ce87842134d8e1f2e3dce1a3f356957dc412e45a

ka birtakım yapıtları da (“Yeraltından Notlar”, “Uysal Biri” ve diğerleri),
aynı tür özünün antik modellerden daha serbest ve daha
uzak değişkelerini oluşturur. Son olarak, menippea Dostoyevski’nin
daha büyük yapıtlarına, özellikle de olgunluk döneminin beş
romanına sızmaktadır, dahası, romanların tam da en temel ve belirleyici
yönlerine sızmaktadır. Bu nedenle, menippea’nın temelde
Dostoyevski’nin tüm yapıtlarının tınısını belirlediğini söyleyebiliriz
kesinlikle.
Tüm derinliği ve cüretkârlığıyla “Bobok”un tüm dünya edebiyatının
en büyük menippea’larından biri olduğunu söylemek pek
yanlış olmaz. Ama içeriğinin derinliği bizim açımızdan burada
önem taşımıyor; burada yalnızca yapıtın belirli tür özellikleri ilgi
odağımızı oluşturuyor.
Her şeyden önce, anlatıcının imgesi ve öyküsünün tonu karakteristiktir.
Anlatıcı -“belirli bir kişi” 23 - delirmenin eşiğindedir (halüsinasyon).
Ama bu bir yana, zaten hiç kimseye benzemeyen bir kişidir;
yani, genel normdan sapmış, yaşamın alışıldık tekdüzeliğinden
kopmuş, herkes tarafından hor görülen ve kendisi de herkesi
hor gören biridir -yani, önümüzde “yeraltı insanı”nın yeni bir çeşitlemesi
bulunmaktadır. Anlatım tarzı değişken, çift anlamlı, (dini
piyeslerin iblislerine benzer şekilde) cehennemi maskaralık öğeleriyle
birlikte üstü örtülü ikircikliklerle doludur. Kısa, “kesik kesik”
kategorik cümlelerden oluşan dışsal biçimine rağmen son sözünü
gizler, söylemekten kaçınır. Bir dostun onun biçemine ilişkin sunduğu
nitelemeyi aktarır kendisi:
“Biçemin değişiyor” dedi; “kesik kesik: sürekli tümceleri doğrayıp duruyorsun
-derken bir parantez açıveriyorsun, sonra parantezin içinde
başka bir parantez, derken köşeli bir parantez açıp başka bir şeye saplanıyorsun,
sonra tekrar doğramaya başlıyorsun.” [55 X, 343]
Konuşması içsel olarak diyalojikleşmiştir ve polemikle doludur.
Aslında, öykü doğrudan doğruya, kendisini ayyaşlıkla suçlayan
Semyon Ardalionovich ile girilen bir polemikle başlar. Sözlerini
23. Bir Yazarın Günlüğünde “Birisinin Yarım Kalmış Mektubu”nda tekrar görünür
[Bkz. The Diary of a Writer, 1873, s. 65-74],
259