tümör nüksünün belirlenmesinde TRUS ve
MR görüntülemenin etkinlik ve doğruluğunun incelenmesi, bu hastalara
doğru yaklaşımda bulunulması ve gereksiz invaziv işlemlerden kaçınılması
açısından yaşamsal önem taşımaktadır. Yeni tanı konmuş prostat
kanserli hastaların yaklaşık %30’unda ilk tedavi yaklaşımı olarak eksternal
ışın radyoterapisi uygulanmaktadır (2, 3). EBRT sonrası beş yıl içinde
PSA düzeylerinde yükselme ile kendini belli eden nüks düşük ve yüksek
riskli hastalarda sırasıyla %15 ve %67 olarak belirlenmiştir (4).
Bu çalışmanın amacı eksternal ışın radyoterapisi (EBRT) gören prostat
kanserli hastaların takibinde dinamik kontrastlı (DCE) T1 ve T2 ağırlıklı
manyetik rezonans (MR) görüntülerinin etkinliğinin değerlendirilmesi
ve bu bulguların patoloji ve transrektal ultrasonografi (TRUS) bulguları
ile karşılaştırılmasıdır.
Gereç ve yöntem
Geriye dönük bu çalışmada biyopsi sonucu prostat kanseri tanısı konan
ve EBRT ile tedavi edilen 172 hasta değerlendirmeye alınmıştır.
Çalışmaya alınan tüm hastalar radyoterapilerini tamamlamış (en az
7368-cGy izomerkez doz EBRT), radyoterapiden 18 ay sonra ve çalışmadan
önceki bir ay içinde biyopsi, TRUS ve MR görüntüleme ile kontrol
edilmiştir. Prostat ameliyatı geçiren, bir aydan daha uzun süre önce biyopsi
ve MR görüntüleme yapılan ve MR görüntülemesi kontrastlı olmayan
hastalar çalışmanın dışında tutulmuştur. Başlangıçta değerlendirmeye
alınan 172 hastadan 20’si tüm kriterleri karşıladığından çalışmaya
dahil edilmiştir.
Hastalar yana yatar pozisyonda iken 6.5 MHz endokaviter dönüştürücü
ile TRUS incelemesine tabi tutulmuştur (Antares, Siemens, Erlangen,
Almanya). İşlem genitoüriner radyoloji alanında 10 yıldan uzun süre
deneyimli iki radyolog tarafından gerçekleştirilmiştir. Hastaların hepsi
daha önce prostat kanseri tanısı konması aşamasında TRUS incelemesinden
geçmiştir. Hastalar EBRT almadan önce ve sonraki görüntüler
MagicView (Siemens) çalışma istasyonuna kaydedilmiştir.
MR görüntüleri pelvik aralıklı sıralı sarmalı bulunan 1.5 T bir tarayıcı
(Symphony, Siemens, Erlangen, Almanya) ile gerçekleştirilmiştir.
Görüntü elde etme parametreleri şu şekilde olmuştur: T2 ağırlıklı turbo
spin eko (TSE) sagittal, transvers ve koronal görüntüler (tekrarlama
38

a
b
Şekil 1. a, b. Tümör nüksü bulunmayan prostat bezi. Aksiyal T2 ağırlıklı MR görüntüsünde (a) nüks bir nodül barındırdığı düşünülen heterojen
periferik zon (oklar) görülmektedir. Dinamik kontrastlı T1 ağırlıklı MR görüntüsünde (b) arteryal fazda kontrastlanma yoktur (oklar). Biyopsi
tümör nüksü açısından negatiftir. R, rektum; C, santral zon.
hastanın tamamında biyopsi sonucu
tümör varlığı doğrulanmış, negatif olarak
yorumlanan beş hastada da patolojik
incelemede tümör bulunmamıştır.
Dinamik kontrastlı T1 ağırlıklı görüntüde
şüpheli pozitif olarak sınıflandırılan
tek hastada ise biyopsi sonucu
pozitif gelmiştir. Dinamik kontrastlı T1
ağırlıklı görüntülerin nükslerin saptanmasındaki
doğruluk oranı T2 ağırlıklı
görüntülerden anlamlı derecede yüksektir
(ki-kare; p=0.002).
TRUS ile 20 hastanın 10’u kanser
nüksü açısından pozitif, 10’u negatif
olarak sınıflandırılmıştır (Şek. 3). TRUS
ile kanser nüksü açısından pozitif olarak
sınıflandırılan 10 hastanın sekizinde
tanı patolojik inceleme ile doğrulanmıştır.
İki olguda patoloji sonucu
negatif olarak raporlanmıştır. TRUS ile
kanser nüksü açısından negatif şeklinde
sınıflandırılan 10 hastanın yalnızca
üçü patolojik incelemeyle doğrulansüresi/eko
süresi, TR/TE, 4110/99 ms;
4 mm kesit kalınlığı; 0.4 mm kesitler
arası boşluk; matriks, 392x512; görme
alanı, FOV, 240x240); T1 ağırlıklı
transvers görüntüler (TR/TE, 480/5.2
ms) ve yağ baskılı T2 ağırlıklı görüntüler.
İntravenöz olarak 2 mL/s hızında
20 mL gadopentetate dimeglumine
(Dotarem, Guerbet, Roissy, Fransa) verildikten
sonra dört set ardışık DCE görüntüsü
(VIBE) alınmıştır (4 mm kesit
kalınlığı; kesitler arası boşluk yok; TR/
TE, 6.4/3.1 ms; dinamik tarama başına
15 s süre; matriks, 128x114; FOV,
180x180).
MR incelemelerinin tamamı biri genitoüriner
radyoloji konusunda 10
yıl deneyimli iki radyolog tarafından
Centricity RA 600 (GE medical Systems,
Milwaukee, Wisconsin, ABD) bağımsız
çalışma istasyonunda değerlendirilmiştir.
Radyologlar önce sagittal, transvers
ve koronal düzlemlerde elde edilen
T2 ağırlıklı görüntüleri incelemiştir.
Kontrastlı çalışmanın T2 ağırlıklı görüntülerden
bağımsız olarak değerlendirilmesi
için DCE T1 ağırlıklı görüntüler
bir hafta sonra değerlendirilmiştir.
Görüntüler lezyonların belirginliğine
göre değerlendirilmiş ve şu şekilde
sınıflandırılmıştır: pozitif, radyolog
nodüler bir lezyon bulunduğuna emindir;
şüpheli pozitif, lezyon radyoterapiye
bağlı değişiklikler nedeniyle çevre
dokudan kesin olarak ayırt edilememektedir;
ve negatif, lezyon gözlenmemiştir.
İstatistiksel analiz için şüpheli
pozitif şeklinde değerlendirilen olgular
da negatif olarak sınıflandırılmıştır.
Ek olarak MR görüntüleme bulguları
TRUS ve patolojik analiz sonuçları ile
karşılaştırılmıştır.
Bulgular
Hastaların ortalama yaşı 65.3 (48-78)
olarak hesaplanmıştır. T2 ağırlıklı ve
dinamik kontrastlı T1 ağırlıklı görüntülerin
lezyon belirleme kapasiteleri
Tablo 1’de gösterilmiştir. Biyopsiler
13 hastada nodüler lezyonlar için pozitif,
dört hastada negatiftir. T2 ağırlıklı
görüntüde şüpheli pozitif şeklinde
yorumlanan bir hastanın biyopsisi
negatif gelmiştir (Şek. 1). T2 ağırlıklı
görüntüleri şüpheli pozitif olarak sınıflandırılan
iki olgunun biyopsi analizi
tümör varlığını doğrulamıştır. Aksiyal
plandaki dinamik kontrastlı T1 ağırlıklı
görüntülere göre 20 hastanın 14’ü
pozitif, biri şüpheli pozitif, beşi negatif
olarak sınıflandırılmıştır (Şek. 2).
Dinamik kontrastlı T1 ağırlıklı görüntülerde
pozitif olarak yorumlanan 14
Tablo 1. Tümör nükslerinin belirlenmesinde T2 ağırlıklı MR görüntüleme, dinamik
kontrastlı T1 ağırlıklı MR görüntüleme ve biyopsi analizinin etkinliklerinin karşılaştırılması
T2 ağırlıklı MR görüntüleme Pozitif biyopsi Negatif biyopsi
Pozitif 13 0
Şüpheli pozitif 2 1
Negatif 0 4
Dinamik kontrastlı T1 ağırlıklı MR görüntüleme
Pozitif 14 0
Şüpheli pozitif 1 0
Negatif 0 5
Cilt 17 • Sayı 1
Eksternal ışın radyoterapisinden sonra nüks eden prostat kanserinin saptanmasında MR görüntüleme • 39

a
b
Şekil 2. a–c. Patolojik olarak ispatlanmış
prostat tümörü nüksü. Aksiyal T2 ağırlıklı MR
görüntüsünde (a) periferik zonun sağ tarafında
hipointens tümöral alan (oklar) görülmektedir.
Dinamik kontrastlı T1 ağırlıklı MR görüntüsünün
arteryal (b) ve geç arteryal fazında (c) patolojik
kontrastlanma görülmektedir (oklar). R, rektum;
C, santral zon.
mıştır (Tablo 2). TRUS, T2 ağırlıklı MR
görüntüleme ve dinamik kontrastlı T1
ağırlıklı MR görüntülemenin duyarlığı,
özgünlüğü, ön belirleyici değeri ve
doğruluğu Tablo 3’te sunulmuştur.
c
Tablo 2. Tümör nükslerinin belirlenmesinde TRUS ve biyopsi analizinin karşılaştırılması
Pozitif biyopsi
40 • Mart 2011 • Diagnostic and Interventional Radiology
Negatif biyopsi
Pozitif TRUS 8 2
Negatif TRUS 7 3
Tablo 3. TRUS, T2 ağırlıklı MR görüntüleme ve dinamik kontrastlı T1 ağırlıklı MR
görüntülemenin duyarlığı, özgünlüğü, ön belirleyici değeri ve doğruluğu
TRUS T2 ağırlıklı MR Dinamik kontrastlı
T1 ağırlıklı MR
Duyarlık 53.3% 86.7% 93.3%
Özgünlük 60% 100% 100%
Pozitif ön belirleyici değer 80% 100% 100%
Negatif ön belirleyici değer 30% 71% 83.3%
Doğruluk 55% 90% 95%
Tartışma
Çalışmamızda patolojik inceleme ile
doğrulanan 15 tümör nüksü olgusundan
yalnızca sekizi TRUS ile gösterilebilmiştir.
Duyarlığı %53.3, özgüllüğü
%60 ve doğruluğu %55 düzeyinde olan
TRUS, EBRT tedavisi görmüş prostat
kanserli hastaların takiplerinde tümör
nüksünü göstermede ancak sınırlı değere
sahiptir. Beyersdorff ve arkadaşları
rektal tuşe, TRUS ve MR görüntülemeyi
karşılaştırmış ve MR görüntülemenin
prostat kanserlerini saptamadaki duyarlığının
(%83) rektal tuşe (%67) ve
transrektal ultrasonografiden (%57)
yüksek olduğunu bulmuşlardır (5).
Hricak ve arkadaşları MR görüntülemenin
prostat kanserinin saptanmasında
transrektal ultrasonografiye göre daha
duyarlı, ancak daha az özgün olduğunu
bildirmiştir (6). Her ne kadar bu
çalışmalar EBRT ile tedavi edilen hastalarla
yürütülmemişse de, transrektal
ultrasonografinin EBRT sonrası kanser
nüksünün belirlenmesinde güvenilir
bir yöntem olmadığı pek çok çalışmada
gösterilmiştir (7-9). Diğer görüntüleme
ya da biyokimyasal analiz yöntemleri
yokken prostat kanserli hastalarda
Kara ve ark.

a
b
c
Şekil 3. a–c. Prostat kanseri için radyoterapi
gören bir hastanın 18 ay sonraki takip
transrektal ultrasonografisi (a) ve MR
görüntüleri (b, c). Aksiyal TRUS görüntüsünde
(a) santral ve periferik zonlar ayırt
edilememektedir (oklar). Aksiyal T2 ağırlıklı MR
görüntüsünde (b) periferik zonun tamamının
hipointens olduğu (oklar) görülmektedir. Bu
durum nüks açısından şüphe oluşturmaz,
ancak yaygın tümör infiltrasyonu ekarte
edilemez. Dinamik kontrastlı T1 ağırlıklı
MR görüntüsünde (c) periferik zonda
kontrastlanma yoktur (oklar). Biyopsi tümör
nüksü açısından negatiftir. R, rektum; C, santral
zon.
nükslerin belirlenmesinde TRUS bulgularına
güvenmek doğru bir yaklaşım
değildir (7).
Bu çalışmada MR görüntülemelerinde
pelvik aralıklı sıralı sarmal kullanılmıştır.
Önceki yayınlarda prostat
kanserli hastalarda MR görüntüleme
sırasında endorektal pelvik aralıklı sıralı
sarmal kullanılmasının anatomik detayları
ve ekstrakapsüler yayılımı daha
iyi ve daha özgün olarak gösterilmesini
sağladığı bildirilmiştir (10). Endorektal
sarmallar daha düşük gürültü düzeyinde
daha iyi sinyaller sağlamaktadır,
ancak pahalıdır ve hastaya rahatsızlık
vermektedir. Ayrıca EBRT görmüş prostat
kanserli hastalarda rektit, fistül ve
fibroz gibi komplikasyonlar daha sık
görüldüğünden, endorektal sarmalların
kullanımı bu hastalarda daha da
fazla sıkıntı yaratmaktadır.
Prostat kanseri T1 ağırlıklı görüntülerde
izointens veya hipointens, T2
ağırlıklı görüntülerde ise hipointens
lezyonlar şeklinde görülür. Alternatif
olarak, prostat kanseri T2 ağırlıklı görüntülerde
periferik zonda tekli, çoklu
ya da yaygın hipointens lezyonlar şeklinde
görülebilir (11); ancak T2 ağırlıklı
görüntülerde periferik zonda saptanan
hipointens lezyonlar kanser dışında kanama,
hiperplastik nodüller, inflamasyon
ya da radyasyon sonrası değişikliklere
bağlı da olabilir (12). Dolayısıyla
hipointens görünüm prostat kanserine
özgü değildir.
T2 ağırlıklı MR görüntülemenin
EBRT görmüş hastalarda prostat kanseri
nüksünü gösterme doğruluğu düşük
gibi görünmektedir (13, 14). Prostatik
atrofi gibi radyasyon sonrası gelişen
değişiklikler, yaygın ve düşük T2 sinyal
intensitesinin gelişmesi (Şek. 4 ve
5) ve normal zon anatomisinin ayırt
edilememesi T2 ağırlıklı MR görüntülemenin
doğruluk oranını düşürmektedir
(15). Radyoterapi görmüş prostat
kanserli 35 hastayı inceleyen Coakley
ve arkadaşları, biri dışında tümünde T2
sinyal yoğunluğunun azalmasına bağlı
olarak zon anatomisinin ayırt edilemediğini
bildirmiştir (16).
Biz dinamik kontrastlı T1 ağırlıklı
MR görüntülemenin nüksü belirlemedeki
doğruluk oranının T2 ağırlıklı
MR görüntülemeden anlamlı derecede
yüksek olduğunu saptadık (ki-kare,
p=0.002). Fütterer ve arkadaşları prostat
kanseri tanısı konmasında dinamik
kontrastlı T1 ağırlıklı MR görüntüleme
ile T2 ağırlıklı MR görüntüsünü karşılaştırmış,
DCE T1 ağırlıklı MR görüntülemenin
duyarlık ve özgünlüğünün
sırasıyla %69 ve %97, T2 ağırlıklı MR
görüntülemenin ise %60 ve %97 olduğunu
göstermişlerdir (17). DCE T1
ağırlıklı ve T2 ağırlıklı MR görüntülemeleri
arasındaki farklar istatistiksel
açıdan anlamlı değildir; ancak daha az
deneyimli bir radyolog tarafından DCE
T1 ağırlıklı MR görüntüleme ile tümör
tanısı konması açısından anlamlı bir
Cilt 17 • Sayı 1
Eksternal ışın radyoterapisinden sonra nüks eden prostat kanserinin saptanmasında MR görüntüleme • 41

a
b
Şekil 4. a, b. Patolojik olarak kanıtlanmış prostat tümörü. Aksiyal T2 ağırlıklı MR görüntüsünde (a) periferik zon radyoterapiye bağlı olarak
hipointenstir (oklar), ancak yaygın tümör infiltrasyonu ekarte edilemez. Dinamik kontrastlı T1 ağırlıklı MR görüntüsünde (b) periferik zon ve
kapsülde arteryal fazda kontrastlanma vardır (oklar). Bu durum yaygın tümöral infiltrasyonla uyumludur. R, rektum; C, santral zon.
a
b
Şekil 5. a, b. Patolojik olarak kanıtlanmış prostat tümörü. Aksiyal T2 ağırlıklı MR görüntüsünde (a) periferik zonda radyoterapi ya da kanser
nüksüne bağlı hipointens alanlar görülmektedir (oklar). Dinamik kontrastlı T1 ağırlıklı MR görüntüsünde (b) periferik zon ve kapsülde arteryal
fazda patolojik kontrastlanma vardır (oklar). R, rektum; C, santral zon.
fark vardır. Rouvière ve arkadaşları
EBRT görmüş prostat kanserli 22 hastada
DCE T1 ağırlıklı MR görüntülemenin
tümör nükslerini göstermedeki
yerini değerlendirmiştir (18). DCE T1
ağırlıklı MR görüntüleme T2 ağırlıklı
MR görüntülemeden daha duyarlı
iken, her iki yöntemin özgüllüğünün
benzer olduğunu bulmuşlardır; duyarlık
açısından yöntemler arasındaki fark
istatistiksel anlamlılık taşırken, özgüllük
açısından anlamlı değildir. Bizim
bulgularımız da dinamik kontrastlı
T1 ağırlıklı MR görüntülemenin EBRT
görmüş hastalarda tümör nükslerinin
gösterilmesinde yararlı olduğu yolundaki
yayınlarla uyumludur. Ancak bulgularımızın
daha fazla sayıda hasta ile
yapılacak çalışmalarla doğrulanması
gereklidir.
Prostat kanserli hastalarda MR görüntülemenin
tanısal performansını
arttırmak üzere başka bazı teknikler
uygulanmıştır. Bunlar arasında difüzyon
ağırlıklı görüntüleme ve manyetik
rezonans spektroskopisi sayılabilir. Işın
almış bir prostat T2 ağırlıklı görüntülerde
genellikle küçük ve tamamen hipointens
göründüğünden, anormal anatomiden
çok anormal metabolizmayı
gösteren MR spektroskopisinin lokal
tümör nüksü ve metabolik atrofinin
saptanması için daha iyi bir yöntem
olduğu gösterilmiştir (1). MR spektroskopisi
ile kolin+kreatin/sitrat oranının
artması temelinde tümörler normal bez
dokusundan ayrılır (19). Histopatoloji
bulguları ile MRS arasındaki bağlantının
incelendiği çalışmalarda MR spektroskopisinin
duyarlığının %29-89, özgüllüğünün
ise %62-95 arasında değiştiği,
duyarlığın Gleason skoruna bağlı
olduğu saptanmıştır (20). Örneğin,
Gleason skoru 6 olan olgularda MR
spektroskopinin tümör saptamadaki
duyarlığı %44’ten %56’ya, Gleason
skoru 8 ve yukarı olanlarda %89’a yükselmiştir
(21). Bizim hasta grubumuzda
MRS analizi için gerekli olan sitrat
ve kolin düzeyleri ışın tedavisinden
sonra ölçülemez düzeylere düşer (1).
Dahası, sitrat düzeylerinde düşme ve/
veya kolin düzeylerinde artma prostatın
değişik şekillerdeki strese (örneğin
42 • Mart 2011 • Diagnostic and Interventional Radiology
Kara ve ark.

kanser, inflamasyon, androjen yoksunluğu,
ışın tedavisi) verdiği yanıtlarda
sık görülen bir durumdur (19). Işın
tedavisi gören hastalarda spektral sitrat
zirveleri hızla ve zamanla ilerleyici
tarzda azalır. Bu durum tedavi edilmeyen
prostat bezlerinde görülmez. Bu
nedenle bu hastalarda tümör nüksünün
saptanması için sitrat düzeylerinin
ölçülmesi sınırlı kullanıma sahiptir
(22). EBRT sonrası görülen bu metabolik
değişiklikler MR spektroskopisinin
kanser nüksünün saptanması için kullanımını
kısıtlamaktadır.
Difüzyon ağırlıklı görüntüleme prostat
kanserinde gittikçe daha fazla kullanılmaya
başlanan umut veren bir
yöntemdir. Prostat kanserli hastalarda
normal bez yapısı bozularak yerini birleşmiş
kanser hücreleri ve fibrotik stromaya
bırakmaktadır. Bu değişiklikler
su makromoleküllerinin hareketini engelleyerek
difüzyonu sınırlamakta ve
görünür difüzyon katsayısında (ADC)
azalmaya yol açmaktadır. Prostat tümörleri
daha geniş ekstraselüler boşluk
ve interstisiyel sıvı nedeniyle normal
prostat dokusuna göre daha düşük
ADC değerlerine sahiptir (23). Bu özellik
prostat kanseri tanısında kullanılabilir.
Kanserli ve normal dokuların
ortalama ADC değerleri arasındaki
bu anlamlı farklılığa rağmen, bireysel
farklılıklar ADC ölçümlerinin prostat
kanserini saptama amacıyla kullanımını
sınırlayabilir (23, 24). Difüzyon
ağırlıklı görüntülemede difüzyon duyarlığı
görüntünün kontrastını kontrol
etmek için değiştirilebilir, ancak
prostat kanseri tanısı koyabilmek için
hangi b değerinin kullanılması gerektiğine
dair bir görüş birliği yoktur.
Yüksek b değerlerinde T2 relaksasyon
zamanının uzaması, yani T2 parlama
etkisi sonucu doku hiperintensitesi
azalarak difüzyon duyarlığı artar,
ancak kanserli ve normal dokuların
arasındaki mutlak sinyal yoğunluğu
farklılıkları azalabilir. Difüzyon ağırlıklı
görüntüleme halen klinik alanda
rutin kullanımda değildir, ancak gelecekte
endorektal MR görüntülemeye
önemli bir katkı faktörü haline gelmesi
beklenmektedir.
Sonuç olarak, EBRT görmüş prostat
kanserli hastaların takip sürecinde
kanser nükslerini saptamada diğer görüntüleme
yöntemleri veya biyokimyasal
incelemeler yapılmadan tek başına
TRUS kullanılması doğru bir yaklaşım
değildir. Buna karşın T2 ağırlıklı ve dinamik
kontrastlı T1 ağırlıklı MR görüntülemeleri
bu amaçla kullanım için uygun
yöntemlerdir. Dinamik kontrastlı
T1 ağırlıklı MR görüntüleme T2 ağırlıklı
görüntülemeden daha güvenilir bir
yöntemdir.
Kaynaklar
1. Coakley FV, Teh HS, Qayyum A, et al.
Endorectal MR imaging and MR spectroscopic
imaging for locally recurrent prostate
cancer after external beam radiation therapy:
preliminary experience. Radiology
2004; 233:441–448.
2. Stephenson RA, Stanford JL. Populationbased
prostate cancer trends in the United
States: patterns of the change in the era
of prostate-specific antigen. World J Urol
1997; 15:331–335.
3. Mettlin CJ, Murphy GP, McDonald CJ, et
al. The National Cancer Data Base Report
on increased use of brachytherapy for the
treatment of patients with prostate carcinoma
in the US. Cancer 1999; 86:1877–
1882.
4. D’Amico AV, Crook J, Beard CJ, DeWeese
TL, Hurwitz M, Kaplan I. Radiation therapy
for prostate cancer. In: Walsh PC, Retik AB,
Vaughan ED, et al. eds. Campbell’s urology.
8th ed. Philadelphia: Saunders, 2002;
3147–3170.
5. Beyersdorff D, Taupitz M, Winkelmann B,
et al. Patients with a history of elevated
prostate specific antigen levels and negative
transrectal US-guided quadrant or sextant
biopsy results: value of MR imaging.
Radiology 2002; 224:701–706.
6. Hricak H, White S, Vigneron D, et al.
Carcinoma of the prostate gland: MR imaging
with pelvic phased-array coils versus
integrated endorectal—pelvic phasedarray
coils. Radiology 1994; 193:703–709.
7. Crook J, Robertson S, Collin G, et al.
Clinical relevance of trans-rectal ultrasound,
biopsy, and serum prostate specific
antigen following external beam radiotherapy
for carcinoma of the Prostate. Int J
Radiat Oncol Biol Phys 1993; 27:31–37.
8. Nudell DM, Wefer AE, Hricak H, Carroll
PR. Imaging for recurrent prostate cancer.
Radiol Clin North Am 2000; 38:213–229.
9. Rifkin MD, Zerhouni EA, Gatsonis CA, et
al. Comparison of magnetic resonance
imaging and ultrasonography in staging
early prostate cancer: results of a multiinstitutional
cooperative trial. N Engl J
Med 1990; 323:621–626.
10. Fütterer JJ, Engelbrecht MR, Jager GJ, et al.
Prostate cancer: comparison of local staging
accuracy of pelvic phased-array coil
alone versus integrated endorectal-pelvic
phased-array coils. Local staging accuracy
of prostate cancer using endorectal coil MR
imaging. Eur Radiol 2007; 17:1055–1065.
11. Cheng D, Tempany CMC. MR imaging
of the prostate and bladder. Semin
Ultrasound CT MR 1998; 19:67–89.
12. Claus FG, Hricak H, Hattery RR.
Pretreatment evaluation of prostate cancer:
role of MR imaging and H MR spectroscopy.
Radiographics 2004; 24:167–180.
13. Westphalen AC, Kurhanewicz J, Cunha
MGR, et al. T2-weighted endorectal magnetic
resonance imaging of the prostate
cancer after external beam radiation therapy.
Int Braz J Urol 2009; 35:171–182.
14. Haider MA, Chung P, Sweet J, et al.
Dynamic contrast-enhanced magnetic resonance
imaging for localization of recurrent
prostate cancer after external beam
radiotherapy. Int J Radiat Oncol Biol Phys
2008; 70:425–430.
15. Rouvière O. MR assessment of recurrent
prostate cancer after radiation therapy.
Radiology 2007; 242:635–636.
16. Coakley FV, Hricak H, Wefer AE, et al.
Brachytherapy for prostate cancer: endorectal
MR imaging of local treatmentrelated
changes. Radiology 2001; 219:817–
821.
17. Fütterer JJ, Engelbrecht MR, Huisman HJ,
et al. Staging prostate cancer with dynamic
contrast-enhanced endorectal MR
imaging prior to radical prostatectomy: experienced
versus less experienced readers.
Radiology 2005; 237:541–549.
18. Rouvière O, Valette O, Grivolat S, et al.
Recurrent prostate cancer after external
beam radiotherapy: Value of contrastenhanced
dynamic MRI in localizing intraprostatic
tumor correlation with biopsy
findings. Urology 2004; 63 922–927.
19. Pucar D, Shukla-Dave A, Hricak H, et al.
Prostate cancer: correlation of MR imaging
and MR spectroscopy with pathologic findings
after radiation therapy—initial experience.
Radiology 2005; 236:545–553.
20. Turkbey B, Albert PS, Kurdziel K, Choyke
PL. Imaging localized prostate cancer: current
approaches and new developments.
AJR Am J Roentgenol 2009; 192:1471–
1480.
21. Zakian KL, Sircar K, Hricak H, et al.
Correlation of proton MR spectroscopic
imaging with Gleason score based on stepsection
pathologic analysis after radical
prostatectomy. Radiology 2005; 234:804–
814.
22. Kurhanewicz J, Swanson MG, Nelson SJ,
Vigneron DB. Combined magnetic resonance
imaging and spectroscopic imaging
approach to molecular imaging of prostate
cancer. J Magn Reson Imaging 2002;
16:451–463.
23. Sato C, Naganawa S, Nakamura T, et al.
Differentiation of noncancerous tissue
and cancer lesions by apparent diffusion
coefficient values in transition and peripheric
zones of the prostate. J Magn Reson
Imaging 2005; 21:258–262.
24. Hosseinzadeh K, Schwarz SD. Endorectal
diffusion-weighted imaging in prostate
cancer to differentiate malignant and benign
peripheric zone tissue. J Magn Reson
Imaging 2004; 20:654–661.
25. Hricak H, Choyke PL, Eberhardt SC, Leibel
SA, Scardino PT. Imaging prostate cancer:
a multidisciplinary perspective. Radiology
2007; 243:28–53.
Cilt 17 • Sayı 1
Eksternal ışın radyoterapisinden sonra nüks eden prostat kanserinin saptanmasında MR görüntüleme • 43