ce87842134d8e1f2e3dce1a3f356957dc412e45a

Ama aynı zamanda, bu dikey dünyayı dolduran insanlar son derece tarihseldir,
zamanın izlerini taşırlar. . .. Üstelik Dante’nin tarih ve siyasete
ilişkin görüşleri, tarihsel gelişim içindeki ilerici ve gerici güçler
konusundaki anlayışları da bu dikey hiyerarşi içine çekilir. Bu yüzden,
bu dikey dünyayı dolduran imge ve düşünceler, bu dünyadan kaçmak,
tarihsel olarak üretken yataylık boyunca ilerlemek, yukarıya değil ileriye
doğru sıralanmak için güçlü bir arzuyla dolarlar. Her imge tarihsel
bir potensiyelle doludur, bu yüzden de tüm varlığıyla tarihsel olaylara
katılmaya, zamansal-tarihsel bir kronotopun parçası olmaya çabalar.
Ama sanatçının güçlü iradesi onu zaman dışı dikey eksen içinde
sonsuz ve devinimsiz bir yere mahkum eder. Kimi zaman bu zamansal
potansiyel, kendi içlerinde tamamlanmış ve bütünlüklü kısa romanlar
gibi ayrı ayrı öykülerde kendisini gerçekleştirir. 20
Dostoyevski’de de kronotop kullanımının bu tür bir diyalektik içerdiği,
metafizik zamanla tarihsel ve bireysel zamanların karşılaşma
noktalarından oluştuğu söylenebilir. Tanrı’nın ve anlatıcının aynı
anda her yerde oluşuyla, bireylerin ve roman kahramanlarının somut,
sınırlı kronotopları arasında diyalojik bir ilişki sözkonusudur.
Sonuç bölümünde Bakhtin “yol” kronotopunu da benzer kaygılarla
ele alır. Bir yandan zamanın akışının mekan içinde bir temsili olma
işlevini gören yol, bir yandan da farklı toplumsal kesimlerin, farklı
dillerin karşılaştığı, toplumsal ve tarihsel heterojenliği açığa çıkaran,
karnavalımsı bir mekandır. Bu işlev, farklı tür ve dönemlerde
farklı derecelerde gerçekleşir. Ama yolcunun kendi ülkesinin veya
olağan yaşam biçiminin geçici olarak dışında kalmış olması, yol
kronotopunda her zaman önemli bir rol oynar ve Bakhtin’in ilk yazılarında
vurgulanan “dışsallık” ilkesine bağlanır.
Bu kısa sonuç bölümünde Bakhtin, ilk yazılarında ağırlıklı olarak
irdelediği bir konuya, yazarla yarattığı dünya ve kişiler arasındaki
ilişki konusuna da kronotop kavramı aracılığıyla geri döner.
Yazar, yarattığı dünyanın kronotoplarının dışında, ama onlara teğet
olarak dokunan bir zamansal ve mekansal gerçeklik içinde yeralır.
Romanın içindeki olayları hangi bakış açısından anlatırsa anlatsın,
o kronotopların dışından konuşmak zorundadır. Kendi yaşam öyküsünü
ya da itiraflarını yazıyor olsa da değişmez bu; metinde oluşa-
20. A.g. e., s.157.
30