İçindekiler - Ahmediye Cemaati

Maneviyat
Minhac-ut Talibîn’den
Minhac-ut Talibîn (Arayanların Yolu ) adlı bu eser, Vadedilen Mesih ve Mehdi’nin II. Halifesi Hz. Mirza
Beşiruddin Mahmud Ahmed’in ra 27 Aralık 1925 yılında “Jalsa Salana” toplantısında yaptığı konuşmasıdır.
BÖLÜM 4
Son verdiğim tarif İmam Gazali’nin tarifidir.
Bana göre bu tarif biraz düzeltilmeye muhtaçtır.
Akıl ve şeriatın dışında, amel yapan
kudret sahibi olmalı ve iradesi de o yönde
olmalı. Bu şart yerine getirilemiyorsa çıkan
sonuç “ahlak-ı hasene” değildir. Örneğin birisi
uyukluyorken birisine para verirse, ama
uyanıkken sadaka ve hayrat yapmazsa “ahlak-ı
hasene” den pay almış sayılmaz. Uyukluyorken
iradesi eksiktir. Dolayısıyla şeriata
uygun ve akıl ile iradenin birleşimiyle yapılan
amel “ahlak-ı hasene” olur. Daha da doğru
tarif “Allah’ın benzer durumda yapacağı
amelin, irade ile yapılması ahlak-ı hasenedir”
şeklinde olabilir 1 . Gerçek tarif budur. Çünkü
bir şeyin iyi olması, kusursuz olmasını da gerektirir.
Aklımız bir şeye iyi derse, o şey iyi
olmuş olmuyor. Ancak gerçekten iyiyse, iyi
oluyor. Allah’ın sıfatları bir şeyin iyi olduğuna
dair şahadet veriyorlarsa, işte o zaman
iyidir. Bir tek Allah’ın zatı kusursuz pak ve
her şeyi bilen olduğu için, ancak O’nun amelleri
her zaman iyi olur. O’nun sıfatları da her
zaman doğru yöne işaret eder.
Şimdi de ahlakların kaynağını, membasını,
oluşum pınarını araştıralım. Bunlar nasıl
oluşuyor, nerede oluşuyor? Çeşitli insanlar,
çeşitli kaynakları göstermişlerdir. Bazılarına
göre ahlakların kaynağı akıl, saldırganlık ve
şehvettir. Saldırganlık ile şehvet iki attır ve
akıl bunlara binip yönlendirir. Doğru yönlendirirse
ahlak doğar, yanlış yönlendirirse
de ahlaksızlık. Muhyüddin İbn-i Arabî 2 bu aklın
ismini “nefis-i natıka 3 ” olarak koymuştur.
Ona göre tüm ahlaklar bu üç unsurun bir
araya gelmesiyle oluşurlar. Ya akıl ile saldır-
ganlık bir araya gelir, ya da akıl ile şehvet.
Bazen de üçü bir araya gelip bir sonuç doğururlar.
Bu senaryoda akıl bir erkektir ve saldırganlık
ile şehvet onun iki karısı. Nasıl ki
erkekle kadının birleşimiyle çocuk doğar,
aynı şekilde akıl ile saldırganlık veya şehvet
birleşince çeşitli ahlaklar doğarlar.
Bazılarına göre insanın içinde mutluluğu elde
etmek için şiddetli bir arzu vardır. Bu arzu
akıl ile birleşince ahlaklar doğar.
Benim görüşüme göre Müslümanlar ahlakın
kaynağını ve membasını Kuran-ı Kerim’in
ışığında tam olarak değerlendirememişlerdir.
Kuran-ı Kerim’i okuyup, hakkında derin
düşündükçe ahlakların kaynağının çok derinlere
gittiğini anladım. Eğer ahlak gibi görünen
ameller sadece insanlarda gözükseydi
yapılan tarifler biraz doğru olabilirdi, ama
daha alt seviyeli mahlûklarda da bunları gözetlemek
mümkündür. Örneğin akıl, saldırganlık
ve şehvet çeşitli ahlakları doğurmuştur
derler. Şimdi sevgi de bir ahlaktır, ama
hayvanlarda da apaçık bir şekilde gözlemlenebilir.
Oysa hayvanlarda akıl yoktur 4 . Bu
gösteriyor ki akıl, saldırganlık ve şehvet ahlakların
kaynağı değildirler. Öyle olsaydı,
hayvanlarda herhangi bir ahlakı gözlemlemek
mümkün olmazdı.
Ben bu konuda çok düşündüm ve Allah’ın
lütfuyla öyle bir çözüm buldum ki, ahlak meselesinin
kaderi değişti diyebiliriz. Aslında
ahlakların kaynağı ve membası bazı kuvvetlerdir,
bazı özelliklerdir. Bu özellikler sadece
insanlarda değil, hayvanlarda da hatta bitkilerde
ve daha da ötesi cansız nesnelerde de
vardır. Hatta cansız nesneleri oluşturan zerreciklerde
de vardır. Bakınız insanlardan bir
1 Zaten şeriat da Allah’ın amellerini açıklar. Bu ayırım sadece
olayın kolay anlaşılabilmesi içindir.
2 Meşhur İslam sufilerinden birisidir.
3 Mantıklı nefis anlamındadır
4 Yani belki teknik olarak ilkel akıl vardır, ama saldırganlık
ve şehveti karmaşık bir şekilde yönetebilecek kadarı yoktur.
49