ce87842134d8e1f2e3dce1a3f356957dc412e45a

guların kendilerinde kaçınılmaz olarak bulunan özellikler, bir yandan
da peşinden koşulması, gerçekleşmeleri için çaba gösterilmesi
gereken ahlaki, toplumsal değerlerdir. Romanın bu değerleri en üst
düzeyde gerçekleştirme gücü, onu roman yapan biçimsel benzersizliği,
konuşan insanı ve onun söylemini içerebilmesinden, dilin
kendisini sanatsal olarak temsil etme, dilin bir imgesini oluşturma
amacına yönelmiş olmasından kaynaklanır.
Bunu somutlayacak yakın bir örnek olarak Adalet Ağaoğlu’nun
Ölmeye Yatmak adlı romanına bakılabilir. Bu romanda hem özel
hem de kamusal dillerin çoğulluğunun, parçalanışlarının, birbirlerinin
altını oymalarının imgeleştirilmesi söz konusudur. Çeşitli kahramanların
ve anlatıcıların sahip olabildikleri söylemsel otorite birbirleriyle
ilişki içinde belirlenir. Başkahraman Aysel’in iç konuşması,
bir yandan mektuplar, günlükler, gazete ve radyo haberlerinden
parçalar, gerçek ya da kurmaca yazarların yapıtlarından alıntılarla,
bir yandan da anlatıcının sözleriyle kesilir ve kuşatılır. “Belgesel”
olarak adlandırabileceğimiz ilk gruptaki metinler Atatürk’ün
ölümünden sonraki birkaç on yıl içinde gerçekleşen iktisadi ve siyasi
gelişmeleri yansıtır. Bir çocuğun günlüğünden bir sayfa da olsa,
radyodan yapılan resmi açıklamaları da alıntılasa, bu metinler
resmi milliyetçi söylemin kalıplarıyla yazılmıştır. Görünmez ama
iyi tanımlanmış bir ulusal topluluğun bütünlüğünü yansıtır, yeni bir
ulusun hayal edilmesinin dilini konuşurlar.
Ama bu söylemin bir kurmaca metin içinde yer alması, ona yadırgatıcı
bir nitelik kazandırır, gerçek olmayan kişi ve olaylarla
yanyana getirerek güvenilirliğini azaltır. Günlük yaşamdan durumlarla
ve kendisini çevreleyen diğer dillerle oluşturduğu karşıtlık,
resmi dillerde zaten varolan yapaylığı artırır, daha göze çarpıcı duruma
getirir. Gazetelerden, radyo haberlerinden yapılan alıntılar
yalnızca resmi açıklamalarda kullanılan fiil kipleri ve diğer kalıplarıyla
bu yapaylığı vurgular. Bunun doğurduğu yadırgatma etkisi
romanın okuruyla bu dilin dünyası arasındaki tarihsel uzaklık yüzünden
de artar. Bu uzaklık hem okura şimdinin bilgisiyle geçmişe
bakıp retorik ardında yatan boşluğu daha iyi görme olanağı tanır,
hem de bu retorikle okur arasında dil farklılığından doğan bir ya­
21