ce87842134d8e1f2e3dce1a3f356957dc412e45a

olduğu gibi aynı imgede üstün ve altın birbirinin yerini alacak biçimde
resmedilmesine benzer şekilde, oluşun her iki kutbunu da
veya bir antitezin her iki öğesini de kuşatmaya ve kendisinde bileştirmeye
çalışır: ölüm-yaşam, genç-yaşlı, tavan-taban, ön-arka, övgü-sövgü,
onaylama-yadsıma, trajik-komik vb. Bunu şöyle de ifade
edebiliriz: zıtlar bileşir, birbirlerine bakar, birbirlerinde yansır,
birbirlerini tanır ve anlarlar.
Dostoyevski’nin sanatının temel ilkesi tam da böyle tanımlanabilir.
Dostoyevski’nin dünyasında her şey tam da aksinin sınırında
durur. Aşk nefretin sınırında yaşar, onu tanır ve anlar, nefret de aşkın
sınırındadır, o da aşkı anlar (Versilöv’un aşk-nefreti, Katerina
Ivanovna’nın Dimitri Karamazov’a olan aşkı; bir noktaya kadar
Ivan’ın Katerina Ivanovna’ya olan aşkı ve Dmitri’nin Gruşenka’ya
olan aşkı). İnanç, inançsızlığın sınırında yaşar, kendisini bu sınırda
görür ve zıttını anlar; inançsızlık da inancın sınırında yaşamakta ve
onu anlamaktadır. 5 ’ Yücelik ve soyluluk, alçaklık ve bayağılığın sınırındadır
(Dimitri Karamazov). Yaşama aşkı, öz-yıkıma duyulan
susuzlukla komşudur (Kirillov). Arınmışlık ve iffet, namussuzluk
ve kösnüllüğü anlar ve tamamlar (Alyoşa Karamazov).
Dostoyevski’nin daha sonraki romanlarının barındırdığı çok
karmaşık ve incelikli zıt değerliliği bir ölçüde basitleştiriyor ve kabalaştırıyoruz
kuşkusuz. Dostoyevski’nin dünyasında tüm insanlar
ve tüm şeyler birbirlerini tanımak ve birbirleri hakkında bilgi sahibi
olmak, birbirleriyle ilişkiye girmek, temasa geçmek, birbirleriy-
52. Şeytanla söyleşisinde Ivan Karamazov şu soruyu sorar:
“Budala! Çöllerde on yedi yıl boyunca yosun tutana dek, çekirge yiyip dua eden
kutsal insanları yolundan saptırmaya kalkıştığın oldu mu hiç?"
“Sevgili dostum, yaptığım hep buydu zaten. Eline böyle bir ruh geçince dünyalar
senin olur, paha biçilmez bir pırlantadır bu. Böyle bir ruh, yeri geldiğinde bir takım
yıldıza bedeldir. Bizim de kendi aritmetiğimiz var. Değerli bir zafer! Bazıları,
ister inan ister inanma, kültür bakımından senden hiç aşağı değildir vallahi. Aynı
anda inançla inançsızlık uçurumları önünde öylelerini seyrettiğim oldu ki, aktör
Gorbunov'un dediği gibi, adamın tepetaklak olmasına kılpayı kalırdı.” [SS X, 174;
Karamazov Kardeşler, Yedinci Kitap, bölüm IX].
Ivan'ın şeytanla konuşmasının, kozmik uzay ve zaman imgeleriyle dolu olduğuna
dikkat edilmeli: “katrilyon kilometre", “milyar yıl”, “takım yıldız kümeleri’’ vs.
Tüm bu kozmik büyüklükler burada, şimdiki an gerçekliğinin öğeleriyle (“aktör
Gorbunov”) ve -hepsi de karnaval zamanı koşulları kapsamında organik olarak
kaynaşan- yerel sahne ve gündelik yaşam ayrıntılarıyla birleşir.
312