ce87842134d8e1f2e3dce1a3f356957dc412e45a

duğu doğruydu. Özellikle Moliere’i kastettiğimizi belirtelim. Ama
özel bir niteliğe sahip bu fenomenler çalışmamızın kapsamı dışında
bulunuyorlar.
Şimdi on sekizinci yüzyılı ele alalım. Rabelais, başka hiçbir dönemde
bu yüzyılda olduğu kadar az anlaşılıp değerlendirilmemişti.
Yapıtının yorumlanması, Aydınlanma’nın güçlü noktalarından çok
zayıf noktalarını açığa vuruyordu. Aydınlanmacılar tarihsel bir anlayıştan
yoksundu, sahip oldukları ise, soyut ve akılcı bir ütopyacılık,
mekanik bir madde anlayışıydı; bir yandan soyut genellemelere
ve örneklemelere, diğer yandan da belgelemelere yönelik bir eğilim
taşıyorlardı. Rabelais’yi anlama ve değerlendirme bakımından
bir hayli yetersizlerdi; onlara göre, Rabelais “vahşi ve barbar on altıncı
yüzyıl'’ın tipik temsilcisiydi. Bu bakış açısı Voltaire tarafından
kesin bir şekilde ifade ediliyordu:
Rabelais ölçüsüz, aklın ötesindeki, anlaşılmaz kitabında uç boyutta bir
neşe ve uç boyutta bir küstahlık sergiliyor; bilgililiği, kaba saba sözlerle
ve can sıkıntısıyla sıvıyor; iki sayfalık iyi bir öyküyü iki ciltlik saçmalık
karşılığında alıyorsunuz böylelikle. Yalnızca birkaç tuhaf kişi,
bir bütün olarak bu yapıtı anlayıp takdir etmekle övünür; ulusun geri
kalanı ise, Rabelais’nin şakalarına gülüp kitabını küçümser. Soytarıların
başı kabul edilir; böylesine keskin bir zekâsı olan bir insanın, bu zekâyı
berbat etmiş olmasına üzgünüz; yalnızca sarhoş olduğunda yazan
sarhoş bir felsefeci, o. 58
Voltaire’in yorumu karakteristiktir. Rabelais’nin dünyası ona aklın
ötesinde ve anlaşılması imkânsız görünür. Völtaire bu dünyada bir
neşe, pislik, saygısızlık, ve densizlik karışımı bulur. Birbiriyle bağdaşmayan
iki heterojen öğe arasındaki uçurum, Voltaire’e, La Bruyere’ye
göründüğünden daha geniş görünür. Yalnızca tuhaf beğeni
sahibi birkaç okuyucunun romanı bir bütün olarak kabul edebileceğine
inanır. “Ulusun geri kalanı”nın tutumuna ilişkin görüşü de ka­
58. Voltaire, Felsefi Mektuplar, çeviri: Ernest Dilworth, s. 106. Yayım hakkı
1961’de The Bobbs-Merrill Co., Inc.’e geçmiştir. Yayımcının izniyle yeniden basılmıştır.
136