ce87842134d8e1f2e3dce1a3f356957dc412e45a

kânlarında veya bürolarında oturur, kâğıt oynar, dedikodu yaparlar.
Sıradan, alelâde, döngüsel gündelik zamandır bu. Gogol, Turgenyev,
Gleb Uspensky, Saltykov-Shchedrin, Chekhov’da birçok değişkesiyle
aşina olduğumuz bir şeydir. Bu zamanın belirtileri basit,
işlenmemiş, maddidir; özgül yerlerin, mahallerin gündelik ayrıntılarıyla,
kasabanın tuhaf ama hoş küçük evleri ve odalarıyla, sessiz
sokaklar, toz ve sineklerle, köy kahvesiyle, bilardo salonuyla vb.
kaynaşır. Zaman burada olaydan yoksundur ve bu nedenle, neredeyse
havada asılı kalmış gibidir. Hiçbir “buluşma”, hiçbir “ayrılma”
gerçekleşmez burada. Uzamda “kendisini” ağır aksak sürükleyen
kısır ve kasvetli bir zamandır bu. Dolayısıyla, romanın asıl zamanı
işlevini göremez. Romancılar bu zamanı, yardımcı, takviye
bir zaman olarak kullanır, yani döngüsel olmayan diğer zamansal
sahnelerle birlikte dokunabilecek veya sırf o tür sahneleri çeşitlendirmek
üzere kullanılacak bir zamandır; enerji ve olayla daha fazla
yüklü sahneler için tezat oluşturan bir artalan işlevi görür genellikle.
Büyük ölçüde duygu ve değer yüklü bir zaman-uzamdan daha
söz edeceğiz:.eşik kronotopu. Bu zaman-uzam karşılaşma motifiyle
ilişkilendirilebilir, ama en temel örneğine, yaşamdaki bir dönüm
noktası ve kopuş kronotopu olarak rastlarız. “Eşik” sözcüğünün
kendisi de (harfiyen anlamıyla birlikte) gündelik kullanımda zaten
eğretilemeli bir anlam barındırır ve yaşamın bir kopuş noktasıyla,
krizle, dönüm anıyla, bir yaşamı değiştiren kararla (ya da bir yaşamı
değiştirmede başarısızlığa uğrayan kararsızlıkla, eşiğin ötesine
adım atma korkusuyla) bağlantılıdır. Edebiyatta eşik kronotopu bazen
açıkça ama genellikle de örtük bir biçimde hep eğretilemeli ve
simgeseldir. Örneğin, Dostoyevski’de eşik ve ilgili kronotoplar
-merdiven, ön hol ve koridor kronotopları kadar bu uzamları açık
havaya taşıyan sokak ve meydan kronotopları da- ana eylem mahalleridir;
kriz olaylarının, bir insanın tüm yaşamını belirleyen düşüşlerin,
dirilişlerin, yenilenmelerin, tecellilerin, kararların gerçekleştiği
yerlerdir. Bu kronotopta zaman temelde ansaldır; sanki hiç
süresi (duration) yokmuş ve biyografik zamanın normal seyrinin
dışına çıkmış gibidir. Dostoyevski’de bu karar anları, büyük, bütü­
322