ce87842134d8e1f2e3dce1a3f356957dc412e45a

Bu, menippea türü için tipik olan bir ahlâki deneyimdir ve Dostoyevski’nin
yapıtları için daha az tipik olduğu söylenemez. Düşünceleri
şöyle devam eder:
Sözgelimi, şöyle tuhaf bir fikir uyandı kafamda: diyelim ki bir zamanlar
ayda veya Mars’ta yaşıyordum ve hayal edilebilecek en kötü, en
utanç verici suçu işledim orada ve yalnızca bazen düşlerde, kâbuslarda
deneyimlenebilecek ve tahayyül edilebilecek böylesi bir utanca ve
onursüzluğa mahkûm oldum ve diyelim ki, daha sonra, bu diğer gezegende
işlediğim suç bilincimde hala canlıyken kendimi yeryüzünde
buldum, üstelik benim için hiçbir koşulda geri dönüş olmadığını bilerek
-bu yeryüzünden aya gözlerimi diktiğimde aldırır mıydım aldırmaz
mıydım acaba? Yaptıklarımdan ötürü utanç duyar mıydım duymaz
mıydım? [55 X, 425-26]
Kirillov ile girdiği söyleşide, Stavrogin aydaki bir edime dair tamamen
benzer “deneysel” bir soru sorar kendine [55 VII, 250;
Ecinniler, İkinci Kısım, bl. 1, 5]. Bu tümüyle Ippolit’in (Budala),
Kirillov’un (Ecinniler), “Bobok”ta mezarın başında sergilenen
utançtan arınmışlığın ortaya attığı bildik sorunsaldır. Aslında, hepsi
de Dostoyevski’nin tüm yapıtlarının önde gelen bir temasının
muhtelif boyutlarıdır yalnızca; bu ise, (hiçbir Tanrı’nın bulunmadığı
ve ruhun ölümsüzlüğünün söz konusu olmadığı bir dünyada)
“her şey mubahtır” teması ve bununla bağlantılı etik tek-bencilik
temasının.
5.İlerleyen aşamalarda, merkezde yer alan (ve tür şekillendirici
olduğu söylenebilecek) kriz düşü teması açınlanır; daha kesin bir
dille, bir insana, yeryüzündeki tümüyle farklı bir insan yaşamı olasılığını
“kendi gözleriyle” görme olanağı tanıyan bir düş görüsü
aracılığıyla bu insanın yeniden doğuşu ve yenilenmesi temasıdır
bu.
Evet, o vakit, o düşü gördüm, 3 Kasım düşümü! Şimdi, bana bu yalnızca
bir düş, başka bir şey değil diyerek benimle alay ediyor hepsi de.
Ama bana Hakikati gösterdiği için bunun bir düş olup olmaması hiç
fark etmiyor kesinlikle. Çünkü onu bir kez bilip görecek olsanız, Ha­
279