ce87842134d8e1f2e3dce1a3f356957dc412e45a

Dostoyevski’de, serüvenin olay örgüsü derin ve şiddetli sorunların
ortaya koyulmasıyla bileşir; buna ek olarak bütünüyle fikrin
hizmetine sokulur. Olay örgüsü bir kişiyi teşhir eden ve kışkırtan
olağandışı konumlara yerleştirir, tam da fikri ve fikir adamını sınamak
için, yani “insandaki insan”ı sınamak için alışılmadık ve beklenmedik
koşullar altında başka insanlarla ilişkilendirir ve çarpıştırır.
İşte bu da, serüven öyküsünün, sözgelimi günah çıkarma ve azizin
Yaşamı gibi, kendisine tümüyle yabancı başka türlerle bileştirilmesini
olanaklı kılar.
Serüvenciliğin (çoğunlukla da bulvar romanı tipinde rastlanan
serüvenciliğin) fikirle, sorunlu diyalogla, Yaşam ve günah çıkarmayla
oluşturduğu bu tür bir bileşim, on dokuzuncu yüzyılda egemen
olan türe ilişkin kavramlar açısından bakıldığında, tümüyle sıra
dışı bir şey olarak görünüyordu; “tür estetiği”nin kaba ve tümüyle
yersiz bir ihlali olarak algılanıyordu. Aslında, on dokuzuncu yüzyılda
türler ve tür öğelerinin sınırları kesin bir şekilde çizilip birbirlerine
yabancı ve kopuk olarak sunuluyorlardı. Grossman’ın bu
“yabancılığa” ilişkin mükemmel tanımlamasını anımsayalım. Başka
çalışmalarımızda türe ve biçembilime ilişkin bu yabancılığın
Dostoyevski’de yapıtının barındırdığı tutarlı çokseslilik aracılığıyla
anlamlı kılındığını ve hatta aşıldığını göstermeye çalışmıştık.
Ama şimdi, bu sorunu bir türler tarihinin bakış açısından değerlendirme,
yani sorunu tarihsel yazınbilim düzlemine çekme zamanı
geldi.
Serüvenciliğin keskin soruların ortaya atılmasıyla, diyalojik bir
yaklaşımla, günah çıkarmayla, Yaşam ve vaazla bileşmesinin, hiçbir
şekilde tamamen yeni ve daha önce asla var olmamış bir şey olmadığı
doğrudur. Tek yeni şey, Dostoyevski’nin tür bileşimlerini
çoksesli bir tarzla kullanması ve yorumlamasıdır. Bunun kökleri de
antikiteye dek uzanır. On dokuzuncu yüzyılın serüven romanı, daha
önce de belirttiğimiz gibi geçmişin derinliklerine, Avrupa edebiyatının
kaynaklarına uzanan güçlü ve dallanıp budaklanan bir tür
geleneğinin dallarından biridir yalnızca -ve daha çok da, yoksullaştırılan,
budanan ve biçimsizleştirilen bir daldır. Bu geleneğin izle­
215