ce87842134d8e1f2e3dce1a3f356957dc412e45a

kar. Romanın tüm soyut öğeleri -felsefi ve toplumsal genellemeler,
fikirler, neden-sonuç analizleri- zaman-uzamın çekimine kapılır,
zaman-uzam aracılığıyla kan ve can bulup sanatın imgeleme gücünün
işini yapmasına izin verir. Zaman-uzamın temsil açısından
önemi işte böyle bir şeydir.
Tartışmakta olduğumuz zaman-uzamlar, tür tipleri ayırt edilirken
başvurulacak dayanağı sağlar; roman türünün yüzyıllar boyunca
biçimlenmiş ve gelişmiş olan özel çeşitlerinin merkezinde yatar
(yol kronotopunun bazı işlevlerinin bu gelişme sürecinde değiştiği
doğru olsa da). Ama edebi imgelerin herhangi biri veya hepsi zaman-uzamsaldır.
Bir imge deposu olarak dil de esasen zamanuzamsaldır.
Bir sözcüğün iç biçimi, yani yardımıyla uzamsal kategorilerin
kök anlamlarının (en geniş anlamda) zamansal ilişkilere
taşındığı dolayımlayıcı belirtgeç de zaman-uzamsaldır. Burası, bu
daha özel sorunu ele almak için uygun bir yer değil. Okuyucu bu
konuda, Cassirer’in yapıtının (Simgesel Biçimler Felsefesi) ilgili
bölümlerine, özellikle de zamanın dilde yansıtılma (zamanın dil tarafından
temellük edilmesi) şekillerine ilişkin analizin olgusal malzeme
açısından zengin bir kaynak sunduğu bölüme başvurabilir.
Edebi imgede zaman-uzamsallık ilkesini kesin bir biçimde öne
çıkaran ilk kişi, Lessing olmuştur. Lessing Laocoon'de, edebi imgenin
zamansal niteliğini saptamıştır. Uzamda durağan olan şeyler,
durağan olarak betimlenemez; temsil edilen olayların zaman dizisiyle
ve öykünün kendi temsil alanıyla bütünleştirilmeleri gerekir.
Bu yüzden, Lessing’in bildik örneğinde, Homeros’ta Helen’in güzelliği
betimlenmekten ziyade Truvalı yaşlıların tepkilerinde tanıtlanır;
bu tepkiler, yaşlıların etkinlikleri ve yaptıkları işlerle şekillenen
sahnede eşanlı olarak aydınlık kazanır. Güzellik, temsil edilen
olaylar zincirine eklenir, ama aynı zamanda, durağan bir betimlemenin
değil, dinamik bir öykünün konusudur.
Lessing, edebiyatta zaman sorununu temel ve ufuk açıcı bir
tarzda ortaya koyuş şekline rağmen, yine de bu sorunu öncelikle biçimsel
ve teknik bir düzlemde (ama kesinlikle biçimci anlamda değil)
ortaya koymuştur. Gerçek zamanın temellük edilmesi, yani tarihsel
gerçekliğin şiirsel imgeye dönüşecek biçimde temellük edil­
325