ce87842134d8e1f2e3dce1a3f356957dc412e45a

Tıp kitaplarının diliyle en kaba şakaların birbirine karıştığı, siyasi
veya askeri metinlerin bile gündelik yaşamdan yalıtılmış ciddiyetlerini
yitirdiği böyle bir ortamda Rabelais gerçek anlamda bir “açık
metin” yaratma olanağı bulur. Clark ve Holquist’in deyişiyle,
“Gargantua mutlu bir Frankenstein’ın atölyesi, Rabelais de, bedenin
bölümlerine ve işlevlerine ilişkin, sonraki kuşakların edebiyat
bilimcilerinin canavarca bulacağı kataloglan birbirine teğelleyen
çatlak bir bilim adamıdır.” 17
Bu canavar yapıtı oluşturan malzemeleri karnaval meydanındaki
etkinlikler sağlar. Her türlü resmi konum ve ciddiyete yönelik
alay, tüm hiyerarşilerin tepetaklak edilmesi, davranış kurallarının
küfür, müstehcenlik, aşağılama, kabalıkla ihlali, bedensel iştahlara
yönelik tüm aşırılıkların kutlanması biçiminde kendini dışa vuran
bir halk bilincinin mekanıdır karnaval meydanı. Bu etkinliklerin
belki de en canalıcı noktasını, yaşamın maddi, bedensel boyutuna
yapılan vurgu oluşturur. Gülme bile, eleştirinin, alayın, kural dişilik
ve kutlamanın bedensel bir refleks olarak dışavurumu olduğu
ölçüde bu bağlamda düşünülebilir. Karnavalın merkezine yerleşen
beden imgesinde insan varlığının en mutlak sınırları ihlal edilir, yaşamla
ölüm birbirine karışır. Bireylerin bedenleri ve ölümlülüğü,
yaşamla ölümü aynı anda içinde barındıran dev bir beden olarak insanlığın
tarihsel ilerleyişi yoluyla aşılır.
Karnaval imgesinin barındırdığı bu ütopik boyuttan da anlaşılabileceği
gibi, karnaval yalnızca egemen sınıfların izin verdiği sınırlar
içinde gerçekleşen, rahatlama sağlayıp düzenin sürekliliğini koruyan
bir tören değildir. Özellikle gülme biçiminde barındırdığı direniş
ve başkaldırı gücü, yüksek kültürle aşağı kültür arasındaki sınırlarda
çeşitli gedikler açarak farklı alanlara sızar. Ama bu gücün
en yetkin anlatımını bulduğu alan yine edebiyattır. Toplumsal bir
kurum olan karnaval, grotesk gerçekçilik olarak edebiyata taşınır.
Dil dışı bir gerçeklik olan beden, grotesk imge yoluyla anlam birimine
dönüştürülür: “Rabelais ve Dünyası, toplumsal olanla edebi
olanın etkileşiminin incelenmesidir. Aynı zamanda, bedenin anlam-
17. Katerina Clark ve Michael Holquist, Mikhail Bakhtin (Cambridge, Massachusetts,
1984), s. 297.
24