ce87842134d8e1f2e3dce1a3f356957dc412e45a

ararlar; sorunun bu şekilde kavranışı da, temel biçembilimsel kategorilerin
doğru yönde yeniden değerlendirilmesini teşvik etme ihtimali
en düşük yaklaşımdır.
Ne var ki, ikilemimizin, temel kavramları hesaba katan başka
bir çözümü bulunmaktadır: Yalnızca, sık sık göz ardı edilen retoriğin,
yüzyıllardır sanatsal düzyazıyı görüş alanı içinde tutmuş olan
retoriğin hesaba katılması yeterli. Retoriğe eski haklarını iade ettiğimiz
takdirde, romansı düzyazıda geleneksel biçemsel kategorilerin
zorlayıcı kalıplarına uymayan her şeyi “retorik biçimlere” havale
ederek eski şiirsel söylem kavramına sıkıca sarılabiliriz. 3
Gustav Shpet 4 kendi döneminde, tümüyle yerinde bir titizlik ve
tutarlılıkla bu ikileme böyle bir çözüm önermişti. Sanatsal düzyazıyı
ve nihai gerçekleşimini -romanı- şiirin alanından tümüyle çıkararak
arı retorik biçimler kategorisine yerleştirmişti. 5
Shpet roman hakkında şöyle der: “Ahlâki propagandanın çağdaş
biçimlerinin -yani, romanın- şiirsel yaratıcılıktan kaynaklanmayıp,
tümüyle retorik kompozisyonlar olduklarının kabul edilmesi,
romanın her şeye rağmen belli bir estetik değere sahip olduğunu
herkesin gördüğü şeklinde bir itirazla karşılaşmadan gerçekleştirilemeyecek
bir itiraf ve kavrayıştır.” 6
Shpet romanın herhangi bir estetik önemi olduğunu tümüyle
reddeder. Roman sanat-dışı retorik bir türdür, “çağdaş bir ahlâki
propaganda biçimi”dir; sanatsal söylem (yukarıda dikkat çektiğimiz
anlamda) özel bir şiirsel söylemdir.
3. Soruna ilişkin böylesi bir çözüm, özellikle yazınbilimde biçimsel yöntemin savunucularını
cezbetmekteydi: Aslında, retoriğin tüm haklarıyla yeniden tesis edilmesi
Biçimci konumu büyük ölçüde güçlendirir. Biçimci retorik Biçimci yazınbilimin
gerekli ilavesidir. Biçimcilerimiz, yazınbilimin yanında retoriği diriltmenin zorunluluğundan
söz ettiklerinde tamamen tutarlı olmaktaydılar (bu konuda bkz. B.
M. Eyhenbaum, Literature (Edebiyat), [Literatura-, Leningrad, 1927], s. 147-148).
4. Gustav Shpet (1879-1937), Rusya’da yeni-Kantçılığın ve (özellikle de) Husserlci
geleneklerin önde gelen temsilcisi; Moskova Üniversitesi’nde hoca olarak
uzun yıllar (aralarında genç Roman Jakobson’un da bulunduğu) birçok kişiyi etkilemiştir.
5. Başlangıçta Aesthetic Fragments'ında [Esteticeskie fragmenty]\ The Inner
Form of the Word (Sözün içsel Biçimi) [Vnutrennjaja forma slova] (M., 1927) adlı
kitabında ise daha kapsamlı bir boyutta.
6. Vnutrennjaja forma slova, s. 215.
43