TÜRK GİRİŞİMCİLERE YÖNELİK MAKEDONYA'DAKİ YATIRIM ...

TÜRK GİRİŞİMCİLERE YÖNELİK MAKEDONYA’DAKİ YATIRIM FIRSATLARI
VE
BÖLGEDEKİ DIŞ TİCARET ORTAMI
Çağrı Doğan
AB Masası Uzman Yardımcısı
Mayıs 2011

1. Türkiye’nin Makedonya’daki Yatırım Faaliyetleri
Kâğıt üzerinde çok olumlu bir yatırım ortamı sunan Makedonya, çok yavaş işleyen ve zaman
zaman yatırımlar önünde ciddi bir engel oluşturan bürokrasi, özellikle çalışma ve oturma izinleri
konusunda yaşanan sıkıntılar, güven duyulmayan yargı sistemi ve sık değişen mevzuat gibi
nedenlerle arzu edilen düzeyde yabancı yatırımcı çekememektedir. Bu sorunlar ve daha önceki
bazı Türk yatırım girişimlerinin sıkıntılarla karşılaşması doğal olarak Türk işadamlarının
duraksamasına sebep olmaktadır.
İkili ekonomik ve ticarî işbirliğinde açılım ve atılımda bulunulmasına yönelik yoğun çabalar
sonucunda, büyük Türk şirketlerinin Makedonya’ya olan ilgileri son zamanlarda artmaya
başlamıştır. Ülkeyi ekonomik ve sosyal açıdan tehdit eden işsizlikle mücadelede dış yatırımlara
büyük umut bağlayan Makedonya hükümetlerinin de son dönemde şirketlerimizi büyük ölçüde
özendirici bir tutum takındığı gözlemlenmektedir.
Makedonya’da doğrudan
yabancı sermaye yatırımı
gerçekleştiren Türk
şirketlerinin sayısı 100
civarında olup bunların önemli
bölümü KOBİ niteliğindeki
firmalarımızdır. Hâlihazırdaki
Türk yatırım tutarı 180 milyon
Dolar civarındadır. 2008
yılında Makedonya’daki
havaalanlarının genişletilmesi
ve yeni terminal binaları yapılması ihalesini kazanan TAV, 2011 yılında Makedonya’da cam
ambalaj üretimine başlamayı öngören Şişecam ve Üsküp Serbest Bölgesinde alüminyum profil
üretimi gerçekleştirmek üzere Makedonya Hükümeti ile sözleşme imzalayan Borteknik adlı
firmalarımızın planladıkları yatırımları gerçekleştirmeleri sonrasında toplam Türk yatırım tutarının
orta vadede 500 milyon Dolara ulaşması beklenmektedir.
Makedonya'nın dünya standartlarında ilk alışveriş, ticaret ve kültür merkezi olan 25 bin metrekare
kapalı alana sahip Ramstore Alışveriş Merkezi, Üsküp’te Haziran 2005 itibariyle faaliyete geçmiştir.
20 milyon dolar tutarında bir yatırımla gerçekleştirilen alışveriş merkezinde 20 bin çeşit mamul
tüketicilere sunulmakta ve bin kişiye istihdam sağlanmaktadır.
Diğer taraftan, Makedonya’daki en önemli Türk yatırımları arasında; bankacılık sektöründe
1999’dan 2008’e kadar faaliyetlerini şube olarak sürdüren ancak 2008 yılında Makedonya’da
Genel Müdürlük olarak Ziraat Banka AD olarak varlığına devam eden ve Gostivar ve Kalkandelen
şehirlerinde iki yeni şube açan Ziraat Bankası, Hollanda merkezli Demir-Halk Bank tarafından
çoğunluk hissesi satın alınan İK Banka yer almaktadır.
Ayrıca, sanayi üretimi alanında, Haznedar Holding tarafından satın alınan ve işletilen Gostivar’daki
refrakter malzemesi üreten Vardar Dolomit fabrikası, Zorlu Holding tarafından Mayıs 2007’de
Üsküp’teki OHİS Sanayi Bölgesinde yerel ortakla üretim tesisi olarak açılan, ancak daha sonra
üretim tesisini kapatmasına rağmen ticaret ve dağıtım faaliyetlerine devam etmekte olan
1

Zorluteks DOO Makedonya şirketi ve Yağyemezler Kumaşçılık Sanayi’nin İştip’teki kumaş üretim
tesisi bulunmaktadır.
Türkiye, rakamlar büyük olmamakla birlikte, Makedonya ile
ticari ilişkilerinde sürekli şekilde fazla vermektedir. Bu fazla son
yıllarda giderek daha dikkat çeker hale ulaşmış, 2007 yılında
Makedonya istatistiklerine göre, Makedonya’nın Türkiye ile
ticaretinde ihracatın ithalatı karşılama oranı %27,3 olmuştur.
2008 yılında ise bu oran daha da düşerek %11,7 olmuş,
2009’da ise %16,3 olarak gerçekleşmiştir. Küresel krizin
ihracatımız üzerindeki olumsuz etkilerine rağmen, önümüzdeki
dönemde bu trendin güçlenerek devam etmesi kuvvetli bir
olasılık olarak görülmektedir.
2. Makedonya’da Yatırım Yapılabilecek Sektörlerin Genel Durumu
Madencilik ve Metalurji: Yeraltı kaynakları açısından oldukça zengin olan Makedonya’da
kurşun-çinko, bakır, demir mineralleri, manganez, nikel, krom, altın, titanyum ve uranyum
bulunmaktadır. Özellikle kurşun ve çinko üreten tesislerin çok hızlı bir şekilde yenilenmesi
gerekmektedir. Üretimin yüzde 70’i AB ülkelerine ve ABD’ye ihraç edilmektedir. Metalurji
ise GSYH’ye yüzde 5,4 ve ülkenin toplam ihracatına yüzde 2.37 oranında katkıda
bulunmaktadır.
Enerji: Makedonya’nın kömür rezervleri oldukça
zengindir. Ancak mevcut kömür düşük kalitedir ve
metal işlemede kullanılan kok kömürü ve antrasit
ithal edilmektedir. Diğer yandan 221 km’lik
Selanik-Üsküp petrol boru hattı projesi 1999’da
başlatılmış ve Hellenic Petroleum tarafından
gerçekleştirilen projeye EBRD (Avrupa İmar ve
Kalkınma Bankası) kaynak sağlamıştır. Boru
hattının 2,5 milyon ham petrol taşıması ve
petrolün taşınacağı Okta rafinerisinin Sırbistan ile Bulgaristan’a petrol satışı yapması
beklenmektedir. Elverişli coğrafi konumu göz önüne alındığında, Makedonya'da bolca
güneş, rüzgâr ve enerji üretmek için gereken diğer doğal kaynaklar bulunuyor. Bu
çerçevede Üsküp yakınlarındaki Kadino köyündeki Soncev Parkında (Güneş Parkı),
ülkenin alternatif enerji kaynakları olarak güneş ve rüzgârdan yararlanmaya yönelik ilk
sistematik girişim gerçekleştirilmiştir.
Kimyasal ürünler: Kimya sektöründe üretimde kullanılan ham maddelerin yüzde 90'ı
yurtdışından temin edilmektedir. Sektöre yeterli yatırım sağlanamamaktadır. Sanayi
üretiminin yüzde 10’unu oluşturan sektör, ürünlerinin yüzde 5’ini ihraç etmektedir. Diğer
sektörlere hammadde sağlayan kimya sanayinin GSYH’ye katkısı yüzde 13 oranındadır.
Sektör yılda ortalama 2,5 milyon ton petrokimya ürünü, 1,800 ton ilaç, 2,700 ton sabun,
2

2,600 ton kozmetik, 38,000 ton deterjan, 120,000 ton karma gübre, 204,250 ton temel
kimyasal üretmektedir. İlaç sektöründe yabancı yatırımlar bulunmaktadır.
İnşaat ve İnşaat Malzemeleri: Makedonya’da
1998-1999 döneminde Treska Hidroelektrik
Santrali, Demirkapı-Gevgelija otoyolu inşaatı
ve diğer altyapı projelerinin etkisiyle inşaat
sektörü ivme kazanmıştır. 1999 yılında
hükümet Kosova bölgesini de kapsayan ucuz
konut projesini başlatarak sektöre katkıda
bulunmuştur. Firmalar Ortadoğu, Almanya,
Doğu Avrupa, Rusya ve eski Yugoslav
Cumhuriyetleri’nde projelerde görev almaktadır.
Tekstil: Makedonya’da toplam işgücünün
yüzde 27’sini istihdam eden sektörün başlıca
merkezleri Tetova, Stip ve Strumica’da yer
almaktadır. İplik sektöründe faal olan başlıca
kuruluşlar; Jugoteks, Makedonka,
Strumickanka, Veteks’dir. Hazır giyimde ise
Teteks, Astibo, Oteks, Nokateks firmaları
aktiftir. Tekstil üretiminin yüzde 70'i AB ve
ABD’ye ihraç edilmektedir. Sektörde model
çeşitlendirilmesine ve teknolojik yenilemeye ihtiyaç duyulmaktadır. Makedonya’daki deri
işleme tesislerinin teknolojisi oldukça yenidir. Ülkede ayakkabı üretimi de gelişmiştir, yılda
7 milyon çift ayakkabı üretilmektedir.
Tarım: Ülkenin uygun iklim şartları, gelişmiş bir tarım
sektörünün oluşumuna yol açmıştır. Tarım sektörü 2006
yılında GSYH’nin yüzde 13’ünü ve toplam istihdamın
yüzde 24,3’ünü karşılamaktadır. Ülkede işlenilebilir
toprak 1,3 milyon hektardır. 1999’da yürürlüğe giren
kanun, bireylere toprak mülkiyeti hakkı tanınmaktadır.
Kanun uzun vadeli toprak kiralama hakkı ve işlenebilir
toprak için 40 yıla, hayvancılık yapılacak toprak kullanımı
için 20 yıla varan vergi muafiyetleri vermektedir.
Gıda Sanayi: Makedonya’da gıda sektörünün geliştirilmesi,
ülke ekonomisi için büyük önem taşımaktadır. Ülkede yılda
25,000 ton işlenmiş meyve ve 30,000 işlenmiş sebze
üretilmektedir. Bu üretimin yüzde 90’ı ihracata yöneliktir.
Hedef pazarlar AB ve komşu ülkelerdir. Sebze ve meyve
üreten başlıca firmalar PTP Makedonija, ZIK Vinojug DOO
Zora, ZIK Strumica DOO, Moska Pijade, Vitaminka olarak
sıralanmaktadır. Ülkede yılda üretilen 230,000 ton şarabın
3

100,000-120,000 tonluk kısmı Almanya, İngiltere, İsveç, Japonya, Kanada, ABD, Fransa’ya
ihraç edilmektedir. Ülkenin kuzey bölümü kırmızı şarap, sıcak güney bölümü ise beyaz
şarap için uygun koşullara sahiptir. Alkollü içecek üreten başlıca firmalar VV Tikves, VV
Povardarie, VV Lozar, VV Vinojug, alkolsüz içecek üreten firmalar ise Pivara ve
Inospektor olarak sıralanmaktadır.
Turizm: Makedonya’daki otellerin 80,000’den
fazla yatak kapasitesi mevcuttur. Sektördeki
özelleştirmenin yavaş ilerlemesi ve iç
istikrarsızlıklar sebebiyle bu alandaki mevcut
potansiyel değerlendirilememektedir. Ülkenin
en önemli turizm merkezi Ohri, Prespa ve
Dojran gölleridir. Aynı zamanda ülkede
birçok termal su kaynağı ve dağ turizmi
açısından uygun olanaklar bulunmaktadır.
Ülkede 2000 metrenin üzerinde yüksekliğe sahip 14 dağ bulunması, kış turizmi
olanaklarını artırmaktadır. Uzun süre kâr bulunan bu merkezlerde kayak pistleri oldukça
büyüktür. Eski Yugoslav cumhuriyeti ülkelerinin yanı sıra Alman ve İtalyan turistlerin
yoğun ilgi gösterdiği gözlenmektedir.
3. Makedonya’da Şirket Kurma Prosedürleri, Vergi Mevzuatı ve Dış Ticaret Rejimleri
Makedonya’da yerli ve yabancı firma ayrımı bulunmamakta, gerek vergiler gerek imtiyazlar ve
devlet destekleri anlamında tüm firmalar aynı prosedür ve mevzuata tabi bulunmaktadır.
Makedonya’da firma kurma işlemlerinde Merkez Sicil tek yetkili kurumdur. Oluşturulan tek
başvuru sistemi (one-stop-shop system) sayesinde, şirket kurma işlemleri 4 saatte ve çok düşük
maliyetlerle sonuçlandırılmaktadır. Buna göre, yatırımcılar Merkez Sicil’de tek bir ofisle muhatap
olmakta, başvuruları bu ofise yapmakta, gerekli bilgileri söz konusu ofisten alabilmekte ve
başvurularını tek bir elemandan takip edebilmektedir. Söz konusu tek başvuru sistemi,
Makedonya’nın değişik yerlerindeki 32 adet kurum ve kuruluş ofisleriyle elektronik olarak bağlı
olan Merkez Sicil tarafından yürütülmekte ve sonuçlandırılmaktadır.
Yabancı firmaların ülkede temsilcilik açmaları için gerekli şartlar şunlardır:
Makedonya’da temsilcilik açmak için gerekli belgeler:
Yabancı firmanın noter onaylı ticaret sicil gazetesi,
Temsilciliğin Makedonya’daki adresi,
Temsilcilik açma sürecinde imza yetkisi olan kişinin adı ve kimlik/pasaport numarası,
Temsilcilik müdürünün adı ve kimlik/pasaport numarası,
Temsilcilikte çalışacak tüm elemanların adı ve kimlik/pasaport numaraları.
Gerekli diğer belgeler:
Temsilcilik açma kararı,
Makedonya Merkez Sicil Kurumu’na temsilcilik kayıt başvuru formu,
4

Temsilciliğin çalışma programı,
Makedonya’daki temsilciliğin faaliyetleri konusunda bütün sorumlulukları üstlendiğine dair
ana şirketin beyanatı.
Makedonya Cumhuriyeti’nde doğrudan vergiler (kurumlar vergisi, gelir vergisi, emlak vergisi) ve
dolaylı vergiler (KDV ve ÖTV) uygulanmaktadır:
Makedonya’da faaliyet gösterecek firmalarımız açısından önem taşıyan konuların başında gelen
vergilere ilişkin özet bilgiler aşağıda yer almaktadır:
Kurumlar Vergisi, yüzde 10’luk düz vergi olarak uygulanmaktadır. Bu oranla Makedonya
Avrupa’nın en düşük vergi uygulamasına sahip ülkelerinden biri konumunda olup, söz
konusu oranın önümüzdeki yıllarda yüzde 8’e düşürülmesi planlanmaktadır.
Ülkede uygulanan gelir vergisi oranı da yüzde 10’dur.
Katma Değer Vergisi’nin (KDV) genel uygulama oranı yüzde 18 olup, gıda ürünleri, kamu
tarafından sağlanan şebeke suyu, kitap, gazete ve dergi gibi yayım basım ürünleri, güneş
enerjisi kolektörleri, ulaşım, bilgisayar donanımları ve yazılımda ise yüzde 5’lik KDV
alınmaktadır.
Yıl içerisinde kurumlar vergisi ve kişisel gelir vergisi aylık olarak ödenmektedir. Kurumlar vergisi
için aylık ödemelerin ayın bitiminden en geç 15 gün içerisinde yapılması gerekmektedir. Kişisel
gelir vergisi ise çalışana maaş ödemesi ile eşzamanlı olarak yatırılmaktadır.
Öte yandan, takvim yılının bitiminden sonra vergi mükelleflerinin kurumlar vergisi için vergi
bilançosunu Kamu Gelirler Dairesine en geç 28 Şubata kadar sunması gerekmektedir. Serbest
bölgelerde faaliyet gösteren firmalar çalışmaya başladıkları tarih itibariyle 10 yıl süreyle kurumlar
vergisinden muaf tutulmaktadır. Bahse konu firmaların çalışanlarına uygulanan kişisel gelir
vergisinde ise 5 yıl süreyle yüzde 50 indirim yapılmaktadır.
Makedonya’ya yapılacak ihracat konusunda özet bir bilgi vermek gerekirse; Makedonya’nın yeni
Gümrük Kanunu’nun AB standartlarına uygun olarak hazırlandığını söylemek mümkündür. İthal
edilen ürünlerin çoğuna kalite kontrolü uygulanmaktadır. Kalite kontrole tabi tutulan ürünler
arasında tarım ürünleri, taşıt araçları ve elektrikli aletler ya da standartlara uygun olmaması
halinde tüketicilerin sağlığına zararlı olabilecek ürünler yer almaktadır. Ayrıca bazı ürünlere fitopatolojik
ya da veteriner kontrolü yapılmaktadır. İthalat izinlerini Ekonomi Bakanlığı vermektedir.
Ürünlerin çoğu için izin alma prosedürü çok kolay iken ilaç ve askeri malzemeler konusunda izin
almak daha zor olabilmektedir.
Makedonya’ya ithal edilen ürünlerin çoğuna gümrük vergisi uygulanmaktadır. Gümrük vergisi
oranları 0 ile yüzde 30 arasında değişebilmektedir. Bazı gıda ürünlerinde bu oran yüzde 60’lara
kadar çıkmaktadır. Ortalama gümrük vergi oranı ise yüzde 7’nin altındadır. Maksimum vergi oranı
olan yüzde 60 bazı meyve ve sebze, tahıl, alkollü ve alkolsüz içecekler ve tütün ürünlerine
uygulanmaktadır.
Türkiye ve Makedonya arasındaki ticareti kolaylaştırmak adına 7 Eylül 1999’da imzalanan Serbest
Ticaret Anlaşması 1 Ekim 2000’de yürürlüğe girmiştir. Bu anlaşmaya göre Türkiye, başlangıçtan
itibaren uygulanan gümrükleri kaldırırken, Makedonya’ya Türkiye’den olan ithalatını
5

serbestleştirmek için kademeli bir geçiş süreci tanınmıştır. Buna göre, Makedonya Türkiye’den
gelen sanayi mallarına uyguladığı gümrük vergilerini Anlaşmanın yürürlüğe girdiği tarihte yüzde
90’a, 1 Ocak 2006’da yüzde 60’a ve 1 Ocak 2007’de yüzde 30’a indirmiş olup, söz konusu vergi
oranları 1 Ocak 2008’de tamamen sıfırlanmıştır.
Son bir değerlendirme yapmak gerekirse, Makedonya’daki yabancı yatırımlarla ilgili mevzuat ve
uygulamalarda henüz tam bir şeffaflık sağlanamamış olmakla birlikte, ekonomik gelişme açısından
ülkenin tek çıkış yolu olan yabancı sermayeyi çekebilmek için Makedonya Yatırım Ajansı
tarafından çalışmalar yapılmaktadır. Makedonya, bölge ülkeleri arasında işgücü, enerji ve diğer tüm
üretim masrafları ve genel yatırım ortamı anlamında en elverişli ülke konumunda bulunmaktadır.
Türkiye’den bakıldığında küçük bir pazar olarak algılanan Makedonya tek başına değil,
çevresindeki bölgenin potansiyeli ile birlikte değerlendirilmelidir.
6

KAYNAKLAR:
Ankara Sanayi Odası, Üsküp Türk İhraç Ürünleri Genel Ticaret Fuarı Raporu
http://www.aso.org.tr/kurumsal/media/kaynak/TUR/tamim2011/Dosyalar/tamim2416_ek1.pdf
Avrupa İşletmeler Ağı Konya Sanayi Odası, Makedonya İş ve Maden Makineleri Pazar Araştırması
Raporu
http://www.een.kso.org.tr/up/dene/makedonya.mak.paz.pdf
Makedonya Yabancı Yatırımlar ve İhracatı Geliştirme Ajansı
http://www.investinmacedonia.org/
Stratejik Düşünce Enstitüsü, “Makedonya: Türk Şirketlere Özel Arazi Tahsis Edebiliriz”
http://www.sde.org.tr/tr/haberler/623/makedonya-turk-sirketlere-ozel-arazi-tahsis-edebiliriz.aspx
T.C Dışişleri Bakanlığı Üsküp Ticaret Müşavirliği Web Sitesi, Makedonya Müteahhitlik Hizmetleri
Ülke Raporu
http://www.musavirlikler.gov.tr/upload/MAK/2010%20Makedonya%20Müteahhitlik%20Hizmetleri
%20Ülke%20Profili.doc
T.C Dışişleri Bakanlığı Üsküp Ticaret Müşavirliği Web Sitesi, Makedonya’daki İş ve Yatırım
Yöntemleri
http://www.musavirlikler.gov.tr/index.cfm?ulke=MAK&dil=TR&Submit=Giri%C5%9F
Türk İşbirliği ve Kalkınma İdaresi Başkanlığı, Makedonya Ülke Raporu
http://www.tika.gov.tr/yukle/dosyalar/ULKERAPORLARI/Makedonya_UlkeRaporu.pdf
7