ce87842134d8e1f2e3dce1a3f356957dc412e45a

esnekleşir; tarihsel gerçeklikte hiç diyalojik temasa girmemiş (ama
mümkün olsaydı girebilecek) olan insanlar ve fikirler diyaloglarda
bir araya gelmeye başlar. Yüzyılların ayırdığı insanların ve fikirlerin
diyalojik düzlemde birbirleriyle çarpıştıkları, geleceğin “Ölülerin
Diyaloğu”nun sadece bir adım öncesidir bu. Ama Sokratik diyalog
bu adımı atmaktan kaçınır. Kuşkusuz, Apology'de Sokrates
ölüm cezasına çarptırılacağını sezinleyip, tıpkı yeryüzünde yaptığı
gibi ölüler diyarında da geçmişin gölgeleriyle yürüteceği diyaloglardan
söz ettiğinde, gelecekte ortaya çıkacak olan bu diyalojik türü
öngörmüş gibidir. Ama Dostoyevski’de bir fikrin imgesinin aksine,
Sokratik diyalogda bir fikrin imgesinin sinkretik türde olduğunun
altının çizilmesi gerekir: Sokratik diyalog döneminde soyut biçimde
bilimsel veya felsefi kavram ile sanatsal imge arasındaki
farklılaşma süreci henüz tamamlanmamıştı. Sokratik diyalog
sinkretik bir felsefi-sanatsal tür olarak kalmıştı.
Bunlar Sokratik diyaloğun tipik özellikleridir. Bu türü, Dostoyevski’nin
yapıtına uzanan Avrupa sanatsal düzyazısı ve romanının
gelişim çizgisinin başlangıç noktalarından biri olarak kabul etmemizi
haklı çıkarırlar.
Açıkça tanımlanmış bir tür olarak Sokratik diyalog uzun süre
var olmadı, ama onun çözülme süreci içinde, Menippos yergisi de
dahil olmak üzere diğer diyalojik türler ortaya çıktı. Ne var ki, Menippos
yergisi kesinlikle (bazen yapıldığı gibi) sırf Sokratik diyaloğun
çözülmeye uğramasının bir ürünü addedilemez çünkü kökleri
doğrudan doğruya, belirleyici etkisi burada Sokratik diyaloğa kıyasla
daha önemli olan karnavallaşmış folklara dek uzanır.
Menippos yergisinin özünü analiz etmeden önce, burada sırf
bilgi kabilinden kimi ayrıntılardan söz edeceğiz. 5
Her ne kadar bu terim özel bir türü ifade edecek biçimde ilk kez,
yergilerini “Saturae menippeae” olarak adlandıran Romalı alim
Varro (M.Ö. birinci yüzyıl) tarafından kullanılmış olsa da, tür adı­
5. Menippos yergisini (itkileri, tarihi ve jenerik gücüyle) konu alan iyi bir tartışma
için bkz. Eugene P. Kirk'ün, Menippean Satire: An Annotated Catalogue of Texts
and Criticism adlı kitabının Giriş bölümü (New York: Garland Publishing, 1980).
Bu katalogda, Bakhtin’in alıntı yaptığı metinlerin çoğuna ilişkin yararlı bilgi yer
alır.
224