ce87842134d8e1f2e3dce1a3f356957dc412e45a

sıradan, “normal” seyrine bakılarak değerlendirilecek olduğunda
uygunsuz ve kabul edilemezdir. Böyle bir sahneye sözgelimi Leo
Tolstoy veya Turgenyev’in bir romanında rastlanması kesinlikle
imkânsızdır. Şık bir oturma odası değil, karnavallaşmış meydan yaşamının
tüm özel mantığını barındıran bir kamusal alandır bu. Son
olarak, bir de, Zosima Baba’nın hücresindeki (Karamazov
Kardeşler) skandal sahnesinin son derece canlı karnavalesk-menippea
renkliliğinden söz edilmesi gerekir.
Bu skandal sahneleri -ki Dostoyevski’nin yapıtlarında çok
önemli bir yer işgal eder- neredeyse her zaman Dostoyevski’nin
çağdaşlarının olumsuz eleştirilerine maruz kalmıştır 32 ve bu bugün
bile sürmektedir. O zamanlar için, hatta günümüz için bile, yaşam
açısından ihtimal dışı sanat açısındansa mazur gösterilemez bir görünüm
sergiler. Genellikle, yazarın tümüyle dışsal ve yapmacık
efektlere olan düşkünlüğüyle açıklanırlar. Ama aslında, bu sahneler
Dostoyevski’nin tüm yapıtlarının ruhunda ve biçeminde bulunur.
Üstelik, derinden derine organiktirler, onlarda suni olan hiçbir şey
yoktur: bütünlerinde olduğu kadar her bir ayrıntılarında da, yukarıda
tanımlanan -ve yüzyıllardır sanatsal düzyazının karnavallaşma
çizgisinde özümsenen- karnavalesk sahnelerin ve kategorilerin tutarlı
sanatsal mantığının sonuçlarıdır. Altlarında ise, bu sahnelerdeki
görünüşte tuhaf ve beklenmedik şeylerin tümüne anlam kazandırıp
birleştiren ve sanatsal hakikatlerini yaratan son derece derin bir
karnavalesk dünya anlayışı yatar.
“Bobok”, fantastik olay örgüsü sayesinde bu karnaval mantığını
biraz yalınlaştırılmış bir biçimde (türün gerektirdiği gibi) ama yine
de keskin ve çıplak bir halde sunabilir ve bundan dolayı Dostoyevski’nin
yapıtlarındaki daha karmaşık ama buna benzer fenomenlere
ilişkin bir açıklama işlevi görebilir.
“Bobok” öyküsünde, Dostoyevski’nin önceki ve sonraki yapıtlarından
kaynaklanan ışınlar tek bir odakta birleşir. “Bobok” tam da
bir menippea olduğundan böylesi bir odak olabilmiştir. Dostoyevski’nin
yaratıcılığının tüm yönleri burada alışıldık çerçevede hissedilir.
Gördüğümüz üzere, bu öykünün dar çerçevesi gerçekten de
32. A. N. Maikov gibi iyi niyetli ve yetkin çağdaşlarının bile.
271