Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Av Araçlarının<br />
Sınıflandırılması<br />
Prof. Dr. Hasan Hüseyin<br />
ATAR
Türkiye’de balıkçılar tarafından<br />
kullanılan av araçları sekize<br />
Sabit ağlar<br />
ayrılır;<br />
Iğrıplar ve diğerleri, yani sürtme ağlar;<br />
Çevirme ağları;<br />
Dip ağları;<br />
Salma ağlar;<br />
El ağları;<br />
Oltalar;<br />
Diğer araçlar.
Balıkçılık takımlarının<br />
yapımında kullanılan<br />
malzemeler<br />
Balıkçılık takımlarının yapımında ana<br />
malzeme olarak;<br />
Balık ağları<br />
Donam ipleri<br />
Halatlar<br />
Yüzdürücü ve<br />
Batırıcılar<br />
kullanılır.
Ağ iplikleri ve Ağlar<br />
LİFLER;<br />
Bütün ağ ve halatların yapımında kullanılan<br />
temel bileşen iptir ve ipler de liflerden<br />
oluşmaktadır.<br />
Ağ ve halatların yapımında kullanılan ve<br />
genel olarak tekstil lifleri olarak ifade edilen<br />
lifler, doğal ve yapay(sentetik) lifler olmak<br />
üzere iki ana gruba ayrılmaktadır.<br />
Doğal lifler<br />
Bitkisel lifler<br />
<strong>Hayvansal</strong> lifler
Yapay liflerin ham maddeleri<br />
petrol<br />
kömür<br />
doğal gaz gibi fosil kaynaklı rezervlere<br />
dayanır.<br />
Sentetik lifler farklı yapılarda üretilir. Bu lif yapıları<br />
başlıca;<br />
sürekli lifler<br />
stapel lifler<br />
monofilamentler ve<br />
film şeridi liflerdir.
Sentetik lifli ağlar 1970’ler boyunca pamuk<br />
ipli materyalin yerine kullanılan bir<br />
materyal haline gelmiştir. Bu yıllardan<br />
sonra, sentetik lifler dünyada hızlı bir<br />
şekilde yayıldı ve günümüzde balıkçılık<br />
teknolojisinde en önemli bir materyal<br />
haline geldi.<br />
Balık avcılığında başarı diğer faktörlerin<br />
yanında aletin yapıldığı materyale ve<br />
aletin mükemmelliğine bağlıdır.
AĞ İPLİKLERİNİN YAPIMINDA KULLANILAN<br />
SENTETİK MATERYALLER<br />
A-Devamlı <strong>Lifler</strong> (Sonsuz <strong>Lifler</strong>)<br />
Sentetik maddelerden elde edilen bu lifler<br />
farklı kalınlıkta olmakla beraber çoğunlukla<br />
ipek benzeri bir görünümleri vardır. Genellikle<br />
0,05 mm’den daha incedirler, farklı incelik<br />
derecelerinde üretilirler ve pratik olarak<br />
belirsiz, özelikle de sonsuz uzunluktadırlar. En<br />
inceleri ipek liflerden daha incedirler ve bu<br />
liflerin 1000 m’si 0,02 g’dan daha hafiftirler.<br />
Balık ağlarında kullanılan liflerin 1000 m’leri 0,6<br />
ile 2 g arasında değişmektedir. Bu lifler, ipliğin<br />
boyunca uzanırlar.
B-Stapel <strong>Lifler</strong><br />
Stapel, devamsız doğal liflerdir, kesik suni ve<br />
sentetik lifler için kullanılan bir terimdir. Kesik lif<br />
ve devamsız lif kavramları da aynı anlama<br />
gelmektedir. İncelikleri devamlı liflere<br />
benzemekle beraber, uzunlukları çoğunlukla 4<br />
ile 12 cm arasında değişmekte, zaman zaman<br />
daha da uzun olabilmektedirler. Kısa lifler<br />
eğirme esnasında basınç ne-deniyle birbirine<br />
tutunmakta ve devamlı bir tek kat iplik<br />
oluşmaktadır.
C-Monofilamentler<br />
Monofilament terimi ayrıca işleme gerek<br />
duymadan, bir iplik olarak, tek başına işlevini<br />
yerine getirebilen, yeteri kopma dayanımına<br />
sahip, tek bir filament anlamına gelmektedir.<br />
Çoğunlukla, daire kesitli ve 0,1-1,0 mm veya<br />
daha fazla çaplarda üretilmektedir. Bununla<br />
birlikte yatsı kesitli veya oval kesitli<br />
monofilamentler de 0,17-0,34 mm veya 0,24-<br />
0,48 mm olarak üretilmektedir.
D-Polimer Şeritler (Rafya)<br />
Şerit lifler, son zamanlarda geliştirilen<br />
liflerdir. Teyp bantları gurubuna girerler ve<br />
diğerlerine göre daha dayanıklıdırlar. Ağ<br />
yapımında kullanılamazlar. Orta kalınlıkta<br />
halat yapımında ve paket ipi olarak<br />
kullanılırlar. Ülkemizde rafya olarak<br />
tanınmaktadırlar.
AĞ İPLİĞİNİN YAPIMINDA<br />
KULLANILAN MATERYALLER<br />
Ağ ipliklerinin ana maddesi iki ana kaynağa<br />
dayanmaktadır. Bunların bir kısmı doğaldır, diğer<br />
bir kısmı ise kimyasal yolla elde edilen sentetik<br />
materyaldir.<br />
1.Doğal Materyaller<br />
Geçmiş dönemlerde su ürünleri avcılığı amacı ile<br />
yapılan araçlarda çeşitli doğal liflerden<br />
yararlanılmıştır. Bunların başında; pamuk, kendir ve<br />
kenevir gelmektedir.<br />
Bunlar iki ana grupta toplanmaktadır.<br />
1. Bitkisel lifler<br />
2. <strong>Hayvansal</strong> lifler
Bitkisel <strong>Lifler</strong><br />
Ağ ipliği ve halat yapımında pamuk, kendir,<br />
sisal keneviri, kenevir, keten, rami, manila<br />
keneviri ve kenevir muzu (abaca)<br />
kullanılmaktadır.<br />
Ağ ve halat yapımında kullanılan lifler,<br />
bitkilerin saplarından (keten, kendir),<br />
yapraklarından (manila, sisal), meyvelerinden<br />
(kokos) ve çekirdeklerinden (pamuk) elde<br />
edilmektedir. Bitkisel organik liflerin artık<br />
kullanım alanının pek fazla olmamasının en<br />
büyük nedeni organik bir yapıya sahip ölü bitki<br />
parçalarından oluşan bu liflerin çürümesidir.
<strong>Hayvansal</strong> <strong>Lifler</strong><br />
Ağ ipliği ve halat yapımında ipek, yün, kıl vb.<br />
doğal hayvansal lifler kullanılmıştır. İpek<br />
lifleriyle plankton ağı, serpme ağı ve uzatma<br />
ağı yapılmıştır. Japonya’da özel ağların<br />
yapımında halen ipek kullanılmaktadır.<br />
<strong>Hayvansal</strong> lifler, yüksek üretim maliyetleri,<br />
düşük dayanımları, istenilen özelliklerde ağ ve<br />
halat yapımına cevap vermemesi ve aynı<br />
zamanda sentetik liflerin tercih edilmesinden<br />
dolayı artık kullanılmamaktadır.
Sentetik Materyaller<br />
Selülozdan yapılan doğal polimerlerin<br />
bulunması 20. yüzyılın başlarına rastlamaktadır.<br />
Bunla beraber gerek selüloz, gerekse protein<br />
maddelerinden yapılan suni lifler balıkçılığın<br />
ağ materyali olarak, kopma dayanımlarının<br />
düşüklüğü ve elastikiyetlerinin olmaması<br />
yüzünden yerleşmemiştir. Yine suni liflere dahil<br />
olmakla beraber basit kimyasal maddelerden<br />
oluşturulan sentetik materyal balıkçılığın<br />
gerektirdiği özelliklere en çok uyan ipliği<br />
vermekte ve zamanımızda kullanılan ağ<br />
materyalini genellikle bunlar oluşturmaktadır.
Sentetik Materyal Grupları<br />
Kimyasal reaksiyonlarla fabrikasyon<br />
sonucu elde edilen lifler 7 grupta toplanır.<br />
Bunlar, sentetik lifler olarak da<br />
adlandırılmaktadır.
Poliamid (PA)
İlk sentetik lif olan poliamid lifleri amido grubu<br />
(NHCO) içeren PA 6.6 (Naylon) ve PA 6 (Perlon)<br />
olmak üzere iki alt grupta toplanır. Genel isminin<br />
yanına getirilen sayılar bileşikteki karbon<br />
atomlarının sayısını göstermektedir. PA 6.6 ile<br />
simgelenen PA tipi her biri 6’şar karbon atomu<br />
içeren hekzametil-diamidin ve adipik asitten, PA 6<br />
ile simgelenen poliamid tipi ise 6 karbon atomu<br />
kapron asidinden oluşmaktadır.<br />
Perlon olarak isimlendirilen PA 6 lifleri ise<br />
kaprolaktamın polikondenzasyonu sonucu elde<br />
edilirler. Kopma dayanımı oldukça yüksek sentetik<br />
lifler grubundandır.
Normal şartlarda % 4 nem taşıyabilir ve<br />
özgül ağırlıkları 1,14 g/cm³‘dür. Naylonun<br />
az rutubet alması sıcak ve nemli<br />
ortamlarda problem yaratır.
Poliester (PES)<br />
Poliester, tereftal asidi ve etilen glikol<br />
alkolü polikondenzasyonu ile elde edilirler.<br />
Asit ve alkol-den elde edildiği için, polimer<br />
oluştuğu içinde poliester adını almıştır.<br />
Dünya yapay lif üretiminin % 50’sini PES<br />
lifleri oluşturmaktadır. PES üretimi cips<br />
şeklinde ya da direkt lif halinde olur. Cips<br />
formunda elde edilen malzeme lif çekim<br />
ünitesinde tekrar eritilerek lif elde edilir.
PES lifleri gırgır ağları, kaldırma ağları, yüzer<br />
ağ havuz, küçük tip ağ dalyanlar,<br />
düğümsüz kafes ağları ve halat<br />
yapımında kullanılmaktadır. Ayrıca<br />
atmosferik koşullara dayanıklılığı nedeniyle<br />
tente, branda ve yelken bezi yapımında<br />
da kullanılır.
Polietilen (PE)<br />
Polietilen (PE), etilen gazının polimerizasyonu ile<br />
elde edilmiştir. Yapı ve kopma dayanımı yönünden<br />
naylona (PA 6.6) benzerlik göstermektedir. Nem<br />
içermezler ve erime noktası düşüktür. Özgül ağırlık<br />
0,96 g/cm³ olduğundan düşük ve hafif bir<br />
malzemedir. Yüzer ağların yapımında tercih edilir.<br />
Bunun yanında yüzdürücü özelliği nedeniyle trol<br />
ağlarında mantar yaka, omuz ve torba kısmında<br />
kullanılır. Aynı zamanda batmayan halat<br />
yapımında PE lifleri kullanılır. Esnekliği naylon ve<br />
poliester arasında bir değer gösterir. Esnekliği<br />
oldukça azdır. Bu nedenle sert araçlar yapımında<br />
uyum sağlar.
Polipropilen ( PP)<br />
Polipropilenin ana maddesi petrol parçalanırken gaz<br />
olarak açığa çıkan propilendir. Bir yağ olan propilenin<br />
polimerizasyonunu ile düzgün dizilmiş yapıda<br />
malzeme elde edilir. Polietilene benzer olarak düşük<br />
fleksibilite gösterir ve 0,90 g/cm³ düzeyinde özgül<br />
ağırlığa sahiptir ve suda yüzen bir malzemedir.<br />
Kopma dayanımı yüksek olması, aşınmaya karşı<br />
dirençli olması, hafif olmaları, mikroorganizmalardan<br />
zarar görmemeleri ve ucuz imal edilebilmesi<br />
nedeniyle genellikle yaka, ip, urgan, sicim, halat ve<br />
çeşitli balık ağlarının yapımında kullanılır. Genellikle<br />
yengeç uzatma ağlarında, fanyalı ağların tor<br />
kısımlarında ve serpme ağlarının yapımında kullanılır.<br />
Ülkemizde halat ve ip yapımında geniş ölçüde<br />
kullanılmaktadır
Polivinilklorür (PVC)<br />
Vinilklorürün polimerleşmesi sonucu elde<br />
edilirler. Polivinilklorür’ün kopma dayanımı<br />
diğer sentetik liflere göre daha iyidir. Kopma<br />
dayanımı 2-3 g/denye olarak diğer sentetik<br />
liflerden düşüktür. Her türlü dış etkene son<br />
derece dayanıklı PVC ürünlerde güneş ışığına<br />
karşı kopma dayanımına bağlı kayıplar çok<br />
azdır. Bünyesine nem almaz ve yanma<br />
tehlikesi yoktur. Özgül ağırlığı poliestere benzer<br />
olarak 1,39 g/cm³ düzeyindedir. PVC lifleri<br />
dalyan ağı yapımında, uzatma ağı ve dip trol<br />
ağları yapımında kullanılmaktadır.
Polivinilidenklorür ( PVD)<br />
Vinililiden klorürün polimerleşmesiyle elde dilir.<br />
Aynı zamanda başka monomerler kullanılarak<br />
da üretilebilir. Bunun en önemli örneği "saran"<br />
ticari ismi ile bilinen % 85 Viniliden klorür ve %<br />
15 vinilklorür içeren liflerdir. Monofilament ya<br />
da multiflament olarak elde edilen PVD lifleri<br />
özellikle büyük ağ dalyanları yapımında<br />
kullanılır. Dış etkenlere ve güneş ışığına karşı<br />
çok dayanıklı bir sentetik ürünüdür. Kopma<br />
dayanımı PVC ‘de olduğu gibi düşüktür.<br />
Sıcaklığa dayanıklı değildir. Sentetik lifler<br />
içinde 1,70 g/cm³ ‘lük değerle en yüksek<br />
özgül ağırlığa sahip üründür.
Polivinilalkol (PVA)<br />
Polivinilasetatin sabunlaştırılması ile elde edilir.<br />
Polivinilalkol lifleri tek başına kullanılmasının yanı sıra<br />
karıştırılarak da kullanılabilir.<br />
Beyaz ve parlak yapılı, kopma dayanımı yüksek<br />
sentetik lifler arasında yeralır. Özgül ağırlığı 1,3<br />
g/cm³ ve nem oranı % 3-5 düzeyindedir. Dış<br />
etkenlere, güneş ışığına ve mikroorganizmalara<br />
karşı dayanıklıdır. Yumuşama sıcaklığı yüksektir. Tek<br />
kat (monofilament) beden, ağ ipi ve halat<br />
yapımında kullanılmaktadır. Ağ, halat ve<br />
muşamba yapımında kullanılır. Daha çok kaldırma<br />
ağı, küçük tip dalyanlar, uzatma ağı, dip trolü ve<br />
halat yapımında kullanılmaktadır.
BAZI ÖNEMLİ AĞ İPLERİNİN<br />
ÖZELLİKLERİ
PAMUK<br />
Sıcaklık:118-120°C arasında pamuk lifi sararmaya<br />
başlar. 180°C'ye kadar renk kahverengiye<br />
dönüşür. 300°C'de tamamen kavrulur,karbonize<br />
olur. Normal koşullar altında soğuk veya sıcak<br />
suyun pamuk lif ve mamulleri üzerine etkisi<br />
yoktur. Asitler selüloz içeren liflere genellikle kolay<br />
etki ederler. Sulandırılmış alkali çözeltilerinin pamuk<br />
lifleri ve mamulleri üzerine etkisi yoktur. Özgül<br />
ağırlığı:1,50-1,54 g/cm³ Normal şartlarda nem<br />
oranı:%8,5
Özgül ağırlık:1,43-1,52 Asit,alkali ve<br />
yükseltgen maddelerin keten lifleri üzerine<br />
etkileri pamukla hemen hemen aynıdır.
Sıcak su ve soğuk alkali etkilemez. Sıcak<br />
yoğun alkaliler keneviri eritir. Soğuk yoğun<br />
ve sıcak sulandırılmış asitler liflere etki eder<br />
ve tamamen parçalar. Zayıf asitler oda<br />
sıcaklığında etkili değildir.
Camlaşma noktası:80-110°C Erime noktası:250-360°C Molekül<br />
ağırlığı:18000-25000 Özgül ağırlığı:1,38 g/cm³ Kopma dayanımı:4,5-<br />
5,5 g/denye Kopma anındaki uzama yüzdesi:%15-25 Normal<br />
şartlarda nem oranı:%0,4 Asitlere karşı genel olarak<br />
dayanıklıdır. Bazlara karşı dayanımı sınırlıdır. Yükseltgen ve indirgen<br />
maddelere karşı dayanıklıdır. Birçok çözücü içerisinde<br />
çözünmemekle beraber, fenol ve türevleri, benzilalkol, m-kresol gibi<br />
bazı çözgenler içerisinde kolaylıkla çözünmektedir. Gün ışığına karşı<br />
dayanıklıdır.3000 saat güneş ışığına bırakıldığında %50 kadarlık bir<br />
kopma dayanımı düşmesi olmaktadır. Açık hava koşullarına karşı<br />
dayanımı iyidir.
Camlaşma noktası:90-95°C Erime noktası:250°C Özgül<br />
ağırlığı:1,14g/cm³ Kopma dayanımı:3,5-5,5 CN/dtex<br />
(normal) 5,3-8,6 CN/dtex(yüksek mukavemetli) Kopma anındaki<br />
uzama yüzdesi:%25-50 (normal) %18-24 (yüksek mukavemetli)<br />
Normal şartlarda nem oranı:%4 Asitlere karşı dayanımları<br />
sınırlıdır. Bazlara karşı dayanıklıdırlar. Yükseltgen ve indirgen<br />
maddelerden pek zarar görmezler. Apolar çözgenler içerisinde<br />
çözünmemekle beraber,fenol ve türevleri, benzil alkol, o-<br />
diklorbenzen, anilin gibi çözcüler içerisinde tamamen<br />
çözünmektedir. Güve ve diğer zararlı böceklere,bakteri ve<br />
mantar gibi mikroorganizmalara karşı dayanıklıdır. Güneş<br />
ışınlarına karşı dayanımları düşüktür.
Camlaşma noktası:80-85°C Erime noktası:215°C Özgül<br />
ağırlığı:1,14g/cm³ Kopma dayanımı:2,5-5 CN/dtex<br />
(normal) 5,3-9 CN/dtex(yüksek mukavemetli) Kopma<br />
anındaki uzama yüzdesi:%35-55 (normal) %16-24 (yüksek<br />
mukavemetli) Normal şartlarda nem oranı:%4 Asitlere karşı<br />
dayanımları sınırlıdır. Bazlara karşı dayanıklıdırlar. Yükseltgen<br />
ve indirgen maddelerden pek zarar görmezler. Apolar<br />
çözgenler içerisinde çözünmemekle beraber,fenol ve türevleri,<br />
benzil alkol, o-diklorbenzen, anilin gibi çözcüler içerisinde<br />
tamamen çözünmektedir. Güve ve diğer zararlı<br />
böceklere,bakteri ve mantar gibi mikroorganizmalara karşı<br />
dayanıklıdır. Güneş ışınlarına karşı dayanımları düşüktür.
POLİETİLEN LİFLERİNİN<br />
ÖZELLİKLERİ<br />
Erime noktası:130-133°C Özgül ağırlığı:0,9-0,97<br />
g/cm³ Kopma dayanımı:3,5-6,5 CN/dtex Kopma<br />
anındaki uzama yüzdesi:%10,5-20 Normal şartlarda<br />
nem içermezler. Asitlere ve bazlara karşı çok<br />
dayanıklıdırlar. Birçok organik çözeltide<br />
çözünmezler.Ancak bazı klorlu hidrokarbonlar ve<br />
aromatik çözgenler içerisinde<br />
çözünmektedirler. Yalıtkandırlar, elektriği<br />
iletmezler. Güve ve mikroorganizmalara karşı<br />
dayanıklıdırlar.
Erime noktası:160-175°C Özgül<br />
ağırlığı:0,90-0,92 g/cm³ Kopma<br />
dayanımı:5-9 g/denye Kopma anındaki<br />
uzama yüzdesi:%15-25 Normal şartlarda<br />
nem oranı:%0,05 Asitlere ve bazlara karşı<br />
dayanıklıdır. Oda sıcaklığında hiçbir<br />
çözgenden etkilenmez.Ancak kaynar<br />
tetrakloretan içerisinde<br />
çözünmektedir. Mikroorganizmalardan<br />
zarar görmez.
Yumuşama sıcaklığı:70°C ve yukarısı Özgül ağırlığı:1,4<br />
g/cm³ Kopma dayanımı:2,4-2,7 g/denye Kopma anındaki<br />
uzama yüzdesi:%12-15 Güç tutuşan liflerdir.Yanma<br />
tehlikeleri yoktur. Asitlerden,bazlardan,yükseltgen ve<br />
indirgen maddelerden etkilenmezler. Birçok organik<br />
çözgen içerisinde çözünmezler.Ancak toluen, trikloretilen<br />
ve aseton gibi çözücülerde<br />
çözünmektedirler. Mikroorganizmalar ve böceklerden<br />
zarar görmezler. Güneş ışınlarına karşı dayanıklıdırlar.18 ay<br />
güneş altında bırakılan liflerin kopma dayanımlarında<br />
%25'lik bir azalma görülmektedir.
Yumuşama sıcaklığı:90-120°C Özgül ağırlığı:1,65-1,72 g/<br />
cm³ Yaş ve kuru kopma dayanımları:2,3<br />
g/denye Normal şartlarda nem oranı:%0,1 Suya ve<br />
kimyasal maddelere karşı dayanıklıdırlar. Güneş<br />
ışınlarına,biyolojik etkenlere ve havaya karşı<br />
dayanımları son derece yüksektir.
Yumuşama sıcaklığı:200°C Erime noktası:220-230°C Özgül<br />
ağırlığı:1,26-1,30 g/cm³ Kopma dayanımı:5-7,6 g/denye (yaş<br />
filament) 6-8,5 g/denye (kuru filament) 3,2-5 g/denye (yaş<br />
stapel) 3,9-6,8 g/denye (kuru stapel) Kopma anındaki uzama<br />
yüzdesi:%10-26 (yaş filament) %9-22 (kuru filament) %16-27 (yaş<br />
stapel) %13-26 (kuru stapel) Normal şartlarda nem oranı:%4,5-5<br />
(stapel) %3-5 (filament) Asitlere karşı dayanıklı olmasına rağmen,<br />
sıcak derişik asitlerden zarar görür ve parçalanırlar. Bazlara karşı<br />
dayanıklıdırlar. Birçok çözgen içerisinde çözünmez.m-kresol ve fenol<br />
içerisinde şişer. Güneş ışığına karşı dayanıklıdır.
Change language