ce87842134d8e1f2e3dce1a3f356957dc412e45a

ius’un “Altın Eşek”ini, antikitenin yaygın eşek-pantomimlerini ve
son olarak, Assisi’li Francis efsanelerindeki bedensel altyapı simgesi
olarak eşek imgesini anımsamak yeterli. 24 “Eşek bayramı” bu
temanın en eski örneklerinden biridir.
“Deliler bayramı” ve “eşek bayramı”, gülmenin başrolde olduğu
özel kutlamalardır. Bu anlamda, yakın akrabaları karnaval ve
charivari’ye* benzer. Ama gülme, Ortaçağ’ın tüm diğer Kilise bayramlarında
dini törenin popüler, pazar meydanı yönünü düzenleyerek
az ya da çok önemli bir rol oynadı. Maddi bedensel ilke olarak
gülme, bayramla sabit bir ilişki barındırıyordu; esasen bir festival
gülmesiydi. Şimdi, öncelikle risus paschalis'e değinelim. Paskalya
zamanı boyunca gülme ve şakaya kilisede bile izin veriliyordu. Rahip,
vaiz kürsüsünden eğlendirici öyküler anlatabiliyor ve şaka yapabiliyordu.
Büyük perhiz dönemi yasını takiben papaz, cemaatinin
neşeli gülmesini şen şakrak bir yenilenme olarak teşvik edebiliyordu.
“Paskalya gülmesi” olarak adlandırılmasının nedeni de budur.
Yapılan şakalar ve anlatılan öyküler özellikle maddi bedensel
yaşamla ilgili oluyordu ve karnaval tipindeydi. Gülme izni, et yeme
ve (Büyük Perhiz boyunca yasaklanan) cinsel ilişkiye yeniden
başlama izniyle aynı zamanda veriliyordu. Risus paschalis geleneği,
on altıncı yüzyılda Rabelais’nin döneminde hâlâ canlıydı. 25
“Paskalya gülmesi”nin yanı sıra, bir de “Noel gülmesi” vardı.
Paskalya neşesi çoğunlukla eğlendirici masallar ve anekdotlar içerirken,
Noel gülmesi neşeli şarkılarda dışavuruluyordu. Son derece
dünyevi bir içerik barındıran bu şarkılar kiliselerde işitiliyordu; bazı
İlâhiler, dünyevi, hatta sokak ezgileriyle söyleniyordu. Sözgelimi,
korunmuş olan bir Magnificat notası, bu dinsel şarkının, soytarıca
sokak zırvalaması havasıyla söylendiğinin kanıtıdır. Bu gelenek
özellikle Fransa’da korundu. Manevi içerik, dünyevi ezgilerle
24. Eşek imgesinin kalıcılığı ve özgül anlamı Rus edebiyatında sergilenir: İsviçre’de
“bir eşeğin anırması" Prens Myshkin'i uykusundan uyandırır, onu, yabancı
bir toprak ve yaşamla barıştırır (Dostoyevsky: Budala). Eşek ve anırması,
Blok’un şiiri “Gece Bahçesi”nin önde gelen imgelerinden biridir.
* Düğünden sonra kap kacak ile yapılan gürültü, (ç.n.)
25. Bkz. J. P. Schmidt: De risu paschalis, Rostock 1847 ve S. Reinach, Le Rire
rituel, a.g.e. d.n. 19, 4. Cilt, s. 127-129. Hem Paskalya hem de Noel gülmesi, popüler
Roma Saturnalia geleneğiyle bağlantılıdır.
99