ce87842134d8e1f2e3dce1a3f356957dc412e45a

Folklora özgü insan, kendini tümüyle gerçekleştirebilmek için zaman
ve mekan talep eder; yalnızca ve tümüyle bu boyutlar içinde varolur,
onlar içinde kendini rahat hisseder. Düşünsel anlamla fiziksel boyutlar
. . . arasında kurulacak kasıtlı bir karşıtlık folklora tümüyle yabancıdır.
19
İnsan varlığının böylesine bir tamlıkla zaman ve mekan içinde temsil
edilebilmesi daha sonraki dönemlerde ancak Rabelais’nin yapıtlarında
mümkün olabilmiştir. Oysa toplumsal bölünmelerin katılaşmasıyla,
içsel varlıkla dışsal varlığın, bu dünyayla öteki dünyanın
da ayrıştığı Ortaçağ’da, zaman ve mekan, simgesel anlamlandırmanın
nesnesi olur. Ortaçağ romanslarındaki mucizevi dünya kronotopunda
zamanın da mekanın da öznel bir biçimde çarpıtılması, bir
tür alegorik oyun nesnesi olması sözkonusudur.
Bakhtin’e göre, zamanın “doluluğunu” dile getirmenin yeni biçimlerinin
araştırılması, her zaman toplumsal çelişkilerin açığa çıkarılmasına
yönelik bir arayıştır. Böyle çabalar zamanı geleceğe
açar. Ama merkezileştirici, bütünleştirici toplumsal dürtüler bu gelecek
boyutuna direnir. Örneğin Bakhtin’in “tarihin tersine çevrilmesi”
dediği bir olgu, epikten başlayarak birçok tür için önemli bir
düzenleyici ilke olmuştur. Buna kaynaklık eden mitolojik düşünce,
adalet, kusursuzluk, toplumsal uyum gibi geleceğe yönelik özlem
ve amaçları yitirilmiş cennet imgesiyle geçmişe atfeder. Ancak gelecekte
gerçekleşebilecek olanı, geçmişte olmuş ve yitirilmiş gibi
gösterir.
Zamana ve mekana ilişkin farklı toplumsal ve felsefi dürtülerin
edebi imge içinde senteze ulaştırılmasının en yetkin örneklerinden
biri Dante’nin yapıtıdır. Dante’de geçmiş, gelecek ve şimdi, tam bir
eşzamanlılık içinde gerçek anlamlarını dile getirirler. Bunları ayıran
dışsal bölünmeler silinmiş, farklı varoluş biçimleri, tümüyle yorumlayıcı,
zaman dışı, hiyerarşik bir “dikey” kronotop içinde, gerçek
dışı bir mekanın katları olarak düzenlenerek anlam kazanmıştır.
19. “Forms of Time and Chronotope in the Novel", The Dialogic Imagination içinde,
s. 150.
29