ce87842134d8e1f2e3dce1a3f356957dc412e45a

sinkrisisler, olağandışı ve kışkırtıcı olay-örgüsü durumları, krizler
ve dönüm noktaları ve ahlâki deneyler, felaketler ve skandallar, tezatlar
ve çelişkili tamlamalar, Dostoyevski’nin romanlarının tüm
olay örgüsünü ve kompozisyonel yapısını belirleyen şeylerdir.
Menippea’nın ve diğer bağlantılı türlerin özüne ilişkin daha titiz
bir araştırmaya girmeden, bu türlerin ve bu türlerin modern dönemlerin
edebiyatlarındaki farklı çeşitlemelerinin tarihini araştırmadan,
Dostoyevski’nin yapıtlarının tür niteliklerinin doğru bir tarihsel-genetik
açıklamasına ulaşmak olanaksızdır (hatta yalnızca
Dostoyevski’nin yapıtlarının değil; zira sorun çok daha geniş bir
önem taşımaktadır).
Dostoyevski’de menippea’nın tür özelliklerini analiz ederken, aynı
zamanda ondaki karnavallaşma öğelerini de keşfettik. Menippea
son derece karnavallaşmış bir tür olduğundan bu tümüyle anlaşılabilir
bir şey. Ama Dostoyevski’nin yapıtlarındaki karnavallaşma
olgusu kuşkusuz menippea’dan çok daha geniştir; fazladan tür kökenlerine
sahiptir ve bu nedenle de, özel bir şekilde ele alınması gerekir.
Karnavalın ve daha sonraki türevlerinin (maskeli balo türü, kaba
sokak güldürüsü vb.) Dostoyevski üzerinde doğrudan ve hayati
bir etkiye sahip olduğunun söylenmesi zordur (her ne kadar, Dostoyevski’nin
yaşamında gerçek karnavalesk deneyimler kesinlikle
var olsa da). 36 Karnavallaşma, tıpkı on sekizinci yüzyıl ve on dokuzuncu
yüzyıl yazarlarının çoğu üzerinde olduğu gibi, Dostoyevski
üzerinde de, edebiyat dışı kaynağı (yani karnaval atmosferi) belki
de belirgin hiçbir biçimde algılanmamış olan edebi ve türe ilişkin
bir gelenek olarak etkili olmuştur.
Ama yüzyıllar süren seyrinde karnaval, biçimleri ve simgeleri
ve her şeyden önce de karnavalesk dünya duygusu, birçok edebi türe
sızdı, bu türlerin özellikleriyle kaynaştı, onları şekillendirdi, her
nasılsa onlardan ayrılmaz hale geldi. Karnaval adeta edebiyatta re-
36. Gogol, hâlâ Ukrayna karnavalesk folklorunun doğrudan ve yaşamsal önemi
haiz etkisine tabiydi.
285