ce87842134d8e1f2e3dce1a3f356957dc412e45a

cak her tür yazar imgesinin ardında, bu imgenin kronotopuna sığmayan,
onu dışarıdan biçimlendiren bir yazar vardır. Bu durum,
yalnızca yazar imgesi için değil, temsil olgusunun bütünü için geçerlidir.
Roman, kronotoplara yaptığı vurgu aracılığıyla bir yandan
romanla romanın dışı arasında temas sağlarken, bir yandan da bu
iki alan arasında bir çakışmanın olanaksızlığını, imgeyle gerçek
arasındaki boşluğu, sözle nesne arasındaki uzaklığı dramatize eder.
Bakhtin’in birkaç yazısını özetlemeye çalışmak bile, ayrı noktalardan
yola çıkıp ayrı yollar izleyerek sürekli aynı kavram ve ilkelere
geri dönmeyi gerektiriyor. Beşeri bilimlerde metin sorunu üzerine
1959-61 arasında yazdığı yazıyı, yazılış tarihlerine göre sıralamayı
biraz bozarak bu yüzden en sona yerleştirdik. Bakhtin’in uzun
bir aradan sonra felsefeye ve yöntem sorunlarına geri dönüşünün
ürünü olan bu yazı, Bakhtin’in düşüncesinin nasıl yinelemeler yoluyla
ilerlediğini, aynı temaları nasıl sürekli farklı süzgeçlerden geçirerek
derinleştirdiğini çarpıcı bir biçimde gösteriyor. Tıpkı romanın
ayırdedici özelliğinin dilin kullanılışının temsili olması gibi,
beşeri bilimler de metinlerin ve metin üretme işlevi içinde insanın
anlaşılmasını amaçladıkları için doğa bilimlerinden ayrılıyorlar. Bu
da beşeri bilimlerin kendine özgü kaçınılmaz diyalojik niteliğini
açığa çıkarıyor. Bu alanda bilmenin nesnesi sessiz madde değil,
kendi adına konuşabilen bir başka özne ve onun sözü. İnsanı anlamada
soyut yapıların yetersizliği, böyle bir anlayışın ancak yaşayan
söylemlerin, tek tek sözcelerin birbirleriyle etkileşimleri bağlamında
gerçekleştirilebileceği, bir kez daha ortaya çıkıyor.
Bu son yazı Bakhtin’in başka bir tipik özelliğini daha görünür
kılıyor: saplantılı ama tamamlanmamış, her an yeniden gözden geçirilmeyi
bekleyen, açık uçlu bir düşünme ve yazma biçimi; parça
parça tümcelerle, kendisi için düştüğü notlarla ilerleyen, sık sık ileride
gerçekleştirilecek çalışmaların tasarılarına dönüşen bir tartışma.
Belki Bakhtin’in dil ve edebiyat anlayışına yöneltilecek geçerli
bir eleştiri olarak, biçimle ideoloji arasında, sözle yaşam arasında
kurulan bağların her zaman Bakhtin’in düşündüğü kadar sıkı ve
özgül olmadığı söylenebilir. Ama onun yazarlığında böyle bağların
örneklerini görmemek mümkün değil: Stalin döneminde yaşayan
31