ce87842134d8e1f2e3dce1a3f356957dc412e45a

“Ölüler Evi, daha önce hiç kimsenin açık seçik resmetmediği
mahkûmları betimlediği için halkın dikkatini çektiyse, bu öykü de
rulet oyunun bir canlandırması olarak, son derece ayrıntılı bir tasviri
olarak halkın ilgisini çekecek ... Ölüler Evi gerçekten de olağandışı.
Ama bu bir tür cehennemin, benzersiz bir ‘cezaevi hamamı’nın
tasviri.” 48
Yüzeysel bir bakışla, rulet oyununun kürek cezasıyla, “Kumarbaz”ın
“Ölüler Evi”yle ilişkilendirilmesi tuhaf ve abartılı görünebilir.
Ama aslında, ilişkilendirme fazlasıyla yerindedir. Hem mahkûmların
yaşamları hem de kumarbazların yaşamları -içerikteki
tüm farklılıklarına rağmen- aynı derecede “yaşamın dışına atılmış
bir yaşam"dır (yani, günlük, sıradan yaşamdan çıkartılmıştır). Bu
anlamda, mahkûmlar da kumarbazlar da karnavallaşmış topluluklardır.
49 Kürek cezasının zamanı ve kumarın zamanı -tüm köklü
farklılıklarına rağmen- idam veya intihar öncesi “bilincin son anlarına
benzeyen, genelde de kriz zamanına benzeyen birbirine yakın
bir zaman tipidir. Bu tümüyle, eşikteki zamandır, eşikten uzakta yaşamın
iç mekânlarında yaşantılanan biyolojik zamanla hiçbir ilgisi
yoktur. Dostoyevski’nin hem ruletle oynanan kumarı hem de kürek
cezasını, cehennem ile, daha doğrusu Menippos yergisinin karnavallaşmış
ölüler diyarı ile aynı ölçüde denkleştirmesi kayda değerdir
(“cezaevi hamamı” bunun olağanüstü ve açık seçik görünür
simgesidir). Dostoyevski’nin burada yaptığı ilişkilendirmeler, kendisinin
çok tipik bir karakteristiğidir ve aynı zamanda, karnavala
özgü tipik bir uygunsuz beraberliğin havasını taşır.
Budala romanında karnavallaşma, karnavalesk dünya duygusunun
dış görünümü ve iç derinliğini eşanlı olarak barındırır (bu kısmen
Cervantes’in Don Kişot’unun dolaysız etkisinden kaynaklanır).
Romanın merkezinde, karnavalesk bir zıt değerli “budala” si-
48. Pis’ma, I, 333-34 [18/30 Eylül 1863’te Roma'dan, Dostoyevski tarafından N.
N. Strakhov’a],
49. Keza kürek cezası çekerken, normal hayatta birbirleriyle tek bir düzlemde
eşit koşullarda bir araya gelmeyecek olan muhtelif konumlardan insanlar kendilerini
yakın ilişki içinde bulurlar.
306