ce87842134d8e1f2e3dce1a3f356957dc412e45a

Klinevich imgesini çağrıştırmaktadır.
Dostoyevski, Voltaire’in Contes philosophiques'i aracılığıyla
serbest menippea’nın başka bir çeşitlemesini de tanıyordu. 28 Bu
menippea tipi, Dostoyevski’nin kendi yaratıcı yeteneğinin belirli
yönlerine çok yakındı (hatta Dostoyevski “Rus Kandid”i yazmayı
bile planlamıştı).
Kökleri Sokratik diyalogda, antik menippea’da ve bir ölçüde de
taşlama (diatribe) ile uzun konuşmada yatan Voltaire ve Diderot’nun
diyalojik kültürü nün Dostoyevski için taşıdığı büyük önemi
aklımızdan çıkarmamalıyız.
Serbest menippea’nın fantastik ve peri-masalı öğesi banndıran
başka bir tipi de, erken dönemlerinde Dostoyevski üzerinde önemli
bir etki sahibi olmuş olan Hoffmann’ın yapıtlarında sergilenmektedir.
Özünde menippea’ya yakın olan Edgar Allan Poe’nun öyküleri
de keza Dostoyevski’nin dikkatini cezbetmiştir. Önsöz kabilinden
kaleme aldığı notta, “Edgar Poe’dan Üç Öykü”de, Dostoyevski
son derece doğru bir biçimde, bu yazarın özelliklerinin kendisinin
özelliklerine ne denli benzediğine dikkat çekmişti:
“Neredeyse her zaman en olağandışı gerçekliği alıp, kahramanını
en olağandışı dışsal veya psikolojik konuma yerleştiriyor ve o
kişinin ruh halinin öyküsünü nasıl bir kavrayış gücüyle, nasıl şaşmaz
bir kesinlikle anlatıyor ama!” 29
Kuşkusuz, bu tanım menippea’nın yalnızca bir boyutunu seçip
ayırır -olay örgüsünde olağandışı bir durumun yaratılması, yani
kışkırtıcı anakrisis- ama tam da bu boyut, bizzat Dostoyevski tara-
28. “Conte” kısa, kurmaca anlatı, genellikle didaktiktir, okuyucunun dikkatini çekip
kıssadan hisseyi kafasına iyice kazımak için zekâya, alegoriye veya iç gıcıklamaya
yaslanır. On sekizinci yüzyılda popüler bir biçimdi. Voltaire’in Candide'i
belki de en ünlü örneğidir.
29. PS XIII, 523. [Bu not, Ocak 1861'de Dostoyevski’nin dergisi Vremia'da
(Zaman), üç Poe öyküsünün Rusça çevirisine (“Kara Kedi", "Geveze Yürek”,
“Çan Kulesindeki iblis”) yayımcının önsözü olarak yayımlandı. Poe ve Hoffmann’ı
kıyaslayan Dostoyevski, iki fantastiklik tipi arasında bir ayrım yapar: bir yanda
ötedünya alanının dolaysız yeniden üretimi, diğer yanda edebi bir araç olarak ve
olay örgüsü veya imgeyi yapılandırma ilkesi olarak işlev gören, dolaylı, dışsal ve
“maddileşmiş” bir fantastiklik biçimi -ki bu, kendi pratiğine daha yakındır. Rusça
metne şu kaynakta ulaşılabilir: F. M. Dostoevskii ob iskusstve (Moskova: Iskusstvo,
1973), s. 114-117],
267