İzmir Stratejik Planı - İzmir Ticaret Odası

İZMİR TİCARET ODASI 

İZMİR STRATEJİK PLANI 

2003-2012 

Proje Koordinatörü 

Prof.Dr. Çınar ATAY

Proje Koordinatörü 

Prof.Dr. Çınar ATAY 

Proje Ekibi 


Yrd. Doç.Dr. Yıldırım ORAL 

Prof.Dr. Bülent MİRAN 

Doç.Dr. M. Vedat PAZARLIOĞLU 

Araş. Gör. Sibel ECEMİŞ 

Proje Danışmanları 

Prof.Dr. Feral EKE 

Prof.Dr. Alp TİMUR 

Prof.Dr. Asaf KOÇMAN 

Bilgi Veri Toplama ve Değerlendirme Ekibi 

Buket BAYDEMİR 

Başak KAVAL 

Saygın İKİZ 

Serdar ŞENOL 

Özge ORAL 

Nükhet DOĞAN

SUNUŞ

ÖNSÖZ 

İzmir’in bulunduğu coğrafi konumu değerlendirildiğinde ve de bu kapsamda 

geçmişine göz atıldığında ne tür süreçlerden geçtiği ve bu süreler zarfında ne tür 

tecrübeler edindiği, bu gün içinde bulunduğu durumdan belli olmaktadır. Ancak 

burada belirtilmesi önem arz eden konu, İzmir’in gelişmişliğinin her dönem belirli 

tarzlar ve davranış biçimleri içinde engellemeye çalıştığı şeklinde olmuştur. 

Ekonomik gelişimindeki girişimci felsefeye ve de her türlü yeniliğe açık bünyesi 

sayesinde ilerleyen İzmir’in oluşturduğu sermaye, sonuçta büyük oranda şehri terk 

etmiş ve bunun sonucunda da şehir makro yatırımlardan hak ettiği veya üretiminin 

karşılığında potansiyeline uygun bir oranı alamamıştır. 

Elimizdeki çalışmayla, İzmir’in çevresiyle bir bütün olarak ele alınmasının gerekliliği 

içinde konuya yaklaşılmaktadır. Daha önceki yıllarda ele alınmış konular ve stratejik 

yaklaşımlar içinde, örneğin; 1996-2002 dönemindeki karmaşık hedeflere erişimde, 

krizlerin peş peşe gelmesi hedefleri saptırmıştır. Bu durum İzmir ticari sermayesinin 

yatırımcı felsefesini engellemiş ve durağanlığın ötesinde bir ticari hayat yaşanmıştır. 

Bu dönemde gelen siyasi farklılıklar da olayların pekişmesine neden olmuştur. 

Yatırımcı kuruluşların İzmir Büyükşehrine yaptıkları yatırımların değişik 

yaklaşımlarla değerlendirilerek durması, atıl kapasite yaratırken yatırımların 

arkasının gelmemesine de sebep olmuştur. 

1996-2002 dönemini “kalkışa geçiş dönemi” olarak ele aldığımızda bu yıllarda 

hedeflenen konular arasında ele alınan ve İzmir merkez olmak üzere planlanması 

gerekli görülen stratejik alanın fiziki bir planı, yapılmaktayken yarım kalmıştır. Bu 

durumun sonuçları arasındaki plansızlık kavramı içinde İzmir stratejik alanı olarak 

benimsenen alanda 15 Organize Sanayi Bölgesi planlanmıştır. Ekonomik ve alt yapı 

hedeflerine bakılmaksızın girişilen bu konu sonucunda sanayi sektörü arsa 

spekülasyonuna yönelmiş ve yatırımcı sermaye üretim yerine, ne zaman 

sonuçlanacağı belirsiz bölgelerde arsa alımına nakit aktarmıştır. İlçelerin sanayi alanı 

sahibi olma rekabeti içinde görülen bu konunun belirsizliğinin ve diğer benzerlerinin 

elimizdeki çalışmayla önünün alınması amaçlamaktadır. 

Gelişmenin önemli öğelerinin başında gelen ulaşım sistemlerinde kısmi bir ilerleme 

olmasına karşın bütüncül yaklaşıma erişilememiş, çevre yolu tamamlanamamış, 

İzmir’in özellikle kuzey ve güney ana girişleri ve çıkışları hala alternatifsiz tek ulaşım 

akslarına boyun eğmiş durumda bırakılmıştır. Aliğa-Menderes-Torbalı elektrifikasyon 

hattı yapılan yatırımlarıyla günümüzde atıl durumdadır. Deniz ulaşımı ve ticaretinde 

liman konuları yıllarca spekülatif tartışmalara sahne olmuş ve bu yöne itilmiştir. 

İzmir ticari sermayesinin gelişimi sanayi alanında kesintili olarak ivme gösterirken 

bunu sektörel olarak ticari açıdan değerlendirdiğimizde inşaat sektörünü ön planda 

gelir görmekteyiz. Zira, 2002 yılı sonu itibarıyla İzmir Büyükşehir Bütününde yer 

alan sermayenin ticari dağılımında inşaat sektörü % 20 ile ön plandadır. Bunu, 

zengin tarım potansiyeline sahip olmanın avantajını kullanan gıda sektörü takip 

etmekte olup payı toplamda % 13’tür. Ancak, son on yıl içinde bu iki lokomotif sektör 

arasındaki rekabette gıda sektörünün yakaladığı ivme inşaat sektörü aleyhine olmuş

ve ikisi arasındaki oran son otuz yıl içinde onar yıllık periyotlar halinde bakıldığında 

2,14’den, ikinci on yılda 1,83’e ve son on iki yıl olan 1990-2002 periyodunda da 

1,49’a inmiştir. Bu da giderek inşaat sektöründeki gerilemeyi veya talebin azalmasını 

doğrulamaktadır. Bu nedenledir ki sonuç bölümünde ele alınan hedefler arasındaki 

kuzey, güney ve batı akslarında konut sektörüne yatırımın önlenmesi önerisi 

doğrulanmaktadır. Tarım sektörünün % 13 olan payı da bu bağlamda şehirsel 

yerleşmeler dışındaki alanların da desteklenmesinin gerekliliğini hissettirmektedir. 

Zira, nüfus ve demografik incelemeler ve göç analizleri de İzmir ana merkeze gelen 

göçün yaklaşık % 50’sinin Ege Bölgesinin kırsal kesiminden ve bunun da % 22’sinin 

Stratejik Planlama Alanından olduğunu gösterdiğinden, Stratejik Planlama Alanının 

dış kabuğundan başlamak üzere tarımın teşvik edilmesinin gerekliliği ortaya 

çıkmaktadır. Tabiatıyla tarımın teşviki yanında sanayiin de geliştirilmesi önem arz 

etmektedir. Bu da Kınık ve Tire Organize Sanayi Bölgelerinin desteklenmesiyle 

birlikte Tekeli Organize Bölgesinin de hızla devreye girmesini gerekli kılmaktadır. Zira 

İzmir Ticaret Odası öncülüğünde kurulan İTOB Sanayi Bölgesi, 1.000 m 2 ’lik 

parsellerle küçük ve orta ölçekli girişimcilere de yatırım olanağı sağlamaktadır. 

İzmir sermayesinin zaman içindeki dalgalanması kurulmuş olan firmaların 2002 yılı 

sonu itibarıyla sadece % 49’unun hayatiyetlerini devam ettirdiğini göstermektedir. 

Bunlar arasında mali kurumların gelişmesi veya azalması beklenmesine rağmen, 

krizlere karşın bu sektörün payının toplamda 1980 sonrası değerlendirildiğinde hep 

% 5-6 arasında kaldığı saptanmıştır. Ancak detaylı bir inceleme 1980 öncesinde bu 

kurumların toplamdaki payının % 10 olduğunu da göstermektedir. Şu halde durum, 

İzmir’in mali kurumlar açısından, bu kurumları bünyesinde tutmak için atılım 

yapması gerekliliğini ortaya koymaktadır. Son dönemlerin en cazip sermaye yatırımı 

olan tekstilde de durağanlık olmuş ve pay % 9-10 arasında kalmıştır. 

Sektörel olarak turizmin odak noktalarından biri olarak gösterilmesine rağmen bu 

konuda girdiler hep il dışında elde edilmiştir. Etrafının yüksek potansiyelinden İzmir 

pay alamamış ve bu konuda ticari sermaye atılımları son on yılda toplamda % 3’ten 

% 4’e çıkmasına karşın istenilen düzeyin gerisinde kalınmıştır. İzmir bu süreçler 

içinde Bergama benzeri bir transit merkez olmuş, Dalaman ve Bodrum 

Havalimanlarının açılmasıyla ve de şehir, havalimanının Çiğli’den taşınmasıyla 

potansiyelini yitirmiştir. 

Dolayısıyla geçtiğimiz süreçlerde İzmir gereken atılımı yapamamış ve geride kalmıştır. 

Bu dönemde öncelikle ele alınması gereken yatırımlar arasında sürükleyici olanlara 

eğilinilmesi gerekmektedir. Bunlar makro hedefler olarak ele alınmalıdır. İlk aşamada 

İzmir’in dışa açılmasının teşvik edilmesi gerekmekte olup bunların başını deniz 

ulaşımında yapılacak atılımlar çekmelidir. Çandarlı limanı hakkında kesin bir karara 

varılmalıdır. Enerji sorunları çözülmeli ve doğalgaz yanında başta rüzgar enerjisi 

olmak üzere alternatiflerin devreye alınması gerekmektedir. Jeotermal enerjinin 

kıpırdanması teşvik edilmelidir. Güneş enerjisinin domestik hizmetler başta olmak 

üzere kullanımının yaygınlaştırılması hedef alınmalıdır. Hepsinden önemlisi 

yatırımların mekansal dağılımının planlanması gereklidir. Bu sayede bütünlük ve 

koordinasyon sağlanacaktır. Şu halde ilk aşamada mekansal analiz metotlarının 

analizi gerekmektedir. Hangi yatırımın hangi alana yapılması, hangi olumlu

ekonomik girdiyi sağlayacaktır sorusunun cevabı bu şekilde böylece konut sektörü de 

bu bağlamda kendisine yer bulacaktır. Bu doğrultuda konut sektörü, konut 

imalatıyla sektörel bir yön verici olmaktan çıkarılmalıdır. İzmir’i zayıflatan yönlerden 

biri de bu konut fazlası ve yanlış mekansal dağılımı olarak görülmektedir. Aynı 

durum şehir içi turizmi için de geçerlidir. Şayet İzmir ölçeğinde bir yerleşmenin 

Nazım İmar Planı bulunmuyorsa, bu konuda ticari sermaye sahiplerini de 

yatırımlarını yanlış yönlendirdikleri açısından yorumlamanın anlamı 

bulunmamaktadır. Sektörel arazi arzının yapılabilmesi için bu tür Nazım Planların 

yapılması gerekmektedir. 

İzmir çok kutuplu, polarize bir gelişim sergileyerek ilerleme kaydetme durumundadır. 

Bu nedenle kendi içinde geçmiş yıllarda sonlandırılamamış Kalkınma Ajansı adı ile 

lanse edilmiş bir organizasyonun hangi ad altında olursa olsun gerçekleştirilmesi ve 

İzmir sermayesinin ve de makro yatırımlarının yön bulması gereklidir. Expo 

projesinin geçmiş yıllarda yön bulamaması ekonomik krizlere bağımlı olsa da kısmen 

de bu yöntemsizlikten kaynaklanmıştır. Geçmiş süreçlere dikkat edildiğinde 

önümüzdeki kısa vade bu tür bir sergilemeye hazırlanma dönemi olarak 

değerlendirilmelidir. Şu halde İzmir en erken 2008 yılından önce bu tür bir adaylığa 

başvurmamalıdır. İzmir’de geçmiş stratejik planlarda da yer alan Menkul Kıymetler 

Borsasının kurulamaması da geriye dönük olumsuzluktur. 

Bir önceki stratejik planın hedeflerinden olan İzmir’in kişi başı 6.000 dolarlık gelire 

ulaşılmasının hedeflenmesi kamu yatırımlarına ayrılan ödenekler incelendiğinde de 

mümkün görülmemekte idi. 2000 yılında erişilen değer 4.327 dolar ve 2001 yılında 

ise 3.215 dolar olmuştur. 

Burada olduğu gibi, stratejik planların emredici işlevi bulunmamaktadır. Yön verici 

ve tavsiye niteliği taşımaktadırlar, bu nedenle serbestileri geniş bir yelpazeye yayılma 

imkanı taşır. Ancak emredici hususların da plan kapsamında yer almasını önerirler. 

Zaten bu doğrultuda çalışmada emredici hususların planlama için en önemli 

araçlarından biri olan Nazım Planların yapılması önerilmiştir. Bunlara ek olarak 

Stratejik planlar makro karar mekanizmalarının devreye girmesini önerirler. 

Dolayısıyla mekansal açıdan detay olarak kabul edilen çözümler kapsamları 

dışındadır. Özellikle şehirsel ölçekte mekan tasarımları konusunda çözüm getirme 

yerine çözüm yollarını göstermek ve yönlendirmek ana amaçlarının başındadır. Şu 

halde örneğin İzmir için Konak Meydanının düzenlemesinin nasıl olması gerektiği 

stratejik kavram dışındadır. Ama anılan meydan dahil olmak üzere benzer kolektif 

alanların şehirsel tasarım ölçeğinde ele alınması gerekliliğini önerirler. 

Bu pencereden bakacak olursak, Birinci Stratejik Plan Döneminde önerilen 

yatırımlardan % 50’sinin gerçekleştiğinden bahsedilmesi de stratejik bir önem 

taşımamaktadır. Zira, yatırımlarda sayısallıktan ziyade kapsamın önemi vardır. İkinci 

plan döneminde de sayısallık üzerinde durulmasına karşın bu plan dönemi için farklı 

bir yöntem izlenmiştir. Örneğin Çandarlı Limanıyla, Konak Meydanı projesi sayısallık 

olarak iki konu olarak ele alındığında gerçekleşme açısından farklı kriterler ve 

temellere dayanmaktadırlar. Gerçekleştikleri takdirde sayısallıklarının ekonomik

olarak değerlendirilmesi gerekmektedir. İzmir’in geçmiş yıllardan bu güne gelirken 

yaşadığı en büyük handikap işte burada gizlidir. 

Sayısallığı adetten çıkararak olaylara daha gerçekçi bir gözle bakılmasının 

öğrenilmesi gerekmektedir. Yaptırmamanın değil yaptırmanın daha önemli olduğu 

bütün olarak öğrenildiği zaman belki de bu tür plan yaklaşımlarına gereksinim 

duyulmayacaktır. Her şeye rağmen daha bu gereksinimlere ihtiyaç duyulan 

dönemlerde İzmir Ticaret Odasının bu kapsamda bir çalışmaya önderlik etmesi, birlik 

ve beraberlikle sorunların üstesinden gelinmesi için çaba sarf ettiğinin delilidir. Bu 

güne değin yapılmış olan stratejik planlarla şehrin gelişimini amaçlayan İzmir Ticaret 

Odası, bu kez de aynı güç ve ivmeyle şehrin ekonomik gelişimine katkı yapma 

isteğindedir. 


İzmir, Eylül 2003

İçindekiler 

Sunuş 

Önsöz 

Özet 

Giriş 

1. Çalışmanın Amaçları 

2. Çalışma Programı 

Birinci Bölüm 

3. Mevcut İdari Yapı 

4. İzmir İlinin Ekonomik Sektörel Potansiyeli 

5. Strateji Planının Alt Yörelerinin Tanımlanması 

5.1 [ A ] İzmir Büyükşehir Bütünü Strateji Alt Yöresi 

5.2 [ B ] Bakırçay Strateji Alt Yöresi 

5.3 [ C ] Gediz Strateji Alt Yöresi 

5.4 [ D ] Gediz-Nif Strateji Alt Yöresi 

5.5 [ E1 ] K. Menderes Kıyı Kesimi Strateji Alt Yöresi 

5.6 [ E2 ] K. Menderes Kara Kesimi Strateji Alt Yöresi 

5.7 [ F1 ] Yarımada Çeşme Kesimi Strateji Alt Yöresi 

5.8 [ F2 ] Yarımada Urla Kesimi Strateji Alt Yöresi

6. İzmir İlinin Mevcut Yapısal Özellikleri, Tahmin Ve Projeksiyonlar 

6.1 Sosyal Yapı Özellikleri 

6.2 Ekonomik Sektörlerin Özellikleri 

6.2.1 Ticaret 

6.2.2 Sanayi 

6.2.3 Tarım 

6.2.4 Turizm 

6.2.5 Mali Müesseseler 

6.3 Coğrafi Çevre Özellikleri 

6.4 Altyapı 

6.4.1 Ulaşım Ağı Bilgileri 

6.4.2 İçme ve Kullanma Suyu – Tarımsal Sulama 

6.4.3 Kanalizasyon ve Pis Su 

6.4.4 Enerji 

6.4.5 Haberleşme ve Telekominikasyon 

6.4.6 İzmir Körfezi 

6.4.7 İzmir İli Kıyı Kesimi

7. Kamu Yatırımları 

7.1 Kamu Yatırımlarının Sektörler İtibarıyla Değerlendirilmesi 

7.2 Makro Kamu Yatırımlarının Sektörler İtibarıyla Değerlendirilmesi 

7.3 Kamu Yatırımlarının Ekonomik Değerlendirilmesi 

8. Strateji Alt Yörelerinin Sorunları ve Potansiyelleri 

8.1 Alt Yörelerin Sorunları 

8.2 Alt Yörelerin Potansiyelleri 

İkinci Bölüm 

9. Sentez: Strateji Planının Genel İlke ve Özellikleri, Yapılanma Önerileri 

Yaklaşım Yöntemi 

İzmir İli Mekansal Sentez Çalışmaları 

Bütünleşik Mekansal Strateji Şeması 

Plan İçin Öngörülen Araçlar 

9.2.1 İdari Yapı Önerileri 

9.2.2 Yatırım ve Karar Organizasyonları, Mali Kurumlar, Anadolu Menkul 

Kıymetler Borsası 

10. Potansiyellerin ve Hedeflerin Strateji Planına Olası Etkileri 

10.1 Ekonomik–Sektörel Etkiler 

10.1.1 Sanayi 


10.1.3 Tarım 

10.1.4 Turizm 

10.1.5 Mali Kurum Stratejileri 

10.2 Altyapı Etkileri

10.3 Doğal – Çevresel Etkiler 

10.3.1 Deprem Potansiyeli ve Zemin Koşulları 

10.3.2 Su Potansiyelinin Değerlendirilmesi 

Üçücü Bölüm 

11. Strateji Alt Yörelerinin Ortak ve Ayrışık Strateji Kavramları 

12. İzmir İli İçin Bütünleşik Strateji Planı Öngörüleri (2003 – 2012) 

2003–2012 Dönemi İçin Mekansal Ekonomik İlkeler ve Varsayımlar 

2003-2012 Dönemi Ekonomik Sektörel Hedefler 

2003-2012 Dönemi Yatırım Program Öncelikleri 

(Birinci Beş Yıllık Dönem) 2003-2007 

(İkinci 5 Yıllık Dönem) 2008-2012 

Strateji Plan Dönemi Sonrası İçin Uzun Vadeli Amaçlar ve Kestirimler 

13. Değerlendirme ve Sonuç

İZMİR STRATEJİK PLANI 2003-2012 ÖZETİ 

1990’lı yıllar değerlendirildiğinde Ülke ekonomisi açısından pek parlak olmayan 

sonuçlara karşılaşmaktayız. Bu yılların karakteristikleri açısından ilk planda aşırı 

borçlanma ve ekonomide dengenin sağlanamaması yanında kamu kesiminde 

dengelerin de bozulduğu görülmektedir. Bunlara eklenen seçim politikalarının yanına 

körfez krizi de gelince para piyasaları da krize girmiş ve parlak olmayan bir dönem 

yaşanmıştır. Bu dönem başında İzmir Ticaret Odasının İzmir’i, özelde ilerleyen 

yıllarda bu krizin etkilerinden uzak tutmayı amaçlayan bir Stratejik Plan çalışmasını 

yaptırmış olması önemli bir girişim olarak kabul edilmelidir. Bütün olumsuzluklara 

rağmen İzmir’i bir dünya şehri yapmayı hedefleyen bu çalışma ağırlıklı olarak sosyal 

ve ekonomik konulara yönelmiş ve hedefler belirlemeyi amaçlamıştı. Bu hedeflerin 

içinde 2002 yılı belirtildiği üzere İzmir’in bir dünya şehri olması idi. Ancak aradaki 

yıllarda ortaya çıkan ekonomik krizler 1980 sonrasının durgunluk döneminden 

sıyrılış şeklinde geçmemiş ve hedefe ulaşılmada göreceli de olsa geç kalınmıştır. 

Ege Bölgesi Türkiye Gayri Safi Yurt İçi Hasılasının ortalama % 16’lık kısmını 

üretmektedir. Yine Bölge, Türkiye sanayi üretiminin % 14’üne sahiptir ve bölgenin 

imalat endüstrisine olan katkısı istihdamda % 3, üretimde % 13, katma değerde 

% 17 ve yatırımlarda % 13’tür. Ülke ekonomisinde bölgenin payı, sanayide % 17, 

ticarette % 18 ve tarımda ise % 23’tür. Tarımdaki nispi payın yüksekliğinde bölgeye 

özgün pamuk, üzüm, incir ve zeytin gibi ürünlerin olması ve bölgedeki tarımın 

gelişmiş olmasının rolü vardır. Bölgenin kişi başına ortalama GSYİH’sı 1986 yılında 

1.398 dolardır. 1998 yılında 3.222 dolara kadar çıkmış, ancak krizlerin etkisiyle 2001 

yılında 2.182 dolara düşmüştür. Bu da ülke ekonomisindeki gerilemenin, bölge 

ekonomisi üzerindeki etkisinin iyi bir göstergesidir. Bölge halkının ekonomik 

durumunun göstergesi olarak karşılaştırmada kullanılan 10.000 kişiye düşen araç 

sayısına bakıldığında, Türkiye ortalamasına nazaran özel araçta 1,22 kat ve motorlu 

kara taşıtı sayısında ise 1,35 kat daha fazla araca sahiptir. 

Türkiye’nin illeri arasında İzmir, ekonomik potansiyeli açısından ilk üç sırada yer 

almakta, sosyo-ekonomik özellikleri bir bütün olarak dikkate alındığındaysa diğer 

illerden farklı ve kendine ait özellikleriyle sivrilen bir nitelik kazanmaktadır. İzmir, 

Türkiye GSYİH’nın ortalama % 8’lik kısmını üretmekte ve üretimi 1980-2001 

döneminde ülke ekonomisine benzer artış ve azalışlar göstermektedir. 1994, 1999 ve 

2001 krizleri hem Türkiye hem de İzmir’in GSYİH seyrinde rahatlıkla 

izlenebilmektedir. 1980’li yıllarda artış eğiliminde olan GSYİH, 1990’lı yıllarda iniş ve 

çıkışlı artışlar izlemiştir. 

İzmir, 2000 yılı sabit üretici fiyatlarına göre sanayi faaliyet kolundaki 

Türkiye GSYİH’nın % 29.5’lik, ticarette ise % 22.9’luk, tarımda ise %7.5’lik 

kısmını üretmektedir. Bu oranlar İzmir’in sanayi, ticaret ve tarımdaki gücünü 

göstermektedir. 

1

İlk dönemin senaryoları arasına bakacak olursak ülkeyi genelde içine alan 

sıkıntılardan etkilenilmiş de olsa İzmir için temel özellik olarak az kutuplu bir yapının 

seçilmiş olması ve de bunun sanayi ile ticarete bağlanmış olması önemli bir handikap 

olarak görülmektedir. İzmir Büyükşehir merkezli bir mekansal planın yalnızca bu 

kapsamda ele alınmasının öngörülmesi bir başka yanılgıdır. Aradan geçen yıllar İzmir 

için kalkınma senaryosunun tek merkezli ve az kutuplu olamayacağını göstermiştir. 

İzmir çok merkezli vektörel bir yapıda gelişme zorundadır. Bu çalışma kapsam 

olarak ele alındığında bu açık olarak görülmüş ve hedefler bu yönde planlanmıştır. 

Ayrıca İzmir, hinterland destekli tek merkezli bir gelişime tabi olamaz. Bu takdirde 

hedeflediği amaca ulaşmada zorlanacaktır ve de öyle olmuştur. İzmir merkez şehir 

olarak sanayi yerine üst düzey ve vasıflı hizmetleri hedeflemeli ve bunu 

ticaret ile birlikte yürütmeli, turizm ise bir destek sektör olarak 

kullanılmalıdır. Genel olarak İzmir, sanayisini etrafına dağıtma zorunda olmalıdır. 

Bu şekilde hinterlandındaki dengeli gelişme İzmir merkezini olumlu biçimde 

etkileyecektir. İzmir’in bu doğrultuda aldığı göç etrafına da dağılacak ve kentin göç ile 

bozulan yapısına yetişmek için harcadığı kaynaklar içerde daha sağlıklı bir yaşam 

yaratmaya yönelebilecektir. Kaldı ki İzmir’in aldığı göçün bir kısmının kendi il 

hudutları içindeki yerleşmelerden olduğu da düşünülecek olursa bunun da önüne 

geçilebilecektir. Genel olarak İzmir’de metropoliten potansiyelden yeterince 

yararlanıldığı söylenemez. Düşük hızlı toplu ulaşım olanakları hinterlandın 

potansiyelini daha da daraltmaktadır. Bu potansiyelden yararlanamamanın 

bir başka sonuca da İzmir’in yaşamakta olduğu yetişmiş insan ve firmaların 

dış göçleri sorunudur. İzmir Büyükşehrinin yıllık ortalama nüfus artışının 0 /00 

24.27 olduğu bilindiğinde, çevre yerleşmeler içinde bu değerin altında kalanlar 

Bergama, Kınık, Selçuk, Bayındır, Tire, Ödemiş, Beydağ, Kiraz ve Çeşme olarak 

görülmektedir. İncelemelerimiz bu yerleşmelere daha üst değer göstermelerine 

rağmen Dikili ile Karaburun’un eklenmesi gerektiğini ortaya koymuştur. Şu halde 

etrafındaki nüfus düşüşünü karşılayan, diğer deyimiyle göçü alan şehir birinci 

planda İzmir olmaktadır ve bu nüfus dağılımında İzmir ne dünya şehri olmaya aday 

ne de kalkış dönemi hedeflerine ulaşmayı amaçlayan bir atılım yapamaz. 2012 

yılında İzmir Büyükşehri 3.135.000 kişiyi barındıracaktır ve ortalama değerler içinde 

İzmir her yıl 75.000 kişi artacaktır. Bu artışı sağlayacak olan en önemli 

unsurların başında göç alma olgusunun ilk planda yakın çevreden gelmesi 

engellenmelidir. 

Ülke nüfusunun % 7.59 Ege Bölgesinde yaşamaktadır. Yıllık nüfus artışı 

toplamda ‰ 16.29 ile şehirlerde ‰ 23.50 oranları Türkiye ortalamasının altında iken 

‰ 5.76 ile ortalamanın üzerindedir. Bölge, nüfus artışları açısından Türkiye 

değerlerine yakın olduğu için, diğer bölgelere nazaran üstün konumdadır. 

İzmir il toplamında 1990 sayımında şehirde yaşayanların yüzdesi % 79 iken 

2000 yılında bu yüzde % 81’e çıkmıştır. 10 yılda iki puanlık bir artış vardır. Diğer 

taraftan kırda yaşayanların oranı % 21’den % 19’a gerilemiştir. Tabi ki bu iki puan 

içersinde doğumdan kaynaklanan artış ile göçlerin de etkisi vardır. İzmir’de 2000 yılı 

2

sayımına göre hanehalkı nüfusu 3.3 milyondur. Bu nüfus 922.729 hanede 

yaşamakta ve ortalama hane halkı büyüklüğü 3.65’dir. 

İzmir’in, net göç hızına bakıldığında 1980 sayım yılına göre, Kocaeli’nden sonra 2. 

sırada; 1985’te Kocaeli, İstanbul, İçel ve Bursa’nın arkasından 5. sırada; 1990 yılında 

ise Kocaeli, İstanbul, Antalya ve İçel’in arkasından 5. sırada yer almaktadır. Yani 

İzmir sahip olduğu olanaklar açısından tercih edilen bir il konumundadır. 

İzmir İlinde okuma ve yazma oranı ülke genelinde olduğu gibi sürekli artış 

göstermiştir. 6 ve üstü yaştakiler için okuma ve yazma oranı, 1935’de % 34.96 olan 

bu oran, 2000 yılı nüfus sayımına göre % 91.86’dır. Bu oran erkeklerde % 96,3'e 

kadınlarda % 87,4'e yükselmiştir. 

Ege Bölgesinde toplam tüketimin % 35’i gıda, % 23’i konut ve kira ve % 10’u 

ise giyim harcamalarına gitmektedir. Yani toplam tüketimin % 68’i zorunlu 

harcamalara yönledirilmektedir ki bu durumda gelir yapısındaki düşüklüğü 

göstermektedir. İzmir için tüketim harcamalarındaki özelliklerine bakıldığında gelir 

yükseldikçe değişkenlik göstermiştir. Giyim, ev eşyası, ulaştırma, haberleşme ve 

bakım hizmetleri yüksek gelir gruplarında belirgenleşmiştir. Gıda ve giyime ayrılan 

pay gelir arttıkça nispi olarak önemini yitirmiştir. Konuta yapılan harcamalar tüm 

gelir grupları için önemini korumaktadır. Ev eşyası, kültür, eğitim ve eğlence 

harcamaları ancak yüksek gelir düzeyinde gözlenmiştir. 

İzmir’in son 20 yıldaki iş gücü potansiyeli ele alındığında, toplam nüfusun 

ortalama % 54’ü işgücü olarak değerlendirilmiştir. Bu işgücünden istihdam 

edilen nüfus oranı 1980-2000 dönemi için ortalama % 93.4 civarındadır. Bu 

dönemde işsizlik ise ortalama % 6.6 civarlarında seyretmiştir. İzmir’de 1980 ve 2000 

döneminde ortalama olarak nüfusun % 33.43’i tarımda, % 20.2’si sanayide, % 5.7’si 

inşaatta ve % 39.9’u hizmetlerde istihdam edilmiştir. İstihdamda tarımın oranı 8.9 

puan azalmış, hizmetlerde ise 10 puan artmıştır. 

Tüketim davranışında konut harcamaları tüm gelir grupları için önemlidir. İzmir 

ilinde % 64 kendi evinde ikametgah etmektedir. Bu oran köylerde % 80 iken, ilçelerde 

% 65 ve İzmir Büyükşehir belediyesi sınırlarında % 59’dur. Mülkiyet ile ters sırada da 

kiracı olma durumu vardır. Bedelsiz oturanlar ise ortalama % 6 civarındadır. Mevcut 

istatistiklere bakıldığında, İzmir’in konut problemi olmadığı izlenimi ortaya 

çıkmaktadır. Ancak konutların özellikleri ele alındığında konut sorununun varlığı 

bilinmektedir. 

Kalkınma bir bütün olarak ele alınmalı ve İzmir’in art bölgesi doğru 

değerlendirilmelidir. Ulusal politikalar içinde konuya bu açıdan baktığımızda kamu 

yatırımlarını büyük bir yer tuttuğu inkar edilemez. Bu demektir ki kalkınma için 

hedeflerden birisi de kamu yatırımlarından gereken payı elde etmektir. İzmir ülke 

bazında kamu yatırımlarından 2003 yılı itibarıyla % 3.12 pay almaktadır. 

Aldığı bu payın kendi iç sektörleri itibarıyla dağılımında en büyük payı da sürekli 

artan bir tarzda ulaşım almakta ancak bu konuda da bir dengesizlik göze 

çarpmaktadır. Örneğin otoyol yapımının payının büyük olduğu görülmektedir. Bu 

3

yatırımların sona ermesiyle sektördeki payın düşmesi, genelde İzmir’in de payının 

düşmesi olacaktır. Yine kamu yatırımlarına bakacak olursak İzmir’de kamunun son 

beş yılda turizm ve tarım sektörlerine yaptığı yatırım il toplamında % 3’ü 

geçmemiştir. Konut sektöründeyse yatırımlar 1993 yılından bu yana devlet 

politikaları doğrultusunda kesilmiştir. Bunun olumluluğu yanında turizmde atılım 

yapma eğilimini yıllardır sürdüren İzmir’e bu denli az kamusal yatırımla ivme 

kazandırılamaz. Yine kamu yatırımları olarak sosyal içerikli yatırımların payının da 

az olduğu gözlenmektedir. Bunlar arasında 2002 yılı itibarıyla, eğitim % 6, sağlık % 2 

pay almaktadır. Enerji yatırımlarıysa son yıl en yüksek değere ulaşarak % 7 

olmuştur. Bu durum kamunun yatırımları arasındaki dengesizliği vurgulamaktadır. 

İzmir’in ticaret hacmi, Türkiye ticaret hacminin % 7’sini oluşturmakta, il 

düzeyinde yaklaşık olarak 272 bin esnaf ve 60 bin tüccar bulunmaktadır. 1998-2003 

yılları arasında İzmir’de yeni kurulan ve kapanan firma sayılarındaki gelişmeler, 

Türkiye’nin yaşadığı krizlerin izlerini taşımaktadır. İzmir’de 1998 ve 2001 yıllarında 

yeni kurulan toplam firma sayısı diğer yıllara oranla azalmış, kapanan firma sayısı 

ise, 2000 ve 2001 yıllarında diğer yıllara oranla artmıştır. 

İzmir’in ticaretteki payı incelendiğinde 1999-2001 yılları itibariyle Türkiye 

ihracatının yaklaşık % 19’unun, Ege Bölgesi ihracatının ise neredeyse 

tamamının (% 89-91’i) İzmir’den yapılmakta olduğu anlaşılmaktadır. İhraç 

mallarının miktarındaki ve fiyatlarındaki gelilmelerin izlenmesi sonucunda 2000 

yılında Ege Bölgesinden ihraç edilen ürünlerden ton başına 64,3 dolar, 2001 yılında 

53,7 dolar, 2002 yılında 31,8 dolar ihracat geliri elde edildiği anlaşılmaktadır. İzmir 

ihraç fiyatlarının gelişimi içinde aynı eğilimin söz konusu olduğu, Ege ihracatında 

İzmir’in payı dikkate alındığında söylenebilir. Dış ticaret hadlerindeki olumsuz bu 

gelişme Ege’de ve İzmir ekonomisinde fakirleşerek büyüme olgusunun varlığına işaret 

etmektedir. İhraç ürünlerinin nitelikli, üretimi uzmanlık bilgisi gerektiren ürünlerden 

oluşmaması, standartlaşmış, emek ve doğal kaynak tabanlı ihraç ürünlerinin ağırlıklı 

olması fakirleşerek büyümenin ortaya çıkmasındaki önemli nedenler olarak 

sayılabilir. 

Türkiye’de de ticaret sektörünün, genişleme dönemlerinde Ülkenin genel 

ekonomisine oranla daha hızlı büyüdüğü, daralma dönemlerinde de daha hızlı 

küçüldüğü görülmektedir. Ticaret sektörünün, hizmetler sektörünün bir alt sektörü 

olduğu ve emek yoğun üretimde bulunduğu dikkate alındığında, sektörün büyüme 

hızının oynaklığını giderecek ve nispi istikrarı sağlayacak önlemlerin alınması 

gerektiği anlaşılmaktadır. 

İzmir İli turizmin gerektirdiği tüm özelliklere sahiptir. Bunları ana başlıklar itibariyle 

iklim, deniz, güneş, doğal güzellik, termal kaynaklar ve antik şehirler olarak 

sıralayabiliriz. İzmir’de 130 adet turizm işletme belgeli tesis ile 51 adet turizm yatırım 

belgeli tesis mevcuttur. Bu tesislerdeki toplam yatak sayısı 34.715'dir. il'de toplam 

278 adet Seyahat Acentesi bulunmaktadır. 

4

İzmir’in Türkiye turizmindeki yeri ele alındığında potansiyel kaynaklarının 

değerlendirilmediği görülmektedir. Turizm İşletme Belgeli Tesis Sayısı’nın % 6,7’si 

İzmir’dedir. Yani Türkiye’deki 1.933 tesisin 130’u İzmir’dedir. Türkiye’deki 313.298 

turizm işletme belgeli yatağın % 7,1’i yani 22.461’i İzmirdedir. Yatırım belgeli 

tesislerin % 3,6’sı İzmir’dedir. 

Yukarıdaki potansiyel ile İzmir’de yabancılar için ortalama kalış süresi 3.3 gün 

olmaktadır. İzmir mevcut potansiyellerini değerlendirerek ortalama kalış süresini 

arttırması gerekmektedir. Türkiye’de 8.8 milyon yabancı konaklamanın yalnızca 

% 5’i İzmir’de yapılmaktadır ki bu da yaklaşık 435.000 civarındadır. Yabancı 

Gecelemede ise İzmir ilinin aldığı pay % 4 olup 36.4 milyon gecelemenin yaklaşık 

1.5 milyonu İzmir’de gerçekleşmektedir. 

Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde sermaye piyasasının gelişme sürecinde 

bulunması ve olması, diğer mali kurumların ve araçlarının yeterince 

yaygınlaşmamış olması sonucunda mali sektör, bankacılık sektörü 

ağırlıktadır. Yeterli bilgiye sahip olmayan ya da alışkanlıklarını sürdüren işletme ve 

tasarruf sahipleri de, sektörün mali sistemdeki ağırlığını belirlemede etkili 

olmaktadır. 

İzmir’deki mevduat hacmi toplam 1994-2002 yılları arasında Türkiye mevduat 

hacminin % 6’sını oluşturmaktadır. Türk Lirası cinsinden mevduatların Türkiye 

geneline oranı %7, yabancı para cinsinden mevduatların payı ise %5’tir. 1997 ve 

2002 yıllarında uluslararası para piyasalarında ve Türkiye’de yaşanan krizler özellikle 

İzmir’deki Türk Lirası mevduat hacmi üzerinde olumsuz etkilere yol açmış ve bu 

mevduat hacminin azalmasına neden olmuştur. 

İzmir’de toplam banka kredilerinin Türkiye geneline oranı yıllar itibariyle 

azalmış, 1995 yılında % 8 olan bu oran 2002 yılında % 4’e düşmüştür. 

Mevduatların Türkiye geneline oranı değişmezken, kredilerin payının azalması, 

izmirde bankacılık sektörünün reel sektöre kaynak aktarma görevini yerine 

getiremediğini, İzmirdeki işletmelerin fon ihtiyaçlarını karşılama imkanlarının Türkiye 

geneline oranla daha az olduğunu ortaya koymaktadır. Reel sektöre kaynak aktarma 

görevini Türkiye ortalamasının çok altında gerçekleştirebilen İzmir bankacılığı, şube 

ve personel verimliliği açısından da Türkiye ortalamasının altındadır. 1995-2002 

yıllarını kapsayan dönemin tümünde İzmir bankacılığı, gerek şube gerekse personel 

başına düşen kredi ve mevduat dağılımı açısından Türkiye genelinin gerisindedir. 

Diğer taraftan kamu maliyesi açısından İzmir’deki duruma bakıldığında, konsolide 

bütçe gelirlerin gittikçe artan kısmının İzmirden tahsil edildiği, buna karşılık 

konsolide bütçe harcamalarından İzmir’e düşen payın yıllar itibariyle 

azaldığı görülmektedir. 

İzmir’deki mevduat ve kredilerin dağılımının ortaya koyduğu gibi, mevduatlarının 

önemli bir kısmını İzmir içerisinde krediye dönüştürülmemekte, İzmir dışında 

gerçekleştirilen ekonomik faaliyetlerin finansmanı sağlanmakta, İzmir dışına kaynak 

aktarılmaktadır. Bu durum kamu maliyesi açısından da söz konusudur. Diğer illere 

5

kaynak aktarmak, şüphesiz bölgesel dengesizlikleri gidermeye yönelik ekonomi 

politikaları çerçevesinde düşünüldüğünde normal karşılanabilir. Ancak, yine de bu 

durumun bir ölçüde İzmir ekonomisinin küçülmesine, en azından ekonominin 

durağanlaşmasına yol açabileceğine de dikkat çekmek gerekir. 

İzmir’deki mali kurumlar stratejilerini planlarken, İzmir ekonomisinde tarım, ticaret 

ve sanayi ile ilgili faaliyetlerde bulunan işletmelerin yoğun olduğu ve bunların da 

önemli bir kısmının küçük ve orta ölçekli işletme olduğu dikkate alarak 

oluşturmalıdır. Bu nedenlerle, İzmir’de firmaların fon ihtiyaçlarının 

karşılanabilmesi için yeni kurumların oluşturulmasına ihtiyaç vardır. Bu 

kurumların başında küçük ve orta ölçekli işletmelerin finansman ihtiyaçların 

karşılamak amacıyla kurulması gerekli olan Anadolu Menkul Kıymetler Borsası 

gelmektedir. Çünkü İMKB’na kote olmuş şirketlerin yaklaşık %20’si İzmir ve Ege 

Bölgesi şirketlerinden oluşmaktadır. Böylece Menkul Kıymetler Borsasının kurulması 

ve başarıyla faaliyetlerini sürdürebilmesi için gerekli olan yatırımcı profili, finansal ve 

ekonomik büyüklük İzmir’de mevcuttur. Bu nedenle, KOBİ’lerin finansmanı 

sağlamak amacıyla kurulacak olan bir Anadolu Menkul Kıymetler Borsası 

kurulması için ideal bir konumdadır. 

İzmir tekstil, giyim ve deri sanayiinde önemli bir başarı göstermiş ve % 5,7 teknolojik 

ilerleme sağlarken, kullandığı tüm faktörlere karşılık elde ettiği verimlilik % 8,2 

artmıştır. İzmir bu performansıyla Türkiye ortalamasının üzerinde bir gelişme 

göstermiştir. İzmir’in bu trendi koruyacak şekilde üretimini sürdürmesi 

beklenmektedir. Orman ürünleri ve mobilye sanayiinde teknoloji yenileme 

çalışmalarına ihtiyaç bulunmaktadır. 

İzmir taş ve toprağa dayalı sanayiinde verimlilik artırma çalışmalarını başlatmalıdır. 

Kağıt ve kağıt ürünleri sanayiinde teknolojik yenileme ve verimlilik artırıcı tekniklere 

ihtiyaç bulunmaktadır. Ayrıca metal sanayiinde teknolojisini yenilemeli ve verimlilik 

artırıcı yöntemler üzerinde durulmalıdır. 

İzmir’de 2005 yılı itibariyle çalışan sayısının % 5, güç kapasitesinin yaklaşık % 20 

artacağı tahmin edilmektedir. Gıda ve içki sanayiinde faaliyet gösteren iş yeri sayısı 

2005’te yaklaşık % 10 azalacağı tahmin edilmektedir. Dokuma giyim ve deri 

sanayiinde iş yeri sayısı 2005 yılında işyeri sayısında % 25, çalışan sayısında 

yaklaşık 3,5 kat, güç kapasitesinde yaklaşık 2.5 kat bir artış olması beklenmektedir. 

İzmir içki ve tütün sanayiinde teknolojisini yenileyecek atılımları gerçekleştirmelidir. 

Bu bağlamda Ekrem Demirtaş tarafından Tekeli Ticaret ve İmalat Organize 

Bölgesinde kurulan ve 2003 yılında üretime geçecek olan içki imalat tesisi önemli bir 

atılım olarak görülmektedir. 

İzmir İl nüfusunun yaklaşık % 18'inin kırsal kesimde yaşamakta ve ekonomik 

faaliyetleri bütünüyle tarıma dayanmaktadır. İzmir ilinin tarım alanı 367.873 hektar 

olup 84 tür bitkisel tarım ürünü yetiştirilmektedir. Pamuk, tütün, mandalina, zeytin, 

incir ve üzüm Ege Bölgesi ve İzmir'in ihraç ettiği tarımsal ürünlerdir. Ayrıca enginar 

6

üretiminde diğer illerimize göre Türkiye birincisidir. İzmir’deki tarım arazilerinin 

% 48,7’si sulanmaktadır. 

İzmir’de 650 bin civarında küçükbaş hayvan ve 250 bin civarında büyükbaş 

hayvan ile 550 bin civarında kümes hayvanı bulunmaktadır. Ancak hayvansal 

üretimin girdi maliyetleri arttığından yıldan yıla söz konusu hayvan sayısında bir 

azalma gözlenmektedir. Hayvansal ürünlerin üretim miktarlarına baktığımızda 600 

bin ton süt, 28 bin ton kırmızı et, 30 bin ton beyaz et üretimi yapılmaktadır. 

Dağılımını dengesini sağlamayı amaçlamak ve de önceliklerin belirlenmesi için ele 

alınan strateji planının hedefi zorunluluk getirmek değildir. Kapsam olarak aksiyon 

planı tarzında ele alınmalı, hedefleri belirlemelidir. Dolayısıyla da mekânsal sistemin 

ele alınması önemli bir yer tutmaktadır. Bu bağlamda stratejik plan alanı, alt yöreler 

itibarıyla ele alınmıştır ve çalışmanın amacına yönelik ortak ve benzer yaşam 

koşullarına sahip alanlar belirlenmiştir. Bunların aynı zamanda, benzer 

ekonomilerden etkileniyor olmanın yanında aynı sektörlerden hizmet almaları ve 

üretim alanları yaratabilmeleri, birlikte karar verme olanaklarına sahip olma 

kriterleri değerlendirilerek belirlenmiştir. Bu nedenle yedi alt yöre tanımlanmıştır. 

Bu stratejik alt yörelerin başında gerek idari ve gerekse fiziksel bütünlük gösteren 

İzmir Büyükşehir İlçelerinin oluşturduğu alan gelmektedir. Körfezin kenarına dizilmiş 

bu alan aynı zamanda hizmet, tarım ve sanayi konularında ihtisaslaşmıştır. Bunu 

takiben diğer Stratejk Alt Yöreler kuzeyden başlayarak gruplaşmıştır. Diziliş sonucu 

Bergama odaklı Bakırçay Alt Yöresi Kınık ve Dikili’yi kapsamaktadır. Turizm ve 

tarım uzmanlık alanlarıdır. İzmir merkez şehir ile olan ilişkileri bağlamında bu alt 

yöre ikincil durumdadır ve dış kabuk olarak kabul edilmiştir. Bunun güneyinde 

Gediz Alt Yöresi gelmektedir. Odak Aliağa’dır ve uzmanlık alanı bir öncekileri 

barındırmanın yanında sanayii de kapsamasıdır. Menemen tarım ve hizmetler Foça 

ise turizm odaklıdır. Üçüncü alt yöre İzmir doğu aksında yer alan Kemalpaşa Alt Yöre 

odaklı Gediz-Nif Alt Yöresidir. Tarım sanayi ve hizmetler ihtisas alanlarıdır. İzmir İli 

güneyine inilince iki alt yöreyle daha karşılaşmaktayız. Bunların birincisi Torbalı 

odaklı K. Menderes Kıyı Kesimi Alt Yöresidir ki, alandaki tüm uzmanlaşma 

alanları yer almaktadır Menderes’in uzmanlaşma çeşitliliğinde yoksun olan turizmi 

ise Selçuk sağlamaktadır. Ancak bu son yerleşme konum itibarıyla Kuzey Alt Yöre 

gibi merkez şehirle kopukluk yaşamakta ve planlama alanının bir diğer dış kabuğu 

olarak kabul edilmektedir. Doğusundaysa K. Menderes Kara Kesimi Alt Yöresi yer 

almaktadır ve odak Tire’dir. Bayındır ve Ödemiş’in güçlü yapıları yanında gelişme 

bekleyen yapılarıyla Beydağ ve Kiraz stratejik plan alanının üçüncü dış kabuğunu 

oluşturmaktadır. Tarım ağırlıklı yöre giderek sanayi ile tanışmaya başlamıştır. Yöreye 

büyük özellik kazandıran yarımada ise iki alt yöreye bölünerek incelenmiştir. Birinci 

olarak Çeşme odaklı Yarımada Çeşme Kesimi Alt Yöresi Karaburun’u da 

içermektedir. Burada da Karaburun göreceli olarak dış kabuğu oluşturmaktadır. 

Zayıf tarım potansiyeli yanında güçlü bir turizm yapısına sahip bu alt yörenin 

yanında Urla odaklı Yarımada Urla Kesimi Alt Yöresi gelmektedir ki burada tarımı 

daha güçlü görmekteyiz. Bu alanda hizmetler de gelişmiş durumdadır. 

7

Stratejik planın hedefleri doğrultusunda büyük altyapı odaklarının alt yöre bazında 

yaratıcılık taşımaları nedeniyle ve de bu kararlar da gözetilerek İzmir envanterine 

ana liman olarak Kuzey Ege Limanı yanında Aliağa’ya stol tipi bir hava alanı 

öngörülmektedir. İzmir merkezde ana demiryolu bağlantılarının terminali yanında bir 

marşandiz garı ve triaj tesislerinin yer alması gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Bu 

yaklaşımlar giderek ulaşım sistemlerinin geliştirilmesini gerekli kılmakta ancak 

stratejik plan dönemi içinde İzmir’in alansal kullanımında yeni otoyol projelerine 

gereksinim olmadığını ortaya çıkarmaktadır. Tabii burada çevre yollarının kısa 

vadede tamamlanmasının şartı vardır. Güney aksın karayolu bağlantısı yeterli sevide 

olup, kuzey aksta da çift hatlı bölünmüş yol gerekli olmaktadır. Burada sisteme 

eklenmesi gereken Bergama-Kınık–Soma-Akhisar ve Menemen-Emiralem-Manisa 

bölünmüş yollarıdır. 

Kısa ve uzun vadeli ulaşım koridorlarının tesisi ve bütünleşmesi için 

hızlandırılmış demiryollarına da gereksinim ortaya çıkmaktadır. Karayolu 

güzergahları paralelinde bu sistemlerin de geliştirilmesi gerekmektedir. Şu halde 

mevcut şebekenin sağlıklaştırılması yanında Bergama-Kınık-Soma bağlantısının 

gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Demiryollarının bu makro hedefleri yanında daha 

mikro ölçekteki yatırımların başında Nemrut bağlantısının son merhalesinin 

bitirilmesi ve bunu takiben uzun vadede Kuzey Ege Limanının gelişmesine paralel 

Dikili bağlantısının da düşünülmesi gündeme gelmelidir. Ulaşım sistemlerine yönelik 

bu bağlantıların sanayinin desantralizasyonu yanında yörenin genel bütünlüğünü de 

sağlayacak olması düşünülmelidir. Bu şartların gerçekleşmesiyle çok merkezli 

vektörel planlamanın birlikteliği ortaya çıkacaktır. 

Sanayi yatırımlarının mekânsal planlanması ekonomi açısından ön planda 

gelmektedir Ancak günümüze değin münferit yapılanmalarla gelişim gösteren İzmir 

sanayiinin bölgesel ölçekte ele alınmasının en önemli unsurlarının başında gelen 

Organize Sanayi Bölgeleri konusunda stratejik planlama alanının oldukça cömert bir 

girişim sergilediği görülmektedir. Bu konunun belirli bir disiplin altında yatırım 

haline dönüşmesi gerekmekte olup, atıl yatırımlar haline dönüşümünden 

kaçınılınmalıdır. Örneğin içinde bulunduğumuz aşamada Kiraz Organize Sanayi 

Bölgesi yatırımının daha gerilere alınmasında ekonomik yarar bulunmaktadır. 

Startejik planlama alanında yer alan on beş organize sanayi bölgesinin giderek 

spekülatif yatırımlara sahne olmaması gerekmektedir. Organize Sanayi Bölgelerinin 

geliştirmesinde hedeflenen ana unsurun Teknolojiyi Geliştirme Bölgeleri ile paralellik 

taşımalarıdır. Bu konuda aşama kaydedilmiş ve İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü 

alanı içinde Teknolojiyi Geliştirme Bölgesinin kuruluş aşmasına geçilmiştir. Hedef, 

başta Aliağa yöresi olmak üzere benzer girişimlerin çoğaltılması olmalıdır. Nitelikli 

Sanayi Bölgelerininse kurulmasının daha zaman alacağı belirlenmektedir. Kurulma 

aşamasına gelindiğindeyse ilk aşamalarda serbest bölgelerde yer almaları uygun 

bulunmaktadır. 

Tekeli’de faaliyete geçmiş bulunan ve Kentsel Çalışma Alanı olarak tasarlanan 250 

hektarlık Tekeli İmalat ve Ticaret Bölgesi türü yaklaşımların desteklenmesi ve 

8

Organize Sanayi Bölgeleriyle birlikte koordineli çalıştırılmasının yararı görülmektedir. 

Bu bağlamda mevcut Serbest Bölgelerin çalışma kapasiteleri olumlu bir tempoda 

ilerlemektedir ve 2002 yılı itibarıyla Türkiye toplamı içinde %19 oranında bir pay 

almışlardır. İlerleyen yıllarda sanayi sektöründe aşama kaydetmesi hedeflenen Aliağa 

yöresine de benzer yapıda bir Serbest Bölgenin yerleşmesi ve burada yer alacak 

Organize Sanayi Bölgelerinden ikincisinin Serbest Bölgeye dönüştürülmesi de 

hedeflenmelidir. 

Ticaret sektöründe uygulanacak stratejinin yenilik boyutu bulunmalıdır. Gerek 

teknoloji ve gerekse toplumsal boyuttaki gelişmeler ticaretin mekansal boyutta da 

gelişim göstermesini zorunlu kılmaktadır. Günümüzde salt ticarete bağlı gelişim 

gösteren şehirler artık bulunmamaktadır. Her ne kadar “e-ticaret” kavramı gelişim 

gösterse de mekansal boyut her zaman bulunacaktır. 

İncelemelerimiz ticaretin sektör olarak, gelişmesi hedeflenmiş İzmir Büyükşehir 

Strateji Alt Yöresinde geniş bir mekansal boyuta yayıldığını da göstermektedir. 

Dikkat edilmesi gereken bir diğer nokta, ticaret sektöründe yeni kurulan ve kapanan 

firmaların, ekonominin tüm sektörlerindeki yeni kurulan ve kapanan firmalara 

oranındaki gelişmelerdir. Türkiye’de 1998-2003 döneminde ticaret sektöründe yeni 

kurulan şirketler, ekonomi genelinde yeni kurulan firmaların % 59’unu kapsarken, 

ticaret sektöründe kapanan şirketler, ekonominin genelinde kapanan şirketlerin % 

74’ünü kapsamaktadır. Aynı eğilim İzmir özelinde de görülmektedir. İzmir ticaret 

sektöründe 1998-2003 döneminde yeni kurulan firmalar, İzmir ekonomisinin 

genelinde yeni kurulan firmaların % 54’ünü, İzmir’de ticaret sektöründe kapanan 

firmalar, İzmir ekonomisinin genelinde kapanan firmaların % 66’sını 

oluşturmaktadır. Bu durum gerek İzmir’de gerekse Türkiye genelinde ticaret 

sektöründe yeni kurulan şirketlerin, diğer sektörlere oranla başarısızlığa uğrayıp 

kapanma oranının daha yüksek olduğunu göstermektedir. Bir anlamda ticaret 

sektörünün firmalar açısından kırılganlığı, krize girme ve krizden etkilenme olasılığı, 

daha yüksektir. Ticaret sektörünün niteliği gereği kriz ve büyüme koşullarından daha 

şiddetli olarak etkilendiği anlaşılmaktadır. Özellikle planlama alanında kurulan 

firmaların % 20’sinin inşaat sektöründe yer alması ve bunun % 13 payla gıda 

sektörünün takip etmesi ilk bakışta İzmir’in üretimde ve tüketimde belirgin bir 

ivmeye sahip olduğunu göstermektedir. Buna karşın en alttaki yedi sırada kurulan 

firmaların sektörel dağılımında eğitim sektörünün % 1 payla en altta yer aldığı 

görülmektedir. Bunu plastik ve ağaç işleri takip etmektedir. Daha üstte ise deri ve 

ayakkabı grubu gelmektedir. Bunun üzerinde de sırasıyla % 4 payla taşımacılık, 

ortalama % 5’er payla sağlık ve turizm gelmektedir. Bu durum turizmini 

canlandırmak için çaba sarf eden İzmir için kapanması gereken bir açıktır. Aynı 

şekilde bu durum sağlık konusunda da özellikle jeotermal kaynaklara gereken 

önemin verilmesi açısından bir uyarı olarak kabul edilmelidir. Hatta bu iki konunun 

birleştirilmesi konusunda çalışmaların genişletilmesi konusu ciddi bir tarzda ele 

alınmalıdır. Hedef gelen turistin kalış süresini uzatmak olmalıdır. Turizmin İzmir için 

temel sorunlarının başında tanıtım eksikliğinin olduğu bilinmelidir. Bu amaçla 

turizm sektörüne ilişkin geniş kapsamlı tek bir birliğin kurulması kaçınılmaz 

9

görülmektedir ve sektörde profesyonellik yanında kurumsallaşma sorunlarının da 

çözülmesi gerekmektedir. Örneğin, özelde İzmir’in sahip olduğu Bozdağ Kayak 

Merkezinin anlaşmazlıklar sonucunda verimli işletilememesi İzmir turizmi için büyük 

kayıptır. Sorunlarının ivedilikle halledilmesi ilk planda gelen hususlardan biri olarak 

durmaktadır. 

Bütünleşik mekansal stratejileri uygulamamız ve potansiyellerin değerlendirilmesi 

sonucunda alt yörelerin ekonomik sektörlere göre uzmanlaşma biçimlerini ortaya 

koymaktadır. Ancak burada, bunları ortaya koymadan önce korunması öngörülen 

doğal ve kültürel alanların, kıyı kesimi ve İzmir Körfezinin ayrı stratejilerinin 

belirlenmesi gerekmektedir. Kıyı kullanımı için kıyıların optimum derinlikleri de 

belirlenerek sabit bir kullanım çizgisine kavuşturulması ve değiştirilmememsine özen 

gösterilmesi gerekmektedir. Özellikle iç ve orta körfez için bu konu daha da önem arz 

etmektedir. 

Strateji planına göre İzmir ilerleyen yıllarda ticaret ve hizmetler sektöründe gelişim 

göstermelidir. Buna dışa dönük olarak turizmin de elenmesi gereklidir. Bakırçay 

yöresindeyse il dışına ve içine yönelik turizm, Dikili ve Bergama’dan ötürü önem 

kazanmaktadır. Bunlara Kınık’ın eklenmesiyle sanayi faaliyetleri açısından alt 

yörenin kendi içinde ve il içinde sektörel uzmanlaşması yer bulmaktadır. Gediz Alt 

Yöresi ise, il içi ve dışı açısından sanayi sektöründe uzmanlaşmasına davam edecek 

olup bunu turizmle beraber götürmektedir. Bu iki sektör fiziki olarak mekansal 

ayrıcalıklı alanlara da sahiptir. Alt yöre bazındaysa hizmet sektöründe de 

ihtisaslaşması gerekmektedir. Yörenin yüksek tarımsal potansiyeli sanayi ile birlikte 

il içi ve dışına hizmet ettiğinden bu stratejik alt yörenin gelişim trendi İzmir’in 

Büyükşehir ölçeğinde yükünün büyük bir kısmını sırtlayacak ve gelişimde birliktelik 

oluşacaktır. Gediz-Nif Alt Yöresi kendi kapalılığından sanayi ve tarım sektörlerindeki 

gelişmeyi beraber sırtlayarak çıkacaktır. 

K. Menderes Kıyı Kesimi Alt Yöresi etkileşim alanı olarak tarımın önemiyle ve etkisiyle 

gelişim trendine devam edecek ve bunu sanayinin il içi ve dışına yönelmesiyle 

yoğunlaştıracaktır. Turizm açısından özellikle iç ve dış turizme hizmet edecek 

birimlere sahip olması, diğer iki sektörle birleştirildiğinde ticaretin de il dışına taşan 

etkisi ortaya çıkacaktır. K. Menderes Kara Kesimi Alt Yöresi adaşı gibi tarım 

sektöründe gelişimini sürdürecek ve etkileşim alanı olarak ülkesel bazda etkin 

olacaktır. Tire’nin önderliğinde sanayi gelişiminin ilerlemesi hedeflenmekte ve sektör 

alt yöre dışına taşacaktır. Bu stratejik alt yörede iç turizm potansiyelinin 

mevcudiyetinin fark edilerek geliştirilmesi gerekliliği gelişim sürecine ivme verecektir. 

Yarımada Çeşme Kesimi turizm açısından gelişim temposuna devam etme 

zorundadır. Bu bağlamda tarım, alt yöre bazında geliştirilecek olup öncelikle kendi 

tüketime yönelik hedefler amaçlanmalıdır. Burada özelde sakız ağacı gibi özel tarım 

yatırımlarına da öncelik verilmelidir. Yarımada Urla Alt Yöresi tarımda 

ihtisaslaşmasını sürdürme durumundadır. Buna eklenen en belirgin hedefse turizm 

olma durumundadır. 

10

Tüm alt yörelerde yönetsel merkez durumunda olan ilçe merkezlerinin bulunması 

doğal olarak il dışına hizmet verilmesini olağan kılmaktadır. 

1996-2002 dönemini “kalkışa geçiş dönemi” olarak hedefleyen İkinci Stratejik Plan 

yukarıda belirtildiği gibi ve de ana metinde daha açık vurgulandığı üzere çeşitli 

dönem krizleriyle hedeflerine erişmede zorlanmıştır. Üçüncü Stratejik Plan 

çalışmasındaysa olası krizleri daha zararsız atlatabilmeyi amaçlayan bir tarz ele 

alınmış ve bölgesel yaklaşım alt stratejik yörelerin tesisiyle gerçekleştirilmiştir. 

Sonuçta bütünleşik strateji planı öngörüleri altında mekansal ilke ve varsayımlar 

verilmiştir. Bu varsayımlara da ekonomik sektörel hedefler açısından GSYİH değişik 

artış oranlarında ele alınarak değerlendirilmiştir. Bunu takiben de 2003-2012 dönemi 

yatırım programı öncelikleri tüm olarak ekte verilmektedir. Sonuç olarak makro 

ölçekli kamu yatırımlarında İzmir’in hakkı olan payı almasının yanı sıra, dağılımları 

ve zamanlaması açısından bunlara akılcılık kazandırılması da sağlanmak istenmiştir. 

2003–2012 Dönemi İçin Mekansal Ekonomik İlkeler ve Varsayımlar 

Strateji Planı dönemi için İzmir ili düzeyinde genel ilkeler ve varsayımların 

düzenlenmesinde herhangi bir sıralama kriteri kullanılmamıştır. Bu ilkeler, program 

önceliklerinin belirlenmesinde ve yatırımlara vade konulmasında önem kazanacaktır. 

Söz konusu ilkeler dönem hedeflerinin belirlenmesinde kullanılabilecek varsayım 

niteliğindedir ve aşağıdaki gibi sıralanabilir. 

• Kuzey limanları yük taşımacılığında, güney limanları ise yolcu taşımacılığında 

dengeli bir şekilde ancak iç ve dış ulaşım bağlantıları açısından 

uzmanlaştırılmalıdır. 

• Demiryolları için bölge ölçeğinde daha önce hazırlanan demiryolları ana planı 

yeniden gözden geçirilip değerlendirmeli, Halkapınar’da yapımı öngörülen ana 

yolcu gar tesisine ve marşandiz garı ve triyaj tesislerinin inşasına gerekli 

önem verilmelidir. 

• Elektrifikasyon ve çift hat banliyö demiryolu yapım ve işletmeciliğine, 

banliyö sisteminin metro standardı ile geliştirilmesine ağırlık ve öncelik 

verilmelidir. 

• Çandarlı Körfezi’nde Kuzey Ege Limanı’nın proje çalışmaları hızlandırılmasına 

paralel olarak, demiryolu şebekesinin standardı yükseltilmeli ve Aliağa – 

Balıkesir hattı kurulmalıdır. Aynı bağlamda bu hattın Kuzey Ege Limanının 

gelişimine bağlı olarak Çandarlı-Ödemiş-Tire bağlantısının da tasarlanması 

gerekmektedir. 

• Stratejik plan dönemi içinde Çandarlı’da, Kuzey Ege Limanı tesis edilmesi 

kesinleştirilmeli, proje çalışmaları ve uygulamalarının başlatılmalısı 

hızlandırılmalıdır. Uzun vadede Çandarlı Limanı’nın aşamalı olarak hizmete 

girmesine paralel olarak Alsancak Limanı; ağırlıklı olarak yolcu 

11

gemilerine, İzmir’in yakın hinterlandı açısından da yük gemilerine 

tahsis edilmelidir. 

• Ege Bölgesi ve İzmir İli karayolları ağı Çandarlı Limanı’nın etaplaması 

doğrultusunda geliştirilmelidir. 

• İzmir Körfezi’nin deniz derinlikleri ile kıyı çizgisi sabitlenmeli ve kıyı potansiyeli 

açısından öncelikler tesis edilerek hazırlanacak bir kıyı proje ve yönetimi sistemi 

ile denetim altına alınmalıdır. 

• İzmir Körfezi’nde, denizle fiziksel bütünleşme gösteren bir kıyı kullanım 

çizgisinin yaratılması ve körfezdeki tüm kıyı yapılaşmalarının gerektireceği 

düzenlemelerin bu kullanım çizgisine göre irdelenmesi zorunluluğu ortaya 

çıkmıştır. Adı geçen kıyı kullanım çizgisinin saptanması için körfezde, 

kartografik ve batımetrik çalışmaların, akıntı ölçümleri ve dalga analizlerinin, 

makrobentik ve sedimentolojik çalışmaların yapılması öngörülerek 1983 yılında 

gerçekleştirilmiş olduğu bilinmektedir. Önceki çalışmalardan yararlanarak ve 

gerekirse güncelleştirmelere gidilerek kıyı kullanım çizgisinin ivedilikle 

belirlenmesi sağlanmalıdır. 

• Çiğli’deki arıtma tesisinden elde edilen suyun sulama, çamurun ise elektrik 

enerjisi üretme amaçlı kullanımı sağlanmalıdır. 

• Bakırçay – Gediz – K. Menderes Havzaları için, ayrı ayrı havza planları 

hazırlanılarak bu havzaların topraklarının tarımsal değerleri gözetilerek 

koruma altına alınması sağlanmalıdır. 

• Kent genelinde toplanan çöplerin geri dönüşümünün sağlanması için gerekli 

organizasyonların kurulması ve yatırımların yapılması sağlanmalıdır. 

• Hipermarketlerin yer seçimlerinin küçük esnafın da ayakta kalmasına olanak 

verecek şekilde yasal düzenlemeye kavuşturulması gerekmektedir. 

• Şehirsel alanda son yıllarda öncelik ve ağırlık verilen toplu ulaşım sistemleri 

bütünleşme ve etkinleştirme çalışmaları sürdürülmeli, yakın çevre ve 

giderek il ölçeğinde metropoliten alan toplu ulaşım sistemlerinin proje ve 

uygulama çalışmalarına başlanılmalıdır. 

• Alt yörelerin her biri için 1/25000 ölçekli Çevre Düzeni Nazım Planları 

hazırlanmalıdır. 

• Kıyı kesiminde turizm öncelikli çevre düzeni planları için revizyon 

çalışmaları yapılmalıdır. 

• Sektörler için fiziki gelişme planları hazırlanmalı ve bunların çevre düzeni 

planlarına veri oluşturması sağlanmalıdır. 

• Hazırlanacak 1/25000 Ölçekli Çevre Düzeni Nazım Planları ve Revizyonları 

sonrasında yerleşmelerin 1/5000 ve 1/1000 ölçekli imar planları da gözden 

geçirilmelidir. 

12

• Strateji alt yörelerine yönelik hazırlanacak Nazım İmar Planlarına bağlı 

Uygulama İmar Planlarında ve Kentsel Tasarım projelerinde engellilerin rahat 

hareket etmesini sağlayacak uygulama standartlarının getirilmesi 

sağlanmalıdır. 

• Orman varlığı yeşil kuşaklar ve koridorlarla bütünleştirilerek, kıyı ve dağ 

ekolojik sistemiyle bütünleştirilmeli, bunun yanında koruma–işletim–denetim 

mekanizmasıyla da sürdürülebilirlikleri geliştirilmelidir. 

• Aliağa–Kemalpaşa–Torbalı’da sanayi sektörü için yaratılmış organize ortamlarda 

öncelikle yerel ve bölgesel potansiyel için, sonrasında da ülkesel işlevler için 

parseller ayrılması gözetilmelidir. Yeni organize sanayi bölgelerinin seçiminde, 

sayı ve büyüklük olarak imalat ve üretim birimlerinin seçimi ve 

yönlendirilmesinde, yerel ve yöresel potansiyelin değerlendirilmesinin 

ötesinde amaçlar güdülmelidir. 

• İzmir Büyükşehir Bütünü çevre yolları sistemi, tümüyle mutlaka 

tamamlanmalıdır. 

• İzmir ili turizm potansiyelinin değerlendirilmesi ve bu potansiyelin tanıtımının 

sağlanması amacıyla İZTAV çatısı altında profesyonel bir ekibin kurulması ve 

tanıtıma yönelik farklı kurumlardaki tüm kaynakların bu organizasyona 

aktarılması sağlanmalıdır. 

• Korunacak doğal ve kültürel alanlar denetim altında tutulmalı, yoğunluk ve 

yapı düzeni itibariyle bu alanların korunması amacıyla, mevzii yerleşim alanı 

uygulamaları için uygun normlar belirlenerek geliştirilmelidir. Kıyı kesimi ve 

kırsal alanlarda, doğaya ve çevreye uyumlu yerleşmeler elde edebilmek 

amacıyla, gelişi güzel mevzii planlarla veya izinsiz olarak gelişen yapılaşmaların 

önüne geçilmelidir. Buralarda bölgelemelere gidilerek nüfus ve yapı yoğunluğu, 

yapı düzeni, parsel büyüklükleri, sosyal ve fiziki altyapı ve yerleşilebilirlik 

koşulları konularında ilke ve standartlar oluşturulmalıdır. Tümüyle 

yerleşilemezlik özelliği taşıyan yerlerde ise kesin denetim koşullarının 

geliştirilmesi sağlanmalıdır. 

• Yerel kamu idaresinde fiziki-stratejik planlamanın etkinliğinin ve işlevselliğinin 

artırılması, karar mekanizmasında rol almasının ve il düzeyinde yaygınlaşan bir 

kurumlaşmaya gidilerek bunun sürekli bir hale getirilmesi sağlanmalıdır. Bu 

bağlamda çalışmanın 9. kısmında açıklanmış olan Ekonomik ve Sosyal 

Kalkınma İdaresinin kurulması çalışmalarında bulunulmalıdır. 

• Fiziki planlama ile ekonomik planlamanın uyum içinde yürütülebilmesi için 

Yatırım ve Karar Organizasyonlarına gereken önemin verilmesi önem arz 

etmektedir. Bunun için KOBİ’lerin finansmanına alternatif bir yaklaşım olarak 

ele alınmış olan Anadolu Menkul Kıymetler Borsası kurulmalıdır. 

• İzmir Büyükşehir Bütünü ve özellikle de Metropoliten Aktivite Merkezi sınırları 

içinde kalan büyük saha kullanan sanayi kurumları ile kamu idaresine ait 

13

kullanışların arazi değerlerinin artmasına paralel olarak çepellere kaydırılması, 

eski yerlerinin vasıflı hizmetler sektörlerine, bilgi ve sermaye yoğun birimlere 

ayrılmasının sağlanmalıdır. (Örneğin DSİ, Karayolları, Köy Hizmetleri, Tarım İl 

Müdürlüğü vb. hizmet alanları ile Kula Mensucat gibi sanayi alanları) 

• İzmir İl düzeyinde tarım sektörüne ilişkin düzenleme ve yatırımların 

önceliklerinin ele alınması, verimliliğin artırılması yönündeki çalışmaların 

hızlandırılarak stratejik plan dönemi sonuna kadar tamamlanmalıdır. 

• Yarımadada ve İzmir Körfezi çevresinde deniz ulaşım kapasitesi artırılmalıdır. 

• Mekansal-ekonomik roller, İzmir il düzeyinde; il içine ve il dışına olarak, alt 

yöreler düzeyinde ise; alt yöre içine ve il dışına olarak tanımlanmalıdır. 

• Ege Adaları’ndan Midilli, Sakız ve Sisam’la İzmir arasında sınır ticareti ve 

ulaşım ilişkilerinin yük ve yolcu taşımacılığı açılarından kurulmasına 

çalışılmalıdır. 

• Taşocakları ve madencilik işletmeciliğindeki uygulamaların genel peyzaj 

yönünden olumsuz etkilerinin oluşmasının engellenmesi ve denetlenmesi 


• Tüm dere yataklarının yerleşim istilalarından arındırılması sağlanmalıdır. 

• Yeşil kuşaklar Büyükşehir Bütünü içinde aktif yeşil alanlarla 

bütünleştirilmelidir. 

• İzmir İl düzeyinde milli parklar ve rekreasyon alanları, yeşil kuşak sistemiyle 

ilişkilendirilmelidir. 

• İçme suyu barajlarının koruma alanlarında denetimin sürekliliği sağlanmalıdır. 

• Toprak kabiliyetleri açısından üst sınıf alanlarda tarım aleyhine oluşacak 

gelişmeler engellenmelidir. 

• İzmir Büyükşehir Bütünü içindeki mevcut sanayi bölgelerinin sermaye yoğun ve 

ileri teknoloji kullanan üretim birimleriyle yer değiştirmeleri yönlendirilmelidir. 

• Tersaneler ve limanlar arasındaki yer seçimi ilişkileri gereksinimler 

doğrultusunda çözülmelidir. 

• İzmir Büyükşehir Bütünü Alt Yöresinin temel ekonomik-mekansal işlevi; üst 

düzey organizasyon-hizmetler, ticaret ve turizm sektörlerindeki uzmanlaşma 

düzeylerinin artırılıp geliştirilmesi, şeklinde yönlendirilmelidir. 

• Alsancak Limanı gerisinde yarım kalmış karayolu viyadüklerinin, bir yandan 

liman içine indirilerek kamyon ve TIR trafiği açısından rahatlamanın getirilmesi, 

diğer yandan da şehir içi yol standart ve işlevinde Alsancak yolağına 

bağlantılarının kurulmalıdır. 

• Alt yörelere stratejik planla yükümlenecekleri işlevlerin dışında roller 

verilmemeli ve yatırım öncelikleri bu işlevlere göre tanımlanmalıdır. 

14

• Alt yörelerde yer alan mevcut ikinci konut stoklarının, bu yöreler için öngörülen 

işlevlere uygun olarak diğer kullanış biçimlerine teşvik edilmesi yönünde 

çalışmalar yapılmalıdır. 

• Turizm konaklama tesislerinin boşluk oranlarının yüksek olduğu yörelerde, 

yatak kapasitesini artıracak yatırımların öngörülmemesi, kısa vadede öncelikle 

doluluk oranlarının artırılması yönünde politikalar geliştirilmelidir. 

• Ölçek ekonomilerinin kurulmasının potansiyel olarak uygun olduğu yörelerde, 

bu doğrultuda politikalar ve uygulamalar geliştirilmelidir. 

• Çevre korunması amacıyla, risk altındaki yörelerde ilgili normlara uygun ön 

arıtma koşulları geliştirilip uygulanmalıdır. 

• Toplu konut uygulamalarıyla ilgili mevcut stoklar eritilinceye kadar yeni 

yerleşim alanlarının açılmasına izin verilmemelidir. 

• Mevcut tesis edilmiş ve onaylanmış organize sanayi bölgelerinde tam kapasite 

elde edilinceye kadar kısa vadede ve dönem içinde yeni organize sanayi 

bölgelerine izin verilmemelidir. 

• İl düzeyinde yerel enerji potansiyelinin ve olanaklarının kullanılması 

özendirilmelidir. 

• İl düzeyinde mekansal gereksinimlerin gereği ortak kamu bütçe ve programı 

hazırlanarak uygulanması girişimleri yapılmalıdır. 

• Şehirsel yerleşmelerin sınırları içinde kalan ve korunması konusunda genel 

kabuller oluşturulan tarım alanlarının sürdürülmesiyle ilgili politikalar 

geliştirilmelidir. 

• Kamu yönetiminde alt merkezleşme eğilimlerine uygun örgütlenme biçimlerine 

yönelinmelidir. Alt merkezlerde hizmet düzeyinin geliştirilmesi sağlanmalıdır. 

• Mekansal şehirleşmeye özen gösterilmeli yasa dışı yapılaşmaların önüne 

geçilmeli ve bunu özendirecek girişim ve düzenlemelerden mutlaka 

kaçınılmalıdır. 

• Nüfusun gereksinimine uygun yerinde, sürekli ve yeterli düzeyde sosyal alt yapı 

hizmetlerinin verilmesi sağlanmalıdır. 

• Şehirsel yerleşmelerin girişlerine arazi kullanışları ve peyzaj donatısı açısından 

özen gösterilmeli ve mevcut olumsuz gelişmeler için yeniden düzenleme 


• Yerel yönetimlerin emlak vergilendirmelerindeki dengesizlikler düzeltilmelidir. 

Emlak vergi oranlarının beldeler bazında ortaya çıkan eşitsizlikleri giderilmeli, 

bazı yörelerde düşük emlak vergilerinden kaynaklanan finansal güçlüklerin 

ortadan kaldırılmalıdır. 

15

• Sanayi ve toplu konut yerleşim alanlarında ön arıtma sistemlerinin kurulması 

ve işletilmesine sorunları strateji plan dönemi sonu itibariyle tümüyle 

çözümlenmelidir. 

• Özellikle turizm ve ikinci konut yörelerinde yaz aylarında gelişen trafik ve 

otopark taleplerine uygun düzenlemeler yapılmalıdır. 

• Şehirsel yerleşmelerde yol ağları, trafik ve otopark düzenlemeleri, talep yönetimi 

tekniklerinden de yararlanılarak geliştirilmeli, yaya – taşıt trafiği 

ayrıştırmalarını dengeli bir biçimde gözeten ağlar oluşturulmalıdır. 

• Şehirsel yerleşme geçişlerinde ve bağlantı noktalarında, yaya ve taşıtlar için 

köprülü karayolu kavşakları ve demiryolları köprülü geçişleri düzenlenmelidir. 

• Köylerde kanalizasyon ve arıtma tesislerinin yapılmış olmalarının yanı sıra 

bunların bakım ve işletim sorunlarının çözümlenmesi de sağlanmalıdır. 

• Havzalarda ve tüm tarım alanlarında yer altı sularının dengeli kullanımı 


• İzmir Körfezi’nin tüm dere ıslah çalışmaları tamamlanmalıdır. 

• İzmir Büyükşehir Bütünü’nde karayolu ağında alternatif güzergahların elde 

edilmesi sağlanmalıdır. 

• Telekom haberleşme ve bağlantı ağlarında, nüfus ve işletme taleplerine göre 

gelişmeler için revizyon çalışmaları yapılmalıdır. 

• Tarım sektöründeki küçük işletmelerin, tohumdan pazara kadar geçecek 

süreçte sorunlarının ve hizmet eksikliklerinin giderilmesi sağlanmalıdır. 

• Dağ köylerinde orman kadastrosu tamamlanmalıdır. 

• Katı atıkların toplama ve depolama sorunları alt yöreler düzeyinde yerleşmeler 

arası işbirliği ile planlanarak topluca çözümlenmesi sağlanmalıdır. 

• Stol havaalanları, turizm–sanayi–tarım sektörlerinin gereksinimleri 

doğrultusunda ve alt yörelerin yapılarına göre yer seçilerek uygulanmalıdır. 

• Demiryolları için hazırlanacak ana planda Ödemiş ve Tire sapakları, yöresel bir 

demiryolu sisteminin parçası durumuna getirilmeli ve elektrifikasyonu için 


• Mevcut arkeolojik envantere uygun olarak yerinde müzelendirme ve 

sergilendirme kapasitesi artırılmalıdır. 

• İl düzeyinde balıkçı barınakları ve yat limanları ağına gerekli öncelikler 

verilmelidir. 

• Büyükşehir Belediyesi Mücavir Sahası’ndaki köylerde belde belediyelerinin 

kurulmasının sonrasında mücavir alan dışına çıkmalarına neden olan yasal 

boşlukların giderilerek, söz konusu yerlerde planlama, uygulama, denetim 

16

ütünlüğünün kaybolması sonucunu yaratan bu durumun giderilmesi 


• Mevcut şehirsel fiziki altyapının merkezden başlayarak yeraltına alınması 

çalışmalarının sürdürülmesi ve tamamlanması. 

• Eski Gediz Deltasının güney kesimine, Sasalı ile irtibatlı bir tarzda ve Çiğili 

Atatürk Organize Sanayi bölgesine hizmeti de içeren konteyner ağırlıklı bir 

iskelenin tesis edilmesi. 

• Expo kurulması tasarlanan İncirlatı kesiminde 2008 yılı sonrası için bu tür bir 

alanın ayrılmasının hedeflenmesi ve planlama çalışmalarının değerlendirmeye 

alınması, tema belirlenmesi. 

• İzmir’in yurt dışı merkezlerle doğrudan havayolu bağlantısının sağlanması için 

potansiyel araştırmalarının yapılması 

• Doğu Akdeniz Bölgesinde yer alan önemli liman şehirleri arasında feribot ve 

gemi seferleri (kruvaziyer) düzenlenerek İzmir’in tanıtımının sağlanması ve 

başta İzmir olmak üzere stratejik planlama alanında özellikle kıyı 

yerleşmelerinin ekonomik potansiyellerinin arttırılması. 

2003-2012 Dönemi Ekonomik Sektörel Hedefler 

Stratejik planlama alanımızda yer alan yerleşmelerin ilçe bazında 2003-2013 yılları 

arasındaki nüfus öngörüleri ışığında 2013 yılında İzmir nüfusunun yaklaşık 4.7 

milyon olması beklenmektedir. 10 yıllık süre içerisinde ortalama % 35’lik bir 

artışla ile 1.25 milyon daha fazla kişi İzmir’de yaşayacaktır. Bu toplam artışın 520 

bin kişisi, doğal ve kalan, 730 bini ise göçe bağlı nüfus artışı olarak beklenmektedir. 

Doğal nüfus artışına karşı, İzmir ili hazırlanma sürecine sahip olduğundan sosyoekonomik 

beklentileri dengeleme şansına sahiptir. Ancak göç ile gelen nüfusun, 

içinde bulunduğu yaşa bağlı olarak beklentileri değişecektir. Bu nüfusun yaşayacağı 

planlama alnımızda dönemsel olarak önde gelmesi hedeflenen sektörel yaklaşımlarsa 

aşağıda belirtilmiştir. 

• İnşaat sektörü olarak içinde bulunulan dönemde en düşük seviyede 

olunması, ilerleyen yıllarda bu alanda bir gelişim olacağı varsayımını ileri 

sürmektedir. 2003 yılı içinde enflasyonun düşme eğilimi içine girmesi ve de 

faizleri düşürülmesini takiben inşaat sektöründe kısa vade sonunda 

gelişim öngörülmektedir. Arsa değerlerinin yüksek trende seyretmesinin 

sonucunda duraklamaya girilmiş olmasının ve Ülkenin içinde bulunduğu 

coğrafyada ilerleyen yıllarda belirgin bir kriz ortamının oluşmaması bu alanda 

yatırımları arttırmayı öngörmektedir. 

• İzmir’in uzun yıllar tarıma dayalı sanayi yapısını sektörel gelişimin önünde 

başarıyla yürütememiş olması ve bir engel oluşturması İzmir ekonomisinde 

sektörel çeşitlenmenin yeteri kadar hızlı gelişmemesine sebep olmuştur. Bu 

17

durum ana sektörleri desteklemiş alt sektörlerin gelişmesini de 

engellemiştir. İstanbul merkezli Marmara sanayii çekim bölgesinde, hem 

katma değeri yüksek üretim tesisleri ve hem onlara destek veren imalat 

sanayii ve hizmet sektöründeki işletmeler hızla çoğalmıştır. İzmir’in geleneksel 

yapısının çok uzun süre kırılamamasında sanayi bölgelerinin gereksiz ve 

plansız çoğaltılması atıl yatırımlar olarak devreye girerken, alt yapı üretimi 

açısından geç kalınmış olmanın da etkisi büyük ölçüde görülmektedir. 

Bölgenin sanayi açısından doygunluğa ulaşamaması açısından İzmir etkin bir 

çekim merkezi olamamıştır. Bu nedenle sanayi yatırımlarında stratejik 

hedeflerin belirlenmesi yanında altyapı yatırımlarının tamamlaması 


• Stratejik plânlama alanında sınai ve ticari gelişimi engelleyen nedenlerin 

kökeninde kurumsallaşma eksikliği önemli bir faktör olarak başrolde 

görülmektedir. Aile şirketlerinin başarılı olduğu diğer bazı büyük sanayi 

Profesyonel yönetim tekniklerinin uygulandığı kuruluşlarının ise yönetim 

hataları, aile içi çekişmeler, pazar fırsatlarının yeteri kadar hızlı 

değerlendirilememesi, hızla değişen rekabet koşullarına uyum sağlamada geç 

kalınması gibi nedenlerle planlama alanında yer alan pek çok büyük sanayi 

kuruluşunun işletmelerini kapattığı ya da el değiştirerek bölge dışından 

yatırımcı grupların kontrolüne geçtiği görülmektedir. Bu durumun önüne 

geçilmesi ve sermeyenin İzmir içinde kalması için ilk planda örgütlenme 

şemasında profesyonel yönetici kadrolarından yararlanılması 


• İzmir özellikle son yirmi yıllık perspektif içinde iç ve dış rekabet çerçevesinde 

dünyada meydana gelen gelişimlere ve değişimlere kayıtsız bir durum 

sergilemiştir. Bu durum yaşanan süre içinde ciddi bir güç kaybı oluşturmuş 

ve İzmir yetenekli iş gücünü kaybetmiştir. Başta İstanbul merkezli 

sanayinin çekimi sonucunda ortaya çıkan bu beyin göçü teknolojik 

gelişmelerden İzmir’in yeterince pay almasını engellemiştir. Kırıcı rekabetin 

sürüklediği değişim rüzgarlarına dayanabilmek ve onun ortaya çıkardığı 

fırsatlardan bu nedenle yararlanmak mümkün olamamıştır. İzmir sermayesi 

bu nedenlere karşı potansiyellerini daha etkin kullanmak için ekonomik 

analizlere dayalı uzun vadeli stratejik hedeflerini belirlemelidir. 

• Sermaye birikimlerinin doğru yatırımlara yöneltilmemesi ve yabancı 

yatırımcılar için bir çekim merkezi olacak uzun vadeli bir stratejik planın 

bulunmaması kaynakların ekonomik olarak optimum kullanımını 

engellemiştir. Sermaye yatırımları, geçen süreler içinde daha ziyade kısa 

dönem kar maksimizasyonuna yönelik yatırımları hedeflemiş bu da kaynak 

israfına sebep olmuştur. Bu durum koordinasyon ve AR-GE alanında 

henüz istenilen düzeye gelinememesiyle sonuçlanmıştır. İşbirliğinin eksik 

olması önemli bir eksik olarak duraklamayı körükleyen bir etkendir. İzmir bu 

açıdan sinerji oluşturamamış hem siyasi hem de bürokratik engellemelere 

18

karşın güçlerini birleştirememiştir. Bunlara karşın İzmir sermayesinin kısa 

dönemden itibaren semaya yatırımları içinde belirli bir payı AR-GE konularına 

yöneltmesinin gerekli olduğu ortaya çıkmaktadır. 

• İzmir tarihsel süreç içinde hep bir liman kenti olagelmiştir ve ekonomik 

yapısında bu husus önemli bir yer tutmuştur. Dünyanın önemli liman 

şehirlerinde limanların yerleşme alanları içinde kaldığı da görüldüğünden 

Çandarlı Limanı yapıldığı taktirde de İzmir limanının işlevine devem etmesi ve 

lojistik hizmetler açısından önemini koruması gerekliliği ortaya 

çıkmaktadır. İzmir’in yabancı sermaye açısından elverişli bir ortama sahip 

olmasının önemli bir unsuru olan geniş bir art bölgeye sahip olması limanla 

birleştirildiğinde karayolu, demiryolu, havayolu ve denizyolu açılarından 

lojistik hizmetlerin gelişmesine neden olacaktır. Bu nedenle kısa dönemden 

itibaren bu tür yatırımlara yönelinmesi gerekmektedir. 

• Küreselleşme süreci içinde İzmir’in gerek geleneksel yapısı ve gerekse son 

yıllarda peş peşe gelen ekonomik krizlerden etkilenen ekonomisi birikmiş 

sermayesini yatırımlara yöneltmede itici güç bulmada zorlanmıştır. Bunun 

ana nedenlerinden başta geleni olan dünya gerçeklerinin gerisinde kalınmış 

olunması yeni ürün çeşitlerine yönelinememesiyle sonlanmıştır. Özellikle 

geleneksel sanayi yapısı içinde kalınmış olunması yüksek teknolojiye dayalı 

malların üretilememesine sebep olmuştur. İzmir ekonomisi, stratejik 

planlama alnında genel eğilimlere dayalı olarak dış pazarlara yönelik rekabetçi 

ürünlere ihraç kapısını açmak için teknolojik yatırımlara yönelme zorundadır. 

Bu nedenle Teknolojiyi Geliştirme Bölgelerine ve Teknopark yatırımlarına 

öncelik verilemesi gerekliliği ortaya çıkmaktadır. 

• İzmir turizminde görülen göreceli düşüşün önde gelen sebepleri arasında son 

yıllarda “incoming” acentaların çoğunun şehri terk ederek Antalya ve 

Kuşadası gibi merkezlere yerleşmesi gösterilebilmektedir. Bu durum İzmir’in 

payını diğer mekanlara kaydırmıştır. Ayrıca İzmir gelecek turist 

kafilelerini ağırlamaya yönelik yeterli mekanlara sahip bulunmamaktadır. 

Turizmin son yıllarda eğlence ve macera eğilimli olması İzmir’in potansiyelini 

düşürmektedir. Orta büyüklükteki turist gruplarına yemek verecek 

mekanların bulunmaması ve bu konuda yatırımlara yönelinilmemiş olması 

grupları İzmir’den kaçırmaktadır. Turizmin sadece bir konaklama işlevi 

olmadığı bilindiğinden İzmir bu konu dışındaki turizm alanlarına ekonomik 

yatırım yapma durumundadır. 1990 öncesi İzmir’de yapılmış konaklama 

tesislerinin eskimeye başlamış olması da İzmir’i konaklama açısından 

önümüzdeki yıllarda cazip bir mekan yapmayacaktır. Stratejik plan dönemi 

içinde İzmir turizminin gelişmesi ağırlıklı olarak kongre ve ona alternatif 

termal yatırımlara yönelinilmesi ile gelişebilecektir. Bu açıdan İzmir 

ekonomisine büyük girdi sağlayacak turizm gelirleri şehrin ölçeğini büyütmesi 

ile mümkündür. 

19

• İzmir’in tarımsal açıda verimli havzalara sahip olması tarım ekonomisinin 

dikkate alınmasını gerekli kılmaktadır. Bu konuda tarım-sanayi işbirliğinin 

ortaya konması ve tarımsal üreticilerin bilgilendirilmesi yanında 

sanayiye yönelik üreticilerin ekonomik açıdan desteklenmesi 

projelerinin oluşturulması gerekmektedir. Özellikle tütün ve pamuk gibi 

ürünlerin kalite kontrolleri yapılmalı ve üreticiyi destekleme fonları 

konmalıdır. Bu bağlamda ekolojik tarımı destekleyici örgütlenme şemasının 

ekonomik bazda desteklenerek bürokratik sorunlarının çözülmesi olumlu 

olacaktır. Bölgede tarımsal potansiyele gerekli desteğin verilmesi alt yörelerin 

ticari hayatında gelişme yaratacağı bilinciyle destekleme projeleri 

oluşturulmalıdır. 

• Stratejik planlama alanının tarımsal potansiyeli bilinen bir gerçektir. Bu 

potansiyel içinde zeytin ve zeytinyağı önemli bir yer tutmaktadır. Zeytinyağı 

2001 yılı içinde Türkiye’nin toplam tarım ürünleri ihracı içinde ortalama 

%3’lük bir paya sahiptir. Dünya zeytinyağı ihracatı içinde ise ülke payı 

ortalama %19 paya sahiptir. Genellikle üretildiği bölgelerde tüketilen 

zeytinyağı sağlıklı ve dengeli beslenme bilincinin dünyada yaygınlaşması ile 

özellikle Amerika, Japonya, Kanada, Avustralya ve Brezilya gibi nüfus yoğun 

ülkelerde tüketilmeye başlanmıştır. Bu pazarlar genelde Türkiye özelde İzmir 

için büyük ümit vaat etmektedirler. Örneğin; yeni gelişen pazarlardan 

Türkiye, Amerika için %10 paya sahip iken İtalya %69, İspanya %35 pay 

almaktadır. Japonya için %0.13, Kanada için %6,7 ve Avustralya için %2 olan 

payların arttırılması için bu sektöre gereken önemin ve teşviklerin verilmesi 

gerekmektedir. En büyük ihraç pazarımız olan AB ülkelerinin dökme olarak 

aldıkları Türk zeytinyağını ambalajlayarak dünya pazarlarına 

aktarmasının önlenmesi için gerekli çalışmaların yapılması önem arz 

etmektedir. 

• Son yıllarda bilişim sektöründe görülen yazılım ihracatı büyük bir 

ekonomik güç olarak ortaya çıkmaktadır. Türkiye’de de gelişmekte olan bu 

sektörü dünyaya taşımak ve özellikle İzmir ekonomisi için değer yaratan bir 

lokomotife dönüştürmek önemsenmelidir. Ticarî paket programları 

hazırlamadan öte sektörel yazılıma yönelinilmesi daha büyük girdiler 

sağlayacaktır. Bu bağlamda İzmir Ekonomi Üniversitesinin Bilgisayar 

Mühendisliği Bölümü önemli bir girişim yapmıştır. Türkiye bilişim pazarı 

2002 yılında bir önceki yıla göre %11.7 büyüyerek 10.2 milyar dolara 

erişmiştir. Yine aynı yıl mobil yazılım pazarının %29.3 büyümesi sektörün 

önemini ortaya koymaktadır. Özellikle kriz dönemlerinde büyüyen bu hizmet 

pazarının bilgi teknolojileri kategorisinde stratejik planlama alnımızda ilk 

sıralarda yer alması gerekmektedir. Bu tür yazılımların iki saatten fazla süren 

bir işlemi birkaç dakikaya indirdiği bilindiğinden önümüzdeki yıllarda tüm 

şirketlerin sektörü kullanmasının gerekliliği daha açık ortaya çıkmaktadır. 

20

• Stratejik planlama alanımızda pazar payının hızla artış gösterdiği enerji 

sektörü lojistik tesis yatırımlarıyla ön plana çıkmaktadır. Doğal gaz ve 

jeotermal enerjinin devreye girmesi ile planlama alanımızda petrol 

ürünlerinden elde edilen enerji türlerine olan talebin azalması söz konusu 

olabilecektir. Özellikle şehir ölçeğinde planlama alanında jeotermal enerjiye 

yönelinilmesi ve yatırımların bu konuya yöneltilmesi orta dönemde önem 

kazanacaktır. LPG sektöründeki daralmanın ortaya çıkardığı ekonomik 

dengesizlikler bu şekilde önlenebilecektir. Özellikle 2003 yılı sonunda çıkması 

beklenen Petrol Piyasası Kanunuyla serbest rekabet döneminin başlayacağı 

dikkate alındığında bunun enerji sektörü için ateşleyici etki yapacağı 

düşünülmelidir. 

• Türkiye’nin 2002 yılındaki toplam ihracatının %36’sını hazır giyim ve tekstil 

oluştururken %28’si hazır giyimden sağlanmaktadır. Türk tekstil şirketleri bu 

konuda büyük atılım yapan Çin ile özellikle AB ülkelerinde çarpışıyor. Çin’in 

bu alanda 2. ve 3. sırada yer alması Türkiye’nin sahip olduğu ilk sırayı 

zorlamaktadır. Hazır giyimde ise Çin, Türkiye’nin önüne geçmiş durumdadır. 

Stratejik planlama alanımız ülke içinde Denizli’nin arkasına düşmüş ise de 

bürokrasi, sivil toplum ve özel sektör bağlamını doğru kurabildiği 

takdirde bu rekabetten karlı çıkabilecektir. Özellikle kotaların 

kalkması ile birlikte dünya pazarlarına yönelik ciddi bir rekabet içinde 

kalınacaktır. İzmir’in dış pazarlara yakınlık avantajını kullanarak 

rekabetini sürdürmesi gerekmektedir. Tekstil ve hazır giyimde sezon 

kavramının ortadan kalkması ve farksızlaşmaya ayak uydurulabilmesi büyük 

avantaj sağlayacaktır. Bu nedenle malı en kısa sürede temin eden ve lojistik 

avantajları bulunanlar öne geçecektir. Bu nedenle tekstil sektöründe hızlı 

hareket edilebilmesi için önümüzdeki yıllarda gerekli önlemlerin alınması 

gerekmektedir. Aksi durumda ülkenin ve bölgenin payında düşmeler 

görülebilecek ve sektör ekonomik krize yönelebilecektir. Bu konuda marka 

yaratma zorunlu bir hale gelmelidir. 

Sektörler bazında GSYİH’nın gelişimi ele alındığında konu iki ayrı senaryo halinde 

öngörümlenmiştir. Birincisi, mevcut durumun korunması durumundaki gelişimdir. 

Burada 2001 şubat krizi öncesi 2000 yılı baz alınmıştır. Böylelikle mevcut durum 

göreceli olarak yükseltilmiştir. 2000 yılı baz fiyatlarıyla nüfus öngörülerine göre, 2000 

yılındaki 20.9 katrilyon olan GSYİH, mevcudu korumak için 32.8 katrilyon olarak 

hedeflenmelidir. Bu hedef ile bireylerin 2000 yılındaki yaşam koşulları muhafaza 

edilecektir. Bu değerde refah artışı yoktur. 

İkinci senaryo % 3, % 5 ve % 10 büyüme oranlarına göre ele alınmıştır. Burada 

mevcut durumu koruyabilmek için büyüme oranının % 3’ün üzerinde olması 

gerektiği anlaşılmaktadır. Gerçekten de %3’e göre büyüme, mevcut durumun 

altında kalmaktadır ve 32.8 katrilyon olması gereken GSYİH değeri %3 büyümeye 

göre 29.9 katrilyon olarak gerçekleşmektedir. Yani hedef değer ile varılan değer 

arasında 2.9 katrilyon fark vardır. 

21

İkinci oran, %5 büyümeye göre hedeflenen GSYİH değeridir ve 38.4 katrilyondur. 

Bu büyüme refah artışı da sağlamaktadır. Yaklaşık kazanılan refah artışı 5.6 

katrilyondur. Refah payı da olduğu için, İzmir’in 2003-2013 döneminde hedeflemesi 

gereken asgari ortalama büyüme oranı %5’in altına düşmemelidir. 

Son oran ise iyi bir planlamanın göstergesi ve sürekliliğini göz önüne alarak % 

10 şeklinde tespit edilmiştir. Bu oran ile 2013 sonunda hedeflenen GSYİH değeri 

70.2 katrilyondur. Şu halde 37.4 katrilyonluk bir artış olacak ve 2000 yılına nazaran 

göreceli olarak 2013’e ulaşıldığında iki kat refah artışı sağlanmış olacaktır. Burada 

toplam GSYİH değeri üzerinden hedef belirlemesi yapılmıştır 

Sonuç olarak, İzmir, % 5 asgari büyüme oranını hedeflemelidir. Ancak büyüme 

oranındaki aralığı, % 5 ile % 8 arasında tutmalıdır. Bu aralığın sağlanmasına yönelik 

yaklaşımlarsa yukarıda verilmiştir. 

2003-2012 Dönemi Yatırım Program Öncelikleri 

Stratejik Planın bu döneminde sürekliliği olan ve ilk aşamada ele alınması gereken 

yatırımların stratejik planlama alanları içindeki önemine göre vurgulanması ele 

alınmıştır. Yatırımların, gerçekleşme önceliği bu dizi içinde bütün olarak ele alınmalı 

ve bunların bir kısmının ilk beş yılda tamamlanma gereksinimine sahip olduğu 

benimsenirken bir kısmının da ikinci beş yıllık döneme sarktığı görülmektedir. Bir 

dizi yatırımsa sürekliliğe sahip olarak her iki alt dönemde de sürme durumundadır. 

Ayrıca doğal olarak diğer bir dizi yatırım da geçmiş yıllardan bu güne ve ileriye 

yönelik bir süreç içinde süregitmektedir. Bunlar arasında daha ziyade büyük kamu 

yatırımları önde gelmektedir. 

Sıralamada öncelik ele alınmamış buna karşın tüm alt yöreleri kapsayan makro 

seviyede yaklaşımlarsa stratejik yörelerin dışında vurgulanmıştır. Tabiatıyla burada 

ele alınan yatırımların stratejik plan içinde yer tutacak kapsamlarının olması 

gerekmektedir. Mahalli ölçekte tasarlanmış ve dar bütçe içinde çözüm bulan ve 

stratejik değeri bulunmayan yatırımlarsa değerlendirmeye alınmamışlardır. 

Birinci Beş Yıllık Dönem 2003-2007 

İlk beş yıl içinde tamamlanmasa da başlanılmasının gerekli olduğunun vurgulandığı 

yatırımların bu kısımdaki ana amaçlardan birincisi yatırımların mekansal öneminin 

belirtilmesidir. Kaynak kullanımı ve aktarımının bu dizi içinde yapılması 

öngörülmektedir. Bir kısmının kararları Üçüncü Stratejik Planın başlama 

döneminden önce alınmış olsa da yatırıma ya başlanmamış ya da sürekliliğinde 

kesilmeler görülmüş olabilmektedir. Bütün bunlar da dahil olmak üzere önem arz 

eden makro yatırımlar, stratejisine göre aşağıda değerlendirilmiştir. 

[A] İzmir Büyükşehir Bütünü Strateji Alt Yöresi Birinci Beş Yıllık Dönem 

Öngörüleri 

22

• Karşıyaka’nın Bostanlı kesiminin taşkınlardan korunması için Bostanlı Deresinin 

ıslah edilmesi ve süreklilik içinde bakımının yapılması. 

• Turyağ Fabrika Tesis Alanının, üretim sistemlerinin terk etmesi sonunda boş 

kalan yapılarının özgün olanlarının korunarak turistik tesise ve çevresinde yer 

alan yapıların ve de boş alanların pansiyonla rekreatif kullanımlara 

dönüştürülmesi. 

• Karşıyaka’da yer alan büyük alış-veriş merkezlerinin çevrelerinin ölçek 

ekonomilerine uygun olarak düzenlenmesi. 

• İzmir Büyük Kent Bütünü içinde yer alan turizm potansiyeli yüksek noktaların 

diğer işlevler tarafından istila edilmesi engellenmeli. (Örneğin Tantalos, Bayraklı 

Smyrna Kazısı, Kemeraltı geleneksel alış-veriş merkezi, Kemeraltı Havralar 

Sokağı, Agora, Kadifekale vd.) 

• Turizm potansiyeli yüksek alanların topluma ve de şehre kazandırılması için 

tasarım projelerinin yapılması ve söz konusu alanların kültür turizmi ve inanç 

turizmine yönelik değerlendirilmesi. 

• Karşıyaka’da gelişmekte olan kültür merkezleri oluşturma çalışmalarının semt 

ölçeğinde devamlılığı sağlanmalı. 

• Karşıyaka kıyı kesiminde, kıyı ile art alan arasında güvenli yaya geçiş 

olanaklarının yaratılmasının gerekliliği. (Örneğin Karşıyaka Vapur İskelesi- 

Karşıyaka Çarşı Bağlantısı) 

• Rekreatif potansiyel arz eden Bostanlı Balıkçı Barınağı düzenlenmeli ve tüm 

İzmir’e hitap edecek seviyeye getirilmeli. 

• Çiğli’de eski Gediz ağzındaki tersane yerinin tasdikli sınırı içinde geliştirilerek, 

sınırları dışında gelişmesinin engellenmesi. 

• Karşıyaka ve Çiğli’de konut üretiminin spekülatif yaklaşımlardan arındırılması ve 

imar planlarında dönem içinde yeni konut gelişme alanları önerilmemesi gerekli. 

• Atatürk Organize Sanayi Bölgesinin tevsiinin bu süre içinde ele alınmaması ve 

monopolistik sistem dışında tutulması. 

• Genelde ülke ve özelde stratejik plan alanına ekonomik katkısı yüksek Tuzla tuz 

üretim tavla alanlarının gerekirse tevsii edilerek işletimine devam edilmesi. 

• İZSU Arıtma Tesislerinden çıkacak olan arıtılmış suyun Gediz Havzasının 

drenajında ve sulamasında kullanması. 

• Kuş cennetine tatlı su sağlanması amacıyla DSİ projelerinin hayata geçirilmesi ve 

bu alan için özel statülü yaklaşımlardan taviz verilmemesi. 

• İzmir Batı Aksında seracılığın, bahçe tarımının ve narenciye alanlarının ekonomik 

değeri göze alınarak, bu faaliyetlerin varlıklarını sürdürmesini sağlayacak 

önlemlerin alınması. 

23

• Üçkuyular-İnciraltı ve batı kesimlerinde mevcut aktif rekreatif alanlar dışındaki 

potansiyelli kesimlerin planlanarak kullanıma açılması. 

• Başta Balçova olmak üzere termal kaynakların konut ısıtılmasında kullanıma 

yönelik projelerin ve yatırım çalışmalarının devamlılığının sağlanması. 

• Balçova jeotermal sularını atık suların kirletmesini önleme amaçlı, atık suların 

ıslahı için yatırımlar yapılması ve zemin suyunun çekilmesinin önlenmesi. 

• Narlıdere’deki toplu konut alanlarında doğabilecek erozyon tehlikesine karşı 

önlemler alınması. 

• İzmir’e içme suyu temini amacıyla tasarlanmış Çamlı Barajının tamamlanması ve 

bu amaç doğrultusunda tasarım projelerinin ele alınması. 

• Güzelbahçe’de yamaç paraşütüne uygun alanların düzenlenmesi, işletmeye 

açılması ve tanıtılması. 

• Batı aksının İzmir konut stoku açısından kullanılmasındaki spekülatif 

yaklaşımların ortadan kaldırılması. 

• Karabağlar-Yeşillik Caddesi üzerindeki ve çevresindeki imalat sanayiinin 

bulunduğu alanlardan çıkarılarak özellikle ana aks boyunca “show-room”ların 

teşvik edilmesi. 

• Sarnıç-Gaziemir bağlantısını sağlayan karayolunun mevcut projesine göre 

düzenlenmesinin yatırım kapsamına alınarak standartlara uygun hale 

getirilmesi. 

• İzmir güney aksında yer alan kaçak yapılaşmanın bulunduğu alanların yasal hale 

dönüştürülmesi için şehirsel yenileme projelerinin yapılması. 

• Buca cezaevinin kentsel alan dışına çıkarılmasına yönelik spekülatif 

yaklaşımların ortadan kaldırılarak konunun gerçekçi boyutta ele alınması ve 

sonuçlandırılması. 

• Alsancak limanın tevsiine başlanılması ve konu hakkında spekülasyon dışı, 

gerçekçi ve kalıcı yaklaşımların ortaya konması. 

• İzmir İç Körfezin Yeni Kale açıklarındaki girişimin taranması ve girişimlerin liman 

tevsii ile ilişkilendirilmesi. 

• İzmir Halkapınar Ana Yolcu Garı terminali proje çalışmalarına mevcut tesisler de 

dikkate alınarak başlanılması. 

• Demiryolu Marşandiz Garı ve Triyaj tesislerinin projelerine başlanılması ve 

çalışmaların ulaşım master planı doğrultusunda ele alınması. 

• Kemeraltı’nın korunmasına yönelik uygulama projelerinin realist bir açıdan 

bakılarak geliştirilmesi, mali kaynak teminine yönelik organizasyon sistemlerinin 

kurulması. 

24

• İzmir Kültürpark alanının yapılaşmalardan arındırılması ve yeni düzenlemesinin 

parçacı yaklaşımlar yerine bütüncül projesine uygun olarak gerçekleştirilmesi. 

• Çevre yolunun kuzey kesiminin tünel ve viyadüklerinin tamamlanarak işletmeye 

açılması ve Aliağa istikametindeki devlet karayoluna bağlanması. 

• Alsancak Limanı gerisindeki viyadüklerin liman içine indirilerek kamyon ve tır 

trafiği bağlantısının kurulması, diğer viyadük ayaklarının kent içi yol standardı ile 

Alsancak yol ağına bağlanması. 

• İzmir Batı aksında Mithatpaşa Caddesine alternatif bir karayolu güzergahının 

belirlenmesi ve bu konuda imar planlarının gerekirse revize edilmesi. 

• Büyükşehir Bütününde kaçak konut yapılaşmalarının su depolarının yerleşme 

kotu üstünde kaldığı gözlenmektedir. Dönem içinde yapıların yasallaşması 

doğrultusunda bu depoların konumlarında seviye düzenlemesi yapılmasının 

gerekliliği. 

[B] Bakırçay Strateji Alt Yöresi (Dikili-Bergama-Kınık) Birinci Beş Yıllık Dönem 

Öngörüleri 

• Bergama jeotermal kaynaklarının şehir ölçeğinde kullanılması çalışmalarına 

devam edilmesi ve konuya yönelik kurulmuş olan şirketin finansal açıdan 

desteklenmesi. 

• Kınık Organize Sanayi Bölgesinin altyapı yatırımlarının hızlandırılması ve 

Belediyenin bu açıdan desteklenerek bölgenin özendirilmesi. 

• Kınık Ovası Sağ ve Sol Sahil Sulama Projelerinin altyapı yatırımlarının ve 

Yortanlı Barajının tamamlanması. 

• Bergama’da turizm belgeli konaklama tesislerin yapılmasının rantabıl olmadığı 

belirlendiğinden bu dönem içinde yeni girişimlerin teşvik edilmemesi. 

• Dikili iskelesinin transit veya aktarma merkezi dışında kullanılabilme 

çalışmalarının başlatılması. 

[C] Gediz Strateji Alt Yöresi (Aliağa-Foça-Menemen) Birinci Beş Yıllık Dönem 

Öngörüleri 

• Menemen’in ve yörenin tarımsal potansiyelinin gelişmesinde büyük bir öneme 

sahip Gediz Havzası Planlama Projesinin sürdürülmesi. 

• Aliağa’daki sanayi alanlarının su ihtiyacını karşılamaya yönelik Kunduz Barajının 

tamamlanması 

• Aliağa’nın sanayileşmesi paralelinde, yerleşmenin hizmet sektöründen pay 

alabilmesi için bir şehirsel çalışma alanı kurulması 

• Aliağa Doğal Gaz Kombine Çevirim Santralinin ivedilikle tamamlanması ve sanayi 

sektörünün hizmetine sunulması. 

25

• Menemen aksında inşaat sektöründe konut imalatında talep üzerinde arz 

görüldüğünden bu tür yapılanmalara yönelik imalatlarının özendirilmemesi. 

• Foça-Yeni Foça arasındaki kıyı kesiminde Akdeniz foku doğal yaşam ortamının 

mutlak koruma altında tutulmasına özen gösterilmesi. 

• İzmir Aliağa arasında tamamlanmış raylı sistem elektrifikasyon hattının tam 

kapasiteyle çalışmasının sağlanması. 

• Bağarası-Türkeli yeşil kuşağının korunması için Aliağa sanayi alanlarının 

gelişiminin güneyine doğru gelişme eğiliminin durdurulması. 

• Foça’da mevcut balıkçı barınağının düzenlenerek daha verimli hale getirilmesi ve 

halihazırda kullanılan rıhtımların düzenlenmesi 

• Gediz havzası sulamasında önemli bir öğe olan Gediz nehrinin başta Manisa 

Organize Sanayi Bölgesi olmak üzere diğer kirletici unsurların mutlaka denetim 

altına alınması 

[D] Gediz–Nif Strateji Alt Yöresi (Kemalpaşa) Birinci Beş Yıllık Dönem Öngörüleri 

• Kemalpaşa Organize Sanayi Bölgesi ve tevsii çalışmalarıyla tamamlanacak gelişim 

alanları dışında, ilçe alt yöre sınırları içinde sanayi tesislerinin denetim altında 

tutulması. 

• Kemalpaşa Organize Sanayi Bölgesinin sınırları içinde sanayiinin tam kapasiteyle 

çalışmasının sağlanılması için gerekli yatırımlara ve teşviklere öncelik verilmesi. 

• Kemalpaşa Organize Sanayi Bölgesine yönelik doğal gaz çevirim santralinin 

inşasına başlanması ve tamamlanması. 

• Nif Çayının temizliğinde süreklilik sağlanması için Kemalpaşa Organize Sanayi 

Bölgesi arıtma tesisinin ve ön arıtma tesislerinin işletilmesine özen gösterilmesi. 

• Bu alt yöredeki mevzi konut yerleşim alanı uygulamalarının yoğunluğuna ve yapı 

düzenine özen gösterilmesine ve giderek bu yöreler için çevre düzeni nazım 

planlarının geliştirilmesi. 

[E1] K.Menderes Kıyı Kesimi Strateji Alt Yöresi (Menderes-Torbalı-Selçuk) 

Birinci Beş Yıllık Dönem Öngörüleri 

• İzmir Ticaret Odası tarafından Tekeli’de kurulmuş olan Tekeli Ticaret ve İmalat 

Organize Bölgesinin altyapı çalışmalarının tamamlanması ve faaliyetine verimli 

bir şekilde devamının sağlanması. 

• Pancar yöresinde tesis edilecek ve yer seçimi yapılmış organize sanayi bölgesinin 

altyapı ve diğer hizmetlerine başlanması. 

• Tahtalı Barajı Koruma Havzaları denetiminin sıklaştırılması. Kontrolüne 

süreklilik kazandırılmasının, hazırlanacak çevre düzeni planlarında dikkate 

alınması ve uygulama imar planlarının bu anlamda revize edilmesi. 

26

• Efem Çukuru mevkiinde yer alacak Çamlı Barajının İzmir’e içme suyu temin 

edeceği planlandığı için yapımına başlanması. 

• Selçuk-Efes yöresinin turizm potansiyelini arttırma açısından Efes ören yerinin 

ışıklandırılması ve Meryem Ana’ya teleferik projesinin gerçekleştirilmesi. 

• Selçuk yöresinde kolektif turizmi geliştirme yönünde organizasyonlar yapılması ve 

bu bağlamda Pamucak art alanına bir golf alanın projelendirilmesi. 

• Görece, Şirince gibi turizm potansiyeli arz eden kırsal yerleşmelerde el sanatlarını 

teşvik edilmesi ve organizasyonlara gidilmesi. 

• Stratejik yörenin kıyı kesimi olan Gümüldür-Özdere kıyı bandının tarım 

potansiyelini kaybetmeyecek şekilde konut gelişiminin denetlenmesi. 

• Kısıkköy’de yer alan ağaç ve metal ve diğer üretim merkezlerinin ön arıtma 

sistemlerinin denetiminin sağlanması. 

• Tesis edilmesi planlanan Merkez Mermer Organize Sanayi Bölgesinin yer 

seçiminin Torbalı’nın güneyinde, Belevi yöresinde yapılması. 

• Tarım potansiyeli yüksek toprak yapısına sahip yörede Organize Sanayi Bölgeleri 

ve Sanayi Siteleri dışında sanayi yapılarıyla, depolama tesislerinin 

gerçekleşmesinin engellenmesi. 

• Ayrancılar ve Torbalı arasında gelişen toplu konut alanlarının stokları eritilinceye 

kadar bölgede yeni konut yerleşim alanlarına izin verilmemesi. 

• Selçuk yöresinde av turizminin geliştirilmesi ve organize edilmesi için tanıtımın 

yapılması, avlakların doğal düzeni bozmayacak kesimlerde oluşturulması. 

• Tarımsal potansiyel açısından önem kazanan Çitlenbik ağaçlarına uygulanana 

Antep Fıstığı aşılamasının teşvik edilmesi. 

• Küçük Menderes nehrinden sulama için çekilen suyun kirliliğinin artmasının 

önüne geçilmesi için çalışmalara hız verilmesi. 

[E2] K.Menderes Kara Kesimi Strateji Alt Yöresi (Bayındır-Tire-Ödemiş-Beydağ- 

Kiraz) Birinci Beş Yıllık Dönem Öngörüleri 

• Tire Organize Sanayi Bölgesinin altyapı yatırımlarının hızlandırılması ve 

ekonomik sorunların çözülmesi için kredilendirme sistemine gidilmesi. 

• Tire Organize Sanayi Bölgesinin tam kapasiteye erişmesinin sağlanması, bu 

seviyeye yaklaşılana kadar öz kaynak kullanmayan diğer organize sanayi bölgeleri 

yatırımlarının bekletmeye alınması. 

• Bozdağ Kayak Merkezinin sağ ve sol pistlerinin yapılması, mevcut tesislerin 

onarılarak, ivedilikle kullanıma açılması ve işletilmesi. 

• Tire mahalli pazarının korunarak sürekliliğinin sağlanması ve konunun organize 

hale getirilerek üreticilerin pazarlama konusunda teşvik edilmesi. 

27

• İnanç turizmi açısından Birgi’nin Tire ile birlikte öneminin geliştirilerek 

korunması ve turizm potansiyeline hizmet edecek ortak mekanların geliştirilmesi. 

• Özellikle Tire ve çevresiyle özdeşleşmiş keçe, urgan yapımı ve beledi 

dokumacılığının özelliklerinin yitirilmeden korunması ve geliştirilmesi. 

• K. Menderes Havzası Sulama ve İçme Suyu Projesi kapsamında yer alan Beydağ 

Barajının gerekli ödenekleri sağlanarak tamamlanması. 

• K. Menderes Havzasında yer altı suyu kullanımının denetlenmesi ve seviyenin 

kontrol altında tutulması. 

• Beydağ çevresinde yer alan antimon ve civa madenlerinin fizibilite çalışmalarının 

yapılacak işletmeye alınması için değerlendirilmesi. 

• Kiraz başta olmak üzere dış satımlı olan tarım ürünlerinin depolanma ve 

pazarlanmasında gerekli organizasyon girişimlerinin iyileştirilmesi. 

[F1] Yarımada Çeşme Kesimi Strateji Alt Yöresi (Çeşme-Karaburun) Birinci Beş 

Yıllık Dönem Öngörüleri 

• Mordoğan Balıkçı barınağının yat limanı olarak kullanılması için gerekli 

düzenlemelerin yapılması ve ulaşım bağlantılarının standartlara uygun hale 

getirilmesi 

• Çeşme ve Alaçatı’da rüzgar enerjisinin kullanımı için rüzgar çiftliklerinin 

kurulması ve yaygınlaşmasının özendirilmesi, bürokratik engellerin kaldırılması. 

• Mordoğan Eğlenhoca Köyü İçme Suyu Göletinin tamamlanması için gerekli 

yatırım ödeneğinin sağlanması. 

• Kutlu Aktaş Barajının koruma bantlarının mutlak denetim altına alınması, 

ağaçlandırılması, bakı noktalarının rekreatif amaçlı kullanıma açılması. 

• Çeşme-Karaburun yöresinde av turizmin geliştirilmesi ve organize edilmesi için 

tanıtımın yapılması avlak alanlarının doğa ile bütünleştirilmesi. 

• Çeşme’de yer alan havaalanına gerekli standartlara eriştirilmesi ve işletme 

sürekliliğinin kazandırılması. 

• Çeşme yat limanının gerekli standartlara kavuşturularak işletmeye açılması ve 

gümrüklü saha tesisi. 

• İzmir Ticaret Odasının Çeşme’de örgütlediği nergis üretimi sisteminden örnek 

alınarak sakız ağacı üretimi projesi oluşturulması. 

• Körfez içinde Karaburun yerleşmesine kadar kıyı bandında balık çiftliği tesis 

edilmemesi için her türlü önlemin alınması, 

• Mordoğan kıyısında yer alan Akdeniz foku doğal yaşam alanının koruma altına 

alınması ve Foça’daki yaşam alanlarıyla birlikte değerlendirilmesi. 

28

• Karaburun Çeşme yarımadasında yer alan orman alanlarının yeşil kuşak projesi 

altında korunması ve düzenlenmesi 

[F2] Yarımada Urla Kesimi Strateji Alt Yöresi (Urla-Seferihisar) Birinci Beş Yıllık 

Dönem Öngörüleri 

• Seferihisar Karakoç yöresi özel turizm alanında jeotermal kaynaklar 

değerlendirilerek turizm yatırımların teşvik edilmesi ve yüksek yatak kapasiteli 

otellerin yer alması için çalışmalar yapılması. 

• Payamlı-Gümüldür Sulama Projesi kapsamında yer alan Kavakdere Barajının 

dönem içinde tamamlanarak devreye sokulması. 

• Sığacık Yat Limanının tamamlanmasındaki engellerin ortadan kaldırılarak 

sonlandırılması ve iç-dış yat turizmine açılması. 

• Devam etmekte olan Güzelbahçe-Seferihisar karayolunun ödenek ayrılarak çift 

şeritli bölünmüş yol olarak yapımının tamamlanması. 

• Mevcut ve öneri mevzi konut yerleşim alanlarının yoğunluk ve yapı düzeni olarak, 

doğa koruma ilkelerine uygun olarak ele alınması. 

• Urla ilçe merkezinde konut stoğu yığılması nedeniyle bu stok eritilene kadar yeni 

toplu konut uygulamalarının özendirilmemesi. 

İkinci 5 Yıllık Dönem 2008-2012 

İkinci dönem olarak ele alınan bu süreçte ilk dönemden gelen ivmelerin sürüklediği 

yatırımlar yer aldığı gibi, sürece yeni girenler de yer almaktadır. Devamlılığın esas 

olduğu bu dizilemede on yıllık dönem içindeki önem sıralaması yer almamaktadır. 

İkinci beş yıl, sistem içinde yer yer daha global yaklaşımlara da sahiptir. İkinci beş 

yıla başlamadan önce stratejik olarak aşağıdaki genel değerlerin bir kısmına ilk beş 

yılda başlanmış olunabilinmektedir. Devam edenlerin bu beş yıllık süreçte bitirilmesi 

ön görülenler de ayrıca belirtilmiştir. 

Konuların stratejik alt yöreler itibarıyla değerlendirilmesindense aşağıda belirlenmiş 

yatırımların gerçekleşmesi veya tamamlanması ve de başlanılmasının gerekli 

olduğunu ortaya çıkmaktadır. 

[A] İzmir Büyükşehir Bütünü Strateji Alt Yöresi İkinci 5 Yıllık Dönem Öngörüleri 

• İçme ve kullanma suyu ile taşkın kontrolü sağlayacak Bostanlı Barajının kesin 

proje aşamasından uygulamaya geçirilerek tamamlaması. 

• Piyale Makarna ve Gıda Mamulleri Fabrikasının, tesisin alanı boşaltmasından 

sonra sanayi alanı dışında, özel uzmanlaşma içinde öngörülen uygun 

kullanımlara tahsisi. 

• Karşıyaka’nın gelişim trendleri dikkate alındığında yöreye yıldız sayısı yüksek otel 

yatırımına gerek olmadığı. 

29

• Karşıyaka’ya metro hattının bağlanması ve bu doğrultuda hemzemin geçitlerin 

kaldırılması çalışmalarının ve yatırımlarının yapılması. 

• Kıyı ulaşımının yeni yapılacak iskelelerle yaygınlaştırılması ve toplu taşınımla 


• İZSU arıtma tesisinden çıkacak arıtılmış suyun Gediz Havzasının sulamasında ve 

drenajında kullanılmasının yaygınlaştırılması ve sürdürülmesi. 

• Kuş Cenneti ve Leuka antik yerleşmesinin birlikte değerlendirilmesi ve kültür 

turizmine kazandırılması. 

• Pınarbaşı’ndaki mevcut sanayi tesislerinin organize bir statüye kavuşturulması. 

• Bornova’da kültürel değer taşıyan metruk ikamet yapılarının onarılarak topluma 

(kamu kullanımına) açılması. 

• Metronun Bornova hattının Otogara bağlanması ve Fahrettin Altay-Üçyol hattının 

yapılması. 

• Balçova-Narlıdere batı aksındaki seracılığın, narenciye tarımının ve bahçeciliğin 

ekonomik değeri göz önünde bulundurularak bu ekonomik faaliyetin yaşamda 

kalmasının sağlanması ve bu yönde üreticilerin kurumlaşma yönünde teşvik 

edilmesi. 

• Çeşme otoyolu ile Narlıdere asfaltı arasında kalan alanın iş ve alışveriş 

potansiyeline yönelik çekiminin örgütlenmesi ve tek elden planlanması. 

• İnciraltı-Üçkuyular arasındaki rekreatif alanlar dışındaki potansiyelli kesimlerin 

planlanarak kullanıma açılmasının sürdürülmesi. 

• Balçova Jeotermal enerji kaynaklara bağlı 25.000 konut ısıtmasını amaçlayan 

projeye gereken önemin verilmesi. 



• Sarnıç-Gaziemir beldesinde yer alan sanayi alanlarının organize bölge haline 

getirilmesi. 

• Sarnıç-Gaziemir ve benzeri alanlardaki sağlıksız yapılaşmaların şehirsel yenileme 

projeleri yapılarak, projelerin hayata geçirilmesi 

• Şirinyer-Buca-Gaziemir aksının hafif raylı sisteme kavuşturulması ve sistemin 

Aliağa-Torbalı elektrifikasyon hattıyla bağlantısının sağlanması. 

• Dokuz Eylül Üniversitesinin Tınaztepe Yerleşkesinin tamamlanması ve hafif raylı 

sistem bağlantısına kavuşturulması. 

• Buca-Kaynaklar Göletinin içme ve kullanma suyu temini için proje safhasından 

uygulama safhasına geçirilmesi. 

30

• Ege Giyim Sanayicileri Derneği tarafından kurulmuş Adatepe Tekstil Organize 

Sanayi Bölgesinin teşviklerle desteklenmesi ve tamamlanma safhasına getirilmesi. 

• Bornova-Pınarbaşı yöresinde yer alan sanayi kuruluşlarının organize sanayi 

bölgesi statüsüne dönüştürülmesi. 

• Buca konut potansiyelinin mevcut imar planı dikkate alındığında doyma 

noktasına geldiği göz önüne alınarak yeni konut alanları önerilmemesi. 

• Buca’da kentsel alan dışına çıkarılan cezaevi alanının şehirsel aktivite 

mekanlarına açılması. 

• Alsancak Limanının yolcu ve yalnızca İzmir’in yakın hinterlandına hizmet eden 

yük limanı konumuna getirilmesinin dönem sonu itibarıyla sağlanması ve 

Alsancak Limanının tevsiinin tamamlanması. Aynı zamanda bu dönemde 

Çandarlı Limanına yapılacak 1. etap uygulamasının tamamlanarak Alsancak 

Limanını uluslar arası nitelikli konteyner ve kuru yük taleplerinin Çandarlı’ya 

kaydırılmasının sağlanması. 

• Halkapınar-İzmir ana yolcu garı ve triyaj tesislerinin projelerinin bitirilmesi ve 

devreye alınması. 

• Alsancak ve Basmane mevcut gar yapılarının Halkapınar ana yolcu garının 

hizmete açılmasına paralel olarak restorasyona tabi tutulması ve kültür yapısı 

olarak kente kazandırılması. 

• Kültürpark alanının güney kesiminde, Mürselpaşa Caddesi boyunca sergileme 

yapılarına yönelik projelerin ihtisas fuarları da dikkate alınarak gerçekleştirilmesi. 

• Büyükşehir bütünü içinde yer alan konteynır depolama alanlarının ve tır 

otoparklarının kaldırılması ve Sasalı yöresine kaydırılması çalışmalarının 

yapılması. 

• Kamu gelir ve giderleri açısından Büyükşehir bütünü düzeyinde dengesizliklerin 

giderilmesi, ortak program ve bütçe girişimleriyle giderilebileceği nedeniyle söz 

konusu girişimlerin yapılması. 

• Balçova’da mevcut küçük sanayi sitesinin tevsii veya yeni bir site alanı 

önerilmesi. 

• Sanayi ve toplu konut alanlarında orta vadede Büyükşehir bütünü sınırları içinde 

ön arıtma sistemlerinin kurulması ve işletilme sorunlarının çözümlenmesi. 

• Köy hizmetleri tarafından kırsal kesim yerleşmelerine yapılmış olan kanalizasyon 

sistemlerinin dere yatakları yerine yapılmış ve yapılacak arıtma tesislerine 

bağlanması, bakım ve işletme sorunlarının giderilmesi. 

• İzmir batı aksında, Narlıdere-Güzelbahçe yerleşmelerini içerecek tarzda, 

Mithatpaşa caddesine alternatif bir karayolu güzergahının kullanıma açılması. 

[B] Bakırçay Strateji Alt Yöresi İkinci 5 Yıllık Dönem Öngörüleri 

31

• Dikili jeotermal enerji kaynaklarının tarım amaçlı kullanılma çalışmalarının 

başlatılması. 

• Kınık Ovası sulama projesi çalışmalarının sürdürülmesi kapsamında Çaltıkoru 

Barajının tamamlanması. 

• Kınık içme ve kullanma suyu için öngörülen Kapıkaya Barajının inşasına 

başlanması. 

• Dikili ikincil konut potansiyelinin sahip olduğu yatak kapasitesinin turizm amaçlı 

kullanılmasının teşvik edilmesi. 

• Dikili iskelesinin kapasite artırımına yönelik yatırımlara başlanması, yolcu-yük 

trafiğinin dikkate alınması. 

• Kozak yöresindeki taş ocaklarının işletme planlamasının ele alınması, iç ve dış 

piyasaya yönelik reorganizasyonunun yapılması. 

• Bergama Organize Sanayi Bölgesinin kamulaştırma ve proje çalışmalarının 

sürdürülmesi. 

• Kozak Yaylası Turizm potansiyelinin tanıtımına devam edilerek projede 

sürekliliğinin sağlanması ve sağlık/yayla turizmi yönünde geliştirimlerde 

bulunulması. 

[C] Gediz Strateji Alt Yöresi İkinci 5 Yıllık Dönem Öngörüleri 

• Menemen’in tarımsal potansiyelinin gelişmesinde büyük öneme haiz Gediz 

Havzası ve Emiralem Pompaj Sulaması projesinin geliştirilmesi. 

• Menemen-Emiralem-Manisa karayolu bağlantısının bölünmüş yol olarak çift 

şeritli yapımına başlanması. 

• Menemen çömlekçiliğinin organize olması ve ihracata yönelmesi için organizasyon 

çalışmalarının yapılması ve dönem içinde tamamlanması. 

• Aliağa I Organize Sanayi Bölgesinin altyapı yatırımlarına devam edilmesi ve 

tamamlanması. 

• Aliağa yöresine, sanayiinin gelişmesi paralelinde, Selçuk’ta olduğu gibi stol tipi bir 

havaalanı tesisi için yer seçim, proje ve uygulama sürecinin stratejik dönem 

sonuna kadar tamamlanması. 

• Aliağa’da yer seçmiş bulunan sanayilerin enerji tüketimindeki sorunlarını 

karşılamak, ayrıca çevre kirliliğini önlemek için kendi aralarında organize olma 

koşullarının gerçekleştirilmesi. 

• İzmir’in kuzey aksında Çiğli Menemen uzantısında, demiryolu ve karayolu 

arasında kalan arazide yer alan sanayi, show-room ve diğer ticari kuruluşların ve 

gelecekteki isteklerin planlı ve organize bir şekilde gelişmesini sağlayacak 


[D] Gediz–Nif Strateji Alt Yöresi İkinci 5 Yıllık Dönem Öngörüleri 

32

• Kemalpaşa Organize Sanayi Bölgesine ve ovaya, sulama ve sanayi suyu sağlama 

açısından gerekli olan Yiğitler Barajının tamamlanması. 

• Alt yöredeki mevzii konut yerleşim alanı uygulamalarının yoğunluğuna ve yapı 

düzenine özen gösterilmesi ve bu amaçla çevre düzeni planlarının geliştirilmesi. 

[E1] K.Menderes Kıyı Kesimi Strateji Alt Yöresi İkinci 5 Yıllık Dönem Öngörüleri 

• İzmir’e içme suyu temin etmek üzere Efem Çukuru mevkiinde planlanmış Çamlı 

barajının yapımının tamamlanması. 

• Selçuk-Pamucak yöresinde planlanan golf alanının çevre değerleriyle birlikte 

hayata geçirilmesi. 

• Nazilli üzerinden İzmir istikametine gelen doğalgaz boru hattının Torbalı 

sanayilerine ve organize bölgelerine hizmet verecek şekilde programlanması. 

• İzmir-Gaziemir-Torbalı demiryolu güzergahının hızlandırılması ve yaşama 

geçirilmesi. 

• Tesis edilmesi planlanan Merkez Mermer Organize Sanayi Bölgesinin planlama 

safhasına geçilmesi. 

• Sulama amaçlı Menderes Yeniköy Göletinin tamamlanması için çalışmaların 


• Selçuk Efes arkeoloji müzesinin bulunduğu yörenin zengin arkeolojik envanteri 

de göz önünde bulundurularak genişletilmesi veya yeni kapsamlı bir müze 

binasının yapılması. 

[E2] K. Menderes Kara Kesimi Strateji Alt Yöresi İkinci 5 Yıllık Dönem 

Öngörüleri 

• Bayındır yöresinde çiçek ve süs bitkisi yetiştiriciliğinin teşvik edilmesi ve 

kurulması planlanan Gıda Organize Sanayi Bölgesinin bu konuyu da kapsaması. 

• Bayındır’daki jeotermal enerjinin Organize Sanayi Bölgesi ve sera ısıtmasında 

kullanılması. 

• Bozdağ kayak merkezinin işletilmeye açılmasından sonra kapasiteye hizmet 

edecek yeterlilikte bir konaklama tesisi yapılması. 

• K. Menderes sulama ve içme suyu projesi kapsamında Ödemiş-Aktaş Barajının 


• K. Menderes Sulama projesinin Kiraz kesiminin devreye alınması ve Köy 

Hizmetlerinin projeleriyle entegre edilmesi. 

• Tarım sektöründeki küçük işletmecilerin tarımsal üretim açısından tohumdan 

pazara kadar geçen süreçte karşılaştıkları sorunlarının giderilmesi, eğitim dahil 

33

her konuda hizmet eksikliklerinin giderilmesi ve bilinçlendirilmesi için ilgili kamu 

kurum ve kuruluşları yardımıyla yerel organizasyonların kurulması. 

• Demiryolları için hazırlanacak ana planda Ödemiş ve Tire sapaklarının yöresel bir 

demiryolu sisteminin parçası durumuna getirilmesi ve elektrifikasyon için 

çalışmaların yapılması. 

[F1] Yarımada Çeşme Kesimi Strateji Alt Yöresi İkinci 5 Yıllık Dönem Öngörüleri 

• Rüzgar enerjisinin kullanımı için gereken tesislerin kurulması ve 

yaygınlaşmasının özendirilmesi, teşvik edilmesi. 

• Alaçatı koyunun sörf merkezi olarak uluslar arası standartlara uygun tesislerle 

donatılması 

• Çeşme’de Ro-Ro limanına bağlı olarak hizmetler sektörünün ulaştırma kesiminde 

ağırlık kazanması sağlanmalı (nakliye şirketleri, turizm ve seyahat şirketleri, 

gümrükçülük vb.). 

• Daha önce işletilmekte olan Karaburun cıva madeni potansiyelinin tekrar 

incelenerek verimlilik çalışmalarının yapılması. Aynı şekilde perlit ve seramik 

konusunda da çalışılması. 

• Alaçatı Yat Yanaşma Yerinin, Yalıköy projesi ile birlikte değerlendirmeye alınması. 

[F2] Yarımada Urla Kesimi Strateji Alt Yöresi İkinci 5 Yıllık Dönem Öngörüleri 

• Karaburun-Mordoğan-Balıklıova-Urla ve diğer kıyı yerleşmelerinin kendi 

aralarında ve İzmir’le deniz yolu ile bağlantısının planlanması. 

• Cumalı ve Karakoç jeotermal kaynakların İzmir-Balçova kaynakları ile 

bağlantısının projelendirilmesi ve sistemin entegre hale getirilmesi. 

• Seferihisar yöresi jeotermal kaynakların Seferihisar şehir ısıtmasında kullanılma 

projesinin hayata geçirilmesi. 

• Mevcut ikincil konut potansiyelinin iç ve dış turizmin yatak kapasitesi olarak 

kullanılmasının özendirilmesi. 

• İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü bünyesinde planlanması düşünülen teknoloji 

geliştirme bölgesinin (teknopark) yer tahsisinin sonuçlandırılması ve planlanması. 

Strateji Plan Dönemi Sonrası İçin Uzun Vadeli Amaçlar ve Kestirimler 

Stratejik plan alanı içinde yer alması planlanmış yatırım kararlarının planlama 

stratejisi içinde ilk on yıl içinde gerçekleşmesi gerekli olanların gruplaşmasına ek 

olarak zaman dilimi içine sığmayan ancak sistemsel olarak bütünlük sağlayacak 

yatırımlar da bulunmaktadır. İlkesel olarak sistemde sıralamaya gidilmesi bu 

yatırımların verimliliği yanında yapılabilirliği için kaynak aktarımında da bir süreç 

ortaya koymaktadır. Kaynaklar kısıtlı olmasa da, sistematik kullanımın ortaya 

çıkardığı ekonomik değerlerin yansımasından elde dilecek kar maksimizasyonu bu 

34

şekilde sağlanacaktır. Kaldı ki kaynakların kısıtlı olması yürütülen yatırım 

projelerinde bu tür sistematik yayılma politikalarını programlanmasını 

kaçınılmaz kılmaktadır. 

Uzun vadeli olarak ele alınan bu yaklaşımlarda esneklik taşıyabilen kararların 

verilmemesine özen gösterilmiştir. Zira zaman ve yatırımların zincirleme etkileri 

sonunda sapmaların olağan görülmesi sistemde kaymalar yarabilecektir. Bu 

bağlamdan olmak üzere İzmir Büyükşehir Bütünü içinde stratejik yatırım 

önceliklerine yer verilmemiştir. Bu aşamada kararların Stratejik Plan dönemi içinde 

ilk aşamada yapılması gerekli olan Nazım İmar Planında konuların ele alınması 

gerekliliği önemli ve de etkin bir rol oynamıştır. 

[B] Bakırçay Strateji Alt Yöresi Uzun Vadeli Amaçlar ve Kestirimler 

• Dikili jeotermal kaynaklarının şehirsel ölçekte kullanılmasının tamamlanması ve 

tarımsal kullanımda yaygınlaştırılması 

• Bademli yöresi jeotermal kaynakların termalizmde kullanılması ve yörenin turizm 

potansiyelinin dışa açılması. 

• Bakırçay Havzası Sulamasıyla entegre olacak Bergama Yukarı Kırıklar Göleti ve 

sulamasının tamamlanması. 

• Kozak yaylasının sahip olduğu potansiyellerin yayla turizmi açısından 

değerlendirmeye alınmasının gerçekleşmesi. 

• Aliağa-Bergama hattı üzerinden bağlantı sağlayacak demiryolunun Dikili iskeleye 

eriştirilmesi çalışmalarının yapılması. 

• Bergama Organize Sanayi Bölgesinin, Kınık Organize Sanayi Bölgesinin doluluk 

oranının artmasını takiben faaliyete geçirilmesi. 

• Menemen’in tarımsal potansiyelinin gelişmesinde büyük öneme sahip Gediz 

Havzası ve Emiralem Pompaj Sulaması Projesinin tamamlanması. 

• Bergama-Kınık-Soma-Akhisar karayolu bağlantısının bölünmüş yol olarak çift 

şeritli geliştirilmesi (Çandarlı limanına yönelik uygulama süreçlerine paralellik 

göstermelidir) 

[C] Gediz Strateji Alt Yöresi Uzun Vadeli Amaçlar ve Kestirimler 

• Aliağa yöresine Çandarlı Limanı gelişimi paralelinde 3. bir serbest bölgenin 

oluşturulması. 

• Aliağa-Bergama-Kınık-Soma demiryolu hattının yapılması (Çandarlı limanına 

yönelik uygulama süreçlerine paralellik göstermeli). 

• Aliağa II ve Aliağa Kimya Organize Sanayi Bölgelerinin kamulaştırma ve proje 

çalışmalarına başlanması. 

• Aliağa’nın şehirsel ölçekte jeotermal enerjiden ve rüzgar enerjisinden 

yararlanılması. 

35

• Aliağa yöresinde Gemi Söküm ve Çandarlı Limanı ile bağlantılı olarak tersane 

tesis edilmesi çalışmalarında bulunulması. 

• Menemen ovasının sulamasına yönelik Aşağı Gediz Göktepe projesi ve barajının 

yaşama geçirilmesi 

• Menemen’e içme ve kullanma suyu sağlayacak Değirmendere barajının işletmeye 

alınması 

• Bölgesel demiryolu ağının geliştirilmesi çalışmaları kapsamında uzun vadede 

Menemen’den İDESBAŞ’a demiryolu bağlantısının sağlanması. 

• Seyrek ve Maltepe yerleşmelerinin kıyı kesimindeki Gediz deltasının turizm 

potansiyeli açısından değerlendirilmesi 

• Foça yerleşmesinin mevcut potansiyeli değerlendirilerek gümrüklü sahası olan bir 

yat limanı tesis edilmesi. 

[D] Gediz-Nif Strateji Alt Yöresi Uzun Vadeli Amaçlar ve Kestirimler 

• Stratejik alt yöreler yeşil kuşaklarından biri üzerinde yer alan Nif dağının Milli 

Park olarak ilan edilmesi ve yayla turizmine açılması. 

• Kemalpaşa-Torbalı karayolu bağlantısının standardının yükseltilmesi ve iki 

yerleşmenin art bölge bağlantısının kuvvetlendirilmesi. 

• İzmir-Ankara otoyolunun il hudutları içindeki geçiş güzergahının kesinleştirilerek 

uygulanmasının sağlanması. 

• Yine aynı aksta İzmir-Ankara ekspres demiryolu güzergahının da projesinin 

kesinleştirilip uygulanmasının sağlanması. 

• Ölçek ekonomileri açısından Aliağa’ya sanayi alanlarını destekleyici bir kentsel 

çalışma alanı tesis edilmesi. 

[E1] Küçük Menderes Kıyı Kesimi Strateji Alt Yöresi Uzun Vadeli Amaçlar ve 

Kestirimler 

• Kabacakırı mevkiinde kurulması düşünülen Torbalı I Organize Sanayi Bölgesinin 

Pancar ve Tekeli bölgeleri doygunluğa eriştikten sonra planlama safhasına 

alınması. 

• Menderes yöresi Yeniköy yerleşmesini kapsayan Yeniköy gölet ve sulamanın 

gerçekleştirilmesi. 

[E2] Küçük Menderes Kara Kesimi Strateji Alt Yöresi Uzun Vadeli Amaçlar ve 

Kestirimler 

• Ödemiş ve Kiraz Organize Sanayi Bölgelerinin, Tire ve Bayındır Organize Sanayi 

Bölgelerinin kapasitelerinin doyma noktasına gelmesinden sonra uygulamaya 

konulması. 

36

• Küçük Menderes Havzası sulama ve içme suyu projesi kapsamında Bayındır, 

Burgaz, Ödemiş, Bademli Barajlarının tamamlanması. 

[F1] Yarımada Çeşme Kesimi 

Kestirimler 

Strateji Alt Yöresi Uzun Vadeli Amaçlar ve 

• Karaburun yöresinde Karareis ve çevresinde yer alan yerleşmelere içme suyu 

sağlayacak Karareis Barajı projesinin değerlendirilmeye alınması. 

• Çeşme jeotermal kaynaklarının şehirsel ısıtmada kullanılması için yapılmış 

projenin güncelleştirilerek hayata geçirilmesi. 

• Çeşme’nin yat limanları kapasitelerinin doyma noktasına yaklaşmasıyla, Dalyan 

ve Şifne yat limanlarının geliştirilmesi ve değerlendirmeye alınması. 

[F2] Yarımada Urla Kesimi Strateji Alt Yöresi Uzun Vadeli Amaçlar ve 

Kestirimler 

• İzmir Orta Körfezle, Kuşadası Körfezi arasında kanal açılarak irtibat 

kurulabilmesinin ön proje ve yapılabilirlik araştırmalarının ele alınması (ulaşım 

ve körfez temizliğinin sürekliliği açısından önemli bir proje olacağı 

düşünülmüştür). 

• Midilli-Sakız ve Sisam adaları ile sınır ticaretinin kurulması ve ulaşım ilişkilerinin 

arttırılması yönünde girişimler yapılması ve sonuç alınmasında girişimlerde 

bulunulması. 

• Seferihisar kıyı kesimi su temini projesinde yer alan Gelinalanı barajının 


37

GİRİŞ 

1

1. ÇALIŞMANIN AMAÇLARI 

Bu çalışma, İzmir Ticaret Odası’nın (İZTO) istemi ile yürütülmesi kararlaştırılan bir 

rapordur. Çalışma alanı, gerek bilgi bölünmezliği gerekse merkezdeki şehirsel 

bütününün çevresi ile olan yoğun işlevsel etkileşimi nedeniyle, “ İzmir İl Sınırı ” içi 

olarak belirlenmiştir. Stratejik Planı (III) olarak tanımlanmasının nedeni, yine İTO 

tarafından yürütülmesi sağlanmış önceki çalışmaların da aynı ismi taşımasından 

kaynaklanmaktadır. Bu çalışmaların 1992 – 2007 dönemi için olanı I., 1996–2002 

için olanı ise II. Stratejik Plan olarak hatırlanması doğru olacaktır. Bu üçüncü 

çalışmada ise doğal olarak öncekilerin birikimlerinden de yararlanılmak istenilmiştir. 

Dünyada içinde yaşadığımız dönemin koşulları, kamu yönetiminin bir parçası ve 

tamamlayıcısı sayılabilecek sivil toplum kurumlarının giderek daha etkin kılınması ve 

bu kurumların toplumsal organizasyonun kurulmasında ve gelişmesinde 

önemli roller yüklenmesi gerektiğini tartışmasız bir duruma getirmiştir. Bu 

çalışmayı ve İTO’nun aynı çerçevedeki tüm girişimlerini söz konusu açıdan 

değerlendirmek gerekecektir. Bu nedenle toplum yararlı bir konumda kalarak nesnel 

bulgulara dayalı ve güçlü varsayımlarla çalışmanın kurgulanmasının yararlı sonuçlar 

yaratacağı düşünülmüştür. 

Mekansal boyutları olan bir strateji planının, Türkiye’nin içinde bulunduğu mevcut 

yasal ve yönetsel koşullar da göz önünde bulundurularak, çok merkezli–vektörel 

yapılı makro düzeyde bir çalışma niteliği taşıyacağı baştan kabul edilmiştir. İzmir’in 

ülkenin kendine özgü koşulları içinde bir metropolitenleşme süreci içinde bulunduğu 

bilinmektedir. Bu durum ampirik bulgularla da izlenebilmektedir. Türkiye’nin çeşitli 

ekonomik, sosyal ve demografik makro göstergeleri de bu durumu kanıtlamakta ve 

İzmir’in ülke içindeki ağırlığını sürdürdüğünü belirlemektedir. Bu nedenle merkezde 

yer alan şehirsel bütün ile onunla yoğun etkileşim içinde kaldığı düşünülen ve önemli 

bir bölümünün, İzmir ilinin sınırları içinde kaldığı bilinen alan, sözü edilen 

metropoliten bölgenin ağırlık merkezini oluşturmaktadır. Bu durumda çalışma, 

öncelikli olarak il sınırları içindeki karar ve uygulama süreçlerinde, uzun vadeli 

erişimi olan ortak amaçları da gözeterek, 2003–2012 olarak belirlenen kısa ve orta 

vadeli yönelişlere yol gösterici olmayı amaçlamaktadır. Çalışma süresinin darlığı 

nedeniyle kamunun ürettiği bilgilerden yararlanarak il sınırları içinde kalınmasının 

doğru olacağı kabul edilmiş, metropoliten ölçekli bir araştırmaya başvurulamamış, 

bilgi bütünlüğü açısından da gerekli olacak şekilde İzmir Büyükşehir bütünü olarak 

bilinen alan ile, bu alanın dışındaki kırsal ve şehirsel yerleşme merkezleriyle iskan 

2

dışı alanlarda genel gelişmenin ortak ve yerel gereksinmelerin ayrışık amaçları 

doğrultusunda, ekonomik, sosyal ve mekansal gelişmenin sağlanması, önceliklerin ve 

program uygulamalarının doğru yörüngeye oturtulması konusunda öneriler 

geliştirilmesi esas olarak kabul edilmiştir. 

1992 yılından bu yana sürdürülmekte olan stratejik planlama çalışmalarının ilk 

çalışma döneminde (1992-2007) bölge tek merkezli ve az kutuplu bir kalkınma 

senaryosuna göre çalışılmıştı. Hatta çevre ilçelerin, metropol çekim alanı dışında 

kaldığı için, özel olarak incelemeye alınmadığı “Giriş” kısmında belirtilmişti. Aynı 

bağlamda tarım sektörü de kapsam dışı bırakılmıştı. Stratejik planlamada 

yatırımların dönem açısından da planlamaya alınmamasına, çeşitli kamu kurum ve 

kuruluşlarını ilgilendirdiği için, koordinasyonla karar verilmesi ilkesi benimsenmiştir. 

Halbuki yatırımların strateji açısından planlama alanında bir bütün 

oluşturduğundan hareketle, gerçekleşme sürelerinin birbiri içinde ve bütün teşkil 

etmesi nedeniyle dönem önerilerinde bulunmanın genel stratejileri oluşturduğu için 

gerekliliği bulunmaktadır. Bunu takip eden dönem için (1996-2002) “kalkışa geçiş 

dönemi” adı altında gelişim trendleri çalışılmış ve gelişim aşaması aynen 

korunmuştur. Strateji alanı olarak tanımlanan İzmir merkez odaklı çalışmada, art 

bölge olarak nitelenen kesim genel anlamıyla İzmir il hudutları dışına taşma eğilimi 

göstermekle birlikte idari taksimatın Ülke planlama sisteminde belirli kıstaslar 

koyması ve özellikle kamu yatırımları açısından kısıtlayıcı eğilimler vermesi nedeniyle 

sınırlama zorluklarıyla karşılaşılmıştır. I. ve II. Stratejik Planlama Dönemleri dikkate 

alındığında İzmir merkez olarak çalışmalar genel anlam içinde, eksen olarak, 

ortalama art bölge sınırının 90 km yarı çaplı bir alan içine girdiği mesajını 

vermektedir. Elimizdeki çalışmada da ana planlama kararları bu bağlamda ele 

alınmakla beraber bunun dışında kalan alanlar dış kabuk olarak değerlendirilmiş ve 

çalışma kapsamına alınmıştır.. 

Merkez şehir olarak İzmir’in tek başına planlanması ve stratejik kararlara konu 

olması da beklenemez. Alanın ulaşım şeması dikkate alındığında özellikle karayolu 

sisteminin rahat erişim sağladığı kesimlerde bölgesel gelişimin daha hızlı olduğu da 

gözlenmektedir. Dolayısıyla doyma noktalarına gelindiği alanlarda ana şehir bu 

ulaşım akslarından yararlanarak dışa açılım göstermiştir. 

Kalkışa geçiş aşaması olarak planlanan II. Stratejik Plan Dönemindeki gelişmenin bu 

doğrultuda olması beklenirken özellikle 1994 krizini takiben ortaya çıkan 1999 ve 

2001 krizleri strateji yatırımlarının gerçekleşmesine yönelik ekonomik girişimlerde 

duraklama yaratmıştır. Bu durumdan çıkmak için, karar verme süreçlerinde 

bağımsız hareket eden girişimcilerin ve de kamu yatırım taleplerinin ortaya çıkardığı 

baskının rolü büyüktür. Özellikle kalkışa geçiş döneminde strateji alanlarının, 

strateji kararları belirlenmeden yatırım hedeflerinin konması başarısızlıkla 

sonuçlanmış görülmektedir. Kapsam içinde tarımsal gelişmelere yeterince önem 

verilmemiş, sanayiinin tarımsal potansiyelli alanlarda kalkınmanın motoru olacağı 

varsayımından hareketle planlama alanı içine 1996 yılında iki, 1997 yılında bir, 1998 

yılında iki ve 1999 yılında dört organize sanayi bölgesi mevcutlara eklenmek üzere 

yatırım planlarında yer almıştır. Ancak bunlardan birisi, günümüze değin faaliyete 

geçebilmiştir. Bu bölgelerin yoğunlaştığı Menderes Havzasındaysa sanayiyi 

3

desteklemeye yönelik alt yapı yatırımlarına öncelik verilmemesi ve yörenin temel 

ekonomik girdisi olarak belirginleşmiş tarım potansiyelinin yeterince 

desteklenmemesi yatırım hedeflerinin atıl kalmasına sebep olmuştur. Burada ortaya 

çıkan ana sorun yatırımlar arasında gerekli koordinasyonun sağlanamamış 

olmasıdır. Ekonomik krizin etkileri bunun arkasında gelmektedir. 

Stratejik planlamada mekansal boyutun ihmal edilerek yapılan bir değerlendirmenin 

başarıya ulaşması da beklenemez. Bunu sağlamak için merkez şehir çeperlerinde 

bulunan yerleşmelerin temel ekonomik girdilerinin analizinin yapılması 

gerekmektedir. İzmir bu bağlamda yukarıda belirtildiği üzere iki kademeli bir etki 

alanına sahip durumdadır. Birinci derece etki alanı dışında kalan yerleşme dizileri 

Dikili-Bergama-Kınık, Beydağ-Kiraz, Çeşme-Karaburun ve Selçuk’tur. Bunlar 

arasında sadece Çeşme ikili bir rol üstlenebilmektedir. Şu halde mekansal olarak 

yapılan analizlerle, ekonomik analizler birleştirilince daha içine dönük veya birinci 

dereceden İzmir’le bağlantısı olmayan ve alt strateji yöre olarak tanımlayabileceğimiz 

bir yerleşme grubu ortaya çıkmaktadır. 

Geçmiş strateji planlarının hedefi olan az kutuplu yapının gerçekleşmesi için 

amaçlanan yatırım ilkelerinin geçmiş dönemler içinde benimsenmediği de 

görülmüştür. Tarıma yeterli destek verilmemiş, sanayi yatırımları planlanan 

hedeflerine erişememiştir. Sanayi yatırımlarına yönelme aslında tek merkezden, çok 

merkeze kayma olarak da nitelendirilmektedir. Alt yöreler arasındaki dengeyi 

sağlamayı hedefleyen ulaşım sistemlerinin yapımı ise genel olarak ana arterler 

boyunca gelişim göstermiştir. İkinci derece yolların gerektiği kadar sisteme entegre 

edilememesi de bütünlük sağlatamamıştır. 

Çalışmadaki ana değerlendirme yöre potansiyellerinin analiz edilerek yörelere görevler 

verilmesi olmuştur. Dolayısıyla geçmiş strateji planlarının hedeflerine erişmede 

karşılaştığı zorluklar, ekonomik krizlerden önce, burada yatmaktadır. Makro hedefleri 

olan bir stratejik çalışmanın bu nedenle fiziksel boyutunun bulunması 

gerekmektedir. Turizm konusunda gelişim eğilimi gösteren alanlar da bu bağlamda 

ihmal edilmişlerdir. Kamusal eksikliklerin yerini özel sektörün doldurma eğilimi ise 

planlamanın bu kesiminde karmaşanın ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Ayrıca 

kamu temelli yatırımların da hedeflerine geç ulaşması veya ulaşamaması özel sektörü 

de kararsızlığa itmiştir. Stratejik planlama alanı için önemli bir girdi ve yönlendirici 

araç olarak kabul edilen doğal gazın planlama alanına geç girmesi ve hatta II. Plan 

Döneminde gerektiği şekilde ele alınamamış olması, bu konuda eksiklik olarak 

görülmektedir. Tabiatıyla diğer enerji yatırımlarına da gerekli önemin verilmemesi de 

bir planlama eksikliği olarak görülmektedir. Sektörler arası ilişkilendirmenin 

yapılarak bunları fiziksel mekan içine yaymanın stratejik planlamanın ana hedefi 

olduğundan hareket edilmesi gerekmektedir. Sonuçta planlama alanı bütünü içinde 

alt strateji yörelerinin ortaya çıkmasıyla sorunların daha gerçekçi çözülmesi ve 

yatırımların daha hiyerarşik bir yapı içinde gerçekleşmesinin beklenmesi olası bir 

durumdur. Bu bağlamda ele alınması gereken ilkelerin gelişim ve yapısal durum 

üzerindeki etkileri daha gerçekçi olacaktır. Şu halde; 

1-I. ve II. Stratejik Plan Dönemlerinde benimsenen İzmir merkezli az kutuplu bir 

yapılaşmanın gerekli verimliliği sağlayamamış olduğu görülmektedir. Bu nedenle 

4

yapılan çalışmada stratejik planlamanın ana ilkesinin çok merkezli, vektörel ve 

makro bir planlama anlayışıyla ele alınmasının doğruluğu ortaya çıkmıştır. 

2-Mekansal açıdan konuya yaklaşıldığı zaman mekan sınırlama limitlerinin belirli bir 

rakamsal değer olarak 90 km. yarı çap olarak kısıtlamanın gerek fiziki ve gerekse 

ekonomik dar boğazlara götürmesinin önüne geçilmesi için kesin değer olarak yarıçap 

limitlerinin dışına çıkılmasının benimsenmesi rasyonel bir yaklaşım olarak kabul 

edilmiştir. 

3-Mekansal boyut analizlerinde strateji planlama alanının dört yöne geometrik 

yayılmasından hareketle kuzey aksı Menemen-Gediz Havzası ve Bakırçay Havzası 

arasını kapsayacak şekilde değerlendirilmiştir. Güney aks Menderes çıkışlı olmak 

üzere Selçuk yerleşmesine kadar uzanmaktadır ve K. Menderes Havzasını 

içermektedir. Doğu aks kısır bir hinterlanda sahip olup Kemalpaşa’da sona 

ermektedir. Batı aks ise Urla-Seferihisar yerleşmelerinden batıya uzanmaktadır. Bu 

yayılımın ortaya çıkardığı doğal sistem sosyo-ekonomik alan tanımlamasına da 

uygun düşmektedir. 

4-Strateji planlama alanı içinde oluşan alansallık sonuçta “strateji alt yörelerin” 

oluşmasıyla sonuçlanmış ve her strateji alt yöre (Kemalpaşa hariç) kendi içinde 

gruplanmıştır. Bu gruplandırmada dış kabuklar kendini belli ederken farklı 

değerlendirme kriterleri içinde ele alınmasına ve bütünle entegre edilmesine 

çalışılmıştır. 

5-Strateji alt yörelerinin kendi odaklarının oluşturulmasına ve sistem olarak çok 

merkezli hedeflerin bu yaklaşımla desteklenmesine azami özen gösterilmiştir. Bu 

sayede yatırım ekonomisi açısından büyük fayda sağlanmış ve planlamada etaplama 

ile başta kamu yatırımları olmak üzere öncelik sıralamasına gidilmesine yol 

gösterilmiştir. Aynı amaç doğrultusunda özel sektör yatırımlarının da 

yönlendirilmesi daha gerçekçi bir yaklaşımla ele alınmıştır. 

6-Makro yatırım olarak kamu yatırımlarının yönlendiriliciliğinden hareketle özellikle 

alt yapı yatırımlarının planlama alanında hangi dönemde nerelerde yer alacağının 

planlanması ekonomik gelişmenin motoru olarak görüldüğünden, bu tür 

yaklaşımlara özen gösterilmiş ve önceki plan döneminde önerilmemiş sistem 

yaklaşımlarına da gidilmiştir. Bu bağlamda II. Stratejik Plan Dönemi içinde 

planlanmış bazı yatırımların uzun döneme ve planlanan dönem dışına 

çıkarılmamasına dikkat edilmiştir. 

7-Merkez şehir başta olmak üzere, strateji alt yöre odakları ana şehri takip eden 

oluşmuş hiyerarşik sistem içinde, şehirlerin mekansal sistemlerinde yer alan mikro 

projelendirme kararları üzerine gidilmeden, makro seviyede şehirleri odaklaştıran 

yatırım projeleri üzerinde durulmuştur. Mevcutların gelişme veya geliştirilmemesi 

yanında yeni önerilerin ve de yatırın dönemleri hakkında yorumlara yer verilmesi 

alansal bütünlük sağlayacağından önemle ele alınmıştır. Bu nedenle detay projeler 

üzerine gidilmekte yarar bulunmamıştır. 

8-Strateji planının bir aracı olarak görülen fiziksel planlama araçlarının başında 

gelen çevre düzeni ve nazım planların yapılmamış olmasının zaman içinde ortaya 

5

çıkardığı sorunların başında yatırım planlaması gelmektedir. Bu nedenle en küçük 

ölçeği strateji alt yöre olmak üzere bu tür makro planların yapılmasının önemi 

vurgulanmıştır. Özellikle merkez şehrin dahi Mayıs 2003 yılı itibarıyla bir nazım imar 

planına sahip bulunmaması yatırımların yönlenmesi ve hatta planlanamaması 

açısından olumsuz bir durumdur. 

9-Bundan önceki strateji planlarının hedeflerine tam erişememesi, büyük ölçüde 

kamu yatırımlarının gerçekleşmesindeki payın yıllık % 10’u aşamamasından 

kaynaklanmaktadır. Bunu minimize etmek için yatırım projelerinin farklı bir 

sistemde ele alınması ve bitme aşamasında olan özellikle makro projelere kaynak 

aktarımının daha yoğun yapılması gerekliliği üzerinde durulmuştur. Bu kapsam 

içinde özellikle politik yaklaşımlardan ve etkileşimlerden kaçınılması gerekmektedir. 

10-Sektörel dağılımda alt kategorilerin detaylandırılmasına azami dikkat 

harcanmıştır. Zira strateji planı sektörel bazda ürün çeşitliliği açısından önem 

kazanmıştır. II. Stratejik Plan Döneminde yeterli vurguyu alamamış tarım ve enerji 

sektöründe atılımlar yapılması bu stratejik planda alt yöreler seviyesinde ele 

alınırken, bütünsellik amaçlanmıştır. Rüzgar enerjisi, sanayi çiçekçiliği, antepfıstığı 

aşılaması gibi potansiyel yatırımlar marjinal seviyeden çıkarılarak makro 

seviyeye aktarılmıştır. 

11- Büyük nüfus potansiyeli strateji planlama alanında geniş bir kesim tarım 

sektöründen geçimini sağlamaktadır. Dolayısıyla bu sektörün ihmal edilmesi 

beklenemez. Buna paralel tarım alanlarının korunmasına yönelik stratejilerin 

geliştirilmesi önem kazanmaktadır. İlk aşamada havza planlarına gerekli önemin 

verilmesi vurgulanırken tarım topraklarının iskan alanlarının gelişmesi dışında 

tutulmasına dikkat edilmesi gerekliliği savunulmuştur. Şu halde yerleşmelerin imar 

planlarının strateji alt yöre ölçeğinde yapılması gerekli görülen çevre düzeni/nazım 

imar planı kıstaslarına uyması önemli bir husustur. 

12-Geçmiş strateji plan dönemlerinde gerçekleşmesi hedeflenen konulardan biri olan 

yeşil kuşak projesi, merkez şehre odaklanmış iken, bu projelendirmenin tüm 

strateji alanı kapsamasına özen gösterilmiştir. Uygulamaya yönelik olarak tarım, 

orman ve diğer korunacak doğal karakterli araziler bu kapsam içine alınmıştır. Bu 

yaklaşım planlama stratejisi olarak ele alınma durumundadır. 

13-I. Stratejik Planda hedeflenen ve II. Stratejik Plan Döneminde gerçekleşen makro 

konuların başında körfez temizliği, büyük kanal projesi, raylı taşıma sistemi, denizkara 

ulaşım entegrasyonu merkez ölçeğinde gerçekleşen önemli projeler olarak dikkat 

çekmiştir. Buna karşın kongre turizmi ve şehir içi turizm odak noktalarının 

canlandırılması konularında hiçbir ilerleme kaydedilmemiştir. Ayrıca tüm alanı 

kapsayacak kalkınma ajansı, İzmir Körfez İdaresi, İzmir Menkul Kıymetler Borsası, 

Liman Yönetiminin özerkleşmesi gibi konular başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Bu 

konulara bağlı Nemrut İskelelerinin limana dönüştürülmesi hususunun 

gerçekleşememesi bir handikap görülmemelidir. Zira alanın fiziki açıdan böyle bir 

potansiyeli yoktur. 

Yukarıda belirtilen konular ışığında İzmir Stratejik Planlamasının tek merkezli olarak 

düşünülmemesi gerekmektedir. Ancak İzmir’in bir merkez şehir olması sahip olduğu 

6

potansiyeller açısından doğaldır. Bunu sektörel bazda turizm, imalat gibi 

yoğunlaşmış veya kongreler şehri gibi sloganlaşmış bir tanımsallık içinde ele 

almamamız gerekmektedir. Piyasa ekonomisi dinamiğinde merkez şehir çevresinin 

vektörel bir planlama anlayışında ele alınması dengeli gelişmenin ana unsurudur. 

Bu nedenle strateji planlama alanı içinde çok merkezlilik ana hedef olmuş ve 

kuzeydeki strateji alt yörelerinde Bergama ve Aliağa tarım, hizmet, sanayi, turizm 

konularında baskın alan merkezi olmuşlardır. Kemalpaşa doğuda sanayi-tarım 

ikilisinin birlikte geliştiği alanın merkezidir. Güneydeki iki strateji alt yörede Torbalı 

ve Tire farklı bölge merkezleridir. Tarım, sanayi, hizmet, ticaret ve en uçta turizm 

sektörü açısından aktif bölgelerin merkezleridir. Sonuçta elde edilen bütünsellik 

geçmiş yılların deneyimlerinden de yararlanılarak çok kutuplu bir yapı ortaya 

çıkarmaktadır. 

7

2. ÇALIŞMA PROGRAMI 

Bu çalışma, İzmir ili düzeyinde mekansal ve sosyo-ekonomik analizlerden ve bunun 

üstüne geliştirilmiş sentez ve strateji plan önerilerinden oluşmaktadır. Bu nedenle 

söz konusu analizleri gerçekleştirerek bulguları güncelleştiren ve bunlara dayalı 

tahminleri, kestirimleri ve mevcut politikaları gözden geçirip ortak bir strateji 

önerisini geliştirebilecek bir yaklaşımla program kurgusu oluşturulmuştur. 

Mekansal ve sosyo-ekonomik analizler olmak üzere iki ana başlık altında 

yürütülen işler, amaca uygun alt başlıklarda ele alınmıştır. Ayrıca eşgüdüm 

sağlanabilmesi düşüncesiyle bir toplantı programı hazırlanılarak iş başlıkları altında 

geliştirilen raporlar incelemeye alınmış ve sapma ve kopukluklar engellenmeye 


İşlerin Ana Başlıkları 

A. Çalışmanın Genel Çerçevesinin Tanımlanması, 

Program ve İşbölümü, 

Genel Çerçevenin ve Programın Kesinleşmesi, Tarihlendirme. 

B. Analitik Çalışmalar ve Sentez. 

C. Strateji Plan Önerilerinin Geliştirilmesi 

İşlerin Alt Başlıkları 

Analitik Çalışmalar ve Sentez 

1. Başlama ve Giriş – İZTO’nun önceki “İzmir Stratejik Planı” dokümanlarının 

incelenmesi (1992 – 2007, 1996 – 2002 dönemlerine referanslar) 

2. Çalışma Alanının Tanımlanması ve İdari Yapısının İncelenmesi. 

3. İzmir İlinin; Ege Bölgesi, Türkiye ve Ülkelerarası Ekonomik Potansiyeli 

4. Strateji Alt Yörelerinin Tanımlanması ve Özellikleri. 

5. İl Düzeyinde Sosyal Yapı Özelliklerinin Belirlenmesi . (Nüfus Bilgileri) 

6. İl Düzeyinde Ekonomik Sektörlere Göre Yapısal Özelliklerin Belirlenmesi 

(Özellikleri; Yerel – Bölgesel –Ulusal, Dış alım – Dış satım) 

1

7. İl Düzeyinde Jeomorfolojik ve Çevresel Yapı Özelliklerinin Belirlenmesi 

8. İl Düzeyinde Teknik Altyapı Özelliklerinin Belirlenmesi 

9. İzmir İlinin Mevcut Genel Sorunları ve Gereksinimleri. (Çevre ve Nüfusa Bağımlı) 

10. İl Düzeyinde Tahmin ve Projeksiyonlar (Sorun ve Gereksinimler için - Nüfusa 

Bağımlı) 

11. İlde Mevcut Yatırımlar. 

12. Strateji Alt Yörelerinin Sorunları. 

13. Alt Yörelerin Potansiyelleri. Temel Ekonomileri. Girdi – Çıktı İlişkileri 

Strateji Plan Önerilerinin Geliştirilmesi 

14. İzmir İli İçin Stratejik Planı III’ün İlke ve Varsayımları. 

15. Yaklaşım Biçimi - (1992 –2007 ve 1996 - 2002 dönemi referansları) 

16. Makro Amaç ve Hedefler, Strateji Planı için Öngörülen Araçlar 

17. Makro Dengeler için Kısa, Orta ve Uzun Vadeli Beklentiler. 

18. Alt yörelerin Ortak ve Ayrışık Strateji Kavramları 

19. İzmir İli Bütünleşik Strateji Planının 10 yıl için Varsayımları ve İlkeleri. 

20. Bütünleşik Strateji Planı için Sektörel Hedefler. 

21. Bütünleşik Strateji Planında Sektörler için Öncelikler - Öneri Yatırımlar. 

22. Bütünleşik Strateji Planında Gelecek 10 Yıl için Genel Öneriler. 

23. Genel Değerlendirme ve Sonuçlandırma. 

2

BİRİNCİ BÖLÜM 

1

3. MEVCUT İDARİ YAPI 

Çalışma alanı kapsamı içindeki ilçelerin genel konumunun tanımlanacağı bu 

bölümde ilçelerin, belediye ve köylerinin belirtilmesi bir anlamda stratejik plan 

sınırlarını tarif edecektir. 

Bölüm, çalışma alanı içine giren İzmir Büyükşehir Bütünü dahilindeki ilçeler ile 

bağlı köyler ve İzmir’in Büyükşehir dışında kalan ilçeler ile bağlı belde belediyeleri 

ve köylerin tanımsallığını açıklamaktadır. 

Bahsi geçen çalışma alanı tariflerinden ilkini Büyükşehir bütünü içindeki Çiğli, 

Karşıyaka, Konak, Bornova, Buca, Gaziemir, Balçova, Narlıdere ve Güzelbahçe 

ilçeleri oluşturmaktadır. İdari anlamda proje sınırının ilk kısmını oluşturan bu 

alanlara bağlı belde belediyeleri ve ilçeleri de dahildir. 

Çiğli, bir belde belediyesine ve buna bağlı bir de köye sahip olup, İzmir Kent Bütünü 

içerisinde en kuzeyde bulunan ilçedir. 1980 yılında İzmir Belediyesine bağlanmış 

olup daha sonra Karşıyaka merkez belediye hudutları içine alınmıştır. 1580 sayılı 

yasa yasaya dayanılarak da Büyük Çiğli Belediye Şubesi kurulmuştur. 1992 yılında 

Çiğli ve Karşıyaka arasındaki sınır ihtilafı sonunda ise Çiğli’de Büyük Çiğli adıyla 

belediye kurulmuştur. İlçe, sanayi tesisleri ve konut sektöründeki yatırımlarla 

gelişmektedir. 

Çiğli ilçesine komşu olan Karşıyaka, 1954 yılında ilçe statüsüne kavuşmuş olup 

1984 yılında belediye olmuştur. Halihazırda iki köyü bulunmaktadır. 

İzmir Kent Bütünü içinde en doğuda yer alan ilçe olan Bornova, İzmir’in ulaşım 

bağlantılarının yoğun olarak bulunduğu bir konumdadır. İlçeye bağlı 12 köy 

bulunmaktadır. 1882 yılında belediye, 1958 yılında ilçe statüsüne kavuşmuştur. 

Hizmet sektörü ağırlıklı bir gelişim göstermekte olup özellikle eğitim alanında Ege 

Üniversitesi ve Dokuz Eylül Üniversitesinin bir kısmı bu sektörde ilerleme 

kaydetmiştir. Bunun yanında, Pınarbaşı, Altındağ, Çamdibi yöreleri sanayi ve imalat 

konusunda gelişmişlik düzeyi yüksek alanlardır. 

2

1998 yılında belediye teşkilatı kurulan Kaynaklar ile Kaynaklar’a bağlı 3 köyü olan 

Buca’da, ilk belediye 1923’te kurulmuştur. 1981-1989 yılları arasında merkez ilçeye 

bağlı şube müdürlükleri tarafından yönetilmiştir. 1987 yılında yürürlüğe giren 3392 

sayılı yasa ile ilçe olmuştur. 

Buca’nın komşusu olan Gaziemir, o günkü adıyla Seydiköy, 19.yüzyılın son 

çeyreğinden itibaren bir nahiye merkezi olmuştur. 1960 yılında ilçe, 1992 yılında 

belediye statüsüne kavuşmuştur. 1994 yılında kurulan Sarnıç Belediyesi Gaziemir’e 

bağlı bulunmaktadır. 

Güzelbahçe ilçesi 1958 yılında köyleri ile birlikte Urla’dan ayrılmış ve İzmir-Merkez 

kazasına bağlanmıştır. 1992 yılında Narlıdere ile birleşerek Narlıbahçe adıyla 

belediye teşkilatı kurulmuştur. 27.12.1993 tarihinde ise Narlıbahçe ilçe ve 

belediyesinin adı Narlıdere olarak değiştirilmiştir. Aynı tarihli ve 3949 sayılı 

kanunla Güzelbahçe Narlıdere’den ilçe olarak ayrılmış ve belediye teşkilatı 

kurulmuştur. Her ikisi de 3030 sayılı yasayla İzmir Büyükşehir Belediyesine 

bağlanmıştır. Yelki Belde Belediyesi bulunan Güzelbahçe ilçesinde Yelki’ye bağlı 

toplam 4 adet köy bulunmaktadır. 

Balçova, 1963 tarihinde ilçe olmuştur. İlçe, 1980’den sonra Narlıdere merkez olmak 

üzere şube konumuna getirilmiştir. 1992 yılında Balçova Belediyesi kurulmasıyla 

yöre son şeklini almıştır. 

Doğusunda Bornova, kuzeyinde İzmir Körfezi ve Karşıyaka, güneyinde Buca ve 

Gaziemir, batısında ise Ege Denizi ve Balçova bulunan Konak ilçesi, İzmir kent 

bütünün idari ve coğrafi anlamda merkezi konumunda olup 1987 yılında belediye 

olmuştur. Belde belediyesi bulunmayan ilçede 2 tane köy vardır. 

Merkez ilçelerdeki idari yapının tarif edilmesinin ardından, İzmir il hudutları içindeki 

ve büyük kent bütünü dışındaki ilçelerin genel tarifi, alanın tümünün 

tanımlanmasını sağlama bakımından önemlidir. 

1982 yılında Menemen’e bağlı bir bucak iken ilçe olan Aliağa, İzmir ilinin 

kuzeyinde, Ege Denizinin hemen kıyısında, İzmir-Çanakkale yolunun 60. 

kilometresinde ve Çandarlı körfezinin güneydoğu ucunda yer almaktadır. Helvacı ve 

Yenişakran Beldeleri ve bunlara bağlı 19 köyün bağlı olduğu Aliağa’da ilk belediye 

teşkilatı 1952’de kurulmuştur. Doğusunda Manisa ili, güneybatısında Foça, 

kuzeyinde Bergama ve güneyinde Menemen ilçeleriyle komşudur. Batısını ise 

tamamen Ege Denizi kaplamaktadır. Yüzölçümü 3930 km²’dir. Deniz seviyesinden 

yüksekliği ise ortalama 2 metredir. İlçe sınırlarında akan Güzelhisar çayı, Yunt 

dağlarından doğmaktadır, her mevsim kurumadan akmaktadır ve Güzelhisar 

Barajının suyunu sağlamaktadır. 

Foça, 1888 yılında İzmir Sancağına bağlı bir kaza konumuna gelmiştir. Eski Foça ile 

Yeni Foça’yı kapsadığı için Foçateyn olarak adlandırılmıştır. Bugün Eski Foça ilçe 

3

merkezi olup Bağarası, Gerenköy ve Yenifoça olmak üzere 3 belde belediyesi 

bulunmaktadır. Yüzölçümü 128 km²’dir. Cumhuriyetten önce tuz istihracı, 

Cumhuriyetten sonra askeri alanda, bugün ise turizm bakımından önem arz eden 

bir sahil yerleşmesidir. Batıda İzmir Körfezi, doğuda Menemen ilçesi, kuzeyde 

Çandarlı körfeziyle çevrili olan yerleşim alanı İzmir’e yaklaşık 70 km uzaklıktadır. 

Foça yarımadası küçüklü büyüklü koylarla kaplı bir sahile sahiptir. İzmir ilinin en 

az yağış alan ilçelerinden birisi olup en sıcak aylar ortalaması 26 derece ve en soğuk 

aylar ortalaması ise 8 derecedir. 

Yüzölçümü 665 km² olan Menemen’in doğusunda Manisa, batısında Foça ve Ege 

Denizi, kuzeyinde Aliağa, güneyinde ise Çiğli ilçesi yer almaktadır. İlçe merkezinin 

denizden ortalama yüksekliği 20 metredir. Asarlık, Harmandalı, Koyundere, Maltepe, 

Seyrek, Türkeli, Ulukent, Emiralem olmak üzere 8 belde belediyesi ve bunlara bağlı 

27 köyü bulunan Menemen, tarım sektöründe potansiyel gösteren bir ilçedir. 

Akarsuların başında Gediz gelmektedir. Yamanlar dağı üzerinde ve eteklerinde, 

Karagöl mevkiinde memba suyu niteliğinde birçok kaynak suyu bulunmaktadır. 

Ayazkent, Göçbeyli, Bölcek, Zeytindağ, Yenikent olmak üzere 5 belde belediyesi 

bulunan Bergama, 1869 yılında belediye statüsüne kavuşmuş olup, Ege bölgesinin 

kuzeybatısında bulunan ve 166.800 km² alanda yer alan Bakırçay havzasında 

bulunmaktadır. 114 köyün bağlı olduğu Bergama, tarım ve turizm alanında 

potansiyel arz etmektedir. İlçe merkezinin rakımı 68, Akropolün rakımı ise 331 

metredir. 

1923 yılında belediye olan Dikili’nin yüzölçümü 54.100 hektardır. Çandarlı Belde 

Belediyesi ve Çandarlı ile merkeze bağlı 25 adet köyü bulunmaktadır. Ege denizi 

kıyısında ve Madra çayından Bakırçay’a kadar 50 km uzunluğunda kıyıya sahip bu 

sahil ilçesi, İzmir’e 120, Ayvalık’a 40 ve Bergama’ya 24 km uzaklıktadır. 

1948 yılında Bergama’dan ayrılarak ilçe olan Kınık, Ege Bölgesinin 

kuzeybatısındadır. Poyracık, Yayakent Belde Belediyeleri ile birlikte sınırları 

dahilinde 29 köy bulunmaktadır. Doğusunda ve güneyinde Soma, batısı ile 

kuzeyinde ise Bergama ilçeleri mevcuttur. Yüzölçümü 436 km²’dir. Denizden 

yüksekliği, ovada 40, yerleşim yerlerinde 90, en yüksek tepelerinde ise 1000 metreyi 

bulmaktadır. 

Armutlu, Bağyurdu, Ören, Ulucak ve Yukarıkızılca olmak üzere 5 adet belde 

belediyesi bulunan Kemalpaşa’ya bağlı 32 köy bulunmaktadır. Kemalpaşa 

Belediyesi 1900 yılında kurulmuştur. 1923’te ise ilçe statüsüne kavuşmuş olup, 

tarım ve sanayi alanında atılım yapma aşamasındadır. Deniz seviyesinden yüksekliği 

225 metredir. İlçenin en büyük akarsuyu, Uluçay, Kızılçay dereleri tarafından 

beslenen Nif akarsuyudur. 

Menderes İlçesi, İzmir ilinin güneyinde yer almaktadır. 1952 yılında belediye, 1988 

yılında Menderes adını alarak ilçe olan yerleşime toplam 26 köy bağlıdır. Bunun 

4

yanında, 6 adet belde belediyesi olup bunlar; Görece, Oğlananası, Tekeli, 

Değirmendere, Gümüldür ve Özdere'dir. Yüzölçümü 73.700 hektar olup, doğusunda 

Torbalı, batısında Seferihisar, kuzeyinde Konak ve Buca, güneyinde ise Ege Denizi ve 

Selçuk ilçeleri bulunmaktadır. İlçede önemli bir yükseklik yer almamaktadır. En 

yüksek yerleri; Çatalkaya ve Gümüşsu dağlarıdır. Karakuyu, Görece, Kısık, Tahtalı 

ve Develi çayları birleşerek Bulgurca çayı olarak Ege Denizine dökülmektedir. İlçe 

sınırları içerisinde Balaban ve Sandı göletleri bulunmaktadır. 

1957 yılında ilçe olan Selçuk, İzmir’in güneyinde, Küçük Menderes nehrinin sol 

sahiline yakın düz bir saha üzerinde deniz seviyesinden 20 metre yükseklikte 

kurulmuştur. Sınırları içinde Belevi Belde Belediyesi ve bununla beraber 8 adet köy 

bulunmaktadır. Yüzölçümü 295 km² olan ilçenin toprakları, doğuda Aydın’ın 

Germencik ve güneyde Kuşadası ilçeleri, batıda Ege Denizi, kuzeyde ise İzmir’in 

merkez ve Torbalı ilçeleri ile çevrilidir. İlçenin doğusunda kuzeyden güneye doğru 

Kuyu, Söğütçük, Pirenli, Kapı, Maden, Panayır, Bülbül ve Koru dağları 

uzanmaktadır. 

1866 yılında İzmir Sancağına bağlı bir kaza durumuna getirilen Ödemiş’te, Kayaköy, 

Zeytinlik, Bademli, Birgi, Bozdağ, Kaymakçı, Çaylı, Ovakent ve Konaklı olmak üzere 

9 belde belediyesi ve bunlara bağlı 75 köy bulunmaktadır. İlçe, doğuda Kiraz ve 

Beydağ ilçeleri, güneyde Aydın İli, batıda Tire ve Bayındır ilçeleri, kuzeyde ise Manisa 

ili ile komşudur. 

Doğusunda Ödemiş, güneyinde Tire, batısında Torbalı, kuzeyinde Kemalpaşa ve 

Turgutlu ilçeleri, Bayındır ilçesinin sınırlarını oluşturur. 1870 yılında İzmir 

Sancağına bağlı bir kaza merkezi olmuştur. Merkezi, Ege Denizine dik olarak uzanan 

sıradağların üzerindeki Bayındır ve Basra tepelerinin güney yamaçlarına 

kurulmuştur. Doğudan gelen Küçük Menderes nehri, ilçenin, Tire ilçesi ile sınırını 

oluşturmaktadır. Bu nehrin iki yakasında alüvyal ovalar bulunmaktadır. 

1964 yılında ilçe olan Beydağ, Ödemiş ve Aydın ili ile komşudur ve İzmir’in 

doğusunda yer almaktadır. Beydağ’ın yüzölçümü 16.700 hektardır. Merkeze bağlı 

21 köyü bulunan ilçenin yüzölçümü 16.700 hektardır. 

Kiraz, 1947 yılında Ödemiş’ten ayrılarak ilçe statüsüne kavuşmuştur. Kuzeyinde 

Bozdağlar, güneyinde Aydın Dağları, doğusunda ise Çavuş Dağı bulunmaktadır. 

İlçenin tek akarsuyu, Boz Dağlarının batısından doğup, ilçe içinden geçen Küçük 

Menderes’tir. 

Mordoğan Belde Belediyesi ile bu belde ve merkeze bağlı 13 köyü olan Karaburun, 

İzmir Körfezi’nin hemen girişinde, Urla Yarımadasının Balıklıova ve Gerence Koyları 

arasındaki hattın kuzey bölümünü oluşturan 600 km 2 ’lik Karaburun Yarımadasında 

kurulmuş bir ilçedir. Yüzölçümü 415 km 2 olan ilçenin İzmir’e uzaklığı 100 km’dir. 

Güneyden kuzeye doğru uzanan 30 km. uzunluğunda, 5-10 km. arasında genişliğe 

sahip bir bölgedir. Doğu, batı ve kuzeyi denizle çevrilidir. İlçenin deniz seviyesinden 

5

yüksekliği 50 metredir. En yüksek tepesi 1.212 metre ile Akdağ tepesidir. İlçenin 

güneydoğu tarafı ise bu dağlık araziden biraz farklıdır. Özellikle Kösedere, Mordoğan 

ve Eğlenhoca gibi yerleşim yerleri nispeten düz arazi sayılmaktadır. Dağlarla 

düzlüklerin aralarındaki geçişler de yer yer küçük tepeciklerden sağlanmaktadır. 

1890 yılında İzmir Sancağına bağlı bir kaza olan Seferihisar ilçesine, Doğanbey– 

Payamlı ve Ürkmez Belde Belediyelerinin yanı sıra 8 adet köy bağlı bulunmaktadır. 

Seferihisar, doğuda Menderes ilçesi, kuzeyde Urla ve Güzelbahçe ilçeleri, batıda ve 

güneyde ise Ege Denizi ile çevrilidir. Yüzölçümü 104 km 2 , deniz seviyesinden 

yüksekliği 18 metredir. İlçenin toprakları Urla yarımadasının güneyinde, Ege 

Denizine bakan, tatlı, eğimli ve yer yer makilerle kaplı yamaçlardır. En yüksek tepesi 

680 metre ile Çakmaktepe’dir. Ayrıca Masal, Güne, Deli Ömer, Karkas ve Korkmaz 

yükseltileri de bulunmaktadır. İlçenin tek akarsuyu, Beyler ve Gölcük köyü 

civarından gelen ve Gelinalan çayı ile beslenerek Ege Denizine dökülen Kocaçay’dır. 

Ayrıca Düzce ve Hereke Tepeciğinden geçerek denize ulaşan Hereke Çayı 

bulunmaktadır. Bu akarsular yaz aylarında kurumaktadır. 

İzmir Sancağına bağlı bir kaza olan Çeşme, 1864’te ilçe olmuştur. Alaçatı Belde 

Belediyesi ve bu belde ile merkez belediyeye bağlı 4 adet köyü bulunmaktadır. 

Turizm sektörünün İzmir’de en geliştiği yerdir. Şifalı sıcak-soğuk suları ve 

olağanüstü sayılabilecek kalitede kumu ile ün yapmıştır. İzmir ilinin batısında kendi 

adını taşıyan yarımadanın en ucunda kurulmuştur. Çeşme, doğudan Urla, kuzeyden 

Karaburun ilçesi, batı ve güneyden ise Ege Denizi ile çevrilidir. İlk çağlarda Cyssus 

adıyla bilinen Çeşme yöresi on iki İon kentinden biri olarak Erythre'nin iskelesiydi. 

12 adet köyü bulunan Urla, 1864 yılında İzmir Sancağına bağlanmıştır. İzmir il 

merkezine 38 km uzaklıkta, 728 km 2 yüzölçümüne sahip bir ilçedir. İzmir ili ikincil 

konut stokunun büyük bir kısmı Urla ilçesinde oluşma çabasındadır. 

1867’de İzmir Sancağına bağlanan Tire’nin, Gökçen Belde Belediyesi ve bu belde ile 

merkeze bağlı 65 köyü bulunup, batıda Selçuk, kuzeybatıda Torbalı, kuzeyde 

Bayındır, doğuda Ödemiş ilçeleri ve güneyde Aydın ili komşularıdır. Yüzölçümü 792 

km 2 olan ilçenin denizden yüksekliği 93 metredir. 

İzmir'in 45 km doğusunda yer alan ve 1882’de belediye, 1926 yılında ilçe olan 

Torbalı'nın ilk yerleşim alanı, Torbalı Ovasının batısında Yeniköy ile Özbey 

köylerdir. Ayrancılar, Çaybaşı, Karakuyu, Pancar, Subaşı ve Yazıbaşı Belde 

Belediyeleri olup bununla beraber bu beldelere bağlı 34 köyü bulunmaktadır. 

Aşağıdaki tabloda İzmir ili ilçeleri, bu ilçelerde yer alan köy ve belde sayıları ile 

belediye sayıları ve isimleri verilmiştir. 

6

Tablo 3.1 İzmir İli İlçe, Köy, Belde ve Belediye Sayıları 

İlçe İsmi 

Köy 

Sayısı 

Belde 

Sayısı 

Belde Belediyeleri İlçe İlçe 

Belediyeleri 

Balçova - - - 1 *Balçova 

Bornova 12 - - 1 *Bornova 

Buca 3 1 *Kaynaklar 1 *Buca 

Çiğli 1 1 *Sasallı 1 *Çiğli 

Gaziemir - 1 *Sarnıç 1 *Gaziemir 

Güzelbahçe 4 1 *Yelki 1 *Güzelbahçe 

Karşıyaka 2 - - 1 *Karşıyaka 

Konak 2 - - 1 *Konak 

Narlıdere - - - 1 *Narlıdere 

Aliağa 19 2 *Helvacı 

*Yenişakran 

Bayındır 38 3 *Canlı *Çırpı 

*Zeytinova 

1 *Aliağa 

1 *Bayındır 

Bergama 114 5 *Ayazkent 

*Göçbeyli 

*Zeytindağ 

*Yenikent 

*Bölcek 

1 *Bergama 

Beydağ 21 - - 1 *Beydağ 

Çeşme 4 1 *Alaçatı 1 *Çeşme 

Dikili 25 1 *Çandarlı 1 *Dikili 

Foça 4 3 *Bağarası 

*Gerenköy 

*Yenifoça 

1 *Foça 

Karaburun 13 1 *Mordoğan 1 *Karaburun 

7

Kemalpaşa 32 5 *Armutlu 

*Bağyurdu *Ören 

*Ulucak 

*Yukarıkızılca 

Kınık 29 2 *Poyracık 

*Yayakent 

1 *Kemalpaşa 

1 *Kınık 

Kiraz 52 - - 1 *Kiraz 

Menderes 21 6 *Görece 

*Oğlananası 

*Tekeli 

*Değirmendere 

*Gümüldür *Özdere 

Menemen 27 8 *Asarlık 

*Harmandalı 

*Koyundere 

*Maltepe *Seyrek 

*Türkeli *Ulukent 

*Emiralem 

1 *Menderes 

1 *Menemen 

Ödemiş 75 9 *Kayaköy 

*Zeytinlik 

*Bademli 

*Bozdağ 

*Kaymakçı 

*Ovakent 

*Birgi 

*Çaylı 

*Konaklı 

1 *Ödemiş 

Seferihisar 8 2 *Doğanbey *Ürkmez 1 *Seferihisar 

Selçuk 8 1 *Belevi 1 *Selçuk 

Tire 66 1 *Gökcen 1 *Tire 

Torbalı 34 6 *Ayrancılar 

*Çaybaşı 

*Karakuyu 

*Subaşı 

*Pancar 

*Yazıbaşı 

1 *Torbalı 

Urla 16 - - 1 * Urla 

TOPLAM 630 60 28 

8

Alanın merkez ve ilçe bazında idari ve genel tarifi yapıldıktan sonra, ilçelere bağlı 

köylerin isimlerinin verilmesi ile alana dair idari ve genel tarifler tamamlanmış 

olacaktır. Buna göre ilçelere bağlı köyler aşağıdaki gibidir. 

Tablo 3.2 İlçelere Bağlı Köyler 

İLÇELER 

ÖDEMİŞ 

ÇİĞLİ 

BAĞLI BULUNAN KÖYLER 

Artıcak, Bayırlı, Bebekler, Beyazıtlar, Bülbüller, Büyükavulcuk, 

Çağlayan, Çamyayla, Çobanlar, Demircili, Dereuzunyer, Dolaylar, 

Gerçekli, Gereli, Günlüce, Horzun, Işık, İlkkurşun, Karadoğan, 

Karakova, Keçililer, Kerpiçlik, Kızılca, Köseler, Küçükavulcuk, 

Mursallı, Ocaklı, Oğuzlar, Ortaköy, Sekiköy, Seyrekli, Suçıktı, 

Süleymanlar, Tosunlar, Üzümlü, Veliler, Yeniceköy, Yeniköy, 

Yolüstü, Yusufdere, Bıçakçı, Emirli, Kemenler, Mescitli, Pirinççi, 

Bucak, Cevizalanı, Elmabağı, Hacıhasan, Kemerköy, Kışlaköy, 

Kutlubeyler, Ovacık, Üçkonak, Yılanlı, Alaşarlı, Ertuğrulköy, Eselli, 

Kızılcaavlu, Köfündere, Kurucaova, Orhangazi, Türkönü, 

Uzundere, Yeşilköy, Balabanlı, Bozcayaka, Çamlıca, Çayırköy, 

Demirdere, Güney, Hamamköy, Kazanlı, Küçükören, Küre 

Kaklıç 

KARŞIYAKA Sancaklı Yamanlar 

KONAK 

BORNOVA 

BUCA 

Kavacık,Tırazlı 

Beşyol, Çamiçi, Çiçekli, Eğridere, Gökdere, Karaçam, Kavaklıdere, 

Kayadibi, Kurudere, Laka, Sarnıçköy, Yakaköy 

Belenbaşı, Karaağaç, Kırıklar 

GAZİEMİR - 

GÜZELBAHÇE Çamlı, Çamtepe, Küçükkaya, Payamlı 

DİKİLİ 

Bademli, Bahçeli, Çağlan, Çukuralan, Denizköy ,Gökçeağıl, 

Islamlar, Kabakum, Katıralanı, Kıratlı, Kıroba, Kızılçukur, 

Kocaoba, Mazılı, Merdivenli, Nebiler, Salihler, Samanlıkköy, 

Uzunburun, Yahşibey, Yelice, Deliktaş, Demirtaş, Esentepe, 

Yaylayurt 

9

BERGAMA 

Ahmetbeyler, Alacalar, Armağanlar, Aşağıkırıklar, Avunduk, 

Avunduruk, Aziziye, Bozköy, Cevaplı, Çakırlar, Çaltıkoru, 

Çamköy, Çitköy ,Çürükbağ, Dağıstan, Doğancı, Eğrigöl, Ferizler, 

Gaylan, Gökçeyurt, Hamzalısüleymaniye, İncecikler, Kadriye, 

Kaleardı, Kapıkaya, Karahıdırlı, Kaşıkçı, Mahmudiye, Maruflar, 

Narlıca, Ovacık, Örenli, Paşaköy, Pınarköy, Pireveliler, Sağancı, 

Sindel, Süleymanlı, Teğelti, Tepeköy, Üçtepe, Yalnızev, Yerlitahtacı, 

Yukarıkırıklar, Alhatlı, Alibeyli, Aşağıılgındere, Çamoba, 

Durmuşlar, Ilgındere, Kadıköy, Kaplanköy, Kozluca, Muratlar, 

Sarıcalar, Yalnızadam, Yeniler, Zağnos, Yukarıbey , Aşağıbey, 

Aşağıcuma, Ayvatlar, Çamavlu, Demircidere, Göbeller, 

Hacıhamzalar, Hisarköy, Kaplanköy, Karaveliler, Kıranlı, Okçular, 

Tekkeköy, Terzihaliller, Yukarıcuma, Akçenger, Çeltikçi, Çobanlar, 

Eğiller, Gültepe, Hacılar, Halilağalar, İkizler, İneşir, Karalar, 

Katrancı, Kırcalar, Oruçlar, Sarıcaoğlu, Tırmanlar, Topallar, 

Ürkütler, Yortanlı, Yukarıada, Atcılar, Balaban, Bayramcılar, 

Bekirler, Bozyerler, Hacılar, Kocahaliller, Kocaköy, Öksüzler, 

Rahmanlar, Seklik, Tavukçukuru, Çalıbahçe, Kızıltepe, Koyuneli, 

Kurfallı, Örlemiş, Sarıdere, Tekkedere 

KINIK 

Arpadere, Arpaseki, Aziziye, Bademalanı, Bağalanı, Balaban, 

Büyükoba, Cumalı, Çaltı, Çanköy, Çiftlikköy, Değirmencieli, 

Dündarlı, Elmadere, Hamzahocalı, Işıklar, İbrahimağa, Kalemköy, 

Karadere, Karatekeli, Kocaömerli, Kodukburun, Köseler, Mıstıklar, 

Musacalı, Örtülü, Sucahlı, Taştepe, Yaylaköy 

ALİAĞA 

FOÇA 

MENEMEN 

Aşağışakran, Bahçedere, Bozköy, Çakmaklı, Çaltılıdere, Çıtak, 

Çoraklar, Güzelhisar, Hacıömerli, Horozgediği, Kalabak, Kapıkaya, 

Karaköy, Karakuzu, Samurlu, Şehitkemal, Uzunhasanlar, 

Yukarışehitkemal, Yüksekköy 

Ilıpınar, Yenibağarası, Yeniköy, Kozbeyli 

Belen, Buruncuk, Çavuşköy, Çukurköy, Doğa, Günerli, Hatundere, 

Haykıran, Kesik, Musabey, Süzbeyli, Tuzculu, Yahşelli,Yanıkköy , 

Alaniçi, Ayvacık, Bağcılar, Bozalan Çaltı, Göktepe, Görece, 

Hasanlar, İğnedere, Karaorman, Süleymanlı,Telekler, Turgutlar 

10

KEMALPAŞA 

Akalan, Ansızca, Aşağıkızılca, Bayramlı, Beşpınar, Cumalı, 

Çambel, Çınarköyü, Çiniliköyü, Damlacık, Dereköyü, Gökçeyurt, 

Gökyaka, Halilbeyli, Hamzababa, Kamberler, Kızılüzüm, Kurudere, 

Kuyucak, Ovacık, Örnekköy, Sarılar, Sarıçalı, Sinancılar, Sütçüler, 

Vişneli, Yenikurudere, Yenmiş, Yeşilköy, Yeşilyurt, Yiğitler, Zeamet 

MENDERES 

TORBALI 

SELÇUK 

BAYINDIR 

TİRE 

Akçaköy, Bulgurca, Çamköy, Çatalca, Develiü, Efençukuru, Keler, 

Kısık, Kuyucak, Künerlik, Şaşal, Yeniköy, Ahmetbeyli, Çakaltepe, 

Çamönü, Çile, Çileme, Gölova, Karakuyu, Sancaklı, Yeniköy 

Ahmetli, Arslanlar, Atalanı, Bülbüldere, Çamlıca, Çapak, 

Dağtekke, Demirci, Düverlik, Eyerci, Göllüce, Helvacı, Kaplancık, 

Karakızlar, Kırbaş, Korucuk, Kuşçuburnu, Naimeköy, Ormanköy, 

Özbey, Pamukyazı, Sağlık, Şehitler, Taşkesik,Tulum, Yeniköy, 

Yeşilköy, Yoğurtçular, Dağkızılca , Bozköy, Çakırbeyli, Doğancılar, 

Karaot, Saipler 

Acarlar, Barutçu, Çamlık, Gökçealan, Havutçulu, Sultaniye, 

Şirince, Zeytinköy 

Alankıyı, Alanköy, Balcılar, Buruncuk, Çamlıbel, Çenikler, 

Çıplakköyü, Dereköy, Elifli, Ergenli, Fırınlı, Gaziler, Hisarlık, 

Kabaağaç, Karahalilli, Karahayit, Karapınar, Kızılağaç, Kızılkeçili, 

Kızılova, Lutuflar, Pınarlı, Sarıyurt, Söğütören, Tokatbaşı, Turan, 

Yakacık, Yusuflu, Arıkbaşı, Çiftçigediği, Dernekli, Hasköy, 

Havuzbaşı, Karaveliler, Kızılcaova, Osmaniye, Osmanlar, 

Yakapınar 

Akkoyunlu, Akmescit, Alacalı, Armutlu, Arpadere, Ayaklıkırı, 

Başköy, Boynuyoğun, Büyükkemerdere, Büyükkömürcü, 

Cambazlı, Çayırlı, Çeriközü, Çiniyeri, Çukurköy, Dağdere, Dallık, 

Derebaşı, Dibekçi, Doyranlı, Dündarlı, Eskioba Hisarlık, Işıklar, 

Işıklı, Kaplan, Karateke, Kireli, Küçükburun, Küçükkemerdere, 

Küçükkömürcüü, Kürdüllü, Mahmutlar, Musalar, Ortaköy, 

Palamutköy, Somak, Topalak, Toparlar, Turgutlu, Yamandere, 

Yemişler, Yeniçiflik, Yenioba, Akçaşehir, Akyurt, Alaylı, 

Halkapınar, Hasançavuşlar, Kurşak, Küçükkale, Mehmetler, 

Üzümler, Çobanköy, Dereli, Eğridere,Kırtepe, Kızılcahavlu, 

Kocaaliler, Osmancık, Peşrefli, Sarılar, Saruhanlı, Yeğenli, 

Yenişehir 

11

BEYDAĞ 

Adaküre, Alakeçili, Bakırköy, Çamlık, Çiftlikköy, Çomaklar, 

Eğridere, Erikli, Halıköy, Karaoba, Kurudere, Menderes, Mutaflar, 

Palamutcuk, Sarıkaya, Tabaklar, Yağcılar, Yeniyurt, Yeşiltepe, 

Yukarıaktepe, Yukarıtosunlar 

KİRAZ 

Ahmetler, Akpınar, Altınoluk, Arkacılar, Avunduruk, Aydoğdu, 

Bahçearası, Başaran, Ceritler, Cevizli, Çanakçı, Çatak, Çayağzı, 

Çömlekçi, Doğancılar, Dokuzlar, Emenler, Gedik, Haliller, 

Hisarköy, İğdeli, Kaleköy, Karabağ, Karabulu, Karaburç, Karaman, 

Kibar, Mavidere, Mersinlidere, Olgunlar, Ovacık, Örencik, Örenköy, 

Pınarbaşı, Saçlı, Sarıkaya, Sarısu, Sırımlı, Solaklar, Suludere, 

Şemsiler, Taşlıyatak, Tekbıçaklar, Tombullar, Umurcalı, Umurlu, 

Uzunköy, Veliler, Yağlar,Yeniköy, Yenişehir, Yeşildere 

ÇEŞME 

KARABURUN 

Ovacık, Germiyan, Ildır, Karaköy 

Ambarseki, Bozköy, Hasseki, Saip, Sarpıncık, Tepeboz, 

Küçükbahçe, Parlak, Salman, Yaylaköy, Eğlenhoca, İnecik, 

Kösedere 

SEFERİHİSAR 

Beyler, Düzce, Gödence, İhsaniye, Kavakdere, Orhanlı, Turgut, 

Ulamış 

URLA 

Bademler, Balıklıova, Demircili, Gölcük, Gülbahçe, Kuşçular, 

Ovacık, Özbek, Yağcılar, Uzunkuyu, Barbaros, Birgi, Kadıovacık, 

Nohutalan, Zeytineli, Zeytinler 

12

4. İZMİR İLİNİN EKONOMİK SEKTÖREL POTANSİYELİ 

İzmir’in sosyo-ekonomik potansiyelini ortaya koymaya çalışırken, aslında aşağıdaki 

soruların cevaplarını araştırmaktayız: İzmir ili hangi özellikleriyle diğer illerden 

ayrılmaktadır veya İzmir ili diğer illerden ayrı olarak düşünülebilir mi? Bunlara bir 

üçüncü soruyu da ekleyebiliriz. Bu da İzmir ili sosyo-ekonomik özelliklere göre 

sınıflandırılmaya çalışılsa, hangi illerle beraber kümelenir sorusudur. 

Bu soruların cevaplarını Selçuk KOÇ, 2001 1 yılında yaptığı çalışmada açıklamayı 

denemiştir. Çalışmada 75 ile ait 1997 yılına ait 22 değişken kullanılmıştır. Kümeleme 

analizi hiyerarşik ve hiyerarşik olmayan şeklinde iki ana başlık altında uygulanarak, 

küme sayısına 15 olarak karar verilmiştir. Hiyerarşik Kümeleme analizinde Ward 

yöntemine göre, gelişmiş illerden İstanbul, Ankara, İzmir, Kocaeli ve Bursa illeri 

diğer illerden farklı olarak birer küme oluşturmuşlardır. Ayrıca yapısal özellikleri 

bakımından Şırnak, Şanlıurfa ve Zonguldak’ta birer küme meydana getirmişlerdir. 

Böylece 15 kümenin 8’i tek şehirli küme şeklinde karşımıza çıkmaktadır. Her iki 

kümeleme analizine göre İstanbul, Ankara İzmir ve Bursa illeri “tek başına bir küme 

içersinde” yer almaktadır. Diğer iller ise sosyo-ekonomik özelliklerine göre farklı 

kümelerde yer almaktadır. Bu çalışma İzmir ilinin Türkiye ve Ege Bölgesi önemi 

göstermektedir. Yukarıda sorduğumuz üç sorunun cevabını KOÇ’un çalışmasına göre 

rahatlıkla verebiliriz: İzmir ili hem gelişmiş hem de gelişmekte olan illerden farklıdır. 

Bu nedenle, İzmir ili baz alınarak bir stratejik plan yapılmasında herhangi bir 

engel yoktur. 

Diğer taraftan 2002/4720 sayılı bakanlar kurulu ile “Bölgesel istatistiklerin 

toplanması, geliştirilmesi, bölgelerin sosyo-ekonomik analizlerinin yapılması, bölgesel 

politikaların çerçevesinin belirlenmesi ve Avrupa Birliği Bölgesel İstatistik Sistemine 

uygun karşılaştırılabilir istatistiki veri tabanı oluşturulması amacıyla ülke genelinde 

İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması” tanımlanmıştır. Burada İzmir ili düzey 2 

olarak tanımlanmış ve 3 kümeye ayrılan Ege Bölgesi tanımlamasında tek 

başına ele alınmıştır. Böylece yürütmenin bakışı ile bilimsel analiz sonuçları 

paralellik göstermektedir. 

1 KOÇ, Selçuk, “Kümeleme Analizi Yöntemiyle İllerin Sosyo-Ekonomik Özelliklerine Göre 

Gruplandırılması ve Gelişmişlik Düzeylerinin Belirlenmesi”, DEU,Sosyal Bilimler Enstitüsü, 

Ekonometri ABD, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2001.(Danışman: Y.Doç.Dr.M.Vedat 

PAZARLIOĞLU) 

1

DPT Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü tarafından 1996 yılında 

yapılan “İlerin Sosyo–Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması 1 ” temel bileşenler 

analizi yöntemi kullanılarak illeri beş gelişmişlik derecesine ayırmıştır. İllerin gelişme 

düzeyleri ile ilgili olarak illerin gelişmişlik sıralaması ve gelişmişlik endeksine göre 

1.derecede gelişmiş iller grubunda beş il yer almaktadır. Bu iller İstanbul, Ankara, 

İzmir, Kocaeli ve Bursa şeklinde sıralanmaktadır. “8. Beş Yıllık Kalkınma Raporu, 

Bölgesel Gelişme Özel İhtisas Komisyonu Raporu”nda bu araştırmaya atıfta 

bulunarak, çalışmanın gelişmişlik indeksini baz almıştır. 

Bilimsel çalışmalara göre İzmir ili Türkiye’nin ilk üç ili arasında yer almaktadır. 

Ancak bu durum, “İzmirliler” için yeterli olmamalıdır. Strateji Raporu III’e başlarken 

ekip olarak zaten İzmir’in mevcut potansiyelini biliyorduk ve bu konuda yapılan 

çalışmalardan haberdardık. Bu strateji planı çalışması ile İzmir’in yarışacağı illerin 

ligini değiştirmeyi ve yeni lig için vizyon oluşturmayı hedeflemekteyiz. Yani bu 

çalışma ile; Neredeyiz, nereye ulaşmak istiyoruz ve hedefimize nasıl ulaşırız 

sorularının cevaplarını bulmaya çalışacağız. Önce temel göstergelerden Ege 

Bölgesinin ekonomik özellikleri ortaya konulacaktır. İzmir ili ve bölge illerinin bazı 

ekonomik özellikleri ele alınıp ve akabinde de İzmir’in ekonomik yapısı açıklanacaktır. 

Ege Bölgesi 

Ege Bölgesi 1990 ile 2000 yılları arasında Türkiye’ye Gayri Safi Yurt İçi Hasılasının 

ortalama % 16’lık kısmını üretmektedir. Ege Bölgesinin 1990 ile 2000 yılları 

arasındaki 1987 fiyatlarıyla GSYİH’nın gelişimi aşağıdaki şekilde verilmiştir. Şekilden 

de görüleceği üzere Türkiye Ekonomisinin yaşadığı krizlerden bölge ekonomisi de 

etkilenmiştir. GSYİH 1994 ve 1999 krizlerinde düşme diğer yıllarda ise artma 

eğilimdedir. Krizlerde GSYİH’daki azalma oranı 1987 sabit fiyatları ve sırasıyla 1,5 ile 

5,9 olarak gerçekleşmiştir. 1993 yılında 9,3’lük bir artış yüzdesi yakalayan bölge, 

artış yıllarında ortalama % 6’lık bir büyüme gerçekleştirmiştir. Bu değerlerde 

bölgenin ekonomik potansiyelini göstermektedir. Asuman ALTAY 2 çalışmasında 1995- 

1998 dönemi için Türkiye’nin en hızlı sanayileşen bölgesinin Ege Bölgesi olduğunu 

belirmektedir. Ege Bölgesi, Türkiye sanayi üretiminin % 14’ünü üretmekte ve 

bölgenin imalat endüstrisine olan katkısı istihdamda % 3, üretimde % 13, katma 

değerde % 17 ve yatırımlarda % 13’tür. 

1 Bülent Dinçer, Metin Özaslan, Erdoğan Satılmış, “İllerin sosyo-ekonomik gelişmişlik 

sıralaması araştırması”, DPT. Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü, Ankara, 

Aralık 1996 

2 Asuman ALTAY, İzmir’de Ekonomik ve Mali Yapı: Göçün getirdikleri, Göç Raporu, İzmir Yerel 

Gündem 21, Haziran-1998. s.85 

2

Şekil 4.1 Ege Bölgesinin Gayri Safi Yurt İçi Hasılası (1990-2000) 

Ege Bölgesi'nin GSYİH ve Artış Yüzdesi 

20.000.000 

18.000.000 

16.000.000 

14.000.000 

12.000.000 

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 

9 

7 

5 

3 

1 

-1 

-3 

-5 

-7 

GSYİH 

Artış(%) 

Kaynak: DPT il ve bölge istatistiklerinden faydalanılarak çizilmiştir 

İktisadi faaliyet kollarına göre 2000 yılı cari üretici fiyatlarına göre Ege bölgesinin 

GSYİH değerlerini incelersek, (Bkz. Tablo 4.1) en yüksek GSYİH’yı sanayiden elde 

edildiği görülür. Bunu ticaret ve tarım takip etmektedir. Zaten her üç faaliyet 

kolunda da Ege Bölgesinin üstünlüğü vardır. Ülke ekonomisindeki bölgenin payı, 

sanayide % 17, ticarette % 18 ve tarımda ise % 23’tür. Tarımdaki nispi payın 

yüksekliğinde, bölgeye özgün pamuk, üzüm, incir ve zeytin gibi ürünlerin olması ve 

bölgedeki tarım gelişmiş olmasının payı vardır. 

Tablo 4.1 Ege Bölgesi ve Türkiye’nin İktisadi Faaliyet Kollarına Göre GSYİH 

Değerleri 

İktisadi Faaliyet Kolu 

Ege Bölgesi 

(Milyar TL) 

Türkiye 

(Milyar TL) 

Ege Bölgesinin 

Payı (%) 

Tarım 3,691,354 17,540,631 23 

Sanayi 5,124,180 29,027,781 17 

İnşaat 937,042 6,483,105 15 

Ticaret 3,826,363 24,906,512 18 

Ulaştırma Ve Haberleşme 2,707,768 17,645,564 17 

Diğer 4,649,717 28.979,865 10 

Toplam GSYİH 20,936,424 124,583,458 - 

Kaynak DİE (2000-Cari Üretici Fiyatları) 

Ege Bölgesi, Türkiye genel bütçe gelirlerinin 1995-2001 döneminde % 10’luk kısmını 

gerçekleştirmiştir. Diğer taraftan yine ayni dönem için, Türkiye’deki banka kredileri 

ve mevduatında Ege Bölgesinin payı, sırasıyla, % 10 ve % 15’dir. Bu değişkenlere ait 

veriler aşağıdaki tabloda verilmiştir. 

3

Tablo 4.2 Ege Bölgesine Ait Bütçe, Kredi ve Mevduat Verileri (Milyon TL) 

Yıllar Genel Bütçe Gelirleri * Banka Kredileri * Banka Mevduatı * 

1995 162,347 4,103,477 6,691,553 

1996 324,680 4,733,864 8,026,022 

1997 679,108 5,810,158 8,381,082 

1998 1,241,045 5,431,990 8,918,928 

1999 1,878,066 4,499,368 11,623,978 

2000 3,071,641 4,799,565 10,148,816 

Kişi Başına - 536.9 1,135.4 

*Genel Bütçe Gelirleri cari; Banka Kredileri ve Mevduatı 2001 yılı fiyatlarıyla sunulmuştur. 

Ege Bölgesine yapılan kamu yatırımlarına ait tutarlar aşağıdaki şekilde verilmiştir. 

1990 ile 2001’e kadar süre içersinde 2 katrilyonun altına düşmemiştir. Bu seviyeye 

1994 ve 1995 yıllarında inmiştir. Tabi ki bunda 5 Nisan 1994’deki ekonomik 

kararların etkisi vardır. 1996’dan sonra bölge 3 ila 4 katrilyon arasında kamu 

yatırımı almaktadır. Devam etmekte olan kamu yatırımları ve durumları ayrı başlık 

altında incelenecektir. 

Şekil 4.2 Ege Bölgesine Yapılan Kamu Yatırım Harcamaları Tutarı (1990-2001) 

KAMU YATIRIM HARCAMALARI 

(2001 fiyatlarıyla ;Milyar TL) 

2001 

2000 

1999 

1998 

1997 

1996 

1995 

1994 

1993 

1992 

1991 

1990 

0 

2.000.000 

1.000.000 

4.000.000 

3.000.000 

6.000.000 

5.000.000 

8.000.000 

7.000.000 

Kaynak: DİE 

Ege Bölgesinde 1995-2001 döneminde 4856 adet teşvik belgeli yatırım yapılmıştır. Bu 

Türkiye’deki teşvik belgelerinin % 17’sine karşılık gelmektedir. Aynı dönemdeki 

yatırımların tutarı ise 2001 fiyatlarıyla 23,3 katrilyondur. Bu tutar ise Türkiye 

tutarının % 12’sine tekabül etmektedir. Yatırımlar 286.430 kişiye iş imkanı 

sağlayarak istihdama katkı sağlamıştır. Teşvik belgeli yatırımların istihdama 

sağladığı katkının % 16’sını Ege Bölgesi gerçekleştirmiştir. 

4

Tablo 4.3 Teşvik Belgeli Yatırımlar (2001 fiyatlarıyla Milyar TL.) 

Yıllar Belge Adedi Pay Yatırım Tutarı Pay İstihdam Pay 

1995 1,008 0.20 9,367,325 0.12 70,640 0.19 

1996 902 0.18 3,720,267 0.11 43,714 0.16 

1997 884 0.17 3,720,269 0.14 51,189 0.15 

1998 637 0.15 2,674,414 0.16 46,593 0.16 

1999 521 0.18 1,545,022 0.10 31,180 0.16 

2000 559 0.16 1,093,196 0.08 25,247 0.13 

2001 345 0.16 1,110,952 0.10 17,867 0.17 

Toplam 4,856 0.17 23,231,446 0.12 286,430 0.16 

Kaynak: Hazine Müsteşarlığı 

Ege Bölgesinin sanayii potansiyeli hakkındaki fikir veren 2002 yılına ait 100 büyük 

firma için bulgular, bölgenin sanayi odasının web-bülteninden yararlanılarak aşağıda 

aktarılmıştır: 

2002 yılında “Ege Bölgesinin En Büyük 100 Firmasının” üretimden satışları 12 

katrilyon 556 trilyon TL'dir. (8.4 Milyar Dolar) 100 büyük firmanın 97'si özel 

sektör, 3'ü kamu firmasıdır. Bu firmaların toplam üretimden satışlar ve cirosu 

içerisinde, kamu kesimi % 45'lik bir paya sahiptir. Ege’nin 100 büyük firmasının 23'ü 

gıda sektöründe yer almaktadır. Bunu takip eden kimya sektörü 10 firma ile ikinci, 

metal ana sektörü 9 firma ile üçüncü durumdadır. 

Üretimden satışlar itibariyle en yüksek değeri, 5 katrilyon 685 trilyon TL ile petrol 

sektörü gerçekleştirmiştir. Daha sonra gelen gıda sektörünün üretimden satışları 1 

katrilyon 387 trilyon TL, tütün sektörünün 1 katrilyon 92 trilyon TL, metal ana 

sektörünün 701 trilyon TL'dir. 

2002 yılında Ege'nin 100 büyük firmasının üretimden satışları reel olarak özel 

sektörde % 5, kamuda % 9 olmak üzere toplamda % 7 oranında gerilemiştir. 100 

büyük firmanın toplam cirosu ise % 14 azalmıştır. 

2002 yılında 100 büyük firmanın özellikle özel sektör firmalarının kendi üretimlerinin 

dışında yaptıkları ticari satışlarında güçlük çektikleri görülmektedir. Firmaların ticari 

satışları % 58 oranında gerilerken bu oran özel sektörde % 72, kamu kesiminde % 

20'dir. Bir önceki yıl yaşanan büyük ekonomik krizle birlikte firmaların ekonomik 

yapılarındaki bozulma hala çeşitli cephelerde birden kendini göstermeye devam 

etmektedir. Bölgemizdeki firmaların öz sermayelerinde büyük bir aşınma söz 

konusudur. 2002 yılında 100 büyük firmanın öz sermayesi % 17, net aktifleri % 

22 oranında gerilemiştir. Öz sermaye gerilemesi; özel sektörde % 13, kamu 

kesiminde % 23'ler seviyesindedir. Net aktif değerleri ise özel sektörde % 18, kamuda 

% 23 azalmıştır. 

Diğer yandan özel kesim firmalarının borçlanma oranı % 21 gerileme gösterse bile, 

100 büyük firmadaki özel sektör firmalarının toplam borcu üretimden satışlarının 

neredeyse tamamına karşılık gelmektedir. 2002 yılında özel kesimin borç düzeyi 

varlıklarının % 72'sine ulaşmıştır. Özel sektörün ödediği faizlerin oranı 2001 yılında 

5

% 72 artış göstermişti. 2002'de ise durum değişmemiş, özel sektör % 37 oranında 

artan bir faiz yüküyle boğuşmaya devam etmektedir. 

100 büyük firmanın 2002 yılındaki bilanço karları % 29 oranında azalırken, bilanço 

zararları % 81 gerileme göstermektedir. Ancak, bilanço zararlarında görülen gerileme 

geçen yıl yaşanan büyük zarar tablosundan kaynaklanmaktadır. 2000 yılı değerlerine 

göre bilanço zararı ancak % 25'ler seviyesinde bir gerileme göstermektedir. 2002 

yılında 100 büyük firma içerisinde 22 firma zarar bildirmiştir. 2002'de özel 

sektörde net kar 269 trilyon TL iken, kamu kesiminde 84 trilyon TL net kar vardır. 

100 büyük firmanın toplam bilanço karı 506 trilyon TL, bilanço zararı 153 trilyon 

TL'dir. 

2002 yılında 100 büyük firmanın "rant gelirleri" denilen yani repo ve faiz gelirlerini 

kapsayan faaliyet dışı gelirleri, geçen yıla göre % 25 oranında gerileyerek 803 trilyon 

TL olmuştur. Ancak, faaliyet dışı gelirlerin firmaların net karlılıkları içindeki payı % 

227'ye çıkmıştır. Bu durum 2002'de firmaların üretim faaliyetlerinden zarar ettiğini 

ve bu zararı da diğer gelirlerle düzeltmeye çalıştıklarını göstermektedir. 

2002 yılında Ege Bölgesinin 100 büyük firması 2 katrilyon 379 trilyon TL'lik net 

katma değer yaratmıştır. 100 büyük firmanın yarattığı net katma değer Türkiye Gayri 

Safi Milli Hasılası'nın % 0,9'unu oluşturmaktadır. 2002 yılında 100 büyük firmada 

yaratılan katma değerin % 54'ü faizlerden oluşurken, ücretlerin payı % 30, net karın 

payı % 15 ve kiranın payı da % 1 olmuştur. Sadece özel sektör olarak 

değerlendirildiğinde, faizlerin payı % 61'lere kadar çıkmaktadır. Kamu kesiminde ise, 

ücretlerin katma değer içinde % 65'lere ulaştığı görülmektedir. Bundan açıkça 

görülmektedir ki, özel sektörde yaratılan katma değer faizler tarafından, kamu 

kesiminde yaratılan katma değer de ücretler tarafından sömürülmektedir. 

2002 yılında da yüksek faiz hadleri, gelir ve gider kalemlerini büyük ölçüde 

etkilemeye ve firmaların karlılığını azaltmaya devam etmektedir. Firma karlılıklarının 

düşük seviyelerde olması, kaynak yaratamamaları, yarattıkları net katma değerin 

dağılımındaki dengelerin bozulmasında en büyük etkenlerden birini oluşturmaktadır. 

2002 yılında kamu kesiminde satış karlılığı sadece % 1,5’tir. Kamu kesimi öz 

sermayesinin % 7,3'ü, aktiflerinin 4,2'si oranında kar sağlamıştır. Özel sektörün satış 

karlılığı ise % 3,9'dur. Özel sektör ise öz sermayesinin % 13,4'ü, aktiflerinin % 3,8'i 

oranında kar sağlamıştır. 

2002 yılında 100 büyük firma 44.861 kişi istihdam etmiştir. 100 büyük firmanın 

istihdamı % 11 oranında azalmıştır. İstihdamdaki gerileme özel sektörden 

kaynaklanmaktadır. 2002 yılında istihdam özel sektörde % 13 gerilerken kamu 

sektöründe % 2 artmıştır. 100 büyük firmada en fazla istihdam barındıran 

sektör % 18 payla gıda sektörüdür. Bunu % 13 ile petrol ve % 10 payla giyim 

sektörleri izlemektedir. 

100 büyük firmanın 2002 yılındaki ihracatı 1 milyar 952 milyon, ithalatı 3 milyar 14 

milyon dolardır. 2002'de Ege'nin 100 büyük firması, Türkiye toplam ihracatının ve 

ithalatının % 6'sını sağlamıştır. Dolar bazında 100 büyük firmanın dolar bazında 

ihracatı % 15, ithalatı % 4 artmıştır. İhracatta en büyük payı % 21 ile TÜPRAŞ ve 

PETKİM'in olduğu petrol sektörü almaktadır. Onu % 14 ile metal ana, % 13 ile gıda 

6

sektörleri takip etmektedir. 100 büyük firma ithalatının % 60'ını yine TÜPRAŞ ve 

PETKİM gerçekleştirmiştir. 2002 yılında 100 büyük firma genelinde üretimin % 25'i 

ihraç edilmiştir. Giyim sektörü üretiminin % 85'ini, makine sektörü % 79'unu, deri 

ve metal ana sektörleri ise üretimlerinin % 66'sını ihraç etmiştir. 

Bankaların üreten kesime yeterli fonu aktaramadığı, dışarıdan gelen sermaye 

girişinin kısıtlı olduğu 2002 yılında, % 7,8'lik büyüme gerçekleştirilmesi önemli bir 

başarıdır. Ege Bölgesinin 2002 yılı büyük firma değerlendirmelerinde görüldüğü gibi 

tüm verilerde reel bir gerileme vardır. 

2002'de Ege Bölgesinde "Üretimden Satışları" 7 trilyon TL'nin üzerinde 263 firma 

tespit edilmiştir. Bu firmaların; 193’ü İzmir, 30'u Denizli, 17'si Manisa, 15'i Aydın, 

4'ü Muğla, 2'si Afyon, 1'i Kütahya, 1'i de Uşak illerinde yer almaktadır. 263 firmanın 

üretimden satışları tutarı 15 katrilyon 775 trilyon TL'dir. 

Bölge halkının ekonomik durumunun bir göstergesi olarak da verilen motorlu araç 

sayısını inceleyelim. Türkiye’deki araç sayısının % 18’i Ege Bölgesindedir. Diğer 

taraftan özel araç ayrımına göre, Türkiye’deki özel araç sayısının % 16,5’i Ege 

Bölgesindedir. Karşılaştırmada kullanılan 10.000 kişiye düşen araç sayısına 

baktığımızda ise bölgenin avantajlı olduğunu görmekteyiz. 10.000 kişiye düşen araç 

sayısında, Bölge, Türkiye ortalamasına nazaran özel araçta 1,34 kat ve motorlu kara 

taşıtı sayısında ise 1,37 kat daha fazla araca sahiptir. 

Tablo 4.4 Motorlu Kara Taşıtı ve Özel Otomobil Sayısı (2003) 

Taşıtlar Ege Bölgesi Türkiye 

Otomobil 766.439 4.630.729 

Minibüs 46.438 242.432 

Otobüs 21.504 120.874 

Kamyonet 161.659 897.929 

Kamyon 56.575 399.765 

Motosiklet 291.916 1.053.479 

Özel amaçlı taşıtlar 6.731 59.464 

Yol ve İş Makineleri 13.844 134.031 

TOPLAM 1.365.106 7.538.703 

10.000 Kişiye Düşen 

Özel Otomobil Sayısı 856 683 

Motorlu Kara Taşıtı Sayısı 1525 1111 

Kaynak: DİE 

Ege Bölgesi İlleri 

İzmir haricindeki Ege bölgesindeki illeri bütün halinde ele alacağız. İzmir bazlı olarak 

bölge illerini düşünürsek Manisa, Aydın ve Balıkesir sınır komşusu illerdir. Burada 

Balıkesir coğrafi olarak Marmara Bölgesinde yer alsa da İzmir ile yakın bağlantısı ve 

ekonomik ilişkiler nedeniyle bölge illeri içersinde varsayılmıştır. Bu üç ili iç kabuk 

iller olarak kabul etmekteyiz. Yakınlıklarına göre doğuda Uşak, Kütahya ve Afyon; 

7

güneyde ise Aydın, Deniz ve Muğla illeri İzmir’in etrafında bir dış kabuk olarak yer 

almaktadırlar. 

Bu illeri ürettikleri bakımından ele aldığımızda, bölgenin en güçlü ilinin İzmir’dir. 

Aşağıdaki tabloda da görüleceği gibi, 1999 yılında bölge GSYİH’nın ortalama % 

42,4’lük kısmı İzmir’de gerçekleşmiştir. 1986 yılında % 43,2 olan bu oran 0,8 puan 

azalmıştır. Manisa, Aydın ve Denizli hızla sanayileşmektedir. Manisa, Aydın ve Denizli 

GSYİH’daki bölge paylarını arttırmıştır. Diğer taraftan Muğla payını arttırmış ve 2,2 

puanlık bir artış yakalamıştır. Uşak’ın payı sabit kalmış olup, Kütahya’nın payında 

4,5 puanlık bir düşme söz konusudur. Bölgenin GSYİH’sı 1986-1999 döneminde yani 

14 yıllık süreç içersinde 3 kat artarak 11 milyar dolardan 30.2 milyar dolara 

çıkmıştır. 2001 verileri kriz sonrası olması nedeniyle karşılaştırmaya farklı bir boyut 

getirmektedir. 

Tablo 4.5 Ege Bölgesi İllerinin GSYİH Değerleri (Milyon $) ve Bölge İçindeki 

Payları (%) 

İller 1986 1999 2001 

GSYİH Bölge Payı GSYİH Bölge Payı GSYİH Bölge Payı 

İzmir 4.754 43,2 12.776 42,4 10.715 44 

Manisa 1.361 12,4 3.872 12,8 3.017 12,3 

Balıkesir 998 9,1 2.706 9,0 2.104 8,6 

Muğla 702 6,4 2.588 8,6 2.337 8,9 

Aydın 853 7,7 2.505 8,3 1.876 7,7 

Denizli 796 7,2 2.291 7,6 1.755 7,2 

Afyon 486 4,4 1.419 4,7 1.000 4,1 

Kütahya 820 7,4 1.353 4,5 1.158 4,7 

Uşak 241 2,2 639 2,1 451 1,8 

Ege 11.011 100,0 30.149 100 24.413 100 

Türkiye 58.493 181.171 142.856 

Kaynak: DİE-il ve bölge istatistiklerinin ilgili yayınlardan faydalanarak düzenlenmiştir. 

Ege Bölgesindeki illerin kişi başına GSYİH değerleri aşağıdaki tabloda verilmiştir. Bu 

tabloda 1986 ile 1998-2001 dönemine ait veriler sunulmaktadır. Özellik 1998-2001 

dönemi verilerinin verilmesindeki amaç ekonomik krizlerin iller üzerindeki etkilerinin 

net bir biçimde görülmesini sağlamaktır. Bölgenin kişi başına ortalama GSYİH’sı 

1986 yılında 1.398 dolardır. 1998 yılında 3.222 dolara kadar çıkmış, ancak krizlerin 

etkisiyle 2001 yılında 2.182 dolara düşmüştür. Bu da ülke ekonomisindeki 

gerilemenin, bölge ekonomisi üzerindeki etkisinin iyi bir göstergesidir. Dikkat çekici 

bir nokta kriz dönemlerinde Muğla’nın değerinin İzmir’in üzerine çıkmış olması 

yada ona yakın miktarlarda seyretmesidir. Bu durumda bize turizm potansiyeli olan 

illerin, bu imkanı değerlendirdiklerindeki kazancı göstermektedir. 

8

Tablo 4.6 Ege Bölgesinde İllerinin Kişi Başına GSYİH Değerleri($) 

İLLER 

GSYİH 

1986 1998 1999 2000 2001 

İzmir 1,991 4.349 4.019 4.302 3.215 

Muğla 1,272 4.707 3.976 4253 3.308 

Manisa 1,083 3.778 3.136 3292 2.459 

Denizli 1,403 3.069 2.787 2807 2.133 

Aydın 1,124 3.318 2.762 2932 2.017 

Balıkesir 1,165 3.137 2.623 2819 2.005 

Kütahya 723 2.395 2.091 2256 1.805 

Uşak 1,352 2.286 2.045 2047 1.436 

Afyon 876 1.960 1.772 1747 1.263 

Ege Bölgesi 1,398 3.222 2.801 2.937 2.182 

Kaynak: DİE-il ve bölge istatistiklerinin ilgili yayınlardan faydalanarak düzenlenmiştir. 

Kişi başına GSYİH aynı zamanda nüfus hareketlerini açıklayan bir değişken 

olmaktadır. Bölge illerinin göç oranlarına baktığımızda GSYİH’ları ile bağlantı 

olduğunu görmekteyiz. Zira yüksek kişi başına GSYİH sahip illerin göç oranları pozitif 

ve yüksek olmaktadır. Diğer taraftan düşük kişi başına GSYİH değerine sahip illerin 

göç oranları negatif ve yüksek olmaktadır. Özellikle Kütahya ve Afyon illeri göç 

veren iller konumundadır. Her iki ilin 1986 KBGSYİH değeri 1.000 doların 

altındadır. Uşak’ta harekete geçen sanayi 90’lı yıllardan itibaren göç alan il haline 

getirmiştir. KBGSYİH değeri Kütahya’dan düşük olmasına rağmen coğrafi konum ve 

yeşeren sanayisi bu ilin çekiciliğini arttırmıştır. 

Sanayi merkezleri haline gelen İzmir, Manisa, Denizli ve gelişmekte olan sanayiye 

sahip Aydın illerinin cazibe merkezi oldukları göç oranlarından belli olmaktadır. İzmir 

en yüksek göç oranı değerine sahiptir. Tarımın göç oranlarını arttırmakta tek başına 

etkisi azdır. Tarım faktörü mevsimlik işçi hareketlerine neden olmaktadır. Ancak 

sanayinin yörede filizlenmesi göç oranını negatiften pozitife çevirmektedir ki, bu 

durumu Denizli ve Uşak’ın göç oranları değerlerinden izleyebiliriz. Ayrıca turizmin 

etkisini de Muğla’nın değerlerinde rahatlıkla görebiliriz. 

Tablo 4.7 Ege Bölgesi İllerinin Göç Oranları 

İller 1980 Yılı Göç Oranı 1985 Yılı Göç Oranı 1990 Yılı Göç Oranı 

İzmir 71.41 38.97 61.79 

Muğla 4.39 6.93 32.35 

Manisa 11.17 6.88 20.43 

Denizli -5.83 3.50 15.26 

Aydın 16.82 13.93 26.69 

Balıkesir -7.85 3.93 5.40 

Kütahya 1.13 0.08 -8.75 

Afyon -25.53 -27.07 -38.44 

Uşak -4.98 -12.04 2.13 

Kaynak: DİE’nin Göç istatistiklerinden düzenlenmiştir. 

9

Aşağıdaki tabloda bölge illerine ait dış ticaret verileri sunulmuştur. İzmir ili 

bölgenin dış ticaret üssüdür. Hava ve deniz ulaşımı ilin tartışmasız üstünlüğünü 

ortaya koymaktadır. Hem ithalat hem de ihracat verilerinde ortalama olarak bölgenin 

dış ticaretinin % 90’ınını İzmir tek başına karşılamaktadır. Türkiye içersinde ilin payı 

ihracatta % 18 iken ithalatta % 13’ler civarında seyretmektedir. Kütahya ve Aydın’ın 

payı gözükmezken bölgenin kalan dış ticaret payını diğer iller paylaşmaktadır. Ancak 

bölge illeri dış ticaretini İzmir ili üzerinden gerçekleştirdikleri için, burada iller 

bazındaki bir yorum hatalı karar vermeye götürebilir. Bu nedenle İzmir’i bölgenin dış 

ticaret merkezi olarak kabul edilmesi ve İzmir ile bölgenin dış ticaret yorumlarında 

özdeşleştirmenin daha doğru olacağı kanaatindeyiz. 

Tablo 4.8 İller Bazında 2000 ve 2001 Yılları İçin Dış Ticaret Değerleri 

2000 Yılı 2001 Yılı 2002 Yılı 

İller 

İhracatı 

İthalatı 

İhracatı 

İthalatı 

İhracatı 

İthalatı 

Milyon($) 

Milyon($) 

Milyon($) 

Milyon($) 

Milyon($) 

Milyon($) 

İZMİR 5.100 7.187 5.864 5.144 7.119 6.090 

Ege Böl.deki payı 88,84 93,43 91,62 92,15 93,40 91,1 

Türkiye’deki Payı 18,36 13,19 18,80 12,42 20,30 12,0 

DENİZLİ 295 40 247 36 258 64 



BALIKESİR 244 259 239 162 130 181 



MANİSA 53 185 23 222 53 324 



MUĞLA 36 6 17 6 41 10 



AFYON 6 7 5 1 10 1 



UŞAK 6 7 5 11 8 13 



EGE BÖLGESİ 5.741 7.693 6.400 5.582 7.618 6.682 

Ege Böl.nin Payı 20,67 14,11 20,52 13,48 21,7 13,1 

TÜRKİYE 27.775 54.502 31.186 41.399 35.107 51.007 

10

Bölgede Türkiye’nin en büyük 500 firması arasına 73 firma girmiştir ki, bu değer 

Türkiye genelinde yaklaşık toplam firmaların altıda birine karşılık gelmektedir. Ege 

Bölgesi içinde ağırlık İzmir ilindedir. 73 firmanın % 66’sı İzmir’de iken, % 34’ü diğer 

illere dağılmaktadır. İkinci sırada ise Denizli ili vardır. Tekstile dayalı sanayinin 

geliştiği Denizli ili son iki yılda Ege Bölgesi içinde ilk 500’e giren firmalar arasında 

payını arttırabilen iki ilden biridir. Geçmiş yıllara ilişkin değerlere bakıldığında 

İzmir’in ilk 500’e giren firma sayısının 2000 yılında 64 iken, bu değerin 2001 yılında 

59’a, 2002 yılında ise 48’e düştüğü görülmektedir. Benzer bir düşüş Manisa ve 

Balıkesir illeri için de sözkonusudur. Ege Bölgesinin Türkiye içindeki payı ise 2000 

yılında %97 iken 2002 yılında %73’e düşmüştür. Muğla, Uşak ve Afyon’da ilk 500 

arasına girebilecek firma bulunmamaktadır. 

Tablo 4.9 Türkiye’nin İlk 500 Firması İçinde, Ege Bölgesi İllerinde Bulunan 

Firma Sayısı ve Dağılımı 

İller Firma Sayısı Firma Oranı (%) Ağırlıkta Olan Sektör 

İzmir 48 9,6 

Gıda, kimya-plastik, toprak, 

ağaç-orman, otomotiv 

Manisa 6 1,2 Elektrik-elektronik 

Balıkesir 5 1 Gıda 

Denizli 10 2 Tekstil 

Kütahya 3 0,6 Toprak 

Aydın 1 0,2 Tekstil 

Afton - - - 

Muğla - - - 

Uşak - - - 

EGE BÖLGESİ 73 14,6 

TÜRKİYE 500 100 

Kaynak: Capital Dergisi, Ağustos Ayı Özel Sayısı, 2003 

İzmir İli 

Ege Bölgesinin ekonomik yapısını tanımladıktan sonra İzmir ilinin ekonomik 

potansiyeline odaklanabiliriz. İzmir ili ekonomik yapısı açısından Türkiye’nin lider 

illeri arasında olduğunu belirtmiştik. İzmir, İstanbul'dan sonra sanayinin en yoğun 

olduğu il olduğundan, gelişmiş bir sanayi şehridir. Bu kararımızın gerekçesini, 

Türkiye GSYİH’nın ortalama % 8’lik kısmını üretmesinden görmekteyiz. Türkiye ve 

İzmir GSYİH değerlerinin 1980-2001 yılları seyri Şekil 4.3’de gösterilmiştir. 

11

Şekil 4.3 Gayri Safi Milli Hasılanın Türkiye ve İzmir için Yıllara Göre Dağılımı 

Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (1987 Bazlı Alıcı Fiyatlarıyla) 

120.000 

100.000 

80.000 

60.000 

40.000 

20.000 

0 

1980 

1981 

1982 

1983 

1984 

1985 

1986 

1987 

1988 

1989 

1990 

1991 

1992 

1993 

1994 

1995 

1996 

1997 

1998 

1999 

2000 

2001 

10.000 

8.000 

6.000 

4.000 

2.000 

0 

Türkiye(milyar) 

İzmir(milyar) 

Kaynak :DİE 

İzmir’in üretimi 1980-2001 döneminde ülke ekonomisine benzer artış ve azalışlar 

göstermiştir. 1994, 1999 ve 2001 krizleri hem Türkiye hem de İzmir’in GSYİH 

seyrinde rahatlıkla görülmektedir. 80’li yıllarda artış eğiliminde olan GSYİH, 90’lı 

yıllarda iniş ve çıkışlı artış izlemiştir. Karşılaştırma aşağıdaki şekilden daha iyi 

gözlenmektedir. 

İzmir GSYİH artış hızlarında, dönem olarak değerlendirildiğinde, ülkenin biraz 

gerisindedir. İzmir 1982’de sıçrama yapmıştır. Ancak 1985’te küçülme yaşamıştır. 

1989 negatif büyüme gerçekleşmiştir. 1991’de ise hemen hemen ekonomi durağan 

kalmıştır. 1994 ve 2001 krizlerinde daha az etkilenmiştir. 1994’de İzmir ekonomisi, 

ülkeye nazaran 3,56 puan ve 2001’de ise 0,35 puan daha az daralma göstermiştir. 

Hatta 2001’deki daralmanın ülke ekonomisi ile eşit olduğunu da kabul edebiliriz. 

Diğer taraftan 1999 krizinden daha fazla etkilendiğini yani daralma, ülkeye göre 1,27 

puan daha fazla gerçekleşmiştir. 

Şekil 4.4 Türkiye ve İzmir’in GSYİH’nın Yıllara Göre Artış Hızı 

GSYİH Artış Hızları 

16,0 

14,0 

12,0 

10,0 

8,0 

6,0 

4,0 

2,0 

0,0 

-2,0 

-4,0 

-6,0 

-8,0 

1981 

1982 

1983 

1984 

1985 

1986 

1987 

1988 

1989 

1990 

1991 

1992 

1993 

1994 

1995 

1996 

1997 

1998 

1999 

2000 

2001 

Türkiye 

İzmir 

12

İzmir, sanayi faaliyet kolundaki Türkiye GSYİH’nın % 29.5’lik kısmını 

üretmektedir. Ticarette ise % 22.9’luk kısmını, tarımda ise % 7.5’lik kısmını 

üretmektedir. Bu oranlar İzmir’in sanayi, ticaret ve tarımdaki gücünü göstermektedir. 

Diğer taraftan tarımda ise, kuru incir, zeytin ve kuru üzüm gibi ürünler İzmir’in 

tarım GSYİH’daki önemini arttırmaktadır. Özellikle kuru incir ürününde Dünya’nın 

lider şehri olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz. Ancak mali kurumlar bazındaki % 

2,5’lik oran, İzmir’in bu faaliyet kolunda ciddi planlar yapması gerektiğini 

göstermektedir. Yani sanayi ve ticaretteki başarıyı, bu faaliyet koluyla güçlendirip 

ekonomik alanda daha sağlam zemine oturmalıdır. 

Tablo 4.10 İzmir İlinin İktisadi Faaliyet Kollarına Göre GSYİH’nın, Ege Bölgesi 

ve Türkiye’deki Yeri (2000-Sabit Üretici Fiyatları)* 

İktisadi Faaliyet Kolları 

İZMİR 

GSYİH’sı İçindeki 

Payı (%) 

EGE BÖLGESİ 


Payı (%) 

TÜRKİYE 


Payı (%) 

Tarım 7.5 17.0 13.4 

Sanayi 29.5 27.0 28.4 

İnşaat 3.7 4.1 5.0 

Ticaret 22.9 22.6 22.4 

Ulaştırma ve Haberleşme 13.2 12.0 13.2 

Diğer 23,2 17,3 17,6 

Kaynak: DİE verilerine dayanarak hesaplanmıştır.İzafi Banka hesapları dahil değildir. 

13

5. STRATEJİ PLANININ ALT YÖRELERİNİN TANIMLANMASI 

İzmir şehrinin bölgesel ve yerel ölçekte olan ilişki süreçlerini belirlemenin iki yönden 

ele alınacağı bilinmektedir. Bunlardan birincisi sektörel açıdan konulara yaklaşmak 

diğeri ise alt yöreler belirleyerek şehrin ve bölgesinin strateji yapısını incelemektir. 

Burada seçilmiş olan strateji yörelerinin belirlenmesi genel anlamda ve coğrafi olarak 

dört yöne yayılan şehrin dört aksiyel gelişme göstermesi üzerinedir. Bunlardan birinci 

aks olan ve kuzey aksı olarak nitelenen kesimde İzmir Büyükşehir bütünü ilçeleri 

arasında Dikili-Bergama-Kınık kendine özgü bir bölge, bunu takiben Aliağa-Foça- 

Menemen ise kuzeydeki ikinci strateji alt yöresi olmaktadır. Burada sözü geçen üç 

yerleşmenin her biri özelde farklı stratejilere sahip olsalar da coğrafi açıdan 

değerlendirildiğinde bir alt yöre oluşturmaktadırlar. 

İzmir’in doğu aksına yöneldiğimiz zaman Büyükşehir ilçesi olan Bornova dışında 

burada Kemalpaşa’yı kendine özgü bölgesini oluşturmuş bir yerleşme olarak 

görmekteyiz. İzmir’in güney aksı olarak bildiğimiz Menderes-Torbalı-Selçuk 

yerleşmeleri farklı bir bütünlük içinde bir alt yöre oluşturmaktadırlar. Her ne kadar 

Selçuk farklı bir statü gösterse de yayılmanın lineer yapısı bu üç yerleşmeyi özelde 

ayrı, genelde birlikte tutmaktadır. Güney Aksı ikinci grubu Bayındır-Tire-Ödemiş- 

Beydağ-Kiraz ilçelerinden oluşmaktadır. İzmir’den uzaklaştıkça sosyo-ekonomik 

potansiyelleri düşen bu yerleşmeler güney aksın bir diğer strateji alt yöresini 

oluşturmaktadır. Nihayet İzmir’in batı aksında Çeşme-Karaburun coğrafi sınırlarla 

belirlenmiş bir alanda bulunurken aynı yöredeki Seferihisar-Urla yerleşmeleri ise 

daha farklı bir stratejik yapı göstermektedirler. Bölgenin mekansal coğrafyası içinde 

kısıtlamaların yön verdiği bu yerleşme dokusu İzmir merkezinin mevcut dinamikleri 

ve eğilimleri ile yönlenmekte olduğu kadar bunun tersi de geçerlidir. 

Bu durumdaki İzmir Büyükşehir Bütünü bölgesel ve ülkesel ölçekte bir merkezi 

şehir veya politik bir merkez olma geleneğini uzun yıllardır 

sağlayamamaktadır. Küreselleşme sürecindeki gelişim trendlerine bağlı olarak 

İzmir’in bir dünya veya daha mahalli ölçekte bir Akdeniz şehri olması için düzeyinin 

arttırılması gerekmektedir. İzmir’in çevresel gelişmesi, jeomorfolojik yapısı ile 

sınırlandırılmış ve bu doğal yapı her zaman bir referans olmuştur. Bu yönden 

baktığımızda İzmir çevresindeki yerleşmelerin sanayileşmesi veya şehirleşmesinin 

birikim modelinin temel elemanı tarıma dayalı görülmektedir. 

1

Şekil 5.1 Öngörülen Strateji Alt Yöreleri 

[A] İzmir Büyükşehir Bütünü Alt Yöresi-Alt Yöre Odağı: İzmir Büyükşehir Belediyesi 

[B] Bakırçay Alt Yöresi - Alt Yöre Odağı: Bergama 

[C] Gediz Alt Yöresi - Alt Yöre Odağı: Aliağa 

[D] Gediz –Nif Alt Yöresi - Alt Yöre Odağı: Kemalpaşa 

[E1] K. Menderes Kıyı Kesimi Alt Yöresi - Alt Yöre Odağı: Torbalı 

[E2] K. Menderes Kara Kesimi Alt Yöresi - Alt Yöre Odağı: Tire 

[F1] Yarımada Çeşme Kesimi Alt Yöresi - Alt Yöre Odağı: Çeşme 

[F2] Yarımada Urla Kesimi Alt Yöresi - Alt Yöre Odağı: Urla 

2

Bölgesel kapitalin tarıma dayalı geleneksel yapısı bölgedeki imalat ve sanayi 

yatırımlarının özel sektör ağırlıklı gelişmesine sebep olmaktadır. Bölge kapitalinin 

özellikle tarıma dayalı imalat sektörüne dayanması gelecekteki gelişim için ip uçları 

verir durumdadır. Bu nedenle özellikle imalat sanayiinin strateji alt yörelerine 

dağılmış olması çalışmanın boyutlarını sektörel olmaktan ziyade bölgesel yöne 

çekmiştir. 

Tarihsel ve doğal açıdan harcanamayacak kaynaklara sahip olan İzmir yöresi bir 

taraftan kıyı ile sınırlanınca şehirleşme sürecindeki ivmeleri yığılmalar yolu ile belirli 

eşiklerde toplamıştır. Özellikle kıyı yerleşmeleri geleceğin strateji yapılarında önemli 

alanlar olarak görülmekte iken zaman içinde özellikle inşaat sektörünün ivme 

kaybetmesi sonucunda beklenen gelişimlerini sağlayamamışlardır. Bunun göreceli 

olarak turizm sektörüne etki ettiği de söylenebilmektedir. 

Özellikle son on yılda İzmir’in şehirsel nüfus artışı ‰ 2,45 iken en gelişmiş kıyı şehri 

olan Çeşme’de gelişim ‰ 2, Dikili’de ‰ 2,2, Foça’da % 1,9 olmuştur. Bu sistem 

içinde kıyı dışı yerleşmelerin yoğunlaştığı yazlık nitelikli evler yerine süreklilik arz 

eden konutların yoğunlaştığı kıyı beldeleri olan Urla’da yıllık nüfus artış hızı ‰ 3,54 

Seferihisar’da ise ‰ 4,9 olmuştur. Bu son değer İzmir’in kıyı ilçelerinde karşılaşılan 

en yüksek artış hızıdır. 

İzmir merkez şehri, coğrafyasının kendine sağladığı eşikler doğrultusunda artık 

etrafına yayılarak büyüme imkanının kısıtlandığı mekanlara erişmiştir. 

Dolayısıyla, İzmir coğrafi olarak aşamayacağı eşiklerle kuşatılmış durumdadır. Bu 

durumda şehir yoğunlaşmış mekanlarını en rantabl şekilde kullanma amacına 

yönelik olarak ister istemez dikeydeki büyümeye imkan tanıyan yoğunluk alanları 

yaratmaya gitmektedir. Bu yol şehirleşmenin mekan kullanımını telafi stratejisinin 

bir çözümü gibi görünmektedir ve bir ölçüde şehrin fiziki kimlik yaratma çabası içine 

girdiğinin göstergesidir. 

Şehrin yatayda yayılması belirli koridorlarla sağlanma durumundadır. Söz 

konusu koridorlarsa merkez şehirden ayrıldıkça strateji alt yörelerinin bulunduğu 

çanaklara erişirler. Konuya bu açıdan baktığımız zaman şehri dışarıya taşıyan 

koridor stratejilerinin bölge ölçeğindeki eğilimlerini etkileme yönü, bölge dinamikleri 

ve dinamiklerin yönleri ile ilk aşamada alt yöre ölçeğinde çözümü bulur. Merkez 

şehrin iş bölümü şemasında şehirden dört yöne uzayan sözünü ettiğimiz akslar 

itibari ile ortaya çıkan genel farklılaşmada kuzey aksı bütün olarak heterojen yapısı 

ve fonksiyonları ile merkez şehrin gelişme süreçlerinde aldığı kararlara uyumlu bir 

gelişim trendi göstermektedir. 

Geçtiğimiz dönemlerin strateji planları, hedeflerini tam olarak yakalayamamış da 

olsa, kriz dönemlerinin etkileri ortadan kaldırıldığında yöre gelişmesi ile İzmir 

etkileşim trendi arasında uyum bulunmaktadır. Zira geç de olsa makro yatırımlar 

hedeflerine erişmiş görülmektedir. Bu nedenle İzmir’in kuzey aksı ana şehirle uyum 

sağlayan ve onu destekleyen bir ekonomik yapı göstermiştir. Doğu aksı ise sanayi 

potansiyelinin yanında tarım potansiyeli ile ön plana çıkarken strateji açısından 

sanayi sektörü tarım üzerine basmış ve tarımsal potansiyellerde göreceli bir azalma 

söz konusu olmuştur. 

3

Güney-güneydoğu aksı olarak tanımladığımız alanlarda tarım potansiyelinin gelişimi 

devam etmiş, bu alanlar strateji açısından son on yılda özellikle organize olma 

eğilimi gösteren sanayi alanları ile tanışmıştır. Buna karşın organize olmada 

oldukça geç kalınmış olması ve sanayiinin genel potansiyelinin organize alanlar 

dışına kayması organize sanayi bölgeleri oluşturulmasında bir handikap gibi 

görülmektedir. İlerde görüleceği üzere bu alanlara gereğinden fazla organize sanayi 

bölgesi planlamak enflasyonist bir yaklaşım olarak görülmektedir. 

İzmir’in batı aksı bu bağlamda planlandığı üzere turizm ve konut yatırımları 

açısından gelişimini sürdürmüş ancak son 10 yıl içinde özellikle daha önceden 

yapılan konut üretiminin talep fazlalığı neticesinde gerektiği randımanı verememiştir. 

Buna rağmen merkez şehir için dengeleyici bir strateji alan olmuştur. 

5.1 [ A ] İzmir Büyükşehir Bütünü Strateji Alt Yöresi 

2000 yılı sayımlarına göre 2.732.669 olan nüfusu ile Ülkenin üçüncü büyük şehri 

olan İzmir, yüklendiği liman, sanayi ve diğer işlevleriyle ekonomik etkinlik açısından 

İstanbul’dan sonra ikinci sırayı almaktadır ve Ege Bölgesi içinde önemli bir 

hinterlanda sahiptir. İzmir’in uzun yıllardan bu yana önemini yitirmeden Ülkenin en 

önemli şehirlerinden biri olması uygun doğal koşullar yanında, coğrafi açıdan da 

çevresine oranla üstün bir konumda olmasından kaynaklanmaktadır. 

İzmir, günümüzde bulunduğu körfezi çevreleyen Çiğli, Karşıyaka, Konak, Bornova, 

Buca, Gaziemir, Balçova, Narlıdere ve Güzelbahçe ilçelerinden oluşmaktadır. Bu 

yerleşmelerin kapladığı alanların büyük bir kısmı alüvyal topraklar üzerinde 

gelişmişlerdir. Yayılınan bu alan da bir grup tepelik alanlarla kuşatılmış durumdadır. 

Bu engebeler arasındaysa yer alan ve geçit veren bir dizi alçak eşik de şehri arka 

plandaki alanlara bağlayan ulaşım akslarının bulunduğu kesimleri oluşturmaktadır. 

Tabiatıyla gelişim sürecinde bu eşikler boyunca gelişen yerleşmeler şehrin düzensiz 

büyümesine de sebep olmuşlardır. Yukarıda belirtildiği üzere doğuda, Bornova’yı 

takip eden eşik Kemalpaşa’ya, kuzeyde, Çiğliyi takiben Menemen’e ve Aliağa’ya, 

güneyde, Gaziemir üzerinden Menderes ve Torbalı bölgesine açılım olmuştur. Batı 

aksı da, Balçova, Narlıdere ve Güzelbahçe üzerinden dar bir kıyı bandı boyunca Urla 

ve Seferihisar bölgelerine erişim sağlamıştır. 

Söz konusu bu ulaşım akslarının geldiği alansa; Büyükşehir Bütünü olarak 

anılmaktadır. Bu alanda, merkez olarak Konak bölgesi görülmekte, bunun yanında, 

kuzeyde Karşıyaka, Çiğli, doğuda Bornova, güneyde, Buca ve Gaziemir 

bulunmaktadır. Batıya doğru ise Balçova, Narlıdere ve Güzelbahçe yerleşmeleri yer 

almaktadır. 

Büyükşehir Bütününde yer alan konutların % 58,2’si imarlı ve düzenli 

alanlarda bulunurken, geri kalan nüfus ya imar affını görmüş ya da bu aftan sonra 

yapılmış kaçak yapılarda yaşamaktadır. Bu oran özellikle Karşıyaka ve Çiğli’de % 

48,9 gibi ihmal edilemeyecek büyük bir orandadır. Altındağ, Çamdibi gibi alanları 

barındıran Bornova’da ise aynı oran % 36,4 oranındadır. 

Büyükşehir Bütününün merkezi olarak kabul edilen Konak İlçesinde nüfus 

yoğunluğu en fazla olan alanlar genelde üç ayrı bölgede ortaya çıkmaktadır. 

4

Bunlardan birincisi Eşrefpaşa ve Çankaya ve bu alanları birleştiren İkiçeşmelik 

Caddesi etrafında yer alan kesimlerdir. Buralarda hektar başına ortalama 1.000- 

1.300 kişi düşmektedir. Bu alanlara Eşrefpaşa’nın uzantısı olarak Hatay ve Üçyol 

semtleri de girmektedir. İkinci yoğun alan ise Konak Meydanından Güzelyalı- 

Üçkuyular istikametine olan gelişmedir ki, bu alanlarda bir hektara ortalama 800- 

1.000 kişi düşmektedir. Alsancak ve yakın çevresinde ise yoğunluğun en pik 

değerlere vardığı görülmektedir. Bu kesimlerde yoğunluk değerleri hektar başına 

1.700-1.900 arasındadır. 

Yoğun yerleşim alanlarının bulunduğu bu kesimler aynı zamanda işyerleri, 

rekreasyon alanları ve depolama gibi farklı işlevleri de barındıran heterojen bir kesimi 

oluşturmaktadır. Bu kesimlerdeki yoğunluklarda tabiatıyla yer yer düşmeler görülür. 

Nüfusun az yoğun olduğu alanlar topografyanın bozuk olduğu iş merkezleri 

çevreleridir. Perakende ticaretin yoğun olduğu Konak çevresinde gündüz ve gece 

nüfus yoğunlukları tezat göstermektedir. Bu alanlarda yerleşik nüfus yoğunluğu 80 

kişi/hektardır. Şehir sınırlarında bulunan ve kaçak yapılaşmanın yoğunlaştığı 

alanlardaysa yoğunluklarda düşmeler görülür ve bu sayı 20 kişi/hektar kadardır. 

Güney kesimde yer alan Karabağlar, Yeşilyurt ve giderek daha güneyde yer alan 

Uzundere’de ise yoğunluk 40 kişi/hektar sayısını vermektedir. Batı kesimde yer alan 

Balçova ve daha batısındaysa yoğunluk değerleri 29 kişi/hektara kadar inme 


İzmir şehrinin yaşam düzeyini belirleyen araştırmalar şehirde farklı sosyal sınıf ve 

grupların oldukça fazla olduğunu belirlemektedir. Bu aynı zamanda konut 

kullanım türlerinde ve öbekleşmelerde de etkin olmuş ve bu nedenle şehirsel alanda 

farklı yoğunluklar dağılmıştır. Bu durumda İzmir Büyükşehrinin dört yöne 

saçaklanmış strateji aksları incelendiğinde Batı Bölgesinde, Güzelyalı-Üçkuyular 

yörelerinin uzantısını oluşturulan kesimlerde, gelir, meslek ve eğitim düzeylerinde 

yoğun bir ilişki olduğu saptanmaktadır. Bu alanlar üst sınıf ve grupları da 

barındırmaktadır. Üst ve orta eğitim düzeyi bu alanların ağırlığını oluşturmaktadır. 

Kıyı kesimlerden içerilere doğru gidildikçe gelir, eğitim ve mesleki değerlerin orta 

düzeylere indiği görülür. Bu alanlarda farklı toplumsal düzeye sahip alan İnciraltı 

olarak görülür. Bir dönemlerin mesire yeri olup, sonraları çaptan düşmüş bu alan 

son on yıl içinde şehrin tekrar rekreasyon alanı olarak planlanmış ve bu işlevi 

başarıyla üstlenmiştir. Tarım alanlarının bulunduğu mandalina bahçelerini de içeren 

bu alanın doğal koruma altında olması, alanın rekreatif cazibesini artırmaktadır. Bu 

kesimlerin bir kısmının Balçova ve bir kısmının da Narlıdere Belediye hudutları 

içinde kalmasının sorunlarının giderilmesiyle alanda daha da bütünlük 

sağlanacaktır. 

Balçova ile Narlıdere ve Güzelbahçe yöreleri eğitim, gelir ve mesleki dağılım açısından 

benzerlikler göstermektedir. Narlıdere ve Güzelbahçe’de daha ziyade orta gelir düzeyi 

egemendir. Balçova ise son yıllarda orta gelir düzeyinden yukarılara doğru giden bir 

grafik çizmektedir. Yeni gelişim alanlarında görülen bu gelişme, alanın üst gelir 

gruplarınca tercih edilmesiyle sonuçlanmış ve bu durum yöreyi geliştirmiştir. Yeni 

gelişim trendinde, geniş boşluklara sahip olması ve de daha ziyade İzmir şehrinin batı 

aksında bulunan rekreatif yerleşmelerin ana aksı üzerinde bulunması, bu alanda 

5

alış-veriş kolaylığı sağlamış ve bu nedenle şehrin büyük süper market ve benzer 

alışveriş ve rekreasyon alanlarına ev sahipliği yapmıştır. 

Büyükşehrin güney kesiminde Eşrefpaşa’dan itibaren Konak Belediyesi sınırları 

içinde kalan Yeşilyurt, Gaziemir ile Buca strateji alt şehirsel yöreleri görülür. Bu 

bağlamda Eşrefpaşa-Yeşilyurt orta ve alt düzey toplumsal grupların yoğunlaştığı 

alandır. Eğitim düzeyleri orta seviyedeki bu grupların mesleki yapısıysa, genelde alt 

düzeydedir. Göreceli olarak Yeşilyurt’ta yapılan Devlet Hastanesi bu durumda etkin 

olmaya çalıştıysa da bunu sadece yakın çevresinde başarmış ve sadece bu kısıtlı 

yörede gelişme olmuştur. Geçmişinde Yeşilyurt’un gecekondulaşma ile ortaya çıkmış 

bir yöre olduğu bilindiğinden sonraki yıllarda da bu etkiden kurtulmakta 

zorlanmıştır. Yöreye bağlı kabul edeceğimiz güneyden bağlantılı Limontepe ve 

Uzundere ise alt gelir ve meslek gruplarının bulunduğu alanlardır. 

Gaziemir-Buca strateji alt grup yörelerinden Buca, oldukça karmaşık bir durum 

göstermektedir. Bununla beraber genel olarak orta gelir grubunun oturduğu 

alanların çoğunlukta olduğunu söyleyebiliriz. Meslek grupları açısındansa karmaşık 

bir durumdadır. Özellikle Gaziemir yöresinde gelişmiş bulunan küçük sanayi siteleri, 

Karabağlar’ın heterojen yapısı ve hatta Ege Serbest Bölgesinin bu aksta yer alması 

yöreyi son on yılda şehrin en kozmopolit alanı durumuna sokmuştur. Bununla 

beraber şehri güneye bağlayan ana arter üzerinde olmasına karşın perakende 

ticarette, batı aksının gösterdiği beceriyi gösterememiştir. Bu da yörenin genelde orta 

ve yer yer alt gelir düzeyinde bulunmasının nedeni olarak belirginleşmektedir. 

İzmir Büyükşehrinin göbeği olarak niteleyeceğimiz Konak en karmaşık ilişkilerin 

bulunduğu alandır. Yöredeki iş kollarının ve sektörlerin karmaşası ve de merkez 

gerisi fonksiyonların bu alanda yer alması farklı özellikte grupların ve de tabiatıyla 

kullanımların bu alanda yer bulmasına sebep olmuştur. Bu kesimin ana ve yön veren 

yöreleri; Basmane, İkiçeşmelik, Yenişehir ve Alsancak alanlarıdır. 

Basmane ve İkiçeşmelik perakende ticaret alanlarını kuşatan ve işyeri ile konut 

dokusunun ortaklaşa kullandığı bir kısımdır. Genellikle yörede alt meslek grupları 

yer alır ve orta gelir düzeyi buranın hakim unsurudur. Yenişehir kesimi ise orta 

düzeyde toplumsal ve gelir ölçütüne bağlı meslek gruplarının ve kısmen de alt 

düzeydeki grupların yoğunlaştığı bir bölgedir. Ancak, doğuya doğru gidildikçe şehrin 

ticari merkezinde yer alan toptan eşya satışı ve inşaat sektörüne yönelik iş 

gruplarının bu alana kaydırılmasıyla ticari açıdan yoğun bir ihtisaslaşmış merkezin 

buluşmasına sebep olmuştur. Bu strateji alt yörede yer alan Alsancak kesimi ise 

gerek gelir, gerek eğitim ve gerekse mesleki dağılımın en yüksek düzeyde yer aldığı 

bölgedir. Tabiatıyla limanın bu yörenin ucunda yer alması kısmi bir değişme ortaya 

çıkarmaktaysa da liman faaliyetinin dokusal kopukluk göstermesi yörenin yüksek 

düzeyini etkilememektedir. 

Kuzey kesimdeki strateji alt yöre genel anlamıyla Karşıyaka adıyla anılmaktadır. 

Kıyı ve kıyı gerisi olarak iki grup yerleşim alanından oluşmaktadır. Kıyıdan iç 

kesimlere doğru gidildikçe toplumsal ilişkilerde görülen gelir, eğitim ve meslek 

açısındaki üst düzey gruplaşma orta ve alt düzeye iner. 

6

Konak strateji alt yöresinin doğusunda, Gültepe, Çamdibi, Altındağ yerleşmeleri ve 

bunu takiben Bornova, Işıkkent ve Pınarbaşı adlarıyla anılan yöreler yayılmaktadır. 

Bunlar arasında Altındağ, Çamdibi yerleşmeleri alt düzey meslek gruplarının 

yoğunlaştığı gelir ve eğitim düzeyi orta seviye olan yerleşmelerdir. Gültepe ise, alt ve 

orta düzey meslek gruplarının homojen dağıldığı yerleşmedir. Pınarbaşı ve Işıkkent 

Bornova’nın kuzey kesimleri benzeri gelir, meslek ve eğitim kriterlerinde orta düzey 

ilişkilere sahiptirler. Bornova ise kendine özgü şehirleşmiş yapısıyla heterojen bir 

şehir yapısına sahiptir. Nüfus yoğunluğu olarak 350 kişi/ha ile Karşıyaka’nın kısmen 

üstündedir. Zira Karşıyaka nüfus yoğunluğu 330 kişi/hektardır. 

Pınarbaşı ve Işıkkent son on yıl içerisinde şehrin strateji yatırımlarını çekerek 

şehrin yayılma ve ekonomik alanlarından kaymalara sebep olmuşlardır. Pınarbaşı’nın 

sanayii gelişmesi, depolama alanlarıyla tempo düşüklüğü içinde yürürken, oto 

terminali ve kısmi çevre yolu bağlantıları yöreyi trafik açısından hareketlendirmiştir. 

İzmir’in organize olmayan büyük üretim üniteleri bu alanı bir sanayi yöresi 

konumuna sokmuştur. 

Bu dağılım düzeyinde merkezi iş alanı ve alt merkezler daha üstün hizmet vermek 

amacıyla bir gelişim içine girmişlerdir. Bu nedenle alt merkezler gerek hizmet alanları 

gerekse fonksiyonları açısından kendilerine göre kademeli bir yapı göstermektedirler. 

Bu nedenle İzmir Büyükşehir sınırları içinde bir merkez kademelenmesi ortaya 

çıkmıştır. Özellikle şehir çevresinde ve oluşturulan yeni yerleşmelerdeki ulaşım 

kolaylıkları, birbirleriyle rekabet eden yeni alt merkezlerin oluşmasına sebep 

olmuştur. 

Sonuçta şehir içi merkez kademelenmesinde beş ana grup ortaya çıkmıştır. 

Bunlardan birincisi ve merkezi iş alanı olarak halihazırda faaliyet gösteren kesim 

Konak-Alsancak yöresidir. İhtisaslaşmanın üst seviyeye çıktığı ancak sınırlı bir 

alanda yoğunlaştığı bu kesim en yüksek arazi değerlerine sahiptir. Söz konusu iş 

bölgesi, iş merkezleri kademelenmesinde de en üst sırayı almaktadır. Merkezi iş 

alanlarında bulunan yönetim, denetim ve eşgüdüm işlevlerinin yanı sıra ekonomide 

söz sahibi tüm işlevler en üst kademede burada yer alır. Baskın fonksiyon ise 

ticarettir. Karakteristik fonksiyonlarının başında yönetim ve yanında ofis kullanımları 

yer alır. Burası aynı zamanda şehrin merkezi yönetim alanıdır. Bu iş bölgesinde yer 

alan faaliyetler tabiatıyla şehrin etkisi altında kalan tüm bölgede diğer deyimiyle 

hinterlandında kontrol kurmaktadırlar. 

Merkezdeki bu kontrol işlevi ne derece güçlüyse denetimleri altındaki hinterlandı o 

derece genişlemektedir. Bu nedenle sınırlı bir topografyaya sahip olan söz konusu 

alan, zaman içinde çevreye doğru baskıcı bir yayılma göstermektedir. Ancak bu 

yayılmada özellikle çevresel ofis kullanımlarının talep üzerinde arzı ve bazı yönetsel 

fonksiyonların merkez alandan kayma eğilimi, ofis kullanımlarında arz fazlası 

yaratmıştır. Bu durum, merkez çeperlerinde özellikle Çankaya yöresinde talep 

fazlası ofis bürolarının doğmasına sebep olmuştur. 

Alt kademe merkezler Karşıyaka, Bornova ve Güzelyalı olarak sıralanmakta iken son 

beş yıllık dönem dikkate alındığında 2. derece alt merkez olan Balçova’nın gösterdiği 

gelişimle 1. kademe merkeze geçmesi, Güzelyalı’yı 2. merkez kademesine indirmiştir. 

7

Bilindiği üzere bu tür merkezler, perakendeci büyük mağazalar, mesleki bürolar, 

hizmet kuruluşları, finans kuruluşları şubeleri ve rekreatif fonksiyonların yanı sıra 

merkezi iş alanı kadar güçlü olmasa da bazı idari fonksiyonları barındırırlar. 

Söz konusu bu üç yöre İzmir merkez alanı ile rekabet içinde olup işlevsel paylaşıma 

gitmektedir. Bir alt kademe merkezler ise Güzelyalı, Buca ve Bornova olarak 

görülmekte olup, daha ziyade semt türü hizmet vermektedirler. İdari ve hizmet 

fonksiyonlarını barındıracak altyapıya sahip bulunmamaktadır ve bir ticaret-alışveriş 

merkezi konumundadırlar. Bahsini ettiğimiz bu alt merkezlere göre bir alt seviyede 

yer alan Narlıdere, Güzelbahçe, Altındağ ve Pınarbaşı mahalli ölçekte ve konut 

gruplarına hizmet veren bu ticari alanların ihtisaslaşması alt düzeyde olup ticari 

ilişkiler yürüme mesafesi içinde hizmet vermektedirlerf. 

En alt grupta ise merkez fonksiyonları olarak daha ziyade konutların alt katlarında ve 

köşe başında ticaret olarak tanımlanan merkez işlevleri görülmektedir ki; bunlar 

Yeşilyurt, Büyük Çiğli, Gültepe, Işıkkent ve Gaziemir olarak görülmektedir. Her 

ne kadar İzmir’in güney bağlantısı üzerinde yer alan Gaziemir, Balçova benzeri 

heterojen ticari fonksiyonlara sahipse de bu fonksiyonların şehirsel yerleşme ile 

bütünleşmesi görülmemekte, bunlar birer transit hizmet birimleri olarak görev 

yapmaktadırlar. Noktasal çekicilik sahibidirler. 

Toplamda İzmir Büyükşehir bütününde yer alan ticaret sektörünün % 55’ini 

perakende ticaret, % 17’sini toptan ticaret, % 28’ini de hizmet sektöründe 

görmekteyiz. Ana merkezin bu dağılımının yanında, örneğin Buca’da ticaret 

sektörünün, % 68’ini perakende ticarette, % 8’ini toptan ticarette, % 24’ünü 

hizmetler sektöründe görmekteyiz. Bornova’da ise perakende ticaret, sektörün % 

50’sini işgal ederken, % 16’sını toptan, % 34’ünü ise hizmetler oluşturmaktadır. 

Karşıyaka yöresinde perakende ticaret % 68, toptan ticaret % 6 ve hizmetler % 24 

oranındadır. Bu dağılım esas alınarak 1/25.000 ölçekli İzmir Revizyon Nazım İmar 

Planı değerlerine göre İzmir Büyükşehrin içinde kişi başına düşen ticaret alanı 

metrekaresi 5,4’tür. Ancak reel durumda bunun hizmet dahil 2,4 olduğu 

görülmektedir. 

1989 yılında İzmir Büyükşehir bütünü için revize edilen 1/25.000 ölçekli Revizyon 

Nazım İmar Planı’nda 2010 yılı için İzmir nüfusu 4.400.000 olarak öngörülmüştür ve 

gelişmede kabul edilen ana akslar Kuzey ve Güney akslarıdır. Kuzeyde Menemen’e 

dayanan gelişme aksında 1 milyon kişinin yerleşeceği öngörülmüştür. Narlıdere- 

Güzelbahçe yöresinde yer alan tarım alanlarının konut stoku içine dahil edilmesi 

planda yer almıştır. Güney aksındaki Menderes yöresine doğru önemli gelişme 

alanlarının konumlanacağı varsayılmaktadır. Toplamda öneri konut alanları 2.542 

hektar olarak planlanmış ve 1.110.000 kişinin yaşayacağı varsayılmaktadır. Mevcut 

konut alanlarında ise yenileme ve revizyonlarla yerleşecek nüfus 1.630.000 kişidir. 

Bu plana göre İzmir Büyükşehir Bütünü içindeki brüt yoğunluk 280 kişi/ha olarak 

öngörülmüştür. 2000 yılına göre bu değer 180 kişi/ha civarındadır. Ancak 

Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Teknik Araştırma ve Uygulama Genel Müdürlüğü 

07.05.2003 tarihli yazısı ile söz konusu 1/25.000 ölçekli İzmir Büyükşehir bütünü 

Nazım İmar Planı ve daha sonra 1988 yılında yapılmış olan revizyonu geçersiz 

8

sayılmıştır. Bu nedenle şu anda şehrin bir Nazım İmar Planı bulunmamaktadır. Bu 

konunun İzmir Büyükşehir Belediyesi tarafından acilen ele alınarak şehrin yeni 

planına kavuşturulması gerekmektedir. 

5.2 [ B ] Bakırçay Strateji Alt Yöresi 

Belirttiğimiz bu gelişme seçeneklerinin irdelenmesinde ortaya çıkan strateji 

şemasındaki kararların mekansal dağılımını detaylı olarak görmek istersek İzmir’in 

kuzey-güney gelişim trendindeki lineer aksa, doğu-batı istikametinde saplanan bir 

gelişme aksı veya diğer tanımıyla strateji alt yöresi Dikili-Bergama-Kınık grubu 


Dikili-Bergama-Kınık Strateji Alt Yöresi aynı zamanda Bakırçay Havzasını da içine 

almaktadır. Alan Dikili’den denize açılırken, Bergama ve Kınık gelişim olarak farklı 

özellikler göstermektedirler. Zira Bergama bir tarımsal kontrol merkezi olarak görev 

yapmanın yanında turizm açısından hizmet sektörünün ağırlığını taşımaktadır. 

Ancak bu sektördeki başarısını konaklama açısından gösterememiş, sadece bir 

transit merkez hüviyetinde kalmıştır. Dikili kıyıya açılmasının potansiyelini 

kullanamamıştır. 

Bergama’nın bölgesel merkez olmasının diğer bir kanıtı, son on yıllık perspektifte, 

toplam nüfus artışının ‰ 4,92 olması olumsuz yönde etkiler görünse ise de, bu 

oranın düşüklüğü kırsal nüfusunu ‰ 7,96 bir azalma göstermesinde ortaya 

çıkmaktadır. Buna karşı Dikili kırsal açıdan daha yoğun bir nüfus artışına sahne 

olmaktadır. Bu hattın devamında yer alan Kınık, İzmir çevresindeki gelişmişlik düzeyi 

en düşük yerleşmelerden biri olarak görülmesinin kanıtını son nüfus sayımında 

göstermiştir. Nüfus projeksiyonlarına göre artış beklenmesine karşın, şehir nüfusu 

1990 yılında 17.167 iken 2000 yılında 13.136 olmuş ve bu da ‰ –26,76 oranında bir 

düşüşü vermiştir. Kınık nüfusu 1950 yılından bu yana ilk defa bir azalma 

göstermiştir. İzmir ilinde buna emsal sadece Beydağ’ı görebilmekteyiz. 

Bu durumda Dikili-Kınık, hattında batıya doğru bir nüfus kayması söz konusu 

olmaktadır. Kınık’ın gelişmişlik düzeyini arttırmak için potansiyel olarak görülen 

Kınık Organize Sanayi Bölgesi istenilen başarıyı elde edememiştir. Ayrıca Kınık 

sulaması tarımsal gelişimi desteklerken, tarımsal işgücünün mekanizasyonla beraber 

açığa çıkmasına neden olmuştur. Bergama’nın bu bölgede tarımsal ürünü kontrol 

etme merkezi çabaları olumlu olamadığı ve yöre İzmir kontrolü dışına coğrafi açıdan 

da çıktığı için zaman zaman Balıkesir etkisinde de kalabilmektedir. 

İzmir şehri merkez olarak, dış kuşakta kalan Dikili-Bergama-Kınık üçlüsü gerçek 

anlamda birincil dereceden olmasa da, İzmir ile irtibatlı ve gelişim trendlerinde şehre 

göreceli bağlı çalışan bir dış kabuk alanı oluşturmakta olup, İzmir şehrine oranla 

doğrudan etki alanı olarak kabul edilen 90 km yarı çaplı alanın dışında kalsa da bu 

çalışmada İzmir’den soyutlanamadığı için kapsam içine alınmıştır. Gayri safi 

harcamalarda ve işgücü potansiyellerinde İzmir’le birlikte hareket eden bir kuşak 

oluşturmaktadır. Bu kuşağın dışında İzmir etkisi azalmakta ve daha ziyade İstanbul 

etkisi kendini hissettirmektedir. Bu alt yörenin güney ucu Çandarlı’da son 

bulmaktadır. 

9

5.3 [ C ] Gediz Strateji Alt Yöresi 

Aliağa-Foça-Menemen strateji alt yöresi Yenişakran, Zeytindağ ve Çandarlı'yı kendi 

kuzeyinde bırakmaktadır, Çandarlı'da geliştirilmesi önerilen yeni liman dikkate 

alındığında, Aliağa’nın sanayii gelişimlerinin kuzeye doğru kayması, Zeytindağ 

yerleşmesine doğru ise Yenişakran ve Çandarlı’da olacağı gibi liman arkası destek 

unsurlarının yönelmesi olasıdır. Özellikle Çandarlı’nın yaklaşık 70.000 nüfusu 

barındıracak ikincil konutu içerecek planlama alanındaki mevcut konutların, ikincil 

sıfatından ayrılması söz konusu olacaktır. 

Rafinerinin kurulması ile ikincil konut alanı olma yolundaki gelişimini terk eden 

Aliağa, Petro-Kimya tesisleri ve haddehanelerle tam anlamıyla bir sanayi şehri 

görünümü alma eğiliminde ise de sanayilerin mevcut kalifiye işgücünü 

barındıramaması şehri bir karmaşa içinde bırakmaktadır. Ancak, yerleşmenin sahip 

olduğu nüfus yoğunluğu 209 kişi/km 2 görülmesine karşın şehirsel nüfus artış hızı 

‰ 38,85’dir. 

Aliağa yöresinde görülen bu hızlı nüfus artışının aynı tempoda devam ettiği 

düşünülecek olursa 2020 yılında 100.000’e erişmesi beklenebilir. I. Stratejik 

Plan Döneminde önerilmiş ve yapımı devam etmekte olan demiryolu şebekesi çift hat 

olarak elektrifikasyonu ile tamamlanmış ancak, günümüze değin kullanıma 

açılamamıştır. 

Yörenin etkin özellikleri dikkate alınacak olursa söz konusu elektrifikasyon hattının 

kullanımına bağlı olarak çevre değerleri ile barışık ve özellikle organize sanayiinin 

Aliağa da yer seçmesi uygundur. İzmir şehrinin gelecekteki dış dünyaya açılma 

kapılarından biri olarak düşünülen Çandarlı Limanının burada yapılması, İzmir ile 

bağlarını güçlendirecektir. Bu nedenle kara ve demir yolu açısından güçlü bağlantılar 

bu strateji alt yöresi için gerekmektedir. 

Bu kesim her ne kadar kendine yeterli bir alt yöre olduğunu kanıtlar durumda ise de, 

İzmir şehri ile güçlü bağlantılarının olmaması durumunda hizmet sektöründe 

teklemeler görülecektir. Bu bağlamda Aliağa’ya tek destek Menemen’den gelecektir. 

Her ne kadar İzmir Büyükşehir bütününe yapışmış görünse de Menemen ziraat, 

imalat ve hizmet sektörlerinde büyük pay sahibidir. Sahip olduğu serbest bölge, 

Menemen’in İzmir ile olan bağlantılarını daha da güçlendirmiş ve Menemen’e bir ivme 

vermiştir. Ayrıca Menemen’de kurulması planlanan Plastik Organize Sanayi Bölgesi 

yerleşmenin imalat konusunda da belirli ihtisaslaşmaya gittiğini kanıtlamaktadır. 

İDESBAŞ olarak bilinen Serbest Bölge tam kapasite çalıştığı takdirde, işgücü yanında 

13-15 bin kişilik bir hizmet sektörünü de besleyecektir. Diğer gelişim trendleri 

doğrultusunda Menemen’in kişisel hizmetler işgücü, Aliağa’nın üzerine çıkacaktır. Bu 

bağlamda Menemen’in 1990 yılında 29.006 olan şehir nüfusu 2000 yılında 46.079’a 

çıkmış bu da bize ‰ 46,27’lik oranla İzmir ili içinde en yüksek şehir nüfusu da 

artışlarından birini vermiştir. Son on yılda artan erkek nüfus da işgücü potansiyeli 

açısından dikkat çekicidir. Menemen nüfusunda geçmiş yıllardaki düşüşler daha 

ziyade 1985 yılında ziraat sektöründe çalışan nüfusun % 28 civarlarından % 9,8’e 

düşmesinden kaynaklanmış görülmektedir. Menemen’de bulunan Serbest Bölgenin 

10

ve diğer sanayii ve hizmet sektörünün değişmesinin sağlayacağı istihdam ile 

Menemen nüfus gelişim süreci hızlanacaktır. 

Menemen’in Aliağa bağlantısı dışında Emiralem üzerinden Muradiye ve Manisa ile 

bağlantısı bulunmaktadır. Topografik olarak dar bir koridor oluştursa da Manisa- 

İzmir, Manisa-Aliağa bağlantılarının bir kısmı bu strateji aksından yapılmaktadır. Bu 

yörenin önemli bir yük taşıma ekseni olabileceği düşünülmektedir. Potansiyel açıdan 

yeni gelişim alanlarının olmaması, bu kesimleri temel strateji alanlarından uzak 

tutabilmektir. Zira tarımsal potansiyeli kısıtlı olan bu alanın bir tarafta Manisa 

Organize Sanayi Bölgesi ve Muradiye’nin kontrolsüz gelişim alanları ile potansiyel 

sahibi Menemen arasına sıkışmış olması, alanı strateji açısından önemli bir duruma 

getirmektedir. 

Gediz strateji alt alanı olarak andığımız bu alt yörenin batısı, İzmir yakın çevresinin 

temel özellikler açısından bütünüyle korunması gereken bir yöresini belirlemektedir. 

Gediz deltası olarak tanınan bu alan, tarımsal verimliğinin olması, sulu tarıma 

imkan tanıması ve doğal ve kültürel özel değerlere sahip olunması açısından 

öncelikle korunması gereken bir alan olarak belirlenmektedir. Bu tarımsal 

bölgenin şehirleşmeye ivme vermeyecek tarzda yatırımları kapsaması gerekmektedir. 

Tarıma dayalı gelişme süresini muhafaza edecek yörenin göç alma oranının sıfır 

değerlerinde olması, buna karşın tedrici göç vermesi, yaklaşık 40.000 hektarlık bu 

delta alanının nüfusunun % 80’inin tarım sektöründe istihdam edildiği ve 50.000 

kişilik bir nüfusu istihdam edebileceği belirlenmiş olup, statik gelişme trendlerine 

bağlı bırakılması gerekli bir alandır. 

İzmir kuzey aksının bu değerlendirmesinde, Aliağa yerleşmesiyle Bergama arasında 

topografik olarak bir fiziki ayrım söz konusudur. Bu kesimde yerleşmelerin azlığı ve 

de yoğunluk düşüklüğü aynı zamanda tarım alanlarının da azlığının yarattığı 

kopukluk, ayrımın bir diğer sebebi olarak görülmektedir. Çandarlı Limanının 

yapılması zaman içinde bu alanların dolmasına sebep olacak ve Dikili-Bergama-Kınık 

üçlüsü bu kullanıma destek alan olarak görev yapacaktır. 

5.4 [ D ] Gediz-Nif Strateji Alt Yöresi 

İzmir’in doğu aksı olarak bilinen ve kısaca Nif Havzası adı ile andığımız strateji alt 

yöresinde, Kemalpaşa yerleşmesi en önemli birimi oluşturmaktadır. Yukarı Kızılca, 

Armutlu ve Ören gibi yerleşmelerle birlikte nitelikli bir tarımsal havza 

oluşturmaktadır. Ancak 1970'li yıllarda Kemalpaşa çevresindeki düzensiz 

sanayileşme tarım alanlarında büyük tahribata yol açmış daha sonraları bu alanların 

organize bir hale dönmesiyle stratejik bir karar alınmış ve tarım alanlarının 

tahribatı göreceli de olsa engellenmiştir. Nif çayı havzası adı ile andığımız bu alan 

yaklaşık 30.000 hektar büyüklüğündedir ve bütünüyle tarımsal aktiviteye yönelmiş 

veya yöneltilmesi gereken kırsal nitelikli yerleşmelerden oluşmaktadır. 

Bu kesimde yer alan Ulucak, alandaki düzensiz sanayileşmeden etkilenmiş ve temel 

yerleşme odaklarından biri olmuştur. Zira fiziksel mekan analizleri Ulucak’ın 

Kemalpaşa’ya oranla yerleşmeye daha uyumlu eşiklere sahip olduğunu 

göstermektedir. 1990 yılı toplam nüfusu 56.075 olan yörenin 2000 yılında 73.114’e 

çıktığı görülmektedir. Belirttiğimiz üzere kırsal karakterinin ağır basması kırsal 

11

nüfusun şehirsel nüfusa oranla yaklaşık iki kat oranında olduğunu göstermektedir. 

2000 yılı itibariyle Kemalpaşa’da 25.448 olan şehir nüfusuna karşın 47.666 kırsal 

nüfus bulunmaktadır. Buna rağmen kırsal nüfus artışı bir önceki sayım değerlerine 

göre ‰ 18,23 artarken şehir nüfusu ‰ 44,20 artmıştır. Bu da bize Nif Havzasının 

şehirleşme eğiliminin ağır bastığını göstermektedir. 

1960-1965 yıllarında nüfusta görülen duraklama, sanayileşme paralelinde, 1980- 

1990 yılları nüfus değişim sürecinde hızlı bir artışa sebep olmuştur. Toprağın yüksek 

taban suyu, kalifiye işçiye ve pazara yakınlığı, ulaşım olanaklarının ve enerji 

temininin kolay olması gibi faktörler sanayi sektörünün gelişimini hızlandırmıştır. 

Coğrafi açıdan batısında yer alan İzmir’e doğru yayılma imkanına sahip olmaması 

Gediz-Nif Havzasının doğuya kaymasına sebep olmuştur. 

Sonuçta, Bağyurdu tarımsal alanlarının aleyhine bir gelişme yaratılmıştır. Kemalpaşa 

Organize Sanayi Bölgesinin kurulması, strateji açısından olumlu bir girişim olarak 

kabul edilmektedir. Sonuçta kişisel kararlara bağlı ve genelde ara mal üreten 

sanayiler planlı bir gelişmeye girmişlerdir. Buna rağmen sözünü ettiğimiz taban 

suyunun yüksek olması ve bunun getirdiği cazibe, zamanla bilinçsiz kullanım 

sonrasında, suyun azalmasına ve Nif çayının kirlenmesine neden olmuştur. 

5.5 [ E1 ] K. Menderes Kıyı Kesimi Strateji Alt Yöresi 

İzmir’in güney aksı olarak kabul ettiğimiz kesimde iki ana alt grup bulunmaktadır. K. 

Menderes strateji alt yörelerinden, birinci stratejik alt grupta, Menderes-Torbalı- 

Selçuk lineer bir tarzda dizilmiştir. Lineer dizilmesine karşın, ikinci strateji alt yöresi 

olan Bayındır-Tire-Ödemiş-Beydağ-Kiraz, birinci strateji bölgesi tarafından kontrol 

altında tutulur görülmektedir. Bu durumda, ikinci strateji alt yörenin ana şehir 

İzmir'le olan irtibatı özellikle Torbalı tarafından filtre edilir durumdadır. K. Menderes 

Havzası olarak kabul edilen ve Torbalı’dan başlayarak doğuya doğru uzanan alanda, 

Tire ve Gökçen yerleşmeleri bu aksın başlama noktasıdır. 

Menderes-Torbalı-Selçuk hattında İzmir etkisi Belevi Yöresinde kesilmekte ve 

Selçuk, Kuşadası etkisinde göreceli de olsa daha bağımsız bir alan oluşturmaktadır. 

Bu nedenle Torbalı daha ön plana çıkmış, gerek İzmir’e yakınlığı ve gerekse gelişim 

alanlarına sahip olması İzmir-Selçuk ilişkisini kesmiştir. 

Torbalı’nın, İzmir sanayisini çekmesi ve yakınlığa orantılı olarak sanayii alanlarının 

etkisiyle ortaya çıkan tam anlamıyla olmasa da uydu şehir türü konut 

yerleşimlerine imkan tanıması, Torbalı'nın şehir nüfusunun son sayım döneminde 

‰ 58,76 oranında artmasına sebep olmuştur. Kırsal nüfus ise ‰ 8,85 artmıştır. Bu 

artışlar doğrultusunda Torbalı şehir nüfusunun 38.099 ve kır nüfusunun 55.117 

olduğu bilindiğinden, yörenin tarımsal potansiyeli ve buna bağlı iş gücü kapasitesi 

net olarak belirmektedir. 

Aynı gelişim trendi Menderes’te de görülmüş ve burada da şehirsel nüfus artışı ‰ 

57,95 olurken, kırsal nüfus artışı ‰ 25,56 olmuştur. Burada da 2000 sayımlarına 

göre şehirsel nüfus 16.792, kırsal nüfus 56.210 dur. Söz konusu strateji alt yöresinin 

farklı bir gelişim trendi gösteren yerleşmesi olan Selçuk’ta ise şehirsel nüfus artışı ‰ 

26,93, kırsal nüfus artışı ise ‰ 2,96’dır. 

12

Şehirsel nüfus 25.414 kırsal nüfus ise 8.180’dir. Bu durumlar açıkça, bize Selçuk'un, 

Menderes ve Torbalı’ya nazaran daha şehirleşmiş bir yapıda olduğunu 

göstermektedir. Ancak Torbalı ve Menderes hızlı bir şehirleşme eğilimindedir. 

Selçuk'un şehirsel gelişme alanlarının kısıtlı olması, doğusunun topografik açıdan 

yerleşime uygun olmaması, batısının sit alanları ile sınırlanması, güney kesiminin 

tarım alanları ve topografik engellerle kapalı olması, kuzey kısmının ise tarım alanları 

ile sınırlandırılması, Selçuk’ta şehirsel ölçekte kişisel hizmetlerin gelişimini 

yatayda engellemektedir. Selçuk'un İzmir’in etki alanı sınırı olarak görülen Belevi 

yerleşmesinin dışında kalması, yerleşmeyi strateji açısından dış kabukta 

bırakmaktadır. Tarım ve sanayi sektörünün geliştiği güney aksta, Selçuk turizme 

hizmet eden sektörel bir gelişme içindedir. Tarımın gelişimi kişisel hizmetlerin 

arkasında gelmektedir. 

K. Menderes havzası olarak tanımladığımız bu strateji yöresi İzmir’in kuzeyinde yer 

alan Gediz Havzasına oranla daha baskın bir tarımsal koridor oluşturmaktadır. 

200.000 hektarlık bu tarımsal koridorun yüksek tarımsal potansiyeli yanı sıra, buna 

bağlı olarak, gelişen çok sayıda yerleşmenin yörede yer almasıdır. Torbalı-Menderes 

arası, sanayi ve şehirsel konut kullanımına göre gelişirken, Bayındır-Tire’den 

başlayarak güney-doğuya doğru kayan bu strateji alanın hakim karakteri olan 

tarımsal aktiviteye oranla gelişimin devam etmesi gerekmektedir. 

Bu bağlamda Tire’ye kurulmuş olan organize sanayi bölgesinin faaliyete geçmiş 

olması, yörenin tarımsal ürününün değerlendirilmesine yönelik sanayilerin toplu 

olarak yer almasını ve tarımsal toprakların tarım dışı kullanılmasını engelleyici 

bir öğe olarak olumlu görülmektedir. 

Havzanın Torbalı-Menderes örneğinde olduğu gibi, tarımsal karakterini riske etmeden 

bu tür bir değişimde bulunmuş olması, söz konusu strateji alanın hakim 

karakterinin korunmasında olumlu bir fırsat olarak görülmektedir. 

Güney aksın bu alt yöresinin bu nedenle sanayi alanlarının organize sanayi bölgesi 

şeklinde ve yörenin ekonomik gelişimine bağlı olarak planlanması 

gerekmektedir. Zira Torbalı yöresi Menderes destekli olarak ve İzmir’e birinci kuşak 

bağlılığından ötürü, sanayi ve şehirsel çalışma alanlarını çekici büyük potansiyellere 

sahip, özellikle Pancar ve Tekeli beldelerinde gelişmekte olan sanayi ve ticaret 

bölgeleri Bayındır-Tire-Ödemiş yöresinin tarımsal aktivitelerinin yakın ve orta dönem 

içinde özelliklerini koruyacağını ve hatta gelişim yönlerinin bu tarzda olacağının 

belirtgenidir. 

5.6 [ E2 ] K. Menderes Kara Kesimi Strateji Alt Yöresi 

1990-2000 yılları arasında kırsal nüfusu ‰ 10,09 azalan Tire gibi, komşusu 

Ödemiş’in de kırsal nüfusu ‰ 10,00 azalmıştır. Aynı şekilde Bayındır’ın nüfusu ‰ 

5,94 azalmıştır. Bu azalmaya Beydağ ‰ 2,01 ile uyarken bu strateji alt yörede 

sadece Kiraz’ın kırsal nüfusu ‰ 4,43 artmıştır. Bu dağlımın göstergesi, yörenin 

yüksek tarımsal potansiyeline karşın kırsal alandaki nüfus azalışını tarım 

girdilerindeki düşüklük olarak vermektedir. Özellikle Tire-Gökçen yerleşme grubunda 

tarım ve hayvancılık sektörünün tüm sektörler içindeki payı % 54’den % 52’ye 

13

düşmüştür. Buna karşı imalat sektöründe % 1’lik bir artış bulunmaktadır. Tire gibi 

İzmir’e 120 km uzakta olan Ödemiş’in, Tire’den ayrı düşünülmemesi gerekmektedir. 

Bu iki yerleşmenin birlikte ve rakip olarak gelişmesi alt yörenin gelişmesi olmaktadır. 

Tire Ödemiş yerleşmeleri ile birlikte hareket eden Bayındır, ilk iki yerleşmeye nazaran 

sosyo-ekonomik olarak geriden gelse de, bölgenin tarımsal ürünlerinin hemen hepsini 

yetiştiren nitelikli tarım topraklarına sahiptir. K. Menderes havzasında yer alması 

sulu tarım yapma imkanını Bayındır’a sağlamaktadır. Söz konusu alt yörenin coğrafi 

olarak doğusunda ve ekonomik olarak arkasında yer alan 1985-1990 yılları arasında 

17.171 olan şehir nüfusunu 13.862’ye kadar düşüren Bayındır, 2000 yılında ‰ 

13.52’lik bir şehirsel nüfus artışına sahne olmuştur. Genelde Bayındır’ın beldeleri de 

söz konusu artışa sahne olmuştur. Bayındır’ın tarımsal açıdan diğer bir potansiyeli 

de jeotermal enerjiye sahip olması ve bunun yakın dönemde sera ısıtmacılığında daha 

yoğun kullanılması nedeniyle çiçekçilik gibi farklı bir ürünün yörede yer almasıdır. 

Söz konusu Bayındır-Tire-Ödemiş üçgeninin dibinde yer alan Beydağ-Kiraz 

yerleşmeleri gerek sosyal gerek ekonomik açıdan İzmir strateji alanının dışında 

kalmaktadırlar. Bu alanların topografya tarafından sıkıştırılmış ve bir çıkmaz sokak 

tarzını almış coğrafi yapı içinde kalmaları sadece batı yönde, Ödemiş istikametine 

ulaşım olanaklarına sahip olmaları, genelde geri kalmışlıklarının en başta gelen 

unsurlarından biridir. Özellikle Beydağ’ın 1990 sonrası toplamda ‰ 3,37 nüfus 

kaybı, Kiraz’ın ‰ 8,52 nüfus artışı, yöre insanının mekansal kayma eğilimi içinde 

olduğunu kanıtlar durumdadır. Bu kaymanın sosyo-ekonomik değerlendirilmesi, 

eğilimin Torbalı ve Menderes yönünde olduğunu göstermektedir. Kısa ve orta 

dönemde bu kaymayı önlemeye yönelik yapılacak yatırımların sanayiden ziyade 

tarımsal potansiyeli arttırmaya yönelik olması düşünülmelidir. Zira ulaşım ve enerji 

gibi altyapı olanaklarından yörenin yeterince istifade edememiş olması, sanayii 

yatırımlarının bu alana kaymasını önlemektedir. Tire ve Torbalı gibi potansiyel 

alanların konut ve sanayii dokusuna yapılan yatırımların dahi karşılığı 

alınamamışken jeomorfolojik açıdan sıkıntılı bu yörenin K. Menderes Havzası grubu 

içinde alt temel strateji alanı içinde kalmasına karşın ayrı bir ikinci kategoride 

değerlendirilmesi uygun bulunmaktadır. 

Güney aksımızın tarımsal potansiyel olarak K. Menderes Havzası içinde kalan 

Torbalı-Belevi-Tire-Gökçen ve art bölgelerinin sektörler itibarıyla tarım ormancılık ve 

hayvancılığın diğer sektörlere oranı 1/4 olup, işgücü-nüfus oranı 0,50’dir. 

5.7 [ F1 ] Yarımada Çeşme Kesimi Strateji Alt Yöresi 

İzmir’in batı aksı aynı zamanda strateji açısından önemli kıyı zonlarını 

oluşturmaktadır. Daha ziyade ikincil konut ve turizm potansiyellerini yoğun kullanan 

Karaburun- Çeşme strateji alanının, tarım toprakları açısından kısıtlılığı nüfus 

yapısına da etki etmiş ve iki ilçenin toplam nüfusu 50.818’e erişmiştir. Bu yörelerin 

turizm potansiyeli yanında rüzgar enerjisi temin etmede de önümüzdeki dönemlerde 

kapasitelerinin kullanılması gerekmektedir. Turizm ağırlıklı Çeşme’nin gelişim 

stratejisinde su potansiyeli kısıtlayıcı bir unsur olarak görülmektedir. Alaçatı 

Barajına rağmen Çeşme, Alaçatı, Germiyan yerleşmelerinin barındırabileceği nüfus 

potansiyeli 100.000 kişidir. Buna rağmen Çeşme şehir gelişimi 1985-1992 arasında 

14

nüfusunu ikiye katlamış ve 20.622 kişiye ulaşmıştır. 2000 yılında ise şehir nüfusu 

‰ 20,27 artarak 25.257 kişi olmuştur. Son dönemde toplam artışı ise İzmir il 

ortalamasının üstüne çıkarak ‰ 23,77’ye ulaşmıştır. 

Kınık ve Kiraz gibi İzmir ili içinde uç noktada kalan ve gelişimini tamamlayamamış 

Karaburun ise kısıtlı tarımsal aktivitesinin yanında gelişimini ağırlıklı olarak iç 

turizme bağlamış bir yöredir. Ancak ikincil konutların düzensiz gelişimi bu alanı bir 

karmaşa içine itmiş durumdadır. İkincil konut ağırlıklı olmak üzere 2000 yılındaki 

nüfus artışı, kırsal kesimlerde il ortalaması olan ‰ 13,60’ın üzerine çıkarak 

Seferihisar, Gaziemir ve Foça’dan sonra en yüksek değere, ‰ 45,32’ye toplamda ise 

‰ 39,91’e ulaşmıştır. 

Karaburun yöresi, Mordoğan ile süreç içinde çeşitli tarımsal faaliyetlerin egemen 

olduğu bir yöredir. Bağcılıktan, tütüne giden süreçte bir dönem başta nergis olmak 

üzere tarla çiçekçiliğine yönelinmiş, bunda gerekli başarı elde edilememiştir. Tarımsal 

üründen çeşitlilik bulunmadığı için başarı elde edilememiştir. Tarımsal üründe 

çeşitliliğin bulunmadığı bu dar kapsamlı alanda son yıllarda tütün ve enginar gelir 

getirici tarımsal ürünlerdir. Özellikle orta gelir tabakasının turizm olarak tercihi 

ikincil konut ve yazlık konut kooperatifçiliğinin yaygınlaşmasına sebep olmuş ve 

kısıtlı tarım alanları bu kapsam içinde konuta dönüşmüştür. Arsa stokunun artması 

tarım alanlarının azalması paralelinde bir gelişim göstermektedir. 

5.8 [ F2 ] Yarımada Urla Kesimi Strateji Alt Yöresi 

Bu strateji alt yöresinin iki yerleşmesi olan Urla ve Seferihisar konut ağırlıklı 

gelişimlerini hızlı bir tempoda götürmektedirler. İkincil konut olarak başlayan ancak, 

daha sonra birincil konuta dönüşen bu ivme İzmir’in yeni konut alanlarına sahip 

olmasıyla sonuçlanmıştır. Bu bağlamda Urla Toplu Konut Projeleri şehir nüfusunu 

25.648’den, 36.579 kişiye çıkarmıştır. Aynı şekilde Seferihisar şehir nüfusu 

10.720’den son beş yılda 17.526’ya çıkmıştır. 

1990 tarihinde tamamlanan 1/5.000 ölçekli Seferihisar Nazım İmar Planı ise 71.164 

kişi öngörmektedir. Urla’nın 1995 yılında tamamlanan aynı ölçekli Nazım İmar Planı 

ise 94.000 kişi öngörmektedir. 

Her iki yörenin yoğun eğimli arazilere sahip olmaması tarımsal gelişim için uygun 

araziyi sunsa da, gerek toprak kalitesi gerekse yeterli su potansiyeline sahip 

olunmaması tarımsal faaliyetlerin önünde bir engeldir. Ancak ileride bahsedildiği 

üzere Seferihisar yöresinin zengin jeotermal kaynaklara sahip olması entansif ve 

sera tarımının gelişmesine neden olmuştur. Yaz aylarında yoğun kullanılan bu 

alanlar turizm potansiyeli açısından da şehrin verimli alanlarındandır. Ancak ağırlıklı 

olarak iç turizme hizmet etmektedirler. Jeotermal kaynaklarının geliştirilmesi 

Seferihisar için büyük potansiyel olacaktır. 

15

6. İZMİR İLİNİN MEVCUT YAPISAL ÖZELLİKLERİ, TAHMİN VE 

PROJEKSİYONLAR 

İzmir’in yapısal özellikleri, izleyen kısımda dört başlık altında ele alınmaktadır. Bu 

başlıklarda sosyal ve ekonomik yapı özellikleri ile jeomorfolojik ve çevresel yapı 

yanında alt yapı özellikleri incelenmiştir. 

6.1 Sosyal Yapı Özellikleri 

Sosyal yapı özelliklerinde İzmir ve bulunduğu Ege Bölgesi dikkate alınarak 

değerlendirilmiştir. Bu bağlamda ilk önce nüfus özellikleri açıklanmaya, izleyen 

başlıkta eğitim dikkate alınarak nüfusun kalifiye özellikleri tanımlanmaya 

çalışılmıştır. Akabinde tüketim özellikleri ortaya konulmuş, sağlık potansiyeli 

tanıtılarak İzmir’in konut durumu tanımlanmıştır. 

Nüfus 

Ülke nüfusunun çokluğu fikri gücün bir göstergesi olarak 20. yüzyılın ikinci yarısına 

kadar etkisini sürdürmüştür. Bu fikrin temelinde, ülkelerin kültürlerini yaymaları, 

kendilerini güven içersinde hissetmeleri ve etki alanlarını sağlam bir temele oturtmak 

istemeleri gibi düşünceler vardır. Ancak günümüzde nüfusun etkisi, onun potansiyel 

ve aktif gücüyle eş-zamanlı olarak ortaya çıkmaktadır. Zira iyi eğitimli, kalifiye ve 

bilgi olarak nüfusu donanımlı ülkeler; kültürlerini sürdürebilmekte, güven içersinde 

yaşayabilmekte ve bireylerine refah sağlayabilmektedirler. Nüfus olgusuna bu açıdan 

bakılmalıdır. Modern dünyada kalabalık nüfuslu ülkeler bir “Pazar” olarak dikkat 

çekmektedirler. Zaten Çin pazarına giren ihracatçıların temel parolası “her Çinliye 

ürünümüzü kullandırmak” şeklinde ifade edilmektedir. Böylece kalabalık nüfusa 

sahip ülkeler diğer ülkeler tarafından potansiyel müşteri olarak görülürken, bu 

nüfusun gerektirdiği sosyal ve ekonomik problemler ile ülke baş başa kalmaktadır. 

Ege Bölgesi nüfus olarak Türkiye’nin üçüncü büyük bölgesidir. Ülkemiz nüfusunun 

% 7.59’u Ege Bölgesinde yaşamaktadır. Yıllık nüfus artışının toplamda ‰ 16.29 

olmasının yanında, şehirlerdeki nüfus artışı ‰ 23.50 oranıyla Türkiye ortalamasının 

altında iken, köylerdeki nüfus artışı ‰ 5.76 ile Türkiye ortalamasının üzerindedir. 

Ege Bölgesi nüfus artışları açısından Türkiye değerlerine yakın olduğu için, diğer 

bölgelere nazaran üstün konumdadır. (Ayrıntılar ilgili tabloda verilmiştir.) 

Tablo 6.1 Bölgelere Göre Şehir ve Köy Nüfusu ve Yıllık Nüfus Artış Hızı 1 

1 www.die.gov.tr sitesinden temin edilmiştir. 

1

Bölge 

1990 Genel Nüfus Sayımı 2000 Genel Nüfus Sayımı Yıllık Nüfus Artışı ‰ 

Toplam Şehir Köy Toplam Şehir Köy Toplam Şehir Köy 

Türkiye 56 473 035 33 656 275 22 816 76067 803 92744 006 27423 797 653 18.28 26.81 4.21 

Marmara 13 295 878 10 350 307 2 945 57117 365 02713 730 962 3 634 065 26.69 28.26 21.00 

Ege 7 594 977 4 344 471 3 250 506 8 938 781 5 495 575 3 443 206 16.29 23.50 5.76 

Akdeniz 7 026 489 4 051 596 2 974 893 8 706 005 5 204 203 3 501 802 21.43 25.03 16.30 

İç Anadolu 9 913 306 6 412 910 3 500 39611 608 868 8 039 036 3 569 832 15.78 22.59 1.96 

Karadeniz 8 136 713 3 337 392 4 799 321 8 439 213 4 137 466 4 301 747 3.65 21.48 -10.94 

Doğu 5 348 512 2 285 798 3 062 714 6 137 414 3 255 896 2 881 518 13.75 35.37 -6.10 

Güneydoğu 5 157 160 2 873 801 2 283 359 6 608 619 4 143 136 2 465 483 24.79 36.57 7.67 

Bölgeden İzmir’e odaklanırsak, ilin 1927’den bu yana sayım yıllarına göre nüfus ve 

yıllık nüfus artış hızları grafiği aşağıda verilmiştir. 60 yıllık dönem boyunca İzmir 

nüfusunun sürekli artma eğiliminde olduğu şekilden rahatlıkla görülmektedir. Ancak 

dönemler itibarıyla artış oranı değişmektedir. 1945-1965 döneminde hızlı bir artış 

meydana gelmiştir. Bu dönemdeki artışın temel etmeni “göç”tür. Bu sonuç göç 

edenlerin toplam nüfustaki payının % 10’un üzerinde olduğundan çıkarılmıştır. 

Takip eden yıllarda ise nüfustaki artış ‰ 30’lar düzeyinde seyretmiştir. 1990-2000 

döneminde yıllık nüfus artış hızı ise ‰ 22’ye düşmüştür. 

2000 yılı sayımına göre İzmir nüfus bakımından Türkiye illeri arasında üçüncü sırayı 

almaktadır. 

Şekil 6.1 İzmir’in Nüfusu ve Yıllık Nüfus Artış Hızı(1927-2000) 1 

4.000.000 

3.500.000 

3.000.000 

2.500.000 

2.000.000 

1.500.000 

1.000.000 

500.000 

0 

40 

35 

30 

25 

20 

15 

10 

5 

0 

2000 

1990 

1985 

1980 

1975 

1970 

1965 

1960 

1955 

1950 

1945 

1940 

1935 

1927 

nüfus 

yıllık artışhızı(‰) 

Tablo 6.2 İzmir’in İlçelere Göre Nüfus ve Yıllık Nüfus Artış Hızı 2 

1 İzmir-Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, DİE, Ankara, 2002. 

2 www.die.gov.tr sitesinden temin edilmiştir. 

2

Yön İlçeler 

1990 Genel Nüfus Sayımı 2000 Genel Nüfus Sayımı Yıllık Nüfus Artış 

Hızı(‰) 

Toplam Şehir Köy Toplam Şehir Köy Toplam Şehir Köy 

A Balçova 59 825 59 825 0 66 877 66 877 0 11.14 11.14 - 

A Bornova 278 300 274 226 4 074 396 770 391 128 5 642 35.46 35.5 32.55 

A Buca 203 383 199 130 4 253 315 136 308 661 6 475 43.78 43.82 42.02 

A Çiğli 78 462 73 364 5 098 113 543 106 740 6 803 36.95 37.49 28.84 

A Gaziemir 44 089 39 905 4 184 87 692 70 035 17 657 68.74 56.23 143.95 

A Güzelbahçe 14 269 11 624 2 645 18 190 14 924 3 266 24.27 24.98 21.08 

A Karşıyaka 345 734 345 360 374 438 764 438 430 334 23.82 23.85 -11.31 

A Konak 721 570 720 502 1 068 782 309 781 363 946 8.08 8.11 -12.13 

A Narlıdere 34 844 34 844 0 54 107 54 107 0 44 44 - 

B Dikili 23 219 10 023 13 196 30 115 12 552 17 563 26 22.49 28.58 

B Bergama 101 421 42 554 58 867 106 536 52 173 54 363 4.92 20.37 -7.96 

B Kınık 37 617 17 167 20 450 32 109 13 136 18 973 -15.83 -26.76 -7.49 

C Aliağa 42 150 25 450 16 700 57 192 37 537 19 655 30.51 38.85 16.29 

C Menemen 76 043 29 006 47 037 114 457 46 079 68 378 40.88 46.27 37.4 

C Foça 25 222 12 057 13 165 36 107 14 604 21 503 35.87 19.16 49.05 

D Kemalpaşa 56 075 16 354 39 721 73 114 25 448 47 666 26.53 44.2 18.23 

E1 Menderes 52 934 9 405 43 529 73 002 16 792 56 210 32.14 57.95 25.56 

E1 Torbalı 71 617 21 167 50 450 93 216 38 099 55 117 26.35 58.76 8.85 

E1 Selçuk 27 353 19 412 7 941 33 594 25 414 8 180 20.55 26.93 2.96 

E2 Bayındır 47 126 13 862 33 264 47 214 15 870 31 344 0.19 13.52 -5.94 

E2 Tire 77 314 37 855 39 459 78 658 42 988 35 670 1.72 12.71 -10.09 

E2 Ödemiş 124 968 51 620 73 348 128 259 61 896 66 363 2.6 18.15 -10 

E2 Beydağ 14 632 5 831 8 801 14 147 5 521 8 626 -3.37 -5.46 -2.01 

E2 Kiraz 41 247 7 850 33 397 44 910 10 001 34 909 8.51 24.21 4.43 

F1 Çeşme 29 463 20 622 8 841 37 372 25 257 12 115 23.77 20.27 31.5 

F1 Karaburun 9 020 2 338 6 682 13 446 2 932 10 514 39.91 22.63 45.32 

F2 Urla 35 467 25 648 9 819 49 269 36 579 12 690 32.86 35.49 25.64 

F2 Seferihisar 21 406 10 720 10 686 34 761 17 526 17 235 48.47 49.14 47.79 

Toplam 2 694 770 2 137 721 557 049 3 370 866 2 732 669 638 197 22.38 24.55 13.6 

İzmir iline bağlı ilçelerin 1990 ve 2000 yılı genel nüfus sayımına göre bilgileri 

yukarıdaki tabloda verilmiştir. Burada ilçeler strateji alt yörelerine göre sıralanmıştır. 

İlk grupta yer alan İzmir Büyükşehir Bütünü Strateji Alt Yöresi sınırları içerisinde 

kalan merkez ilçeler: Balçova, Bornova, Buca, Çiğli, Gaziemir, Güzelbahçe, 

Karşıyaka, Konak, Narlıdere’dir. Bu ilçeler tablonun yön kolonunda “A” harfiyle 

gösterilmişlerdir. Diğer ilçelerde meydana getirdikleri alt yöreler itibariyle 

öbeklendirilmiştir. Dikili, Bergama ve Kınık’tan oluşan “B” bölgesi; Aliağa, Menemen 

ve Foça’dan oluşan “C” bölgesi; Kemalpaşa “D” bölgesi; Menderes, Torbalı ve 

Selçuk’tan oluşan “E1” bölgesi; Tire, Bayındır, Ödemiş, Beydağ ve Kiraz oluşan “E2” 

bölgesi; Çeşme ve Karaburun’dan oluşan “F1” bölgesi ve son olarak da Urla ve 

Seferihisar’dan oluşan “F2” bölgesi strateji alt yöreleri meydana getirmektedirler. 

1927 yılında şehirde yaşayanların oranı % 48 iken kırsal nüfus % 52 olarak 

gerçekleşmiştir. Aradan geçen 70 yıllık dönemde bu oranda şehir lehine hızlı bir artış 

3

vardır. Son iki sayımı ele alırsak; İzmir’in 1990 sayımında şehirde yaşayanlar % 79 

iken 2000 yılında bu oran % 81’e çıkmıştır. 10 yılda 2 puanlık bir artış vardır. Diğer 

taraftan kırda yaşayanların oranı % 21’den % 19’a gerilemiştir. Tabi ki bu iki puan 

içerisinde doğumdan kaynaklanan artış ile göçlerin etkisi vardır. Sonuç olarak 

şehirleşme hızlı bir biçimde gerçekleşirse, onarılamayan büyük problemleri ardı sıra 

getirecektir. Buna en iyi örneğini 17 Ağustos 1999 Gölcük ve 12 Kasım 1999 Düzce 

depremlerini söyleyebiliriz. 

Aşağıdaki tabloda şehir ve kırsalda yaşayan nüfus oranları verilmiştir. Merkezde 

% 98’lik bir şehirleşme oranı vardır. Önümüzdeki on yılda yapılması muhtemel 

değişikliklerle köy statüsünde olan yerler, şehir alanına dahil edilmesiyle bu oranın 

% 100 olması beklenebilir. 

Kemalpaşa’da şehir nüfusunun ilçe toplamı içindeki payının % 29’dan % 35’e 

çıkmasında, hızla gelişen sanayinin büyük etkisi vardır. Kemalpaşa’da şehir nüfus 

artışı, kırsaldakine nazaran daha hızlıdır. Aralarında yaklaşık 2 puanlık fark vardır. 

Tablo 6.3 İzmir ve İlçe Gruplarına Göre Şehir ve Kırsal Nüfus (%) 

Alt Yöreler 

1990 Nüfus Sayımı 2000 Nüfus Sayımı 

Şehir Köy Şehir Köy 

Büyükşehir 0.99 0.01 0.98 0.02 

Bakırçay-Gediz 0.45 0.55 0.47 0.53 

Gediz-Nif 0.29 0.71 0.35 0.65 

K. Menderes 0.37 0.63 0.42 0.58 

Yarımada 0.62 0.38 0.61 0.39 

İzmir 0.79 0.21 0.81 0.19 

Bakırçay-Gediz alt yörelerinde şehirleşme değeri % 45’ten % 47’ye yükselmiştir. 

Yarımada alt yörelerinde şehirde yaşayanların oranı % 61 civarındadır. Bu yüksek 

değer bölgenin iç ve dış turizm yapısından kaynaklanmaktadır. Hem şehir hem de 

köy nüfus artışı İzmir ili nüfus artışından daha fazla görülmektedir. Bu durumda 

nüfus sayımında yazlık sahiplerinin evlerinde bulunması etkin rol oynamaktadır. 

Urla ve Seferihisar’ın, İzmir Büyükşehir Bütünü ile neredeyse birleşmesi ve bölgenin 

özellikle her mevsim oturmaya elverişli olması, iki ilçedeki hızlı nüfus artışının diğer 

bir nedeni olmaktadır. 

K. Menderes strateji alt yörelerinde ise şehirde yaşayanların oranı % 37’den % 42’ye 

artmıştır. Bu sıçramada yine bölgede gelişen sanayi önemli bir faktör olarak 

karşımıza çıkmaktadır. 

Medyan yaş 1935-2000 döneminde 24.14’ten 28.77’ye çıkmıştır. Bu değer Türkiye 

gibi İzmir’in de genç nüfus potansiyeline sahip olduğunu göstermektedir. Bunun 

diğer bir ifadesi ise, 2000 yılındaki genç bağımlılık oranının % 34.06 olmasıdır. 

Toplam bağımlılık oranı ise % 43.86 olmuştur. Yaşlı bağımlı oranı ise % 9.80’ dir. Bu 

durumda İzmir’in değerlendirmesi gereken potansiyel bir genç nüfusu vardır. 

Ayrıca genç bağımlı nüfus 1935’te % 58.14’ten 2000’de % 34.06’ya düşmüştür. 

Medyan yaşından da nüfusun giderek yaşlandığını görmekteyiz. Genç nüfus 

4

değerlendirildiğinde konu önem kazanmaktadır. Eğer bu nüfus “kalifiye birey” 

durumuna getirilmezse, önemini yitirmektedir. 

İzmir’de 2000 yılı sayımına göre hane halkı nüfusu 3.3 milyondur. Bu nüfus 922.729 

hanede yaşamakta ve ortalama hane halkı büyüklüğü de 3.65’tir. Bu değer bize 

çekirdek aile yapısını göstermektedir. Çocuk sahibi olmada ortalama yaş yaklaşık 

27’dir. Diğer taraftan bebek ölüm hızı ‰ 40 ve çocuk ölüm hızı ‰ 6 olarak tespit 

edilmiştir ki, bu değerler oldukça yüksektir. 

İzmir İlinin bütününde 34.157’si erkek ve 24.227’si kadın olmak üzere toplam 58.384 

engelli bulunmaktadır. Engellilik türüne göre cinsiyetlerin dağılımı aşağıdaki tabloda 

verilmiştir. İzmir nüfusunun % 1.7’si engellidir. 

Tablo 6.4 Engellik Türünün Cinsiyete Göre Dağılımı (2000) 

Engellilik Türü Erkek Kadın 

Görme engelli 4 169 2 719 

İşitme Engelli 2 573 2 001 

Konuşma Engelli 1 449 889 

Fiziksel Engelli 13 356 9 281 

Zihinsel Engelli 4 510 2 978 

Diğer 3 154 2 523 

Birden fazla engeli olanlar 2 630 2 069 

Bilinmeyen 2 316 1 767 

Toplam 34 157 24 227 

İzmir’e Göç 

Göç bireylerin doğdukları yerleri, özümsedikleri kültürü, akrabalarını ve değer verdiği 

bir çok şeyi bırakarak yeni ufuklara doğru yürüyüş sürecidir. Göç hareketinin 

temelinde itici ve çekici faktörlerin etkisi vardır. Göç veren yerler “itici faktörler” ile 

göç alan yerler ise “çekici faktörler” ile donanmıştır. Bu donanımın özünde ise gelir 

ve kaynak dağılımındaki adaletsizlik yatmaktadır. 

İzmir ili, göç veren iller için bir cazibe merkezi olmuştur. Bu nedenle ilimiz göç 

almada ilk sıralarda yer almaktadır. En başta istihdam, eğitim ve sağlık imkanlarının 

şehrimizde gelişmesi, göç veren iller için çekim merkezi olmaktadır. 

Net göç hızına bakıldığında; 1980 sayım yılına göre İzmir, Kocaeli’nden sonra 2. 

sırada; 1985’te Kocaeli, İstanbul, İçel ve Bursa’nın arkasından 5. sırada; 1990 yılında 

ise Kocaeli, İstanbul, Antalya ve İçel’in arkasından 5. sırada yer almaktadır. Yani 

İzmir sahip olduğu olanaklar açısından tercih edilen bir il konumundadır. 

Tablo 6.5 İzmir İli Göç Hızları 

5

Sayım Yıllar 

Net Göç Hızı 

1980 71.41 

1985 38.97 

1990 61.79 

Sağlıklı Şehirleşme bir sürecin sonucunda meydana gelmelidir. Bu süreç içerisinde 

şehrin hem üst hem de alt yapısının gelişmesi gerekmektedir. Ancak şehrin kabul 

sınırları üzerindeki göç alt ve üst yapı, eğitim, konut, gecekondu, ulaşım, istihdam, 

çarpık şehirleşme ve kültür çatışmalarını beraber getirmektedir. Bu konuda İzmir’de 

görülen sorunlar aşağıdaki gibi maddelenmiştir: 1 

• Hızlı nüfus artışı. 

• Konut talebinin karşılanamaması nedeniyle konut politikalarının 

bütünleşememesi ve konut finansman problemlerinin ortaya çıkması. 

• Mevcut şehir dokusunda imar değişiklikleri, sosyal ve teknik alt yapı 

yetersizlikleri ve bunların getirdiği klimatolojik meseleler. 

• Park ve çocuk oyun alanları, otopark, kaldırım vb. sorunlar. 

• Yaşlılar ve engellilerin şehirde rahat yaşayabilmeleri için gerekli önlemlerin 

alınamaması. 

• Heyelan bölgesindeki Kadifekale’de yerleşim olması ve Bornova tarım 

toprağının konutlarla ziyan olması gibi yer seçimindeki yanlışlıklar. 

• Koruma havzalarındaki plan dışı yerleşmeler. 

• Körfez örneğindeki gibi çevre sorunları. 

Yukarıdaki maddeleri bakış açıları doğrultusunda arttırmak mümkündür. Bu 

nedenle sorunları genel olarak ifade etmek daha uygundur. Literatürde belirtildiği 

gibi göçün meydana getirdiği sorunlar 4 ana başlık halinde ifade edilebilir: 

1. Nüfus yönünden getirdiği sorunlar, 

2. Şehirleşme yönünden getirdiği sorunlar, 

3. İstihdam yönünden getirdiği sorunlar, 

4. Yaşam kalitesi yönünden getirdiği sorunlar. 

İzmir ilinde de yukarıda ifade edilen sorunların hepsi yaşanmaktadır. 

Göç etmek bireylerin problemlerini çözüyor mu sorusunun cevabını 2002 yılı 

Nisan ayında İzmir ili şehirsel kesimde yer alan dokuz ilçede yapılmış olan kapsamlı 

bir anket çalışmasından elde edebiliriz. 2 Balçova, Buca, Bornova, Çiğli, Gaziemir, 

Güzelbahçe, Karşıyaka, Konak ve Narlıdere ilçelerinde araştırma kapsamında 1.633 

hane ile görüşülmüştür. Bu hanelerden 1.193’ü göç etmiştir. Göç edenlerin yeni 

yaşamlarının nasıl olduğunu tespit etmek amacıyla şu andaki yaşamlarının kalitesi 

1 Tülay YESÜGEY, İzmir’e Göç ve Şehire Getirdiği Sorunlar, 21.yüzyılın eşiğinde İzmir: 

Sorunlar ve Çözümler Sempozyumu, Tebliğler Kitabı, İzmir Ticaret Odası, 1997. 

2 Şenay ÜÇDOĞRUK, M.Vedat PAZARLIOĞLU, İki Değişkenli Probit Tahmin Yöntemi: İzmir'e 

Göç, VI.Ulusal Ekonometri ve İstatistik Sempozyumu, Tebliğ, Mayıs-2003. 

6

ile kazançlarının durumu hakkında iki soru sorulmuştur. Alınan cevapların dağılımı 

aşağıda pay grafikleri halinde verilmiştir. 

Şekil 6.2 Kazanç Beklentisinin Gerçekleşmesi 

KAZANÇ BEKLENTİSİ 

Cevapsız 

24% 

Değişmedi 

23% 

Daha Kötü 

15% 

Daha İyi 

38% 

Şekil 6.3 Yaşam Kalitesi Beklentisinin Gerçekleşmesi 

YAŞAM KALİTESİ BEKLENTİSİ 

Cevapsız 

24% 

Değişmedi 

19% 

Daha Kötü 

16% 

Daha İyi 

41% 

Yaşam kalitesi ve kazanç öz itibariyle aynı özelliklere sahip sorulardır. Bu nedenle 

elde edilen oranlar neredeyse birbirine eşit elde edilmiştir. Göçten sonraki yaşam ve 

kazancın daha iyi olduğunu belirtenlerin oranı sırasıyla % 40.6 ve % 38.1’dir. Bu 

sonuçtan anlaşılıyor ki yaklaşık % 60’lık bir kesimin beklentileri gerçekleşmemiştir. 

Bu iki soru, göçün tüm problemleri çözmediğini göstermektedir. Çünkü göç eden 

kişilerin şehre getirdikleri artı değerler, yani kalifiye özellikleri düşük 

olmakta ya da hiç olmamaktadır. Bu durum aşağıda eğitim değişkeninde daha iyi 

görülebilir. 

Ankete katılanların eğitim durumlarına bakıldığında % 56.8’inin ilkokul mezunu, 

ilkokuldan terk ya da eğitim almamışlardan oluştuğu aşağıdaki tablodan 

7

görülmektedir. Eğer kalifiye eğitim lise ve üstü olarak düşünülürse, bu tür bireylerin 

oranı % 28’dir. 

Tablo 6.6 Eğitim Durumunun Dağılımı 

Mezuniyet Durumu Frekans Yüzde Yığmalı Yüzde 

Eğitim Almamış 123 7.5 7.5 

İlkokuldan Terk 84 5.1 12.7 

İlkokul Mezunu 721 44.2 56.8 

Ortaokul Mezunu 248 15.2 72.0 

Lise veya Dengi Okul Mezunu 334 20.5 92.5 

Yüksek Okul Mezunu 24 1.5 93.9 

Fakülte Mezunu 86 5.3 99.2 

Lisans Üstü Eğitim Mezunu 13 .8 100.0 

Toplam 1633 100.0 

Diğer taraftan göç eden hane halklarının eğitimi ele alındığında tanımlayıcı istatistik 

değerleri elde edilmiştir. 

Tablo 6.7 Hane Halkının Ortalama Eğitimi 

N En küçük En büyük Ortalama Std. Sapma 

Eğitim 1193 .00 17.00 5.6653 3.5487 

Hane halkının ortalama eğitimi 5.66 yıl olarak elde edilmiştir. Bu da göç edenlerin ilk 

okul mezunu olduklarını diğer bir deyişle kalifiye durumlarını göstermektedir. 

Söz konusu ortalama değer kişilerin göç ettikten sonra yaşam kalitesi ve 

kazançlarının değişmemesini ya da daha kötü durumda olmasını açıklamaktadır. 

İzmir’in il içerisindeki nüfus hareketleri aşağıdaki tabloda verilmiştir. Burada 6 farklı 

tipte göç ile karşılaşılmaktadır. Bunlar İzmir’den ilçe ve köylere; İlçelerden İzmir ve 

köylere; köylerden İzmir ve ilçelere şeklindedir. Göç hareketi cinsiyet faktöründen 

etkilenmemekte olup, cinsiyete göre göçün birbirine istatistiki olarak eşit olduğunu 

söyleyebiliriz. Göçün hareket yönü ise ilçeler ve köylerden İzmir’e doğrudur. Toplam il 

içi göç payı % 44’tür. Buna karşılık gelen göç ise % 38’dir. Dolayısıyla göç alıpvermede 

İzmir 6 puan dezavantaja sahiptir. Diğer taraftan ilçelerden köylere % 7’lik 

bir göç payı varken, köylerden ilçelere ise % 10’luk bir göç payı vardır. İlçelerde 

% 3’lük bir göç alma fazlalığı bulunmaktadır. 

Sonuçta İzmir hem ilden hem de kendi il içerisinden göç almaktadır. Doğal 

nüfus artışının yanında göçten kaynaklanan nüfus artışı da vardır. Doğal nüfus 

artışının etkileri uzun zamana yani konjonktür dönemlerine yayıldığı için hemen 

ortaya çıkmamaktadır. Örneğin ilköğretim talepleri 6 yıl sonra, lise talepleri 15 yıl 

sonra konut talepleri ortalama 25 yıl sonra çıkmaktadır. Bu örneği bireylerin 

ihtiyaçları doğrultusunda genişletebiliriz. Bunu ihtiyaçların uzun döneme yayılması, 

planlı alt ve üst yatırımların gerçekleştirmesi sağlayacaktır. Fakat göç ile gelen 

nüfusun ihtiyaçları, gelen bireylerin yaşlarına göre aciliyet kazanacağından, İzmir’in 

düzenli şehir dokusunun oluşmasına sekte vuracaktır. İzmir’in sahip olduğu 

8

kaynaklar etkin ve verimli kullanmaktan ziyade parçalanacağından istenen 

yatırımların gerçekleşmesi uzun dönem alacaktır. 

Tablo 6.8 İzmir İli İçerisindeki Nüfus Hareketleri (1990) 

Göç Tipi Erkek Kadın Toplam 

İzmir'den ilçelere 7.160 6.760 13.920 

Göç tipindeki payı 51.44 48.56 100.00 

Toplam göçteki payı 0.09 0.08 0.17 

İzmir'den köylere 8.683 8.217 16.900 



İlçelerden İzmir'e 12.247 12.988 25.235 



İlçelerden Köylere 3.117 2.696 5.813 



Köylerden İzmir'e 4.831 4.989 9.820 



Köylerden ilçelere 4.210 3.900 8.110 



Toplam Göç 40.248 39.550 79.798 


İzmir aldığı göçün sayısallığı dışında, dışa da göç vermektedir. İstatistiki olarak bu 

göçün analiz edilmesi olanaksız görülmektedir. Ancak genellikle “beyin göçü” olarak 

nitelenen bu olgunun yurtiçi ve yurtdışı büyük yerleşme merkezleriyle nitelikli 

hizmet ve üretim odaklarına yöneldiği bilinmektedir. Başka bir deyişle İzmir’in 

ekonomik olanaklarının giderek kısır döngü içine girmesi, nitelikli iş gücünün 

ekonomisi daha gelişmiş yörelere doğru kaydırmasına neden olmaktadır. Gerçekte bu 

bir yarışmadır. İzmir ise bugün için diğer büyük yerleşme merkezleriyle ve sözü 

edilen odaklarla sürdürdüğü yarışmada geri kalmış bulunmaktadır. Bunun çözümü 

için İzmir’in tarihi kimliği içinde de izlendiği gibi, hinterlandı ile barışık duruma 

getirilmesi ve çağın gerekleri doğrultusunda etki alanı ile ekonomik, sosyal 

ve fiziki olarak bütünleşmesini sağlayacak hızlandırmış bir 

metropolitenleşme süreci içine alınması gerekmektedir. Hinterlandının ve 

etkileşim alanının yönlendirmesiyle üst düzey karar ve hizmet odakları 

durumuna getirilecek metropoliten yerleşme merkezleri için, başka bir kimlik 

arayışı söz konusu edilemez. 

9

İzmir’de bugün, uluslar arası Bilişim teknoloji ve Ar-Ge’ye verilen önemin azalması ile 

Ar-Ge personeli sayısı 2000 yılında ancak binde 10.5’e erişmiştir. Coğrafi yakınlık ve 

eğitilmiş nüfus gücü arasında yakın bir ilişki bulunmaktadır. Bu nedenle özellikle 

ekonominin yönetim merkezi durumundaki İstanbul bu açıdan yüksek bir çekim 

gücüne sahiptir ve temellerini oluşturmuş ekonomisiyle bunu giderek 

hızlandırmaktadır. Ayrıca İstanbul, maaş ve yönetim kalitesiyle çekiciliğini 

arttırmaktadır. Sayısal verilerin tam olarak bulunmadığı bu olgu içinde, sadece 

Türkiye İş Kurumu aracılığı ile yurtdışına ülkeden 2001 yılında 20.242 kişinin 

gönderilmiş olması olayın ciddiyetini kanıtlar görünmektedir. Özellikle ihracat, üretim 

ve lojistik sektörlerinde uzmanlaşmış iş gücünün bu göç içinde önemli bir yer tuttuğu 


İstanbul, üretim müdürü, genel müdür, lojistik sektöründe çalışacak deneyimli 

yöneticiler ile ihracat yöneticilerini en çok arayan pozisyondadır. 

Beyin göçü ve ekonomik büyüme arasındaki ilişkinin önemi son yıllarda artış 

göstermektedir. Eğitim, uzun vadeli ekonomik büyümenin en önemli belirleyicisi 

olduğundan nitelikli insan sermayesinin İzmir’den kaçışı şehre büyük zararlar 

getirmektedir. İzmir bu boyutta, gelir seviyesi düşüşü ve uzun vadede ekonomik 

büyümesinin zorlaşmasıyla karşılaşmaktadır. Bu göçün önlenmesi için sayı ve nitelik 

olarak İzmir’de eğitilen insan göçü ile talep edilen arasındaki dengesizliğin 

kaldırılması gerekmektedir. Ayrıca vasıfları belirli işlere, farklı ücret seviyelerinin 

uygulanması gerekmektedir. İzmir, yaratıcı gücünü teşvik edememektedir. 

Belirtildiği üzere, araştırma ve inceleme imkanlarının yetersizliği, ihtisaslaşma 

olanağını zorlaştırmaktadır. Buna karşın İzmir’in teknolojik gelişme ve yeniliklerin 

merkezi olma için çaba sarf etmesi gerekmektedir. Ve yine İzmir, eğitim 

harcamalarına gerekli yatırımı yapmadığı sürece bu göçün ivmesini durdurmakta 

zorlanacaktır. Bu bağlamda son yıllarda, İzmir’de kurulan Ekonomi Üniversitesi gibi 

kurumlar iletişim olanaklarını arttırmanın yanında yazılımcılık gibi fikir üretiminin 

yaygınlaşmasına yönelik çalışmalarla gelişime katkıda bulunmaktadırlar. Bu tür 

yatırımlara yönelinmesi beyin göçünü önlemeye yarayacak girişimler olarak 


Strateji Alt Yörelerinin 2003 Yılı İtibariyle Nüfus Yapısının Genel 

Değerlendirmesi 

[A] İzmir Büyükşehir Bütünü Strateji Alt Yöresi 

1990-2003 yılları arasında yapılan nüfus sayımlarını dikkate aldığımızda yörenin 

toplam nüfusu her bir ilçe bazında ve alt yöre bütününde artış göstermektedir. En 

büyük nüfusa sahip olan ilçe Konak olmasına karşın, yıllık nüfus artış hızının en çok 

olduğu ilçenin Gaziemir olduğu görülmektedir. 

Yaklaşık son on yıllık bir süreçte yapılan nüfus sayımlarını karşılaştırdığımızda, 

yörenin yıllık nüfus artış hızında çok büyük bir farkın olmaması sonuçta nüfusunda 

çok fazla artış göstermediğini göstermektedir. Köy nüfuslarına bakıldığında, yaklaşık 

on yıllık süreçte % 50’ye yakın bir artış görülmektedir. Ancak toplam nüfus içindeki 

payında fazla bir değişim görülmemektedir. 

10

İzmir Büyükşehir Bütünü strateji alt yöresinde bulunan ilçelerin şehir nüfuslarına 

bakıldığında devamlı bir artış görülmekte olup, Karşıyaka ve Konak’a bağlı köy 

nüfusunda yaklaşık %o 10 bir azalma görülmektedir. 

[B] Bakırçay Strateji Alt Yöresi 

Yörenin köy nüfusunun toplam nüfus içindeki payı şehir nüfusuna oranla daha 

fazladır. Ancak köy nüfusunun toplam nüfus içindeki payı yüksek olmasına rağmen 

yıllık nüfus artış hızında yaklaşık %o 1’lik azalma görülmekte ve bu da köy 

nüfusunun azalışta olduğunu göstermektedir. Yöreye bağlı Kınık İlçesinin hem şehir 

hem de köy nüfusunda azalma görülmektedir. Kınık’taki bu azalış özellikle şehir 

nüfusunda daha çok görülmektedir. Dikili ise en çok nüfusa sahip ilçe 

konumundadır. Ayrıca yıllık nüfus artış hızı da %o 25’in üzerindedir. 

[C] Gediz Strateji Alt Yöresi 

Gediz strateji alt yöresi nüfusunun ağırlıklı kısmı köylerde görülmekle birlikte yıllık 

nüfus artış hızı, arada çok büyük bir fark olmamasına karşın, şehir nüfusunda daha 

çoktur. Ancak şehir ve köy nüfuslarındaki yıllık nüfus artış hızı 2003 yılı itibariyle 

daha önceki yıllara oranla azalış göstermektedir. En yüksek nüfusa sahip olan 

Menemen İlçesi ayrıca yöredeki yıllık nüfus artış hızının en yüksek olduğu 

ilçedir. 

[D] Gediz–Nif Strateji Alt Yöresi 

Bu alt yörenin tek ilçesi olan Kemalpaşa’nın köy nüfusu şehir nüfusundan daha 

çoktur. Gerek şehir gerekse köy nüfusu artmaktadır. Ancak şehir nüfusunun yıllık 

artış hızı daha fazladır. 

[E1] K. Menderes Kıyı Kesimi Strateji Alt Yöresi 

Yöreye bağlı Selçuk dışındaki ilçelerin köy nüfusları şehir nüfusundan daha yüksek 

olurken, yıllık nüfus artış hızı şehir nüfusunda daha fazladır. Yörenin toplam 

nüfusunun, 2003 yılı itibariyle daha önceki yıllara oranla, yıllık nüfus artış hızı 

artmakta ancak şehir ve köylerin nüfus artış hızı azalmaktadır. En yüksek şehir ve 

köy nüfusuna sahip olan ilçe Selçuk İlçesi olup, yıllık nüfus artış hızı en yüksek olan 

Menderes’tir. 

[E2] K. Menderes Kara Kesimi Strateji Alt Yöresi 

Yöreye bağlı Tire dışındaki ilçelerin köy nüfusları şehir nüfusundan daha yüksektir. 

Şehir nüfusunun yıllık nüfus artış hızı artarken, köy nüfusununki azalmaktadır. En 

çok köy nüfus artış hızı azalışı Tire’de görülmektedir. En küçük şehir ve köy 

nüfusuna sahip olan Beydağ’ın, hem şehir hem de köy nüfusu azalmaktadır. En 

yüksek şehir ve köy nüfusuna sahip ilçe ise Ödemiş’tir. Yörede en yüksek nüfus artış 

hızları şehir nüfuslarında görülmektedir. 

[F1] Yarımada Çeşme Kesimi Strateji Alt Yöresi 

Bu yörenin her kesiminde nüfus artışı görülmektedir. Şehir nüfusu Çeşme İlçesinde 

daha yüksek olurken, köy nüfus artışı Karaburun İlçesinde daha çok görülmektedir. 

11

En yüksek şehir ve köy nüfusuna sahip olan ilçe Çeşme olmakla birlikte şehir nüfus 

artış hızı da bu ilçede daha çok görülmektedir. 

[F2] Yarımada Urla Kesimi Strateji Alt Yöresi 

Bu yörenin her kesiminde nüfus artışı görülmekle beraber Seferihisar İlçesinde bu 

artış daha hızlı olmaktadır. Urla en yüksek şehir nüfusuna sahip olurken ,en yüksek 

köy nüfusuna ise Seferihisar sahiptir. 

İzmir İli Toplamı 

İl bazında en fazla nüfusa sahip olan yöre İzmir Büyükşehir Bütünü strateji alt 

yöresidir. Şehir nüfusu, köy nüfusundan daha fazla olmakla beraber toplam yıllık 

nüfus artış hızı şehirde daha fazladır. En fazla köy nüfusuna sahip K. Menderes 

Kara Kesimi Alt Yöresi olmakla beraber ayrıca en düşük nüfus artış hızına da 

sahiptir. En fazla şehir nüfusuna sahip yöre ise İzmir Büyükşehir Bütünü Strateji 

Alt Yöresidir. 

İzmir ili toplam nüfusu, gerek şehir gerekse köy nüfusu olarak, artış göstermekte ve 

artış göstermesi beklenmektedir. 

12

Tablo 6.9 İzmir İli Alt Yörelerinin 2000 Yılı Nüfusu ve 2003 Yılı Tahmini Nüfusu 

Alt Yöreler 

İlçeler 

Toplam 

Nüfus 

2000 Yılı 2003 Yılı Tahmini 2000 Yılı 2003 Yılı Tahmini 2000 Yılı 2003 Yılı Tahmini 

Yıllık Nüfus 

Artış Hızı * 

Toplam 

Nüfus 


Artış Hızı ** 

Şehir 

Nüfusu 



Şehir 

Nüfusu 



Köy 

Nüfusu 



Köy 

Nüfusu 



Çiğli 113.543 36,95 126.609 36,31 106.740 37,49 119.201 36,81 6803 28,84 7.408 28,40 

Karşıyaka 438.764 23,82 470.877 23,55 438.430 23,85 470.554 23,57 334 -11,31 323 -11,16 

Konak 782.309 8,08 801.439 8,05 781.363 8,11 800.528 8,08 946 -12,13 911 -12,57 

Bornova 396.770 35,46 440.490 34,84 391.128 35,5 434.279 34,88 5.642 32,55 6.211 32,03 

Buca 315.136 43,78 358.368 42,85 308.661 43,82 351.042 42,89 6.475 42,02 7.326 41,16 

Gaziemir 87.692 68,74 100.956 46,95 70.035 56,23 82.526 54,71 17.657 14,39 18.430 14,28 

Balçova 66.877 11,14 69.137 11,08 66.877 11,14 69.137 11,08 

Narlıdere 54.107 44,00 61.568 43,06 54.107 44,00 61.568 43,06 

Güzelbahçe 18.190 24,27 19.547 23,98 14.924 24,98 16.070 24,66 3.266 21,08 3.477 20,87 

[A] 2.273.388 24,43 2.448.991 24,80 2.232.265 23,83 2.404.905 24,83 41.123 63,94 44.086 23,19 

Dikili 30.115 26,00 32.530 25,71 12.552 22,49 13.418 22,24 17.563 28,58 19.112 28,17 

Bergama 106.536 4,92 108.481 6,03 52.173 20,37 55.427 20,17 54.363 -7,96 53.054 -8,12 

Kınık 32.109 -15,38 30.596 -16,09 13.136 -26,76 12.053 -28,68 18.973 -7,49 18.543 -7,64 

[B] 168.760 3,92 171.607 5,58 77.861 11,01 80.898 12,75 90.899 -1,76 90.709 -0,70 

Aliağa 57.192 30,51 62.715 30,73 37.537 38,85 42.084 38,11 19.655 16,29 20.631 16,15 

Foça 36.107 35,87 40.285 36,50 14.604 19,16 15.460 18,99 21.503 49,05 24.825 47,89 

Menemen 114.457 40,88 129.115 40,17 46.079 46,27 52.775 45,23 68.378 37,40 76.340 36,72 

[C] 207.756 37,06 232.115 36,96 98.220 38,90 110.319 38,72109.536 35,37121.796 35,36 

13

Kemalpaşa 73.114 26,53 79.294 27,05 25.448 44,20 28.974 43,25 47.666 18,23 50.320 18,06 

[D] 73.114 26,53 79.294 27,05 25.448 44,20 28.974 43,25 47.666 18,23 50.320 18,06 

Menderes 73.002 32,14 80.515 32,65 16.792 57,95 19.884 56,34 56.210 25,56 60.631 25,24 

Torbalı 93.216 26,35 101.810 29,40 38.099 58,76 45.217 57,10 55.117 8,85 56.593 8,81 

Selçuk 33.594 20,56 35.776 20,98 25.414 26,93 27.523 26,57 8.180 2,96 8.253 2,96 

[E1] 199.812 27,41 218.101 29,19 80.305 47,41 92.624 47,57119.507 15,91125.477 16,25 

Bayındır 47.214 0,19 47.304 0,63 15.870 13,52 16.522 13,42 31.344 -5,94 30.782 -6,03 

Tire 78.658 1,72 79.228 2,41 42.988 12,71 44.648 12,63 35.670 -10,09 34.580 -10,34 

Ödemiş 128.259 2,60 129.680 3,67 61.896 18,15 65.328 17,99 66.363 -10,00 64.352 -10,26 

Beydağ 14.147 -3,37 14.004 -3,39 5.521 -5,46 5.430 -5,54 8.626 -2,01 8.574 -2,02 

Kiraz 44.910 8,51 46.120 8,86 10.001 24,21 10.745 23,92 34.909 4,43 35.375 4,42 

[E2] 313.188 2,55 316.336 3,33 136.276 15,23 142.673 15,29176.912 -6,22173.663 -6,18 

Çeşme 37.372 23,77 40.120 23,65 25.257 20,27 26.824 20,06 12.115 31,50 13.296 31,01 

Karaburun 13.446 39,91 15.146 39,68 2.632 22,63 3.136 58,40 10.514 45,32 12.010 44,34 

[F1] 50.818 27,80 55.266 27,97 28.189 20,51 29.960 20,31 22.629 37,70 25.306 37,27 

Urla 49.269 32,86 54.287 32,33 36.579 35,49 40.613 34,87 12.690 25,64 13.691 25,31 

Seferihisar 34.761 48,47 40.064 47,33 17.526 49,14 20.238 47,96 17.235 47,79 19.826 46,68 

[F2] 84.030 39,03 94.368 38,68 54.105 39,72 60.851 39,17 29.925 37,80 33.517 37,79 

İzmir İl 

Toplamı 3.370.866 22,38 3.616.078 23,41 2.732.669 24,55 2.951.204 25,64638.197 13,60664.874 13,65 

* : 1999-2000 yılları arası ** : 2000-2003 yılları arası Kaynak : DİE, 2000 İzmir İli Nüfus Sayımı 

14

Eğitim 

İzmir ilinde okuma-yazma bilen oranı ülke genelinde olduğu gibi sürekli artış 

göstermiştir. 6 ve üstü yaştakiler için okuma-yazma oranı, 1935’te % 34.96 iken bu 

oran, 2000 yılı nüfus sayımına göre % 91.86’dır. Oran erkeklerde % 96.3'e kadınlarda 

% 87.4'e yükselmiştir. Okuma-yazma oranındaki 65 puanlık artış iyi bir göstergedir 

ancak, tek başına yeterli olmamaktadır. Çünkü okuma ve yazma, bilgi edinme 

yolunda atılan ilk adımdır. Daha sonraki aşamalarda gelince, bir bütün olarak anlam 

kazanmaktadır. 

2000 yılı nüfus sayımı sonuçlarına göre ilimizde 14 ve üstü yaştakilere ait nüfusun % 

50’si ilk okul mezunudur. Ayrıca nüfusun yaklaşık % 66’sını ilkokul mezunu, okuryazar 

ve eğitimsiz öbeği oluşturmaktadır. Eğer kalifiye birey eğitimi sınırını lise 

kabul edersek, bu durumda nüfusun yaklaşık % 75’i kalifiye değildir. Gerek 

İzmir ve gerekse Türkiye için problem bu noktada başlamaktadır. Çünkü İzmir için 

ortalama eğitim yılı 6.5 yıl ve Türkiye için yaklaşık 5 yıl civarındadır. Türkiye toplum 

olarak ilkokul mezunu değilken, İzmir de ortaokul mezunu değildir. Bu durumda 

kesinlikle söylenecek tek bir cümle vardır: “Türkiye’nin tek problemi toplumun 

eğitim seviyesini yükseltmektir”. 

Tablo 6.10 Okuryazarlık ve Eğitim Durumuna Göre Nüfus (1975-2000) 1 

Eğitim Düzeyleri 

Sayım Yılları 

1975 1980 1985 1990 2000 

Eğitimsiz 30.43 28.50 20.08 17.18 10.74 

Okur-Yazar 8.46 7.91 7.67 5.19 5.84 

İlkokul 47.46 45.26 50.65 52.03 49.07 

Ortaokul ve dengi 5.08 5.40 6.16 7.18 8.74 

Lise ve dengi 5.59 7.13 9.49 10.97 14.83 

Yüksekı öğrenim 2.98 5.79 5.95 7.44 10.78 

Toplam 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 

(İzmir ili okul öncesi, ilköğretim ile lise ve dengi okullara ilişkin istatistikler ilgili tabloda verilmiştir 2 .) 

İzmir’de 2002-2003 öğretim yılında toplam 29.594 öğretmen, 615.703 öğrenci, 2.080 

okulda 16.301 derslikte eğitim ve öğretim görmektedir. 

Bir dersliğe düşen ortalama öğrenci sayısı Türkiye ortalaması ile karşılaştırıldığında, 

İlköğretim okulları düzeyinde 1999-2000 eğitim-öğretim yılında Türkiye ortalaması 

59 iken İzmir’de bu oran 41 olarak görülmektedir. Ancak kaliteli bir eğitim 

standardı olan 24 kişilik sınıf dikkate alındığında, her sınıfta ortalama 17 

öğrenci fazlalık olduğu ve sınıfların % 71 fazla kapasiteyle eğitim verdiği 


Genel liselerde Türkiye ortalaması 37 iken İzmir'de bu rakam 32 öğrencidir. Meslek 

liselerinde ise Türkiye ortalaması 33, İzmir'de ise bu rakam 34'tür. Yine sınıflarda 24 

1 İzmir-Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, DİE, Ankara, 2002.s.49. 

2 Bu istatistikler www.izmirvaliligi.gov.tr adresinden temin edilmiştir. 

15

öğrenci kapasitesini dikkate aldığımızda yaklaşık % 38’lik aşırı kapasite yüklenimi 

söz konusudur. 

Merkezdeki ilköğretim okullarında çiftli tedrisat yapılmaktadır. Kaliteli eğitim için 

ise bunun tekli tedrisata inmesi gereklidir. Bu nedenle 24 kişilik baz sınıfı 

dikkate aldığımızda ihtiyaç olan derslik sayısı 20.000’e yaklaşmaktadır. Mevcut 

ise 11.135 dersliktir. Sonuçta eksik olan derslik sayısı 8.865’tir. 

Yukarıda belirtilen rakamlar yalnızca mevcut durumun iyileştirilmesi içindir. Eğer 

eğitimdeki hedef 11 yıl zorunlu eğitim ise, yani 6 yaşında alınan bir öğrencinin lise 

eğitimini tamamladığında meslek edindirme eğitimini de tamamlamış olması 

durumunda, ihtiyaç miktarları hemen değişecektir. Bu durumda ilköğretim ve 

liselerin toplam ihtiyacı 24.000 dersliktir. Şu ana kadar yalnızca fiziksel temel 

ihtiyaçlar bazında eksiklikleri dikkate alınmıştır. Bunun yanında sosyal ihtiyaçları da 

göz önüne alındığında ihtiyaçlar daha da artacaktır. Bunların ekonomik değerlerinin 

araştırılması ise ilgili kuruluşlara bırakılmıştır. Stratejik plan açısından konunun 

önemi 2013 yılında İzmir’in sosyal ve ekonomik hayatında kalifiye bireylerin yer 

almaya başlamış olması olacaktır. 

Öğretmen başına düşen öğrenci sayısına baktığımızda ise okul öncesi eğitimde 

Türkiye ortalaması 17 iken İzmir 'de 18'dir. İlköğretim okullarında Türkiye geneli 30 

öğrenci iken İzmir'de 24'tür. Genel liselerde ise 18 öğrenciye karşılık İzmir'de 14'tür. 

Meslek liselerinde ise Türkiye ortalaması 13 öğrenci iken İzmir'de bu sayı 14'tür. 

İzmir İlinin okullaşma oranı ilköğretimde % 99, liselerde ise % 97’dir. 

Tablo 6.11 İzmir İli Lise ve Altı Düzeyde Eğitim İstatistikleri 

Okul Türü 

Okul Sayısı 

Bağımsız Bünyede 

Öğrenci 

Sayısı 

Öğretmen 

Sayısı 

Derslik 

Sayısı 

Anaokulu(Resmi+Özel) 78 - 3.185 173 273 

Anasınıfı (Resmi+Özel) - 475 13.818 765 601 

Okul Öncesi Toplamı 78 475 17.003 938 874 

İlköğretim Okulu (Resmi+Özel) 1.233 451.624 18.954 10.997 

Yatılı İlköğretim. Bölge Okulu 2 1.724 79 57 

Pansiyonlu İlköğretim Okulu 1 594 30 24 

Özel Eğitim Okulu 3 530 101 57 

İlköğretim Okulu Toplamı 1.239 457.472 19.164 11.135 

Genel Lise 130 87.883 5.553 2.719 

Meslek - Teknik Lise 154 53.355 3.939 1.573 

Liseler Toplamı 284 141.238 9.492 4.292 

Genel Toplam 1.601 615.713 29.594 16301 

İzmir İlinin yüksek öğrenim imkanlarını kapsamında Ege, Dokuz Eylül, Yüksek 

Teknoloji, Yaşar ve İzmir Ekonomi Üniversiteleri olmak üzere beş üniversite 

mevcuttur. Bunların ilk üçü kamu, son ikisi ise özel üniversitedir. Bu üniversitelerde 

toplam 29 Fakülte, 19 Enstitü, 26 Yüksek Okul, 6434 Öğretim elemanı, 74.908 

16

öğrenci bulunmaktadır. Yüksek öğrenim öğrencilerine yönelik olarak ilimizde beş 

öğrenci yurdu bulunmakta, bu yurtlarda da 9.756 öğrenci kalmaktadır. 

Strateji Alt Yörelerindeki Nüfusun Okuryazarlık Düzeyi Genel Değerlendirmesi ( 

2000 Nüfus Sayımı Bilgilerine Göre ) 


Alt yörenin ortalama % 7’si okuma yazma bilmemektedir. Bu ortalama değer 

Konak İlçesinde yaklaşık % 1 değeriyle aşılmıştır. Ayrıca Konak İlçesi en fazla okuma 

yazma bilenin bulunduğu ilçedir. Okuma yazma bilmeyen oranının en düşük olduğu 

ilçeler ise Balçova ve Güzelbahçe’dir. Alt yöre bazında yüksek öğrenimi bitiren sayısı 

ortalama % 9 olup bu oranın altındaki ilçeler Buca ve Çiğli’dir. İlçe nüfusunda 

oransal olarak en çok yüksek öğrenim mezunu bulunduran ilçe ise Narlıdere’dir. 


Toplam nüfusa oranla en çok okuma yazma bilmeyenin bulunduğu ilçe Kınık olup, 

alt yöre ortalamasının % 3 üzerinde bulunmaktadır. En çok okuma yazma bilenin 

bulunduğu ilçe Bergama olup, bunların yüksek öğrenimi bitirenlerin sayısı alt yöre 

ortalamasının üstündedir. Ayrıca Bergama en fazla yükseköğretim mezunu 

bulunduran ilçedir. Yüksek öğrenim mezunu olanların ortalaması % 5’tir. Toplam 

nüfusa oranla en çok yüksek öğrenim bulunduran ilçe ise Dikili’dir. 


Okuma yazma bilmeyen oranının en düşük olduğu ilçe Foça İlçesidir. Foça’daki 

bu oran alt yöre ortalamasının % 4 altındadır. En fazla okuma yazma bilen miktarı 

ise Menemen’de bulunmaktadır. Yüksek öğrenimden mezun olanların sayısı en çok 

Menemen’de bulunmasına rağmen yüksek öğrenim mezunlarının nüfusa 

oranladığımızda en fazla değere, diğer ilçelerden farklı olarak, Foça’da 

rastlanılmaktadır. 


Kemalpaşa’nın % 10’u okuma yazma bilmemekte ve nüfusunun % 4’ü yüksek 

öğrenim mezunu olmaktadır. 


En fazla okuma yazma bilmeyenin bulunduğu ilçe olan Torbalı aynı zamanda en fazla 

okuma yazma bilenleri de bünyesinde bulundurmaktadır. Yüksek öğrenim mezunları 

en çok Torbalı’da olmasına karşılık toplam nüfusa oranladığımızda en çok Selçuk 

İlçesinde görülmektedir. 


Alt yörede en fazla okuma yazma bilmeyenin bulunduğu ilçe Bayındır İlçesidir. Bu 

ilçedeki okuma yazma bilmeyenlerin oranı alt yöre ortalamasının üzerindedir. En 

fazla okuma yazma bilen sayısı en çok Ödemiş İlçesinde bulunmaktadır. Yüksek 

öğrenim mezunlarını toplam nüfusa oranladığımız da en yüksek değere Tire ve 

Ödemiş’te rastlanılmaktadır. 

17


Yarımada Çeşme Kesimi alt yöresinde okuma yazma bilmeyenlerin sayısı % 5’i 

geçmemektedir. Okuma yazma bilen sayısı Çeşme’de daha çok görülmekte olup 

nüfusa oranladığımızda Karaburun ile arasında pek fark görülmemektedir. 


Alt yöredeki okuma yazma bilmeyenlerin sayısı nüfusa oranla tüm ilçelerde aynı olup, 

miktar olarak Urla’da daha fazladır. Okuma yazma bilen ve yüksek öğrenim mezunu 

sayısı Urla’da daha fazla olmakla beraber toplam nüfusa oranladığımızda Seferihisar 

ile aynı orandadır. 


İzmir ili genelinde okuma yazma bilmeyen sayısı % 7 oranındadır. Bu oran Bakırçay, 

Gediz–Nif, K. Menderes Kıyı Kesimi ve K. Menderes Kara Kesimi alt yörelerinde 

aşılmıştır. En az okuma yazma bilmeyen sayısı Yarımada Çeşme Kesimi alt yöresinde 

bulunmaktadır. En fazla okuma yazma bilmeyen sayısı oransal olarak Torbalı ve 

Kınık’ta görünürken, en az okuma yazma bilmeyen sayısı ise Foça’da görülmektedir. 

Yüksek öğrenim mezunu sayısı en çok İzmir Büyükşehir Bütünü alt yöresinde 

olmasına karşılık, toplam nüfusa oranladığımızda Yarımada Çeşme Kesimi alt 

yöresinde görülmektedir. Oransal olarak en fazla yüksek öğrenim mezunu 

bulunduran ilçe Çeşme olurken, en az bulunduran ise Kınık’tır. 

18

Tablo 6.12 6 ve Daha Yukarı Yaştaki Nüfusun İlçelere Göre Okuryazarlık Durumu 

Alt 

Yöreler 

İlçeler 

Toplam 

Okuma Yazma 

Bilmeyen 

Okuma 

Yazma 

Bir Okul 

Bitirilen Okul 

Toplam 

Top. Nüfus 

İçinde Oran 

Bilen Toplam Bitirmeyen Toplam 

İlk ve Orta 

Öğretim 

Toplam 

Yüksek öğrenim 

Top. Nüfus İçinde Oranı 

Çiğli 97.514 6.394 7% 91.117 17.944 73.164 66.647 6.517 7% 

Karşıyaka 401.410 25.202 6% 376.200 70.154 306.000 258.757 47.243 12% 

Konak 712.770 53.934 8% 658.825 133.265 525.467 461.874 63.593 9% 

Bornova 357.734 20.568 6% 337.164 61.493 275.638 242.543 33.095 9% 

Buca 280.181 19.038 7% 261.141 53.187 207.940 191.669 16.271 6% 

Gaziemir 64.041 3.259 5% 60.774 11.131 49.637 42.047 7.590 12% 

Balçova 62.599 2.725 4% 59.872 9.363 50.501 42.746 7.755 12% 

Narlıdere 50.504 3.453 7% 47.051 7.821 39.230 32.414 6.816 13% 

Güzelbahçe 14.041 599 4% 13.442 1.977 11.464 9.860 1.604 11% 

[A] 2.040.794 135.172 7% 1.905.586 366.335 1.539.041 1.348.557 190.484 9% 

Dikili 11.583 793 7% 10.790 2.141 8.649 7.764 885 8% 

Bergama 47.591 3.629 8% 43.962 8.886 35.073 32.375 2.698 6% 

Kınık 11.751 1.270 11% 10.481 2.469 8.012 7.727 285 2% 

[B] 70.925 5.692 8% 65.233 13.496 51.734 47.866 3.868 5% 

Aliağa 33.962 1.559 5% 32.401 6.810 25.591 22.891 2.700 8% 

Foça 13.863 261 2% 13.602 1.311 12.291 10.189 2.102 15% 

Menemen 41.405 3.497 8% 37.908 8.838 29.069 27.159 1.910 5% 

19

[C] 89.230 5.317 6% 83.911 16.959 66.951 60.239 6.712 8% 

Kemalpaşa 22.412 2.292 10% 20.120 5.226 14.894 14.077 817 4% 

[D] 22.412 2.292 10% 20.120 5.226 14.894 14.077 817 4% 

Menderes 15.185 1.375 9% 13.810 3.053 10.756 10.189 567 4% 

Torbalı 33.798 3.625 11% 30.173 7.697 22.472 20.707 1.765 5% 

Selçuk 23.049 2.413 10% 20.636 4.847 15.788 14.255 1.533 7% 

[E1] 72.032 7.413 10% 64.619 15.597 49.016 45.151 3.865 5% 

Bayındır 14.430 2.300 16% 12.130 3.198 8.932 8.388 544 4% 

Tire 39.324 3.832 10% 35.492 7.388 28.104 26.018 2.086 5% 

Ödemiş 56.373 5.206 9% 51.167 10.754 40.408 37.413 2.995 5% 

Beydağ 5.012 439 9% 4.573 899 3.674 3.513 161 3% 

Kiraz 9.010 921 10% 8.089 1.748 6.341 5.949 392 4% 

[E2] 124.149 12.698 10% 111.451 23.987 87.459 81.281 6.178 5% 

Çeşme 23.821 733 3% 23.088 2.872 20.203 15.816 4.387 18% 

Karaburun 2.748 120 4% 2.628 367 2.261 1.793 468 17% 

[F1] 26.569 853 3% 25.716 3.239 22.464 17.609 4.855 18% 

Urla 33.915 1.838 5% 32.077 5.594 26.483 22.874 3.609 11% 

Seferihisar 16.245 867 5% 15.377 2.499 12.876 11.132 1.744 11% 

[F2] 50.160 2.705 5% 47.454 8.093 39.359 34.006 5.353 11% 

İzmir İl 

Toplamı 2.496.271 172.142 7% 2.324.090 452.932 1.870.918 1.648.786 222.132 9% 

Kaynak: DİE, 2000 İzmir İli Nüfus Sayımı 

20

Tüketim Yapısı 

1994 yılında DİE’nin yaptığı Hane Halkı Tüketim Anketi verilerinden hareketle Ege 

Bölgesi için düzenlenen tüketim harcamaları, ilgili tabloda verilmiştir. Bu tabloda 

tüketim harcama büyüklüğü hem 1994 hem de 2003 fiyatları itibariyle verilmektedir. 

Ege Bölgesinde toplam tüketimin % 35’i gıda, % 23’ü konut ve kira, ve % 10’u ise 

giyim harcamalarına gitmektedir. Yani toplam tüketimin % 68’i zorunlu harcamalara 

yönlendirilmektedir ki bu durum gelir yapısındaki düşüklüğü göstermektedir. Zaten 

sağlık, eğitim ve otel-lokanta-pastane gibi sosyal harcamaların düşüklüğü bu kanaati 

doğrulamaktadır. Ayrıca insan sermaye modellerinin temel açıklayıcı değişkeni 

olan eğitim harcamalarının yüzdesi, ev eşyası kalemi yüzdesinin yaklaşık sekizde 

biridir. 

Tablo 6.13 Ege Bölgesinin Harcama Kalemlerine Göre Tüketim Yapısı 

Harcama Kalemleri 

Ege Bölgesi 

1994 2003 

Ege Bölgesi Toplam 

Harcamasındaki Payı 

Türkiye 

Payı 

Gıda, içki, tütün 6.404.794 46.076.088.036 35.00 14.56 

Giyim, ayakkabı 1.756.123 12.633.548.862 9.60 15.88 

Konut ve Kira 4.132.624 29.730.097.056 22.58 14.66 

Ev eşyası 1.659.223 11.936.450.262 9.07 14.90 

Sağlık 467.591 3.363.849.654 2.56 14.58 

Ulaştırma 1.690.135 12.158.831.190 9.24 15.59 

Eğlence ve Kültür 374.294 2.692.671.036 2.05 13.16 

Eğitim 192.064 1.381.708.416 1.05 10.86 

Otel,lokanta,pastane 576.957 4.150.628.658 3.15 16.12 

Çeşitli mal ve hizmet 1.046.774 7.530.492.156 5.72 15.26 

Toplam 18.300.579 131.654.365.326 100.00 

Ege Bölgesi tüketim yapısı ayrıntılı özelliklerinin değerlendirildiği bir çalışmada 1 bazı 

senaryolar oluşturulmuştur: Senaryo, hane halkı reisinin yaşının 43, gelirinin her 

harcama kalemi için ortalama gelire sahip, hane halkı büyüklüğünün 4, hane halkı 

reisinin bulunduğu ev itibariyle normal kat veya lüks binada ve gelişmiş sokakta 

oturduğu, lise mezunu ve yevmiyeli olarak çalıştığı kabul edilmiştir. Böylece modelde 

katsayı tahminleri kullanılarak en düşük, düşük, orta, yüksek ve en yüksek 

düzeydeki harcama olasılıkları elde edilmiştir. İlgili tabloda toplam tüketim 

harcamalarına ait senaryolara bakıldığında gıda ve giyim harcama olasılıkları orta 

harcama gurubuna doğru artmış, yüksek ve en yüksek harcama gruplarında düşüş 

göstermiştir. Ev eşyası, ulaştırma, eğlence, otel, sigara ve diğer harcama 

olasılıklarında ise bu defa yüksek harcama grubuna doğru bir artış göstermiş en 

yüksek harcama grubunda düşmüştür. Konut, sağlık, ve eğitim harcama olasılıkları 

en düşükten en yükseğe doğru artış göstermiştir. 

Tablo 6.14 Ege Bölgesi İçin Toplam Tüketim Harcamalarına Ait Senaryolar 

1 Hamdi EMEÇ, Ege Bölgesi Tüketim Harcamaları İçin Sıralı Logit Tahminleri Ve Senaryo 

Sonuçları, DEÜ-SBE dergisi, 2002. 

21

Harcama Kalemi Score En Düşük Düşük Orta Yüksek En Yüksek 

Gıda 20.674 0.106 0.200 0.267 0.259 0.165 

Giyim 14.890 0.152 0.202 0.231 0.230 0.182 

Konut 14.943 0.042 0.097 0.197 0.331 0.331 

Ev Eşyası 13.440 0.108 0.164 0.223 0.259 0.243 

Sağlık 4.195 0.160 0.184 0.206 0.225 0.222 

Ulaştırma 13.973 0.116 0.174 0.233 0.264 0.211 

Eğlence 10.759 0.099 0.149 0.221 0.278 0.251 

Eğitim 2.771 0.051 0.096 0.170 0.287 0.393 

Otel 8.280 0.152 0.188 0.219 0.232 0.205 

Diğer 17.138 0.081 0.146 0.225 0.289 0.257 

Sigara 7.938 0.167 0.192 0.212 0.223 0.204 

Gıda alt kalemlerine ait senaryoların bulunduğu tabloda görüldüğü gibi ekmek, et ve 

balık harcama olasılıkları orta harcama grubuna doğru artmış, yüksek ve en yüksek 

harcama gruplarında düşüş göstermiştir. Süt, sebze, çikolata ve alkolsüz içeceklerde 

bu kez yüksek harcama grubuna doğru bir artış göstermiş en yüksek harcama 

grubunda düşmüştür. Gıda özleri ve alkollü içeceklerde harcama olasılıkları, 

harcama gruplarında en düşükten en yükseğe doğru artmış, bunu tam tersi olarak 

şeker ve kahvede harcama olasılıkları en düşükten en yükseğe doğru düşüş 

göstermiştir. Hayvansal yağların harcama olasılıkları ise her kategoride birbirine 

yakın olasılık değerleri almıştır. 

Tablo 6.15 Ege Bölgesi İçin Gıda Alt Kalemlerine Ait Senaryolar 

Harcama Kalemi Score En Düşük Düşük Orta Yüksek En Yüksek 

Ekmek 9.328 0.166 0.249 0.263 0.210 0.109 

Et 15.648 0.167 0.219 0.240 0.216 0.155 

Balık 7.359 0.191 0.215 0.218 0.204 0.170 

Süt 13.146 0.129 0.192 0.234 0.243 0.201 

Hayvansal yağlar 7.650 0.188 0.206 0.213 0.208 0.183 

Sebze 8.118 0.139 0.187 0.220 0.235 0.218 

Şeker 4.532 0.233 0.234 0.213 0.181 0.136 

Çikolata 9.147 0.154 0.191 0.217 0.225 0.210 

Gıda Özleri 3.863 0.151 0.177 0.203 0.226 0.240 

Kahve 6.806 0.275 0.239 0.200 0.162 0.121 

Alkolsüz 8.509 0.130 0.178 0.227 0.249 0.214 

Alkollü 1.815 0.099 0.140 0.190 0.255 0.314 

Bu çalışmada DİE’nin 1994 yılı hane halkı gelir dağılımı ve tüketim harcamaları 

anket verilerinden hareket ederek Ege Bölgesindeki hanelerde en düşük düzeyde 

harcama yapanlardan en yüksek düzeyde harcama yapanlara doğru gelirlerindeki 

artış toplam gıda, giyim, konut, ev eşyası, sağlık, ulaştırma, eğlence vb. harcamaları 

ile kişisel bakım ve malzemeler ile haberleşme gibi çeşitli mal ve hizmet şeklinde olan 

diğer harcamaları arttırdığı görülmüştür. Yaştaki artış ise gıda, konut ve diğer 

22

harcamaları arttırmaktadır. Ücretli ve maaşlı çalışan hane halkı reisleri ile 

işverenlerin yevmiyeli çalışan hane halkı reisine kıyasla en düşük düzeydeki harcama 

düzeyinden en yüksek harcama düzeyine doğru daha fazla eğitim harcamaları 

yaptıkları görülmektedir. Ücretsiz aile işçisi veya iktisaden faal olmayan hane halkı 

reisleri ise yevmiyeli çalışan hane halkı reislerine kıyasla daha fazla konut harcaması 

yapmaktadır. Gıda alt kalemlerine bakıldığında ise hane halkı reisinin eğitim 

durumunda süt ve alkolsüz içeceklere yapılan harcamada, üniversite ve üstü mezun 

olanların lise mezunlarına kıyasla en düşük düzeyde harcama yapanlardan en 

yüksek düzeyde harcama yapanlara doğru daha fazla olduğu görülmüştür. 

Toplam tüketim harcamalarına ait senaryolara bakıldığında gıda ve giyim harcama 

olasılıkları orta harcama grubuna doğru artmış, yüksek ve en yüksek 

harcama gruplarında düşüş göstermiştir. Ev eşyası, ulaştırma, eğlence ve diğer 

harcama olasılıkları ise yüksek harcama grubuna doğru bir artış göstermiş, en 

yüksek harcama grubunda düşmüştür. Gıda alt kalemlerine ait senaryolarda ise 

ekmek, et ve balık harcama olasılıkları orta harcama grubuna doğru artmış, yüksek 

ve en yüksek harcama gruplarında beklendiği gibi düşüş göstermiştir. Süt, sebze, 

çikolata ve alkolsüz içeceklerde bu kez yüksek harcama grubuna doğru bir artış 

görülmüş ve en yüksek harcama grubunda düşmüştür. Hayvansal yağların harcama 

olasılıkları ise her kategoride birbirine yakın olasılık değerleri almıştır. 

Burada üzerinde durulması gereken nokta, hanelerin harcamalarının temel 

ihtiyaçlarında yoğunlaşmakta olduğudur. Bu durum gıda ve barınmaya bağlı 

harcamaların yoğunluk kazanmasına neden olmaktadır. Dolayısıyla iç ticaret ve 

sanayi bu alanlarda yoğunlaşmaktadır. İç piyasanın canlanması ise gelir 

dağılımındaki adaletsizliğin ortadan kaldırılmasını sağlayacak politikaların 

sonucunda oluşacaktır. 

İstihdam 

İzmir’in son 20 yıldaki işgücü potansiyeli ele alındığında, toplam nüfusun ortalama 

% 54’ünün işgücü olarak değerlendirildiğini ilgili tablodan görmekteyiz. Bu 

işgücünden istihdam edilen nüfus oranı 1980-2000 dönemi için ortalama % 93.4 

civarındadır. Bu dönemde işsizlik ise ortalama % 6.6 civarlarında seyretmiştir. Bu 

değerler nüfus sayımlarından elde edilen değerler olup psikolojik faktörler ve anket 

hatalarını göz önüne alındığında işsizlik oranının daha da yüksek olması 

beklenmektedir. 

İstidam faktöründeki cinsiyet olgusuna göre toplam işgücünün ortalama % 31.9’u 

kadınlardan meydana gelirken, kadın nüfusunun % 71.7’si ilkokul mezunu yada 

eğitimsizdir. Bu oran kadınların işgücünde daha az yer aldığını göstermekle beraber, 

ayrıca kadının toplumdaki sosyal statüsünün de, işgücünde yer almaları önünde 

engeller çıkardığını göstermektedir. Diğer taraftan, özellikle 1999 krizinden sonra 

işsiz kadınların oranı erkeklerden 3.1 puan daha fazla olmuş ve % 12.9 

olarak gerçekleşmiştir. 

Tablo 6.16 Cinsiyete Göre İşgücü (1980-2000) 

23

Açıklama Cinsiyet 

Toplam 

İşgücü 1 Erkek 

Kadın 

Toplam 

İstihdam 2 Erkek 

Kadın 

Toplam 

İşsiz 3 Erkek 

Kadın 


1980 1985 1990 2000 

848 240[56.8] 

614 115[79.2] 

234 125[32.6] 

808 963[95.4] 

583 443[95.0] 

225 520[96.3] 

39 277[4.6] 

30 672[5.0] 

8 605[3.7] 

953 168[53.9] 

702 459[76.5] 

250 709[29.4] 

902 930[94.7] 

661 536[94.2] 

241 394[96.3] 

50 238[5.3] 

40923[5.8] 

9 315[3.7] 

1 145 300[54.4] 

824 182[76.4] 

321 118[31.3] 

1 080 346[94.3] 

773 661[93.9] 

306 685[95.5] 

64 954[5.7] 

50 521[6.1] 

14 433[4.5] 

1 436 185[52.2] 

968 725[70.2] 

467 460[34.1] 

1 281 008[89.2] 

873 949[91.2] 

407 059[87.1] 

155 177[10.8] 

94 776[9.8] 

60 401[12.9] 

Tablo 6.17 Ekonomik Faaliyete Göre İstihdam Edilen Nüfusun Yüzde Dağılımı 

Sektörler Cinsiyet 

Toplam 

Tarım Erkek 

Kadın 

Toplam 

Sanayi Erkek 

Kadın 

Toplam 

İnşaat Erkek 

Kadın 

Toplam 

Hizmet Erkek 

Kadın 

Toplam 

Diğer Erkek 

Kadın 

Sayım Yılları (%) 

1980 1985 1990 2000 

37.4 35.5 

32.3 

28.5 

26.2 25.1 

21.9 

18.7 

66.3 64.1 

58.5 

49.6 

20.1 19.8 

20.3 

20.6 

22.5 22.3 

22.5 

23.2 

13.8 12.8 

14.7 

15.0 

5.7 

5.5 

6.3 

5.3 

7.8 

7.4 

8.7 

7.6 

0.1 

0.2 

0.3 

0.4 

35.5 38.5 

40.0 

45.5 

42.2 44.4 

45.6 

50.4 

18.2 22.5 

25.7 

34.8 

1.3 

0.7 

1.2 

0.1 

1.2 

0.8 

1.3 

0.1 

1.5 

0.4 

0.8 

0.1 

İzmir’de 1980 ve 2000 döneminde ortalama olarak nüfusun % 33.43’ü tarımda, % 

20.2’si sanayide, % 5.7’si inşaatta ve % 39.9’u hizmetlerde istihdam edilmiştir. 

İstihdamda tarımın oranı 8.9 puan azalmış, hizmetlerde ise 10 puan 

artmıştır. Dolayısıyla tarımdaki azalmayı hizmetlerdeki artış karşılamaktadır. 

Türkiye’deki istihdamın % 45’i tarımdadır. Bu nedenle İzmir’de bu oranın 2000 

yılında % 28.5’e düşmesi sevindiricidir. Ancak AB çekirdek ülkelerinde bu oran 

% 10’un altındadır. Bu nedenle tarımsal işgücündeki atıl nüfus aktif alanlara 

kaydırmalıdır. 

1 İşgücü satırındaki yüzdeler; “İş Gücüne Katılma Oranı”nı gösterir. 

2 İstihdam satırındaki yüzdeler; “İstihdam Oranı”nı gösterir. 

3 İşşizlik satırındaki yüzdeler; “İşsizlik Oranını” gösterir. 

24

İzmir’in atılım yapması için bilgi birikiminin kuvvetli olması gerekmektedir. 

Bu bilgi birikimi aşağıda verilen tablo ile irdelenecektir. 

Tablo 6.18 Yapılan İşe Göre İstihdam Edilen Nüfusun Yüzde Dağılımı 

Yapılan İş 

İlmi ve Teknik Elemanlar, Serbest Meslek 

Sahipleri ve Bunlarla İlgili Diğer 

Meslekler 

Müteşebbisler, Direktörler ve Üst Kademe 

Yöneticileri 

İdari Personel ve Benzeri Çalışanlar 

Ticaret ve Satış Personeli 

Hizmet İşlerinde Çalışanlar 

Tarım, Hayvancılık, Ormancılık, 

Balıkçılık ve Avcılık İşlerinde Çalışanlar 

Tarım Dışı Üretim Faaliyetlerinde 

Çalışanlar ve Ulaştırma Makinelerini 

Kullananlar 

Diğer 

Cinsiyet 

Toplam 

Erkek 

Kadın 

Toplam 

Erkek 

Kadın 

Toplam 

Erkek 

Kadın 

Toplam 

Erkek 

Kadın 

Toplam 

Erkek 

Kadın 

Toplam 

Erkek 

Kadın 

Toplam 

Erkek 

Kadın 

Toplam 

Erkek 

Kadın 


1980 1985 1990 2000 

6.3 7.5 7.7 9.9 

5.6 6.7 6.8 8.6 

8.2 9.6 10.2 12.8 

1.5 1.4 1.5 1.9 

1.9 1.8 1.9 2.4 

0.3 0.3 0.4 0.7 

5.2 5.2 5.9 8.2 

4.4 4.3 4.8 6.1 

7.3 7.8 8.8 12.8 

7.4 7.9 8.9 9.6 

9.5 9.8 11.0 11.5 

1.7 2.5 3.6 5.6 

7.4 8.1 8.4 9.6 

9.0 9.6 10.0 11.1 

3.3 3.9 4.6 6.4 

37.3 35.5 32.4 28.6 

26.1 25.1 21.9 18.8 

66.0 64.0 58.6 49.6 

35.0 34.3 35.1 32.1 

43.4 42.6 43.6 41.4 

13.2 11.8 13.7 12.0 

0.1 0.0 0.0 0.1 

0.1 0.0 0.0 0.1 

0.0 0.0 0.0 0.0 

İstihdamdaki bilgi birikimini gösteren faaliyetler; teknik elemanlar, serbest meslek 

sahipleri ve bunlarla ilgili diğer meslekler, üst kademe yöneticiler dallarında yapılan 

işlerdir. Bunların İzmir istihdamındaki yeri ise % 11.8’dir. Bu kesim bilgiyi üretecek 

ve kullanacak grup olduğundan bu oranın yüksek olması beklenmektedir. İzmir’in 

gelecekteki hedeflerini gerçekleştirmede bu kesimin yaptıkları faaliyetlere ihtiyaç 

vardır. Bu konuda Araştırma-Geliştirme-Uygulama bilgisine sahip bireylerin 

İzmir istihdamında eksikliği hissedilmektedir. 

İzmir istihdamının % 62’si ücret, maaş veya yevmiyeli olarak çalışmaktadır. 

İşveren konumunda olanların % 4 olduğu görülmektedir. Diğer taraftan kendi 

hesabına çalışanların oranı % 16.7’dir. Burada dikkati çeken nokta ücretsiz aile 

işçilerinin çokluğudur. Bu oran içerisinde gizli işsizlik saklanmaktadır. Ayrıca bu 

grupta kadınların oranının fazlalığı dikkat çekmektedir. 

25

Tablo 6.19 İşteki Duruma Göre İstihdam Edilen Nüfusun Yüzde Dağılımı 

İşteki Durum 

Ücretli, maaşlı veya yevmiyeli 

İşveren 

Kendi hesabına 

Ücretsiz aile işçisi 

Diğer 

Cinsiyet 

Toplam 

Erkek 

Kadın 

Toplam 

Erkek 

Kadın 

Toplam 

Erkek 

Kadın 

Toplam 

Erkek 

Kadın 

Toplam 

Erkek 

Kadın 


1980 1985 1990 2000 

54.4 56.9 60.8 62.0 

59.2 61.6 65.8 67.0 

42.0 43.9 48.1 51.2 

2.0 1.8 2.2 4.0 

2.6 2.4 2.8 5.0 

0.3 0.4 0.7 1.9 

22.1 21.1 18.7 16.7 

28.9 27.3 23.7 21.8 

4.6 4.2 6.2 5.8 

21.3 20.2 18.3 17.3 

9,0 8.7 7.7 6.2 

53.1 51.6 45.0 41.1 

0.2 0.0 0.0 0.0 

0.3 0.0 0.0 0.0 

0.0 0.0 0.0 0.0 

Strateji Alt Yörelerindeki Nüfusun İşgücüne Dağılımının Genel Değerlendirmesi 

(2000 Nüfus Sayımı Bilgilerine Göre) 


İl genelinde en yüksek işgücüne sahip olan İzmir Büyükşehir Bütünü Alt Yöresinde, 

toplam nüfus içindeki işgücü sayısı en yüksek olan ilçe Konak’tır. İşgücü 

sayısının ilçenin toplam nüfusuna oranı en yüksek değere Gaziemir İlçesinde erişir. 

Ayrıca istihdam edilen işgücünün toplam işgücü sayısına oranı da en yüksek değerli 

ilçedir. Ancak Gaziemir ilçe nüfusu, Konak ilçe nüfusunun % 10’undan daha azdır. 

Yörede istihdam edilen işgücü yöredeki toplam işgücü sayısının % 90’ını 

aşmamaktadır. En fazla işsizlik oransal olarak Çiğli İlçesinde görülüp değeri toplam 

nüfusa göre % 8.43, toplam işgücüne göre ise % 18.83’lük bir paya sahiptir. 


Yörenin, toplam nüfus içindeki istihdam edilen işgücü sayısı en yüksek olan ilçesi 

Kınık’tır. Ancak Kınık’ın ilçe nüfusu yöre içindeki en düşük nüfusa sahiptir. İlçelerin 

işsizlik oranı % 10-15 arasında değişmektedir. 


İzmir ili genelinde nüfusa oranla en yüksek işgücüne sahip olan Gediz Alt yöresinde 

işgücü sayısı bakımından güçlü olan ilçe Foça İlçesidir. Foça İlçesinde % 5’in altında 

işsizlik vardır. İlçe, istihdamın en fazla ve işsizliğin en az olmasının yanında, en 

düşük nüfusa da sahiptir. En yüksek işsizlik ve en düşük istihdamın görüldüğü 

Menemen İlçesi ise yörenin en yüksek nüfusuna sahiptir. 

26

[D] Gediz – Nif Strateji Alt Yöresi 

Yöredeki tek ilçe olan Kemalpaşa’da işgücü sayısının toplam nüfusa oranı % 41’dir. 

Bunun % 35’i istihdam edilirken, % 6’lık kısmı ise işsizdir. 


Toplam nüfusa oranladığımızda en yüksek işgücüne sahip olan Menderes İlçesi yöre 

bazında en yüksek istihdama sahiptir. Yörede en fazla nüfusa sahip olan Torbalı 

İlçesinde yörenin en yüksek işsizliği görülür. 


Toplam nüfusa oranla işgücü sayısı en çok Bayındır İlçesindeyken, en fazla işgücüne 

sahip olan ilçe Ödemiş’tir. En yüksek istihdam ile en düşük işsizlik Tire’de 

görülürken, en düşük istihdam ile en yüksek işsizlik Kiraz’da görülmektedir. 


Çeşme yaklaşık % 17 ile en yüksek işsizliğe sahip iken, Karaburun en yüksek 

istihdamı bulundurmaktadır. Ancak Çeşme’nin nüfusu Karaburun’un nüfusunun 

yaklaşık dokuz katıdır. 


İlçe nüfusu yüksek olan Urla’nın istihdam edilen işgücü miktarı en yüksektir. Daha 

düşük nüfusa sahip olan Seferihisar İlçesi ise toplam nüfusa oranla en yüksek 

işgücüne sahip olmanın yanında, Çeşme’den daha yüksek bir işsizlik yaşanmaktadır. 


İzmir İlinin işgücü sayısı toplam nüfusunun % 50’sini geçmemektedir. İl bazında 

en yüksek nüfusa, işgücü sayısına, istihdama ve işsizliğe İzmir Büyükşehir Bütünü 

Alt yöresi sahiptir. İşgücü sayısının toplam nüfusa oranında, il toplamından yüksek 

değerler başta Gediz Alt Yöresi olmak üzere İzmir Büyükşehir Bütünü, Gediz ve K. 

Menderes Kıyı Kesimi Alt Yöresinde görülmektedir. En düşük istihdama ve işgücüne 

ise Gediz–Nif Alt Yöresi sahiptir. 

27

Tablo 6.20 12 ve Daha Yukarı Yaştaki Nüfusun İlçelere Göre İşgücü Durumu (DİE 2000 Nüfus Sayımı) 

Alt Yöreler 

İlçeler 

Toplam 

Nüfus 

Toplam İşgücü İstihdam İşsiz 

İşgücü 

Sayısı 

Top. Nüfusa 

Oranı (%) 

İstihdam 

Miktarı 

Top. Nüfusa 

Oranı (%) 

Top. 

İşgücüne 

Oranı (%) 

İşsiz 

Sayısı 

Top. 

Nüfusa 

Oranı (%) 

Top. 

İşgücüne 

Oranı (%) 

Çiğli 86.618 38.767 44,76 31.466 36,33 81,17 7.301 8,43 18,83 

Karşıyaka 359.627 156.900 43,63 131.015 36,43 83,50 25.885 7,20 16,50 

Konak 636.185 275.563 43,31 230.127 36,17 83,51 45.436 7,14 16,49 

Bornova 320.795 150.519 46,92 129.447 40,35 86,00 21.072 6,57 14,00 

Buca 248.029 108.175 43,61 90.659 36,55 83,81 17.516 7,06 16,19 

Gaziemir 56.981 29.726 52,17 26.730 46,91 89,92 2.996 5,26 10,08 

Balçova 57.269 24.017 41,94 20.018 34,95 83,35 3.999 6,98 16,65 

Narlıdere 45.930 25.118 54,69 21.816 47,50 86,85 3.302 7,19 13,15 

Güzelbahçe 12.970 5.332 41,11 4.767 36,75 89,40 565 4,36 10,60 

[A] 1.824.404 814.117 44,62 686.045 37,60 84,27 128.072 7,02 15,73 

Dikili 10.450 4.321 41,35 3.772 36,10 87,29 549 5,25 12,71 

Bergama 42.533 17.317 40,71 14.821 34,85 85,59 2.496 5,87 14,41 

Kınık 10.415 4.955 47,58 4.429 42,53 89,38 526 5,05 10,62 

[B] 63.398 26.593 41,95 23.022 36,31 86,57 3.571 5,63 13,43 

Aliağa 29.656 13.984 47,15 12.427 41,90 88,87 1.557 5,25 11,13 

Foça 13.063 8.495 65,03 8.104 62,04 95,40 391 2,99 4,60 

Menemen 35.967 15.625 43,44 13.187 36,66 84,40 2.438 6,78 15,60 

[C] 78.686 38.104 48,43 33.718 42,85 88,49 4.386 5,57 11,51 

28

Kemalpaşa 19.315 7.950 41,16 6.760 35,00 85,03 1.190 6,16 14,97 

[D] 19.315 7.950 41,16 6.760 35,00 85,03 1.190 6,16 14,97 

Menderes 13.437 6.265 46,62 5.421 40,34 86,53 844 6,28 13,47 

Torbalı 29.030 12.613 43,45 10.596 36,50 84,01 2.017 6,95 15,99 

Selçuk 20.349 9.178 45,10 7.935 38,99 86,46 1.243 6,11 13,54 

[E1] 62.816 28.056 44,66 23.952 38,13 85,37 4.104 6,53 14,63 

Bayındır 12.776 5.319 41,63 4.629 36,23 87,03 690 5,40 12,97 

Tire 35.438 14.000 39,51 12.411 35,02 88,65 1.589 4,48 11,35 

Ödemiş 50.654 19.414 38,33 16.922 33,41 87,16 2.492 4,92 12,84 

Beydağ 4.537 1.673 36,87 1.429 31,50 85,42 244 5,38 14,58 

Kiraz 8.078 2.873 35,57 2.288 28,32 79,64 585 7,24 20,36 

[E2] 111.483 43.279 38,82 37.679 33,80 87,06 5.600 5,02 12,94 

Çeşme 22.097 9.712 43,95 8.014 36,27 82,52 1.698 7,68 17,48 

Karaburun 2.525 1.115 44,16 1.028 40,71 92,20 87 3,45 7,80 

[F1] 24.622 10.827 43,97 9.042 36,72 83,51 1.785 7,25 16,49 

Urla 30.882 13.186 42,70 11.491 37,21 87,15 1.695 5,49 12,85 

Seferihisar 14.793 6.757 45,68 5.724 38,69 84,71 1.033 6,98 15,29 

[F2] 45.675 19.943 43,66 17.215 37,69 86,32 2.728 5,97 13,68 

İZMİR İL TOPLAMI 2.230.399 988.869 44,34 837.433 37,55 84,69 151.436 6,79 15,31 

Kaynak : DİE, 2000 İzmir İli Nüfus Sayımı 

29

Sağlık 

İzmir ilinde 47 hastane, 232 Sağlık Ocağı, 25 Ana Çocuk Sağlığı, 131 Dispanser ve 

Poliklinik olmak üzere toplam 435 Sağlık kurumu bulunmaktadır. 

Tablo 6.21 İzmir İlindeki Sağlık Kurumlarının Dağılımı 

Sağlık Kurumları Hastane Sağlık 

Ocağı 

AÇSAP 

Merkezi 

Verem 

Savaş 

Dispanseri 

Dispanser 

Poliklinik 

Toplam 

Sağlık Bakanlığı 21 232 25 13 7 298 

Diğer Bakanlıklar 7 - - - 22 29 

Üniversite 3 - - - 3 

Özel 16 - - - 89 105 

Toplam 47 232 25 13 118 435 

(*)Milli Savunma Bakanlığına bağlı 2 Hastane Dahil Değildir. 

Tablo 6.22 İzmir İlindeki Sağlık Personelinin Dağılımı(*) 

Uzman 

Hekim 

Asistan Pratisyen 

Hekim 

Diş 

Hekimi 

Eczacı Hemşire Ebe Diğer Toplam 

Devlet 

Hastanesi 1.121 615 307 178 51 1.710 626 2.063 6.671 

Birinci 

Basamak 

Kurum. 

121 0 1.449 121 30 876 1.347 1.832 5.776 

Diğer 

Bakanlıklar 359 269 78 5 53 711 16 365 1.856 

Üniversite 989 818 99 1 32 1171 0 625 3.736 

Özel 

Kuruluşlar 210 0 14 0 9 384 50 106 773 

Toplam 2.800 1.702 1.947 305 175 4.852 2.039 4.991 18.812 

(*) Milli Savunma Bakanlığına bağlı Hastaneler dahil değildir. 

İzmir’de 3.735 fiili yatak kapasitesine karşın yatak hasta sayısı 101.517 olup yatak 

başına düşen hasta sayısı 27, doktor başına düşen hasta sayısı 50'dir. Yüz bin nüfusa 

düşen yatak sayısı 110 yataktır. Yatak işgal oranı 2002 yılında artış göstererek % 57'ye 

ulaşmış ve % 55,3 olan Türkiye ortalamasını geçmiştir. Her 1000 kişiye düşen 

hekim sayısı ise 2’dir. 

30

Konut 

İzmir ilindeki ailelerin % 64’ü kendi evinde ikametgah etmektedir. Bu oran köylerde 

% 80, ilçelerde % 65 ve İzmir Büyükşehir Bütününde % 59’dur. Mülkiyet ile ters sırada 

da kiracı olma durumu vardır. Bedelsiz oturanlar ise ortalama % 6 civarındadır. İlgili 

tablodaki oranlara bakıldığında İzmir’de konut problemi olmadığı izlenimi ortaya 

çıkmaktadır. 

Tablo 6.23 Konutun Mülkiyet Durumu (2000) 

Konutun Mülkiyet Durumu İl Bütünü Büyükşehir İlçe 

Bucak ve 

Köyler 

Ev sahibi 591.974 367.559 88.338 136.077 

% 64.15 58.97 65.02 83.19 

Kiracı 249.897 201.319 34.868 13.710 

% 27.08 32.30 25.66 8.38 

Lojman 14.642 7.971 3.495 3.176 

% 1.59 1.28 2.57 1.94 

Bedelsiz Oturanlar 58.618 42.976 7.996 7.646 

% 6.35 6.90 5.89 4.67 

Diğer 7.254 3.172 1.111 2.971 

% 0.79 0.51 0.82 1.82 

Bilinmeyen 344 288 56 - 

% 0.04 0.05 0.04 

Toplam Hane Halkı 922.729 623.285 135.864 163.580 

% 100.00 100.00 100.00 100.00 

Konutlarla ilgili özelliklere baktığımızda, İzmir ve ilçelerindeki konutların % 2.5’inde 

tuvaletin dışarıda olduğu görülmektedir. Bu oran bucak ve köylerde % 9’a 

yaklaşmaktadır. İl bütününde oran % 14’tür. Şehirsel yerleşimlerde konut dışındaki 

banyo oranı % 1’in altındadır. Ancak kırsalda yaklaşık % 2 olan oran, il bütününde % 

2.7’dir. Mutfak hemen hemen her kesimde konut içindedir. Ancak kırsalda % 1.8 

oranında dışarıdadır. Konutların şehirlerde yaklaşık olarak tamamında su şebekesi 

vardır. Kırsalda % 3’ünde ve il bütününde % 4.2’sinde şebeke yoktur. 

Özellikleri bir bütün olarak değerlendirdiğimizde % 14 oranındaki evler asgari sahip 

olması gereken özelliklere sahip değildir. 

31

Tablo 6.24 Yerleşim Yerine Göre Konutun Kullanım Kolaylıkları 

Özelliğin 

Yerleşim Yeri 

Cinsi Yeri Büyükşehir İlçe Bucak ve Köy Toplam 

Tuvalet 

Banyo 

Mutfak 

Borulu 

Su 

İl 

Toplamı 

Konut içi 598.372 114.738 80.911 794.021 

% 64.85 12.43 8.77 86.05 

Konut dışı 24.273 20.676 81.071 126.020 

% 2.63 2.24 8.79 13.66 

Yok 619 412 1.560 2.591 

% 0.07 0.04 0.17 0.28 


% 0.00 0.00 0.00 0.01 

Konut içi 611.016 128.736 147.767 887.519 

% 66.22 13.95 16.01 96.18 

Konut dışı 7.768 5.295 12.007 25.070 

% 0.84 0.57 1.30 2.72 

Yok 4.446 1.785 3.703 9.934 

% 0.48 0.19 0.40 1.08 


% 0.01 0.01 0.01 0.02 

Konut içi 615.547 128.935 145.061 889.543 

% 66.71 13.97 15.72 96.40 

Konut dışı 5.113 5.051 10.653 20.817 

% 0.55 0.55 1.15 2.26 

Yok 2.578 1.828 7.741 12.147 

% 0.28 0.20 0.84 1.32 


% 0.01 0.01 0.01 0.02 

Konut içi 608.679 126.866 121.999 857.544 

% 65.97 13.75 13.22 92.94 

Konut dışı 6.032 5.593 27.339 38.964 

% 0.65 0.61 2.96 4.22 

Yok 8.498 3.335 13.931 25.764 

% 0.92 0.36 1.51 2.79 


% 0.01 0.01 0.03 0.05 

623.285 135.864 163.580 922.729 

% 67.55 14.72 17.73 100.00 

32

6.2 Ekonomik Sektörlerin Özellikleri 

İzmir’in ticaret, sanayi, tarım, turizm ve mali müessese özellikleri ele alınmıştır. Burada 

mevcut durum ortaya konularak gerekli yerlerde ileriye dönük tahminler yapılmıştır. 


Türkiye’de ticaret sektörü, DİE’nin yayınladığı girdi-çıktı analizi tablolarına göre tarımormancılık, 

balıkçılık, madencilik-taşocakçılığı ve imalat sanayi ürünleri ticaretini 

kapsamaktadır. Bu çerçevede yapılan değerlendirmede, 2000 yılında yaklaşık 37.6 

milyar dolara ulaşan ticaret sektörünün hacmi, 2001 yılında döviz kurunda meydana 

gelen aşırı değerlenme nedeniyle 28.3 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. 

Ticaret sektörü içerisinde ticareti yapılan ürünlerin seçilmiş alt sektörler itibariyle 

dağılımında % 16.2 ile gıda ürünleri ve içecekler, % 12.9 ile motorlu taşıtlar ve yakıtı, 

% 7.7 ile makine ve teçhizatlar, % 5.6 ile ana metal sanayi ürünleri, % 5.2 ile kimyasal 

ürünler, % 4.9 ile tekstil ürünleri pay sahibidir. 

Gıda ve kısmen de enerji dışında, büyük ölçüde talebin gelir ve fiyat elastikiyetlerinin 

yüksek olduğu malları kapsamasından dolayı, ticaret sektörü ekonomik büyüme ve 

krizlerin getirdiği dalgalanmaları, ekonomi geneline oranla daha şiddetli olarak 

yaşamaktadır. Ekonominin genişleme dönemlerinde ticaret sektörünün hacmi daha hızlı 

genişlemekte iken, ekonominin daralma dönemlerinde ticaret sektörü daha şiddetli 

daralmaktadır. Ticaret sektörünün Türkiye ekonomisi içerisindeki gelişme hızı 

incelendiğinde bu durum daha açıklıkla görülmektedir. 

Aşağıdaki tabloda ve grafikte görüldüğü üzere Türkiye’de ticaret sektörünün gelişme 

hızındaki değişkenlik, GSMH’nın gelişme hızındaki değişkenlikten daha yüksektir. 

Ticaret sektörünün büyüme hızındaki bu oynaklık, sektörde nispi istikrarı sağlayıcı 

ticaret politikası önlemleri alınması gerektiğini ortaya koymaktadır. Emek yoğun bir 

sektör olduğu da dikkate alındığında, istihdamda istikrarının sağlanmasına böylelikle 

katkıda bulunulacağı ileri sürülebilir. 

Tablo 6.25 Türkiye'de Ticaret Sektörünün ve GSMH’nın Büyüme Hızı 

Yıllar Ticaret Sektörü Gayri Safi Milli Hasıla 

1980 -2,2 -2,8 

1981 8,7 4,8 

1982 6,8 3,1 

1983 7,4 4,2 

1984 9,2 7,1 

1985 5,6 4,3 

1986 4,8 6,8 

1987 19,0 9,8 

1988 3,5 1,5 

33

1989 -2,3 1,6 

1990 12,3 9,4 

1991 -0,7 0,3 

1992 6,9 6,4 

1993 11,6 8,1 

1994 -22,5 -6,1 

1995 33,0 8,0 

1996 8,9 7,1 

1997 11,6 8,3 

1998 1,4 3,9 

1999 -6,3 -6,1 

2000 12,0 6,3 

2001 -9,4 -9,4 

Kaynak: DİE 

Şekil 6.4 Türkiye’de Ticaret Sektörünün Gelişme Oynaklığı 

Büyüme Hızı 

35,0 

25,0 

15,0 

5,0 

-5,0 

-15,0 

-25,0 

Ticaret 

Y ıllar 

GSMH 

Diğer taraftan, ticaret sektörünün GSMH içerisindeki gelişimi incelendiğinde 1991 

yılında GSMH içerisindeki payı % 20 olan sektörün, 1994 yılındaki payının % 17’ye 

düştüğü, 2001 yılında ise % 22’ye yükseldiği görülmektedir. 1994 krizinin sektörü 

önemli ölçüde küçülttüğü anlaşılmaktadır. 

Tablo 6.26 Türkiye'de Ticaret Sektörünün GSMH'daki Payı (%) 

Yıllar Tarım Sanayi Ticaret Hizmetler Toplam 

1991 17 33 20 30 100 

1992 16 33 20 31 100 

1993 15 33 20 31 100 

1994 16 35 17 32 100 

1995 15 34 21 30 100 

34

Kaynak: DİE 

1996 14 34 21 31 100 

1997 13 34 22 31 100 

1998 14 34 21 32 100 

1999 14 34 21 32 100 

2000 13 33 22 31 100 

2001 14 34 22 30 100 

Ticaret sektörünün İzmir’deki hacmi aşağıdaki tabloda verilmiştir. İzmir GSYİH’sının % 

23’ünü teşkil eden ticaret sektörü, Türkiye ve Ege ortalaması ile paralellik 

göstermektedir. İzmir’in ekonomik hinterlandı, çevre il ve ilçelerdeki mal ve hizmet 

akışının İzmir’de yoğunlaştığı, bu bölgeler için İzmir’in bir Pazar konumunda olduğu 

dikkate alındığında, ticaret sektörünün hacminin düşük kaldığı ileri sürülebilir. 

Tablo 6.27 İzmir'de Ticaret Sektörünün GSYİH İçerisindeki Payı (1997) 

Sektör 

İzmir Ege Türkiye 

Değer (Milyon TL) % Pay 

Değer (Milyon 

TL) 

% Pay Değer (Milyon TL) % Pay 

Tarım 598.653 7 3.043.864 16 14.927.152 13 

Sanayi 2.682.676 31 4.988.874 26 32.835.383 29 

İnşaat 533.867 6 1.200.847 6 6.511.043 6 

Ticaret 2.033.931 23 4.470.894 24 25.024.396 22 

Hizmetler 2.895.706 33 5.163.643 27 33.333.229 30 

GSYİH 8.744.833 100 18.868.122 100 112.631.203 100 

Kaynak:DİE 

Tablo 6.28 İzmir'de Ticaret Sektörünün GSYİH İçerisindeki Payı * (Cari Üretici 

Fiyatları – Milyar TL) 

Sektör 1997 


GSYİH’sı 

İçerisindeki 

Payı 

1999 


GSYİH’sı 


Payı 

2000 


GSYİH’sı 


Payı 

Türkiye 

GSYİH’si 


Payı 

Tarım 137.186 6 403.376 7 774.189 9 15 

Sanayi 615.945 29 1.586.547 28 2.612.703 29 24 

İnşaat 

Sanayi 

125.028 6 297.082 5 373.009 4 5 

Ticaret 398.917 19 955.242 17 1.600.566 18 21 

Hizmetler 840.150 40 2.376.917 42 3.728.614 41 35 

GSYİH 2.117.226 100 5.619.164 100 9.089.081 100 100 

* İzafi banka hizmetleri hesaplara dahil değildir. Kaynak: DİE 

35

İzmir ve Türkiye genelinde ticaret sektörünün gelişme hızı, yeni kurulan ve kapanan 

firma sayıları ile de kendisini göstermektedir. Türkiye’de ticaret sektöründe ve ekonomi 

genelinde yeni kurulan ve kapanan firmaların yıllar itibariyle gelişimi aşağıdaki tabloda 

verilmiştir. Ticaret sektöründe kurulan firmaların sayısının 1998 ve 2001 yıllarında 

düşük olduğu, kapanan firma sayısının ise 2001 ve 2002 yıllarında yoğunlaştığı 

gözlenmektedir. Paralel bir gelişme ekonominin tüm sektörleri itibariyle de söz 

konusudur. Türkiye’de ekonomi genelinde yeni kurulan firma sayısı 1998 ve 2001 

yıllarında düşmüş, kapanan firma sayısı ise 2001 ve 2002 yıllarında artmıştır. 

Tablo 6.29 Türkiye'de Ticaret Sektöründe Yeni Kurulan ve Kapanan Firma Sayıları 

Yıllar 

Ticaret Sektörü Genel Açılan Kapanan 

Açılan Kapanan Açılan Kapanan % Pay % Pay 

1998 10.867 8.332 18.023 11.940 60 70 

1999 13.255 7.611 22.691 10.166 58 75 

2000 12.515 9.273 21.484 12.055 58 77 

2001 10.243 10.397 16.171 13.707 63 76 

2002 13.341 11.203 24.012 14.994 56 75 

2003 * 12.148 5.954 20.547 7.979 59 75 

* Ocak-Haziran dönemi 

Kaynak: DİE, Yeni Kurulan ve Kapanan Şirketler 

İzmir’de ticaret sektöründe ve ekonominin tüm sektörlerinde yeni kurulan ve kapanan 

firma sayıları aşağıdaki tablodan izlenebilir. Ticaret sektörünün yanı sıra ekonominin 

genelinde de yeni kurulan firma sayılarının 1998 ve 2001 yıllarında düştüğü, kapanan 

firmaların ise 2000 ve 2001 yıllarında arttığı görülmüştür. 

Tablo 6.30 İzmir'de Ticaret Sektöründe Yeni Kurulan ve Kapanan Firma Sayıları 

Yıllar 

Ticaret Sektörü İzmir Genel Açılan 

Açılan Kapanan Açılan Kapanan 

% Pay 

Kapanan 

% Pay 

1998 396 275 700 461 57 60 

1999 613 249 1.105 363 55 69 

2000 642 306 1.266 431 51 71 

2001 464 371 807 565 57 66 

2002 684 467 1.296 669 53 70 

2003 * 515 213 1.013 343 51 62 

Ocak-Haziran dönemi 

Kaynak: DİE, Yeni Kurulan ve Kapanan Şirketler 

Özellikle 1998 yılından itibaren Türkiye’nin bir yandan Uzak Doğu ve daha sonra 

Rusya’da baş gösteren küresel krizin etkisi altında kaldığı, diğer taraftan da kendi iç 

dinamiklerinin ortaya çıkardığı kur ve faiz kıskacında borç batağına sürüklendiği dikkate 

alınacak olursa, 1998 yılından itibaren ticaret sektöründe yeni kurulan ve kapanan 

şirketlerin sayısında görülen değişmelerin, özel olarak ticaret sektöründen kaynaklanan 

36

nedenlerin yanı sıra, ekonomik krizlerin ticaret sektörü üzerindeki etkisinden de 

kaynaklandığı ileri sürülebilir. 

Dikkat edilmesi gereken bir diğer nokta, ticaret sektöründe yeni kurulan ve kapanan 

firmaların, ekonominin tüm sektörlerindeki yeni kurulan ve kapanan firmalara 

oranındaki gelişmelerdir. Türkiye’de 1998-2003 döneminde ticaret sektöründe yeni 

kurulan şirketler, ekonomi genelinde yeni kurulan firmaların % 59’unu 

kapsarken, ticaret sektöründe kapanan şirketler, ekonominin genelinde kapanan 

şirketlerin % 74’ünü kapsamaktadır. (Bu konuda bkz. İzmir Ticari Sermayesinin 

Büyükşehir Bütünü İçindeki İşkollarının Alansal Dağılımı) 

Diğer taraftan, İzmir’de özellikle tarım ürünleri ticaretinin kurumsal göstergesi olarak 

İzmir Ticaret Borsası işlem hacmindeki değişmeleri ele alabiliriz. İzmir’in sahip olduğu 

geniş hinterlandın ekonomik olarak kullanıldığında, ulaşılabilecek olan potansiyeli 

göstermesi açısından İzmir Ticaret Borsası işlem hacimleri önem kazanmaktadır. 

Şüphesiz kısmen Türkiye ekonomisinden kaynaklanan, kısmen de tarım sektörünün 

kendisine özgü yapısından kaynaklanan krizlerin etkisiyle, Ticaret Borsasındaki işlem 

hacminde dalgalanmalar gerçekleşmiştir. İşlem hacmindeki reel gelişmelerin 

izlenebilmesi, enflasyondan kaynaklanan şişkinliklerin giderilebilmesi için, TCMB döviz 

satış kuru esas alınarak TL cinsindeki işlem hacmi, ABD dolarına çevrilmiştir. Nitekim, 

1992, 1996, 1999, 2000 ve 2001 yıllarında Ticaret Borsasının işlem hacminin daraldığı, 

1993 ve 1995 yıllarında ise büyük ölçüde arttığı görülmektedir. İşlem hacmindeki 

daralmaların nedeni, kısmen tarım ürünleri üretimindeki daralmadan ve Türkiye 

ekonomisinin döviz ihtiyacının karşılanabilmesi için uygulanmış olan aşırı 

değerli döviz kuru politikasından kaynaklandığı anlaşılmaktadır. 

Tablo 6.31 İzmir Ticaret Borsasında İşlem Hacmi 

Yıllar Değer (Milyon TL) Değer ($) % Değişim 

1991 4.458.223 1.065.540.870 - 

1992 6.613.164 960.099.303 -9,9 

1993 12.997.908 1.175.430.277 22,4 

1994 37.339.528 1.250.989.279 6,4 

1995 78.445.717 1.707.123.020 36,5 

1996 134.632.197 1.645.970.988 -3,6 

1997 265.626.834 1.738.338.628 5,6 

1998 464.494.764 1.770.967.863 1,9 

1999 710.726.606 1.683.579.862 -4,9 

2000 1.051.287.403 1.677.462.256 -0,4 

2001 1.593.590.310 1.294.210.864 -22,8 

2002 2.086.470.151 1.378.935.558 6,5 

2003* 1.065.207.115 672.038.446 - 

2003 yılı Ocak-Haziran verileridir. Kaynak: İTB Aylık Tescil Bültenleri 

37

İzmir Ticaret Borsasında işlem gören seçilmiş tarım ürünlerinin işlem hacmindeki 

değişmeler ele alındığında, Ticaret Borsasının toplam işlem hacmindeki dalgalanmaya 

paralel olarak geliştiği anlaşılmaktadır. Ancak genel eğilimden farklı olarak işlem gören 

incir miktarındaki azalmaya rağmen incir işlem değeri artmaktadır. 

Tablo 6.32 İzmir Ticaret Borsasında Seçilmiş Ürünlerin İşlem Hacmi 

Yıllar 

Miktar 

(Ton) 

İncir Çekirdeksiz Kuru Üzüm Pamuk 

Değer 

(Bin $) 

Miktar 

(Ton) 

Değer 

(Bin $) 

Miktar 

(Ton) 

Değer 

(Bin $) 

2000 28.731 29.318 189.688 150.039 316.296 437.287 

2001 24.505 23.512 221.128 107.441 324.487 370.689 

2002 18.681 26.557 139.439 94.588 312.223 368.771 

2003* 5.550 4.376 44.533 31.544 129.109 191.153 

* 2003 Ocak-Haziran dönemini kapsamaktadır 

Kaynak: İTB, 2000 İktisadi Raporu ve Aylık Tescil Bültenleri 

Türkiye’de toptan ve perakende ticaret sektöründe faaliyet gösterip İMKB’ye kote olan 

dört şirketten ikisinin İzmir şirketleri olduğunu belirtmek gerekir. Yıllar itibariyle 

cirolarını artıran ve 2001 yılı itibariyle toplam 1.443 milyon dolara ulaşan dört şirket 

içerisinde yer alan Kipa ve Tansaş’ın toplam cirosu ise 483 milyon dolardır. Bu iki şirket 

ulusal çapta faaliyet göstermelerine rağmen cirolarının büyük kısmını İzmir’deki 

faaliyetleri dolayısıyla elde ettiklerinden, İzmir’deki ticaret potansiyeli büyüklüğünün 

ölçüsü olarak gösterilebilirler. 

Tablo 6.33 İMKB’ye Kote Olan Toptan Perakende Ticaret Sektörü Şirketlerinin 

Satışları 

Yıllar Kipa Tansaş Gima Migros Toplam 

1994 6 142 82 264 494 

1995 38 192 94 429 752 

1996 46 208 90 565 908 

1997 54 254 80 704 1091 

1998 61 323 136 848 1368 

1999 103 355 189 958 1606 

2000 126 591 257 1.003 1977 

2001 118 365 284 675 1443 

Kaynak: İMKB 

38

İzmir’de Dış Ticaretin Hacmi ve Yapısı 

Osmanlı Devletinin dışa açılan ticaret kapılarından biri olma özelliğini günümüzde de 

sürdüren İzmir, halen coğrafi konumu ve ekonomik hinterlandı ile Ege Bölgesinin ihracat 

limanı olma özelliğine sahiptir. Türkiye’nin dış ticaretinde İzmir’in payı ve fasıllar itibariyle 

İzmir ticareti incelendiğinde bu durum daha iyi anlaşılmaktadır. 1999-2001 yılları 

itibariyle Türkiye ihracatının yaklaşık %19’u, Ege Bölgesi ihracatının ise neredeyse 

tamamı (% 89-91’i) İzmir’den oluşmaktadır. Sahip olduğu ulaşım olanakları İzmir’i Ege 

Bölgesinin ihracat merkezi haline getirmiştir. 

Tablo 6.34 İzmir'in İhracatı ve Türkiye İhracatındaki Yeri (Bin Dolar) 

İller 1999 2000 2001 

Denizli 275.755 295.305 247.184 

Balıkesir 268.949 244.330 239.406 

Manisa 44.424 53.018 23.287 

Muğla 32.418 36.084 16.725 

Afyon 8.763 5.709 4.676 

Uşak 6.967 6.196 5.225 

Kütahya 645 - - 

Aydın 15 - - 

İzmir 5.114.593 5.100.121 5.863.607 

Ege Bölgesi 5.752.534 5.740.763 6.400.113 

İzmir/Ege (% Pay) 88.9 88.8 91.6 

Türkiye 26.587.225 27.774.906 31.186.429 

İzmir/Türkiye(%Pay) 19.2 18.4 18.8 

Kaynak:DİE 

Aşağıdaki tabloda Ege Bölgesi ihracatının önemli ürünler itibariyle gelişimi verilmiştir. Ege 

Bölgesinde üretilen tarım ürünlerinin İzmir’den ihraç edilmesi, İzmir ihracatı içerisindeki 

tarım ürünlerinin payını yükseltmiştir. Bölgenin faktör donanımı dikkate alındığında 

üretimde ve ihracatta tarım sektörünün ağırlıklı olması doğal karşılanmalıdır. 

Tablo 6.35 Ege Bölgesinde Fasıllara Göre İhracat 

Yıllar 2000 2001 2002 

Miktar Değer Miktar Değer Miktar Değer 

Fasıllar 

(Ton) (1.000 $) (Ton) (1.000 $) (Ton) (1.000 $) 

Ağaç 36.625 57.347 63.371 80.923 96.840 113.688 

Canlı Hayvan 41.930 65.495 27.940 50.217 45.877 97.437 

Demir, D.Dışı Metaller 972.542 284.392 1.227.439 350.119 1.598.204 468.826 

Deri 3.771 35.411 3.810 36.238 3.240 36.587 

Hububat 120.554 96.644 146.022 99.841 142.542 109.815 

Konfeksiyon 47.948 600.136 60.553 593.877 3.428.847 679.250 

Kuru Meyve 297.804 347.906 332.062 303.560 290.258 320.531 

Maden 1.822.905 122.666 2.276.429 154.213 2.631.787 196.431 

39

Tekstil 65.306 180.695 84.422 213.800 65.306 180.695 

Tütün 119.316 488.340 112.613 419.319 107.853 379.194 

Yaş Meyve 312.653 171.865 484.129 223.229 495.734 220.141 

Zeytin ve Zeytinyağı 27.186 34.914 102.011 119.042 37.625 42.915 

Toplam 3.868.540 2.485.811 4.920.801 2.644.378 8.944.113 2.485.510 

Değer($)/Ağırlık (Ton) 64,3 53,7 31,8 

Kaynak: Ege İhracatçılar Birliği 

İzmir’deki ihraç mallarının yoğunlaştığı fasıllara ilişkin tablolardan görüldüğü üzere 

İzmir’in ihraç ürünlerinin de dağılımı Ege Bölgesi ile paralellik göstermektedir. İzmir’de 

de tarım ürünleri ve emek yoğun imalat ürünleri ihracatı ağırlıklıdır. Bu durum, İzmir’in 

Ege Bölgesinin ihracat merkezi olduğu dikkate alındığında doğaldır. 

Tablo 6.36 İzmir'de İhracatın Fasıllar İtibariyle Dağılımı (1998) (1000 Dolar) 

Fasıllar İzmir Türkiye % Pay 

Meyveler 476.638 1.294.275 37 

Kahve, çay, baharat 57.678 88.334 65 

Hayvansal ve bitkisel katı ve sıvı yağlar 106.713 350.044 30 

Sebzeler ve meyvelerin müstahzarları 250.912 621.134 40 

Tütün ve tütün yerine geçen işlenmiş maddeler 577.538 589.861 98 

Mineral yakıtlar ve yağlar 114.425 259.106 44 

Organik kimyasal ürünler 53.938 105.866 51 

Plastikler ve mamulleri 79.381 437.869 18 

Deri eşya 125.228 329.720 38 

Tuz, kükürt, toprak, alçı, kireç ve çimento 47.860 413.754 12 

Diğer 3.117.461 22.483.989 14 

Toplam 5.007.772 26.973.952 19 

Kaynak: DİE 

Ege Bölgesi ithalatının neredeyse tamamını gerçekleştiren İzmir, aynı zamanda Türkiye 

ithalatının 1999-2001 yılları arasında % 12-13’lü pay almaktadır. İzmir ithalatında 

kimyasal ürünler, mineral yakıtlar ve yağlar ile plastik ve mamulleri ağırlıktadır. 

Tablo 6.37 Ege Bölgesi İthalatının İller İtibariyle Dağılımı (Bin Dolar) 

İller 1999 2000 2001 

İzmir 5.207.285 7.187.274 5.143.714 

Balıkesir 210.466 259.348 35.717 

Manisa 148.960 185.162 161.574 

Denizli 17.442 40.318 222.023 

Afyon 13.721 6.806 6.209 

40

Muğla 9.368 6.446 1.264 

Kütahya 6.827 - 11.487 

Uşak 5.162 7.219 - 

Aydın - - - 

Ege Bölgesi Toplamı 5.619.231 7.692.573 5.581.988 

İzmir/Ege (% Pay) 92.7 93.4 92.2 

Türkiye 40.684.229 54.503.000 41.399.083 

İzmir/Türkiye(%Pay) 12.8 13.2 12.4 

Kaynak: DİE verileri 

Tablo 6.38 İzmir'de İthalatın Fasıllar İtibariyle Dağılımı 1998 (1000 Dolar) 

Fasıllar İzmir Türkiye % Pay 

Yağlı tohum ve meyveler 64.809 353.170 18 

Debagatte ve boyacılıkta kullanılan hülasalar 88.007 669.482 13 

Hayvansal ve bitkisel katı ve sıvı yağlar 101.496 517.092 20 

Muhtelif kimyasal maddeler 91.356 549.970 17 

Tütün ve tütün yerine geçen işlenmiş maddeler 187.153 307.380 61 

Mineral yakıtlar ve yağlar 1.103.511 4.509.461 24 

Organik kimyasal ürünler 70.120 1.626.640 4 

Plastikler ve mamulleri 218.286 1.943.004 11 

Ham postlar, deriler ve köseleler 80.648 513.612 16 

Uçucu yağlar ve rezinoitler 63.686 270.037 24 

Diğer 3.436.184 34.661.544 10 

Toplam 5.505.256 45.921.392 12 

Kaynak: DİE 

Ege Bölgesi ithalatının fasıllar ve iller itibariyle dağılımı incelendiğinde de, Ege ve İzmir 

ekonomisinin niteliği hakkında ip uçları elde edilmektedir. Özellikle İzmir’in, mineral 

yakıtlar ve yağlar, nükleer reaktörler, elektrikli makine ve cihazlar demir-çelik, optik 

fotoğraf-sinema ölçü ve kontrol araçları, plastik ve plastikten mamul eşya gibi başlıca 

ithalat kalemlerinin sermaye ve teknoloji yoğun mallardan oluştuğu ve bunları elde 

edebilmek için emek-doğal kaynak yoğun mallar ihraç etmek zorunda olduğu dikkate 

alındığında, İzmir’in ve Ege ekonomisinin gelişme aşamalarının henüz başında yer alan 

faktöre dayalı gelişme aşamasında olduğu ileri sürülebilir. 

41

Tablo 6.39 Fasıllar İtibariyle Ege Bölgesi İthalatının İllere Dağılımı 

İller İthal Edilen Ürünler Ürünlerin İl İçindeki Payı 

Afyon 

Balıkesir 

Denizli 


Manisa 

Muğla 

Demir veya çelikten eşya 49 

Kauçuk veya kauçuktan eşya 15 

Silahlar, mühimmat ve bunların aksamı 10 

Nükleer reaktörler, kazan, makine 9 

Tuz, kükürt, toprak ve taşlar, alçı 7 

Hububat 19 

Gübreler 17 

İnorganik kimyasal müstehzarlar 15 

Gıda sanayi kalıntı ve döküntüleri 13 

Tuz, kükürt, toprak ve taşlar, alçı 12 


Kağıt ve karton, kağıt hamurundan kağıt 7 

Elektrikli makine ve cihazlar 5 

Bakır ve bakırdan eşya 1 

Mineral yakıtlar, mineral yağlar 33 



Plastik ve plastikten mamul eşya 3 

demir ve çelik 3 

Tütün ve tütün yerine geçen işlenmiş m. 3 

Optik fotoğraf, sinema ölçü, kontrol ay. 1 



Gemiler, suda yüzen taşıt ve araçlar 36 

Odun hamuru, lifli selülozik maddeler 19 

Uşak Ham postlar, deriler 16 

Kaynak: EİB 

6.2.2 Sanayi 

İmalat Sanayi 

İmalat sanayinde İzmir’in 1987-2000 yılları arasındaki işyeri sayısı, çalışan sayısı ve güç 

değişimi incelenmiş, ayrıca 2005 yılına kadar tahminler yapılmış ve 2000 yılına göre 

değişimlerin nasıl olacağı değerlendirilmiştir. Bu durumda aşağıdaki tabloda imalat 

sanayinin yıllara göre 2005 yılına değin gelişimi verilmektedir. 

42

Tablo 6.40 İzmir İli Toplam İmalat Sanayinde Yıllara Göre Gelişmeler 

Yıllar İşyeri Sayısı Ücretli Çalışan Sayısı 

Kurulu Çevirici Güç 

Kapasitesi 

1987 529 84.142 903.407 

1988 549 86.910 854.912 

1989 551 87.053 880.126 

1990 556 89.584 970.586 

1991 535 82.310 977.126 

1992 - - - 

1993 1.146 93.779 1.234.695 

1994 1.057 90.859 1.228.455 

1995 1.116 98.271 1.257.726 

1996 1.103 104.734 1.269.127 

1997 1.105 107.970 1.260.563 

1998 1.183 104.132 1.144.145 

1999 995 90.453 1.004.198 

2000 1.020 94.172 1.170.650 

2001 1.095 95.062 1.217.085 

2002 1.171 96.022 1.263.521 

2003 1.246 96.981 1.309.956 

2004 1.322 97.941 1.356.392 

2005 1.397 98.900 1.402.827 

Yukarıdaki tablodan görüldüğü üzere İzmir’deki işyeri sayısı 1987 yılı baz 

alındığında 2000 yılında % 92.8 artmıştır. 2000 yılına göre 2005 yılı tahminine 

bakıldığında işyeri sayısının yaklaşık % 37 artacağı öngörülmektedir. Ücretli çalışan 

sayısı baz yıla göre yaklaşık % 12, kurulu çevirici güç kapasitesi yaklaşık % 30 artmıştır. 

2005 yılında çalışan sayısının % 5, güç kapasitesinin yaklaşık % 20 artacağı 

tahmin edilmektedir. 

Tablo 6.41 Yıllara Göre Gıda İçki ve Tütün Sanayinde Gelişmeler 

Yıllar İşyeri Sayısı Ücretli Çalışan Sayısı Kurulu Çevirici Güç Kapasitesi 

1987 3 175 1.800 

1988 5 210 1.092 

1989 5 279 1.806 

1990 2 176 952 

1991 2 165 600 

1992 - - - 

1993 7 356 18.452 

1994 5 339 12.523 

1995 168 25.341 104.960 

1996 173 27.734 127.301 

1997 29 2.205 93.819 

43

1998 30 1.899 93.376 

1999 26 2.086 8.143 

2000 31 2.446 96.019 

2001 33 2.642 74.705 

2002 35 2.837 77.581 

2003 37 3.033 80.457 

2004 39 3.229 83.333 

2005 41 3.425 86.209 

Gıda ve içki sanayinde faaliyet gösteren iş yeri sayısı 1987’de 3 iken 2000’de 31 olmuş 

ve 2005’te yaklaşık % 32’lik artış göstereceği varsayılmaktadır. İşyeri sayısı 1996 yılında 

en yüksek düzeye ulaşmıştır. Ücretli çalışan sayısı 1987’de 175 kişi iken 2000’de 2446 

olmuş ve 2005 yılında % 40 artış yapacağı tahmin edilmektedir. Kurulu güç kapasitesi 

1987’de 1.800 iken, 2000’de yaklaşık 96 bin olmuş ve ancak 2005’te yaklaşık % 10 

azalacağı tahmin edilmiştir. 

Tablo 6.42 Yıllara Göre Dokuma Giyim ve Deri Sanayinde Gelişmeler 


1987 2 400 340 

1988 2 395 354 

1989 1 372 354 

1990 1 297 9.356 

1991 1 396 9.356 

1992 - - - 

1993 1 387 771 

1994 1 332 600 

1995 437 28.590 95.910 

1996 382 30.466 98.507 

1997 9 791 15.093 

1998 9 691 3.305 

1999 7 670 1.862 

2000 8 181 871 

2001 8 673 1.899 

2002 8 677 1.936 

2003 9 680 1.973 

2004 9 683 2.011 

2005 10 686 2.048 

Dokuma giyim ve deri sanayinde iş yeri sayısı 1987 yılında 2 iken, 2000 yılında 8 

olmuştur. 1995 ve 1996 yıllarındaki sıçrama, 1994 yılındaki devalüasyonun yol açtığı 

ihracat cazibesinden kaynaklandığı söylenebilir. Takip eden dönemde döviz kurlarındaki 

cazibenin etkisini yitirmesiyle hemen hemen eski düzeyine dönmüştür. Ücretli çalışan 

sayısı % 54.7 azalmış, güç kapasitesi 2.5 kat artmıştır. 2005 yılında işyeri sayısında 

44

%25, çalışan sayısında yaklaşık 3.5 kat, güç kapasitesinde yaklaşık 2.5 kat bir artış 

olması beklenmektedir. 

Tablo 6.43 Yıllara Göre Taş ve Toprağa Dayalı Sanayide Gelişmeler 


1987 2 359 8.360 

1988 8 1.334 8.040 

1989 1 295 8.040 

1990 1 297 8.040 

1991 1 280 10.050 

1992 - - - 

1993 1 259 10.050 

1994 1 234 6.766 

1995 47 4.455 140.123 

1996 51 4.902 89.523 

1997 42 1.235 4.217 

1998 39 1.310 7.646 

1999 34 1.452 4.240 

2000 35 1.623 3.844 

2001 35 1.654 17.940 

2002 35 1.636 17.712 

2003 35 1.618 17.484 

2004 34 1.601 17.257 

2005 34 1.583 17.029 

Yukarıdaki tabloda verilen taş ve toprağa dayalı sanayi incelendiğinde, 1985 yılında 

2 adet olan işyeri sayısının 2000 yılında 35 olduğu görülmektedir. 2005 yılında iş yeri 

sayısında son yıla göre yaklaşık % 3 azalma olacağı varsayılmaktadır. Aynı dönemde 

ücretli çalışan sayısı 4.5 kat artarken, güç kapasitesi % 54 azalmıştır. 2005’te çalışan 

sayısında % 2.5 azalma, güç kapasitesinde 3.5 kat bir artış beklenmektedir. 

Teknoloji kullanımı ve verimliliğini inceleyecek olursak aşağıdaki analizlerden 

teknolojik ilerleme ve toplam faktör verimliliği açısından İzmir’in durumu ortaya 

çıkacaktır. Buradaki değerlendirmede E.Deliktaş’ın Türkiye Özel Sektör İmalat 

Sanayinde Etkinlik ve Toplam Faktör Verimliliği Analizi (2002) kullanılmıştır. 

Tablo 6.44 Gıda, İçki ve Tütün Sanayi İl Endeksleri 

İl Teknolojik İlerleme % Toplam Faktör Verimliliği % 

Adana 2.3 2.9 

Aydın -1.3 1.1 

Bursa 1.1 2.2 

Denizli 2.8 0.8 

Gaziantep 1.9 0.0 

İstanbul 3.7 3.7 

İzmir -1.2 0.5 

45

Kayseri -1.1 1.6 

Kocaeli 2.9 4.3 

Ortalama 1.2 1.2 

İzmir gıda, içki ve tütün sanayinde toplam faktör verimliliği ‰ 5 artarken, uygun ölçekli 

üretimde değişim olmamıştır. Bununla birlikte teknolojik gerileme söz konusu olmuş ve 

Türkiye ortalamasının altında kalmıştır. O halde İzmir içki ve tütün sanayinde 

teknolojisini yenileyecek atılımları gerçekleştirmelidir. 

Tablo 6.45 Tekstil, Giyim ve Deri Sanayi İl Endeksleri 


Adana 3.8 4.3 

Ankara 2.5 2.5 

Balıkesir 0.0 -2.2 

Bursa -1.2 2.7 


Gaziantep -2.1 -1.5 

Hatay 0.9 2.9 


İzmir 5.7 8.2 

Uşak -5.6 -6.1 

Ortalama -1.4 0.3 

İzmir tekstil, giyim ve deri sanayinde önemli bir başarı göstermiş ve % 5.7 teknolojik 

ilerleme sağlarken, kullandığı tüm faktörlere karşılık elde ettiği verimlilik % 8.2 

artmıştır. İzmir bu performansıyla Türkiye ortalamasının üzerinde bir gelişme 

göstermiştir. İzmir’in bu trendi koruyacak şekilde üretimini sürdürmesi beklenir. 

Tablo 6.46 Orman Ürünleri ve Mobilya Sanayi İl Endeksleri 


Bolu 0.3 0.0 

Bursa 3.1 3.1 




Muğla -1.3 0.5 

Sakarya 17.4 21.3 

Tekirdağ 3.9 3.6 


Orman ürünleri ve mobilya sanayinde, İzmir hemen hemen hiç teknolojik ilerleme 

sağlamazken, toplam faktör verimliliğini % 1.2 artırmıştır. Bu sektörde teknoloji 

yenileme çalışmalarına ihtiyaç bulunmaktadır. 

46

Tablo 6.47 Kimya-Petrol, Kömür, Kauçuk ve Plastik Ürünleri Sanayi İl Endeksleri 


Adana 1.0 -1.7 


Bolu -4.2 -5.2 

Bursa -1.7 -2.5 

Denizli 0.7 -4.1 


İçel 5.5 5.5 



Kocaeli 1.9 -1.1 

Kütahya -4.6 -5.6 

Manisa 0.1 0.9 

Sakarya -3.3 -1.6 

Samsun -4.5 -4.2 

Ortalama 0.4 -1.8 

Kimya-petrol, kömür, kauçuk ve plastik ürünleri sanayinde İzmir’in teknolojisinde % 

1.7 ilerlemiş buna karşın toplam faktör verimliliği ‰ 9 oranında artış 

göstermiştir. 

Tablo 6.48 Taş ve Toprağa Dayalı Sanayi İl Endeksleri 


Adana 4.3 -2.6 

Afyon 1.7 0.5 


Aydın 0.3 6.0 

Balıkesir 8.2 2.4 

Denizli -4.1 4.8 



İzmir 3.0 -4.9 


Nevşehir 7.3 4.7 

Sakarya -4.4 2.1 

Samsun 1.4 1.7 


İzmir taş ve toprağa dayalı sanayinde teknoloji düzeyi Türkiye ortalamasının üzerine 

çıkıp, % 3 ilerleme sağlamış ancak faktör verimliliğinde düşme kaydetmiştir. İzmir bu 

sektörde verimlilik artırma çalışmalarını başlatmalıdır. 

47

Tablo 6.49 Kağıt ve Kağıt Ürünleri Sanayi İl Endeksleri 


Adana -2.9 -2.6 

Ankara -3.6 -1.1 

Gaziantep -1.7 3.3 


İzmir -2.1 2.1 

Ortalama -1.9 0.4 

İzmir kağıt ve kağıt ürünleri sanayinde hem teknolojik gerilemeye hem de toplam faktör 

verimliliğinde % 1.1 azalmaya uğramıştır. 

Tablo 6.50 Metal Ana Sanayii İl Endeksleri 


Ankara 5.8 -1.6 

Çorum 6.2 1.1 



Hatay 1.0 1.0 

İstanbul -1.6 0.4 

İzmir -1.8 -2.6 

Kayseri 6.4 8.0 

Kocaeli -2.4 -2.4 

Konya 6.1 -1.0 


Trabzon -1.6 -3.1 


İzmir metal sanayi ‰ 8 teknoloji gerilemesine uğramış ve toplam faktör verimliliği % 1.6 

azalmıştır. Sanayi teknolojisini yenilemeli ve verimlilik yöntemleri üzerinde çalışmalıdır. 

Tablo 6.51 Metal Eşya, Makine ve Teçhizat Sanayi İl Endeksleri 


Adana 2.2 2.2 


Bursa 2.3 2.1 





Kayseri -1.8 2.6 

Sakarya 1.0 0.6 



48

İzmir, metal sanayinin aksine, metal eşya, makine ve teçhizat sanayinde hem 

teknolojik açıdan (‰ 6) hem de toplam faktör verimliliği açısından (% 2.5) 

gelişme göstermiştir. 

Ele alınan sektörler itibariyle, İzmir’in ülke içinde önemli bir yeri bulunmaktadır. 

Ancak, İzmir’in gelecek dönemde, gıda, içki ve tütün, kağıt ve kağıt ürünleri ve 

metal ana sanayinde teknolojik atılımları gerçekleştirmesi gerekmektedir. 

KOBİ’ler 

KOBİ’ler Türkiye ekonomisinin ve imalat sanayinin belkemiğidir. Gerçekten de ülkedeki 

işletmelerin % 99.8’i küçük ve orta ölçekli olup, istihdamın % 76.2’sini ve toplam katma 

değerin % 38’ini karşılamaktadır. KOBİ’ler İzmir’in kalkınmasında da en önemli rolü 

üstlenecek esnek yapılı işletmelerdir. 

KOBİ’lerin yöneticileri aynı zamanda sahipleridir ve risk almaya gönüllüdürler. Yine 

KOBİ’ler esnek üretim yapısına sahiptir ve yeniliğe ve rekabete açıktırlar. Bununla 

birlikte pazarlama güçlükleri vardır. Ayrıca sermaye piyasasına giremediklerinden kredifinansman 

sorunları bulunmaktadır. Sahipleri teknik gelişmelerin tümüne uyum 

sağlayacak mesleki donanım ve yetenekte olamadıkları için ucuz ve kaliteli girdi sağlama 

güçlükleriyle karşılaşmaktadırlar. 

İzmir KOBİ’lerinin yaklaşık % 20’si, % 80-100 arasında kapasite kullanım oranına 

sahipken, üçte biri yarı kapasitede çalışmaktadır. Bu, İzmir KOBİ’lerinin mevcut 

potansiyelinin çok gerisinde çalıştığının önemli bir göstergesidir. Düşük 

kapasitenin nedenleri arasında talep yetersizliğinin ilk sırayı alması, pazarlama 

sorunlarına işaret etmektedir. İşletmecilerin pazar araştırma ve talep yaratma 

konusundaki eksiklikleri büyük ölçüde bilgi, örgütlenme ve araştırma-geliştirme 

kaynaklıdır. Gerçekten de KOBİ’lerin üçte birinden fazlası sipariş üzerine üretim 

yaparken, % 85’ten fazlası araştırma geliştirme faaliyetlerinde bulunmamaktadır. 

Bunun yanı sıra, KOBİ’lerin ancak % 4 kadarı, KOSGEB, İGEME, MPM, TOSYÖV gibi 

kendilerine dönük yardım kuruluşlarından yararlanmaktadır. 

KOBİ’lerin İzmir’in geleceğini yönlendirecek yapıya sahip olabilmesi için, sahip oldukları 

olumlu yönleri daha da geliştirip, güçlüklerinin giderilmesi yönünde tedbirlerin alınması 

ve gerekli teşviklerin yapılması gereklidir. Bu bağlamda planlanan strateji dönemine ait 

önerileri üç başlıkta toplamak mümkündür. Bunlar işletmelerin etkin bilgilenme 

koşullarına kavuşturulması, finansman ihtiyaçlarına zamanında ve uygun koşullarda 

cevap verecek düzenlemelerin yapılması ve Ar-Ge çalışmalarının etkinleştirilmesidir. 

6.2.3 Tarım 

Tarla Bitkileri 

1986-2002 yılları arasında İzmir ili tarla bitkileri ekiliş alanı ve verimlerindeki gelişmeler 

ana ürünler itibariyle değerlendirilmiş ve 2003-2005 yılları için varsayımlar 

hesaplanmıştır. Bu ürünler ayrı ayrı ele alındığında; 

49

Yıllara göre buğday ekiliş alanı incelendiğinde, en yüksek ekilişin 1994, en düşük ise 

1988 yılında gerçekleştiği görülmektedir. Ekiliş alanı 1986 yılı baz alındığında 2002’de % 

14.8 azalma göstermiştir. Sonuç olarak buğday üretim miktarının 2002 yılına göre 

2004’te % 2 artacağını, 2005’te ise yaklaşık olarak aynı düzeyde kalacağını söylemek 

mümkündür. 

Arpa ekiliş alanı 1986 yılında en yüksek iken, 2002’de en düşük değerini almış ve bu 

dönemde ekiliş alanında % 41.6’lık bir azalma olmuştur. Tahmin sonuçları 

incelendiğinde, 2005 yılında arpa ekiliş alanında % 9.2 azalma, veriminde ise % 3.5 artış 

görülmektedir. Bu sonuçlara göre üretim miktarında, 2005’te yaklaşık % 6’lık bir azalma 

olacağı öngörülmektedir. 

Mısır ekiliş alanı yine 1986 yılında en yüksek düzeyde iken, 1995’te en düşük değerini 

almıştır. Baz yıla göre ekiliş alanında 2002’de % 40.7’lik bir azalma gerçekleşmiştir. 

Tahmin sonuçlarına göre 2005’te mısır ekiliş alanının % 26.9 ve üretim miktarının ise 

2005’te % 33.2 azalma göstereceği belirlenmektedir. 

Pamuk 1988 yılında en yüksek, 2000 yılında en düşük ekiliş alanına sahiptir. Aynı 

dönemde birim alana pamuk verimi % 28.2 artmıştır. Tahminleme sonuçlarına göre 

2005’te ekiliş alanında % 2.3, verimde ise % 3’lük bir artış ve üretim miktarında ise 

2005’te % 5.4 artış öngörülmektedir. 

Tütün ekiliş alanında baz yıla göre 2002 yılında % 60.4, veriminde % 2.3 bir azalma 

gerçekleşmiştir. 2005 yılında ekiliş alanının % 31.9 azalacağı, verimin % 5.1 artacağı 

öngörülmektedir. Üretim miktarına göre 2005’te % 28.4 bir azalma gerçekleşeceği 


Tablo 6.52 Tarla Bitkileri Ekiliş Alanı ve Verimleri 

Yıllar 

Ekiliş 

Alanı 

(ha) 

BUĞDAY ARPA MISIR (tane) PAMUK (kütlü) 

Verim 

(kg/ha) 

Ekiliş 

Alanı 

(ha) 

Verim 

(kg/ha) 

Ekiliş 

Alanı 

(ha) 

Verim 

(kg/ha) 

Ekiliş 

Alanı 

(ha) 

Verim 

(kg/ha) 

1986 57.925 3.113 17.840 2.653 5.808 6.376 61.945 2.441 

1987 56.886 3.287 15.575 2.758 5.728 6.499 63.393 2.595 

1988 47.992 3.278 15.258 2.694 5.705 6.677 70.148 2.595 

1989 53.340 2.783 14.030 2.256 2.758 6.647 67.280 2.165 

1990 58.790 3.784 14.210 2.747 2.906 5.649 61.673 2.550 

1991 57.445 3.939 13.555 2.878 2.307 5.254 63.561 2.398 

1992 53.991 2.938 13.111 2.410 3.085 5.339 61.913 2.439 

1993 59.625 4.380 12.341 3.095 3.307 5.596 58.826 2.688 

1994 60.720 4.028 11.689 2.839 3.424 5.687 59.985 2.798 

1995 56.540 4.035 11.923 2.875 2.268 6.164 68.764 2.879 

1996 52.960 4.078 12.417 2.922 3.069 8.465 67.530 2.843 

1997 55.630 3.718 12.741 2.782 2.386 5.785 66.952 2.957 

50

1998 48.348 3.292 10.768 2.551 3.389 6.085 64.740 2.572 

1999 48.503 3.149 10.689 2.525 4.451 6.110 63.215 2.915 

2000 59.131 3.583 11.113 2.726 3.949 5.887 55.222 3.048 

2001 53.186 3.494 10.905 2.648 3.455 5.920 65.463 3.127 

2002 49.330 3.570 10.427 2.631 3.447 6.167 60.308 3.130 

2003 51.899 3.520 10.118 2.755 3.115 5.811 61.983 3.135 

2004 51.197 3.509 9.792 2.739 2.817 5.725 61.845 3.179 

2005 50.494 3.499 9.465 2.724 2.519 5.639 61.708 3.224 

Bakla ekiliş alanı ve verimi baz yıla göre sırasıyla % 54.6 ve % 7.7 azalmıştır. 

Tahminleme sonuçları değerlendirildiğine, üretim miktarında 2005’te % 11.8’lik bir 

azalma öngörülmektedir. Bu azalmanın ekiliş alanındaki azalmadan kaynaklandığı 

söylenebilir. 

Patates ekiliş alanı 2002’de, verimi ise 2001’de en yüksek düzeye ulaşmıştır. 

Önümüzdeki yıllarda hem ekiliş alanının hem de verimin artmaya devam edeceği, buna 

bağlı olarak üretim miktarının 2004’te % 4.9, 2005’te % 7.9 artacağı tahmin 

edilmektedir. 2005’te ekiliş alanında % 4.3, verimde ise % 3.5 artış sağlanacağı 

öngörülmektedir. 

Yonca yeşil ve kuru ot değerlendirildiğinde; ekiliş alanları sırasıyla % 23.8 ve % 53.6 

artmıştır. 2005 yılında yeşil ve kuru ot ekiliş alanlarının %16.4 ve % 8.8, verimlerinin % 

1.6 ve % 10.7 artacağı öngörülmektedir. 

Fiğ yeşil ve kuru olarak incelendiğinde, baz yıla göre son yılda yeşil ot ekiliş alanı % 22.6 

artarken, kuru ot % 27.1 azalmıştır. İleriye yönelik tahmin sonuçlarına göre 2005 yılında 

yeşil ve kuru ot ekiliş alanlarında sırasıyla % 20.6 ve 13.1 azalma olacaktır. 2005’te yeşil 

ot üretimi % 3.8 artarken, kuru ot üretimi aynı kalacaktır. 

51

Tablo 6.53 Tarla Bitkileri Ekiliş Alanı ve Verimleri (devam) 

Yıllar 

Ekiliş 

Alanı 

(ha) 

TÜTÜN BAKLA PATATES 

Ekiliş 

Ekiliş 

Verim 

Verim 

Alanı 

Alanı 

(kg/ha) 

(kg/ha) 

(ha) 

(ha) 

Verim 

(kg/ha) 

1986 33.389 748 1.293 2.527 9.400 24.670 

1987 33.488 778 1.544 2.509 9.612 24.577 

1988 35.783 789 1.246 2.437 9.475 24.608 

1989 40.182 893 1.265 2.472 8.615 25.124 

1990 39.602 871 1.220 2.404 8.736 24.959 

1991 35.640 648 1.117 2.843 9.839 25.225 

1992 39.503 871 1.127 2.511 10.594 26.589 

1993 38.533 867 1.067 2.648 10.353 27.439 

1994 22.166 749 1.135 2.657 10.954 28.170 

1995 19.971 746 1.030 2.669 12.409 26.005 

1996 19.395 755 898 2.634 12.651 25.051 

1997 20.077 770 718 2.543 13.083 16.835 

1998 18.860 755 463 2.056 11.577 24.460 

1999 18.096 747 556 2.091 12.121 31.607 

2000 17.160 763 580 2.233 11.954 28.245 

2001 15.457 779 530 2.176 12.527 32.653 

2002 13.214 731 587 2.333 13.714 29.921 

2003 11.811 768 554 2.314 13.908 30.089 

2004 10.408 768 534 2.330 14.103 30.526 

2005 9.005 768 515 2.346 14.297 30.964 

Tablo 6.54 Tarla Bitkileri Ekiliş Alanı ve Verimleri (devam) 

Yıllar 

YONCA (Yeşil Ot) YONCA (Kuru Ot) Fiğ (Yeşil Ot) Fiğ (Kuru Ot) 

Ekiliş 

Ekiliş 

Ekiliş 

Ekiliş 

Verim 

Verim 

Verim 

Verim 

Alanı 

Alanı 

Alanı 

Alanı 

(kg/ha) 

(kg/ha) 

(kg/ha) 

(kg/ha) 

(ha) 

(ha) 

(ha) 

(ha) 

1986 1.033 40.867 2.283 11.591 730 14.212 2.027 3.320 

1987 458 40.461 2.980 13.787 1.068 14.358 1.997 2.840 

1988 411 41.200 3.292 13.152 525 13.700 2.490 2.900 

1989 679 38.058 3.282 12.800 667 14.100 1.496 3.100 

1990 1.079 39.800 2.829 11.300 927 13.930 1.183 3.715 

1991 1.591 45.540 2.353 11.407 1.443 13.600 818 3.400 

1992 1.859 37.890 2.191 11.938 990 12.200 863 3.015 

1993 1.127 51.336 3.318 15.711 803 15.205 1.490 3.581 

1994 2.049 46.076 2.931 14.757 1.088 14.072 1.556 3.852 

1995 1.985 46.874 3.067 14.798 1.060 14.783 1.490 3.934 

1996 2.065 45.818 3.239 13.880 1.232 14.951 1.400 3.857 

52

1997 1.980 46.225 3.248 14.169 1.195 15.151 1.310 3.905 

1998 1.233 50.507 3.396 14.161 1.107 15.324 1.331 4.043 

1999 1.585 25.845 3.250 16.951 1.024 14.732 1.393 5.286 

2000 1.301 36.145 3.720 15.328 1.137 20.083 1.031 4.147 

2001 1.162 42.263 3.715 14.638 740 22.451 1.372 5.665 

2002 1.279 42.766 3.598 14.384 895 20.273 1.477 4.135 

2003 1.351 42.624 3.753 15.764 905 22.691 1.400 4.657 

2004 1.420 43.033 3.834 15.843 808 24.594 1.341 4.724 

2005 1.489 43.442 3.915 15.922 711 26.497 1.283 4.790 

Sebze 

İzmir ili sebze ekiliş alanlarında, verimliliği yüksek olan beş adet ürün incelenmiştir. 

1986 yılı baz alındığında 2002’de karpuz ekiliş alanında % 4.8’lik bir azalmaya karşılık, 

birim alana verim % 45.8 artmıştır. 2005 yılında ekiliş alanının azalmaya devam edeceği 

(% 7.4), verimin ise artacağı tahmin (% 7.8) edilmektedir. 

Domates ekiliş alanında baz yıla göre yaklaşık % 223, verimde ise % 63.5’lik bir artış 

olmuştur. Son yıl baz alındığında 2005 yılında ekiliş alanında (% 6.6) ve verimde (% 

10.9) artışların devam edeceği tahmin edilmektedir. 

Taze fasulye ekiliş alanı da baz yıla göre önemli ölçüde artış (% 167.2) göstermiştir. Aynı 

dönemde verimde de artış (% 7.8) sağlanmıştır. 2005 yılında ekiliş alanındaki artışın 

devam edeceği (% 22.8), verimim ise değişmeyeceği tahmin edilmektedir. 

1986-2002 döneminde patlıcan ekiliş alanı (% 18.8) ve veriminde (% 22.7) artış 

sağlanmıştır. İleriye dönük tahminleme sonuçları değerlendirildiğinde; 2005 yılında ekiliş 

alanında % 1.3 azalma, verimde ise % 4.2 artış olacağı öngörülmektedir. 

Enginar ekiliş alanı baz yıla göre % 93, verimi ise % 16.6 artmıştır. 2005 yılında ekiliş 

alanı (% 5.1) ve verimdeki (% 2.4) artışların devam edeceği tahmin edilmektedir. 

Tablo 6.55 Sebze Ekiliş Alanı ve Verimleri 

Yıllar 

KARPUZ DOMATES FASULYE (Taze) PATLICAN ENGİNAR 

Ekiliş 

Alanı 

(ha) 

Verim 

(kg/ha) 

Ekiliş 

Alanı 

(ha) 

Verim 

(kg/ha) 

Ekiliş 

Alanı 

(ha) 

Verim 

(kg/ha) 

Ekiliş 

Alanı 

(ha) 

Verim 

(kg/ha) 

Ekiliş 

Alanı 

(ha) 

Verim 

(kg/ha) 

1986 10.912 25.363 3.615 30.516 960 7.904 1.225 22.534 470 11.966 

1987 11.610 27.794 3.675 28.645 980 7.759 1.262 23.254 464 11.823 

1988 10.950 29.205 3.645 28.444 1.008 7.946 1.234 23.841 462 11.907 

1989 11.639 24.261 3.670 25.723 1.289 7.851 1.164 23.142 423 11.165 

1990 11.904 26.978 3.797 25.924 1.280 8.236 1.124 23.819 424 13.495 

1991 12.617 27.991 3.861 31.656 1.352 7.792 1.103 23.679 454 13.566 

1992 12.616 29.091 4.203 34.470 1.266 7.579 1.044 24.122 486 13.660 

1993 11.832 31.051 3.919 37.030 1.179 7.818 1.077 25.366 524 13.729 

53

1994 13.094 31.470 5.694 44.968 1.453 7.655 1.173 25.583 534 12.773 

1995 12.098 33.411 6.119 49.642 1.421 7.889 1.240 25.837 606 15.064 

1996 10.838 36.520 7.937 48.111 1.534 8.220 1.468 26.754 647 15.193 

1997 10.723 34.050 7.299 43.115 1.535 8.117 1.497 26.659 843 16.139 

1998 10.389 35.288 9.954 42.650 1.675 8.756 1.392 28.200 899 16.071 

1999 11.540 36.897 12.094 46.694 1.889 8.803 1.387 28.589 937 14.344 

2000 10.433 36.936 11.817 49.364 2.148 8.991 1.476 28.170 892 14.084 

2001 9.934 37.288 10.867 46.398 2.118 8.692 1.328 27.086 898 13.951 

2002 10.386 36.969 11.672 49.880 2.565 8.520 1.455 27.638 907 13.949 

2003 9.985 38.340 11.927 51.687 2.682 8.535 1.449 28.023 922 14.089 

2004 9.799 39.104 12.186 53.493 2.916 8.524 1.442 28.405 937 14.190 

2005 9.613 39.867 12.446 55.300 3.149 8.513 1.436 28.786 953 14.290 

Meyve 

1986-2002 yılları arasındaki ürünler itibariyle İzmir meyve ağaç sayısı ve verimlerindeki 

gelişmeleri konu alındığında aşağıdaki değerlere erişmekteyiz. 

Bu bağlamda, 1986 yılı baz alındığında ve ildeki meyve veren ağaç sayıları 

incelendiğinde; armut (% 37.4), ayva (% 51.4), elma (% 45.2), erik (% 3) ve kayısı üretimi 

(% 16.9) azalmıştır. Aynı dönemde ağaç başına verimler değerlendirildiğinde; armut (% 

9.1), ayva (% 8.7), elma (% 38.5), erik (% 13.3) ve kayısı (% 20) oranında azalma 

göstermiştir. İleriye dönük tahmin sonuçları değerlendirmek için 2005 yılında ağaç sayısı 

ve ağaç başına verimler; armutta sırasıyla % 13.6 azalış ve % 5 artış olacağı, 2005 

yılında üretim miktarının % 9.3 azalacağını belirlemektedir. Ayvada bu değerler sırasıyla 

% 10.9 azalış ve % 4.8 artış şeklinde olmakla birlikte üretim miktarı % 6.7 azalacaktır. 

Elmada ağaç sayısı % 6.3, verim ise % 8.3 azalmakta, bunun sonucunda üretim miktarı 

% 14.1 oranında düşmektedir. Erikte aynı şekilde ağaç sayısı % 5, verim ise % 3.8 

azalmakta, üretim miktarı % 8.7 daha az olmaktadır. Kayısı da ise ağaç sayısı yaklaşık % 

1 artmakta, fakat verim % 7.1 oranında düşmekte, sonuçta üretim miktarı % 6.4 

azalmaktadır. 

1986 yılı baz alındığında 2002 yılında kiraz ağaç sayısı % 303.6, ağaç başına verim ise % 

4.3 artmıştır. İldeki kiraz ağacı sayısı 2002 yılında en yüksek değerine ulaşmıştır. 2005 

yılı tahminlerine göre ağaç sayısı yaklaşık % 18, verim ise yaklaşık % 21 artacaktır. 

Buna bağlı olarak 2005 yılında ise % 6.7 artış öngörülmektedir. Yine aynı dönemde 

şeftali ve kestane ağaçları sayısı sırasıyla % 55.2 ve % 64.5 artmıştır. Ağaç başına şeftali 

veriminde % 12.9 artış gerçekleşirken, kestane veriminde % 30 azalma olmuştur. Şeftali 

üretiminin 2004 ve 2005 yıllarında sırasıyla % 34 ve % 31’lik bir azalma göstereceği 

tahmin edilmektedir. Aynı yıllarda kestane veriminde azalmaya karşılık ağaç sayısındaki 

artışla birlikte üretimin 2004’te % 6.2, 2005’te % 5.4 artacağı öngörülmektedir. İldeki 

zeytin ağaçları 1986 yılına göre çok az sayıda azalmış ve ürünün bol olduğu baz yıla göre 

yine ürünün bol olduğu 2002 yılında ağaç başına verim % 125 artmıştır. Aynı dönemde 

mandalina ağaç sayısı yaklaşık % 17 artış göstermiş ve verimde yine % 5’lik bir artış 

54

yaşanmıştır. Tahminler incelendiğinde zeytin ağaçlarında % 1’lik bir azalmayla birlikte 

verimdeki düşüşler 2004 ve 2005 yıllarında üretimin % 48.6 azalmasına neden olacaktır. 

Mandalinada hem ağaç sayısı hem de verim artışını takiben 2004 yılında üretim % 16.2, 

2005’te ise % 17.8 artış öngörülmektedir. 

Tablo 6.56 Meyve Ağaç Sayısı ve Verimleri 

Yıllar 

ARMUT AYVA ELMA ERİK KAYISI 

Meyve Meyve Meyve Meyve 

Verim Verim Verim Verim 

Veren 

Veren 

Veren Veren 

(kg/ 

(kg/ 

(kg/ 

(kg/ 

Ağaç 

Ağaç 

Ağaç 

Ağaç 

ağaç) 

ağaç) 

ağaç) 

ağaç) 

Sayısı Sayısı Sayısı Sayısı 

Meyve 

Veren 

Ağaç 

Sayısı 

Verim 

(kg/ 

ağaç) 

1986 447.100 22 152.550 23 276.800 39 233.550 30 125.890 35 

1987 438.742 21 153.013 23 278.609 38 234.627 22 126.873 28 

1988 422.465 21 151.813 27 281.381 38 243.198 24 127.477 31 

1989 419.150 21 152.083 25 283.051 38 246.800 22 128.850 24 

1990 422.520 20 153.450 22 284.700 37 252.800 22 130.237 27 

1991 444.270 18 154.420 22 286.010 37 258.100 26 131.405 29 

1992 390.830 19 133.750 22 274.100 36 251.150 26 123.170 30 

1993 309.150 20 132.150 22 281.700 36 257.450 27 127.440 30 

1994 386.460 20 131.150 22 251.365 33 257.980 27 129.140 31 

1995 388.060 18 127.490 22 253.525 34 256.350 27 129.470 31 

1996 394.260 19 126.000 22 260.990 34 259.330 27 131.390 31 

1997 395.870 19 121.410 22 260.915 33 262.680 22 131.020 23 

1998 294.600 18 73.360 24 153.695 31 233.360 23 99.020 26 

1999 - - 72.975 - 154.255 29 234.710 23 99.700 23 

2000 285.010 20 73.306 24 155.615 30 236.200 26 101.365 29 

2001 280.340 19 73.306 23 155.665 29 236.150 26 102.875 28 

2002 280.010 20 74.145 21 151.765 24 226.630 26 104.620 28 

2003 274.066 20 71.399 22 148.620 25 223.669 26 104.999 27 

2004 258.021 20 68.724 22 145.440 23 219.460 25 105.405 26 

2005 241.976 21 66.049 22 142.261 22 215.251 25 105.812 26 

Tablo 6.57 Meyve Ağaç Sayısı ve Verimleri (devam) 

Yıllar 

KİRAZ ŞEFTALİ ZEYTİN KESTANE MANDALİNA 

Meyve 

Veren 

Ağaç 

Sayısı 

Verim 

(kg/ 

ağaç) 

Meyve 

Veren 

Ağaç 

Sayısı 

Verim 

(kg/ 

ağaç) 

Meyve 

Veren 

Ağaç 

Sayısı 

Verim 

(kg/ 

ağaç) 

Meyve 

Veren 

Ağaç 

Sayısı 

Verim 

(kg/ 

ağaç) 

Meyve 

Veren 

Ağaç 

Sayısı 

Verim 

(kg/ 

ağaç) 

1986 279.250 23 743.630 31 12.402.412 12 160.100 40 1.144.943 60 

1987 290.237 19 761.580 30 12.415.975 6 160.400 44 1.129.053 49 

1988 292.136 26 795.820 31 12.450.145 14 168.100 45 1.124.803 46 

1989 292.500 25 827.735 31 12.341.066 4 172.900 50 1.154.620 72 

1990 302.390 24 845.480 31 12.502.566 15 175.600 45 1.157.140 68 

55

1991 308.140 28 835.780 34 12.564.400 6 185.150 44 1.149.430 68 

1992 338.290 28 746.580 36 12.281.300 12 216.400 38 1.160.830 67 

1993 347.790 28 796.300 38 12.294.650 6 218.350 40 1.164.800 67 

1994 399.890 28 806.700 39 12.326.450 18 225.400 36 1.184.285 67 

1995 411.450 28 824.500 39 12.344.450 4 230.500 38 1.189.495 65 

1996 439.930 35 859.900 41 12.468.700 23 248.600 34 1.219.150 60 

1997 565.280 34 976.750 36 12.504.380 3 257.050 31 1.227.280 65 

1998 936.300 28 1.068.700 38 11.906.127 25 268.650 34 1.274.880 69 

1999 1.059.025 29 1.090.440 37 11.979.850 2 269.100 35 1.281.336 60 

2000 1.075.380 29 1.100.600 38 12.248.710 21 259.850 33 1.303.136 64 

2001 1.118.275 28 1.131.590 38 12.258.410 3 261.475 33 1.321.550 74 

2002 1.127.005 24 1.153.890 35 12.328.510 27 263.375 28 1.340.246 63 

2003 1.194.269 24 743.630 35 12.240.993 13 271.538 28 1.361.910 71 

2004 1.261.533 21 761.580 35 12.231.498 14 279.700 28 1.381.364 71 

2005 1.328.797 19 795.820 35 12.222.002 14 287.863 27 1.400.818 71 

1986 yılına göre nar ağacı sayısı % 37.4, ağaç başına verim ise % 13 azalmıştır. Aynı 

dönemde incir ağacı sayısında çok az bir azalma olurken verimde de % 56.8 azalma 

göstermiştir. Üretim miktarında 2005’te % 3.5 azalma olacağı tahmin edilmektedir. 

İncirde ise ağaç sayısında ve verimde artışlar olacağı ve bunun sonucunda üretimin 

2005’te % 23 artması öngörülmektedir. İldeki çekirdeksiz kuru üzüm alanlarında baz 

yıla göre % 23.1, verimde de % 16.6’lık bir azalma gerçekleşmiştir. Tahmin edilen 

dönemde de verimdeki çok az miktarda artışa karşılık üzüm üretilen alanlarda artışlar 

devam etmekte ve buna bağlı olarak üretim miktarında 2005’te % 7.8’lik bir azalma 

olacağı hesaplanmıştır. 

Tablo 6.58 Meyve Ağaç Sayısı ve Verimleri (devam) 

Yıllar 

Meyve Veren 

Ağaç Sayısı 

NAR İNCİR (Yaş) ÇEKİRDEKSİZ ÜZÜM 

Verim 

(kg/ağaç) 

Meyve Veren 

Ağaç Sayısı 

Verim 

(kg/ağaç) 

Üretim Alanı 

(ha) 

Verim 

(kg/ha) 

1986 154.256 23 1.255.328 44 22.158 8.704 

1987 154.707 22 1.260.979 35 22.121 9.424 

1988 155.807 26 1.270.529 39 22.103 9.555 

1989 155.892 24 1.271.129 34 22.108 9.815 

1990 156.450 21 1.274.900 39 22.089 10.120 

1991 157.235 21 1.273.030 37 22.097 8.885 

1992 137.480 22 1.253.350 30 21.708 8.579 

1993 137.500 22 1.271.150 36 21.692 8.574 

1994 134.350 22 1.273.300 37 21.690 8.582 

1995 134.032 22 1.273.315 38 21.655 8.470 

1996 132.840 22 1.305.515 37 21.698 8.737 

1997 129.380 22 1.318.450 30 21.653 8.647 

1998 95.180 23 1.274.400 26 18.723 9.937 

56

1999 96.275 23 1.270.200 34 18.606 9.399 

2000 96.535 24 1.280.620 31 18.377 10.248 

2001 96.435 22 1.281.990 27 17.957 8.178 

2002 96.625 20 1.248.480 19 17.031 7.255 

2003 93.776 21 1.264.426 25 16.602 7.337 

2004 91.288 21 1.266.673 24 16.100 7.322 

2005 88.799 21 1.268.919 23 15.599 7.307 

Hayvan Varlığı ve Hayvansal Ürünler Üretimi 

1985-2002 döneminde İzmir’deki hayvan sayıları ve hayvansal ürünlerdeki gelişmeler 

ilerleyen yıllarda belirli artışlar yerine azalmalar göstermesi dikkat çekicidir. Konuya bu 

açıdan bakıldığında ilde bulunan sığır sayısındaki değişimin 2002 yılında yaklaşık 

olarak aynı düzeyde kaldığı görülmektedir. Elde edilen tahmin sonuçları 

değerlendirildiğinde, sığır sayısının 2004’te % 1.7, 2005’te ise % 2.4 artacağı 


Koyun sayısı ise son yılda % 18.9 azalmıştır. İldeki koyun sayısının sürekli azalması ve 

2002 yılında en düşük düzeye inmesi baz alındığında sayının 2004 yılında % 4.5, 2005 

yılında ise % 6.7 azalacağı tahmin edilmektedir. 

Keçi sayısı 1988 yılında en yüksek düzeyde iken, bu yıldan itibaren yine sürekli bir 

azalma gerçekleşmiş ve 2002 yılında keçi sayısı en düşük düzeye inmiştir ve bu azalma 

% 20.4 oranındadır. İleriye dönük tahminler değerlendirildiğinde, 2004 yılında keçi sayısı 

% 2.5, 2005 yılında ise % 4.6 azalacaktır. 

Tavuk sayısında da yine azalmalar olmuştur. Bu azalma 1985 yılına göre son yılda % 

23.8’dir. Ancak 2002 yılı baz alındığında 2004’te yaklaşık % 2, 2005’te de yaklaşık % 3 

artış olacağı tahmin edilmektedir. 

İldeki hayvansal ürünlerin üretimi incelendiğinde ise et üretiminin 2002 yılında % 15.2 

azaldığı görülmektedir. Üretiminde ise 2004’te % 22.2 ve 2005’te % 19.3 artış olacağı 


Süt üretimi 2002 yılında en yüksek düzeye ulaşmıştır. Baz yıla göre yaklaşık % 90’lık bir 

artış sağlanmıştır. 2002 yılına göre 2004’te % 1.7, 2005’te % 2.6 artış olacağı tahmin 

edilmektedir. 

İldeki yumurta üretimi 1985’e göre % 55.2 oranında azalmıştır. Üretimin en düşük 

olduğu 2002 yılına göre 2004’te yumurta üretiminin % 16.1, 2005’te ise % 24.6 azalacağı 


57

Tablo 6.59 İzmir İlinde Yıllara Göre Hayvan Sayıları 

Yıllar SIĞIR (baş) KOYUN (baş) KEÇİ (baş) TAVUK (adet) 

1985 228.557 560.298 214.532 6.098.160 

1986 214.512 555.244 218.731 6.197.503 

1987 220.784 576.120 220.472 6.441.192 

1988 206.062 568.580 224.934 6.523.970 

1989 198.495 539.226 219.344 5.816.054 

1990 178.808 507.041 207.151 5.235.661 

1991 231.838 512.285 208.889 4.602.230 

1992 232.744 515.767 208.609 4.491.970 

1993 221.570 488.161 209.377 5.974.840 

1994 242.563 468.922 182.382 6.497.330 

1995 259.251 482.002 188.589 6.176.993 

1996 261.717 494.335 194.555 5.305.900 

1997 258.533 495.963 198.329 5.176.050 

1998 257.741 480.083 193.695 5.706.601 

1999 252.607 483.761 189.819 6.500.000 

2000 240.370 478.318 180.300 6.393.000 

2001 230.570 469.035 183.890 4.683.750 

2002 228.534 454.318 170.783 4.644.450 

2003 230.935 444.165 170.044 4.688.802 

2004 232.491 434.012 166.471 4.733.154 

2005 234.047 423.859 162.899 4.777.507 

Tablo 6.60 İzmir İlinde Yıllara Göre Hayvansal Ürünler Üretimi 

Yıllar ET (ton) SÜT (ton) YUMURTA 

1985 35.100 313.962 1.088.807 

1986 26.893 337.002 1.044.802 

1987 44.468 364.930 1.034.028 

1988 36.987 348.583 1.125.588 

1989 38.504 333.683 859.605 

1990 33.617 294.340 862.341 

1991 32.354 325.581 630.503 

1992 27.709 337.151 647.748 

1993 41.193 351.781 789.408 

1994 42.492 360.520 719.441 

1995 33.299 529.255 775.509 

1996 45.014 572.282 729.762 

1997 44.297 568.090 774.128 

1998 42.008 512.163 921.118 

1999 33.540 479.350 839.000 

58

2000 36.391 504.640 737.643 

2001 28.064 562.449 532.287 

2002 29.761 595.701 487.654 

2003 37.221 600.874 449.995 

2004 36.365 606.047 408.954 

2005 35.509 611.220 367.913 

İzmir İli Tarımsal Potansiyeli ve Gelişme Olanakları 

İzmir’in genel tarımsal durumu ve geleceğe dönük gelişme durumu incelendikten sonra, 

tarımsal ürünlere hangi strateji alt yörelerinde daha öncelikli olarak yer verilmesi 

gerekliliği aşağıdaki tabloda açıklanmaktadır. 

Tablo 6.61 Alt Yörelere Göre Tarımsal Ürünlerin Olması Gereken Öncelik Sırası 

Ürün 

Alt Yöreler 

B C-D E1-E2 F1-F2 

Buğday 1 3 2 4 

Yonca 2 3 1 4 

Mısır 4 2 1 3 

Zeytin 3 4 1 2 

Pamuk 2 3 1 4 

Tütün 1 4 3 2 

Patates - - 1 - 

Domates 2 3 1 4 

Karpuz - - 1 - 

Enginar - - - 1 

Biber - - 1 - 

Turunçgil - 2 - 1 

Fıstık çamı 1 - - - 

Kesme çiçek - - - 1 

Çekirdeksiz Üzüm - 1 3 2 

Üzüm 2 4 1 3 

İncir - - 1 - 

Süt 3 2 1 4 

Et 3 1 2 4 

Tavuk eti 4 1 3 2 

Yumurta - 1 - 2 

Bal 1 3 2 4 

59

[1] ürünün ilgili alt yörede en fazla öneme sahip olduğunu, [2] ikinci derecede önemli 

olduğunu göstermektedir. Bu tabloda İzmir Büyükşehir Bütünü tarımsal potansiyelinin 

düşüklüğünden ötürü ihmal edilmiştir. 

Yukarıdaki tablonun, yapılacak tarımsal yatırımlarda yol gösterici olacağı dikkate 

alınırsa, hangi strateji alt yörelerinde ne tür tarımsal yatırımların yapılabileceği de açıkça 

görülebilir. 

Geleceğe dönük strateji ve yatırım kararları belirlenirken, mevcut durum ve potansiyelin 

değerlendirilmesi oldukça faydalı ipuçları sunacaktır. Bu amaçla aşağıdaki tablo bir 

sentez yapmaktadır. 

Tablo 6.62 Strateji ve Yatırım Kararları Açısından Mevcut Durum ve Potansiyellerin 

Değerlendirilmesi 

Açıklama Mevcut Durum Gelişme Potansiyeli 

Nüfus 

İzmir nüfusu yaklaşık 

3.4 milyondur. 

İzmir nüfusunun % 18’i 

kırsal alanda 

yaşamaktadır. 

Azalması 

beklenmektedir. 

Tarım 

arazisi 

Toplam arazinin % 31’i 

I-IV. Sınıftır. 

I-IV. sınıf arazilerde 

tarım yapılırken, VI-VII. 

Sınıf arazilerde çayırmera 

ve orman arazisi 


Maki formundaki VI-VII. 

Sınıf arazilerde zeytin ve 

fıstık çamı yetiştirilebilir 

Sulama 

Toplam su varlığı 

2654 hm 3 /yıl 

Örgütlenme • Tariş 

• Tarım Kredi Koop. 

• Tarımsal Kalkınma 

Kooperatifi 

• Sulama Kooperatifi 

• Su Ürünleri Koop. 

Üretim • Ürün çeşitliliği 

• Katma değeri yüksek 

meyve ve sebze üretimi 

• Ekolojik ürün üretimi 

• Çek.k.üzüm ve incir 

gibi ihraç ürünleri 

üretimi 

• Tıbbi bitki üretimi 

Tarım arazisinin % 48’i DSİ ve Köy Hizmetleri 

sulanıyor. Bunun % 81’i Gn.Md. tarafından 

hal sulamasıdır. yaklaşık 80000 ha 

sulamaya açılacaktır. 

Çiftçilerin % 70’i 

örgütlüdür. 

• Tarım arazileri amaç 

dışı kullanılıyor. Yüksek 

arazi rantı nedeniyle 

turizm ve sanayiye 

kayıyor. 

• Sanayi ve turizm 

kaynaklı kirlenme tarım 

alanlarını tehdit ediyor. 

AB uyum yasalarıyla 

birlikte, örgütlenme 

oranı artacaktır. 

• İlin konumu, liman ve 

AB gümrük birliği, 

meyve ve sebze 

ihracatını olanaklarını 

artıracaktır. 

• Ekolojik ürün üretimi 

ve ihracı artacak 

• Tıbbi bitki üretim veya 

ihracatı artacak 

Buradan görüldüğü üzere; nüfus beklendiği gibi tarımdan sanayiye kayacaktır. 

Tarımsal ürünlere hem daha yüksek katma değer kazandırma hem de yeni istihdam 

60

alanlarının yaratılması sağlanacaktır. Ayrıca yüksek rant nedeniyle tarım alanlarının 

amaç dışı kullanımının artabileceği ve bu nedenle gerekli tedbirlerin alınması 

gerektiği ortaya çıkmaktadır. Bunları desteklemek için sulama yatırımları için devlet 

desteğine ihtiyaç olduğu belirlenmektedir. Diğer taraftan çiftçilerin örgütlenmeye 

eğilimli olduğu ancak AB uyum yasaları gibi zorlayıcı faktörlerin örgütlenme etkinliğini 

artıracağı belirlenmektedir. Son olarak da göreli bir şekilde yüksek gelir sağlayan 

zengin ürün deseninin alternatif ürünlerle ve yetiştirme teknikleriyle 

geliştirilmesi gerektiği söylenebilir. 

İzmir İli Tarımsal Amaç ve Stratejileri 

İzmir’de yetiştirilen ürünler gerek yurt içi gerekse yurt dışı pazarlama potansiyeline 

sahiptir ve ilin pazarlama sisteminde ve çiftçi örgütlenmesinde sorunlar olmakla birlikte 

diğer illerden daha iyi durumdadır. Bu bağlamda İzmir için belirlenen amaçları arasında 

başta sürdürülebilir tarımın gerçekleştirilmesi gelmelidir. Bunu takiben verimlilik ve 

gelirin artırılması düşünülmektedir. Bu iki amaç esas alınarak aşağıdaki tablo 

verilmektedir. 

Tablo 6.63 Tarımsal Amaç, Stratejiler ve Potansiyeller 

Amaç Strateji Potansiyel 

Ekolojik Tarım 

• Pazar şansı yüksek ürünler yetiştiriliyor. 

• Tahtalı koruma havzası gibi uygun alanlar var. 

• Liman ve gümrük birliği ürünlerin ihraç şansını artırıyor. 

• Eğitim düzeyi yüksek. 

• Halen sözleşmeli olarak ekolojik ürün üreten başarılı 

örnekleri var. 

Sürdürülebilir 

Tarım 

Verimlilik ve 

Gelirin 

Artırılması 

Hayvan Sağlığı 

Kontrolü 

Sulama 

Sistemlerinin 

İyileştirilmesi 

Katma Değeri 

Yüksek Ürünlerin 

Üretilmesi 

Pazarlama 

Sisteminin 

İyileştirilmesi 

Örgütlenmenin 

Etkinleştirilmesi 

• Hayvancılık kısıtlı bir alanda yoğunlaştığından kontrolü 

kolay. 

• Halen hayvan sağlığıyla ilgili yürütülen çalışmalar ve 

deneyimler var. 

• Çiftçi, sulamanın kendi refah düzeyine yaptığı katkının 

bilincinde olması nedeniyle bilinçli ve istekli. 

• Sulu tarımın halen örgütlü olarak yapılıyor olması, yeni 

yatırım ve projelerin başarısını artıracaktır. 

• İç ve dış pazar şansı var. 

• 2. Ürün yetiştirme olanakları yüksek. 

• Daha az girdi kullanıp verimi sabit tutarak yada aynı verimi 

daha az girdi kullanarak etkinliği artırıp gelir düzeyi 

artırılabilir. 

• Çiftçi pazar enformasyonunu sağlamak üzere üniversite 

yayım merkezleri ve Tarım Bakanlığı yayım kuruluşları 

mevcut. 

• Pazarlama kanalında yer alanlar bilinçli. 

• Çiftçinin eğitim düzeyi yüksek ve bilinçli. 

• Halihazır örgütlenmeyi geliştirecek kooperatif altyapısı ve 

deneyimi mevcut. 

61

Kırsal Turizm 

Hayvancılığın 

Geliştirilmesi Ve 

Yaygınlaştırılması 

Organize Çiçek 

İhtisas Sanayi 

Bölgesinin 

Faaliyete Geçmesi 

• Doğal dokusu zengin ve çekici. 

• Tarihi eserler açısından zengin. 

• Halen turizm potansiyeli var. 

• Eğitim düzeyi yüksek. 

• Çiftçiler bilinçli. 

• Hayvancılığa çok uygun alanlar var. 

• Bölgede et ve süt işleme tesisleri var. 

• Antalya’dan sonra en önemli ikinci merkez durumundadır. 

• Türkiye’deki kesme çiçek üretiminin yaklaşık %50’si 

İzmir’de üretilmektedir. 

• Toplam ihracat değeri 2000 yılında yaklaşık 9 milyon $’dır. 

• Kurulacak çiçek OSBnin ısıtılmasında jeotermal enerjinin 

kullanılması esas kabul edilmektedir. Böylece ısıtma 

maliyetleri en az düzeyde olacaktır. Bu amaçla jeotermal 

potansiyeli yeterli düzeyde olan dikili ve Bergama ilçeleri 

değerlendirmeye alınabilir. 

6.2.4 Turizm 

İzmir turizmin gerektirdiği tüm doğal ve kültürel özelliklere sahiptir. Bunun yanında 

İzmir’de 130 turizm işletme belgeli ve 51 turizm yatırım belgeli tesis mevcuttur. Bu 

tesislerdeki toplam yatak sayısı ise 34.715'tir. Bunlara ek toplam 278 seyahat acentesi 

bulunmaktadır. Bu bölümdeki ilgili tablolar Kültür ve Turizm Bakanlığı kaynaklıdır. 

Tablo 6.64 Turizm Belgeli İşletmeler 

Turizm Belgesi Türü Tesis Sayısı 

Tesis 

Yatak 

Yeme-İçme Tesisi 

Turizm İşletme Belgeli Tesis 130 

Turizm Yatırım Belgeli Tesis 51 

Turizm İşletme Belgeli Yatak 22.461 

Turizm Yatırım Belgeli Yatak 12.254 

Restoran 77 

Kafeterya 5 

Bar 3 

Müstakil Eğlence Yeri 17 

İzmir’in Türkiye turizmindeki yeri ele alındığında potansiyel kaynaklarının tam 

değerlendirilmediği görülmektedir. Türkiye’deki Turizm İşletme Belgeli Tesis Sayısı’nın % 

6.7’si İzmir’dedir. Diğer deyimiyle Türkiye’deki 1.933 tesisin 130’u İzmir’dedir. 

Türkiye’deki 313.298 turizm işletme belgeli yatağın da % 7.1’i, 22.461 yatırım belgeli 

tesisin de % 3.6’sı İzmir’dedir. 

Bu potansiyel içinde İzmir’de yabancıların ortalama kalış süresi 3.3 gündür ve 

Türkiye’de 8.8 milyon yabancı konaklamanın yalnızca % 5’i İzmir’de yapılmaktadır ki, 

bu da yaklaşık 435.000 civarındadır. Yabancı Gecelemede ise İzmir İlinin aldığı pay % 4 

olup, 36.4 milyon gecelemenin yaklaşık 1.5 milyonu İzmir’de gerçekleşmektedir. 

62

Bölgede 4 milyon yerli turist, 10 milyon civarında da yabancı turist gecelemektedir. 

Yabancıların ortalama kalış süresi 4 gün iken yerlilerin ise 2 gündür. Otellerde doluluk 

oranları yabancılar için % 35’ler civarında gerçekleşirken, yerliler için bu oran % 12’ler 

civarındadır. 

Ege Bölgesi termal özellikleri, tatil merkezi, sportif amaçlı faaliyetler, uluslararası 

toplantılara ev sahipliği ve turizm kompleksi gibi turistik faaliyetlerden pay 

almamaktadır. Bu da Ege Bölgesinin eksik müteşebbislik yönünü göstermektedir. 

İzmir’in turizm faaliyetlerine ait bilgiler ilişikteki tablolarda verilmiştir. Son iki yılda 

İzmir’de ortalama 1.1 milyon kişi konaklamıştır. Bunların % 39’u yabancı iken % 61’ini 

yerli turistler oluşturmaktadır. Yabancıların gecelemesi yerlilere nazaran 1.1 kat daha 

fazla olmuştur. Yabancıların İzmir’de kalış süreleri ortalama 3.3 gün iken yerliler 

ortalama 1.9 gün kalmaktadır. İzmir’de tesisler ortalama % 40 doluluk oranı ile 

çalışmaktadırlar. Yabancılarda doluluk oranı % 22’lerde seyrederken yerlilerde bu oran 

% 15’lerde seyretmektedir. 

63

Tablo 6.65 Ege Bölgesinin Tesisler Bazında Turizm Değerleri (2001) 

Ege Bölgesi 

(2001) 

Tesis Cins ve 

Sınıfı 

Otel 

5 Yıldız 

4 Yıldız 

3 Yıldız 

2 Yıldız 

1 Yıldız 

Özel Belgelı 

Yüzer 

Termal 

Apart 

Toplam 

Motel 

Pansiyon 

Tatil Köyü 

Oberj 

Kamping 

Kaplıca 

Gençlik Kampı 

Golf Tesisi 

Eğitim Uygulama 

Turizm 

Kompleksi 

Tatil Merkezi 

Genel Toplam 

Konaklayan Kişi Sayısı 

Yabancı Yerli Toplam 

476 953 401 386 878 339 

596 606 491 979 1 088 585 

522 451 573 487 1 095 938 

152 303 365 298 517 601 

9 721 47 549 57 270 

2 450 11 371 13 821 

2 045 4 163 6 208 

Yabancı 

1 700 436 

1 891 631 

2 513 364 

901 887 

38 821 

7 776 

6 265 

Geceleme Sayısı 

Yerli Toplam 

821 289 2 521 725 

966 126 2 857 757 

1 024 757 3 538 121 

614 907 1 516 794 

90 664 129 485 

23 670 31 446 

7 661 13 926 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

8 628 9 241 17 869 

1 771 157 1 904 474 3 675 631 

8 054 3 044 11 098 

14 430 24 645 39 075 

371 429 126 602 498 031 

47 762 

7 107 942 

15 420 

97 217 

2 452 801 

19 042 66 804 

3 568 116 10 676 058 

6 667 22 087 

47 135 144 352 

415 065 2 867 866 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

691 1 038 1 729 

5 751 

3 006 8 757 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

2 165 761 2 059 803 4 225 564 

9 679 131 

4 039 989 13 719 120 

Yabancı 

Ortalama Kalış 

Süresi 

Yerli 

Toplam 

3.6 

2 

2.9 

3.2 

2 

2.6 

4.8 

1.8 

3.2 

5.9 

1.7 

2.9 

4 

1.9 

2.3 

3.2 

2.1 

2.3 

3.1 

1.8 

2.2 

- 

- 

- 

5.5 

2.1 

3.7 

4 

1.9 

2.9 

1.9 

2.2 

2 

6.7 

1.9 

3.7 

6.6 

3.3 

5.8 

- 

- 

- 

8.3 

2.9 

5.1 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

4.5 

2 

3.2 

Doluluk Oranı 

Yabancı 

Yerli 

Toplam 

34.05 

16.45 

50.5 

28.91 

14.77 

43.68 

31.63 

12.9 

44.52 

16.58 

11.3 

27.88 

6.9 

16.13 

23.03 

10.03 

30.53 

40.56 

16.66 

20.38 

37.04 

- 

- 

- 

23.27 

9.28 

32.55 

27.54 

13.83 

41.37 

13.3 

5.75 

19.05 

22.33 

10.83 

33.15 

54.43 

9.21 

63.64 

- 

- 

- 

18.92 

9.89 

28.81 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

31.33 

13.08 

44.41 

64

Tablo 6.66 Ege Bölgesinin Tesisler Bazında Turizm Değerleri (2002) 

Ege Bölgesi 

(2002) 

Tesis Cins Ve Sınıfı 

Otel 

5 Yıldız 

4 Yıldız 

3 Yıldız 

2 Yıldız 

1 Yıldız 

Özel Belgeli 



498 102 334 601 832 703 

818 778 452 506 1 271 284 

466 155 401 271 867 426 

272 162 339 913 612 075 

12 701 53 501 66 202 

2 690 11 668 14 358 

Yabancı 

1 996 480 

2 803 087 

2 178 666 

1 131 092 

66 544 

8 865 


Yerli Toplam 

711 115 2 707 595 

889 062 3 692 149 

822 363 3 001 029 

635 031 1 766 123 

77 333 143 877 

22 311 31 176 

- 

- 

- 

- 

25 372 157 240 

3 182 587 11 499 189 

2 329 9 445 

40 988 99 095 

459 044 3 145 574 

- 

- 

5 463 10 043 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

711 1 425 

- 

- 

- 

- 

3 691 122 14 764 771 


Süresi 


4 2.1 3.3 

3.4 2 2.9 

4.7 2 3.5 

4.2 1.9 2.9 

5.2 1.4 2.2 

3.3 1.9 2.2 

- - - 

- - - 

5.9 2.3 4.7 

4 2 3.1 

2.5 2.7 2.5 

6 2.3 3.6 

4.8 3 4.4 

- - - 

8 3.3 4.5 

- - - 

- - - 

- - - 

2.6 2.2 2.4 

- - - 

- - - 

4.1 2.1 3.3 



34.99 12.46 47.45 

41.81 13.26 55.07 

32.62 12.31 44.94 

25.03 14.05 39.08 

17.08 19.85 36.93 

8.47 21.32 29.79 

- - - 

- 

- 

Yüzer 

- 

- 

- - - 

- 

- 

Termal 

Apart 

Toplam 

Motel 

Pansiyon 

Tatil Köyü 

- 

- 

22 243 11 057 33 300 

2 092 831 1 604 517 3 697 348 

2 880 864 3 744 

9 720 17 866 27 586 

564 817 155 522 720 339 

131 868 

8 316 602 

7 116 

58 107 

2 686 530 

41.18 7.92 49.11 

34.05 13.03 47.08 

13.9 4.55 18.44 

18.38 12.97 31.35 

43.29 7.4 50.69 

- - - 

- 

- 

Oberj 

Kamping 

- 

- 

576 1 656 2 232 

4 580 

25.03 29.85 54.88 

- - - 

- 

- 

Kaplıca 

- 

- 

- - - 

- 

- 

Gençlik Kampı 

- 

- 

- - - 

- 

- 

Golf Tesisi 

Eğitim Uygulama 

- 

- 

276 321 597 

714 

2.31 2.3 4.61 

- - - 

- 

- 

Turizm Kompleksi 

- 

- 

- - - 

- 

- 

Tatil Merkezi 

Genel Toplam 

- 

- 

2 671 100 1 780 746 4 451 846 

11 073 649 

35.67 11.89 47.56 

65

Tablo 6.67 İzmir İlinin Tesisler Bazında Turizm Değerleri (2001) 

İzmir (2001) 

Tesis Cins Ve Sınıfı 

Otel 

5 Yıldız 

4 Yıldız 

3 Yıldız 

2 Yıldız 

1 Yıldız 

Özel Belgelı 

Yüzer 

Apart 

Toplam 

Motel 

Pansiyon 

Tatil Köyü 

Genel Toplam 



151 845 126 171 278 016 

135 964 124 296 260 260 

64 892 248 903 313 795 

41 991 93 343 135 334 

4 623 17 933 22 556 

938 6 344 7 282 

902 2 540 3 442 

272 1 318 1 590 

401 427 620 848 1 022 275 

6 836 2 321 9 157 

999 12 798 13 797 

25 530 41 091 66 621 

434 792 677 058 1 111 850 



533 908 237 998 771 906 

265 995 200 978 466 973 

258 084 478 349 736 433 

141 650 177 104 318 754 

7 295 24 455 31 750 

2 216 10 299 12 515 

1 585 4 991 6 576 

518 1 949 2 467 

1 211 251 1 136 123 2 347 374 

11 738 5 573 17 311 

3 080 25 487 28 567 

203 663 115 880 319 543 

1 429 732 1 283 063 2 712 795 


Süresi 


3.5 1.9 2.8 

2 1.6 1.8 

4 1.9 2.3 

3.4 1.9 2.4 

1.6 1.4 1.4 

2.4 1.6 1.7 

1.8 2 1.9 

1.9 1.5 1.6 

3 1.8 2.3 

1.7 2.4 1.9 

3.1 2 2.1 

8 2.8 4.8 

3.3 1.9 2.4 



28.32 12.62 40.94 

23.12 17.47 40.59 

11.72 21.71 33.43 

15.48 19.35 34.83 

5.55 18.61 24.16 

5.31 24.66 29.97 

7.75 24.42 32.17 

2.73 10.27 13 

19.03 17.85 36.87 

21.18 10.06 31.24 

1.93 15.95 17.87 

25.53 14.53 40.05 

19.37 17.4 36.76 

66

Tablo 6.68 İzmir İlinin Tesisler Bazında Turizm Değerleri (2002) 

İzmir (2002) 

Tesis Cins ve 

Sınıfı 

Otel 

5 Yıldız 

4 Yıldız 

3 Yıldız 

2 Yıldız 

1 Yıldız 

Özel Belgeli 

Yüzer 

Apart 

Toplam 

Motel 

Pansiyon 

Tatil Köyü 

Genel Toplam 

Konaklayan Kişi 

Sayısı 


149 676 130 200 279 876 

155 242 106 059 261 301 

80 264 197 535 277 799 

26 170 90 109 116 279 

2 518 8 229 10 747 

804 5 979 6 783 

292 149 441 

414 966 538 260 953 226 

1 792 422 2 214 

571 4 527 5 098 

37 299 24 016 61 315 

276 321 597 

454 904 567 546 1 022 450 



587 359 241 922 829 281 

457 258 195 232 652 490 

278 375 340 173 618 548 

87 294 163 872 251 166 

4 165 11 156 15 321 

1 471 9 503 10 974 

3 268 815 4 083 

1 419 190 962 673 2 381 863 

3 450 1 124 4 574 

3 632 10 553 14 185 

303 571 71 652 375 223 

714 711 1 425 

1 730 557 1 046 713 2 777 270 

Ortalama Kalış Süresi 


3.9 1.9 3 

2.9 1.8 2.5 

3.5 1.7 2.2 

3.3 1.8 2.2 

1.7 1.4 1.4 

1.8 1.6 1.6 

11.2 5.5 9.3 

3.4 1.8 2.5 

1.9 2.7 2.1 

6.4 2.3 2.8 

8.1 3 6.1 

2.6 2.2 2.4 

3.8 1.8 2.7 



29.22 12.04 41.26 

35.21 15.03 50.24 

15.95 19.49 35.43 

11.4 21.41 32.81 

7.16 19.19 26.36 

2.84 18.35 21.19 

34.16 8.52 42.67 

23.9 16.21 40.1 

14.91 4.86 19.76 

5.68 16.5 22.18 

43.84 10.35 54.19 

2.31 2.3 4.61 

25.64 15.51 41.15 

67

Tablo 6.69 İzmir’in İlçeler Bazın Turizm Değerleri (2000) 


Bornova 

Buca 

Karşıyaka 

Konak 

Aliağa 

Bayındır 

Bergama 

Beydağ 

Çeşme 

Dikili 

Foça 

Karaburun 

Kemalpaşa 

Kınık 

Kiraz 

Menderes 

Menemen 

Ödemiş 

Seferihisar 

Selçuk 

Tire 

Torbalı 

Urla 

Çankaya 

Gaziemir 

Toplam 


Yabancı 

Yerli 

Toplam 

2 707 

31 015 

33 722 

734 

4 798 

5 532 

124 472 

386 859 

511 331 

195 

4 193 

4 388 

7 927 

3 472 

11 399 

56 822 

103 132 

159 954 

1 720 

12 259 

13 979 

11 348 

11 929 

23 277 

58 941 

37 863 

96 804 

18 266 

37 735 

56 001 

80 736 

73 032 

153 768 

154 

1 970 

2 124 

374 

2 523 

2 897 

822 

2 310 

3 132 

3 116 

368 334 

2 369 

715 459 

5 485 

1 083 793 



4 394 53 848 58 242 

Ortalama Kalış Süresi 


1.6 1.7 1.7 

Doluluk Oranı (%) 


2.62 32.12 34.74 

- - 

- 

- 

2 422 8 721 11 143 

283 436 712 785 996 221 

623 12 416 13 039 

- - 

3.3 1.8 2.0 

2.3 1.8 1.9 

3.2 3.0 3.0 

7.61 27.39 34.99 

10.19 25.64 35.83 

1.85 36.87 38.72 

- - 

- 

- 

9 020 4 141 13 161 

- - 

1.1 1.2 1.2 

6.22 2.86 9.08 

- - 

- 

- 

200 476 253 517 453 993 

7 068 31 490 38 558 

98 661 27 283 125 944 

- - 

3.5 2.5 2.8 

4.1 2.6 2.8 

8.7 2.3 5.4 

11.51 14.56 26.07 

3.31 14.73 18.04 

23.75 6.57 30.32 

- - 

- 

- 

- - 

- - 

- 

- 

- - 

- - 

- 

- 

- - 

- - 

- 

- 

229 344 72 908 302 252 

- - 

3.9 1.9 3.1 

22.90 7.28 30.18 

- - 

- 

- 

- - 

- - 

- 

- 

74 744 93 351 168 095 

306 634 153 242 459 876 

195 5 366 5 561 

546 10 666 11 212 

3 838 6 907 10 745 

- - 

4.1 2.5 3.0 

3.8 2.1 3.0 

1.3 2.7 2.6 

1.5 4.2 3.9 

4.7 3.0 3.4 

13.35 16.67 30.02 

25.99 12.99 38.97 

0.76 20.94 21.71 

2.26 44.15 46.41 

6.81 12.25 19.06 

- - 

- 

- 

4 178 

1 225 579 

9 959 

1 456 600 

14 137 

2 682 179 

- - 

1.3 

3.3 

4.2 

2.0 

2.6 

2.5 

11.89 

14.57 

28.34 

17.32 

40.24 

31.89 

68

İlçeler bazında baktığımızda turizm potansiyeli denize kıyısı olan ilçelerde toplanmıştır. 

Burada en büyük eksiğimiz antik devirlerden gelen ören yerlerinin kazı alanlarını 

turizm’in hizmetine verilemeyişidir. Dünyanın en ünlü antik şehirlerinden birini 

barındıran Bergama’da bile konaklayan kişi sayısı 2000 yılı itibariyle 10 bin kişini 

altındadır. 

2002 yılında Türkiye’ye gelen yabancı sayısı 13.3 milyon kişidir. Bu kişilerin Türkiye’ye 

bıraktıkları toplam döviz miktarı 9 milyon dolardır 1 . Ortalama olarak bir yabancının 

Türkiye’ye bıraktığı döviz miktarı ise 680 dolardır. İzmir ilinde kalanların bıraktıkları 

döviz miktarı ise 295.7 milyon dolardır. Bu değerde Türkiye turizm gelirlerinin yaklaşık 

olarak % 3.3’üne karşılık gelmektedir. 

İzmir İlinin en büyük problemi arz ettiği hizmetlerin talep edilen turizm hizmeti 

olmadığı noktasıdır. 

Yukarıdaki sorunu nicelendirmek üzere konuyu değerlendirdiğimizde İzmir 2002 yılında 

451 bin yabancı turisti % 25 doluluk oranı ile ağırladığı görülmektedir. Ancak İzmir, 

2004’ten başlayarak ağırladığı turist sayısını yatırımları ile orantılı olarak arttırmayı 

hedeflemelidir. Bununla ilgili olarak üç senaryoya göre 2004-2013 yılı hedef artışlara 

göre planlanan yabancı turist sayısı ilgili tabloda verilmiştir. Bu artış değerlerinde turizm 

yatırımlarının büyüklükleri dikkate alınmıştır. 

Tablo 6.70 Hedef Artışlara Göre Beklenen Turist Sayıları 

Yıllar 

Hedef Artış 

(%) 

Senaryo 1 Senaryo 2 Senaryo 3 

Hedef Sayı 

(1000) 

Hedef Artış 

(%) 

Hedef Sayı 

(1000) 

Hedef Artış 

(%) 

Hedef Sayı 

(1000) 

2003 - 500 - 500 - 500 

2004 5 525 6 530 5 525 

2005 5 551 6 562 6 557 

2006 5 579 7 601 7 595 

2007 5 608 7 643 8 643 

2008 6 644 8 695 9 701 

2009 6 683 8 750 10 771 

2010 7 731 9 818 11 856 

2011 7 782 9 891 12 959 

2012 8 844 10 980 13 1083 

2013 8 912 10 1079 14 1235 

Birinci senaryoda mevcut durum ve planlanan yatırımları dikkate alarak ilk dört yıl sabit 

daha sonra ikişer yıllık ve her dönemde 1 puan artacak şekilde aşamalı artış, ikinci 

1 Anavatanda kendilerine yabancı muamelesi yapıldığından yakınmaları nedeniyle, yapılan 

hesaplamalarda yurt dışında ikamet eden vatandaşlarımızın Türkiye’de yaptıkları harcamalar dahil 

edilmemişlerdir. 

69

senaryoda ise ikişerli sabit dönemler ve 1 puan artacak şekilde aşamalı artış ve üçüncü 

senaryoda ise aritmetik dizi şeklinde artış oranına göre hedef sayı belirlenmiştir. 

Hedef artışlar ile beklenen turist sayısı yukarıdaki tarzda şekillendirilmiştir. Daha sonra 

ise mevcut yatak kapasitesinin doluluk oranına göre tahmin yapılmaktadır: Yaz 

Turizminde ideal değerler 6 aylık sezonda % 75 doluluk oranıyla turistin 10 gün 

gecelemesini sağlamaktır. Bu şekilde mevcut değerler ile ideal değerlere göre 

beklenebilecek turist sayısı aşağıdaki tabloda hesaplanmıştır. İdeal değerlere göre İzmir’e 

gelmesi gereken turist sayısı 1.6 milyon kişidir. Ancak gerçekleşen sayı ise bundan 3.4 

kat daha azdır. Hiç bir yatırım yapmadan yalnızca mevcut kapasitenin kullanılması ve 

ortalama kalış süresinin arttırılmasıyla kazanılacak 1.1 milyon daha fazla turisttir. 

Burada 2002 yılı için ideal sayı formülünü tersine uyguladığımızda 78.162 yatak 

değerine ulaşırız ki bu da göz ardı edilebilir. Eğer bu yatak değerini dikkate alırsak o 

zaman ağırlayabileceğimiz turist sayısının 2 milyonun üzerinde olacağı görülebilir. 

Tablo 6.71 Mevcut Değerlere Göre Hedeflenen Turist Sayısı 

Yatak Sayısı 

Doluluk 

Oranı (%) 

Ortalama Turist Sayısı Gelir Milyon ($) 

2002 Değerleri 34.715 25.64 3.8 454.904 309 

İdeal Değerler 34.715 75.00 10 1.562.175 1.062 

Senaryo 34.715 40.00 10 833.160 567 

Senaryo’da doluluk oranı % 40’a çıktığında ve ortalama 10 gün kalışla İzmir’e gelebilecek 

turist sayısı 833 bine çıkacaktır. Bu değerler ise 380 bin daha fazla turistin İzmir’e 

gelmesi anlamına gelmektedir. 

Son kolonda elde edilen ve edilebilecek ortalama gelir miktarları verilmiştir. Burada 

yalnızca kapasitenin ideal değer ve değerlere yaklaştıkça, gelir etkisinin miktarları açıkça 


6.2.5 Mali Müesseseler 

Mali sektör, bankacılık sektörü, sermaye piyasası ve diğer mali kurumlar şeklinde üç 

ana başlıktan oluşmasına rağmen; Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde sermaye 

piyasasının gelişme sürecinde olması, diğer mali kurumların ve araçlarının yeterince 

yaygınlaşmamış olması dolayısıyla bankacılık sektörü ağırlıktadır. Yeterli bilgiye sahip 

olmayan ve (eski) alışkanlıklarını sürdüren işletme ve tasarruf sahipleri de, sektörün 

mali sistemdeki ağırlığını belirlemede etkili olmaktadır. Nitekim, pek çok firma, hisse 

senedi veya tahvil ihraç ederek finansman sağlamak yerine banka kredisi kullanmakta, 

tasarruf sahipleri ise alternatif yatırım araçları yerine banka mevduatını tercih 

etmektedir. Bu da mali sistemde bankacılığı ön plana çıkarmaktadır. 

Bankacılık Sektörü 

Şüphesiz İzmir’de bankacılık sektörü, Türk bankacılık sektörünün paralelinde bir 

gelişme göstermektedir. Ancak, İzmir ekonomisinin canlılığını oluşturan bireylerin, 

70

firmaların ve bunları fonlayan banka şubelerinin faaliyetleri doğrultusunda, İzmir’de 

faaliyette bulunan banka şubelerinin verimlilikleri, mevduat ve kredi yapıları ile rasyoları 

Türk bankacılık sektörünün genelinden ayrışma gösterebilir. Bu nedenle İzmir’deki 

bankacılık sektörü Ege Bölgesi ve Türkiye’deki bankacılık sektörü ile karşılaştırmalı 

olarak analiz edilmiştir . 

İzmir Bankacılığında Mevduatın Yapısı 

Bütün ticaret bankalarının borç almak ve borç vermek şeklinde belli başlı iki fonksiyonu 

vardır. Borç almak çoğu zaman mevduat şeklinde, borç vermek de kredi şeklinde ortaya 

çıkar. Ticaret bankalarının bütün bankacılık işlemlerinde kullandıkları kaynakların çok 

büyük bir bölümü mevduattan geldiğinden, mevduat hacmi büyük önem arz eder. 

Ancak, mevduat hacminin büyüklüğü kadar yapısı ve türleri de önemlidir. 

İzmir’deki toplam mevduat hacmindeki yıllar itibariyle gelişmeler aşağıdaki tabloda 

verilmiştir. Tabloda verilen mevduat rakamlarındaki gelişmelerin enflasyondan kısmen 

arındırılmasını sağlamak ve yıllar itibariyle reel gelişmeleri izleyebilmek için YP (yabancı 

para) cinsindeki mevduatın yanı sıra gerek TL. gerekse toplam mevduat hacmi ABD 

doları cinsinden verilmiştir. 1994 yılında 2.104 milyon dolar olan toplam mevduat hacmi 

2001 yılı itibariyle % 100’den fazla artarak 4.449 milyon dolara ulaşmıştır. İzmir’deki 

mevduatların Ege Bölgesi ve Türkiye’deki mevduat hacmi içerisindeki payına 

bakıldığında ise; 1990 yılı itibariyle 4.191 milyon dolar hacmine sahip Ege Bölgesi 

mevduatının % 50’sinin İzmir’de olduğu, bu rakamın 2001 yılı itibariyle artarak % 54’e 

ulaştığı görülmektedir. 

Tablo 6.72 İzmir’de Toplam Mevduat Hacminin Gelişimi (Milyon Dolar) 

Yıllar İzmir Ege Bölgesi % Pay Türkiye % Pay 

1994 2.104 4.191 50 32.795 6 

1995 2.894 5.508 53 44.431 7 

1996 3.571 6.628 54 57.165 6 

1997 3.518 6.578 53 61.273 6 

1998 4.264 8.053 53 77.097 6 

1999 5.166 9.496 54 89.361 6 

2000 5.607 10.084 56 101.884 6 

2001 4.449 8.216 54 80.633 6 

2002 5.002 8.720 57 86.835 6 

Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği 

Aynı şekilde, 1994’te Türkiye’deki toplam mevduatın % 6’sına sahip olan İzmir 

istikrarlı bir şekilde bu payı 2001 yılına kadar korumuştur. 

71

Toplam mevduat hacmi TL ve YP’den oluşmaktadır. YP cinsindeki mevduatın Ege Bölgesi 

ve Türkiye ile karşılaştırmalı olarak İzmir’deki gelişimi 1 incelendiğinde, 1994 yılında 932 

milyon dolar olan mevduat hacminin 2001 yılında 2.169 milyon dolara ulaştığı, Ege 

Bölgesindeki YP cinsinden mevduat içerisindeki payının 1994 yılında % 47 iken, 2001 

yılında % 54’e yükseldiği, Türkiye’deki YP cinsinden mevduat içerisindeki % 6 olan 

payının değişmediği görülmektedir. 

Gerek TL ve YP cinsinden mevduat, gerekse bu ikisinin toplamından oluşan toplam 

mevduat hacmindeki gelişmeler dikkate alındığında; Ege Bölgesindeki mevduat hacminin 

İzmir’de yoğunlaştığı ve bu yoğunlaşmanın yıllar itibariyle arttığı, ancak Türkiye’deki 

mevduat hacmi içerisinde İzmir’in aldığı payın istikrarlı bir gelişme göstererek 

değişmediği görülmektedir. Ayrıca, 1997 ve 2001 yıllarında uluslararası para 

piyasalarında ve Türkiye’de yaşanan krizler özellikle İzmir’deki TL mevduat hacmi 

üzerinde olumsuz etkilere yol açmış ve bu mevduat hacminin azalmasına neden 

olmuştur. Bu durum, doğal olarak, İzmir’deki mevduat sahiplerinin, Türkiye 

ekonomisindeki gelişmelerin yanı sıra uluslararası para piyasalarındaki gelişmelere de 

duyarlı olduğu anlamına gelmektedir. 

Diğer taraftan, İzmir’deki toplam mevduat hacminin, 2002 yılı itibariyle mevduat 

türlerine göre dağılımı 2 incelendiğinde, tasarruf mevduatlarının payının % 39,2 ile 

Türkiye ortalamasının (% 24,5) oldukça üzerinde olduğu, döviz tevdiat hesaplarının 

payının (% 48,2) ise Türkiye ortalamasının (% 55,5) altında olduğu, İzmir’de bir 

anlamda para ikamesinin Türkiye ortalamasından düşük olduğu görülmektedir. 

Kredilerin Dağılımı ve Yapısı 

Bankalar para alıp satan kurumlar olmakla beraber doğal olarak birincil işlevleri çeşitli 

şekillerde toplamış oldukları fonları kredi olarak kullandırmaktır. Ancak, gelişmekte olan 

ülkeler genel olarak istikrarsız bir ekonomiye sahip oldukları için, bankaların kredi 

vermesi her zaman riskli bir fon kullanım biçimidir. Bu nedenle bankalar büyük 

montanlı kredi vermek istemezler. Yüksek getiri elde edecek olsalar bile, geriye dönüş 

riski yüksek olan kredi taleplerini karşılamakta çekinceli davranırlar. Dolayısıyla devlet 

iç borçlanma senetleri (DİBS) bankacılar için bir çekim unsuru olmaktadır. 

İzmir’de toplam banka kredilerinin gelişimi incelendiğinde 1994 yılında 1.446 milyon 

dolar olan toplam banka kredileri 1998 yılında 2.919 milyon dolara yükselmiş ancak 

2001 yılında krizin etkisiyle 1994 yılındaki hacminin de gerisinde 1.263 milyon dolara 

gelmiştir. 1994-2001 yılları arasında İzmir’deki banka kredilerinin Ege Bölgesinden 

aldığı pay ise % 7’den % 5’e düşmüştür. 

Tablo 6.73 İzmir'de Toplam Banka Kredilerinin Gelişimi (Milyon Dolar) 

Yıllar İzmir Ege Bölgesi % Pay Türkiye % Pay 

1 Türkiye Bankalar Birliği 


72

1995 2.273 3.301 69 29.071 8 

1996 2.400 3.797 63 35.906 7 

1997 2.606 4.398 59 43.037 6 

1998 2.919 4.687 62 45.019 6 

1999 2.186 3.550 62 40.206 5 

2000 2.687 4.620 58 50.931 5 

2001 1.263 1.962 64 25.636 5 

2002 1.377 2.019 68 32.097 4 


Bu durum İzmir’de banka kredilerindeki oynaklığın Ege Bölgesi ve Türkiye genelinden 

daha yüksek olduğu, ekonomik istikrarsızlıkların İzmir’deki kredi hacmi üzerinde daha 

fazla etkili olduğu anlamına gelmektedir. 

Toplam banka kredileri, ihtisas ve ihtisas dışı 1 olarak ayrıldığında; İzmir’de ihtisas 

kredilerinin istikrarsız bir gelişme gösterdiği, 1994 yılında 527 milyon dolar iken 

1995 yılında 800 milyon dolara ulaştığı, 2001 yılında ise 279 milyon dolara düştüğü 

görülmektedir. Aynı şekilde İzmir’deki ihtisas kredilerinin, Ege Bölgesi ve Türkiye 

genelindeki ihtisas kredileri içerisindeki payları da istikrarsızlık göstermiştir. Ege Bölgesi 

ihtisas kredileri içerisinde İzmir’in payı 1994 yılında % 61 iken, 1996 yılında % 36’ya 

düşmüş, 2001 yılında da % 67’ye yükselmiştir. Türkiye’deki ihtisas kredilerinden İzmir’in 

aldığı pay ise 1994 yılında % 11 iken, 2001 yılında % 9’a düşmüştür. 

İhtisas dışı kredilerin gelişimi ise nispeten daha istikrarlıdır. 1994 yılında 919 

milyon dolar olan İzmir’deki ihtisas dışı kredilerin hacmi, 1998 yılında 2.442 milyon 

dolara yükselmiş, 2001 yılında ise 984 milyon dolara düşmüştür. 1994 yılında % 76 olan 

Ege Bölgesi ihtisas dışı kredileri içerisinde İzmir’in payı 2001 yılında % 64’e düşmüştür. 

İhtisas kredilerinin sektörel dağılımı ele alındığında, İzmir’deki ihtisas kredilerinin 

dağılımının Türkiye genelinden büyük farklılık gösterdiği aşağıdaki tablodan 

anlaşılmaktadır. İzmir’de toplam kredilerin 2001 ve 2002 yılı itibariyle yaklaşık % 78’i 

ihtisas dışı, % 22’si ihtisas kredilerinden oluşmaktadır. Toplam krediler içerisinde % 

22’lik payı olan ihtisas kredilerinin 2001 yılında % 19’unun 2002 yılında ise % 15,8’inin 

tarım sektörüne verildiği, geri kalan kısmın gayrimenkul, mesleki ve diğer alanlara 

dağıldığı görülmektedir. Ege Bölgesi ve özellikle Türkiye geneli ile karşılaştırıldığında, 

İzmir’de toplam krediler içerisinde ihtisas kredilerinin payı yüksek olup özellikle tarım 

sektöründe yoğunlaşmaktadır. 

Tablo 6.74 İhtisas Kredilerinin Sektörel Dağılımı (% Pay) 

Yıllar 

İhtisas Kredileri 

Tarım Gayrimenkul Mesleki Denizcilik Turizm Diğer 

İhtisas Dışı 

Krediler 

Toplam* 

1 İzmir’deki ihtisas ve ihtisas dışı kredilerin gelişimi, Türkiye Bankalar Birliği 

73

İzmir 19,2 0,8 0,8 0,0 0,0 1,2 77,9 100,0 

2001 Ege Böl. 15,4 1,2 1,6 0,0 0,4 2,6 78,9 100,0 

Türkiye 7,3 1,2 0,5 0,0 0,2 3,0 87,8 100,0 


2002 Ege Böl. 12,0 2,1 0,0 1,2 0,2 2,8 81,6 100,0 

Toplam 4,6 0,4 0,0 0,3 0,1 5,2 89,3 100,0 

*Toplam Krediler = Kısa Vadeli Krediler + Orta ve Uzun Vadeli Krediler 


İzmir’de Banka ve Şube Sayısı 

Ticaret bankası olarak faaliyette bulunan 29 bankanın 468 şubesi, mevduat kabul 

etmeyen 3 kalkınma ve yatırım bankasının birer şubesi olmak üzere, 2002 yılı itibariyle 

aşağıdaki tablodan da görüldüğü üzere İzmir’de toplam 32 bankanın 471 şubesi 

faaliyette bulunmaktadır. 

Tablo 6.75 İzmir'de Banka Şubelerinin Dağılımları 

Bankalar 

Ticaret Bankaları 

Kamusal Sermayeli Bankalar 

Özel Sermayeli Bankalar 

Tas. Mevd. Sig. Fonuna Devr. Bankalar 

Yabancı Bankalar 

Türkiye´de Kurulmuş Yabancı Bankalar 

Türkiye´de Şube Açan Yabancı Bankalar 

Mevduat Kabul Etmeyen Bankalar 

Kamusal Sermayeli Bankalar 

Özel Sermayeli Bankalar 

Şube Sayısı 

468 

136 

295 

Toplam 471 


Bankaların şube sayılarının 1991-2002 yılları itibariyle gelişimi 1 incelendiğinde; 1991 

yılında 498 olan banka şubesi sayısı, 2000 yılında 613’e yükselmiş, Türkiye 

ekonomisinin yaşadığı krizin ardından 2001 yılında 523’e ve 2002 yılında 471’e 

gerilemiştir. İzmir’deki banka şubesi sayısının Ege Bölgesindeki banka şubesi sayısına 

oranı 1991-2001 yılları arasında % 40-43 aralığında kalmış, Türkiye’deki banka şubesi 

sayısına oranı ise 1991-2001 döneminde hiç değişmeden % 8 olarak kalmıştır. 

18 

19 

14 

5 

3 

1 

2 

Rasyo Analizleri 

İzmir Bankacılığında Yoğunlaşma Oranları 


74

Türk bankacılık sektörü, yoğunlaşmanın yaşandığı, az sayıda bankanın hakim olduğu 

oligopolistik bir yapıya sahiptir. Nitekim 31.12.2002 tarihi itibariyle faaliyette bulunan 

54 ticaret bankasının ilk onu toplam aktiflerin % 81’ine, toplam kredilerin % 74’üne, 

toplam mevduatın % 86’sına, karların % 53’üne, şube sayısının % 76’sına ve personel 

sayısının % 75’ine hakimdir. 1 Bu ilk 10 banka sırasıyla: T.C. Ziraat Bankası, Akbank 

T.A.Ş, Türkiye İş Bankası A.Ş, T. Garanti Bankası A.Ş, Yapı ve Kredi B.A.Ş, Türkiye Halk 

Bankası A.Ş, Türkiye Vakıflar Bankası T.A.O, Koçbank A.Ş, Pamukbank A.Ş, Finans 

Bank A.Ş’dir. Kamu bankalarının da sistem içinde büyük ağırlığı vardır. 

Tablo 6.76 Türk Bankacılık Sektöründe Yoğunlaşma Oranları 

Banka 

Toplam 

Aktifler 

(Milyar TL) 

Toplam 

Krediler 

(Milyar TL) 

Toplam 

Mevduat 

(Milyar TL) 

Net Dönem 

Kar/Zararı 

(Milyar TL) 

Şube 

Sayısı 

Personel 

Sayısı 

İlk 10 Bankanın 

Toplamı 

Türk Bankaları 

Toplamı 

171.795.076 41.467.235 122.301.092 1.259.608 4.661 92.926 

212.675.488 56.370.271 142.387.988 2.356.998 6.106 123.271 

Kamu Bank. Yoğ. 32 17 34 45 33 33 

Yoğ. Oranları 81 74 86 53 76 75 


Üç büyük kamu bankası ( T.C.Ziraat B., T.Halk Bankası,T.Vakıflar B.) toplam aktiflerin 

% 32’sine, mevduat hacminin % 34’üne, kredilerin % 17’sine, şube sayısının % 33’ü ve 

personel sayısının % 33’üne 2002 yılı sonu itibariyle hakimdir. 

İzmir’deki bankacılık sektörü de benzer şekilde oligopol bir yapıya sahiptir. Türkiye’deki 

aktif büyüklüğüne göre ilk on bankanın İzmir’de yoğunlaşma oranları aşağıdaki tabloda 

verilmiştir. Buna göre 2002 yılı itibariyle İzmir’de faaliyet gösteren 32 ticaret bankasının 

on tanesi toplam şube sayısının % 76’sına ve toplam personel sayısının % 74’üne 

sahiptir. 2002 yılı itibariyle İzmir’de faaliyette bulunan ilk on banka, toplam aktif 

büyüklüğünün % 70’ine, toplam mevduat hacminin % 84’üne ve toplam kredi 

büyüklüğünün ise % 53’üne sahiptir. İzmir bankacılığında yoğunlaşma oranlarının 

yüksek olduğu görülmektedir. Kaldı ki, bu yoğunlaşma İzmir’deki ilk beş bankanın şube, 

çalışan sayısı, aktif büyüklüğü, mevduat büyüklüğü ve kredi büyüklüğü ele alındığında 

da kendisini göstermektedir. Oligopol piyasanın özelliklerinin ağır bastığı bu yapılanma 

içerisinde, doğal olarak ölçek ekonomilerinin geçerli olduğu düşünülebilir. Ancak, 

bankaların gelir-gider tablolarından ve bu konuda uygulamaya dönük yapılan 

çalışmalardan tam tersi bir sonuç çıkarılmaktadır. 2 


2 Ö. Faruk Çolak, Finansal Piyasalar ve Para Politikası, Ankara: Nobel Yayın Dağ. 2001, s.132-140. 

75

Tablo 6.77 İzmir Bankacılığında Yoğunlaşma Oranları (2002) 

Aktif Büyüklüğüne Göre İlk 10 

Banka 

Şube 

Sayısı Çalışan 

Sayısı 

İzmir’deki 

Şubelerin Aktif 

Büyüklüğü 

(Milyar TL) 


Şubelerin 

Mevduat 


(Milyar TL) 


Şubelerin Kredi 


(Milyar TL) 

İlk 10 Banka Toplamı 358 7.049 13.167.016 9.344.059 3.259.954 

İzmir'de Toplam 471 9.513 18.922.490,16 11.153.532,68 6.148.118 

Kamu Bankaları Yoğ. Oranı (%) 29 28 24 30 10 

Yoğ. Oranı İlk 5 Banka(%) 53 50 49 58 40 

Yoğ. Oranı İlk 10 Banka(%) 76 74 70 84 53 


Sisteme egemen olan bankaların verimliliği ölçek büyüklüğü ile eş değildir. Başka bir 

ifadeyle büyük bankaların hakim olduğu piyasada küçük bankalar daha verimli çalıştığı, 

Türk bankalarında şube ve firma düzeyinde pozitif ölçek ekonomileri mevcut olmadığı, 

çıktılardaki eşit oranlı artışlar ortalama maliyetleri düşürmeyip tam aksine daha yüksek 

ortalama maliyetlere yol açmakta ve bunun da fonlama maliyetini yükselten unsurlardan 

birisi olduğu ileri sürülmektedir. 1 

Türkiye genelinde olduğu gibi, İzmir’de de kamu bankalarının yoğunlaşma oranlarını 

yüksek olduğuna dikkat çekmek gerekir. İzmir’de kamu bankaları şube sayısının % 

29’una, mevduatların % 30’una ve kredilerin % 10’una sahiptir. 

Devlet mülkiyetindeki bankaların kredi kararları, özel mülkiyetteki bankalardan daha 

çok açık veya kapalı hükümet yönlendirmelerine tabi olabilmektedir. Kamu bankalarının 

hemen hepsi aslında ekonominin belirli sektörlerine kaynak tahsisi için kurulmuşlardır. 

Krediler, çoğunlukla sorunlu endüstrilere hükümet yardımı vermenin bir aracı 

olarak kullanıldığı için, borçlunun kredi değerliliği kredi kararlarında yeterli ağırlık 

kazanmaz. Ayrıca, bu bankalar rekabete karşı korunduklarından, zararları hükümetçe 

karşılandığından ve kapanmaya karşı korunduklarından, zararlarını kontrol etmede, 

sorunlu kredileri belirlemede ve yenilik yapmada daha az motivasyona sahiptirler 2 . Daha 

fazla personel ve aşırı şubeleşme de söz konusu olduğundan, İzmir’de olduğu gibi, kamu 

bankalarının bankacılık sisteminde yoğunluk kazanmasının mali sistemin verimliliği ve 

etkinliği üzerinde olumsuz etkilere yol açacağı söylenebilir. 

Sermaye Yeterliliği 

Sermaye yeterliliği ve ilgili oranlar, bankaların öz kaynakları ile gösterdiği performansı 

ölçer. Gerek yabancı kaynak gerekse kullanım değerleri arasında ilişkiyi kurarak 

işletmenin borçlanma politikasının sınırları ve bağlı değerleri ile likit değerlerin dağılımı 

1 Tuba Ayan Yakıcı-Fikret Çankaya, Türk Bankacılık Sisteminin Ölçek Ekonomileri Açısından 

Değerlendirilmesi, Bankacılar dergisi, Sayı:43, 2002,ss.33-51. 

2 Morris Goldstein-Philip Turner, Yükselen Ekonomilerde Bankacılık Krizleri, Çev.A.İhsan Karacan, Dünya 

Yayıncılık, İstanbul, 1999, s.123. 

76

gibi konular hakkında bilgi sağlar. Güven unsuruna dayalı kurumlar olan bankaların 

konjonktür dalgalanmalarına karşı korunabilmelerinde en önemli unsuru sermaye yapıları 

oluşturur. Bu nedenle sermaye yeterliliği oranları bankalar açısından son derece 

önemlidir. 1 Ne yazık ki Türk bankacılık sistemi sermaye yeterliliği açısından oldukça zayıf 

durumdadır. Nitekim kar/öz sermaye, kar/aktif toplamı rasyoları sisteme uygulandığında 

dünyadaki bankalar içinde ilk sıraları Türk bankaları almasına karşılık finansal 

bağımsızlık, toplam aktif ve sermaye büyüklüklerine baktığımızda Türk bankalarını ön 

sıralarda görmek mümkün olamamaktadır. 2 

Sermaye yeterliliğine finansal bağımsızlık oranı (Öz kaynaklar/Toplam Aktifler), finansal 

kaldıraç oranı (Öz kaynaklar/Yabancı Kaynaklar) gibi oranlar göstermektedir. Ancak, 

İzmir’deki bankacılık faaliyetleri çerçevesinde sermaye yeterliliği araştırıldığında veri 

tabanının yetersizliği dikkate alınarak bankaların şube başına düşen ortalama öz 

kaynaklarından hareket edilmiş, İzmir’de faaliyette bulunan banka şubelerinin toplam öz 

kaynaklarının, yine bu şubeler tarafından verilen toplam kredilere oranı, sermaye 

yeterliliği rasyosu olarak alınmış ve Türkiye ortalaması ile karşılaştırılmıştır. 

Aşağıdaki tablodan da görüleceği gibi, İzmir bankalarının sermaye yeterliliği rasyosu, 

Türkiye ortalamasının çok üzerindedir. Öyle ki, 2002 yılı itibariyle İzmir’deki bankalar 

ortalama toplam öz kaynaklarından daha az kredi vermişlerdir. Türkiye’nin 2000 

ve 2001 yılında yaşadığı Kasım ve Şubat krizlerinin banka kredilerinde önemli 

daralmalara yol açtığı anlaşılmaktadır. 

Tablo 6.78 İzmir Bankacılığında Sermaye Yeterliliği 


Türkiye 

Yıllar Özkaynaklar * (Milyar TL) Krediler (Milyar TL) Sermaye Yeterliliği 

2001 1.468.321 1.826.626 80 

2002 2.475.824 2.257.811 110 

2001 14.683.827 37.085.766 40 

2002 25.698.648 56.370.271 46 

Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği *İzmir bankacılığının öz kaynakları, Türkiye’de ortalama şube başına düşen 

öz kaynakların İzmir’deki şube sayısı ile çarpılması ile elde edilmiştir. 

İzmir Bankacılığında Aktif Kalitesi 

Öz kaynakları ile yabancı kaynaklarını çeşitli aktiflere bağlayan bankalar açısından 

aktiflerin çeşidinin yanı sıra aktiflerin gelir getirme gücü, gelirin sürekliliği gibi aktif 

kalitesi göstergeleri önem kazanmaktadır. Aktifler içerisinde başlıca büyüklüklerden 

birisi olan kredilerin aktifler içerisindeki payı ve kredilerin toplam mevduatlar 

içerisindeki payı aktif kalitesi göstergeleri olarak kullanılmaktadır. 

1 Tezer Öçal ve diğerleri, Para Banka Teori Politika, Ankara: Gazi Kitapevi, 1997, 236. 

2 Çolak, s.93. 

77

Kredilerin toplam aktifler içerisindeki payının yüksek olması bankaların gerçek 

görevlerini yaptığının bir göstergesi olmakla beraber, bu oranın çok yüksek olması 

banka riskinin arttığının göstergesidir. Bu çerçevede, İzmir bankacılığında 2001 ve 

2002 yıllarında % 12 olan kredilerin toplam aktifler içerisindeki payı aşağıdaki tabloda 

görüldüğü üzere oldukça düşüktür ve bankaların riskten kaçınmak için asli görevleri 

olan finansal aracılık işlemlerini askıya aldıklarını göstermektedir. Bu oranlar Türkiye 

geneli ele alındığında 2001 yılında % 22 ve 2002 yılında % 27’dir. İzmir ortalamasından 

daha yüksek olmakla beraber, Türkiye genelinde de aktif kalitesinin düşük olduğu 


Tablo 6.79 İzmir ve Türkiye'de Aktif Kalitesi 


Türkiye 

Yıllar 


Krediler 

(Milyar TL) 

Toplam Aktifler* 

(Milyar TL) 

Aktif Kalitesi 

(Krediler/Toplam Aktifler) 

2001 1.826.626 14.855.464 12 

2002 2.257.811 18.922.490 12 

2001 37.085.766 169.221.332 22 

2002 56.370.271 212.675.488 27 

*İzmir’deki toplam aktifler, Türkiye genelinde şube başına düşen ortalama aktif miktarının, İzmir’deki şube 

sayısına çarpımı ile bulunmuştur. 

Aşağıdaki tabloda da görüldüğü üzere kredilerin mevduat içerisindeki payı ele 

alındığında da yıllar itibariyle bu oranın azaldığı, 1995 yılında İzmir’de % 78.5 iken 2000 

yılında % 48’e, 2002 yılında ise % 27.5’e düştüğü görülmektedir. Türkiye genelinde de 

kredilerin mevduat içerisindeki payı gerilemesine rağmen, İzmir ortalamanın üzerindedir. 

İzmir’de Mevduatların krediye dönüşme oranının Türkiye ortalamasının altında olması, 

reel kesime kaynak aktarma imkanlarının yeterince kullanılmadığının bir 

göstergesidir. 

Tablo 6.80 İzmir ve Türkiye'de Aktif Kalitesi (Kredi/Mevduat) 

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 


Ege Bölgesi 61,3 59,0 69,3 60,9 38,7 47,3 24,6 23,2 

Türkiye 65,4 62,8 70,2 58,4 45,0 50,0 31,8 37,0 


İzmir Bankacılığında Aktif Karlılığı 

Bankaların aktiflerini ne kadar verimli kullandığını gösteren aktif karlılığı, karların 

ortalama toplam aktiflere oranlanması ile bulunur. Izmir ve Türkiye bankacılığının aktif 

karlılığı aşağıdaki tabloda yer almaktadır. İzmir ile ilgili veriler sınırlı olduğu için, aktif 

verimliliği net karın toplam kredilere oranlanması ile hesaplanmıştır. 1999-2001 yılları 

78

arasında -% 47’ye varan oranlarda aktif karlılığı negatif çıkan İzmir bankacılığında, aktif 

karlarının Türkiye geneline göre daha oynak olduğu görülmektedir. Bu durum makro 

ekonomik göstergelerin iyi olduğu dönemlerde İzmir bankacılığının daha karlı, kriz 

dönemlerinde ise Türkiye ortalamasına oranla daha zararlı çıktığını göstermektedir. 

Tablo 6.81 İzmir'de ve Türkiye'de Aktif Karlılığı 

Yıllar 

Net Kar 

(Milyar TL) 


Toplam 

Kredi 

(Milyar TL) 

Net Kar 

(Milyar TL) 

Türkiye 

Toplam 

Kredi 

(Milyar TL) 

Aktif Karlılığı (Net 

Kar/Krediler) 


Türkiye 

1995 8 438.9 136 341.0 104.897,26 1 743 660 6 6 

1996 20 634.8 257 967.0 255.633,42 3 860 068 8 7 

1997 38 540.2 533 503.0 485.777,19 8 811 893 7 6 

1998 59 602.7 915 622.0 759.986,00 14.122.355 7 5 

1999 -23 971.8 1 180 744.0 -305.750,00 21.714.974 -2 -1 

2000 -211 941.3 1 805 329.0 -2.709.599,00 34.213.480 -12 -8 

2001 -850 921.0 1 826 626.0 -11.239.316,00 37.085.766 -47 -30 

2002 181 806.0 2 257 811.0 2.341.090,00 52.631.490 8 4 


İzmir Bankacılığında Personel Verimliliği 

Personel verimliliği, bankaların teknolojiden yararlanma derecesini ve toplam faiz dışı 

giderler arasında personel giderlerini ölçmeyi sağlar. Teknolojik gelişmelerden 

yararlanamayan ve yoğun şubeleşme politikası izleyen bankalar, emek-yoğun olarak 

çalışmaktadırlar. Mevduat ve kredilerin personel sayısına oranlanması ile personel 

verimliliği ölçülebilmektedir 1 . 

İzmir ve Türkiye genelinde bankaların personel verimliliği 2 karşılaştırmalı olarak yıllar 

itibariyle gelişmeler incelendiğinde, İzmir’de bankalarda çalışan personel başına düşen 

gerek kredi, gerekse mevduat miktarı Türkiye ortalamasının altındadır. Bu durum, 

İzmir’deki şubeleri personelin bilgi ve becerilerini artırmaya, emekten tasarruf sağlayan 

organizasyon biçimlerine gitmeye ve personelin daha verimli çalışmasına yönelik 

önlemler almaya yöneltmektedir. 

Personelin uzmanlık, eğitim düzeyi ve otomasyon düzeyi bankaların verimlilikleri ve 

karlılıklarının etkilemektedir. Personelin yoğunluğu eğitimsizliği ve enflasyon ortamının 

personel giderlerini düşürmeyi engellemesi bankaların maliyetlerini artırmakta ve onları 

gelir artırıcı işlemlere yöneltmektedir. 

1 Mert Ural, Tezi, s.85. 

2 İzmir Bankacılığında Personel Verimliliği, Türkiye Bankalar Birliği 

79

İzmir Bankacılığında Şube Verimliliği 

Son yıllarda Türk bankacılık sisteminin içine girdiği krizin etkisiyle değişmekle beraber, 

Türk bankacılık sisteminde yer alan bankalar uzun yıllar bankalar arası rekabetin yoğun 

olduğu ve mevduat faizlerinin kendileri dışında belirlendiği bir ortamda, tasarruf 

sahiplerine yakın olabilmek, daha fazla mevduat toplamak ve bu mevduatı yüksek faiz 

oranları ile plase etmek arzusuyla çok şubeli bankacılığa yönelmişlerdir. Çok şubeli 

bankacılıkta şube yeri seçiminde, şube sayısında rasyonel davranılmaması ile birlikte 

yüksek maliyetler ortaya çıkmakta ve banka verimliliği olumsuz etkilenmektedir. 

İzmir ve Türkiye genelinde bankaların şube verimliliği 1 , personel verimliliğinde de olduğu 

gibi, İzmir’de faaliyette bulunan banka şubelerinin gerek şube başına düşen kredi 

gerekse mevduat dağılımında Türkiye ortalamasının altında olduğu görülmektedir. Yıllar 

itibariyle Türkiye’de olduğu gibi İzmir’de de banka şubelerinin sayısı azalmış olmasına 

rağmen, şube verimliliğinin düşük çıkması, İzmir’deki banka şubelerinin finansal 

aracılık fonksiyonlarını etkin şekilde yapamadıklarının bir diğer göstergesidir. 

İzmir’de Finansal Derinleşme 

Finansal derinleşme, finans sisteminin gerek büyüklük gerekse yapı itibariyle 

değişmesini ifade etmektedir. Finans sisteminin hangi ölçüde genişlediğini ve finansal 

araçların ne kadar çeşitlendiğini gösterir. Buna göre, finans sistemi belirli bir derinlik 

kazandığı zaman, mevduat ve kredilerin vadelerini birbirine eşitleyerek, piyasalara ilişkin 

bilgi toplama sürecinde ölçek ekonomilerinden yararlanarak ve riski dağıtarak işlem 

maliyetlerini en aza indirebilir. Finansal aracılık faaliyetlerinden bu tür faydaların elde 

edilebilmesi için, finans sisteminin etkin bir şekilde çalışması gerekir. 

Finansal derinlik (parasal büyüklüklerin GSMH’ya oranı) ekonomilerin gelişmesinin bir 

sonucu olmasına rağmen, böylesi artışların hepsi olumlu olarak yorumlanmamaktadır. 

Banka pasiflerinin büyümesi ekonominin büyüklüğüne ve uluslar arası rezervlerin 

stoğuna göre çok hızlı ise; banka varlıkları likidite, vade ve para cinsine göre banka 

pasiflerine oranla önemli ölçüde farklıysa; bankanın sermayesi ve/veya kredi-zarar 

karşılıkları banka varlıklarının oynaklığını karşılayacak kadar değilse ve ekonomi büyük 

güven şoklarıyla karşı karşıya ise, o zaman bankacılık sisteminin kırılganlığının 

artmasının neden olmaktadır 2 . 

Finansal göstergelerden en çok kullanılanı M2/GSMH olmasına rağmen Finansal Varlık 

Stokları/GSMH göstergesinin de kullanıldığı görülmektedir 3 . İzmir ve Türkiye genelinde 

finansal derinleşmeye ilişkin göstergeler yıllar itibariyle aşağıdaki tablolarda verilmektedir. 

1 İzmir Bankacılığında Şube Verimliliği, Türkiye Bankalar Birliği 

2 Morris Goldstein-Philip Turner, a.g.e., ss.117-118. 

3 Tezer ÖÇAL-Ö.Faruk ÇOLAK, Finansal Sistem ve Bankalar, Nobel yayın Dağıtım, Ankara, 1999, 

s.272. 

80

Tablo 6.82 İzmir’de Finansal Derinleşme 

Yıllar 

Cari Fiyatlarla 

GSMH 

(Milyar TL) 

Krediler (Milyar 

TL) 

Toplam 

Mevduat 

(Milyar TL) 

Finansal Finansal 

Derinleşme Derinleşme 

Krediler/GSMH Mevduatlar/GSMH 

1995 577.547 136.341 173.602 24 30 

1996 1.095.500 257.967 383.907 24 35 

1997 2.056.620 533.503 720.305 26 35 

1998 3.574.660 915.622 1.337.466 26 37 

1999 5.456.798 1.180.744 2.789.958 22 51 

2000 9.089.081 1.805.329 3.766.438 20 41 

2001 13.382.810 1.826.626 6.436.570 14 48 

Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği ve DPT 

Finansal derinleşme göstergesi olarak kullandığımız mevduatların ve kredilerin GSMH’ya 

oranının yıllar itibariyle gelişimi, İzmir’deki bankacılık faaliyetlerinin Türkiye 

ortalamasının daha altında bir oranda reel sektöre kaynak aktarabildiğini 

göstermektedir. Özellikle kredilerin GSMH içindeki payı 1995 yılında Türkiye 

ortalamasının üzerinde iken, dönemin sonlarına doğru bu oranın Türkiye ortalamasının 

önemli ölçüde altına düşmesi, bir anlamda İzmir’de bankacılık sektörü ile reel sektör 

arasında ekonomik gelişmeyi sağlayan bağın koptuğu şeklinde yorumlanabilir. Bu 

durumda İzmir bankacılığının İzmir’de reel sektörün gelişmesi için ihtiyaç duyduğu 

fonları sağladığını söylemek güçtür. 

Tablo 6.83 Türkiye’de Finansal Derinleşme 

Yıllar 

Cari Fiyatlarla 

GSMH 

(Milyar TL) 

Krediler 

(Milyar TL) 

Toplam Mevduat 

(Milyar TL) 

Finansal Derinleşme 

Krediler/GSMH 

Finansal Derinleşme 

Mevduatlar/GSMH 

1995 7.854.887 1.743.660 2.664.937 22 34 

1996 14.978.067 3.860.068 6.145.516 26 41 

1997 29.393.263 8.811.893 12.545.561 30 43 

1998 53.518.332 14.122.355 24.185.291 26 45 

1999 78.282.967 21.714.974 48.263.769 28 62 

2000 125.596.129 34.213.480 68.442.406 27 54 

2001 179.480.078 37.085.766 116.646.946 21 65 

Kaynak:Türkiye Bankalar Birliği ve DPT, 

81

Kamu Maliyesi 

Kamu harcamaları ve toplanan vergiler çerçevesinde İzmir’in kamu maliyesi açısından 

analizi, İzmir’in diğer illere kamu eliyle kaynak aktarıp aktarmadığını ortaya koyması 

açısından önemlidir. Diğer illere kaynak aktarması, şüphesiz bölgesel dengesizlikleri 

gidermeye yönelik ekonomi politikaları çerçevesinde düşünüldüğünde normal 

karşılanmalıdır. Ancak, yine de bu durumun bir ölçüde İzmir ekonomisinin 

küçülmesine, en azından ekonominin durağanlaşmasına yol açabileceğine de dikkat 

çekmek gerekir. 

Yıllar itibariyle İzmir’e tahakkuk ettirilen genel bütçe vergi gelirleri ile bunların 

tahsilatına ilişkin bilgiler aşağıdaki tabloda verilmiştir. 2000-2002 döneminde İzmir’e 

tahakkuk edilen verginin yaklaşık % 88-90’ının tahsil edildiği, bunun Türkiye’de 

tahakkuk edilen verginin tahsilat oranına paralellik gösterdiği anlaşılmaktadır. İzmir’den 

tahsil edilen verginin Türkiye’deki toplam tahsilata oranı ise, aynı dönem için ortalama % 

6.4 olarak gerçekleşmiştir. Bu oran İzmir GSYİH’sının Türkiye GSYİH’sına oranı olan % 

7’ye paraleldir. 

Tablo 6.84 İzmir’de Genel Bütçe Vergi Gelirlerinin Tahakkuk ve Tahsilatı (Milyar 

TL) 


Türkiye 

Yıllar Tahakkuk [1] Tahsilat [2] % [2/1] Toplam Tahsilat İç Payı (%) 

2000 1.782.700 1.614.625 90,57 6,09 

2001 2.608.147 2.285.574 87,63 5,75 

2002 4.254.680 3.744.557 88,01 6,28 

2003 * 3.729.346 2.792.781 74,89 7,53 

2000 29.273.625 26.503.698 90,54 100,00 

2001 43.990.362 39.735.928 90,33 100,00 

2002 65.313.667 59.634.483 91,30 100,00 

2003 * 48.957.212 37.110.540 75,80 100,00 

Kaynak: Maliye Bakanlığı - Ocak-Haziran dönemi verileri 

Konsolide bütçe gelir ve giderleri arasındaki ilişkiye baktığımızda ise aşağıdaki tabloda, 

İzmir’de konsolide bütçe gelirlerinin tahsilat/tahakkuk oranı, Türkiye ortalamasına 

yakın gerçekleştiği görülmektedir. Konsolide bütçe giderlerinin Türkiye toplamından 

aldığı pay 2000-2003 döneminde yaklaşık olarak % 1.7 gibi düşük bir oranda 

gerçekleşmiştir. İzmir konsolide bütçe gelirlerinin konsolide bütçe giderlerine oranı 

incelendiğinde ise, konsolide bütçe gelirlerinin ancak ortalama olarak 

%50’sinin İzmir’de harcandığı sonucuna ulaşılmaktadır. 

Tablo 6.85 İzmir’de Konsolide Bütçe Gelir ve Giderlerinin Karşılaştırılması 

Yıllar Tahakkuk[1] Tahsilat[2] 

Top.Tah.İç. 

Payı (%) 

Giderler[3] 

Top.Gid.İç. 

Payı (%) 

%[2/3] %[2/1] 

82


Türkiye 

2000 1 921 243 1 686 262 5,04 911 1,95 185,15 87,77 

2001 2 856 091 2 419 389 4,69 1 325 152 1,64 182,57 84,71 

2002 4 706 880 3 984 919 5,22 2 109 123 1,83 188,94 84,66 

2003 4 435 363 3 016 717 6,75 1 176 203 1,69 256,48 68,02 

2000 37 472 580 33 440 143 100,00 46 705 028 100,00 71,60 89,24 

2001 58 265 356 51 542 970 100,00 80 579 065 100,00 63,97 88,46 

2002 85 753 311 76 400 450 100,00 115 485 633 100,00 66,16 89,09 

2003 64 085 235 44 689 449 100,00 69 448 384 100,00 64,35 69,73 

Kaynak: Maliye Bakanlığı 

Genel ve Katma Bütçe giderlerinin dağılımı aşağıda gösterilmektedir. İzmir’de Genel ve 

Katma Bütçe harcamalarının önemli kısmı, Türkiye ekonomisine paralel olarak personel 

harcamalarında yoğunlaşmaktadır. Personel harcamalarının yanı sıra transfer 

harcamaları da ön plana çıkmakta ancak, Türkiye ekonomisinin toplam Genel ve Katma 

Bütçe harcamaları içerisindeki yoğunluğa ulaşmaktan oldukça uzak görülmektedir. 

Tablo 6.86 İzmir’de Yıllar İtibariyle Genel ve Katma Bütçe Giderleri (Milyar TL) 

Yıllar Toplam Personel Diğer Cari Yatırım Transfer 

2000 910.759 552.033 144 63 152 

İzmir 2001 1.006.825 848.000 208 85 183 

2002 1.627.146 1.004.722 324 164 319 

2000 46.705.028 9.978.784 3.359.287 1.543.179 30.200.276 

Türkiye 2001 80.579.065 15.211.894 4.778.857 4.149.580 55.314.636 

2002 115.485.633 23.160.297 7.203.160 6.887.544 77.548.370 

Kaynak: Maliye Bakanlığı 

Sanayi Dışı İşgücünün Sektörel Dağılımının Genel Değerlendirmesi 

Sayımı Bilgilerine Göre) 

(2000 Nüfus 


İzmir Büyükşehir Bütünü alt yöresinde en büyük paya sahip sektör tarım dışı sektör 

iken onu takip eden sektörde hizmetler sektörüdür. Alt yöre genelinde her bir sektör 

açısından en büyük paya sahip ilçe Konak İlçesidir. Sektörlerin, tarım sektörü dışındaki, 

en küçük paya sahip olduğu ilçe ise Güzelbahçe’dir. 


Bakırçay alt yöresindeki tüm sektörlerin sağladığı işgücü miktarlarına baktığımızda Bergama 

İlçesinin en büyük paya sahip olduğunu görüyoruz. Tarım dışındaki tüm sektörlerde en büyük 

paya Bergama sahip olurken, tarım sektöründe Kınık en büyük paya sahiptir. 

83


Bu alt yörede tarım dışı sektör en fazla paya sahip iken , tüm sektörler toplamında en 

çok işgücüne sahip ilçe ise Menemen’dir. En küçük paya sahip olan tarım sektöründeki 

işgücü sayısı en çok Menemen’de görülmektedir. Servis sektörü ilçeler arasında çok 

büyük bir farklılık göstermese de en çok Aliağa İlçesinde görülmektedir. Hizmetler 

sektöründe ise yine Aliağa en büyük paya sahiptir. 


Alt yörenin tek ilçesi olan Kemalpaşa’da en büyük paya sahip olan sektör tarım dışı 

sektör olurken, onu sırasıyla hizmetler, servis ve son olarak da tarım izlemektedir. 


Tüm sektörler toplamında en büyük işgücüne sahip olan Torbalı İlçesi, aynı zamanda 

tarım dışı ve hizmetler sektöründe de en büyük payı bünyesinde bulundurmaktadır. 

Servis ve tarım sektörlerinde ise en büyük paya Selçuk İlçesi sahiptir. K. Menderes Kıyı 

Kesimi alt yöresinde en büyük işgücüne sahip olan sektör tarım dışı sektördür. 


Tüm sektörler toplamında en fazla işgücü bulunduran ilçe Ödemiş iken her bir sektörün 

en fazla işgücüne sahip olduğu yerde aynı ilçedir. Belli bir sektör her ilçede en büyük 

paya sahip değildir. Tire, Ödemiş, Beydağ ve Kiraz ilçelerinde en büyük paya sahip tarım 

dışı sektör iken, Bayındır İlçesinde tarım en büyük paya sahiptir. 


Bu alt yörede en büyük paya hizmetler sektörü sahip iken bunun en çok görüldüğü yer 

Çeşme’dir. Tüm sektörler toplamında en fazla işgücü miktarı yine Çeşme’ye aittir. 


Tüm sektörler toplamında en fazla işgücüne sahip olan ilçe Urla’dır. Urla İlçesinde en 

büyük payı tarım dışı sektör alırken, Seferihisar da servis sektörü almaktadır. Servis 

sektörü dışındaki tüm sektörlerde en büyük payı Urla almıştır. 


İzmir ili genelindeki dağılımlara bakıldığında tarım dışı sektörün en büyük paya sahip 

olduğu, tarım sektörünün ise en küçük paya sahip olduğu görülmektedir. Tarım sektörü 

dışındaki tüm sektörler dahil olmak üzere bütün sektörlerin en büyük paya sahip 

oldukları diğer bir deyişle en fazla işgücü bulundurdukları alt yöre İzmir Büyükşehir 

Bütünü alt yöresidir. İlçeler bazında baktığımızda tarım sektörü dışında kalan tüm 

sektörlerde en büyük payı elinde tutan ilçe Konak İlçesidir. Tarım sektöründe ise en 

büyük paya sahip ilçe Kınık İlçesidir. Tarım sektörü dışındaki tüm sektörlerde en 

küçük payı elinde bulunduran ilçe Beydağ iken tarım sektöründe Karaburun en 

küçük paya sahiptir. 

84

Tablo 6.87 Sanayi Dışı İşgücünün Sektörel Dağılımı 

Alt Yöreler Yerleşimler Hizmetler 

Servis 

Hizmetler 

Tarım 

Tarım Dışı 

Çiğli 12.588 4.475 308 14.482 

Karşıyaka 45.312 15.871 872 48.643 

Konak 72.453 29.913 1684 92.870 

Bornova 38,081 15.349 969 58.442 

Buca 24.281 11.438 756 41.710 

Gaziemir 6.223 3.012 157 14.956 

Balçova 7.701 2.398 523 5.834 

Narlıdere 4.869 2.352 766 11.779 

Güzelbahçe 1.321 637 456 1.648 

A ŞehirBütünüTop 212.829 85.332 4.650 290.067 

Dikili 703 595 643 1.178 

Bergama 3.012 1.743 1.654 6.420 

Kınık 1.606 393 2.601 744 

B 5.321 2.731 4.898 8.342 

Aliağa 4.027 1.874 158 5.435 

Foça 1.137 1.286 175 5.141 

Menemen 2.594 1.527 931 6.897 

C 7.758 4.687 1.264 17.473 

Kemalpaşa 1.138 875 370 3.809 

D 1.138 875 370 3.809 

Menderes 825 685 865 2.574 

Torbalı 2.270 1.403 1.096 4.682 

Selçuk 1.729 1.782 1.432 1.905 

E1 4.824 3.870 3.393 9.161 

Bayındır 719 547 1.767 1.135 

Tire 2.409 1.512 2.238 4.790 

Ödemiş 3.329 2.060 2.783 6.101 

Beydağ 248 246 266 511 

Kiraz 524 406 242 798 

E2 7.229 4.771 7.296 13.335 

Çeşme 2.711 1832 462 1.941 

Karaburun 2.275 196 20 355 

F1 4.986 2.028 482 2.296 

Urla 2.840 1.436 831 4.987 

Seferihisar 1.269 1.770 502 1.720 

F2 4.109 3.206 1.333 6.707 

Genel Toplam 267.937 121.731 365.021 410.237 

*Hizmetler: İlmi ve teknik elemanlar, serbest meslek sahipleri ve bunlarla ilgili diğer meslekler, müteşebbisler 

direktörler ve üst kademe yöneticileri, idari personel ve benzeri çalışmalar.*Servis: Hizmet işlerinde çalışanlar 

*Tarım: Tarım, Hayvancılık,hayvancılık, ormancılık, balıkçılık ve avcılık işlerinde çalışanlar *Tarım Dışı: Tarım 

dışı üretim faaliyetinde çalışanlar ve ulaştırma makineleri kullananlar 

85

6.3 Coğrafi Çevre Özellikleri 

İklim 

İzmir'in coğrafi konumu nedeniyle il sınırları içinde hemen her tarafta benzer iklim 

özellikleri görülür ve genel olarak Akdeniz ikliminin Kıyı Ege alt tipi hakimdir. Yazları 

Akdeniz kıyı şeridiyle aynı sıcaklıkta ve kurak, kışları ılık ve Batı Akdeniz'den daha az 

yağışlıdır. Sıcaklık ortalaması yüksek olan ilde, ortalama sıcaklığın en yüksek olduğu 

temmuz ayının ortalama değeri 27,6 derece, en düşük olduğu ocak ayının ortalama 

değeri ise 8,6 derecedir. 

İzmir'in 60 yıllık yağış bilgilerine göre, ortalama yıllık toplam yağış miktarı 69l mm 3 ’dür. 

Toplam yağışın miktarı yıldan yıla değişmektedir. İzmir en fazla yağışı Aralık (uzun yıllar 

ortalaması 154,3 mm 3 .) ve Ocak (uzun yıllar ortalaması 132,6 mm 3 .) aylarında 

almaktadır. En kurak aylar; uzun yıllar ortalaması 2 mm 3 . civarında olan temmuz ve 

ağustos aylarıdır. 

Stratejik planlama alanında kar yağışı özellikle kıyı kesimlerde ender görülmektedir. 

Ancak, dağlarla çevrili yörenin yüksek kesimlerinde kış aylarında kar örtüsü uzun süre 

kalmaktadır. Her mevsim görülen nem, hava sıcaklığının, yazın bunaltıcı, kışın 

dondurucu hissedilmesine neden olur. Rüzgarın en çok estiği yönler, mayıs ve ekim 

ayları arasında batı, kasım ile nisan ayları arasında da güneydoğudur. 

Topografya 

Körfez ve Kemalpaşa Ovasının doğu-batı doğrultusunda Sarıgöl'den Çeşme'ye kadar 

hakim topografik öğe olarak Bozdağ uzanmaktadır. Bozdağ'ların devamı ve anakentin 

batısında Kızıldağ adıyla Çatalkaya görülür. Bozdağ'ların güneyinde ise K. Menderes 

Ovası yer alır. 

Çalışma alanımızın kuzeyinde 1.250 metreyi aşan Madra Dağları yer alır. Bu dağlar ile 

güneyindeki Yunt Dağları arasında Bakırçay ovası ve onu sulayan Bakırçay görülür. 

Yunt Dağları doğudan Sultan Dağları ve Dumanlıdağlar ile birleşir. Dumanlıdağlar ile 

güneyindeki Yamanlar ve Manisa Dağları arasındaki vadiden Gediz Nehri akar. 

Tanımladığımız bu topografik yapı üzerinde Bozdağ ve Yamanlar’da birer krater gölü yer 

almaktadır. 

Yamanlar Dağının güney eteklerinde yer alan Karşıyaka bir çöküntü alanının kenarına 

yerleşmiştir. Bu çöküntü alanı İzmir Körfezidir. Karaburun yarımadasında kuzeyden 

güneye doğru uzanan dağlar da hakim unsurlardır. İlin güney sınırı üzerinde Aydın Sıra 

Dağları uzanır. 

Alanın kuzeyinde 1.250 metreyi aşan Madra Dağları yer alır. Bu dağların güneyinde 

Bakırçay Ovası ve ovanın güneyinde Yunt Dağları görülür. Körfezin doğusunda Bornova 

Ovası, onun doğusunda da Kemalpaşa Ovası bulunur. Bu iki ova arasında yüksekliği 

250 metreye varan Kahvecibeli (Belkahve) yer alır. Ayrıca Körfezin doğusunda Kemalpaşa 

Dağları bulunmaktadır. 

86

Göller 

İzmir ili içinde büyük göllere rastlanmaz. Mevcutların en önemlileri arasında Gölcük, 

Belevi Gölü, Çakalboğazı Gölleri ve Karagölü sayabiliriz. 

Gölcük Gölü, Ödemiş’in kuzeyinde Bozdağ üzerinde krater gölü olarak yer alır. 

Gölcük'ün oluşmasında alüvyon birikintilerinin de rolü olmuştur. Küçük bir dere ile 

Gediz nehrine ulaşan gölün suyu tatlıdır. 

Belevi Gölü, Torbalı ile Selçuk arasında K. Menderesin sol tarafında bulunan sığ bir 

göldür. 

Çakalboğazı gölleri, K. Menderesin Selçuk'tan 5-6 km. kadar doldurduğu körfezde 

oluşmuş ovanın kuzeyindedir. Ayrıca Bafa ve Ak Göl de Selçuk’un kuzeyindeki diğer 

göllerdir. 

Karagöl, Yamanlar Dağı üzerinde küçük bir krater gölüdür. Çevresi çam ağaçları ile 

kaplı olduğu için yaz aylarında rekreatif amaçlı olarak kullanılmaktadır. 

Akarsular 

İzmir ili içinde Ege Bölgesinin önemli akarsularından olan derin yataklı Gediz Nehri ve K. 

Menderes Nehri bulunur. B. Menderes ve Bakırçay ise sel karakterli akarsulardır. 

Murat Dağından doğan Gediz Nehri, Menemen Boğazından geçerek, Foça'nın 

güneyinden denize dökülür. 

İlin ikinci akarsuyu olan K. Menderes, Bozdağlardan doğar, kendi ismi ile anılan bu 

ovayı sulayarak, Selçuk ilçesinin batısından denize dökülür. 

Bakırçay, Davullu Dağlarından doğar. Önce güneye yönlenen Bakırçay, daha sonra yer 

şekilleri sebebiyle batı yönünde akmaya başlar. Kınık-Bergama ve Dikili’deki tarım 

alanları için stratejik öneme sahip olan Bakırçay, Soma ovasının kuzeyinden geçip, İzmir 

ili içine girer. Bakırçay ovası olarak anılan ovadan akarak Dikili'nin güneyinden denize 

ulaşır. 

Gediz'in en önemli kolu olan Kemalpaşa Çayı, Yamanlar Dağından çıkar, önce doğuya 

akar, Manisa Dağının doğu eteklerinden bir yay çizerek Gediz'e ulaşır. Gediz beslediği 

tarım alanları itibari ile büyük önem arz ederken, çevresindeki kentler ve bazı sanayi 

tesisleri sebebi ile kirlilik oranı yükselmektedir. 

Bitki Örtüsü 

Akdeniz bitkilerinin her türü planlama alanında yer almaktadır. Aşırı otlatma, yangın ve 

tarla açma nedenlerinden dolayı mevcut ormanların ortadan kalktığı ve yerini maki 

florasına bıraktığı görülmüştür. Bu floraya ardıç, yabani zeytin, çitlembik, sakız ve katır 

tırnağı gibi kuraklığa dayanıklı bitkiler de girer. Makiler, denizden 600 m. yüksekliğe 

kadar görülmektedir. 

87

Yöredeki dağlık bölgelerin büyük bir kısmı ormanlıktır ve il içerisinde 490.692 hektarlık 

bir alanı kaplarlar. Makilerin görülmeye başladığı ortalama 600 metre yükseklikten 

sonra kızıl çam, daha yukarılarda kara çam ormanları yer almaktadır. Ovalarda ve 

özellikle dere yatakları kenarında çınar, kestane, söğüt, kavak, kara ağaç ve kızılcık 

gibi yayvan yapraklı ağaçlar bulunur. Palamut meşesi de yörenin belirgin ağaçlarından 

biridir. 

Jeolojik Durum 

İzmir ilinin bulunduğu yer, dördüncü zaman başlarında "Egeid" ismi verilen bir kara 

parçası ile kaplı idi. Ege Bölgesinin ve İzmir ilinin bulunduğu alan deniz seviyesinde hafif 

dalgalı (Penoplen) düzlükler halinde idi. Bu zamanda Doğu Anadolu'nun Yunanistan'a 

kadar olan bölgesi kuzey ve güneyden Alp kıvrımlarının etkisi ile sıklaştırılmaya 

başlandı. Şiddetli basınçlarla bazı yerler, örneğin; Anadolu Yarımadası yükselirken, Ege 

Denizinin bulunduğu Egeid Kıtası alçalmaya ve çökmeye başladı ve üzeri Akdeniz'in 

suları ile kaplandı. Çökme sonucu Batı Anadolu Bölgesinde doğu-batı doğrultusunda 

kırılmalar oldu. Sürekli sıkıştırılan bölgede kırıklar arasında kalan bazı yerler yükselerek 

dağları (Horst), bazı yerlerde alçalarak ovaları (Graben) oluşturdu. Ovalar karaların içine 

doğru sokuldu ve körfezlerde son buldu. Bazı körfezlere dökülen akarsularsa zamanla 

körfezi doldurdular. Ege Bölgesinin dolayısıyla planlama alanının daha doğrusu Batı 

Anadolunun oluşumu henüz son bulmamıştır. Olaylar aynı şekilde süregelmekte, yer 

kabuğunun henüz yerleşmediği sık sık olan depremlerden ve onların yarattığı 

sonuçlardan anlaşılmaktadır. Yalnız volkanik faaliyetlere rastlanılmamaktadır. 

Topografik konum itibarıyla, doğu-batı yönünde İzmir Körfezi ve doğuya doğru takip 

eden Bornova ovası çöküntü sahasıdır. Bu alan doğuda Belkahve belinden Gediz ovasına 

(graben) açılmaktadır. Körfezin güneyinde yine bir yüksek alana tekabül eden ve dik 

yamaçlarla denize inen Karlıçardak dağı ve Nif dağı yer almaktadır. Burada Karlıçardak 

dağında en yüksek 930 metre, Nif dağında ise 1.506 metre ile Nifkarlığı Tepesidir. 

Körfezin doğusunda ise yine birdenbire yükselen Yamanlar dağı uzanmakta olup, bunun 

en yüksek noktası 1.076 metredir. İzmir Büyükşehir Bütününün yayıldığı alan deniz 

seviyesinden başlayarak güneyde Kadifekale sırtlarında 186 metreye, Buca semtinde 200 

metrenin üzerine, Bornova Atatürk Mahallesinde 300 metrenin üzerine kadar 

yükselmektedir. Şehrin esas yayıldığı alanda yükseklik 100 metrenin pek üzerine 

çıkmamaktadır. 

Grabenin yerleştiği körfez ve Bornova alçak düzlükleri teşkil etmektedir ve yüksek 

dağlarla çevrilidir. Ancak, körfezin güneyinde Nif dağı ve Karlıçardak dağları arasında 

uzanan basık plato aracılığı ile Yeşildere vadisinin açtığı geniş olukta, grabenin 

güneyinde K. Menderes grabeninin bir parçası olan Torbalı ovasına gelinmektedir. 

Kuzeydoğuda ise Yamanlar-Manisa-Karadağ arasında uzanan bir akarsu vadisi ile 

Manisa ovasına açılmakta ve kuzeyinde ise Gediz Deltası ve Dumanlı Dağ eteklerinde 

Çandarlı Körfezine ulaşmaktadır. 

88

Böylece İzmir Büyükşehir bütününü ve körfezi çevreleyen alçak sırt ve vadiler aracılığı ile 

bir taraftan Gediz Grabeni vasıtasıyla Batı Anadolu’nun iç kısımları ve dolayısıyla İç 

Anadolu ile bağlantı kurulmakta, diğer taraftan kuzeyde Sabuncubeli vasıtasıyla Manisa 

ve Kuzey Ege ile, kuzeybatı kıyı düzlükleri (Karşıyaka-Menemen) ve Ege Menderes 

grabeni aracılığı ile hem Anadolu’nun iç kısımlarına hem de güneybatı Anadolu’ya 

açılmaktadır. İzmir ve körfezi elverişli topografya şartlarından dolayı çevresi ile kolay 

ancak belirli vadiler ve açıklıkları takiben bağlantı kurmaktadır. 

Jeolojik olarak yukarıdaki topografik yapı çerçevesinde kuzeyde uzanan Yamanlar dağı, 

Neojen döneme ait olan çoğunlukla andezitler ve Sabuncubeli civarında bu kütlenin 

üzerine oturan Neojen tortularla kaplıdır. Güneyde Nif dağı, Mesoyozik kalın kireç 

taşları, Gaziemir-Buca alçak platosu çoğunlukla yeşil renkli olan marnlar, Karlıçardak 

dağının tabanı yeşil renkli ofiyot ve onun üzerine gelen Kadifekale-Hatay arasında 

uzanan andezitler yer alır. Bornova ovası ise bir çöküntü koridoruna tekabül ettiğinden 

kalınlığı yer yer 100 metreyi aşan kumlu, killi ve çakıllı tabakalardan oluşan dolgu ile 

Gediz deltası alüvyonlarından oluşmuştur. Nitekim Bornova ovasının temelinde bulunan 

neojen killi çökellerin kuzeyde Yamanlar dağı üzerinde 500 metre yükseklikte 

bulunması, Bornova ovası temelli ve İzmir Körfezinin bulunduğu sahanın en az 500 

metre kadar çöktüğünü göstermektedir. 

İzmir Körfezinin derinliği ortalama olarak 20 metre civarındadır ve iç kısımlara gelindikçe 

doğal olarak bu derinlik düşer ve Bostanlı açıklarında eski Gediz Deltası önlerinde 0,50 

metreye kadar düşer. İç körfezin genişliği 9 km kadar olup en dar yeri ise 2 km’dir. 

Bölgenin ana kenti olan İzmir sahip olduğu stratejik önemi, tabiatıyla körfeze borçludur. 

Batı Anadolu kıyılarının bu en büyük girintisi buzul dönemlerinde derin bir vadi ve daha 

sonraki dönemlerde ise bugünkü gibi bir körfez şeklindeydi. Şimdiki durumuna 

erişmesinin de yaklaşık 25.000 yıl önce başladığı bilinmekte, oluşum sürecinde de deniz 

yüzeyinin de 100-150 metre yükseldiği ifade edilmektedir. Son 10.000 yıl içinde deniz 

yüzeyinin 30-40 metre kadar yükseldiği bilinmektedir. Sonuçta İzmir Körfezinin 5.000 yıl 

önce oluşumunu tamamlamaya başladığı söylenebilir. 

Diğer Ege Körfezleri gibi İzmir Körfezi de aktif durumda bir grabendir. Bu görüş sık sık 

depremlerin oluşu ve sonuçta ortaya çıkan faylanmalar ve diğer şekillenmelerin 

sebebidir. Ana hat olarak körfezin güney kesiminde yer alan doğu-batı uzanımlı fay ile 

bunun oluşturduğu düzlük körfezin kıyı şekillenmesini oluşturmuştur. Kıyı şekillenmesi 

sırasında güney şeritte Kadifekale-Göztepe-Güzelyalı yönlü bir fayla sınırlanmıştır. Bu 

kesim yarı çöküntü alanı durumunda olup kıyıdan hemen sonra yükselmektedir. 

Kadifekale eteklerinde yerleşmiş bulunan İzmir aslında bu dar şeritte konumlanmış 

yıllar içinde kıyıyı doldurarak genişlemiştir. Kadifekale eteklerinde bu yükseltinin 

yumuşak dokusunda heyelanlar olmakta, Karataş’tan sonra ise yükseltinin kayalık ve 

üst örtüsü bulunmayan kesimlerinde heyelan görülmemektedir. 

Kuzey kesim ise Alsancak Limanının bulunduğu alandan Halkapınar-Bayraklı yönüne 

giden bir çökelme ortamından oluşmakta olup bu kesimlerin dolgu alanı olması 

89

yumuşak zeminlere sahip olunduğunu göstermektedir. Aynı durum Karşıyaka 

sahillerinde de görülmekte olup, burada da doğu-batı istikametine giden bir fay hattı 

belirlenmiştir. 

Bostanlı kesiminin de Halkapınar gibi bir delta oluşumuna tabi olduğu ve alüvyal dolgu 

alanı olmasından ötürü sağlam zeminin oldukça derinde olduğu bilinmektedir. Yapılan 

incelemeler Bostanlı yöresindeki sağlam zeminin 200 metre derinde olduğunu ortaya 

koymuştur. Bornova ovası benzeri burada da ilk 15-20 metre alüvyal toprakla örtülü 

olup, altında çakıl zemin görülmektedir. Bunun altında tekrar alüvyal zemine 

rastlanmaktadır. Bu nedenle yapılaşmalarda dikkat sarf edilmesi gerekmektedir. 

Özellikle Alsancak Limanının tevsiinde de aynı sorunların gündeme gelmesi farklı yapım 

sistemlerine ve mühendislik çözümlerine gidilmesini gerekli kılmaktadır. 

Stratejik Planlama çalışma alanındaki fay hatları genel olarak kuzey-güney açılımlı bir 

yayılma göstermektedir. Bunun nedeni Anadolu bloğunun batıya hareketinin 

Yunanistan tarafından kısıtlanması veya frenlenmesi nedeniyle oluşan doğu-batı 

sıkışmasıdır. Sonuç Anadolu’nun kuzey-güney açılımına sebep olmaktadır. Alp-Himalaya 

deprem kuşağında yer alan Ege Bölgesi, bu şartlar dahilinde kuzey-güney doğrultusunda 

hızla genişlemektedir. Deprem ve fay sistemleri verileri baz alındığında Güney-Batı 

Anadolu’nun kuzey-güney genişleme değerinin 14 mm./yıl ile 40 mm./yıl arasında 

değiştiği belirlenmiştir. Bu hareket sistemi Batı Anadolu ve tabiatıyla Ege’de faylanmalar 

ve irili ufaklı çöküntü havzaları yaratmıştır. Bu havzalar ve sahip oldukları alüvyal yapı 

bölgede deprem tehlikesini ve hasarının artırıcı yönde aktif rol oynamaktadırlar. 

Stratejik planlama alanında yer alan depremler gerek sığ gerekse derin odaklı olsun 

doğudan batıya doğru dizilmişlerdir. Bu kesimde iki derin ana deprem kuşağı 

tanımlanabilir. Bunlardan birincisi olan Ege Denizi adalar yay kuşağı, diğeri ise 

Güney-batı Anadolu’da Burdur-Isparta’ya kadar uzanan kuşaktır. 

Batı Anadolu güney-batıya yılda 20 mm ila 50 mm arasında değişen değerde kaymakta 

olup, strateji planlama alanımızda yer alan K. Menderes havzasını oluşturan fay zonu da 

bu değerler içinde 10 mm/yıllık bir kayma miktarına sahiptir. Bu durumlar kuzey-güney 

yönde 1 cm/yıl olarak belirlenmektedir. Söz konusu kaymalara bağlı bölgede 

depremlerden dolayı oluşan enerji miktarı da yılda 2.3x10 20 erg civarındadır ve 

merkezleri çoğunlukla Ege Denizidir. Odaklarının çoğu Karaburun-Sakız adası, İzmir 

Körfezi-Midilli, Doğanbey-Sisam hatlarına denk gelmektedir. Diğer deprem alanı ise 

Gediz vadisinin batı kesimleriyle Ege denizi arasında kalan kara kütlesidir. 

Genelde Batı Anadolu ve özelde İzmir ve çevresi bilindiği üzere depremselliğin yoğun 

yaşandığı bir bölgedir. Bu hareketlilik doğu-batı doğrultulu faylarla sınırlanan bir graben 

sistemidir. Strateji planlama alanında Bakırçay-Bergama, Gediz, K. Menderes düzlükleri 

bu sistemin en önemli tektonik yapılarını oluşturmakta ve bölgenin depremselliği 

genelde çok sayıda orta büyüklükteki depremle tanınmaktadır. 

90

Güzelbahçe-Karaburun fayı Karaburun Yarımadası ile İzmir Körfezini ayıran 15 km. 

uzunlukta bir hattır. Kuzey-güney uzantısında olup, güneyinde Seferihisar Koyu yer 

almaktadır. Kuzeyinde yer alan İzmir Körfezinin taban morfolojisi de bu fay tarafından 

kontrol edilmekte olup, araştırmalar bu fayın aktif olabileceğini ortaya koymaktadır. 

İzmir Körfezinin batı kesiminde meydana gelen depremler bu faydan kaynaklanmaktadır. 

Seferihisar-Doğanbey burnu arasında kalan kuzeydoğu-kuzeybatı doğrultusunda 

uzanan ve üç parçadan oluşan fay grubunun Cumalı kaplıcalarıyla Ege Denizi 

arasındaki bölümünün uzunluğu 15 km. kadardır ve Tuzla fayı olarak adlandırılır. Fay 

zonu boyunca burada aktif faylara rastlanır. Tüm yapısal öğeler ve morfolojik değerler 

belirgindir ve jeotermal enerji kısmında belirtildiği üzere bu kesimde çok sayıda sıcak su 

çıkışına rastlanır. 

Tuzla fayı aktif bir faydır ve geçmişte bu faya bağlı depremler sıkça görülmüştür. Bu fay 

üzerinde en son 1992 yılında görülen deprem sonrasında oluşan çatlakların zemin 

oturması ve çökmelerden kaynaklandığı belirmiştir. Bu hat kuzeye doğru Balçova’ya 

kadar erişmekte olup, Menderes yöresinden batıya doğru uzanmakta ve Kemalpaşa’ya 

varmaktadır. Bu hatta Menderes fayı adı verilmektedir. Kemalpaşa’dan sonra ise fay 

hattı çatallaşarak devam etmektedir. 

Bölgenin güneyinde yer alan Gümüldür fayı kıyı boyunca kuzeybatı-güneydoğu 

istikametine uzanmaktadır. 

İzmir Büyükşehrinin kuzeyinde yer alan fay hatlarının en belirginleri arasında 

Menemen’in kuzeyinden geçen Dumanlıdağ fayları görülmektedir. Bunlar Aliağa’dan 

güney-batı istikametine doğru yayılan fay gruplarıdır ve Manisa’ya doğru giderler. 

Buradan itibaren de Manisa fayı adıyla Gediz Nehri boyunca devam ederler. Çalışma 

alanının kuzey kesiminde yer alan Dikili-Bergama-Kınık strateji alt yöresinde yer alan 

Ovacık normal faylarla sınırlı aktif bir yapının kuzey kenarında yer almaktadır ve 1939 

yılındaki Dikili depreminin merkezi konumundadır. Bu yörede Bergama-Foça Fay 

Zonunun bulunduğu bilinmektedir. Bu zonda 1964-1994 yılları arasında yoğun etkinlik 

görülmüştür ve bazı fayların diri olduğu ve de Bergama ve çevresindeki alanda olabilecek 

değerlerden 6 şiddetinde deprem olabileceği belirtilmektedir. Yöredeki jeotermal 

sisteminin araştırılması sırasında önemli faylarının bulunduğu ve bunların sıcak su 

sistemlerine yataklık ederek gençlik ve diriliklerini dışa vurdukları saptanmış ve son 

yıllarda aletsel olarak saptanmış olan çok sayıda deprem tespit edilmiştir. 

Yapılan jeolojik incelemeler genel olarak stratejik planlama alanının çöküntü 

alanlarından oluştuğunu ve de çok sayıda fay hattının üzerinde bulunduğunu 

belirtmektedir. Birinci derece deprem bölgesinde olunduğunun ortaya konması 

depremselliğin sadece fay hatlarına bağlı olunmadığını da belirtmektedir. Bu nedenle 

ileriki bölümlerde yer yer bu konudan kaynaklanan hususların gerek depremsellik ve 

gerekse jeotermal kaynaklar konusuyla yakın ilişkisi olduğu görülecektir. 

91

Karaburun Yarımadası ve Foça yarımadası arasında kuzeybatı-güneydoğu yönünde 

başlayan İzmir körfezi, Hekim ve Çiçek adaları civarında doğu-batı yönüne gitmektedir. 

Derinliğine bakıldığındaysa, Karaburun açıklarında 100 metre, Uzunada açıklarında 50 

metreye ve Aşağı Narlıdere eski Gediz arasında ise 20 metreye inmektedir. Bundan sonra 

derinlik 10 metrenin altına düşmektedir. Tuzla ve Kuş Cenneti açıklarında ise 0,50 

metrelere kadar inmektedir. 

6.4 Altyapı 

Teknik-fiziki altyapı sistemleri, yarattıkları ağ oluşumları ile hem yatırımlarda uzun 

vadeli bir sürekliliği gerektirmekte hem de başarılı bir zamanlama ile 

gerçekleştirilebilirlerse akçalı getirileri, yarattıkları dış ekonomiler ve sağladıkları 

sosyal faydalarla her türdeki planlama amaç ve hedeflerine erişmede araçsal bir 

rol yüklenmektedirler. Bu nedenle İzmir ili için yürütülen bir strateji planı elde etme 

sürecinde ağırlıklı olarak teknik altyapıların mevcut durumlarının değerlendirilmesi, 

yaratacakları iç ve dış ekonomiler açısından uygulama aşamalarının yeniden gözden 

geçirilmesi, program ve öncelik önerileri ile öngörülerinin geliştirilmesi zorunlu 

olmaktadır. Bu bölümde strateji planıyla doğrudan ilişkisinin kurulması amacıyla 

altyapı sistemleri; ulaşım, su, kanalizasyon-pis su, enerji, haberleşmeteklekominikasyon, 

İzmir Körfezi ve İzmir ili Kıyı Kesimi olmak üzere 7 grupta 

incelenmeye çalışılmıştır. Körfez ve kıyı kesiminin doğal yapısı İzmir’e özel niteliği 

nedeniyle altyapının önemli bir unsurudur. İlerdeki bölümlerde, altyapı sistemlerinin 

potansiyel olarak strateji planına etkileri inceleme konusu yapılacak ve geliştirilecek 

öngörüler bütünleşik strateji planının yatırım-program öncelikleri arasındaki yerini 

alacaktır. 

6.4.1 Ulaşım Ağı Bilgileri 

Ege Bölgesi, tarihsel perspektifte bakıldığında tarım, sanayi ve turizm sektörlerinin tüm 

potansiyeline birlikte sahip olan yeryüzü parçalarından biridir. Bu potansiyeli ile bir 

uygarlıklar beşiği olmuş ve bölge, Anadolu’nun doğusunda kalan dünyanın batıya açılan 

en önemli erişim güzergahında yer almıştır. Bölgenin ve İzmir'in uzun mesafe yollar 

aracılığıyla tarih içinde öne çıkan çok sayıda odak noktası ile ilişkileri olmuş, kervanların 

taşıdıkları Hindistan, Çin, İran ve Anadolu’dan gelen ürünlerin, özellikle de Batı Anadolu 

tarım ürünlerinin, Avrupa Kıtası’na taşınmasında önemli bir konum elde etmiştir. İzmir 

ve çevresi böylesine bir ulaşım bağlantı noktası olma niteliğini tarih içinde 

geliştirip günümüze kadar taşımıştır. Dünya coğrafyası içindeki bu önemli 

konumunu İzmir ve Ege Bölgesi bugün de, Anadolu ile birlikte taşımayı sürdürmektedir. 

Bölgede ulaşım sistemi, gerek şebeke oluşumu gerekse ulaşım altyapısı unsurları 

açısından tarihsel gelişimin izlerini günümüzde de taşımaktadır. Özellikle 18. ve 19. 

yüzyıllarda İzmir ve çevresinde gelişen ticaretin ağırlığı giderek Ege Bölgesi’nin 

Bakırçay, Gediz, Küçük ve Büyük Menderes Havzaları’ndan taşınan ve Avrupa’nın 

gelişen yerleşme merkezlerince istenilen tarım ürünlerine yönelmiştir. Kervan yolları ve 

demiryolları şebekesi İzmir’i odaklayan böylesi erişim istek hatlarına dayalı olarak 

92

gelişme göstermiştir. Türkiye'de ilk demiryolunun 1856 yılında İzmir - Aydın arasında bir 

İngiliz şirketine verilen imtiyazla inşa edildiği ve toplam 130 km uzunluğundaki bu 

hattın 1866 yılında tamamlandığı bilinmektedir. Yine aynı şekilde imtiyaz verilen İzmir- 

Turgutlu-Afyon hattı da 1865 yılında tamamlanarak işletmeye açılmıştır. Böyle bir 

gelişme süreci içinde ticaretin yanı sıra bölgede, tarımsal ürünleri tasnifleyen, 

ambalajlayan, depolayan, mamul ve yarı mamul duruma getirerek çok geniş bir istihdam 

olanağı yaratan bir yeni üretim yapısının da oluşmaya başladığı gözlenmiştir. Türkiye’nin 

Cumhuriyet sonrasında geçirdiği yeni ekonomik gelişme ortamı ve değişen üretim yapısı 

içinde de Ege Bölgesi ve İzmir’in yeni aşamalara yöneldiği, çevresiyle oluşturduğu 

etkileşim düzeni içinde Türkiye ölçeğinde bir metropolitenleşme olgusu içine 

girdiği görülmüştür. Bu gelişme olgusu, yürütülen çalışmanın diğer ilgili bölümlerinde 

de görüldüğü gibi günümüzde değişik ekonomik sektörlerin mekanda yer seçiş 

biçimlerinde, yerleşmelerin yayılmasında, altyapı sistemlerinin oluşumunda ve 

özellikle de İzmir’i odaklayan beş farklı ulaşım aksı boyunca kendini göstermektedir. 

İzmir genel coğrafi özellikleri, bölgesel ve uluslar arası potansiyeli ile konumunun 

sağladığı olanaklar nedeniyle ülkenin illeri arasında, ulaşım ağındaki çeşitlilik, türler 

arası dağılımlar, bütünleşme olanakları ve kapasite düzeyleri açılarından 

başlıcaları içinde yer almaktadır. 

Karayolları 

İzmir ili, karayolu ulaşım sistemleri açısından da gelişmeye uygun bir coğrafyaya 

sahiptir. Metropoliten yerleşme merkezinden odaklanan karayolu şebekesi, ışınsal bir 

biçimde il yüzeyine ve ülkenin diğer bölgelerine açılma ve erişebilme özelliği 

taşımaktadır. Bunlar kuzeyde Karşıyaka-Menemen üzerinden Çanakkale ve Trakya’ya 

uzanan karayolu, kuzeydoğuda Bornova üzerinden Manisa, Balıkesir, Bursa ve 

İstanbul’a bağlanan Doğu Marmara aksı, doğuda Bornova’da Manisa Aksı’ndan 

ayrılarak, Kemalpaşa, Turgutlu, Salihli, Demirci, Kula ve Uşak gibi İç Ege ve Afyon, 

Ankara ve İç Anadolu aksı, güneyde, Torbalı, Selçuk, Aydın, Denizli gibi yine İç Ege, 

Söke, Muğla, Bodrum, Marmaris ve Fethiye gibi Güney Ege ve giderek Batı Akdeniz’e 

doğru saçaklanarak gelişen aks, batıda ise Urla, Seferihisar, Karaburun, Alaçatı ve 

Çeşme gibi yarımadalara ve Kuşadası Körfezini çevreleyen korniş yola bağlantı kuran 

karayolu güzergahlarıdır. 

Koridorlar içinde oluşan bu karayolu sistemi henüz yeterli bir biçimde, şehirsel ve 

bölgesel işlevlerle bağlantılı, geometrik düzenlemelerle ve trafik yüklerine göre 

kademeli olarak kullanılan bir ulaşım ağı özelliğine kavuşturulamamıştır. Türkiye’de 

ulaşım sistemleri arasında genel olarak bir dengenin yaratılamamış olduğu 

bilinmektedir. Toplam ülke ulaşımında yolcu taşımacılığının % 95, yük taşımacılığının 

ise % 93 oranla karayolundan yapıldığı bilinmektedir. Doğal olarak İzmir İli de bundan 

payını almaktadır. Karayolu ağının sistemli olarak geliştirilememesinde bu durumun da 

mutlak etkili olduğu kabul edilmelidir. Yerleşmelerin ve bölgenin gelişme 

eğilimlerindeki kestirim güçlükleri, hesaplama eksiklikleri, denetim 

yetersizlikleri ve baskın siyasi tercihler nedeniyle tüm fiziki altyapı sistemlerinin il 

93

düzeyinde geliştirilmiş dengeli bir ana plana bağlı olarak projelendirilip uygulanmasını 

engellemektedir. Bu durum karayolları içinde geçerlidir. 

TCK 2. Bölge Müdürlüğü’nün il sınırları içindeki karayollarını geliştirmek amacıyla 

proje ve uygulama programları yapmakta, ancak gerek yukarıda belirtilen nedenlerle, 

gerekse kaynak ayırma önceliklerindeki dalgalanmalar nedeniyle bu programların 

yaşama geçirilmesinde zorluklar ortaya çıkmaktadır. 

Şekil 6.5 İzmir ve Yakın Çevresi Mevcut Karayolu Şebekesi 

İşlevsel kademeli bir ağ ve trafik sayımlarına, il ve bölge düzeyindeki gereksinimlere göre 

oluşturulan uygulama programları geliştirmek amacıyla planlama çalışmalarının 

sürdürüldüğü anlaşılmaktadır. Ancak yıllık kamu bütçesinden ayrılan payların 

düşüklüğü nedeniyle, başta çevre yolları olmak üzere İzmir İl sınırları içinde 

projelendirilip programlanan yolların, stratejik plan dönemi ilk 5 yıllık aralığı ile 

çakışıyor olmasına karşın, tamamlanmasında güçlükler çekileceği de gözlenmektedir. 

Karayolları 2. Bölge Müdürlüğü’nün İzmir İli sınırları içinde kalan bölümüyle acil eylem 

planında yer alan karayolu uygulama önerisi ise aşağıdaki şekilde gösterilmektedir. 

94

Şekil 6.6 Acil Eylem Planı 

Ulusal ağ bütünlüğü nedeni ile 

yapılacak uygulamalar 

Kapasite yetersizliği nedeni ile 

yapılacak uygulamalar 

Kaynak: TCK Genel Müdürlüğü 2. Bölge Müdürlüğü 

Acil eylem planına göre bölge müdürlüğünün İzmir İli sınırları içinde etkisi olacak 

girişimleri, ulusal ağ bütünlüğü ve kapasite yetersizlikleri nedenleriyle yapacağı 

uygulamalar olarak görülebilmektedir. 

Ulusal ağ bütünlüğü açısından; 14. sırada bulunan Manisa-Menemen karayolu ile 15. 

sırada yer alan İzmir-Bergama ayrımından Bergama-Soma-Akhisar bağlantısı, 

Kapasite yetersizliği nedeniyle ise; 4. sıradaki Aliağa-Ayvalık-Edremit-Havran bağlantısı 

ile 7. sıradaki Selçuk-Kuşadası-Söke güzergahı dikkati çekmektedir. 

TCK 2. Bölge Müdürlüğü Planlama Başmühedisliğinin bölge idaresi içinde geliştirdiği ve 

onaylı olmayan, gayri resmi anlamda tasarlamış bulunduğu 2020 karayolu ağı hedefi 

için bir şema bilgi olarak iletilmiştir. Bu yol ağında hiyerarşik ve işlevsel, kademeli bir 

bölgesel karayolu yaratmanın hedeflendiği anlaşılmaktadır. 

Şekil 6.7 2020 Yılı Karayolu Ağı Hedefinin İzmir İl İçi Kesimleri 

95

Kaynak: TCK 2. Bölge Müdürlüğü 

Hedeflenen uzun vadeli karayolu ağında, çevre yollarının içinde yer alacağı uzun mesafe 

karayolları sistemi izlenebilmektedir. İzmir İli sınırları içindeki otoyol, çok şeritli 

bölünmüş yol, birinci ve ikinci sınıf devlet yollarını izlemek olasıdır. Bu ağda Aydın’dan 

ve Çiğli’den sonra otoyollarda proje düzeyinde de olsa bir kararlılığın henüz 

oluşturulamadığı izlenimi ortaya çıkmaktadır. 

Demiryolları 

Türkiye’nin ilk demiryolu ulaştırma sisteminin kurulmasında İzmir'in özel bir 

konumundan söz edilebilir. İlk demiryolu hattının dış satım ilişkileriyle İzmir-Aydın 

arasında yapılmış olması bunun göstergesidir. Küçük ve Büyük Menderes Havzaları’nın 

iç kesimlerine kadar uzanan ve bölgenin tarım ürünlerinin İzmir Limanı'na erişimini 

sağlayacak bir biçimde ürün toplanma merkezlerine kollarla uzanan bu hat günümüzde 

de hizmet üretmektedir. Aydın yönünden gelen demiryolu Alsancak İstasyonu'nda, 

Manisa yönünden gelen demiryolu ise Basmane İstasyonu'nda sonlanmaktadır. 

Türkiye’de ulaşımda demiryollarına verilen işlevsel rolün yeterince önemsenmediği 

bilinmektedir. Buna rağmen 1980’li yıllarda TCDD Genel Müdürlüğü’nce “Ege Bölgesi 

Demiryolları Ana Planı” adı ile bir proje hazırlandığı bilinmektedir. Halkapınar’da 

kurulacak bir ana istasyon yeri ile birlikte proje kapsamında Ankara bağlantılı uzun yol 

hattının düşünüldüğü, mevcut demiryolu şebekesinin ve triyaj sisteminin 

geliştirilmesinin, yolcu ve marşandiz hatlarının ayrıştırılmasının önerildiği 

görülmektedir. Yine aynı proje ile önerilen, kuzey ve güney akslarda öncelikle Aliağa 

yönünde banliyö işletmelerinin çift hat ve elektrifikasyonuna ilişkin konulara uygulama 

olanağı getirecek ön proje çalışmaları 1980’li yıllarda tamamlanmış olmasına karşın 

sonrasında herhangi bir gelişme elde edilememiştir. Tüm ülkede olduğu gibi bölgede de 

karayolu yatırımlarının demiryollarının önüne alınmasına karşın bugün dahi bölgenin 

demiryolları, İzmir’den odaklanarak dışa dönük ağaç oluşumu ile vadilerdeki en uç 

noktalara kadar uzanmakta, tarım ürünlerinin ve madenlerin dış pazarlara ulaştırılmak 

üzere İzmir Alsancak Limanı'na aktarılması işlevini elinden geldiğince sürdürmeye 

çalışmaktadır. Demiryolunun İzmir çevresindeki tüm bu tarihsel önemine karşın yük 

taşınmacığı ağırlığının karayoluna kaydığı görülmektedir. 

Şekil 6.8 İzmir ve Yakın Çevresinde Mevcut Demiryolu Şebekesi 

96

TCDD Genel Müdürlüğü’nce yapılmış yukarıda da adı geçen çalışmalar üzerinde geç 

kalmış olmasına rağmen günümüzde de ısrarla durulmalıdır. Bu çalışmalardan ilki; 

1970’li yılların sonunda temel bir öngörü ile hazırlanmış, birinci aşamada kuzey gelişme 

aksı olarak kabul edilen İzmir-Çiğli-Aliağa banliyö şebeke uzantısının, daha sonra ise 

Gaziemir güzergahının elektrifikasyonu ve çift hatta çıkarılmasına ilişkin fizibilite 

etütleridir. 

İkincisi ve daha kapsamlı olanı ise, yeni bir ana yolcu gar projesini, yeni istasyonları ile 

banliyö şebekesini, çift banliyö-uzun yol trenleri-marşandiz olmak üzere 4 hatlı 

demiryolu güzergahını, yeni marşandiz garı ve triyaj tesislerini, ayrıca İzmir-Ankara 

hızlı tren güzergahını ve tünel geçişini de içeren ön çalışma niteliğindeki İzmir ve 

Çevresi Demiryolları Ana Planı’dır. Bu ana plan ayrıca marşandiz garı ve 

elektrifikasyon altyapısının gerektirdiği alanları uzun vadeli olarak hesaplayıp 

konumlandırmış, ana yolcu garı Halkapınar’da, marşandiz garı ise Çiğli’de düşünülerek 

önerilmiştir. Bu çalışmalar 1/5000 ve 1/1000 ölçeklerde İzmir Büyük Şehir Bütünü 

içinde yürürlüğe konan imar planlarına da işlenmiş olduğu bilinmektedir. Banliyö 

şebekelerinin hızlandırılması 1985-1990 dönemini hedef almışken, ana planın daha 

uzun vadeli hedefler içinde gerçekleştirilmesi söz konusu idi. Ancak öncelikle ana yolcu 

ve marşandiz garları ile elektrifikasyon altyapı tesislerinin orta vadeli uygulamalarının 

yapılması beklentisi yerine getirilememiş bulunmaktadır. 

Bu çalışmaların şehirsel ve bölgesel açılardan makro proje değeri taşıdığı bilinmelidir. 

Ne var ki bu çalışmaların programlı ve etkin bir biçimde hayata geçmekte bulunduğu 

söylenemez. Son dönemlerde İzmir’de başlatılan şehirsel toplu ulaşım sistemleri 

bütünleşme uygulamaları ile birlikte banliyö demiryolu işletmeciliğini de geliştirerek aynı 

97

sistem içine alma girişimleri sürdürülmektedir. Bu kapsamda, kuzey yönündeki 

güzergahın metro standardına getirilmesi düşünülmektedir. İstanbul’a erişim 

kolaylıklarının artırılması amacıyla, İzmir-Bandırma hattının hızlandırılması da 

programa alınmıştır. 

Deniz Ulaşımı – Limanlar; Mevcut Ana Limanlar, Tasarı Bölgesel Liman 

Ege Bölgesi ve İzmir’in gelişimi dikkate alındığında denizyollarının belirleyici ve 

yönlendirici önemi ortaya çıkmaktadır. Genellikle bir ülkenin coğrafi konumu ve iç 

ekonomik faaliyetlerinin dağılımının yanı sıra uluslararası konum ve ilişkilerinin, bu 

ülkedeki tüm taşıma olanağı ve maliyetlerinin hesaplanarak liman yerlerinin ve 

kapasitelerinin belirlenmesi, her biri için hinterlant belirlemelerinin yapılması doğru bir 

yaklaşım olarak kabul edilebilir. Bu durumda en ekonomik biçimde ülke içindeki tüm 

etkinliklerin hangi limanın iç bölgesi sınırları içinde kaldığı konusunda analizlerin ve 

modellerin geliştirilmesi, limanların kesin sınırlarla hinterlantlarının belirlenmesi 

mümkün olabilmektedir. Amerika ve Avrupa limanlarında bu tür belirlemelerin 

yapılmakta olduğu bilinmektedir. Türkiye de ise bu tür yaklaşımların geliştirilmekte 

olduğu konusunda ilgili kamuoyunda kesin ve akılcı bir bilginin varlığı 

izlenememektedir. İzmir’in gelecekteki bölge limanının konumuna ilişkin sürdürülen 

tartışma ve belirsizlikler bu akılcılığın ülke ölçeğinde henüz yakalanmamış olduğunun 

kanıtıdır. Bu çalışma çerçevesinde böyle bir eksikliğin giderilmesi beklenemez. Ancak 

İzmir için kurulacak bir strateji planı içeriğinde bu durumun önemi üzerinde durulması 

ve mevcut veriler açısında en geçerli olabilecek alternatif konumun varsayım 

olarak stratejinin içine konulması gerekmektedir. Bu amaçla öncelikle İzmir İl 

sınırları içinde mevcut ana liman yerlerinin kapasiteleri incelenecek, sonrasında da 

alternatif bölgesel liman yeri olması konusunda öncelikli bir nitelik taşıyan ve tasarı 

aşamasındaki Çandarlı Limanı ile ilgili ön çalışmalar değerlendirilecektir. 

Mevcut Ana Limanlar 

İzmir İli’nde farklı işlev ve konumlarda, ana liman tanımına girebilecek dört adet gemi 

yanaşma merkezi bulunmaktadır. Alsancak Limanı kamu yönetiminde, yük-yolcu 

trafiğine açık, ticari ve bölgenin en geniş hinterlandı olan gemi yanaşma yeridir. Mevcut 

özellikleriyle ilin ana limanları aşağıda kısaca belirlenmektedir. 

Alsancak Limanı 

Ege Bölgesi’nin bugün için en büyük limanı niteliğinde bulunan İzmir Alsancak Limanı 

1978 yılında 1.500.000 tonluk kapasitesinden, 2002 yılı sonunda 7.058.510 tonu 

yükleme, 2.594.204 tonu boşaltma olmak üzere toplam 9.652.714 tonluk bir kapasiteye 

ulaşmış bulunmaktadır. Ayrıca konteynır sayısı 1978 yılında 9.500 TEU birimi iken bu 

sayı 2002 yılı sonu itibariyle 573.231 TEU birimine ulaşmıştır. Genel kargo, konteynır, 

kuru yük, sıvı yük taşımacılığının yanı sıra yolcu gemilerine de hizmet verme özelliğine 

sahiptir. Ek bölümlerin de hizmete alınmasıyla birlikte Alsancak Limanı’nın toplam yük 

kapasitenin 15.000.000 tona ulaşılacağı bildirilmektedir. Yakın bir gelecekte aşılabilecek 

98

u sınır değerlerin yetersiz kalacağı düşünülmekte, Türkiye’nin seçtiği makro 

hedefler açısından yeni ve büyük bir liman yapımının hızlandırılması gerektiği de 

belirtilmektedir. 

Alsancak Limanı’nın kapasitesinin denetlenmesinin, öncelikle birinci derecede 

hinterlandı olarak kabul edilecek Ege Bölgesi’nin ihracat-ithalat artış kestirimleriyle 

yapılması gerekmektedir. Yapılan bir projeksiyon çalışmasına göre (Baydere, 1996), 

strateji planının ikinci dönem sonu olarak kabul edilen 2012 yılında Alsancak 

Limanı’nın toplam kapasitesinin 20.168.424 ton olacağı hesaplanmıştır. Uluslararası 

işlevi bulunan, bölgesel ve ülkesel ölçekteki, genel ve dökme yük-yolcu hizmetlerini 

birlikte yürüten, tek kamu limanı, Alsancak Limanı’dır. Uzun vadede bu işlevi 

sürdürmesinin önünde dar boğazlar mevcuttur. Ayrıca İzmir şehirsel yerleşmesi içindeki 

konumu ve bitişiğindeki hizmet alanın mevcut arazi kullanım ve ulaşım sistemi 

özellikleri gözetildiğine yukarıdaki kestirimlere göre 2012 yılı sonrasında ya ülke ve 

bölgenin makro hedeflerinin gerisinde kalınacak ya da Alsancak Limanı’nın işlevini 

sürdürmesi tümüyle olanaksız duruma gelecektir. 

Uzun vadede Çandarlı’da tasarlanan Kuzey Ege Limanı yeri ve projesinin 

kesinleştirilmesi, etaplamalı bir biçimde inşa edilip işletilmesi zorunludur. Ancak 

söz konusu uluslar arası ticari limanın kullanıma açılmasına kadar Alsancak 

Limanı’nın bugünkü nitelikleriyle kullanılması sürdürülecektir. Bu nedenle inşası 

tamamlanmış viyadük ayaklarının limana indirilerek geri sahasının ve yörenin bugünkü 

ağır taşıt trafiğinin rahatlatılması sağlanmalıdır. 

Bu aşamada, İzmir ilinde mevcut bulunan diğer ana limanların kapasitelerinin aşağıdaki 

gibi olduğu özetlenebilir. 

Aliağa Nemrut Limanı 

Kuzey’de Aliağa–Nemrut Körfezi içinde konumlanan işleticileri farklı 7 ayrı iskeleden 

oluşan bir limandır. Körfezin kuzeydoğusunda yer alan Petkim Liman Tesisi ile Petrol 

Ofisi İskelesi, güneydoğusunda sıralanan Habaş, Çukurova, Limaş, Nemtaş ve Ege 

Gübre’ye ait iskeleler iç limandaki mevcut gemi yanaşma tesisleridir. Nemrut Körfezi’nin 

doğal yapısı, firma merkezli istekler ve finansman koşulları açısından daha uygun 

olacağı düşünülerek DLH tarafından limanın bir iskeleler sistemi halinde 

projelendirilmesi, inşa edilmesi ve işletilmesi kararlaştırılmıştır. Bu durumda sonuçta 

farklı kurumlar tarafından kendi amaçlarına göre uzmanlaşmış bir iskeleler sistemi 

oluşturulmuştur. 

Nemrut Limanına yılda yaklaşık toplam 3000 geminin yanaşmakta olduğu bilinmektedir. 

Yeni iskele yapım istekleri bulunmaktadır. Bu iskelelerde petrol, kimyasal ürünler ve 

dökme yüklerin yükleme-boşaltma işlemleri yapılmaktadır. İzmir’in kuzey aksında 

demiryolu güzergahı Aliağa’ya kadar uzatılmış bulunmaktadır. Demiryolu hattından 

Nemrut Limanındaki iskelelere bağlantı kurulması düşünülmektedir. Bu iskelelerin yol 

ve altyapı sorunları henüz tümüyle çözümlenmiş durumda bulunmamaktadır. 

99

Nemrut’dakiler ile birlikte Aliağa’da toplam 10 adet iskele bulunmaktadır. 2001 yılı 

verileriyle Aliağa’daki iskele ve rıhtımlara toplam 3.272 adet gemi yanaşmış, 7.221.065 

ton yükleme ve 6.617.592 ton boşaltma yapılmıştır. Körfezin tabanında güneydoğusunda 

antik Kyme Limanı kalıntıları da bulunmaktadır. 

Limanın güneyindeki hinterlantta Nemrut Sanayi Bölgesi bulunmaktadır ve iskeleleri 

işleten kurumların sanayi bölgesindeki tesisleriyle doğrudan organik bağlantıları 

bulunmaktadır. Bölgesel limana dönüştürülebilmesi açısından Nemrut’un hizmet sahası 

uygun değildir ayrıca, gerek topoğrafya zorlukları gerekse de iskelelerin organik bağları 

böylesi bir limanı olanaksızlaştırmaktadır. Kurumların kendi tesis gereksinimlerine 

uygun iskeleler inşa ettikleri de bilinmektedir. Yalnızca yakın hinterlandına hizmet 

üretebilecek potansiyele, teknik ve doğal özelliklere sahiptir. 

Dikili Limanı 

Bu liman da İzmir’in kuzeyinde yer almaktadır. Dikili ilçe merkezinde bulunan 

limandaki mevcut yanaşma yeri dökme yük ve yolcu gemilerine hizmet verebilecek 

niteliktedir. Bugün için ağırlıklı olarak yük taşımacılığında kullanılmaktadır. İskele 

genişletme çalışmaları yapılmaktadır ve yolcu taşımacılığında kullanılması için girişimler 

sürdürülmektedir. Demiryolu bağlantısı bulunmamaktadır. İzmir İli’nin ikinci derecede 

önemi taşıyan ve il dışına hizmet üretme potansiyeli bulunan limanlarındandır. 

Çeşme Limanı 

Çeşme Limanı bölgenin batı ucunda bulunmaktadır. Yolcu gemileri ve ro-ro bağlantıları 

için kullanılmakta ve TIR’ların Avrupa Limanları’na erişimini sağlamaktadır. Demiryolu 

bağlantısı yoktur. Ancak Aydın-İzmir-Çeşme otoyol bağlantısı erişimi güçlendirmektedir. 

Mevcut ro-ro iskelesinin yetersiz kaldığı belirlenmiştir. Uzmanlaşma potansiyeli bulunan 

ve uluslar arası taşımacılık hizmeti üretebilecek bir limandır. 

Tasarı Bölgesel Liman: Kuzey Ege Limanı ( İzmir–Çandarlı) 

DLH Genel Müdürlüğü’nce çeşitli tarihlerde yürütülmüş çalışmalarla, ülke ölçeğinde dış 

ekonomiler de gözetilerek Ege Bölgesi’nde yeni liman tesisi üzerinde durulduğu 

bilinmektedir. Bu konuda, uzun vadeli hedefler açısından bölgedeki tek güncel seçeneğin 

Çandarlı Körfezi’nde düşünülen Kuzey Ege Limanı olduğu görülmektedir. Başka 

seçeneklerin ilgili uzman kamu kuruluşlarınca elde edilmesi de düşünülebilir. Ancak 

uluslararası ticari ilişkilerle, ülkenin ve bölgenin makro arayışları göz önüne alındığında 

esas eksikliğin yeni liman yerinin kesinleştirilmemesi ve ilgili yatırımlarının başlatılamamış 

olmasından ortaya çıktığı görülmelidir. Bu nedenle strateji planının bir gereği olarak en 

akılcı seçenek olduğu düşünülen söz konusu liman üzerinde kısaca durulacaktır. 

Toplam yük kapasitesi sınır değerlerinin yakın bir gelecekte aşılacak olması nedeniyle 

DLH Genel Müdürlüğünce, yaklaşık 10 Milyon m 2 ’lik toplam liman sahasına sahip 

olduğu hesaplanan ve liman faaliyetleri açısından bir olumsuzluğu bulunmayan 

Bakırçay Deltasındaki alan, Ege Denizinde geliştirilecek bölgesel liman için uygun bir 

100

konum olarak saptanmıştır. Çandarlı Körfezindeki yeni limanın kapasitesinin 30 Milyon 

Ton olarak hesaplandığı ancak dökme ve sıvı yüklerle birlikte bu kapasitenin 

artırılabileceği belirtilmektedir. 

Ege Bölgesinin ve Ülkenin içinde bulunduğu deniz ticaret ilişkilerinin yakın zamanda 

karşılaşacağı liman olanakları yetersizliği nedeniyle, geniş bir uzlaşı ile üzerinde 

birleşildiği belirtilen Kuzey Ege (Çandarlı) Limanı için DLH Genel Müdürlüğü tarafından 

bir genel yerleşim planı geliştirilmiştir. Bu plan esas alınarak inşaat maliyet analizlerinin 

elde edilebilmesi için DEÜ-Deniz Bilimleri ve Teknoloji Enstitüsü tarafından bir öneri 

ön proje geliştirilmiştir. 

Projenin, eldeki en güvenilir kurumsal çalışma olduğu düşünülmüş ve değerlerinden 

yararlanılmak istenmiştir. Bu proje taslağına göre Çandarlı Limanı aşağıdaki tablodaki 

değerlere göre hesaplanarak etaplanmış bulunmaktadır. 

Söz konusu ön proje çalışmasının öngördüğü en önemli avantajlarından biri olarak 

liman inşaatının aşamalı yapılabiliyor olması gösterilmektedir. Birinci aşamanın iki yıl 

gibi kısa bir sürede tamamlanması sonrasında, diğer aşamaların inşaatı sürerken liman 

işletmeye açılabilecektir. Limanın işletmeye açılmasını diğer aşamaların yapım 

faaliyetlerini olumsuzca etkilemeyeceği düşünülmektedir. 

Tablo 6.88 Ön Proje Aşamaları ve Uygulama Unsurları 

Proje Unsurları 1. Aşama 2. Aşama 3. Aşama 4. Aşama 5. Aşama Toplam 

Dalgakıran(m) 3960 3300 2300 3960 4810 18330 

Rıhtım (m) 4525 1975 4685 8115 9365 28665 

Tarama (m 3 ) 23070000 8370000 15000000 29700000 33120000 9260000 

Beton saha (m 2 ) 45000 20000 600000 90000 140000 895000 

Stabilize saha (m 2 ) 1500000 500000 1500000 2000000 2500000 8000000 

Kapasite (adet/yıl) 9.0 3.5 9.37 16.2 18.7 56.77 

Maliyet ( 0 6 ∃ ) 165 67.6 117 218.88 250 818.48 

Kaynak : DEÜ - DBTÜ 

Şekil 6.9 Çandarlı Limanı Ön Projesi Örneği 

5. Aşama 

İnşaat 

Uygulaması 

101

Kaynak : DEÜ – DBTE – Araştırma Raporu 

Şekil 6.10 Kuzey Ege Limanı (Çandarlı) ve Alsancak Limanının Uzun Vadeli 

İşbölümü Öngörüleri 

Şekil 6.10 Kuzey Ege Limanı (Çandarlı) ve Alsancak Limanının Uzun Vadeli 

İşbölümü Öngörüleri 

Çandarlı Limanı 2 

Alsancak Limanı 1 

102 

Hinterland 2 : 

Ege Bölgesi, Karadeniz, Türkiye,

Hava Ulaşımı–Meydanlar 

İzmir’de sivil hava ulaşımı uzun bir süre Çiğli’deki askeri hava alanı ile sağlanmış, 1987 

yılında ise güneyde Gaziemir de bulunan Cumaovası Askeri Hava Alanı yeniden 

projelendirip çevresinde kamulaştırmalar yapılarak çağdaş özelliklere sahip bir hava 

meydanı olarak Adnan Menderes Havalimanı adıyla hizmete açılmıştır. Bu meydan şehir 

merkezine 18 km uzaklıkta güneybatı yönünde kurulmuştur. İzmir Aydın otoyolu 

üzerinde yer alan meydana erişim ağırlıklı olarak karayolu trafiği ile sağlanmaktadır. Bir 

banliyö demiryolu hattı da kurulmuş olmasına karşın bunun etkinlikle kullanıldığı 

söylenemez. 

Türkiye’deki diğer uluslar arası hava limanları gibi tam gün boyunca tarifeli ve tarifesiz 

uçuşlara açık tutulmaktadır. Adnan Menderes Havalimanı’nda meydan kontrol ve 

yaklaşma kontrolü olarak sağlanan Hava Trafik Kontrol hizmetleri radar ile 

sağlanmaktadır. Toplam 7.518.875 m 2 'lik kurulu arsa alanına sahiptir. İç hatlar 

terminali 13.500 m 2’ dir. Dış hat terminal binası ile birlikte toplam 22.000m 2 ’lik terminal 

binasına sahip olan Adnan Menderes Havalimanı’nda 3.240 metre boyutunda kompozit 

kaplamalı bir pist, 400.286 metre, 384.138 metre ve 165.160 metre boyutlarında 18 

uçak kapasiteli 3 apron ile 3240 metre boyutunda 1 adet “taxi route” bulunmaktadır. 

Meydanın kule yüksekliği ise 45 metredir. 1600 m 2 kullanım alanına sahip olan ve 4 

pasaport girişi bulunan Charter Terminalinden de hizmet verilmektedir. 1 adet VIP ve 1 

adet CIP Salonu hizmettedir. Gelen yolcu salonu ve giden yolcu salonlarında birer adet 

PTT bankosu, banka şubesi, restoran, cafe-bar, büfe, ”Duty Free Shop”, ”Rent-A Car” 

103

gibi kullanımlar yer almaktadır. 843 araç kapasiteli otopark bulunmaktadır. Yıllık yolcu 

kapasitesi 4.000.000 kişi ve yıllık uçak kapasitesi 157.680 adettir. 

Adnan Menderes Havaalanı’nın en çok toplam kapasitesi DHMİ İşletme Müdürlüğü 

tarafından; 5.000.000 Yolcu/Yıl (iniş–biniş), 1200 Yolcu/Saat ve 20 Uçak/Saat olarak 


Genel yıllık toplam talep açısından hava alanının kapasite artırımına gerek 

duyulmamakla birlikte yoğun dönemlerde sıklaşan hava trafiğine hizmet verebilmek 

açısından yeni düzenlemelerin yapılmasının zorunlu olduğu bildirilmektedir. Bu hizmet 

talebinin zirve dönemlerde 10 dakikada 10 uçağın inip-kalkmasına kadar çıkmakta 

olduğu belirlenmiştir. 1997 yılında havaalanı toplam yolcu ve uçak trafiğinin zirveye 

çıkmış olması nedeniyle ayrı bir iç hatlar terminalini yapılmış ve önceki terminal tümüyle 

dış hatlara ayrılmış bulunmaktadır. Hava alanının projesine göre kuzeyde dış hatlar için 

bir ana terminal yapısı bulunmaktadır. Bu yapının gerçekleştirilmesi durumunda 

mevcut kullanılan dış hat terminali tümüyle iç hatlara açılacaktır. 1997 sonrasında ise 

gerek yolcu gerekse uçak zirve trafiğinde düşme saptanmaktadır. Güney’de 

Bodrum ve Milas yörelerinde hizmete giren yeni havaalanları, Adnan Menderes’in yolcu 

potansiyelinin düşme nedeni olarak gösterilmektedir. Adnan Menderes Hava Limanı’nın 

yıllara göre uçak ve yolcu trafiği aşağıdaki gibi verilmektedir. 

Tablo 6.89 Yıllara Göre Uçak Trafiği 

Yıllar İç Hatlar Dış Hatlar Toplam Artış Oranları 

1993 14.678 16.038 30.716 + % 23 

1994 14.285 13.859 28.144 - % 8 

1995 15.904 16.900 28.043 + % 16 

1996 16.956 17.796 34.752 + % 6 

1997 17.220 17.948 35.168 + % 1 

1998 18.110 14.024 32.134 - % 8 

1999 17.761 10.581 28.342 - % 11 

2000 16.677 10.840 27.517 - % 3 

2001 14.245 12.724 26.969 - % 2 

2002 13.228 12.674 25.902 - % 4 

2003 * 6.573 3.890 10.463 - % 7 

* Haziran sonu itibariyle 

Kaynak : A.M. Hava Meydanı İşletme Müdürlüğü 

Tablo 6.90 Yıllara Göre Yolcu Trafiği 

İç Hatlar Dış Hatlar Toplam 

104

Yıllar Gelen Y. Giden Y. Gelen Y. Giden Y. Yolcu Sayısı Artış 

1993 373.121 384.528 854.129 922.194 2.533.972 % 29 

1994 407.943 429.532 736.444 754.891 2.328.810 -% 8 

1995 494.902 524.497 987.102 983.145 2.989.646 % 29 

1996 526.710 544.872 1.035.800 1.117.750 3.275.132 % 10 

1997 588.318 597.772 1.095.775 1.139.140 3.421.005 % 4 

1998 615.943 614.024 811.989 862.452 2.904.408 -% 15 

1999 575.034 587.160 589.353 587.384 2.338.931 -% 19 

2000 618.263 595.765 626.147 667.413 2.507.588 % 7 

2001 482.120 493.139 734.287 749.340 2.458.886 -% 2 

2002 473.445 486.674 755.165 773.970 2.489.254 % 1 

2003* 226.436 230.507 226.637 187.738 871.318 -% 9 

* Haziran sonu itibariyle 

Kaynak : A.M. Hava Meydanı İşletme Müdürlüğü 

Adnan Menderes Hava Alanı’nın yük trafiği de bagaj, kargo ve posta toplamı olarak 

verilmektedir. Aşağıdaki tabloda yıllara göre iç ve dış hatlara göre verilen yük hareketleri 

dış hatlarda daha büyük bir gelen-giden oranı belirlenebilmektedir. 1996-2003 yılları 

arasındaki toplam yük artış oranları düzenli ve sürekli bir artış göstermemektedir. 1997 

yılı yük trafiği açısından da en büyük zirvenin elde edildiği dönem olarak göze 

çarpmaktadır. 

Özet olarak uçak ve yolcu trafiğinin hizmet sıkışıklığını giderecek önlemlerin alınması 

dışında havaalanının kapasitesinin artışına gerek duyulmamaktadır. Havaalanının 

bugün yıllık kapasitesinin altında kullanıldığı anlaşılmaktadır. 

Aynı durum yük taşımacılığı açısından geçerlidir. Toplam yıllık yük trafiği dalgalanmakta 

sürekli bir artış eğilimi içine girmemektedir. Bu durumun ise kapasite düşüklüğünden 

kaynaklandığına dair bir eğilim saptanamamıştır. 

Tablo 6.91 Adnan Menderes Hava Alanı Yıllara Göre Yük Trafiği (Kg) Değişimi 

Bagaj + Kargo + Posta 

Yıllar İç Hatlar(Gelen+Giden) Dış Hatlar(Gelen+Giden) Toplam 

1996 19.781.801 39.487.716 59.269.517 

1997 22.898.711 43.836.889 66.735.600 

1998 22.021.498 33.365.764 55.387.262 

1999 22.452.872 26.328.417 48.781.289 

2000 24.318.158 26.642.904 50.961.062 

2001 20.351.684 28.674.186 49.025.870 

105

2002 21.054.398 31.296.996 52.351.394 

2003 * 9.449.111 9.418.364 18.867.475 

(*) Haziran sonu itibariyle 

THY Kış Tarifesine Göre İç Hatlarda İzmir’den Kalkış - İniş Doğrudan Seferler: 

İzmir-Ankara arasında haftada gidiş-dönüş toplam 20’şer sefer yapılmaktadır. 

İzmir-İstanbul arasında ise haftada 

yapılmaktadır. 

gidiş toplam 60, dönüş toplam 70 sefer 

THY Yaz Tarifesine Göre İç Hatlarda İzmir’den Kalkış - İniş Doğrudan Seferler: 

İzmir-Ankara arasında haftada gidiş-dönüş toplam yine yirmişer sefer yapılmaktadır. 

İzmir-İstanbul arasında ise haftada gidiş toplam 63, dönüş toplam 65 sefer 


İzmir’den Kış Tarifesine Göre Dış Hatlarda Kalkış – İniş Doğrudan Seferler: 

İzmir-Köln ve İzmir-Viyana arasında kış aylarında sefer yapılmamaktadır. 

İzmir – Frankfurt haftada gidiş-dönüş toplam ikişer sefer yapılmaktadır. 

İzmir’den Yaz Tarifesine Göre Dış Hatlarda Kalkış – İniş Doğrudan Seferler: 

İzmir-Köln arasında haftada gidiş-dönüş toplam tek sefer yapılmaktadır. 

İzmir-Frankfurt ve İzmir-Viyana arasında haftada gidiş-dönüş toplam ikişer sefer 


THY diğer tüm kış ve yaz dönemindeki dış ve iç hat seferleri, Ankara ve İstanbul 

üzerinden bağlantılı olarak gerçekleştirilmektedir. 

Çeşme ve Selçuk iki adet stol hava meydanı il sınırları içinde turizm amaçlı olarak yer 

almaktadır. 

İzmir’den havayolları ile doğrudan dış hat uçuşlarının azlığı, seferlerin dönüş boşluk 

oranları nedeniyle de kimi zaman tümüyle iptal ediliyor bulunması, uzmanlaşmış hizmet 

sektörünün İzmir’de yeterli düzeye çıkmamış olduğunu göstermektedir. Ülkenin 

metropoliten merkezlerinden biri olma niteliği ancak hizmet sektörünün elitleşmesi 

(büyük firmalaşma, sermaye yoğun üretimin artması, bilgi üretiminde katma değerin 

genişlemesi, mekansal ve sosyolojik şehirleşme sürecinde dengelerin sağlanması) ile elde 

edilebilecek, zamanın ve mekanın kullanımında etkinlik-verimlilik ölçütleri 

gelişebilecektir. 

6.4.2. İçme ve Kullanma Suyu - Tarımsal Sulama. 

İzmir ili, Manisa ve Uşak illeri ile birlikte DSİ II. Bölge Müdürlüğü’nün sınırları içinde yer 

almaktadır. Bu üç ilin bulunduğu arazi, batıdan doğuya doğru gidildikçe yüksekliği 

artan bir özellik taşımaktadır. Bu sınırlar içinde iki temel yükseklikten biri Bozdağ 

106

diğeri ise Gediz Nehri’nin kaynağı olan Murat Dağı’dır. İzmir’in su gereksinimi bölge 

müdürlüğünün yetki sınırları içinde kalan su varlığından karşılanmakta ve bu nedenle 

de kullanılacak suyun İzmir ili sınırları dışından ancak bölge müdürlüğünün kurumsal 

olarak sorumluluğunda kalan kaynaklardan sağlandığı görülmektedir. İzmir ilinde tarım 

arazileri ise genel özellikleri ile, Bakırçay, Gediz ve K. Menderes nehirleri boyunca 

oluşmuştur ve arazi yükseklikleri 100 metre kotunun altında kalan havzalarda dağılım 

göstermektedir. İzmir’de kıyı kesimlerinde yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlı 

olan Akdeniz İklimi hakimdir. Taban arazilerde ve iç bölgelerde yağışların düşük 

düzeylerde kalmasına karşın, kıyı kesiminde ve üst yüksekliklerde artış içinde 

bulunduğu bilinmektedir. 

DSİ kaynaklarına bakıldığında İzmir ilinde yıllık ortalama yağış 685 mm.; ortalama akış 

verimi 5 l/s/km 2 : ortalama akış / yağış oranı ise % 23 olarak verilmektedir. Yine DSİ 

tarafından ilin su kaynaklarının toplam potansiyeli: 

Yerüstü su potansiyeli = 2,07 km 3 / yıl 

Yer altı su potansiyeli = 0,494 km 3 / yıl (kaynaklar dahil) 

Toplam su potansiyeli = 2,564 km 3 / yıl olarak gösterilmektedir. 

Tablo 6.92 İzmir İlinde Toplam Su Yüzeylerinin Dağılımı (2003 yılı verileri) 

Su Yüzeyi Türü 

Alan Büyüklüğü 

(Ha) 

Doğal göl yüzeyleri 83 1.81 

Baraj rezervuar yüzeyleri 3.592 78.24 

Gölet rezervuar yüzeyleri 55 1.20 

Akarsu yüzeyleri 861 18.75 

Oranı ( % ) Oranı ( % ) 

Toplam su yüzeyleri 4.591 100.00 0.38 

İzmir ili toplam yüzölçümü 12.018.91 km 2 - 100.00 

Dünya ölçeğinde kabul edilen bir norma göre yıllık kişi başına toplam ortalama su 

tüketim gereksiniminin, 8.000-10.000 m 3 /kişi/yıl olduğu bilinmektedir. Su tüketiminde 

fakirlik sınırının ise 2.000 m 3 /kişi/yıl olarak kabul edildiği, Kanada ve Norveç gibi su 

zengini ülkelerde bunun 10.000 m 3 /kişi/yıl kabul edilen üst değerlerde olduğu, 

Türkiye’de ise 3.000 m 3 /kişi/yıl olan sınır değerlere düşmekte olduğu belirlenmektedir. 

Yukarıda görüldüğü gibi İzmir ilinin toplam su potansiyeli; 2,564 km 3 / yıl’dır. İlin 2000 

nüfus sayımına göre nüfusu 3 370 866 kişidir. Su potansiyeli toplam yerleşik il 

nüfusunun çok üstünde kalmaktadır. 

107

İçme ve Kullanma Suyu 

İzmir ilinin içme ve kullanma suyu gereksinimi açısından DSİ II. Bölge Müdürlüğü’nün 

su varlığı bu çalışmanın amaçlarına göre gözden geçirilmiştir. 

Tablo 6.93 İçme ve Kullanma Suyu Projelerinin Proje-Yatırım-Uygulama (Pyu) 

Düzeyler 

Pyu Düzeyi Yıllık Kapasite (Hm 3 ) Oranı ( % ) 

İşletmede olan içme-kullanma suyu projeleri 337 54.71 

Yapım-uygulama sürecindeki projeler 60 9.74 

Ön incelemesi/planlaması tamamlanan projeler 219 35.55 

İL TOPLAMI 616 100.00 

Kaynak: DSİ 2. Bölge Müdürlüğü, İzmir 

İçme ve Kullanma Suyu Projelerinin Dağılımları (2003 yılı verilerine göre) 

Tablo 6.94 İşletmede Olan Projeler 

Menemen Acil İçme Suyu 

Halkapınar Kaynakları 

Göksu Kaynakları 

Balçova Barajı 

Sarıkız Kaynakları 

Diğer Kaynaklar 

Tahtalı Barajı 

Toplam 

25 x 10 6 m 3 /yıl 

45 x 10 6 m 3 /yıl 

63 x 10 6 m 3 /yıl 

12 x 10 6 m 3 /yıl 

45 x 10 6 m 3 /yıl 

19 x 10 6 m 3 /yıl 

128 x 10 6 m 3 /yıl 

337 x 10 6 m 3 /yıl 

Tablo 6.95 Yapım-Uygulama Sürecindeki Projeler 

Alaçatı Barajı 

Gördes Barajı 

Toplam 

3 x 10 6 m 3 /yıl 

57 x 10 6 m 3 /yıl 

60 x 10 6 m 3 /yıl 

Tablo 6.96 Ön İncelemesi / Planlaması Yapılan Projeler 

Bostanlı Barajı 

Başlamış Barajı 

Gelinalanı Barajı 

Çamlı Barajı 

Çağlayan 

Düvertepe Barajı 

3 x 10 6 m 3 /yıl 

42 x 10 6 m 3 /yıl 

2 x 10 6 m 3 /yıl 

22 x 106 m3/yıl 

45 x 10 6 m 3 /yıl 

89 x 10 6 m 3 /yıl 

108

Bozköy Göleti 

Karareis Barajı 

Ali Onbaşı Barajı 

Değirmendere Barajı 

Toplam 

2 x 10 6 m 3 /yıl 

4 x 10 6 m 3 /yıl 

5 x 10 6 m 3 /yıl 

5 x 10 6 m 3 /yıl 

219 x 10 6 m 3 /yıl 

İzmir şehirsel alanında içme, kullanma ve sanayi suyunun gereksinimi için ilk çalışmalar 

1971 yılında master plan ve fizibilite niteliğinde ele alınmış, 1975 yılında şehir 

dağıtım şebekesi kat'i proje çalışması, 1982 yılında su temini master plan 

revizyonu çalışması, 1984 yılında ise su temini ve dağıtım şebekesi kat’i proje işi 

olarak geliştirilmiştir. 1 1984 yılında yapılan çalışma ile İzmir’in şehir suyu dağıtım 

şebekesi kesin projelerinin 2015 yılı gereksinimlerini karşılayacak şekilde revize 

edilmesini, Turgutlu yer altı suyu, Beşgöz, Akpınar kaynaklarının yerleşmeye iletilmesi 

için alternatiflerin araştırılmasını, Tahtalı Barajı’ndan iletilen su hattının ve sanat 

yapılarının kesin projelerinin hazırlanması amaçlanmıştır. Bu çalışma alanının sınırları 

İzmir’in metropoliten alanı olarak kabul edilerek tanımlanan ve belediye mücavir 

sahasını da içine alan yer olarak belirlenmiştir. 

Tarımsal Sulama 

İzmir ilinin tarımsal sulama gereksinimi açısından DSİ II. Bölge Müdürlüğünün su 

varlığı gözden geçirilmiştir. Su potansiyeline tarımsal sulama açısından bakıldığında, 

İzmir ilinin toprak kaynaklarına ilişkin etüdlerin değerlendirilmesi öncelikle gerekli 

olacaktır. Köy Hizmetleri ve DSİ Genel Müdürlükleri’nin bu konuda ayrı ayrı yaptıkları 

etütler incelendiğinde İzmir’in toplam sulanabilir arazileri için benzer arazi büyüklüğü 

sonuçlarına vardıkları görülmektedir. (2003 yılı verilerine göre) 

Tablo 6.97 Tarımsal Sulama Projelerinin Proje-Yatırım-Uygulama (Pyu) Düzeyleri * 

Pyu Düzeyleri Sulanan Alan (Ha) Oranı (%) 

İşletmede olan büyük sulama projeleri 

34.390 (brüt) 

28.125 (net) 

Yapım - uygulama sürecindeki projeler 7.063 6.5 

DSİ Bölge Müdürlüğü’nce 2001 ve sonrası 

yatırım programına önerilen projeler 

31.5 

31.731 29.0 

Planlaması tamamlanan projeler 11.947 11.0 

Ön incelemesi / ana planı yapılan projeler 23.839 22.0 

Toplam 108.970 100.0 

Kaynak: DSİ II. Bölge Müdürlüğü – İzmir 

109

Tarımsal Toprak Kaynakları Mevcut Kullanımı 

Tablo 6.98 Köy Hizmetleri Etütleri 

Tarıma elverişli arazi 392.485 ha. % 32.6 

Çayır – mera 191.837 ha. % 16.0 

Orman – fundalık 584.116 ha. % 48.6 

Meskun alanlar 19.983 ha. % 1.7 

Diğer araziler 9.240 ha. % 0.8 

Su yüzeyleri 4.230 ha. % 0.3 

Sulanabilir Arazi 

304.165 ha. 

Toplam 1.201.891 ha. % 100.0 

Tablo 6.99 DSİ Genel Müdürlüğü Etütleri 

Toplam Etüt edilen arazi alanı 

181.590 ha. 

Sulamaya elverişli toplam arazi 

166.500 ha. 

Ekonomik olarak sulanabilir arazi 

106.124 ha. 

İşletme’de olan büyük sulama projeleri 34.390 ha (brüt) 28.125 ha (net) 

Bergama sulama projesi 4.260 ha. (brüt) 3.716 ha. (net) 

Menemen sulama projesi 28.483 ha. (brüt) 22.864 ha. (net) 

Ürkmez sulama projesi 370 ha. (brüt) 345 ha. (net) 

Seferihisar sulama projesi 1.277 ha.(brüt) 1.200 ha. (net) 

Yapım - uygulama sürecindeki projeler 

7.063 ha. 

Kınık sol sahil sulaması 

7.063 ha. 

Tablo 6.97. DSİ Sulama Projeleri 

2001 ve sonrası yatırım programına önerilen projeler 31.731 ha 

Ödemiş sulaması 

18.200 ha 

Bakırçay – Kınık sağ sahil sulaması 

11.241 ha 

Kavakdere sulaması 

560 ha 

Aktaş sulaması 

1.538 ha 

Mordoğan Sulaması 

192 ha 

Planlaması tamamlanan projeler 

Altınova sol sahil sulaması 

Yiğitler sulaması 

11.947 ha 

3.711 ha 

4.001 ha 

110

Burgaz sulaması 

4.235 ha 

Ön incelemesi/planlaması yapılan projeler 

Bayat Ovası sulaması 

Ergenli sulaması 

Altınova derivasyonu sulaması 

Uladı sulaması 

Bademli sulaması 

Rahmanlar sulaması 

Salman sulaması 

23.839 ha 

11.939 ha 

5.490 ha 

1.342 ha 

2.389 ha 

1.018 ha 

1.494 ha 

167 ha 

6.4.3 Kanalizasyon ve Pis Su 

İzmir ili çevre ve altyapı sorunlarına, metropoliten alan yerleşme yayılma alanı olarak 

tanımlanan İzmir Büyükşehir Bütünü ve diğer alt yöreler için ayrı ayrı bakılması 

gerekmektedir. Büyükşehir bütününde 2000 yılı sayım sonuçlarına göre toplam 

2.273.388 kişi yerleşmiş bulunmaktadır. İlin toplam nüfusu ise yine 2000 yılı itibariyle 

3.370.866 kişidir. Bu durumda toplam il nüfusunun % 67,5’i metropoliten merkez 

yerleşme alanında yaşamaktadır. İzmir ilinin ve Ege Bölgesi’nin ağırlık merkezi aynı adla 

anılan körfezin çevresinde yayılarak yer seçmiş bulunmaktadır. Bu nedenle genellikle ilin 

çevre sorunlarına İzmir Körfezi’ne odaklanarak bakmak bir alışkanlık oluşturmuştur. 


İzmir Körfezi özellikle iç bölümlerinde, 1960 yılı sonralarında başlayan ve giderek 

hızlanan bir kirlenme süreci yaşamış bulunmaktadır. Bu kirlenmenin temel nedeni 

Türkiye’de ağırlıklı olarak 1950’lerden sonra tüm büyük şehirlere olduğu gibi İzmir’e 

doğru da yönelen yoğun nüfus hareketliliği ve buna karşın şehrin tüm diğer unsurları 

gibi altyapısının da hazırlıklı duruma getirilememiş olmasıdır. Körfez çevresinde yaşayan 

nüfusun yarattığı evsel kirlilik ile bu yörede yer seçen sanayi kuruluşlarının atık suları 

başta olmak üzere, toplama havzalarında yüzey suları ve dereler aracılığı ile yağışların 

getirdiği teressubat, yine toplama havzalarındaki tarımsal eylemlerde kullanılan ilaç ve 

gübrelemelerin getirdiği kirlilik, Liman ve deniz trafiğinin yarattığı kirlilik, bu oluşumun 

nedenleri olarak sıralanabilir. Evsel ve sanayi atık kirliliğinin toplam içinde % 50’inin 

üzerinde paya sahip olduğu bilinmektedir. İdarelerce körfezin kirliliğine karşı projeler 

geliştirilmiş ancak bunların uygulamaya konulmasında zamanlama hataları yapılmıştır. 

Ancak son yıllarda İzmir Büyük Kanal Projesi’nde uygulamanın bir ivme kazandığı ve 

tüm yönleriyle körfezin varlığına karşı duyarlılıkların artmakta olduğu gözlenmektedir. 

İzmir Büyük Kanal Projesi’nin dayanağını oluşturan ilk çalışma, 1969 DSİ Genel 

Müdürlüğü’nce Camp-Harris-Mesera Grubuna yaptırılan ve 1971 yılında tamamlanan 

atık su master planıdır. 1981 yılında bu kez İller Bankası Genel Müdürlüğü’nce Su 

111

Yapı-Holfelder Grubuna master plan revizyonu yaptırılmış ancak finasman sorunlarının 

yaşanması uygulamayı geciktirmiştir. İlk projenin temel kabulleri aynı kalmış, çalışma 

değişen koşullara ve teknolojik gelişmelere bağlı olarak çeşitli aşamalarda revizyondan 

geçirilmiştir. Sırasıyla 1985 yılında DEÜ tarafından yeni bir fizibilite etüdü, 1989’da 

Black & Veach International tarafından yapılan kesin proje çalışmalarının yapıldığı 

bilinmektedir. İzmir Büyükşehir bütününü ilgilendiren büyük kanal projesinin temel 

unsurları şöyledir: 

• İzmir Körfezi’ni çevreleyen ana kuşaklama kanalı. 

• Bu kanala bağlanan ana ve tali kollektörler. 

• Gümrük, Bayraklı, Karşıyaka ve Çiğli’de, toplam 4 adet pompa istasyonu 

• Ayrık sistem kanalizasyonu. 

• Atık su arıtma tesisi. 

• Derelerden su alma yapıları. 

İzmir metropoliten alan yerleşmesinde % 70 oranında kanalizasyon sisteminin mevcut 

olduğu bilinmektedir. Batıda Narlıdere ve Güzelbahçe’de imar planı dışında kalan ve 

gecekondulaşmanın sürdüğü yerlerde atık sular septik çukurlar aracılığı ile bertaraf 

edilmektedir. Buralar da yeraltına sızmalar nedeniyle, atık suların içme suyu şebekesine 

karışma riskini beraberinde artırmaktadır. Atık suların doğrudan sokak yüzeylerine 

boşaltıldığı ve insanlarla doğrudan temasın sürdüğü yerler yüksek riskler taşımayı 

sürdürmektedir. Mevcut kanalizasyon yapılarında ise önemli farklılaşmalar 

bulunmaktadır. Nüfus yoğunluğu yüksek olan kıyıya yakın alanlarda mevcut şebeke 

oldukça eski ve yetersizdir. Bu bölgelerde genellikle var olan bileşik sistemler nedeniyle 

yoğun yağışlar sonucunda kanallarda sürekli tıkanma ve taşmalar yaşanmaktadır. 

Yerleşmenin çeşitli noktalarında yağışlar sırasında toplanan yağmur suları atık 

sularından 10 – 100 katı değişen oranlarda daha fazla ortaya çıkmaktadır. Bu durumda 

ana kuşaklama kanalı üzerindeki pompa istasyonlarının debi mertebelerindeki bu 

artışları karşılamaları mümkün değildir. Başka bir husus da yağışlar sırasında artacak 

debilerin arıtma sistemini zorlama noktasına getirebileceğidir. Bu nedenlerle toplama 

sisteminin ayrık olmasının zorunluluk olduğu kabul edilmiştir. Kanalizasyon sistemi 

şehirsel alanda oluşan tüm evsel ve sanayi atık sularını toplayacaktır. Bu nedenle sanayi 

sularının ön arıtmadan geçirilmesinin daha uygun olacağı düşünülmektedir. 1985 İller 

Bankası tarafından DEÜ Çevre Mühendisliği’ne yaptırılan revizyon çalışması sonucunda 

yeni koşullara uymak ve daha düşük enerji kulanım maliyetleri elde edebilmek amacıyla 

atık su arıtma tesisinin, stabilizasyon havuzları sistemi olarak gerçekleştirilmesine 

karar verilmiştir. Bu tesisin yer seçimi Eski Gediz Deltası’nda Çiğli Havaalanı 

güneyindeki yer olarak kesinleştirilmiştir. Başlangıçta 2 400 000 nüfusa hizmet verecek 

olan tesis en son aşamada 4.850.000 eşdeğer nüfusun atık sularını arıtacaktır. Arıtılan 

suların Menemen Ovası’nın sulanmasında kullanılabileceği, çok yakınındaki dalyanlara 

verilebileceği ya da doğrudan körfeze deşarj edilebileceği seçenekleri üzerinde 

112

çalışılmaktadır. Halihazırda sistem tamamlanmadığı için deşarj suyunun gelişigüzel bir 

şekilde denize akıtıldığı belirlenmektedir. Tesisin bitiminde 2.240 hektarlık bir sahayı 

kaplayacağı ve bu boyutlarıyla dünyanın en büyük stabilizasyon havuzu sistemi olacağı 

bildirilmektedir. 


Bu alt yörede kıyı kesiminde yer alan Dikili ilçe merkezinde kanalizasyon ve derin deniz 

deşarjı mevcuttur. Kıyıdaki Çandarlı Beldesi’nin kanalizasyon şebekesi çalışmaları ise 

İller Bankası tarafından yürütülmektedir ve 2002 yılı sonu itibarı ile % 80’inin 

tamamlanacağı öğrenilmişse de yatırım devam etmektedir. Arıtma tesisi yeri ile ilgili 

kamulaştırmanın bittiği arıtma tesisi projesi için beklenildiği bildirilmektedir. Bergama 

ilçe merkezinde kanalizasyon şebekesi mevcut olmakla birlikte arıtma tesisi projesi 

hazırlanmış ancak henüz hayata geçirilmemiştir. Kınık’ta da kanalizasyon sistemi vardır 

ancak arıtma tesisi bulunmadığı için Bakırçay’a deşarj edilmektedir. 


Aliağa ilçe merkezinde kanalizasyon şebekesi inşaatı İller Bankası tarafından 

sürdürülmekte, 2000 yılı itibarı ile % 70’inin tamamlandığı, 2002 yılı itibarı ile % 95’inin 

tamamlanacağı planlanmakla beraber henüz sonlanmamıştır. Arıtma tesisi için 

kamulaştırma yapıldığı, ancak projesi ile ilgili bir çalışmanın olmadığı bilinmektedir. 

Foça kanalizasyon ve arıtma tesisi projesi, Foça İlçe Merkezi (Eski Foça) ve Yeni Foça 

Beldesi olmak üzere iki ayrı projede ele alınmaktadır. Proje İller Bankası’nca 1994 yılında 

başlatılmıştır. Proje, toplayıcı, kollektör, şebeke, muayene ve parsel bağlantı hatları, terfi 

hatları, terfi merkezleri olarak tanımlanmıştır. İhale ve yer teslimi yapılmış, terfi 

merkezleri ile kanalizasyon ve arıtma tesisi inşaatı devam etmektedir. 

Foça İlçe Merkezi, Özel Çevre Koruma Bölgesidir ve yerleşim merkezi I. Derece Arkeolojik 

Sit Alanı olarak tanımlanmıştır. Münferit arıtma tesisleri yerine ortak arıtma tesisinin 

öncelik verilerek kurulması uygun görülmüş ve tesisinin 2001 yılı sonu itibariyle devreye 

alınması planlanmışsa da sonuca erişilememiştir. 

Yeni Foça ise kanalizasyon ve arıtma tesisi projesi İller Bankası tarafından 1993 

tarihinde hazırlanmış olmasına rağmen nüfus değişikliği nedeniyle uygulanabilirliği 

tamamen yok olmuş, yeniden proje hazırlatılması aşamasına dönülmüştür. 

Menemen ilçe merkezinde kanalizasyon sistemi bulunmakla birlikte arıtma tesisi yoktur. 

[D] Gediz –Nif Strateji Alt Yöresi 

Kemalpaşa ilçe merkezinde kanalizasyon sistemi bulunmamaktadır. Ulucak, Armutlu, 

Ören, Bağyurdu ve Yukarı Kızılca Beldeleri’nde ise kanalizasyon sistemi mevcut 

bulunmasına karşın, arıtma tesisleri olmaması nedeniyle atık sular Nif Çayına deşarj 

edilmektedir. Bu alt yöre yalnızca, Halilbeyli Köyüne ait atık su arıtma tesisi 


113


Torbalı ilçe merkezinde kısmi kanalizasyon sistemi bulunmaktadır, ne var ki arıtma 

tesisi olmaması nedeniyle atık sular K. Menderes Nehrine Deşarj edilmektedir. 

Menderes İlçesi’ni de sınırları içine alan Tahtalı Barajı Su Koruma Havzası’nda İller 

Bankası ve Köy Hizmetleri Bölge Müdürlükleri’nce başlatılan alt yapı çalışmaları 

kapsamında, 11 köy ve 3 mahallenin alt yapı çalışmaları ile birlikte 4 terfi hattı, 2 arıtma 

tesisi ve 2 fosseptik bulunmaktadır. İller Bankası’nca Menderes merkez ilçesi altyapı 

çalışmalarının büyük ölçüde tamamlanmış olduğu belirtilmektedir. Özdere Belde 

Belediyesi kanalizasyon çalışmaları da İller Bankası tarafından yürütülmektedir. 

Yerleşimin ve kirlilik yükünün yoğunluğu söz konusudur, uygulamalara Ortaköy’den 

itibaren başlanmıştır. Belde bazında kanalizasyon sistemi ve arıtma sistemi 

bulunmamakla birlikte Gümüldür pansiyonlar bölgesindeki işletme ve konutları içine 

alacak ve münferit arıtma tesisi ile sonuçlanacak kanalizasyon sistemi çalışmaları devam 

etmektedir. 

Selçuk ilçe merkezini kapsayan kanalizasyon sistemi mevcut olup, kanalizasyon İller 

Bankası tarafından yapılan arıtma tesisine bağlıdır. Arıtma tesisi çalışmaktadır ve deşarj 

izni bulunmaktadır. 


Bayındır ilçe merkezinde kanalizasyon bulunmakla birlikte, arıtma tesisi olmaması 

nedeniyle toplanan atık suları 3 ayrı noktadan deşarj edilmektedir. İlçeye bağlı Çırpı ve 

Canlı Belde Belediyeleri’nin de kanalizasyon sistemleri bulunmaktadır. Ancak arıtma 

tesisleri eksiktir. İlçeye bağlı sadece Turan Köyünde kanalizasyon bulunmaktadır. Diğer 

köylerde ise fosseptik bulunmaktadır. 

Tire’de ilçe merkezinin kanalizasyon sistemi mevcuttur ancak arıtma tesisi olmaması 

nedeniyle atık sular K. Menderes Nehrine Deşarj edilmektedir. 

Ödemiş ilçe merkezinin de kanalizasyon sistemi mevcut olup bir arıtma tesisi ile 

sonlandırılmamıştır. Arıtma tesisinden çıkan sular K. Menderes Nehrine deşarj 

edilmektedir. İlçeye bağlı belediyelerin tümünde kanalizasyon sistemi bulunmaktadır. 

Köylerinden sadece İlk Kurşun Köyü’nün arıtma tesisi bulunmakta olup ekonomik 

nedenlerden dolayı çalıştırılamamaktadır. 

Beydağ’da ilçe merkezinde kanalizasyon sistemi mevcut arıtma tesisi bulunmamaktadır. 

Kiraz ilçe merkezinin kanalizasyon sistemi ve evsel atık su arıtma tesisi bulunmaktadır 

ancak arıtma tesisi henüz devreye alınmamıştır. 


Çeşme ilçe merkezinde kanalizasyon projesi İller Bankası’nca 1986 yılında başlatılmıştır. 

Yerleşmenin tümünü kapsayan proje; ana toplayıcı, şebeke, taşıyıcı hatlar, terfi 

merkezleri ve deniz deşarjından oluşmaktadır. İlk ihalede kapsamında; ana toplayıcı, 

114

16 adet terfi merkezi ve deniz deşarjı yer almaktadır. Projenin kapsamının 

tamamlanması İller Bankası’nın ödenek sorunları nedeniyle sınırlı düzeyde kalmaktadır. 

Turizm Bakanlığı, Akdeniz-Ege Turizm Altyapısı Kıyı Yönetimi (ATAK) *1 Projesi 

kapsamında Çeşme, Alaçatı ve Çevresi Fizibilite Etüdü’nü 1997 yılında tamamlamıştır. 

Bu çalışmada ilçenin içme suyu sisteminin ve su kaynaklarının iyileştirilmesi ile 

kanalizasyon sistemi birlikte ele alınmıştır. Proje iki aşamalıdır. İlk aşamada Çeşme ve 

Alaçatı kanalizasyon sistemleri birleştirilecek ve Alaçatı’nın güneyinde yer alan deniz 

deşarjından ön arıtma yapılarak deşarj edilecektir. Çiftlikköy, Dalyan mevkileri proje 

kapsamı dışında kalmıştır. 

Çeşme ve Alaçatı Belediyeleri ÇALBİR adı altında Belediyeler Birliği kurmuşlardır. 

Projede belediyeler için belirtilen finansmanın bu birlik tarafından sağlanması 

düşünülmektedir. Bunun için Dünya Bankası’ndan 13 milyon dolar kredi alınmıştır. 

Çeşme İlçesinin büyük bir kısmını kapsayan Ilıca-Alaçatı kanalizasyon+derin deniz 

deşarjı ana kolektör hattı tamamlanmış, deneme çalışmaları sürdürülmektedir. 

Belediye meclisinden “Atık Su Yönetmeliği” çıkarıldıktan sonra abonelerin kanalizasyona 

bağlantılarının yapılması, ayrıca kollektöre yakın yerlerin de bağlantıları 

gerçekleştirilmesi programlanmıştır. İkinci aşama için ise, arıtma tesisinin geliştirilmesi 

ve ödenek temininden sonra diğer bölgelerinde kanalizasyon sistemine dahil edilmesi 

gündeme alınacaktır. Çeşme Merkez kanalizasyon+derin deniz deşarjı hattında 

çalışmalar sürdürülmektedir. İller Bankası’nın ihalesini yaptığı ana toplayıcı hat ve terfi 

merkezleri projesi kapsamında kolektör ve şebekeler tamamlanmış, kolektöre şebeke 

bağlantıları yapılmıştır, TM2 terfi merkezinde bulunan pompalar hazırlanmış 


Karaburun’da, altyapı sistemi bulunmamaktadır. 


Urla’da kanalizasyonun ilk uygulaması İller Bankası’nın yaptığı ihale ile 1980 yılında 

başlamıştır. Proje iki aşama halinde planlanmıştır. Başlama yılı 1998’dir. Proje 

Kapsamı: Urla merkez, İskele ve Zeytinalan şebeke inşaatıdır. TM4 (Zeytinalanı) TM6 

(Kalabak) terfi merkezleri ve ön arıtma tesisinin inşaatı tamamlanmıştır. Ana kollektör 

yapılmıştır. Ön Arıtma ve Derin Deniz Deşarjı kısmı (İskele kum denizinden Karantina 

adası açığına kadar olan 2 km.lik hat) İller Bankası tarafından ihale edilmiş, havuzların 

inşaatı tamamlanmış, deşarj hattının 1.400 metresi döşenmiştir. İlk aşama projenin 

2002 yılında tamamlanması planlanmıştır. İkinci aşama proje kapsamı ise, Çeşmealtı 

1Atak Projesi - 1989 yılında Turizm Bakanlığı, Ege ve Akdeniz kıyılarındaki ilçelerin ve köylerin yer 

alındığı 2000 km kıyı şeridi kapsayan projeyi başlatmıştır. Proje ile ilk önce altyapı eksikliklerini 

düzeltmek, daha sonra yeni kıyı yönetim yöntemlerini tanımlamak amacı ile tasarlanmıştır. 

Çeşme-Alaçatı atık su şebeke inşaatı ve bu havzaya içme suyu temini amacı ile havzadaki Ildır yer 

altı su kaynaklarının deniz suyundan korunması için geçirimsiz perde inşaatı çalışmaları 

sürdürülmektedir. 

115

ölgesi ana kolektör ve şebeke inşaatıdır ve bu projenin 2004 yılında tamamlanması 

planlanmıştır. 

Seferihisar kanalizasyon projesi de iki aşamalı olarak ele alınmaktadır. İlk aşama İller 

Bankası’nca 1991 yılında başlatılmıştır. Proje, Seferihisar-Akarca-Sığacık Mevkileri’ni 

kapsamaktadır. Ana toplayıcı kolektör, ara toplayıcılar, şebeke, parsel bağlantı hatları, 

muayene ve parsel bacaları, terfi hatları, terfi merkezlerini içermektedir. Proje 

tamamlanmış, ihale edilen inşaat tasfiye edilmiş, daha sonra 1998 yılında tekrar ihale 

edilmiştir. İkinci aşama ise İller Bankası’nca 1995 başlatılmıştır. Proje, Ürkmez- 

Payamlı-Doğanbey Kıyı şeridini içermektedir. Şebeke, pissu toplayıcı hatları, şebeke ve 

toplayıcı muayene bacaları, parsel bacaları, parsel bağlantıları, terfi hatları, basınçlı terfi 

hattı ve 6 adet terfi merkezlerini kapsamaktadır. İşin büyük bir kısmı tamamlanmıştır. 

Projenin tamamlanabilmesi için ek ödeneğe gereksinim duyulmaktadır. Her iki aşama 

için kanalizasyon uygulama projelerinde, arıtma tesisi yerleri ayrılmış, ancak 

kamulaştırma işlemleri yapılmamıştır. 

Genel olarak bakıldığında öncelikle denizin ve nehirlerin kirlenmesinin önlenmesi 

amacıyla ilk etapta kıyı ve turizm bölgelerindeki alt yapı tesislerinin tamamlanması 

ivedilik göstermektedir. 

6.4.4 Enerji 

Enerji her ülkede gelişmişliğin ve ilerlemenin en önemli temel taşlarından biri olarak ön 

planda yer almaktadır. Bu kapsam içinde en ekonomik enerjinin elde edilmesi için her 

gün önemli adımlar atılmakta ve bu yönde gerçekçi araştırmalar yapılmaktadır. Gelişen 

ekonomik koşullar enerji türleri içinde rüzgar ve jeotermal enerjiyi ön plana 

getirmişlerdir. Enerjinin maliyeti, yeterli oranda temin edilmesi ve çevreye etkileri üzerine 

her zaman ekolojik açıdan dikkatli olunması gerekmektedir. Sorunu doğru tanımlamak 

ve uygulanabilir çözümler bulmak durumunda olduğumuz için karar verme sürecinde 

doğru ve taze bilgiye erişmemizin önemi de ön planda olmalıdır. 

İkinci stratejik raporda belirtildiği üzere İzmir için birinci derece önemli enerji kaynağının 

doğal gaz olacağı belirtilmiş olmasına karşın bu konuda fazlaca bir ilerleme 

gösterilememiş ve İzmir Büyükşehir Belediyesinin Kamu Yatırım Programında yer alan 

doğal gaz yatırımı için dış kaynak sağlanmasına yönelik girişimleri takipsizlik sonucu 

rafa kalkmış durumdadır. Buna karşın İzmir şehrine doğal gaz gelmemiş, şehri adeta 

teğet geçerek sanayi alanlarına yönelmiştir. Bu aşamada BOTAŞ yatırımları Aliağa ve 

Kemalpaşa yörelerini hedeflemiştir. İki ayrı hattan İzmir il hudutlarına giren doğal gaz 

boru hattının birincisi kuzeyden Aliağa sanayi alanlarına erişmiştir. Doğu akstan gelen 

ikinci hat ise Bornova dışından Kemalpaşa’ya erişmiştir. Ancak, Aliağa’ya doğal gaz 

gelmesi bundan böyle Cezayir doğal gazının da Aliağa’ya akışı üzerinde spekülatif 

girişimlerin oluşmasına neden olacaktır. Ayrıca kısa dönemde doğal gazdan şehirsel 

ölçekte yararlanma imkanlarının sınırlı kaldığı görülmektedir. 

116

İkinci olarak etkin görülen jeotermal enerji ise ikinci plan raporunda yer aldığı hali ile 

pek fazla bir ilerleme kaydetmiş durumda değildir. Yatırım ve işletme giderlerinin fazlalığı 

nedeniyle cazip bir durum arz edememiştir. İzmir ilindeki haliyle ileride görüleceği üzere 

kaynakların ısı derecesinden ötürü elektrik elde etmenin mümkün olmadığı bu 

kaynağın, lokal olarak kullanılmasının daha uygun olduğu belirtilmektedir. Bu husus 

termal kaynaklar açısından değerlendirildiğinde, konut ısıtması, termal turizm ve tarım 

alanlarında kullanılacak sera ısıtması olarak görülmektedir. İzmir ili içinde Balçova- 

Hatay semtlerinin ısıtması pilot proje olarak başlatılmış ve bu aşamada sadece 

Balçova’nın kısmi konut alanlarının ısıtması 2003 yılına kadar yapılabilmiştir. 

Finansman zorlukları ve işletici firmanın ortaya çıkardığı maliyet sorunlarının 

giderilmemesi nedeniyle projenin finansman zorluğu ile karşılaşmasından durma 

noktasına geldiği görülmüştür. Hedeflenen 5.000 konuta erişilemeden projenin finans 

kaynakları bürokratik engellerle beraber 2000’li yıllara gelindiğinde durmuştur. Tek 

gelişme planlamalarda görülmeyen Dikili-Bergama yöresi kaynaklarından yaralanarak 

yatırıma girişilen Bergama şehirsel ısıtması olarak görülmektedir. İzmir’in zengin 

yataklarının ortaya koyduğu bu enerji, kömüre nazaran % 50 daha ucuz olmasına karşın 

II. Stratejik Plan Dönemi içinde rağbet görmemiştir. Özellikle kriz dönemlerinde yatırım 

açısından en çekici unsurlardan biri olmasına karşın yatırımcı firmaların öz finansman 

kaynağı bulamamalarından ve İzmir Vilayeti Özel İdaresinin teşviklerinin de dönemin 

valisinin tayini neticesinde kaynak aktarımını kısmasından dolayı bu enerjiden 

faydalanma imkanı ertelenmiştir. Sonuçta, II. Stratejik Plan Dönemi olan 1996-2002 

yılları arasında bu konuda gerekli yatırımların yapılmadığı görülmektedir. 

İzmir’in diğer bir enerji kaynağı olarak görülen ve son dönemde büyük rağbet gören 

enerji türü, rüzgar çiftlikleri kurulması üzerinedir. Bu enerji türü genelde iki türlü 

kullanılabilmektedir. Bunlardan birincisi, yatırımcı firmalar tarafından kurulan lokal 

santraller tarafından sadece kendi gereksinimleri için elektrik üretimi, diğeri profesyonel 

girişimlerin enerji üretimi ve bunun enterkonnekte sisteme verilmesi olarak 

görülmektedir. Birinci husus rüzgar santralleri açısından en rağbet edilen bölge olan 

Çeşme’de Altın Yunus Tesisleri’nde başarıyla uygulanmış ve giderek yaygınlaşmıştır. 

Yukarıda belirtilen İzmir yöresi için gerekli görülen temel enerji kaynaklarından birisi 

olan Rüzgar Çitlikleri kurulması konusunda hala bürokratik engeller zorlukla 

aşılabilmektedir. Aynı şekilde jeotermal enerji kaynakları içinde benzer sorunlar 

yaşanmaktadır. Herhangi bir yatırım için onlarca izin belgesi almaya uğraşmak bu 

konuda ilk planda yabancı yatırımcıyı geriye itmektedir. Bu konuda Özellikle Kültür ve 

Turizm Bakanlığı’nın ilgili kurumları ve Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’nın 

prosedürler açısından yapımcı olmasının gerekliliği ön plana çıkmaktadır. 

İzmir için gerekli olan solar (güneş) enerji kaynağı lokal düzeyde tek bina ölçeğinde 

başarıyla kullanılmakta olup bunun yaygınlaştırılması için uzun vadeli yatırımlara 

gereksinim bulunmaktadır. İdeal bir enerji olmasına karşın makro düzeyde ilk 

yatırımının büyük maliyetler göstermesi kısa ve orta dönemde uygulama güçlükleri 

117

yaratmaktadır. Fransa’nın Pirene’lerde yarattığı türden santraller dahi henüz teknolojik 

sorunlarını tam olarak giderememiş durumdadırlar. 

Nükleer enerji, fosil kaynaklarından enerji üreten santraller gibi gaz emisyonlarına 

neden olmasa da, çevresel riskler oluşturmaktadır. Sistem ve işletme arızaları geniş 

alanların radyoaktif kirlenmesine dolayısıyla yüksek maliyetli zararlara sebep 

olabilmektedirler. Atıkların radyoaktifliğinin binlerce yıl devam etmesinden dolayı 

tesislerin zararlarının giderilmesinin oldukça güç olduğu da bir gerçek olarak önümüzde 

durmaktadır. 

Çevresel sorunların dışında, nükleer endüstrinin en önemli sorunu maliyetidir. 2000’li 

yıllarda ABD nükleer santrallerinin yaklaşık % 40'ı kısa dönem pazar fiyatının üstünde 

güç üretmişlerdir. Sonuçta bu ülke toplam nükleer kapasitesinin % 37’sini ortaya çıkan 

daha ucuz enerjilerle rekabet edemeyeceği için kapatma yoluna gitmektedir. Bu 

santrallerin enerji üretimi günümüzde artık pahalı enerji türüne girmektedir. Almanya 

son yıllarda, zaman içinde tüm nükleer reaktörlerini kapatmaya karar vermiştir. Fakat 

önemli olan bu işlem için kaç yıl gerekeceğidir. Ancak teknik ve finansal kaynaklar 

nedeni ile tesislerini kapatma kararını 20-25 yıldan önce uygulayamamaktadır. Bu 

durumlar uzun yıllar tartışılan Nükleer Enerji konusunun alternatif enerjilerin ortaya 

çıkması nedeni ile artık giderek gündem dışı kalmasının açıklayıcı nedeni olmaktadır. 

Elektrik Enerjisi 

Elektrik enerjisi üretim, dağıtım ve tesislerin yapılması TEK adı altında faaliyet 

göstermekte iken TEK’in sonraki yıllarda dağıtım, üretim, işletme, pazarlama, iletim gibi 

farklı konularda ayrı genel müdürlükler haline getirilmiş olması koordinasyonu 

güçleştirmektedir. Özelleştirme kapsamında olunmasının gerekçe olarak ortaya koyduğu 

bu olay aynı zamanda pazarlama kolaylığı sağlamayı amaçlamaktadır. 

Strateji planlama alanı açısından da aynı durum söz konusu olup, aynı mekanda 2003 

yılı itibarıyla dört ayrı şirket bulunmaktadır. 12.08.1993 yılında TEAŞ ve TEDAŞ 

kurulmuştur. Elektrik Piyasası Kanunu ve 2001/2026 sayılı Bakanlar Kurulu 

Kararnamesi sonucunda bir dikey bütünleşik Şirket olan TEAŞ, EÜAŞ, TEİAŞ, TETAŞ 

olarak üçe bölünmüştür. Bunlar sırasıyla Üretim, İletim ve Pazarlama/Ticaret işlevlerini 

ayrı olarak yürütmektedirler. 

TEDAŞ, elektrik dağıtımını üstlenmiş bir kurumdur ve İzmir ili bazında 2003 yılı 

itibarıyla kişi başı 1 kwh maliyeti son beş yıl ortalaması olarak 28.183.179 TL. 

civarındadır. 2002 yılı itibarıyla işletme maliyeti 13.449.534 TL.’dir. Bu değerin 

oluşmasında tabiatıyla elektrik üretimi yanında işletime maliyetini oluşturan diğer 

giderler de yer almaktadır. Elektrik enerjisinin abone başına üretim maliyeti 2002 

yılı için 4.944 TL olarak belirlenmektedir. Bu değer son beş yıl ortalaması 

alındığında 5.200 TL olarak görülmektedir. Dolayısıyla abonelere yansıyan değerin 

indirilmesi için işletme masraflarıyla kaçak kullanımların da önüne geçilmesi 


118

1996 yılından 2002 yılına kadar TEDAŞ’a ayrılan ödenek ve harcamaların oransal 

dağılımı genelde ödeneklerin büyük bir kısmının tahsis edildiğini ortaya koymaktadır. Bu 

değerler 1996’da % 65, 1997 ‘de %57. 1998’de %74, 1999 ‘da % 71, 2000’de % 82 ve 

2001 ‘de % 81’dir. 2002 yılı ödeneğinden dağıtım, şebeke tesisi ve diğer yatırımlar 

için talep ettiği oranın ilk altı ayda % 40.07’sini harcanma kalemi olarak 

alabilmiştir. Ancak bu oranın farklı kalemlerdeki dağılımına bakıldığında gerçekleşen 

yatırımların kırsal kesim tesislerine % 1.52 ve dağıtım tesislerinde de % 3.12 gibi düşük 

oranlarda verildiği görülmektedir. Bu ise şehir şebekelerinin öncelik kazandığını, 

kırsal alanın göreli olarak ihmal edildiğini göstermektedir. Türkiye toplamında İzmir’in il 

bazında aldığı ödenek, toplamda 81 il arasında sondan 6’nın yukarısına çıkamamış 

durumdadır. İzmir’in her yıl ortalama 110-140 bin kişi arttığı ve bunun yaklaşık 

yarısının göç ile geldiği bilindiğinden her yıl İzmir’e normal ödeneğinden ayrı olarak bu 

değerler de hesap edilerek ek bir ödenek verilmesi gerekmektedir. Bu yapılmadığı 

takdirde yatırımlarda geç kalınacaktır. 

Strateji planlama alanında 2002 yılı itibariyle toplam elektrik tüketimi 

7.820.137.194 kwh olarak gerçekleşmiştir. Kişi başına düşen elektrik tüketimi 

ise 2,68 kwh/kişi olup, İzmir, tüketimi sıralamasında il bazında, Türkiye’de 7. 

sırada yer almaktadır. Kişi başına elektrik tüketimi incelendiğinde, Türkiye için bu 

değer ortalama 1,43, Ege Bölgesi için ise 1,77 kwh/kişi’dir. Bu oranın Türkiye ve Ege 

Bölgesi ortalamasına kıyasla daha yüksek olması sanayi tesislerinin ve sanayide 

kullanılan elektrik enerjisinin yoğunluğu ile ilgilidir. 

Strateji planlama alanında 2002 yılı itibariyle toplam 1.562.546 elektrik abonesi 

bulunmaktadır. Bu abonelerin %82’sini (1.281.048) meskenler, % 12,7’sini (198.703) 

ticarethaneler, % 1.5’ini (23.882) şantiyeler, % 2,1’ini (33.355) tarımsal sulama, % 

1,1’ini (17.820) sanayi tesisleri oluşturmaktadır. 

Son iki yıl verilerine göre tüketilen elektrik enerjisinin büyük bir kısmı (%50) 

sanayi tarafından kullanılmakta, bunu meskenlerde kullanılan enerji (%21) 

takip etmektedir. Sanayide kullanılan enerjinin miktarı, % 50,3 olan Türkiye 

ortalamasına ve % 53 olan Ege Bölgesi ortalamasına yakın değerlerdir. Benzer bir 

kıyaslama ticaret ve tarımsal sulama açısından yapıldığında bu değerlerin Türkiye ve Ege 

Bölgesi değerlerine göre düşük kaldığı görülmektedir. Bu durum, sanayinin il 

ekonomisinin sektörel yapısı içindeki ağırlığını göstermektedir. 

Tablo 6.100 Abone Gruplarına Göre Abone Sayıları ve Tüketimler (2002 yılı) 

Abone Grubu Adedi % Tüketim (kwh) % 

Resmi daire 2990 0,2 216.000.665 2,7 

Belediyeler 1874 0,1 43.193.196 0,5 

Kitler 576 - 13.523.718 0,2 

Sanayi 17.820 1,2 3.902.065.636 50 

119

Ticarethane 198.703 12,7 695.223.837 8,9 

Mesken 1.281.048 82 1.653.192.343 21 

Şantiye 41.136 1.5 298.832.396 3.8 

Hayır Kurumu 630 0,1 6.338.014 0,1 

Muhtelif 1.668 0,1 368.474.729 4,7 

Tarımsal Sulama 33.355 2,1 244.768.476 3,1 

Toplam 1.562.546 100 7.820.137.194* 100 

*Bu değere, genel aydınlatma, iç tüketim, kaçak ve okunamayan değeri olan 378.524.184 kwh dahildir. 

Sanayinin elektrik enerjisi talebinin yüksekliği bu değerlerden anlaşılmaktadır. Bugün 

inşaatı devam eden organize sanayi bölgeleri ile birlikte, 4000 olan işletme sayısının 

10.000’e ulaştığı ve 2010 yılında 14 milyar kwh elektriğin sadece organize sanayi 

bölgelerine aktarılması gerektiği ortaya çıkmaktadır. Bu ise 2000 yılı itibariyle 

yaklaşık 9 milyar kwh olan elektrik enerjisi tüketiminin, 2010 yılında yaklaşık 

olarak 30 milyar kwh olacağı anlamı taşımaktadır. 

İzmir ili dahilinde TEDAŞ’ta, personel sayısına düşen abone 1997 yılında 1.713 

personele 1.206.000 iken, 2002 yılında 1.562.546 aboneye 1.283 personel hizmet verir 

duruma gelinmiştir. Sonuç olarak TEDAŞ’ın bir personeli 1.217 aboneye hizmet 

vermektedir. Tahsilat oranlarında ise tahakkuk eden meblağların tümünün 

toplanmasında zaman zaman güçlükler olmasına rağmen 2001 yılı itibarıyla tahakkuk 

eden tutarın % 95.81’i toplanmıştır. 2002 yılı değerleri olarak bu oran % 94.47’dir. 

Fatura tutarları itibarıyla en fazla ödeme yapmayan grup konutlardır. Ödenmeyen fatura 

tutarı olarak konutlar toplam açığın %26’sını oluşturmaktadırlar. Resmi dairelerin % 16 

ve ticarethanelerin de % 15’i tahakkuk eden faturalarını zamanında ödememişlerdir. Bu 

bedellerin tahsilatı için son aşama olan enerjisi kesilerek tahsilat, toplam gecikeli 

tahsilatın % 14.17’sidir. 

Dağıtım şebekesine verilen enerji ile satılan enerji arasındaki fark‘kayıp-kaçak ‘olarak 

isimlendirilmektedir.gerçekte kayıp ve kaçak birbirinden tamamen farklı 

kavramlardır.Dünya standartlarına göre yüzde 7 kaybın normal sayıldığı elektrik kayıpkaçak 

oranı İzmir'de 2002 yılı ilk altı itibariyle % 11.4’tür. Bu oran kaçak kullanımın 

oldukça yüksek olduğu İstanbul’a ve Türkiye ortalamasına (% 20.16) göre oldukça 

düşüktür. Ancak bu değerin 2001 yılında 8,42 olduğu göz önüne alınarak bir artışın söz 

konusu olduğu ve bu konuda önlem alınması gerektiği söylenebilir. Bununla beraber 

2002 yılı sonu itibarıyla İzmir’de kayıp- kaçak oranı % 7.66 olmuştur. İlk altı ay 

değerin yüksek olmasının nedeni tarım sulamalarında özellikle yaz ayları aşırı elektrik 

tüketiminin olmasından kaynaklanmaktadır. Kurumun İzmir için 2003 yılında 

hedeflediği kaçak oranı %7’dir. 

Stratejik Alt Yöreler Bazında Elektrik Tüketimi 

İzmir Büyükşehir Bütünü strateji alt yöresinde; konut alanlarının yoğun biçimde 

bulunduğu Bornova, Buca, Gaziemir, Karşıyaka ve Narlıdere’de enerji tüketimi konut 

120

ağırlıklı olup, toplam enerji tüketimi içinde konutların payı % 70’ler düzeyindedir. 

Merkez alanı olan Konak bölgesinde ise % 35’i bulan ticari elektrik tüketimi nedeniyle, 

konutların toplam elektrik tüketimi içindeki payı % 52’ler düzeyinde kalmıştır. Balçova 

bölgesinde tarımsal sulama amaçlı elektrik tüketimi nedeniyle konutların 

toplam elektrik tüketimi içindeki payı % 39 olup bu değer alt yöre içindeki en 

düşük orandır. 

Bakırçay strateji alt yöresinde yer alan Dikili ve Kınık ilçelerinde, İzmir’e yakın diğer 

ilçelere göre sanayi gelişiminin daha az olması, konut ve hizmetler ağırlıklı bir gelişme 

göstermeleri, enerji miktarının yaklaşık % 80’inin konutlarda tüketilmesi ile 

sonuçlanmaktadır. Bergama’da ise bu oran % 77’ye kadar inmektedir. 

Elektrik tüketiminin en yüksek olduğu ilçe sanayinin yoğunluğu nedeniyle, Gediz 

stratejik alt yöresinin odağı olan Aliağa’dır. Strateji planlama alanında toplam 

elektrik tüketiminin yarısından fazlası (2.519.404.234 kwh/yıl) Aliağa’da 

gerçekleşmektedir. Yine Aliağa’da toplam enerji tüketiminin sadece % 2’sinin 

konutlarda kullanılıyor olması bu sanayinin yoğunluğunu ortaya koyan çarpıcı bir 

değerdir. Menemen’de ise Aliağa kadar baskın olmasa da enerji tüketiminde sanayinin 

önemli bir yere sahip olduğu görülmektedir. Toplam enerjinin % 40’ı sanayide, %44’ü 

konutlarda kullanılmaktadır. Yine bu alt yörede yer alan Foça ilçesinde ise konut dışı 

tüketim oranı % 64’ler düzeyinde olup, bu oranın yüksekliği ilçe ekonomisinin turizme 

dayalı yapısıyla ilgilidir. 

Gediz Nif stratejik alt yöresi sanayi ve tarımın sektörel olarak dengeli bir gelişim 

göstermekte; sanayinin gelişimi, toplam elektrik tüketimi içinde konut dışı kullanımların 

payının % 55’ler seviyesine ulaşmasına neden olmaktadır. 

Küçük Menderes Kıyı Kesimi Strateji Alt Yöresinde yer alan Menderes, Torbalı, 

Selçuk üstlendikleri farklı rollere göre enerji tüketimi açısından da farklılıklar 

göstermektedir. Menderes’te konut, Torbalı’da sanayi, Selçuk’ta ise turizm sektörü 

enerji tüketiminin Menderes’te konut ağırlıklı (% 69 konut), Torbalı’da konut dışı ağırlıklı 

olması (% 85 konut dışı), Selçuk’ta ise konut ve konut-dışı kullanım oranlarının birbirine 

yakın değerler taşıması (% 45 konut ve % 55 konut dışı) ile sonuçlanmıştır. 

Küçük Menderes Kara Kesimi Strateji Alt Yöresindeki Bayındır ve Ödemiş’in kuzey 

çeperde yer alan ilçelere benzer olarak büyük oranda konut ağırlıklı enerji tüketimine 

sahip olduğu görülmektedir. Bu oran % 85’in üzerindedir. (Bayındır’da %98,5, Ödemiş’te 

% 87 konut dışı) Beydağ ve Kiraz’da ise ekonomik gelişme sorunları nedeniyle tüketilen 

enerji miktarı düşük olup, bunların konut ve konut dışı kullanımlara benzer oranlarda 

dağıldığı görülmektedir. (Beydağ’da % 58 konut, % 42 konut dışı, Kiraz’da % 38 konut, % 

62 konut dışı) Konutlarda tüketilen enerjinin azlığı, mevcut sanayi tesislerinin de 

azlığına rağmen böyle bir dağılımı ortaya çıkarmıştır. 

Yarımada strateji alt yörelerinde Çeşme, Karaburun ve Seferihisar ilçelerinde 

ağırlıklı olarak enerjinin konutlarda tüketildiği görülmektedir. Bu oran % 90 

121

değerini aşmaktadır. Bu bölgelerde de ekonominin ağırlıklı olarak tarım ve hizmetler 

sektörlerine dayanması böyle bir sonucu ortaya çıkarmıştır. Yörede, Urla’da da yine 

konuttaki enerji kullanım oranı yüksektir, ancak İzmir’e yakınlığı nedeniyle bölgedeki 

diğer ilçelerden daha yüksek bir oranda konut dışı enerji kullanımına sahiptir. Bu 

yerleşmede toplam enerjinin % 72’si konutlarda tüketilmektedir. 

İzmir Büyükşehir Bütünü dışında kalan bu alanlarda genelde enerji sorunu 

bulunmamakta olup, ortaya çıkan enerji noksanı da enterkonnekte sistemle 

konnekte olan uluslararası sistemlerden sağlanmaktadır. Bununla beraber dağıtım 

esasına göre, Ödemiş Kaymakçı, Selçuk, Torbalı Pancar-Tekeli ve Dikili’ye kısa 

dönem içinde 154/34,5 kw’lık trafolar gerekmektedir. Bunun dışında, alanda 

Büyükşehir de dahil olmak üzere daha uzun vadeli projeksiyonlar 

yapılmamakta, talebe göre cevap verilmektedir. 

Strateji planlama alanında büyük ölçekli ve yüksek kapasiteli elektrik üretim tesisi 

bulunmamakta olup, Ege Bölgesinde bulunan termik santraller ise Türkiye termik enerji 

üretiminin yaklaşık 1/5’ini üretmektedir. 

Strateji planlama alanında termik santraller dışında özel kuruluşlara ait enerji üretim 

santralleri ve organize sanayi bölgelerine ait elektrik üretim üniteleri bulunmaktadır. 

Manisa Organize Sanayi Bölgesi ve İzmir Atatürk Organize Sanayi Bölgesi kendi 

elektriğini ATAER isimli santralinde üretmekte, ihtiyacı olduğunda ana şebekeden 

takviye almakta ve fazlasını ise satmaktadır. Ancak Atatürk Organize Sanayi Bölgesinin 

sattığı enerjinin değerinin yüksek olması nedeniyle TEDAŞ tarafından cazip 

bulunmamaktadır. 

İzmir Büyükşehir Bütünü içinde 1985 yılında Fransız EDF şirketine yaptırılmış 

olan master plan 2005 yılını hedeflemiştir. Bu plan dahilinde yer alması gereken 

22 adet trafo merkezinden 13 tanesi yapılmış ve birisi de ihale aşamasındadır. 

Geriye kalan 8 trafo merkezi yapılmamıştır. Bunlar mekansal olarak; Gaziemir 

Kartal, Gürçeşme, Fuar, Boğaziçi, Altındağ, Atatürk Mahallesi, Alsancak eski 

termik santralı ve Eşrefpaşa’dır. Aralarından Eşrefpaşa’nın gerçekleşmemesi 

durumunda mevcut tesislerin yeterli olmasından ötürü sorun yaşanmayacaktır. 154 

kw’lik olan bu trafo merkezlerinden Hilal, Buca, Bostanlı, Üniversite, Güzelyalı, Bozyaka, 

Hatay, Karabağlar, Ilıca, Karşıyaka, Bahribaba, Şemikler ve EBSO olmak üzere 13 adet 

trafo merkezi faal olup, 11'i % 100 yüklü olarak çalışmaktadır. Bu nedenle İzmir 

Büyükşehir Bütünü içinde TEİAŞ tarafından tam kapasite çalışan trafoların güç 

artışlarının acilen yapılması gerekmektedir. 

2003 yılı yatırım programı içinde TEDAŞ’a göre yer alması gerekli olan ve de 

gerçekleşmesinin lüzumu bulunan trafoların tesis edilecek yerleri; Alsancak eski 

termik santralı, Balçova Dokuz Eylül Hastanesi, Atatürk Mahallesi, Altındağ ve 

Gaziemir Ege Serbest Bölgesi (ESBAŞ)’dir. Mevcut sistemlerde süreklilik içinde 

yapılan ölçümler sonucunda ortaya çıkan yük analizleri söz konusu trafoların tesisini 

gerekli kılmaktadır. Bu trafoların bulunduğu alanlarda enerji tüketiminde görülen artış 

122

nedeniyle gereklilik ortaya çıkmıştır ve kurulacak trafoların 154 kw geriliminde olması 

planlanmıştır. 

2005 yılında kadar planlanmış olan İzmir mastır planının yenilenmesi için halihazırda 

çalışmalar başlatılmış durumdadır. Ancak bu çalışmaların sağlıklı bir tarzda 

yürütülmesi için Belediye ile sıkı bir koordinasyon içinde çalışılması gerekmektedir. 

Trafo yerlerinin planlanması için Nazım Plan kararlarına göre yoğunluklar bulunarak 

trafo güçleri bu değerlere göre verileceğinden, yapılmış olan planların zaman içinde 

değişmemesi, diğer deyimiyle yoğunluklarının arttırılmaması gerekmektedir. Zira ana 

trafo yerleri ihtiyaca göre planlanmaktadır. 

İzmir’de Elektrik dağıtımının özelleştirilmesine yönelik girişimler 1991 yılında hükümetin 

görev süresinin bitmesine on gün kala ihalesiz olarak Senkom A.Ş. görevlendirilmesiyle 

başlamıştır. Ancak anlaşmazlıklar sonucunda 1996 yılında ihale iptal edilmiş, daha 

sonra konuya ilişkin davalar sürerken Nisan 1997 tarihinde İzmir ve Manisa Belediyeleri 

dahil 15 şirketi toplayan İzmaş kurulmuş,yeniden yapılan ihalede 7.000 ortaklı İzmaş 

,dağıtım işine talip olan Süzer Holding ile karşı karşıya kalmış ve sonuçta iki kuruluş 

GEDAŞ adı altında birleştirilmiştir. 30 yıllık elektrik dağıtım ihalesini kazanan 

GEDAŞ’a Senkom A.Ş. ve Elektrik Mühendisleri Odasının açtığı dava sonucunda Ekim 

1998 yılında GEDAŞ’ın işletmeyi almasına yönelik Bakanlar Kurulu Kararı, Danıştay 

tarafından iptal edilmiştir. İzmir-Manisa Bölgesi Elektrik dağıtım işletilme hakları 

bu nedenle sürüncemede kalmıştır. İçinde bulunduğumuz yıla gelindiğinde dağıtım 

bölgeleri değişmiş, İzmir dağıtım bölgesi Ülkedeki 19 dağıtım bölgesi ile birlikte yeniden 

özelleştirme kapsamına alınmıştır. (Özelleştirme Yüksek Kurulunun 30.05.2003 tarihli 

kararı ile) Geçen 10 yılda, özelleştirilme beklentisi ile bu konudaki yatırımlar askıya 

alınmıştır. 2003 yılında İzmir'de yer alacak elektrik enerjisi yatırımları için talep edilen 

miktarın ancak dörtte biri tahsis edilmiştir. 

İzmir Büyükşehir Bütünü için 2005 yılı hedeflenerek yapılmış bulunan mastır planın 

devamı olarak ele alınan yeni mastır proje, SCADA adı altında (tesis elemanlarının 

durumlarını sürekli izleme, bilgi toplama ve uzaktan kumanda işlevlerini yerine getirme) 

şebeke modernizasyonu, otomasyon projeleri, yer altı kablo sistemlerinin yapımına 

devam edilmesi, kırsal bölgelerdeki dağıtım hatlarının yenilenmesi ve ekonomik ömrünü 

doldurmuş şebekelerin ıslahını kapsamaktadır. 

Ancak bu projeleri de içeren ve 1996 yılına ait İzmir ili yatırım projeleri arasında 

yer alan-1997,1998 yıllarında bitmesi planlanan kamu yatırımlarının çoğu - 

özellikle bağlı ilçelerdeki şebeke tevsii yatırım projeleri- bu gün hala devam 

etmektedir. Ülke ekonomisindeki ağırlığı sürekli artan İzmir’de, uzun süredir gündemde 

olan ancak gerçekleşemeyen özelleştirme çabaları nedeniyle iletim ve dağıtım hatları ile 

ilgili yatırımlar yeterli düzeyde gerçekleştirilememekte, dolayısıyla başta sanayi ve turizm 

sektörleri olmak üzere bölge gelişimi olumsuz yönde etkilenmektedir. Dağıtım 

şebekelerinin daha verimli çalışması, gecikmiş yenileme yatırımlarının yapılması, dağıtım 

şebekelerinin daha rasyonel işletilmesini gerekli kılmaktadır. 

123

İzmir içinde en fazla enerjinin tüketildiği aylar ülke geneline oranla ters bir durum 

arz etmekte ve yaz ayları baskın çıkmaktadır. Bunun nedeni ise yaz aylarında tarım 

sulamasında yer altı suyu kullanımı ve diğer sulama çeşitleri için enerji kullanılması 

olarak ortaya çıkmaktadır. Özellikle bu konuda K. Menderes Ovasının tüketimi en başta 

gelmektedir. Sulama tesislerinin tamamlanmasıyla bu değerlerin oranlarında azalma 

olacaktır. 

Elektrik talebi için makro seviyede belirgin bir yatırım programının olmayışı ve parçalı 

durum arz edenlerin de her türlü talebe cevap verme durumunda olunmasıyla 

bozulduğu bilinmektedir. Elektrik enerjisi “talep neredeyse oraya gider” felsefesi içinde 

belirli bir strateji edinememiştir. Diğer taraftan dağıtım yatırımlarında en önemli konu 

trafo merkezleri olarak ortaya çıkmaktadır. Bu trafoların yapımında Belediyelerle birlikte 

hareket edilmenin yanında mali problemlerin de çözülmesi gerekmektedir. Belediyelerin 

trafo yeri vermesi gereklidir. Her trafo yeri için kamulaştırma sorunlarını ortaya çıkması 

süreçleri uzatmakta ve maliyeti arttırmaktadır. Yer altına trafo yapımı özellikle son 

yıllarda talep edilen bir yaklaşım olarak görülmektedir. Bu konuda da maliyet 

önemli bir husus olarak ortaya çıkmakta ve halihazırda bu tekniği yurt dışından 

almamız nedeniyle dışa bağımlı bir durumda kalınmaktadır. Dolayısıyla zorunlu 

durumlarda kalınmadıkça gerekli tekniğe sahip oluncaya dek bu tür yatırımlardan 

kaçınılması gerekmektedir. 

İzmir Büyükşehir Bütünü içinde yer alan ana trafo yapılarının dağıtımında gözetilmesi 

gereken diğer önemli bir husus da trafoların yerleşeceği alanların bulunması olarak 

karşımıza çıkmaktadır. Özellikle 1/25.000 ölçekli Nazım İmar Planlarında bu tür 

alanların ayrılmasının gerekliliği bu alanların açık tipte yapılacaksa 25 dönüme kadar 

yer ihtiyacının olmasından dolayı daha net anlaşılmaktadır. Bu tür açık trafoların 

yanında aynı işlevi gören gaz izoleli sistemler de bulunmaktadır. Bu tür trafolar için 

tek katlı olduğu takdirde 1000 m 2 kadar bir alan yeterli olmakta hatta buları iki veya üç 

katlı yapacak olursak 500 m 2 ’lik bir alanın yeteceği de belirlenmektedir. Aradaki 

fark gazlı sistemlerin daha güvenli olduğu ve hava şartlarından etkilenmediği üzerinedir. 

Örneğin; yıldırım düşmesi vb. durumlarında büyük cereyan kesintileriyle 

karşılaşılmaktadır. İki tarz arasında maliyet farkının 5-6 misli bir değerde seyretmesi, 

yapılabilirlik konusunda arazi rantının yüksek olduğu alanlarda tercih edilme sebebi 

olarak ortaya çıkmaktadır. 

Rüzgar Enerjisi 

Dünyada rüzgar enerjisi teknolojisinin hızla ilerlediği bilindiğine göre Ülkemizde de bu 

konuda çalışmaların hızlandırılması gerekmektedir. Kurulacak jeneratörlerin ortalama 

ömrünün tipine göre 20-60 yıl arasında olduğu belirlenmektedir. Pervanelerin ömrü ise 

20-25 yıl arasındadır ve eskidiğinde değiştirilmeleri mümkündür. Planlama 

çalışmalarının bu veriler ışığında yapılması gerekmektedir. Konuya ilişkin araştırmaların 

ve de yatırımların son beş yılda gerçekleştiği ve yaygınlaştığı görülmektedir. Bir endüstri 

haline gelmiş olan bu üretimde Avrupa 2010 yılına kadar 40.000 MW rüzgar enerji 

124

kapasitesi kurmak üzere bir hedef koymuştur. Yenilenebilir Enerji Kaynakları için 

hazırlanmış olan “Beyaz Rapor" da yapılan değerlendirmelere göre üretim 2020 yılında 

100.000 MW kapasitesine çıkacaktır. Alansal olarak 20 tribünden oluşan bir santralın 

kapladığı alanın, ki bu kesimlere rüzgar çiftliği adı verilmektedir, yaklaşık 1 km 2’ lik bir 

alan kapladığı düşünülürse ve de tarım alanlarında kuruldukları takdirde çiftçilik 

faaliyetleri tribünlerin hemen altında yapılabileceğinden ötürü tarım alanlarında da bir 

kayıpla karşılaşılmaması olumlu bir yön olarak belirmektedir. Ayrıca rüzgar çiftliği, 

bulunduğu alanın sadece % 1'ini aktif olarak kullanır. Tribünler ekonomik ömürlerini 

tamamladıklarında kolayca sökülebilmekte ve bulundukları alan eskiden kullanıldığı 

hale dönüştürülebilmektedir. Tribünlerin sökülmesinin maliyeti de genelde arta kalan 

parçaların parasal değeri ile karşılanabilmektedir. Günümüzde elde edilen enerjinin 

maliyeti Avrupa Birliği ülkelerinde 5-8 ECU dolaylarında olmaktayken ilerleyen yıllarda 

bunun daha alt seviyelere inmesi görülecektir. Bunun dışında enerji üretiminin istihdam 

potansiyeli düşük alanlarda yer alma olasılığının yüksek olması bu yörelere istihdam 

sağlayacağından önemli bir kaynak olarak görülmektedir. Konuda en fazla ilerlemiş 

görülen Danimarka bu alanda 8.500-9.000 kişiye iş imkanı sağlamaktadır Bu sayı tüm 

Avrupa değerlendirmeye alındığında 20.000 kişiyi aşmaktadır. 

Genelde bir rüzgar tribünü üç dört ay içerisinde imalatında kullanılan miktarda enerjiyi 

üretebilmektedir. Yukarıda belirtildiği üzere 20 tribünden oluşan bir rüzgar çiftliği 

6.500 ila 10.000 arasında evin elektrik gereksinimini karşılayabilmektedir. Ayrıca 

kıyaslandığında tribün pervanelerinin çıkardığı gürültü kirliliği diğer gürültülü araçlarla 

karşılaştırıldığında en alt sevide görülmektedir. Tribünlerde ortalama 100 metrelik bir 

mesafede oturulduğu takdirde gürültü kirliliği ile karşılaşılmaz. 

Türkiye’nin rüzgar enerjisi etütleri genel anlamda ülkenin tüm ihtiyacını karşılayacak 

potansiyele sahip olunduğunu ortaya koymaktadır. Ülkenin bu açıdan ihtiyacı olan 

teknik potansiyel 83.000 MW’dır ve bunun gerçekleşmesi için gerekli altyapı ivedilikle 

planlanmalıdır. Bu konuda kurulmuş olan Türkiye Rüzgar Enerjisi Birliği (TÜREB) isimli 

organizasyonun faaliyete geçmesinden sonra yatırımcılar ve imalatçılar daha bilimsel 

seviyede bir araya gelme imkanı buldular 

Son yıllarda, Türkiye Rüzgar Enerjisi Birliği (TÜREB) ve Elektrik İşleri Etüt İdaresinin 

(EİEİ) çalışmalara katılımı sonrası Türkiye'deki rüzgar enerjisi potansiyeli hızla gelişim 

gösterdi. Bu kapsamda incelemeye alınan 40 civarında projeden İzmir için önem arz 

edenler aşağıda verilmektedir. 

Tablo 6.101 Rüzgar Enerjisi Projelerinden İzmir İçin Önem Arz Edenler 

Projenin Adı Başvuran Firma Bulunduğu Yer Güç MW 

Çeşme-Alaçatı Rüzgar Santralı ARES A.Ş. İzmir-Çeşme-Alaçatı 7.2 

Kocadağ Rüzgar Santralı AS MAKİNSAN İzmir-Çeşme-Kocadağ 50.4 

Çeşme Rüzgar Santralı PROKON İzmir-Çeşme 12 

125

Karaburun Rüzgar Santralı ATLANTİS TİCARET İzmir-Karaburun 22.5 

Mazıdağı Rüzgar Santralı DEMİRER HOLDİNG A.Ş. İzmir-Çeşme-Alaçatı 39 

Hacıömerli Rüzgar Santralı DEMİRER HOLDİNG A.Ş. İzmir-Hacıömerli 45 

Kocadağ Rüzgar Santralı MAGE A.Ş. İzmir-Çeşme-Kocadağ 26.2 

Yaylaköy Rüzgar Santralı MAGE A.Ş. İzmir-Karaburun 15 

Mazıdağı-2 Rüzgar Santralı DEMİRER HOLDİNG A.Ş. İzmir-Çeşme 90 

Mazıdağı-3 Rüzgar Santralı YAPISAN LTD. İzmir-Çeşme 39.6 

Çeres (Çeşme) Rüzgar Santralı INTERWIND LTD. Çeşme 37.8 

Seyitali Rüzgar Santralı DERİN LTD. Aliağa 51 

Güzelyer Rüzgar Santralı ENDA Enerji Üretim A.Ş. Çeşme 50.4 

Yenişakran Rüzgar Santralı YAPISAN İNŞAAT LTD. Aliağa-Bahçedere 54 

Türkiye'de rüzgar enerjisinin mevcut gücünün geliştirilmesinde ve kullanılmasında iyi 

organize olunmuş kurumsal bir yapıya sahip olunması gerekmektedir. Bu nedenle 

konuda önemli bir yere sahip Ege kıyıları arasındaki İzmir sahillerindeki 

potansiyellerin değerlendirilmesi açısından uyumlu yönetmeliklerin de çıkarılması 

gerekmektedir. Bu aşamada en önemli sorun kurumsal yapının halihazırda iyi organize 

olamamış olması olarak görülmektedir. Halbuki bu sistem dahilinde Türkiye genelinde 

kurulu kapasite 2000 yılına 400 MW, iken 2003 yılında 1.400 MW olması 

planlanmaktadır. 2010 yılındaysa bu güç 10.000 MW olarak kurulu kapasite olarak 

görülecektir. Ancak bu değerlere ulaşmak için bürokratik uygulamaların daha yapıcı ve 

organize olması gerekmektedir. Şartların uyumlu gitmesi durumunda 2020 yılında 

20.000 MW’ye ulaşılması hedeflenmektedir. 

Potansiyeli yüksek İzmir piyasasına girmek için pek çok firmanın girişimde bulunduğu 

yukarıdaki tablodan anlaşılmaktadır. Ayrıca alt yapı ve teknik araç gereçleri yapacak 

kapasitede imkanlara sahip olunması giderek bu sanayi kolunun araç ve gereçleri 

açısından ithalata bağlı olunmayacağını da göstermektedir. Bu temiz işgücünün 

yaratacağı istihdamın da Kocaeli Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi, Yeni ve 

Yenilenebilir Enerji Kaynak ve Teknolojileri Araştırma Birimi verilerine göre 1 MW başına 

20 kişi olduğu hesaplanmış olduğu varsayımıyla hareket edilecek olursa, 2010 yılında 

Ülkede sadece bu işkoluna uygun olarak 20.000 kişinin iş bulma imkanı ortaya 

çıkacaktır. 

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’nın elektrik kapasitesi öngörümüne göre Ülkede 

2010 yılında kurulu kapasitesinin 6.500 olacağı varsayımından hareketle Yeni ve 

Yenilenebilir Enerji Kaynak ve Teknolojileri Araştırma Birimi (YEKAB) Kurulu güç 

hedefleri esas alınarak kurulu kapasitenin rüzgar payını % 15.38 olarak vermektedir. 

2020 yılı hedeflerine göre Türkiye elektrik enerjisi üretiminin % 18’i kadarını rüzgar 

çiftliklerinden karşılayabilecek duruma gelebilecektir. 

Yukarıdaki tablodan da görüldüğü üzere İzmir’de faaliyete geçmek için girişimde 

bulunan yatırımcıların oluşturacağı enerji miktarı 540 MW tutarındadır. Orta 

vadede gerçekleştirilmesi hedeflenen bu yatırımların sonuçlanması ile yukarıda 

126

elirtilen enerji miktarı enterkonnekte sisteme dahil olacak ve bu sayede önümüzdeki on 

yıllık periyot içinde 10.800 kişiye iş imkanı sağlanmış olacaktır. 

Özellikle Çeşme ve Karaburun yörelerindeki yüksek potansiyelin değerlendirilmesiyle 

yörenin işgücü açısından gelişiminde ivme kazanacağı hesaplanmalıdır. Daha ziyade 

Karaburun’un iş sahası ve işgücü açısından sorunlarla karşılaşmasına rağmen, kısmi de 

olsa orta vadede yatırımlar açısından çekiciliği söz konusudur. 

Çeşme ve Karaburun dışında Aliağa da rüzgar potansiyeli açısından olumlu alanlar 

olarak görülmekle beraber yapılan meteorolojik gözlemler bu alanlara Urla ve Foça’nın 

da eklenmesini gerekli kılmaktadır. 

Bu konuda Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu’na üretim lisansı için başvuruda 

bulunan ve başvuruları inceleme ve değerlendirmeye alınanlar arasında İzmir’e yönelik 

olanlarsa aşağıda verilmektedir. (Güncelleştirme: 12.06.2003). Sıralamada ilk verilen 

tesisi kurma talebinde bulunan tüzel kişi, ikinci olarak tesisin yeri, kurulu güç ve son 

olarak da değerlendirmeye alınış tarihi verilmektedir. Görüleceği üzere çok sayıda 

girişimcinin bu konuda talebi bulunmaktadır. 

• ABK Enerji Üretmek Projelerini Geliştirme İnşaat Turizm Nakliyat San ve Tic. A.Ş. 

İzmir-Çeşme (Ovacık-Kaklıktepe-Merdivenlitepe-Çobantepe)16 MW 05/06/2003 

• Şınlak Makine Tic. ve San. A.Ş. 

İzmir-Urla (Ovacık-Araplardağı) 15 MW 30.04.2003 

• İnnores Elektrik Hizmetleri San. ve Tic. Ltd. Şti. 

İzmir-Aliağa (Yuntdağı-Balaban-Koyuneli-Korutepe)41,25 MW 28.04.2003 

• Güç Birliği Holding A.Ş. 

İzmir-Mordoğan (Kocabağ-Bitiktepe-Düzlendağı)2,55 MW 19.02.2003 

• As Makinsan Makina İnşaat Sanayi Mümessillik Ltd. Şti. 

İzmir-Çeşme (Kocadağ-Kışlatepe-Dinlenceüstütepe-Yağcılardağı) 50,4MW 17.02.2003 

• Akın Holding A.Ş. 

İzmir-Aliağa (Kızıltepeköyü-Palamutlutepe) 30 MW 05.02.2003 

• Ayen Enerji A.Ş. 

İzmir-Karaburun(Bitiktepe-Değirmendağı-Düzlendağı-Mordoğan)30,75MW 

06.02.2003 

• Yapısan Enerji Üretim İletim Dağıtım ve Tic. A.Ş. 

İzmir-Çeşme (Zeytineli Köyü) 

• Güç Birliği Holding A.Ş. 

İzmir-Foça(Yenibağarası-Değirmentepe-Malatepe-Bucaktepeleri) 29,75MW 

30.01.2003 

• Güç birliği Holding A.Ş. 

İzmir-Çeşme (Korankadağı- Kokarlimanı-Beşgöltepe- Kırandağı) 29,75MW 

30.01.2003 


127

İzmir-Karaburun (Yaylaköy)1,7 MW 30.01.2003 

• Egenda-Ege Elektrik Dağıtım San. ve Tic. A.Ş. 

İzmir-Karaburun (Aşağıovacık-Yellicebelendağı-Yenicepınar) 13,8 MW 17.01.2003 

• EZSE Enerji Üretim San. ve Tic. Ltd. Şti. 

İzmir-Karaburun (Bozköy-Değirmentepe-Kargılık Tepeleri-Yaylaköy) 47,7MW 

22.01.2003 -EZSE Enerji Üretim San. ve Tic. Ltd. Şti. 

İzmir-Bergama (Madradağı-Hacıhüseyinler -Yaylacık-Tekkeköy) 64,8 MW 22.01.2003 

• Lodos Enerji İnş. Elektronik Turizm İthalat İhracat San. ve Tic. Ltd. Şti. 

İzmir-Karaburun (Bozköy-Değirmentepe-Kargılıktepe-Yaylaköy) 249,3MW 22.01.2003 

• Ak-En Akhisar Temiz Enerji Üretim San. Tic. A.Ş. 

İzmir-Kemalpaşa(Üçkuyulartepe-Bozburuntepe-Beşpınar-Çatal) 66,7MW 23.01.2003 

Cer Metal San. ve Tic. A.Ş 

İzmir-Bergama (Madradağı-Hacıhüseyinler-Y.-Yaylacık-Y.-Tekkeköy) 30MW 

15.01.2003 

• MAGE Madencilik ve Elektromekanik San. ve Tic. A.Ş. 

İzmir-Karaburun (Yaylaköy-Kargılık Tepeleri-Değirmentepe-Bozköy) 15MW 

15.01.2003 

• Enerji İşletmeleri İnşaat Turizm Yatırım A.Ş. 

İzmir-Çeşme (Çeşmekaradağ-Çiftlikköyü)16,25 MW 13.01.2003 

• İnci Holding A.Ş. 

İzmir Seferihisar (Sığacık-Korkmazdağı-Kılıçpınarıtepe) 7,5 MW 13.01.2003 

• Ayen Enerji A.Ş. 

İzmir Seferihisar (Sığacık-Korkmazdağı-Kılıçpınarıtepe)24 MW13.01.2003 

• Üçgen İnşaat ve Tic. A.Ş. 

İzmir Seferihisar (Sığacık-Korkmazdağı-Kılıçpınarıtepe)14,45 1 MW 0.01.2003 

• SAGAP Santral Geliştirme Araştırma Planlama Ltd. Şti. 

İzmir-Seferihisar (Sığacık-Korkmazdağı-Kılıçpınarıtepe)19 MW 07.01.2003 


İzmir-Aliağa (Çakmaklı-Horozgediği-Pınartepe)10,8 MW 27.12.2002 


İzmir-Aliağa (Karpuzculardağı-Mangırtepe)13,5 MW 27.12.2002 


İzmir-Ulucak (Hatundere Köyü-Karahasandağı-Ayıkayası)15 MW 18.12.2002 

• Yapısan İnşaat Elektrik San. ve Tic. A.Ş. 

İzmir-Çeşme (Böğürtlentepe-Dümbelekdağı)40,5 MW 18.12.2002 

• Yapısan İnşaat Elektrik San. ve Tic. A.Ş. 

İzmir-Aliağa (Yuntdağı-Atçılar-Yüksekköy)90 MW 18.12.2002 

• Doruk Enerji Üretim San. ve Tic. A.Ş. 

İzmir-Aliağa (Yuntdağı-Atçılar-Yüksekköy)30 MW 18.12.2002 

• Alp Turizm İnşaat Enerji Ticaret Ltd. Şti. 

128

İzmir-Karaburun (Haseki-Sarpıncık-Kızılcadağ)32,4 MW 18.12.2002 

• Alp Turizm İnşaat Enerji Ticaret Ltd. Şti. 

İzmir-Urla (Demircili-Akçahisar-Cumaliköy-Gızıligediği)41,4 MW 18.12.2002 


İzmir-Çeşme (İstanbuldağı-Ilıca) 4 MW 16.12.2002 


İzmir-Çeşme (Güzelyertepe-Hırsıztepe-Germeyan-Reisdereköyü) 10,8 MW 16.12.2002 


İzmir-Urla (Barbaros köyü-Sineklidağ-Çıtlıkdağı)13,2 MW 16.12.2002 


İzmir-Çeşme (Kızılkayakaradağ-Karadağ)15,6 MW 16.12.2002 


İzmir-Foça (Aslanburnu-Aslanburnutepe-Kartdere)6 MW 16.12.2002 

• SAGAP Santral Geliştirme Araştırma Planlama Ltd. Şti. 

İzmir-Çeşme (Ovacık-Çobandağı-Kızılkayakaradağ-Karadağ)18 MW 11.12.2002 

• Doğal Enerji Üretim San. ve Tic. A.Ş. 

İzmir-Aliağa (Hatundereköy-Karahasandağı-Ayıkayası)30 MW 10.12.2002 

• Doğal Enerji Üretim San. ve Tic. A.Ş. 

İzmir-Foça (Kozbeyli-Kocamehmetler)30 MW 10.12.2002 

Görüldüğü gibi sadece İzmir İl hudutları dahilinde 39 kuruluş bu sektörde faaliyet 

göstermek içi müracaatta bulunmuştur. Bu bize aynı zamanda yatırımın karlılık oranını 

belirtici bir gösterge olarak önem verilmesi gerekliliğini belirlemektedir. 

Elektrik enerjisi ihtiyaç duyulan güçte biriktirilip saklanamayacağından, talebe göre 

tüketileceği zaman mevcut olması diğer deyimiyle üretilmesi gerektiğinden enerji 

ihtiyacı, enerji santrali veya santralleri devreye sokularak veya devreden çıkarılarak 

dengelenmektedir. Rüzgar enerjisi santralının gücüyse, rüzgarın gücünün kanatlarındaki 

dönen kuvvete dönüştürülerek elde edilir. Rüzgarın rotora aktardığı enerji miktarı hava 

yoğunluğuna, rotor yüzeyine ve rüzgar hızına bağlıdır. Şu halde hava ne kadar ağırsa, 

sistem rüzgardan o kadar çok enerji elde etmektedir. Soğuk havanın, sıcak havadan 

daha yoğun olduğu bilindiğinden yükseklik arttıkça hava basıncı ve buna bağlı olarak da 

hava yoğunluğu daha düşecektir. Bu doğrultuda 1999 yılından itibaren Türk De Wind 

Ltd. kendi adına ve ulusal ve uluslararası kuruluşlar adına Ülkemizde çok sayıda rüzgar 

ölçümü yapmıştır. Alman Rüzgar Enerjisi Enstitüsü (DEWI) ve Yunan Rüzgar Enerjisi 

Enstitüsü (CRES) gibi aynı alanda çalışan diğer kurumlarla da işbirliği yapmıştır. 

Ortaya çıkan verilerden Ege Bölgesi’nin bu alanda oldukça verimli sahalara sahip olduğu 

ortaya çıkmış olup, yukarıdaki liste de bunu kanıtlayıcı bir husustur. Buna göre 

bölgesel dağılımda İzmir potansiyellerinde en verimli aylar Kasım-Şubat ve Mayıs- 

Eylül aylarıdır. Ortalama rüzgar hızıysa 7.5-9 arasında değişmektedir. Gün içinde en 

verimli saatlerse 12.00-21.00 arasındadır. Tesis kurma gabarisinin ise 30.00 metre ve 

üzeri olması gerekmektedir. 

129

Elektrik enerjisi tüketimi öğle saatlerinde artmaya başlamakta ve 17.00’den sonra en 

yüksek değerlere erişmektedir, gün içerisindeki rüzgar hızı elektrik ihtiyacına paralel 

olarak artmaktadır. İzmir çevresinde rüzgar yönünden zengin alanların aynı zamanda 

turizmde de gelişmiş olduğu düşünülecek olursa bu konuya eğilmenin önemi daha da 

artmaktadır. Pek çok kıyı kesiminde yaz aylarındaki nüfus ve bununla birlikte de enerji 

ihtiyacı bu şekilde düşük maliyetle karşılanabilecektir. 

Rüzgar enerjisi santralleri teknik olarak bir zorluk olmadan Türkiye çapındaki kurulu 

tüm enerji santralleri bileşik ağa entegre edildiği için rüzgar estiğinde ve rüzgar 

enerji santralleri elektrik şebekesini beslediğinde, diğer konvansiyonel enerji santralleri 

kısılmaktadır. Yani rüzgar elektriği üretimi, enerji üretimindeki kömür, doğal gaz, petrol 

ve diğer enerji kaynaklarından temin edilenleri bastırmaktadır. Bu santraller yakıt 

tasarrufunun yanı sıra bileşik şebeke içerisinde konvansiyonel enerji santrali 

kapasitelerinin de yerine geçebilmektedirler. 

Yukarıda belirtilen müracaatların döküm tablosunda görüldüğü üzere genelde İzmir’in 

kıyı kesimi rüzgar bakımından çok zengin alanlara sahiptir. Bunların bir kısmı tarım 

alanı da olabilmektedir ancak, tarım alanı olarak kullanılan yerlerde dahi bir rüzgar 

tribününün kurulması için temele yaklaşık 10 x 10 m 2 alan gerekmektedir. Bu bir 

pilon alanından pek farklı olmadığı için tarım alanlarından bir kayıp olarak da 

görülmemektedir, zira toprağın tarımsal olarak kullanılmasına olumsuz bir etkide 

bulunulmamaktadır. Kira söz konusu olduğunda tesis başına yıllık 2.000 USD kira 

ödenebileceğini varsayılmaktadır. Bu değer bir çiftçi için 100 m 2 tarladan alınacak en 

yüksek nitelikli bitkileri yetiştirse bile daha üstün bir değerdir. 

2020 yılına kadar TEAŞ’ın uzun vadeli planları Türkiye’yi yeniden ithal yakıtlı enerji 

kaynaklarına bağımlı olma sürecine götürmektedir. Yapılan planlamalarda ithal yakıtlı 

enerji yakıtlarının payı % 41’den uzun vadede % 62’ye çıktığı görülmektedir. 1970 

yıllarının krizleri bağımlılıkların ne gibi etkileri beraberlerinde getirdiklerini açıkça 

göstermişlerdir. Bu nedenle doğal enerjilerin geliştirilmesinde büyük yarar vardır. 

Ülkemizde 2000 yıllarına gelindiğinde üretilen elektriğin % 50 kadarı termik kaynaklarda 

elde edilmekteydi (ithal taşkömürü, doğal gaz ve petrol). Diğer kısımları karşılayan 

hidrolik enerjidense faydalanma olanağı en azından bir süre için doğal ve ekonomik 

sınırlara gelmiştir. İlerleyen yıllarda enerji üretiminde de büyük paylara sahip olan GAP 

gibi projeler ekonomik, teknik ve ekolojik sebeplerden dolayı gelecekte çok güç 

gerçekleşecektir. Linyit rezervlerinin de tükenme sınırlarına yaklaşması termik enerji 

sektörünü alternatif olarak göstermekteyse de bu durum, Ülkeyi başta doğal gaz ve 

taşkömürü olmak üzere fosil yakıtlı enerji kaynaklarına bağımlı kılma eğilimini ortaya 

çıkarmaktadır. Sonuçta milyarlarca dolar fosil yakıtlı enerji kaynaklarının ithalatı için 

yurtdışına çıkacaktır. Buna karşın Rüzgar Enerjisi kullanımı, termik sektörün zorla 

genişletilmesine karşı faydalı ve düşük maliyetli bir alternatiftir. 

Bu nedenle, rüzgar enerjisi santrali işletmecisine ürettiği elektrik için asgari bir ücreti 

ödemeyi garanti eden yasalar çıkarılması gerekmektedir. Elektrik ihtiyacının neredeyse 

130

yarıdan fazlasını nükleer santrallerden elde eden Fransa bile 2001 yılında rüzgar 

enerjisinin önemini görmüş ve bunun teşvik edilmesi için kanunlar çıkarmış 

durumdadır. Diğer bir alternatif de fosil yakıtlı enerji kaynaklarının vergilendirilmesi 

olarak görülmektedir. Bu kaynakların oluşturduğu çevre kirliliğinin giderilmesi için 

enerji bedeline dahil olmayan artı bir maliyet ortaya çıkmaktadır. Bunun karşılanması 

için eklenecek vergi doğal kaynaklara yönelik üretime aktarıldığı takdirde elde edilecek 

maliyetlerle doğal enerjinin gelişimine yönelik bir fon rahat ekonomik koşullarda 

sağlanabilecektir. 

2001 yılının Şubat ayında çıkarılmış Enerji Piyasaları Kanunu enerji fiyatlarının 

doğrudan devlet tarafından sübvanse edilmesini öngörmemiştir. TETAŞ bile rüzgardan 

elde edilen enerjinin alıcısı olabilmekte ancak, bunu sübvanse edememektedir. Bu 

durumda Ege kıyılarındaki elektrik dağıtım şirketleri büyük ölçüde mali dezavantaja 

sahip olacaklardır. Buna karşın devlet tarafından planlanacak bir tür çevre vergisini 

konması uyumlu orta bir yol olabilmektedir. Bu aynı zamanda Enerji Piyasası 

Kanununun temel fikri ile de çelişmemektedir. Sonuçta tabiatıyla Maliye tarafından 

toplanacak vergiler TETAŞ üzerinden rüzgar enerjisi santralı işletmecilerine geri 

dönebilme imkanına sahip olabilecektir. Bu durumda tabiatıyla TETAŞ enerji 

üreticileriyle belirli bir yıllık alım sözleşmesi yapma durumundadır. Bu durumda sanırız 

Enerji Piyasası Kanunu daha uyumlu bir uygulama platformu bulmuş olmaktadır. 

Edinilen bilgiler TEAŞ’ın 2010 yılı elektrik üretimi projeksiyonun 294.530 GWh olduğu 

üzerinedir. Bunun 229.143 GWh’lik kısmı fosil enerjiden temin edilecektir. 2010 yılı için 

% 10 rüzgar enerjisi hedefi ise (22.914 GWh) toplam 6.547 MW rüzgar türbini 

kurulmasını mümkün kılacaktır. (Egetek Foundation) 

Bu durumda genelde Türkiye'de rüzgar gücü tesisi için uzun vadeli hedefler 

konmalı derken bunun Ege ve özellikle İzmir için kısa vadeden başlayan ve 

süreklilik arz eden bir hedef olarak belirlenmesinin gerekliliğini vurgulamalıyız. 

Halihazırda yenilenebilir enerji kaynakları ve enerjinin etkin kullanımını engelleyen ve 

alternatif olarak gören kömür, akaryakıt ve doğal gaza sağlanan teşvikler ve 

sübvansiyonların sınırlandırılması da gerekmektedir. Enerji sektörüne ilişkin kararlar 

alınırken fosil ve nükleer güç santrallerinin neden olduğu toplumsal maliyetler ekonomik 

fizibilite çalışmalarında hesaba katılmalıdır. 

Doğal ve sınırsız enerji olarak görülen rüzgar santralleri yapımına girişen yatırımcıların 

tabiatıyla fizibilite çalışmaları gerekli bilimsel seviyelerde incelenerek kendilerini 

kanıtladıktan sonra değerlendirilmesi ve desteklenmesi gerekliliği üzerinde durulmalı ve 

İzmir kıyılarının bu yöndeki potansiyelleri desteklenmelidir. 

Jeotermal Enerji 

Jeotermal Enerji, yer kabuğunun çeşitli derinliklerine birikmiş ısının oluşturduğu, 

sıcaklığı sürekli 20 o C’den fazla olan ve çevresindeki normla yer altı ve yer üstü sularına 

nazaran daha fazla erimiş mineral, gaz, çeşitli tuzlar içerebilen sıcak su ve buhar olarak 

131

tanımlanabilmektedir. Düşük ısısı 20 o -70 o , orta ısısı 70 o -150 o ve yüksek ısısı 150 o C’den 

fazla sıcaklıklı olmak üzere bilimsel olarak üç gruba ayrılmaktadır. Yüksek ısılı (entapili) 

akışkanlardan elektrik diğerlerinden ısıtmacılıkta yararlanma imkanları bulunmaktadır. 

1962 yılında MTA tarafından başlatılan arama ve geliştirme çalışmaları sonucunda 1968 

yılında elektrik üretmeye uygun Kızıldere-Denizli Jeotermal sahasının keşfedilmesi ile 

çalışmalar hız kazanmıştır. 1982 yılında Aydın-germencik ve Çanakkale-Tuzla 

sahalarının bulunmasıyla çalışmalar hız kazanmıştır. Bunun dışında ısıtmacılığa uygun 

İzmir ili sınırları içine Balçova sahasının uygulama etütleri yapılamıştır. Dünya 

literatürünün aranması sonucuna yapılan çalışmalar yer yüzündeki kaynakların bu 

günkü enerji kullanımına göre 1000 yıllık bir rezervi olduğunu göstermektedir. 

Jeotermal enerji fosil yataklarının tüketimi ve kullanımından doğan sera etkisi ve asit 

yağmurları gibi çevre sorunlarını önlemesi açısından büyük önem taşımaktadır. Bu 

durum jeotermal enerjinin çevre yönünden rüzgar hariç diğer enerji türlerine göre 

üstünlüğünü belirtmektedir. Gelişen teknolojilere ve gereksinimlere göre jeotermal 

enerjinin kullanılan suyunun atığı içerisinde yer alan bazı kimyasal maddeler üretilerek 

akışkan bu yönden zararsız bir hale getirilmektedir. Ayrıca atık dinlendirme 

havuzlarında bekletilerek bazı bileşenleri havuzlarda çöktürülmekte ve su 

arındırılmaktadır. Denize yakın ve özellikle İzmir için önemli olan bir husus da akışkanın 

kimyasal yönden deniz suyu karakterinde olmasıdır. Bu nedenle bazı durumlarda atık 

suyun deniz gönderilmesi bir sorun yaratmamaktadır. Atık suların tekrar yer altına 

reenjeksiyonu ise hem çevre hem de rezervuar için su değerlerinin korunması için önem 

taşımaktadır. Bu kaynağı bozucu bir durum arz ettiği için pek çok alanda uygulanması 

sakıncalı bir durum arz etmektedir. 

Türkiye genelinde 40 o C üzerinde jeotermal su içeren 140 jeotermal alan bulunmaktadır. 

Bunlar arasında 150 o c üzerinde olup da elektrik enerjisi üretmeye uygun hiçbir kaynak 

İzmir İl sınırları içinde bulunmamaktadır. İzmir Balçova’da olduğu üzere jeotermal ilk 

ısıtma 1964 yılında Gönen’de başlatılmıştır. Günümüzde İzmir’de halihazırda işletilmekte 

olan jeotermal ısıtma sistemi 17.8 MWt kapasiteli Balçova Termal Tesisleri ve Dokuz 

Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Kampusu ilk planda görülmektedir. 

Balçova konut ısıtması olarak 1996 yılında fizibilitesi tamamlanan alan ise 

Türkiye’nin en büyük projesi olarak ön planda gelmekteydi. Bu alan 25.000 konutun 

ısıtılmasını ve sıcak su teminini hedeflemekte ve 168 MWt değerindeydi. Bunu belli 

başlılar arasında, Aydın şehri için yapılan fizibilite izlemekte ve 18.000 konut ısıtma 

3.500 konutu soğutmayı kapsamaktaydı. Daha sonra Afyon 16.000 konut, takiben 

Kırşehir 6.400 konut ve Kırşehir 1.100 konut ısıtma ve sıcak su gelmekteydi. Simav 

projesi ise 80.000 m 2 sera ısıtmasını kapsamaktaydı. İzmir Balçova projesi Özel İdare 

kapsamında yürütülen bir projeyle 5.000 konut ısıtılması ve sıcak su olarak hayata 

geçirilmeye çalışıldı. Benzer proje Çeşme için de önerildiyse gerekli finansman kaynağı 

sağlanamadığı için bu güne değin hayata geçirilememiştir. Konut başına talep edilen 

1000 doların yüksekliği üç yıllık ödeme muafiyetine rağmen talep azlığıyla karşılaşması 

132

projeyi başarısız bir seviyeye itmiştir. Ayrıca konut başına talep edilen adaptasyon bedeli 

olan 200 dolar da karşılanamadığı için ilk hedefte amaçlanan 5.000 konuta yapılacak 

yatırım hedefe erişememiştir. Dolayısıyla atılım maliyet yüksekliğinden başarısız 

olmuştur. 

Jeotermal olarak ısıtılma imkanı olan İzmir’in en potansiyelli alanı bu açıdan geri 

kalmıştır. İkinci olarak jeotermal olarak ısıtma imkanına sahip Çeşme Ilıca’da girişim 

tasarı aşamasında kalmıştır. İzmir’de bu konudaki potansiyel alanların diğer önemlileri 

Dikli, Seferihisar ve genelde İzmir beklemektedir. Bu arada Bergama termal 

kaynaklardan şehri ısıtmanın ilk etabını uygulamaya koymuştur. Bergama ısıtma için 

gerekli 38 o C su seviyesinin üzerinde bir akışkan kaynağından bunu sağlamaktadır. 

Halbuki İzmir Balçova tesislerinde Türkiye’nin en büyük kapasiteli termal yüzme havuzu 

1.600.000 Kcal/h kapasitede Termal Tesislerde 1987 deveye alınmıştır. Yine aynı yerde 

Termal Tesis olarak 11.000 m 2 kaplıca tedavi merkezi jeotermal ısıtma sistemli olarak 

Eylül 1989 yılında işletmeye açılmıştır. Aradan geçen on yıldan fazla bir zaman diliminde 

sadece Balçova’da konut ısıtması dışında planlanan çalışmalarda aşama 

kaydedilmemiştir. 

Türkiye’nin en zengin jeotermal alanı olan Ege Bölgesinin İzmir şehrinde tek üniteden 

beslenen en büyük jeotermal merkezi ısıtma ve soğutma sistemi olan 25.000/34.000 

konut merkezi ısıtma ve 5.000 konut ısıtma-soğuma kapasiteli “İzmir Jeotermal 

Sistemi Projesi” ve fizibilite çalışmaları 1993 yılında tamamlanmış ve 1996 yılında 

yatırıma hazır hale getirilmişti. Bu sistem Seferihisar-Güzelbahçe-Narlıdere-Balçova- 

Hatay semtlerini kapsamaktaydı. Projeye göre konut başına ısınma ve 24 saat sıcak su 

1993 fiyatlarıyla 250.000TL olarak hesaplanmıştı. 

Bu projenin zaman içinde belirlenen hedefe ulaşamaması üretim hedefleri arasında yer 

alan Seferihisar ve Dikili projelerinde de düşmeye sebep olmuştur. 

Ülke kaynaklarının enerji tüketiminin % 87’si ısıtma amaçlıdır. Bu kapsamda Dikili 

56.00 MWt kapasiteli merkezi ısıtma ve soğutma sistemlerinin projelendirmesi 

tamamlanmış ve inşaatına ekonomik sorunlardan başlanamamıştır. 7.000 konutun 

ısıtma ve soğutmasını hedeflemektedir. 

Maliyet açısından konuya yaklaşıldığında merkezi ısıtma sistemlerinin yaklaşık % 

60’ını döşenen borular oluşturmaktadır. Toplam boru maliyetinin % 29’u da montaj ve 

fitting bedelidir. Bu maliyeti yükselten değerleri karşılamakta zorlanan Belediyeler ve de 

yatırımcılar arasında ön planda yer alan Özel İdare zaman içinde işten çekilmektedir. Bu 

düzensizliği ortadan kaldırmak için uluslar arası kuruluşlarla ortak projeler yapılması 

yönüne kayılmalıdır. Süreçte know-how transferi, eğitim, finans ve malzeme seçim ve 

sorunlarında destek kazanılabilecektir. Bu tarzla yap-işlet-devret formülünün 

uygulaması daha gerçekçi olabilecektir. Önceki yıllarda yatırım ve araştırmaları 

engelleyen kabuklaşma ve korozyon sorunları kimyasal madde enjeksiyonu ile tamamen 

133

çözüldüğünden yatırımların bu sorunun kalkması nedeniyle de hızlanması 


Tablo 6.102 Jeotermal Enerjinin Isıtma Açısından Değerlendirilmesinin Karşılıklı Maliyeti 

Enerji Türü 

Maliyet (cent/KWh ısı) 

Jeotermal Enerji 1 

Fuel Oil 6 

Elektrik Enerjisi (ev-konut ortalama) 7 

Balçova jeotermal alanı etütleri yapılmış, projelendirilmesi tamamlanmış bir alandır. 

Ancak imalatı, daha açıkçası tesisi tamamlanmış durumdadır. Doğal gaz sistemlerine 

oranla daha ekonomik olduğu bilinen bu enerji türünün şehirsel alanların ısıtması için 

kullanılmasının ivmesinin kısa dönemde verilmesinin şehir ekonomisi için tartışılmaz 

yararları bulunmaktadır. Doğal gaz sisteminin ise jeotermal alanlar dışında kalan 

kesimlerin ısıtılmasında öncelikle kullanılması gerekmektedir. Aradaki fark yakacak 

olarak kullanılma durumunda doğal gazın tabii özelliler olarak ön plana çıkmasını 

belirtmektedir. Bu konu şehrin doğal gazla beslenecek alanları dışı için geçerlidir. 

Seferihisar-Karakoç-Doğanbey Tuzlası sahip olduğu potansiyeller açısından İzmir’in 

en yüksek ikinci kuyu ısısına sahip kaynağıdır. Bu sıcaklık 90 0 C -153 0 C arasındadır ki 

buna en yakın değer Balçova Ilıcalarında 107 0 C –133 0 C ölçülmüştür. Buna karşın doğal 

çıkış Seferihisar kaynaklarında 175lt/sn iken Balçova’da 60 lt/sn, Çeşmede ise 42lt/sn 

sıvı kuyulardan elde edilme potansiyeline sahiptir. Buna karşın doğal çıkışta 

Seferihisar’da ısı 55 0 C -93 0 C ve debi 40lt/sn’dir. Balçova’da ise bu değerler 63 0 C ve 

3lt/sn olarak ölçülmüştür. Bu da bize Seferihisar yöresinin potansiyelini göstermektedir. 

Ancak Seferihisar yöresi için yapılan analizler ve değerlendirmeler, 2000 yıllarında ısıtma 

için projelendirmesine karşın başta belediyesi olmak üzere mali kaynak yetersizliğinden 

uygulamaya geçilememiştir. Burada Seferihisar yöresinin nüfus potansiyelinin düşük 

olmasının yanında yaşayanların da ekonomik gücünün ortalamanın altında olmasının 

büyük etkisi olmuş ve 2001 krizi uygulamaya geçilmesinin büyük sebebi olmuştur. 

Burada dikkat edilmesi gereken en önemli koşullardan birisi 1985 yılında Karakoç 

Kaplıcaları’nın özel turizm alanı ilan edilmiş olmasıdır. Ancak bu tarihten 2000 

yıllarına kadar alanda her hangi bir proje girişiminde bulunulmamış, bu yıllarda günün 

Turizm Bakanlığı Kaplıca Turizmi için projelendirme faaliyetinde bulunmuştur. Ancak 

halihazırda arkeolojik sit alanlarını da barındırması nedeniyle Resmi gazetede Bakanlar 

Kurulu Kararı ile ilan edilmiş bu alan turizme açılamamaktadır. 

Seferihisar-Doğanbey-Karakoç alanı İzmir’in 40 km. güney batısında yer alan Menderes 

masifine ait bir alandadır. Üst tabakalarında ise yaşlı olarak değerlendirilen İzmir filişi 

uzanmaktadır. Çok sayıda fay ve kırık oluşturan Seferihisar jeotermal alanını kırıkları 

kuzey-doğudan güney-batıya doğru uzamaktadır. Jeotermal sistemi ise riyolit ve 

riyodasit lav sistemlerinden oluşmakta olduğundan atmosfere alt tabakalardan gaz 

kaçışını önlemekte ve derindeki ısı birikimini korumaktadır. Dolayısıyla bu tip jeolojik 

134

koşulların egemen olduğu bölgelerde asit volkanikler derinde ısıyı biriktirir ve geçirgen 

olmayan kayaçların da etkisiyle jeotermal gradyenti arttırarak yukarıya doğru ısı iletimi 

yardımıyla jeotermal suyu ısıtır. 

Bölgede bir çok sıcak su çıkışı bulunmakla birlikte en önemlileri Tuzla Ilıcası (82 0 C), 

Cumalı Kaplıcası (80.5 0 C), Doğanbey Kaplıcası (71 0 C), ve Karakoç Kaplıcasıdır (72 0 C). 

MTA tarafından yörede çok sayıda sondaj yapılmış olup, jeokimyasal analizler beslenme 

alanı ve köken açısından iki farklı haznenin olduğunu kanıtlamaktadır. Hatta derindeki 

hazne sıcaklığının 170 0 C-230 0 C arasında olabileceği de belirtilmiştir. Bu çalışmalar 

ayrıca Doğanbey yakınlarından başlayan ve Balçova Agamemnon’a kadar uzanan bir 

çöküntünün de varlığını kanıtlamıştır. Bölgedeki ana taşıyıcı kırıkların ve takip eden 

ikincillerin taşıdığı sıcak su Seferihisar jeotermalinin oldukça önemli olduğunu 

vurgulamaktadır. Odakların da Karakoç ve Seferihisar Tuzlası ararsında yoğunluklu 

bulunması bu iki alanın öncelikle kullanıma açılmasını vurgulamaktadır. Kaldı ki 

yatırımcı kuruluşların bu alanlarda 2000 yılından bu yana yaptırmış oldukları su analiz 

raporları da bu alandaki suların temizliğini belirtmektedir. Türkiye Atom Enerjisi 

Kurumunun 25.04.2000 tarih ve 2000 sayılı yazısı ekindeki raporlarda da radyoaktif 

etkilere de rastlanmadığı belirtilmektedir. Bölgede inceleme yapan İstanbul Tıp Fakültesi 

Tıbbi Onkoloji ve Hidroklimatoloji Ana Bilim Dalı raporunda da kuyulardan alınan 

sondaj örneklerinde bulunan serbest çözülmüş karbondioksit içeriğinin 448mg/lt 

olduğu, bunun uluslar arası sınıflamadaki değerinin karbondioksitli sular için en az 

1000 mg/lt olduğu ifade edilmiştir. İçme kürlerinde bu oranın en fazla 250 mg/lt banyo 

kürlerinde ise 500 mg/lt düzeylerinin kabul edildiğinden hareketle ve de suların 

bakteriyolojik yönden temiz olduğundan hareketle balneoterapi uygulamaları için 

spesifik kullanımlı tuzlu sular olarak kabul edildikleri belirlenmiştir. Bu tür termal 

suların bazı hareket sistemi ve cilt hastalıklarında korunma, tedavi ve rehabilitasyon 

amaçlı olarak hipertermal, izotermal ve hipotermal banyo kürleri olarak kullanılmasının 

verimli olduğu belgelenmektedir. Ayrıca aynı suların içerdiği belirli düzeydeki 

karbondioksit nedeniyle, suyun hava ile temasının engellendiği kapalı bir sistemle 

ulaştırıldığı, yeterli havalandırmanın sağlandığı ortamlarda, küvet uygulamalarında, bazı 

kardiovisküler hastalıklarda spesifik bir etkiye sahip olacağı da belirtilmektedir. 

Belirtildiği üzere bu tür tıbbi özelikleri de içeren bu suların en verimli alanlarından biri 

olan Karakoç Kaplıca alanının bir kısmı ve özellikle Özel Turizm Alanı olarak ilan 

edilmiş alanı içinde ikincil konutlar bir tür işgal içindedirler. Hatta Hazine 

mülkiyetindeki alanlarda da yer alan bu konutların ivedilikle kaldırılarak alanın 

Jeotermal Turizme açılmasında yarar bulunmaktadır. Bu alanda Turizm ve Kültür 

Bakanlığının öncülüğünde yatırımcı firmaların davet edilmesi gerekliliğini kısa vadede ele 

alınmasında yarar bulunmaktadır. 

Seferihisar ısıtmasındaysa Karakoç Jeotermal alanı dışındaki kaynaklardan 

yararlanılmalıdır. Bu nedenle öncelikle Karakoç jeotermal alanının kaynak sınırlarını 

dışında bu işlemlerin yürütülmesinin orta vade sonunda gerçekleşmesi doğal 


135

Diğer yataklardan doğal çıkışı en yüksek olan Dikili Kaynarca ve Bergama 

jeotermallerinden ısıtmada yararlanılma ön planda gelmektedir. Buradaki kaynak 

kullanımında Belediyelerin imkanları ve kredilendirime sistemlerinin devreye girmesiyle 

sorunların çözülebileceği ortaya çıkmaktadır. Dikili için projelerin hazır olması kaynak 

yetersizliğinden başarıya ulaşamamış iken Bergama Belediyesi 2003 yılında yatırıma 

başlamıştır. Bu alanlardaki suların doğal çıkış debilerinin 200lt/sn olması ve sıcaklığın 

100 0 C civarında olması potansiyelleri arttırmaktadır. Kaplıca turizmi açısından yeterli 

yatırımın olmaması da konuyu ikinci plana itmektedir. Seracılığın yer bulmadığı bu 

alanda kısa ve orta vadede bu tür tarımı bu alanlara yöneltmenin ekonomik yararı 

bulunmamakta olup açık tarım halihazırda ekonominin sürükleyicisi durumundadır. 

Alanda seradan ziyade endüstriyel tarım ürünleri hasadı yapılmaktadır. Bu nedenle kısa 

ve orta vadede tarımsal girdilerin değiştirilmesi uygun değildir. 

Yöre yakınlarında yer alan Bademli kaynaklarından da basit kaplıca uygulamaları kısa 

ve orta vadede yatırım politikaları açısından ereklilik arz etmektedir. Zira MTA analizleri 

bu alanların işletmelerinin orta vadede dahi ekonomik olamayacağını belirtmektedir Zira 

mevcut gerek nüfus ve gerekse ekonomik potansiyel bu tür yatırımların rantın 

karşılayacak durumda değildir. Aynı durum Nebiler, Paşa ve hatta Aliağa termal 

kaynakları için geçerlidir. Çeşme gibi termalizmi yüksek ve de turizm potansiyeline sahip 

bir alanda kısa vadede termal turizmin gelişmesinde ekonomik ve bürokratik engelleri 

geçmenin zorluğu ortada iken bütün kaynaklara yatırımları yönlendirmenin orta vadede 

ve hata uzun vadede yararı bulunmamaktadır. Ancak şurası da bilinmelidir ki Çeşme 

termal kaynaklarının potansiyeli Seferihisar ve Dikili kadar yüksek değildir. Kuyu ve 

doğal çıkış sıcaklığı 56 0 C olup kuyulu su elde etmede debi 42lt/sn’dir ki bu da gerek 

termal ve gerekse ısıtma açısından kritik bir noktada olunduğunu göstermektedir. 

Bayındır kaynaklarından 2lt/sn oranında elde edilen su ile az oranda seracılıkta 

kullanılan enerji bu alanın çiçekçilikte göstermiş olduğu potansiyele bağlı gelişmiştir. 

Gelişimini kısa ve orta vadede kendi çabalarıyla yavaş akımla götürmesi bu alanlar için 

beklenen oluşumlardır. Zira doğal çıkış sıcaklığı bile 45 o C olan bu kaynaktan uzun 

vadede fazlaca bir beklenti olmamalıdır. 

Jeotermal enerji yatırımları için yapılan araştırmalar ilk aşamada İzmir’de elektrik 

enerjisi üretmenin mümkün olmadığını göstermektedir. Bunun dışında Eko-turizm veya 

termal turizm olarak kısa dönemde işletilecek alanların başında, halen işetilen Balçova 

ve kısmen Çeşme Tesisleri dışında yatırım önceliği açısından Seferihisar Karakoç Kaplıca 

alanı gelmektedir. Orta vadede ve sonrası için ise Bergama-Dikili olasılığı ağır 

basmaktadır. Bunun dışındaki alanlara ise gerek ekonomik gerçekleşme, gerek kaynak 

aktarımı ve gerekse yeterli yatak kapasitelerine erişmede ve de çevre kontrolü temaları 

açısından yetişmenin mümkün olamayacağı açıktır. Potansiyel Karakoç Kaplıca alanı 

İzmir’in uluslar arası düzeyde termal turizm merkezi olma durumundadır. 

Bayındır, Aliağa, Bademli kaynaklarının termalizmde kullanılması uzun vadeli 

hedefler arasında yer almalıdır. Bu alanlarda ilk aşamalarda sera ısıtması uygulanabilir. 

136

Bunlar arasında Aliağa göreceli olarak orta vadelerde şehir ısıtma programları 

geliştirebilir. 

Isıtma konusundaysa mevcut projelerin hayatiyete geçirilmesi hedeflenirken Belediyeleri 

bu konuda kendi olanaklarıyla çalışmaları bir açıdan olumlu bir girişim olarak 

değerlendirilirken kaynak israfına da yol açmaması için belirli kontrol sistemlerinden 

geçmesi gereken bir sistemle hareket edilmesinin gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Daha 

açıkçası erken davranan ve ekonomik gücü olan belediyelerin bölgesel kaynakları 

kontrollü kullanma gerekliliği altında konuya yaklaşılması tavsiye edilen bir husustur. 

Bu hususta Güzelbahçe-Narlıdere-Balçova--Hatay semtinin ısıtma projesinin hayata 

geçirilmesi kısa dönemde ele alınması gereken önemli projelerin başında gelmektedir. 

Jeotermal enerjinin birden fazla sahadaki yaraları arasında gelen sera ısıtmasındaysa en 

az yatırımla en fazla faydanın sağlandığı bilindiğinden bu konuda teşviklerin arttırılması 

gerekmektedir. Bayındır Dereköy örneğinde olduğu üzere Seferihisar yöresi bu alanda 

teşvik edilesi gereken bir bölge olarak ön plandadır. Dikili-Bergama yöresi kaynaklarının 

yeterli olmasından ötürü uzun vadede sera ısıtmasına dönebilme olasılığına sahip bir 

alan olarak dikkat çekici olup bu alanlardaki sera bitkilerinin daha ziyade endüstriyel 

ürünler kapsamında olması yöre değerleri ve gelişim trendleri dikkate alınarak bir 

gereklilik olarak düşülme durumundadır. Bu yaklaşımın da orta vadeden sonra 

gerçekleşmesi bölgesel gelişim ve kaynak dağılımı açısından gerekli görülmektedir. 

137

Bulunduğu Yer Doğal Çıkışta Kuyu Çıkışı Potansiyel Mevcut Durum 

Sıcaklık Lt/Sn Sıcaklık Lt/Sn 

Değerlendirmesi 

Dikili-Bergama 100 200 

Kaplıca Termalizmi 

Şehir Isıtması 

Sera Isıtması 

Basit Kaplıca 

Yatırım Değerlendirmesi 

Termal Tesis Yatırımı 

Dikili Isıtması 

Bergama Isıtması 

Bergama 44-26 4-1 Sera Isıtması 

Endüstriyel Kullanım 

Bademli 41-70 1.0 Termalizm Basit Kaplıca Temel Tesis Yardımı 

Sera Isıtma 

Aliağa 58 5 Termalizm Aliağa Isıtması 

Temel Tesis Yardımı 

Çeşme 56 10 56 42 Termalizm Termalizm Temel Tesis Yardımı 

Şifne 42 12 Termalizm Termalizm Temel Tesis Yardımı 

Nebiler 55-57 2 ,5 Termalizm Basit Kaplıca Kaplıca Uygulaması 

Paşa 39-43 0.5 Termalizm Basit Kaplıca Kaplıca Uygulaması 

Bayındır 45 2 Termalizm 





Balçova 63 3 107-103 60 Termalizm 



Termalizm 





Hatay Isıtması 

Balçova Isıtması 

Narlıdere Isıtması 


Seferihisar 

Karakoç 

Doğabey 

55-93 40 90-153 175 Termalizm 



Basit Kaplıca 

Temel Tesis Yardımı 

Seferihisar Isıtması 

Diğer Şehirlerin Isıtması 



138

Güneş Enerjisi 

Güneş, 1970 yılından bu yana enerji alanında kullanılmaktadır ve diğer enerji türlerine 

göre bir çok avantajı vardır. Güneş, bol, tükenmeyen ve temiz enerji türüdür. Çevreyi 

kirleten atığı yoktur. Türkiye ve özellikle Ege Bölgesi güneş enerjisi bakımından zengin 

ortamlara sahiptir fakat bu enerjiden yeteri kadar faydalanamamaktadır. Oysaki 

Türkiye’nin ortalama yıllık toplam güneşlenme süresi 2640 saat (günlük toplam 7,2 

saat), ortalama toplam ışınım şiddeti 1311 kwh/m 2 -yıl (günlük toplam 3,6 kwh/m 2 - 

yıl)’dır. Halihazırda güneş enerjisinin en yaygın kullanımı sıcak su ısıtma sistemleridir 

ve kurulu güneş kolektörü sistemlerinin çoğu Akdeniz ve Ege bölgelerinde 

kullanılmaktadır. Yılda yaklaşık 290 bin TEP (Ton Eşdeğer Petrol) ısı enerjisi 

üretilmektedir. 

Tablo 6.103 Güneş Kolektörlerinin Ürettiği Isıl Enerjinin Birincil Enerji 

Tüketiminin Katkısının Yıllara Göre Dağılımı 

Yıl 

Güneş Enerjisi Üretimi (bin TEP) 

1998 210 

1999 236 

2000 262 

2001 290 

Güneş enerjisinden su ısıtma, konut ısıtma gibi ısıl amaçlarla yararlanılabileceği gibi 

elektrik enerjisine dönüştürmek de mümkündür ve toplam enerji tüketiminin yaklaşık 

%20’si konutlarda olmaktadır. Enerjinin diğer kullanım yerleri ticari binalar ve 

endüstriyel tesisler olmaktadır. 

Güneş Enerjisinin teknolojilerini iki gruba ayırmak mümkündür. Bunlardan biri ısıl 

güneş teknolojileri bir diğeri ise güneş pilleridir. Isıl güneş teknolojileri de kendi içinde 

düşük sıcaklık sistemleri ve yoğunlaştırıcı sistemler olarak iki gruba ayrılmaktadır. Isıl 

güneş teknolojilerinde güneş enerjisinden ısı elde edilir. Bu ısı doğrudan kullanılabileceği 

gibi elektrik enerjisine de dönüşebilir. Düşük sıcaklık sistemleri içinde yer alan 

düzlemsel güneş kolektörleri en çok evlerde su ısıtma amacıyla kullanılmaktadır ve 

ulaşılan sıcaklık 70 0 C civarındadır. En fazla güneş kolektörü bulunan ülkeler arasında 

ABD, Japonya, Avustralya, İsrail ve Yunanistan yer almaktadır. Türkiye 7,5 milyon m 2 

kurulu kolektör alanı ile dünyanın önde gelen ülkelerinden biri konumundadır. 

Güneş enerjisinin tarım alanında da uygulamaları vardır. Yine düşük sıcaklık sistemleri 

içinde yer alan ürün kurutma ve seralar sistemi kırsal yörelerde sınırlı bir şekilde 

kullanılmaktadır. Güneş enerjisi uygulamalarında daha yüksek sıcaklıklara ulaşmak 

için diğer bir sistem olan yoğunlaştırıcı sistemler kullanılır. Güneş pilleri ise elektrik 

şebekesinin olmadığı, yerleşim yerlerinden uzak yerlerde ekonomik yönden uygun olarak 

kullanılabilmektedir. İstenen güçte kurulabilmeleri nedeniyle genellikle sinyalizasyon, 

kırsal elektrik ihtiyacının karşılanması gibi uygulamalarda kullanılmaktadır. Ülkemizde 

139

Telekom istasyonları, Orman Genel Müdürlüğü yangın gözetleme istasyonları, deniz 

fenerleri ve otoyol aydınlatmasında kullanılan güneş pilinin kurulu gücü 300 KW 

civarındadır. Fotovoltaik piller de denen bu yarı iletken malzemeler güneş ışığını 

doğrudan elektriğe çevirirler. 

Bölgeler itibarıyla değerlendirildiğinde Ege Bölgesi ve özellikle başta güney kesimi olmak 

üzere İzmir ve çevresi güneş enerjisi açısından avantajlı bir konuma sahiptir. Enerji, 

Kıyı Ege’de konutların, otellerin vb. tesislerin sıcak su ihtiyacının karşılanmasında 

yoğun olarak kullanılmaktadır. Ancak su kullanımı ihtiyacını karşılamaya yönelik 

uygulamalar ötesine gitmeyen bu enerji kaynağının elektrik enerjisi üretiminde 

kullanmak için gerekli teknolojiye sahip yabancı firmalarla işbirliğine gidilmesi 

gerekmektedir. Yeni yapıların güneş enerjili sistemlerle yapılması bu amaç için gerekli 

kredi ve desteğin verilmesi büyük ölçüde enerji tasarrufu sağlayacaktır. 

Son 30 yılda kw saat başına düşen maliyet 30$‘dan %70 civarında düşüş göstermiştir. 

Bir wat enerjinin 8 dolar civarında maliyeti olduğu düşünüldüğünde ve bir evin ortalama 

ihtiyacının 3 kw olduğu varsayımından hareketle 24 bin dolarlık bir yatırımla bir 

konutun yaşamı süresince elektrik temini halledilmektedir. 

Doğal Gaz 

Ülkemizde ve özellikle Ege Bölgesinde artan doğal gaz talebini karşılamak ve ülkemizde 

doğal gaz kullanımını yaygınlaştırmak amacıyla BOTAŞ tarafından başlatılan çalışmalar 

sonucunda, doğal gaz geç de olsa İzmir yöresine gelebilmiştir. Bu bağlamda 1987 yılında 

hizmete giren Rusya Federasyonu-Türkiye Doğal Gaz Boru Hattı’nın taşıma kapasitesi 

arttırılmış, tevsii gerçekleştirilmiş ve 2000 yılında devreye alınmıştır. Bundan sonradır 

ki 1996 yılında İşletmeye alınan Bursa-Çan Doğal Gaz Boru Hattı’nın devamı olan Çan- 

Çanakkale Doğal Gaz Boru Hattı inşaatı başlamıştır. 

Doğal gazın İzmir, Manisa ve Balıkesir bölgesinde yer alan sanayi tesislerinin ve 

konutların kullanımına sunulması amacıyla Karacabey-İzmir Doğal Gaz Boru Hattı 

yapımı projesi 09.10.1998 tarihinde imzalanmıştır. Ancak, yaşanan ekonomik kriz 

nedeniyle kredi anlaşması 18.08.2000 tarihinde imzalanabilmiştir. Bu süreç İzmir’e 

doğal gazın iki yıl geç gelmesine sebep olmuştur. Bu doğrultuda BOTAŞ doğal gazın 

Bornova’ya 2002 Nisan ayında geleceğini beyan etmiş olmasına ve boruların döşenmiş 

olmasına karşın henüz İzmir ve yakın çevresi doğal gaz ile tanışmamıştır. 

251 km uzunluğundaki proje kapsamında M. Kemalpaşa, Susurluk, Balıkesir, Akhisar, 

Manisa, Aliağa, Turgutlu ve İzmir branşmanları bulunmaktadır. Aliağa’nın göstermiş 

olduğu sanayileşme hareketlerindeki ivme nedeniyle buraya özel sektör tarafından 1540 

MW gücünde bir Doğal Gaz Kombine Çevrim Santralı yapılmış ve bölgede bulunan 

sanayi tesislerine doğal gaz 35 km uzunluğundaki Aliağa branşmanından erişmektedir. 

2002 yılında doğal gaz Aliağa’ya erişmiştir. Doğal gaz hattı bu kesimden daha aşağılara 

henüz erişmemiş durumdadır. Aynı hattan Manisa Organize Sanayi Bölgesi de 

yararlanma durumundadır. İlk aşamada Ege’ye verilecek doğal gaz miktarı yıllık 3 milyar 

140

m 3 olarak belirlenmiş olup hedef zaman içinde 10 milyar 

projektif bir değer olup tüketim ve talep bağlantılıdır. 

m 3 ’e çıkmaktır. Ancak bu 

Bunun yanında İzmir’e kuzey dışından gelecek ikinci bir Doğal Gaz boru hattı daha 

bulunmaktadır. Bu hat Samsun-Ankara Hattı olarak başlamakta kademeli olarak 

artarak doğal gaz arzını güney ve batı bölgelerimize taşıyacaktır. Söz konusu bölgelerdeki 

illerimizin konutları ve sanayi tesislerinin doğal gaz ihtiyacı da bu şekilde 

karşılanacaktır. Bu hattaki branşman Konya üzerinden İzmir’e erişecektir. Toplam 

uzunluğu 618 km’dir ve üç bölümden oluşmaktadır. Bunlar;. Konya-Isparta, Isparta- 

Nazilli ve Nazilli-İzmir’dir. 

Karacabey-İzmir Doğal gaz boru hattı güzergahları üzerindeki sanayinin yoğun olduğu 

bölgelere doğal gaz verilmesi amacıyla Dağıtım Hatları yaptırılmış ve yaptırılmaktadır. Bu 

kapsamda İzmir ili içinde yer alan İzmir/Aliağa, Atatürk Organize Sanayi Bölgesi, 

Kemalpaşa Organize Sanayi Bölgesi, Pınarbaşı, Torbalı ve yakınında yer alan Manisa 

Organize Sanayi Bölgesi tesislerine gaz bağlantıları yapılmıştır. 

Boru hatlarının öncelikle sanayi bölgelerini hedeflemesi, şehirsel kullanımı ikinci planda 

görmesi, hem kapasite hem da şehirlerimizin, başta İzmir olmak üzere sistemi kabule 

hazır bir altyapıya sahip olmamasından kaynaklanmaktadır. Enerji fiyatı birimi olarak 

doğal gazı ham petrolden yaklaşık % 20 daha ucuz bulunmaktadır. Ayrıca fuel oilden % 

15 oranında daha düşük bir fiyatla kullanıma sunulmaktadır. Daha ziyade konutlarda 

kullanım bulan LPG’den ise % 70 ucuz olması konut kullanımlarında mutfaklar için 

büyük bir tasarruf imkanı yaratmaktadır. 

Gazın şehirsel dönüşümünü yapacak tesisler hakkında gelişmiş ve mevcut projelerin 

revize edilmesine yönelik çalışmalar bulunmamaktadır. Kaldı ki, bu tür ara istasyonlar 

için gerekli mekanlara yeni yapılan ve de revize edilen imar planlarında gerekli yerler 

ayrılması gerekmekteyken bu konuya değinilmemiş olunması ileride büyük maliyetleri 

şehre yükleyecektir. Gazın şehirsel dönüşümünün sağlanması için gerekli olan basınç 

düşürme istasyonlarının yer seçimleri, inşası, ikincil dağıtım hatlarının ve dağıtım 

şebekesinin güzergahlarının belirlenmesi, inşası ve diğer altyapı donanımlarının 

belirlenmesi ve güvenlik bantlarının sağlanmasına yönelik fiziki çalışmaların yapılması 

gerekmekte ve bunların imar planlarında belirlenmiş olması yasal bir zorunluluk olarak 

görülmektedir. Stoklama maliyetinin olmaması yanında kullanım kolaylığı ve yüksek 

verimliliği yanında temiz enerji olarak kabulü kullanımında maliyeti düşürücü diğer 

öğeler olarak görülmektedir. Sanayi tesisleri içinse bunun yanında kolay elektriğe 

dönüştürülür olması tercihlerde diğer önemli bir husustur. 

Bununla beraber doğal gazın kullanılmaya başlanmasıyla kullanıcı tesislerin enerji 

transferi konusunda mevcut tarzlarını değiştirmelerinin maliyetlerini de düşünme 

zorunda olduklarının bilinmesi gerekmektedir. 

Gazın şehre gelmesiyle cadde ve sokaklarının tekrar kazılması gündeme gelecektir ki 

şehirlinin buna ne derece dayanacağı da sorular taşımaktadır. Kaldı ki doğal gazın şehre 

141

yeterince tanıtılmamış olması şehirliyi ve şehirde yer alan tesisleri donanım açısından 

doğal gaza uyumlu bir hale gelmekte geciktirmektedir. Bu kapsamda doğal gazın 

dağıtımını üstlenecek firmalar henüz kurulmamış durumdadır. Bunun en önemli 

sebeplerinden birisi de gaz piyasasına yönelik yönetmeliklerin açık ve net 

oluşmamasından kaynaklanmaktadır. Doğal gazın ısıtma amaçlı olarak doğrudan 

kullanımı yerine, doğal gazın kullanıldığı merkezi-bölgesel ısıtma sistemleri de 

incelemeye alınmalıdır. Bu anlamda kombine çevrim santralleri ve bölge ısıtma sistemleri 

alternatifi daha ekonomik olması açısından dikkate alınmalıdır. 

Alt yapı yatırımları açısından konuya yaklaşıldığında, İzmir’de yaz aylarının göreceli de 

olsa uzun sürmesi şehirlinin doğal gaza bakışını biraz çekingen yapmaktadır. Buna 

karşın İzmir ve yakın çevresindeki pek çok yerleşmede alternatif enerji kaynağı olarak 

görülen jeotermal ve rüzgar enerjisi alternatifleri bulunmaktadır. Dolayısıyla doğal gazın 

cazibesine karşın İzmir ve çevresinde her zaman alternatif enerji kaynakları 


Doğal gaz fiyatının sürekli değişkenlik göstermesi ve dövize endeksli olması özellikle 

sanayi yatırımcıları için kullanımın miktarında önemli bir etkiye sahiptir Şu halde fiyatın 

her an yükselebilir olması alıcıları ve dağıtım şirketlerini gerek kurumsallaşmada ve 

gerekse kullanımda karasız bırakmaktadır. Bu durumda doğal gazın ülkesel ve de 

bölgesel bir ürün olmamasından makro politikasının belirlenmesi, siyasi tercihlerin 

etkisinden sıyrılması ve fiyat belirsizliğinin ortadan kalkması gerekmektedir. Bu sayede 

sanayide doğal gaz tüketimi daha da artacaktır. 

Bütün bunlara ilave olarak doğal gaza geçiş için şehirsel ölçekte ön fizibilite 

çalışmalarının başlatılması gerekmektedir. Ayrıca gazın iletilmesini sağlayacak altyapı 

çalışmaları için hazırlıklar da yapılmalıdır Kurulacak dağıtım şirketlerinin yaratacağı 

istihdam, verecekleri hizmet ve meydana getirecekleri ticaret hacmi ile İzmir ekonomisi 

farklı bir canlılık da kazacaktır İzmir'de 5 milyar metreküp doğal gaz tüketim 

kapasitesi olduğu hesaplanmıştır. Bunun dört milyarı sanayide, bir milyar metreküpü 

ise konutlarda kullanılacaktır. Bunun yanında doğal gazın kullanımına ilişkin 

politikaların şehir çeperlerinde var olan diğer enerji kaynaklarının (jeotermal, rüzgar vb.) 

öncelikleri de dikkate alınarak belirlenmesi kaçınılmaz bir gerçektir. Zira başta İzmir 

olmak üzere çevre yerleşmeler özellikle kış aylarında yoğun bir kirlilik baskısı altında 

yaşamaktadır. 

Sadece İzmir'de günlük olarak havaya 299 ton/gün kükürt dioksit atıldığı DEÜ Çevre 

Mühendisliği Bölümünce saptanmış durumdadır. Bu miktarın 226 ton/günü sanayi 

kuruluşlarından çıkmaktadır. Şu halde hava kirliliği öncelikle sanayideki iyileştirme ile 

önemli ölçüde azalacaktır. Kışın,ev ısınmasındaki kalitesiz yakıttan kaynaklanan 

kirlenmenin boyutunu da düşünecek olursak şehrin kısa dönemde mutlaka kaliteli 

enerji kullanmaya geçilmesi gerekmektedir. 

Bu nedenle doğal gazın sanayide ağırlıklı olarak kullanılmaya başlanması doğru bir 

politika olarak görülmektedir. Buna ek, konut ısıtmada jeotermal enerji ile ve diğer 

142

alternatif enerji kaynakları ile entegre bir programın optimizasyonunun yapılması 

gereklidir 

Şu halde ilk planda özellikle şehirsel ölçekte jeotermal enerjinin kullanımına 

öncelik verilmelidir. Bu nedenle İzmir içindeki ve çevresindeki jeotermal sahaların 

ısıtma sistemlerine ilişkin karakterizasyonu rezervuar taramaları için fon ayrılmalı ve 

yatırım yapılmalıdır. Yüksek ısı kaynağına ihtiyacı olan ve de elektrik enerjisine birincil 

dereceden bağlı sanayicinin maliyet açısından konuya yaklaştıkları takdirde doğal gazı 

tercihleri tabiatıyla ön planda gelecektir. 

Bu nedenle Aliağa’da yer alan haddehanelerin beklentisi doğal karşılanma 

durumundadır. Özellikle metal, gübre, toprak, kimya, otomotiv ve giderek tekstil ve gıda 

sektörleri önem sırsına göre bu konuda talep sıralamasında bulunmaktadırlar 

Buna rağmen EBSO koordinatörlüğünde kurulmuş bulunan Ege Doğal gaz AŞ gerekli 

girişimlerde bulunarak projelerin hayata geçirilmesi için potansiyel oluşturmaktadır. 

Ancak 02.05.2000 tarihinde yürürlüğe giren Doğal Gaz Piyasası Kanunu ile birlikte 

şirket uyumda yavaş davranmıştır. Bu durumda şirketleşecek doğal gaz dağıtım 

firmalarına belediyenin katkısı % 20 oranını geçmeyecektir. 

6.4.5 Haberleşme ve Telekominikasyon 

İzmir ilinde haberleşme altyapısı diğerlerine göre en az sorunlu olan bir durumdadır. 

Telekominikasyon ağı tümüyle, köylere kadar oluşturulmuş ve bu sorunsuzluk 

durumunun 2003 – 2013 döneminde de korunacağı anlaşılmaktadır. 

Sorun olarak tanımlanabilecek birkaç noktayı şöyle sıralamak mümkündür : 

• Şehir içinde hala yeraltına alınamayan kablo sistemlerinin zorluklarla çözümleneceği 

anlaşılmaktadır. 

• Şehir dışı kablolarının da hala yer üstünde kalan bölümleri vardır. 

• Son 7–8 yıldır şehir içinde yapılan binalara telefon altyapısının standart olarak 

projelendirilerek uygulanması denetim altına alındığı görülmektedir. Ancak eski inşa 

edilmiş binaların yapı içi şebekeleri bulunmamakta ve parsel giriş noktasına kadar 

getirilen bağlantıların bağımsız bölümlere eriştirilmesinde zorluklar çekilmektedir. 

• Yeni yapılan toplu konut yerleşmelerinde diğer altyapılarla birlikte telekominikasyon 

altyapısı da kapalı sistemle yeraltına uygulanmaktadır. “Çemreli” güzergah adı 

verilen bu sistemler büyük ölçüde tamamlanmış olmasına karşın eski yapılanmış 

alanlarda yeraltına alma işlemleri oldukça zor gerçekleştirilebilmektedir. 

• Kabloların hala yerüstünde kalan bölümlerinin bakım giderlerini artırmakta olduğu 


• Köylerde konuşma oranı düşüktür. Bu nedenle bu yörelere yapılan yatırımların geri 

dönüşleri oluşmamaktadır. 

143

İzmir ili sınırları içinde Telekom’un 1 300 000 kayıtlı abonesi bulunmaktadır. Bunlardan 

300.000 abonenin 100 konturluk yıllık zorunlu abonelik konuşmasını dahi yapamadığı 

bildirilmektedir. 

Önceki teknolojide radio-link sistemleriyle haberleşme sağlanmakta iken bu durumu 

günümüzde fiberoptik kablo sistemleriyle gerçekleştirilmektedir. Yeni teknoloji 

haberleşmenin hassasiyetini artırmış ve en aza indirmiştir. Dijital sistemlerde hata 

oluşmamaktadır. Bağlantılar alternatifli önceliklerle risksiz bir biçimde 

gerçekleştirilmektedir. Bir önceki teknolojide kullanılan Konak – Nif arası radio-link 

sistemi günümüzde stand by olarak kullanılmaktadır. İzmir’de merkezden çıkış yapan üç 

nokta bulunmaktadır. Konak, Alaybey ve Hatay-Hakimevleri’ndeki çıkışlar bugün için 

yeterli görüldüğü gibi gelecek 10 yıl için de gereksinimi karşılayacak durumdadır. Çıkış 

noktaları, herhangi bir arıza durumunda otomatik olarak alternatif güzergahlara 

kaydırılmakta ve haberleşme sisteminin kesintiye uğramaması sağlanmaktadır. 

Kabloların yeraltına alınması, arızaların önlenmesi ve bakım kolaylıkları, güvenli bir 

sistem oluşturulması, peyzaj kalitesi ve dayanıklılık açısından tercih edilmek 

durumdadır. Bu nedenle yeraltına alma işlemleri idarece sürdürülüyor. Ayrıca her 3- 

4000 kişilik bir nüfus yerleşme si söz konusu edildiğinde yeni bir santral sisteminin 

gerçekleştirilmesi için çalışmalar yapılıyor 

6.4.6 İzmir Körfezi 

Şekil 6.11 İzmir Körfezi’nin Doğal Yapısı ve Özellikleri 

DIŞ KÖRFEZ III 

DIŞ KÖRFEZ II 

İÇ KÖRFEZ 

DIŞ KÖRFEZ I 

ORTA 

KÖRFEZ 

Kaynak: İzmir Atık su Arıtma Tesisleri Fizibilite Etüdü – DEÜ – Çevre Mühendisliği bölümü 1985, 

İzmir. 

144

Tablo 6.104 İzmir Körfezinin Toplam Su Hacmi Dağılımı 

Körfez Bölümleri 

Yüzey Su Alanı 

( 10 6 m 2 ) 

Su Hacmi 

(10 3 m 3 ) 

Kümülatif Su 

Hacmi (10 3 m 3 ) 

İç Körfez–Liman Bölümü 6,7 73,3 73,3 

İç Körfez 58,9 562,9 636,2 

Orta Körfez 56,5 924,3 1.560,5 

Dış körfez I 115,6 3.558,0 5.118,5 

Dış körfez II 88,7 2.304,0 7.422,5 

Dış körfez III 90,6 2.690,0 10.112,5 

Toplam 417 10.112,5 24.923,5 

Kaynak: İzmir Atık su Arıtma Tesisleri Fizibilite Etüdü – DEÜ – Çevre Mühendisliği bölümü 1985, İzmir. 

İzmir Körfezi’nin gerek ulaşım sistemleri, gerekse sosyal ve fiziki altyapı açısından önemli 

bir coğrafi özelliği olduğu bilinmektedir. 

İzmir Körfezi Türkiye’nin batı ucunda Karaburun ve Çeşme Yarımadaları’nın 

korumasında derinlemesine uzanan “L” biçiminde bir deniz girintisidir. Bu girinti 

kuzeyden güneye 40 km. uzunluğu da 20 km. genişliğinde, batıdan doğuya 24 km. 

uzunluğunda ve 5 km. genişliğindedir. Körfezin çeşitli araştırma raporlarında izlendiği 

gibi; iç körfez, orta körfez ve dış körfez olarak üç bölümde ayrılarak analiz edildiği 

görülmektedir. En çok su derinlikleri, iç körfezde 20 metre, orta körfezde 40 metre, ve 

dış körfezde 65 metre olarak tespitleri yapılmıştır. Körfezin toplam su hacmi ise yaklaşık 

10 x 10 9 m 3 dür. 

Körfezin taban profilinde körfezin başından 12 ve 32 km. uzaklıklarda iki eşik 

bulunmaktadır. Araştırmalara göre bu eşiklerin yoğun dip sularının açık denize akımını 

engellediği belirlenmiştir. (CBH, 1971) 

Kırdeniz Limanı olarak bilinin yerin kuzeyi ile Uzun Ada kuzeyini birleştiren çizgi 

körfezin en dış noktalarını sınırlayan, “dış körfez III” alanıdır. Bu alanda Kuş Cenneti 

körfezin doğu kıyılarını oluşturmaktadır. “dış körfez II” ise Kokala Burnu hizasına 

kadar güneye iner ve bu alanın doğu kıyısında ise Çamaltı Tuzlası yer almaktadır. 

Kokala Burnundan güneye dikine çizgi inen ise, “dış körfez II” yi doğuda 

sınırlamaktadır. “Orta körfez” ile “iç körfezi” ise birbirinden ayıran ise Yeni Kale 

Geçidi olarak bilinen noktadan dikine geçen bir çizgi ayırmaktadır. Çeşitli araştırmalara 

göre körfez kirliliğinin, 1970’lerin başından beri artarak iç körfezde yoğunlaşmaya ve 

1980 sonrasında ise orta körfeze doğru batı sınırlarını zorlamaya başladığı belirlenmiştir. 

Gediz Nehri’nin denize kavuştuğu nokta tarih içinde değiştirilmiş, ilk Gediz yatağı iç 

145

körfeze erişirken, ikinci Gediz ağzı orta körfeze üçüncüsü ise dış körfezin en kuzey 

ucuna aktarılmıştır. Bu ilk ağız ile üçüncü ağız arasında üçgen arazi Gediz Deltası 

olarak anılmaktadır. Karşıyaka Bostanlı’dan itibaren bu iki Gediz Ağzı arasında kalan 

kuzeydeki tüm arazi sulak bir bölgedir ve kıyı çizgisi değişkendir. Çamaltı Tuzlası ve Kuş 

Cenneti düşük kotlarda ve yaygın biçimde bu sulak alının temel unsurlarıdır. 

İzmir Körfezi pis su deşarjı alıcı ortamı olarak karşılaştığı yoğun kirliliğe karşın 

çevresindeki yerleşmenin 5000 yıllık geçmişi ile günümüzde de, ulaşım, ticaret, 

rekreasyon, balıkçılık gibi işlevlerini sürdürmeyi başarmıştır. Bugün büyük kanal 

projesinin çeşitli temel öğeleri ve atık su arıtma tesisi etkinleştikçe, yukarıda belirttiğimiz 

temel işlevini sürdüreceği izlenimini vermektedir. Bunun sağlanabilmesinin önemli bir 

ek koşulunun ise kirliliğin durdurularak, sürecin tersine çevrilmesinin yanı sıra körfez 

kıyı çizgisinin sabitleştirilerek korunması ve kıyı kenar kullanımlarının bir yönetimdenetim 

sistemi altına alınması olarak düşünülmelidir. Bu konuda gerçekleştirilmiş bazı 

araştırmaların bulguları yol gösterici olabilmektedir. (DBTE 042) Böylesine bir 

araştırma çalışması DEGAŞ İzmir Tersanesi için körfezin kuzeyinde önerilen konumu ile 

ilgili olarak gerçekleştirilmiştir. Çalışmada da belirlendiği gibi İzmir Körfezi özellikle 

Gediz Deltası’nın oluşturduğu kuzeyde ki kesimlerinde kıyı çizgisi belirsizlik göstermekte 

ve bu nedenle tüm körfezi içine alacak bir biçimde mevcut belirsiz çizgi yerine, denizle 

fiziksel bütünleşme gösteren bir kıyı kullanım çizgisinin yaratılması ve körfezdeki 

tüm kıyı yapılaşmaların gerektireceği düzenlemelerin bu kullanım çizgisine göre 

irdelenmesi zorunluluğu ortaya çıkmaktadır. Adı geçen kıyı kullanım çizgisinin 

saptanması için körfezde, kartografik ve batı metrik çalışmalarının, akıntı ölçümleri ve 

dalga analizleri, makrobentik ve sedimentolojil çalışmaların yapılması öngörülerek 

gerçekleştirilmiştir. (DBTE 042 – 1983 – İzmir) Bugün söz konusu çalışmanın 

sonuçlarından yararlanarak ve gerekirse güncelleştirmelere giderek İzmir Körfezi’nde 

kıyıların kullanımı için gerekli olan kıyı kullanım çizgisinin ve koşullarının belirlenmesi 

amacıyla yeni bir projenin başlatılması zorunlu görülmelidir. Büyük kanal projesinin 

uygulamasının tamamlanması ve deniz kirliliği sürecinin tersine çevrilmesi gerekliydi. 

Ancak körfezin korunmasının sürdürülmesi için bunun yeterli olacağı düşünülemez. 

Kıyının sabitlenmesi ve kıyı kullanımlarının denetim altına alınması da gerekmektedir. 

Bu amaçla yukarıda tanımlanan kıyı kullanım çizgisinin yaratılmasına ilişkin 

çalışmalar ivedilik kazanmalıdır. Körfezin sahip olduğu, rüzgar, esinti, akıntı koşulları ve 

yüzey suları için taşıdığı alıcı ortam özelliklerinin bir gereği olarak bu çalışma zorunlu 

olacaktır. Bunun yanı sıra körfezin doğasının korunması, su sporları; yüzme, yat - 

yelken - motor yarışları, kıyı boyunca rekreasyon alanlarının yaratılması, ayrıca kuş 

cenneti, tuzla, tersane, atık su arıtma tesisi, körfez işletmeciliği iskeleleri, giderek yolcu 

gemilerine ayrılması düşünülecek Alsancak Limanı işlevlerinin sürdürülmesi içinde 

gerekmektedir. Bu anlayış içinde kıyı kullanım çizgisinin sabitlenmesinin yanı sıra, 

körfezde havza oluşturan derelerin ve getirdikleri teressubatın çökeltme sistemleriyle 

denetim altına alınması, dere yataklarının drenaj ortamlarının sürdürülmesi ve 

146

üzerlerinde oluşan yerleşmelerden arındırılması, yeni yapılaşmaların engellenmesi de 

gerekli çalışmalar içinde programlanarak yer almalıdır. 

6.4.7 İzmir İli Kıyı Kesimi 

İzmir’de kıyılar kuzeyden güneye değişken bir yapıda uzanmakta, planlama verisi olarak 

önemli bir doğa öğesi niteliğiyle ortaya çıkmaktadır. Körfezin çevresinde metropoliten 

merkezde İzmir Büyük Şehir Belediyesi’nin Çiğli, K.Yaka, Konak, Balçova, Narlıdere ve 

Güzelbahçe İlçeleri ile, kuzeyden güneye; Dikili, Aliağa, Foça, Menemen, Urla, 

Karaburun, Çeşme, tekrar Urla, Seferihisar, Menderes ve Selçuk İlçeleri, kıyı boyunca 

yer almaktadır. Kıyı Ege Denizi’nin bir özelliği olan bol girinti ve çıkıntılı bir formasyona 

sahiptir. Bazı kesimlerde çeşitli büyüklüklerde ada oluşumları bulunmaktadır. Değişken 

doğal özellikleriyle, geniş kumsalları, kayalıkları, zengin deniz faunası (balıkçılıktan 

Akdeniz Foku’na kadar uzanan], tuzla, kuş cenneti, sulak alanları ve yeşil kıyı dokusu 

ile İzmir İli’ne ayrıcalıklar kazandırmaktadır. Böylesine bir kıyı morfolojisine sahip olan 

kıyı yapısının, doğal bir altyapı ve kültürel bir varlık olarak bakılmasının yan 

ısıra yarattığı ulaşım ortamı ile ticaret ve üretim olanaklarıyla ülke ve bölge 

ekonomisi için yaşamsal değeri de göz ardı edilmeden her ölçekte yürütülecek 

planlama çalışmaları için temel bir veri olarak alınması kaçınılmaz olmaktadır. Kıyı 

kesiminde doğrudan yer alan ilçelerin 2000 yılı sayımlarına göre toplam nüfusu 

1953105’dir. Bu toplam il nüfusunun % 59.5’ini oluşturmaktadır. Yalnızca yaşayan 

nüfusun ağırlığı açısından ele alınsa dahi kıyıların yaşamsal önemi dikkati çekmektedir. 

İzmir İli kıyı kesimi iki temel başlık altında incelenmiştir. İzmir Körfezi; iç,orta ve dış 

körfez tanımlarıyla kendi içinde bir araştırma konusu olarak kabul edilmelidir. Bu 

konuda bölüm 6.4.6’da belirlemeler yapılmıştır. İl kıyılarının körfez dışında kalan 

bölümleri de genel morfolojisi ile bilinmek durumundadır. İlin toplam yüzölçümü 11 973 

km 2 dir. Kuzeyde Balıkesir, doğuda Manisa ve güneyde Aydın İller ile sınır komşudur. 

Kuzeyden güneye Midilli, Sakız ve Sisam Adaları ile çerçevelenen alanda Ege Denizi’nde 

kıyısı bulunmaktadır. Sınır ve kıyılarının toplamı ise 1 195 km. dir. 

Tablo 6.105 Sınır ve Kıyıların Oranları 

Uzunluk (km) 

Oran 

Ege Denizi 700 58,58 

Manisa 300 25,1 

Aydın 130 10,88 

Balıkesir 65 5,44 

Toplam 1.195 100 

İzmir İlinin toplam sınırlarının % 58.58’i kıyıları oluşturmaktadır. Bu orana ilin sahip 

olduğu akarsu boyları, baraj ve göletler dahil değildir. Bu durum ilin arazileri açısından 

kıyı kesimlerinin önemli bir ağırlığının bulunduğunu göstermektedir. Kıyı kesiminin bu 

ağırlığının bir stratejik plan çerçevesinde ulusal ve uluslararası düzeylerde, ulaşımticaret-imalat, 

turizm-rekreasyon, balıkçılık, çevre koruma-ekoloji ve altyapı 

147

açılarından, taşıdığı potansiyele uygun kararlara koruma-kullanma dengesi gözetilerek 

konu edilmesi mutlaka gereklidir. Evrensel yaklaşımların da bir gereği olarak kıyı 

kesiminin genel stratejiden koparılmadan özel bir kıyı kesimi planlaması ve yönetimi 

sisteminin içine alınması da sağlanmalıdır. Kıyıların değerlendirilmesinde, kıyı dışında 

bir başka alanda yer seçemeyecek ülkesel-bölgesel kullanışlara öncelik verilmesi, kıyı 

boyunca yer seçme yarışında doğrudan ilgisi bulunmayan işlevlere karşı kıyı 

kesimlerinin korunması kurumlaştırılmalıdır. 

İzmir Büyükşehir Belediyesi, mücavir sahası ile birlikte iç ve orta körfezi 

çevrelemektedir. Bunun dışında, Dikili, Bergama (çok kısa bir uzunlukta), Aliağa, Foça, 

Menemen, Urla, Karaburun, Çeşme, Seferihisar, Menderes ve Selçuk İlçelerinin (toplam 

11 ilçe) kıyı kesiminde farklı uzunluklarda ancak doğrudan sınırları bulunmaktadır. 

İzmir B.Ş.B.’nde ise, Çiğli, K.Yaka, Konak, Balçova, Narlıdere ve Güzelbahçe’nin (toplam 

6 ilçe) deniz kıyısı bulunmaktadır. Bu durumda toplam 18 ilçenin deniz kıyısı vardır. 

Yalnızca B.Ş.B.’de Buca ve Gaziemir’in, diğer ilçelerden de 8’inin Ege Denizi’nde kıyısı 


İzmir İli Batı Anadolu’nun bölgesel tektonik kuşakları içinde kalmaktadır. Bu kuşaklar, 

batıda Karaburun Kuşağı, ortada İzmir-Ankara Zonu, doğuda ise metamorfik kayalardan 

oluşmuş Menderes Masifi, olarak adlandırılmaktadır. Ege çöküntüsünün yapısal stratigrafik 

basamakları da ilin morfolojik örüntüsünü oluşturmaktadır. Bu örüntü, batıdan doğuya 

doğru çizgisel çöküntü ve yükselti basmaklarıyla genelleştirilmiş sıralaması; Karaburun 

Yükseltisi, Foça Çöküntüsü, Yamanlar Yükseltisi, Akhisar Çöküntüsü ve Menderes 

Yükseltisi olarak tanımlanmaktadır. Bölgenin jeomorfolojisi kara kesiminin yanı sıra 

kıyı kesiminin oluşumunu da biçimlendirmiştir. Kuzeyden güneye ilin deniz kıyısı, kara 

kesimi alçaltı ve yükseltilerinin, ayrıca Bakırçay, Gediz, K.Menderes Nehirleri ile diğer çok 

sayıdaki daha küçük akarsu ve derelerin taşıdığı alüvyonların etkileriyle asırlar boyunca 

şekillenerek günümüze gelmiştir. Bu şekillenmede derin kumsallara, kıyılara kadar 

uzanan orman dokusuna, verimli tarım topraklarına, dik kayalık ve mağara 

oluşumlarına, adacıklara, sulak alanlara, tuzla gibi özel istihraç alanlarına, 

Foça’daki Akdeniz Foku (Monachus monachus) yaşam ortamı ve dış körfez 

batısındaki su kuşları koruma ve üreme alanları gibi yörelere, açık deniz ilişkisi 

bulunan sahillere ve doğal liman özelliği taşıyan körfez ve koylara, zengin bir 

çeşitlilik içinde rastlanılmaktadır. Bu etki ile doğal sit niteliği taşıyan alanların yanı 

sıra, tarih içinde kıyılarının çekiciliği nedeniyle oluşmuş bulunan arkeolojik sit alanlarının 

da bolluğu dikkati çekmektedir. Bu durum İzmir İli kıyılarına özel bir potansiyel özellik 

kazandırmakta ve günün spekalüsyon hareketleri de göz önünde bulundurulacak olursa 

stratejik plan açısından önemli bir veri oluşturmaktadır. Kuzeyden başlamak üzere, 

Dikili’de geniş kumsal bir kıyı oluşumu, Dikili-Çandarlı arasında tarımsal potansiyeli de 

içeren doğal sit özelliği taşıyan bir yöreyi, Çandarlı ve iç-orta-dış olarak tanımlanan İzmir 

Körfezi’ni, Karaburun ve Çeşme Yarımadaları’nı, Teke ve Doğanbey Burunları ile Sığacık 

Koyunu içeren Kuşadası Körfezi’ni, genel olarak da zeytin, orman, tarla ve bahçe tarımını 

birlikte oluşturan dokuları güneye indikçe izlemek mümkündür. 

148

7. KAMU YATIRIMLARI 

Kamu yatırımları sektörel olarak Ülkesel gelişmişlik düzeyinde ağırlığı olan ve 

ekonomik gelişmişliğin performansını belirleyen, gelişme trendlerine yön veren 

temeldir. Özelikle bu tür yatırımlara bağlılığı yüksek düzeyde olan Ülkemizde 

şehirlerin bu yatırım dağılımından pay alma yarışı hızlı ve katı bir sürece tabi 

olmaktadır. İzmir’in de bu dağılımdan almak istediği payın belirli bir oranda olması 

için yatırım düzeyi belirli bir seviyenin üzerinde olan yatırımları sunması ve de 

savunması gerekmektedir. Bu yapıya sahip olmasın karşın şehrin kamu yatırımları 

içinde ülke toplamına göre almış olduğu payın oransal azlığı yanında ödenek tutarları 

olarak da gerilerde olması şehrin sahip olduğu stratejik önemle orantılı 

bulunmamaktadır. Buna proje sayılarını da eklemek doğru olmaktadır. Örneğin 

Eğitim sektörünün 1992 yılında 52 olan proje sayısı 2002 yılında 121 olmasına 

karşın bu yıl toplam harcamalardaki payı % 6 dır. 1992 yılındaysa bu pay % 3 

kadardır. Yıl toplamındaki harcamalarda ise 1992 yılı esas alındığında toplam yıllık 

harcamalara göre % 4 iken 2002 yılında % 6’ya çıkmıştır. Sosyal yapının diğer bir 

kolu olarak görülen Sağlık sektörünün ise dağılım içindeki payının durumu daha 

düşük seyretmektedir. 1992 yılında % 4 iken on yıl sonra % 2 oranına inmiş olması 

sosyal yönden İzmir’in kamu yatırımları bazında ihmal edilir bir duruma geldiğinin 

göstergesi olmuştur. Bu durumdan çıkılmasına yönelik makro planlama çalışmaları 

açısından ve de seçilmişlerin konulara sahip çıkarılmasıyla üstesinden gelineceğinin 

ve bu yönde çalışılmasının gerekliliğinin bilinmesi önemli bir husustur. 

Kamu yatırımları için İzmir genelinde yer alan en büyük paya sahip projelerin şehir 

ve de yakın çevresinden ve hatta bölgesinden öte Ülkesel ölçekteki makro değerleri 

hedefleyen girişimlere yöneldiği görülmektedir. Bu tür ulusal ölçekteki yatırımların 

çıkarılmasından sonra İzmir özeline kalan yatırımların payının oldukça düşük olduğu 

görülmektedir. Tarım sektöründeki yatırımlara ayrılan payın düşüklüğü de bu 

sektörün canlanmasını yavaş bir tempoya sokmaktadır. Halbuki İzmir sanayinin 

büyük bir kısmı tarım ürünlerinin değerlendirilmesi üzerine gelişmiştir. Bu sektörün 

de toplam yatırımlar değerlendirildiğinde 1992 yılından bu yana yatırım oranı 1994 

krizinden en fazla etkilenen sektör olduğu görülmektedir. Bu dönemde yatırım oranı 

% 1’e kadar düşmüştür. 

Kamu yatırımlarının İzmir’e yeterince verilmemesi rekabet gücünü kırmakta ve sahip 

olduğu potansiyeli verimli hale getirememektedir. Bu durum tabiatıyla dışa açık 

şehrin yabancı sermayeyi daha fazla kendine çekmesini zorlaştırmaktadır. Örneğin 

ulaşım sektörü içinde yer alan Kuzey Ege Limanının gerçekleşmesi ulusal yarar 

1

yanında strateji planı alanımızda özelde büyük yararlar sağlayacaktır. Bu tür gelişme 

potansiyellerinin sosyal yatırımlarla desteklenmesi İzmir’in Pazar payını artıracaktır. 

Bu da giderek kamu yatırım ödeneklerinin artmasına sebep olacaktır. 

Sektörel kamu yatırım projeleri ödeneklerinin toplamı yıllar itibariyle 

değerlendirildiğinde dalgalı bir seyir göstermektedir. I. Stratejik Plan Dönemi olarak 

bahsedilen 1992-1993 yıllarında yaklaşık 600 milyon dolarlık bir fon ayrılmıştır. 

1994 krizi sonrasında ve II. Stratejik Plan Dönemi başı olarak görülen 1996 yılında, 

bu toplam pay % 81’e gerilemiş ve yaklaşık 492 milyon dolar olmuştur. 1997 yılında 

söz konusu gerileme devam etmiş ve bir önceki yılın % 63’üne tekabül eden 308 

milyon dolarlık bir ödenek ayrımı gerçekleşmiştir. 2001 yılına gelindiğinde gerileme 

durmuş ve ödenek, az da olsa bir artışla yaklaşık 313 milyon dolara yükselmiştir. 

Ancak, 2002 yılında söz konusu toplam kamu yatırım projeleri ödenekleri bir önceki 

yılın ödenek toplamının % 173’üne çıkarak 542 milyon doları yakalamıştır. I. 

Stratejik Plan Döneminin başındaki 600 milyon dolarlık değere tekrar ulaşamamış 

olmasına rağmen II. Stratejik Plan Dönemi sonunda farklı bir gelişme trendi 

yakalamış olduğu görülmektedir. 

Tablo 7.1 Strateji Plan Dönemleri İtibariyle Sektörel Kamu Yatırım Projeleri 

Ödenekleri 

Yüzde (%) 

Sektör 

I.Strateji Plan 

Dönemi Başı 

II.Strateji Plan 


III.Strateji Plan 


1992 1993 1996 1997 2001 2002 

Tarım 2 1 1 3 2 2 

Madencilik 0 0 0 1 0 0 

İmalat 24 18 3 9 22 16 

Enerji 6 4 6 6 5 7 

Turizm 1 0 0 1 1 0 

Ulaştırma 24 31 20 30 25 45 

Eğitim 4 2 3 6 5 6 

Sağlık 4 3 3 5 3 2 

Konut 6 13 0 0 0 0 

Diğer Kamu Hiz. 29 28 64 39 37 22 

Toplam* 100 100 100 100 100 100 

* Sektörel kamu yatırım projeleri kapsamına Belediyeler ve İl Özel İdare yatırımları 

yatırım bütçesi farklılığından dolayı alınmamıştır. 

2

Şekil 7.1 Stratejik Plan Dönemleri İtibariyle Sektörel Kamu Harcamaları 

Projeleri Ödenekleri 

STRATEJİK PLAN DÖNEMLERİ İTİBARİYLE 

SEKTÖREL KAMU YATIRIM PROJELERİ ÖDENEKLERİ 

100 

Diğer Kamu 

Hiz. 

90 

29 28 

22 

Konut 

80 

39 

37 

2 

0 

Sağlık 

70 

60 

50 

40 

30 

20 

10 

0 

6 

6 

64 

13 

4 

0 

0 3 

4 

3 

5 

5 

2 

6 

45 

24 

25 

31 

0 

3 30 

1 

3 

6 

1 

5 

0 

0 

4 

7 

20 1 

6 

24 

22 

18 0 

16 

9 

6 

1 

0 

3 

2 3 

10 10 

0 0 

2 2 

1992 1993 1996 1997 2001 2002 

Eğitim 

Ulaştırma 

Turizm 

Enerji 

İmalat 

Madencilik 

Tarım 

3

Tablo 7.2 I. Strateji Plan Dönemi İlk Yıl Sektörel Kamu Yatırım Projeleri 

Ödenekleri 1992 Yılı 

Sektör Yıl Yatırımı X 1000 Yıl Yatırımı ($) Yüzde % 

Tarım 63.255.000 9.147.505 2 

Madencilik 3.345.000 483.731 0 

İmalat 996.817.000 144.152.856 24 

Enerji 236.221.000 34.160.665 6 

Turizm 27.852.000 4.027.766 1 

Ulaştırma 1.038.917.000 150.241.070 24 

Eğitim 147.516.000 21.332.755 4 

Sağlık 158.495.000 22.920.463 4 

Konut 239.778.000 34.675.054 6 

Diğer Kamu Hizmetleri 1.257.526.000 181.854.808 9 

Genel Toplam* 4.169.722.000 602.996.674 100 

I. STRATEJİK PLAN DÖNEMİ İLK YIL (1992 YILI) 


Diğer Kamu 

Hizmetleri 

29% 

Tarım 

2% 

Madencilik 

0% 

İmalat 

24% 

Konut 

6% 

Enerji 

6% 

Sağlık 

4% 

Eğitim 

4% 

Ulaştırma 

24% 

Turizm 

1% 

4

Tablo 7.3 I. Strateji Plan Dönemi İkinci Yıl Sektörel Kamu Yatırım Projeleri 



Tarım 73.449.000 6.595.636 1 

Madencilik 1.400.000 125.718 0 

İmalat 1.216.008.000 109.196.121 18 

Enerji 251.098.000 22.548.312 4 

Turizm 30.402.000 2.730.065 0 

Ulaştırma 2.030.665.000 182.351.383 31 

Eğitim 161.250.000 14.480.065 2 

Sağlık 182.190.000 16.360.453 3 

Konut 880.521.000 79.069.774 13 


Genel Toplam* 6.690.438.000 600.793.642 100 

I. STRATEJİK PLAN DÖNEMİ İKİNCİ YIL (1993 YILI) SEKTÖREL 

KAMU YATIRIM PROJELERİ ÖDENEKLERİ 

Diğer Kamu 

Hizmetleri 

28% 

Tarım 

1% 

Madencilik 

0% 

İmalat 

18% 

Enerji 

4% 

Turizm 

0% 

Konut 

13% 

Sağlık 

3% 

Eğitim 

2% 

Ulaştırma 

31% 

5

Tablo 7.4 II. Strateji Plan Dönemi İlk Yıl Sektörel Kamu Yatırım Projeleri 



Tarım 565.794.000 7.030.244 1 

Madencilik 33.000.000 410.040 0 

İmalat 1.246.330.000 15.486.208 3 

Enerji 2.368.827.000 29.433.735 6 

Turizm 113.805.000 1.414.078 0 

Ulaştırma 7.791.150.000 96.808.524 20 

Eğitim 1.357.440.000 16.866.799 3 

Sağlık 1.060.800.000 13.180.915 3 

Konut 178.091.000 2.212.860 0 


Genel Toplam* 39.579.199.000 491.789.252 100 

II. STRATEJİK PLAN DÖNEMİ İLK YIL (1996 YILI) 


Diğer Kamu 

Hizmetleri 

64% 

Tarım 

1% 

Madencilik 

0% 

İmalat 

3% 

Konut 

0% Sağlık 

3% 

Eğitim 

3% 

Enerji 

6% 

Turizm 

0% 

Ulaştırma 

20% 

6

Tablo 7.5 II. Strateji Plan Dönemi İkinci Yıl Sektörel Kamu Yatırım Projeleri 



Tarım 1.204.614.000 7.859.425 3 

Madencilik 594.850.000 3.881.060 1 

İmalat 4.065.500.000 26.525.086 9 

Enerji 2.704.398.000 17.644.666 6 

Turizm 339.934.000 2.217.877 1 

Ulaştırma 14.353.042.000 93.645.475 30 

Eğitim 3.037.000.000 19.814.706 6 

Sağlık 2.587.960.000 16.884.974 5 

Konut 0 


Genel Toplam* 47.275.430.000 308.445.423 100 

II. STRATEJİK PLAN DÖNEMİ İKİNCİ YIL (1997 YILI) 


Diğer Kamu 

Hizmetleri 

39% 

Tarım 

3% 

Madencilik 

1% 

İmalat 

9% 

Enerji 

6% 

Turizm 

1% 

Konut 

0% 

Sağlık 

5% 

Eğitim 

6% 

Ulaştırma 

30% 

7

Tablo 7.6 III. Strateji Plan Dönemi Öncesi (1) Sektörel Kamu Yatırım Projeleri 


Sektör Yıl Yatırımı X1000 Yıl Yatırımı ($) Yüzde % 

Tarım 8.234.060.000 6.593.060 2 

Madencilik 1.032.000.000 826.328 0 

İmalat 87.059.667.000 69.709.189 22 

Enerji 20.680.092.000 16.558.672 5 

Turizm 4.029.260.000 3.226.252 1 

Ulaştırma 98.334.126.000 78.736.715 25 

Eğitim 20.874.206.000 16.714.100 5 

Sağlık 10.022.728.000 8.025.257 3 

Konut 666.000.000 533.270 0 


Genel Toplam* 390.761.681.000 312.885.184 100 

III.STRATEJİK PLAN DÖNEMİ ÖNCESİ (2001 YILI) 


Diğer Kamu 

Hizmetleri 

37% 

Tarım 

2% 

Madencilik 

0% 

İmalat 

22% 

Konut 

0% 

Sağlık 

3% 

Eğitim 

5% 

Ulaştırma 

25% 

Enerji 

5% 

Turizm 

1% 

8

Tablo 7.7 III. Strateji Plan Dönemi Öncesi (2) Sektörel Kamu Yatırım Projeleri 


Sektör Yıl Yatırımı X1000 Yıl Yatırımı ($) Yüzde % 

Tarım 13.042.340.000 8.586.045 2 

Madencilik 1.243.000.000 818.293 0 

İmalat 128.937.000.000 84.881.924 16 

Enerji 54.978.000.000 36.193.167 7 

Turizm 638.000.000 420.009 0 

Ulaştırma 378.467.935.000 249.153.357 45 

Eğitim 46.911.486.000 30.882.812 6 

Sağlık 15.971.295.000 10.514.238 2 

Konut 631.000.000 415.400 0 


Genel Toplam* 823.485.910.000 542.117.996 100 

III. STRATEJİK PLAN DÖNEMİ ÖNCESİ (2002 YILI) SEKTÖREL 

KAMU YATIRIM PROJELERİ ÖDENEKLERİ 

Diğer Kamu 

Hizmetleri 

22% 

Konut 

0% 

Sağlık 

2% 

Eğitim 

6% 

Tarım 

2% 

Madencilik 

0% 

İmalat 

16% 

Enerji 

7% 

Turizm 

0% 

Ulaştırma 

45% 

9

7.1 Kamu Yatırımlarının Sektörler İtibarıyla Değerlendirilmesi 

Kamu yatırımlarının aktivitelere göre dağılımında yıllar itibariyle iniş ve çıkışların 

süreklilik arz ettiği görülmektedir. Bunlar arasında özellikle konut, madencilik ve 

turizm sektörlerinde kamunun geri çekilmesi, özel sektörün bu alanlarda hareket 

serbestisine sahip olmasına sebep olmuştur. Ancak ekonomik krizler özel sektörün 

bu alanlarda gereken girişimi ve başarıyı elde etmesini göreceli de olsa engellemiştir. 

I. Stratejik Plan Döneminde aldıkları pay giderek azalma gösteren sağlık ve eğitim 

sektörleri, II. Stratejik Plan Döneminde de aynı durumlarını sürdürmüşler, ancak, 

son yıllarına doğru nispi bir artışa sahip olmuşlardır. Buna karşın, ulaşım 

sektörünün her iki stratejik plan döneminde de, kamu yatırımları içerisinde ikinci en 

büyük payı aldığı görülmüştür. Bunda otoyol projelerinin kapsam içinde olmasının 

payı oldukça büyüktür. 

II. Stratejik Plan Döneminin ilk yıllarında ulaşımdan da büyük pay sahibi olan diğer 

kamu hizmetleri yatırımlarını kapsayan sektörün, 2002 yılı itibariyle düştüğü ve 

imalat sektörüne yaklaşır bir duruma geldiği gözlenmektedir. 

Her iki plan döneminde de kamu yatırımları açısından görülen en büyük sıkıntı, proje 

tutarı ile projeye harcanacak parasal değerlerin karşılıklı tutarsızlığıdır. Her iki 

dönemde yıllar itibariyle ve özellikle makro projeler açısından projelerin zamanında 

bitirilemediği ve hemen hepsinin süre uzatımı aldığı görülmüştür. Gerçekleşme 

oranının en yukarıda olduğu yıl % 11 değerine ulaşılmıştır. En düşük değer ise % 6 

ile 2001 yılı olup kriz yılının takip eden bir yıl olmasıyla dikkat çekicidir. 2002 yılında 

% 8’lere erişmesi ilerisi için umut vermekte ise de 1996’nın değeri olan % 10’lara 

erişilemeyeceği anlaşılmaktadır. 

Aşağıda sektörlerin genel karakteristikleri ve makro projelerin dönemler itibariyle 

dağılımları verilmektedir. Bunların incelenmesi proje tutarı-yatırım harcaması 

ilişkisini daha net ortaya koymaktadır. 

Konut 

Konut sektörü kapsam olarak lojman, afet ve göçmen konutlarını içermektedir. I. 

Stratejik Plan Dönemi başındaki yıllarda % 6-% 13 gibi paylara sahipken, 1994-1999 

kriz yıllarında ve takip eden yıllarda % 0 değerine yaklaşmıştır. Konut sektörü İzmir 

genelinde büyük yatırımlar kapsamında yer almamaktadır. Sadece 1998 yılında 

Emlak Bankası Mavişehir Konutları Projesi 7,77 trilyon TLlik büyük bir yatırım payı 

almıştır. Daha sonraki yıllarda lojman yapımından vazgeçilmesi ve kamunun konut 

sunumu rolünü bırakması konut sektörünün kamu yatırım projeleri içindeki payının 

düşmesine sebep olmuştur. Bu bağlamda konut sektörüne ayrılan kamu yatırım 

projeleri ödenekleri diğer sektörlere kaydırılmıştır. 

Enerji 

Enerji sektörü yatırımları ağırlıkla enerji nakil hatları ve şebeke tevsii olarak 

görülmektedir. I. ve II. Stratejik Plan Dönemlerinde, toplam kamu yatırım projeleri 

10

içinde enerji sektörüne ayrılan pay % 6-7 arasında oynamaktadır. Ancak 1994 krizi 

öncesinde % 4’e, 1999 krizi sonrasında ise % 5’e düşmüştür. 2002 yılı itibariyle önde 

gelen yatırımlar Aliağa-Manisa enerji nakil hattı ve Aliağa gaz tribünleridir. 2001 yılı 

itibariyle sektörün kendi içindeki yatırımların parasal değeri % 100’e aşkın bir değer 

artışı gösterirken, toplam kamu yatırımları içindeki payı % 5’ten % 7’ye çıkarak I. 

Stratejik Plan Dönemi başından III. Stratejik Plan Dönemi başına gelindiğinde enerji 

sektörünün ödeneğini 2 milyon dolar artırarak 36 milyon dolar seviyesine çıktığı 


Sağlık 

I. Stratejik Plan Döneminden 2003 yılına doğru, sağlık sektörünün kamu yatırımları 

içindeki payı bir azalma göstermektedir. 1992 yılında yaklaşık 23 milyon dolar ile 

sahip olduğu % 4’lük paya ilerleyen yıllarda erişememiştir. Kamu yatırımları proje 

ödeneklerinde yatırım bedeli 2002 yılı hariç % 3 ile % 5 arasında değişirken, 1999 

krizinden sonra 2001 yılında parasal olarak en düşük değerini almış ve 8 milyon 

dolar olmuştur. II. Stratejik Plan Döneminin ilk yılında 13 milyon dolar, ikinci yılında 

ise toplam kamu yatırım projeleri ödenekleri içinde % 6’lık pay almasına karşın 1993 

yılında olduğu gibi 16 milyon dolar nakdi değer göstermiştir. Proje tutarı içinde 2002 

yılı itibariyle yapılan en büyük yatırımlar Dokuz Eylül ve Ege Üniversitesi 

hastanelerine yönelik görülmektedir. Diğer yatırımlar sağlık ocağı ve ilçe 

hastaneleridir. Sağlık sektörü I. Stratejik Plan Döneminden bu yana ihmal edilirliği 

en yüksek olan sektör olarak görünmektedir. 1992 ve 1996 dönemlerinde sağlık 

sektöründeki en büyük yatırımları İzmir Büyükşehir bütünü almıştır. Sağlık 

sektöründeki makro yatırımların daha ziyade İzmir içindeki üniversite hastanelerine 

yönlendirilmesi, İzmir’i bir sağlık merkezi haline getirmeye yönelik adımlar olmuştur. 

Eğitim 

Eğitim sektörü kamu yatırım projeleri ödenekleri içinde % 2 ile % 6 arasında bir 

dalgalanma sergilemektedir. Strateji planı dönemi itibariyle ele aldığımızda 1993 

yılında 1992 yılındaki değerinin % 33’ü kadar bir azalma kaydederek 14milyon dolar 

düzeyine inmiştir. 1994 krizi sonrasında 1996’da 2 milyon dolarlık bir artış 

göstermesine rağmen toplamda % 3’lük bir pay almıştır. 1996-1997 döneminde aldığı 

% 6’lık paya rağmen 19 milyon dolar seviyesine çıkmıştır. 1999 krizi ile birlikte tekrar 

16 milyon dolara düşmüş ve 2002 yılında da 30 milyon dolara yükselmesiyle birlikte, 

eğitim sektörü de I. Stratejik Plan Döneminin ilk yılındaki ödeneğini, III. Stratejik 

Plan Dönemine gelindiğinde yaklaşık % 50 artırmış olarak görülmektedir. 

Eğitim sektörünün 2002 yılı itibariyle İlköğretim ve diğer eğitim tesisleri yatırımları ve 

de üniversiteler hariç genellikle küçük çaplı ve çok sayıda, 500 milyarı geçmeyen 

hatta zaman zaman 50-70 milyarlara düşen ve aynı yıl içinde tamamlanan yatırımlar 

olarak görülmektedir. İzmir Büyükşehir bütününde eğitim sektöründe makro 

yatırımların yapılmaması belirli doygunluğa erişildiğinin göstergesidir. 

I. Stratejik Plan Döneminde programa alınan ve başlayan kamu yatırımları içinde ilk 

ve orta öğretim kurumlarının pek çoğunun III. Stratejik Plan Dönemi başına 

11

gelindiğinde tamamlandığı görülmektedir. 1999 krizinden en az etkilenen sektör 

eğitim sektörüdür. 1999 kriz yılında 73 trilyon TL proje tutarına karşın 12 trilyon TL 

harcanmış, 2002 yılında 30 milyon dolar yatırım yapılmıştır. 2002 yılında proje 

tutarının 1/3’ü gerçekleşmiştir. 

Turizm 

I. Stratejik Plan Dönemi başında kamu yatırım projeleri ödeneklerinde 1992 yılında 4 

milyon dolar alan turizm sektörü, sektörler arasındaki yatırım payı olan % 1’i 

aşamamıştır. % 0’lık bir değer gösterdiği 1993 yılında bir önceki yılın yarısı kadar bir 

ödenek almıştır. II. Stratejik Plan Dönemine de % 0’lık payla başlayan turizm 

sektörü, 1993 yılının yarısı kadar bir ödenek almıştır. 1997 yılında 1993 yılındaki 

değerine yakın bir değeri % 1’lik bir oranla yakalamıştır. Bu durum 1997 yılı kamu 

yatırım projelerine ayrılan toplam ödeneğin bir önceki yıla kıyasla yaklaşık % 40 

oranında düşmesinden kaynaklanmaktadır. 2001 yılında da % 1’lik payla 1997 

yılının 1,5 katı kadar bir değere erişmiştir. Ancak 2002 yılında aldığı % 0’lık payla bir 

önceki yılın % 13’ü değerine gerilemiş ve son 10 yıllık seyrinin en düşük değeri olan 

420 bin dolarlık bir ödenek almıştır. Bu sonuç üzerinde, Foça yat limanının turizm 

sektöründe yer alıp bu yatırıma fon ayrılmamasının etkisi büyüktür. 

Turizm sektörü yatırımlarında en büyük pay Sığacık ve Eski Foça yat limanlarına 

ayrılmış olmasına rağmen, Eski Foça yat limanı 1995 yılında programa alınmış, 1996 

yatırımında 1 milyar TL ayrılmış, 2000 yılına kadar hiç yatırım yapılmamış ve 2002 

yatırım projelerinden çıkarılmıştır. Diğer bir önemli proje olan Sığacık Yat Limanı 

1995 yılında projeye alınmış ve 1999 yılında bitmesi planlanmış olmasına rağmen 

2002 yatırım projeleri arasında bitiş tarihi 2003 olarak görülmekte olup, 600 milyar 

TLlik yatırımla, 2003 yılında bitmesinin mümkün olmadığı görülmektedir. Sonuçta 

İzmir’e turizm sektöründe gerektiği kadar fon ayrılmadığı görülmektedir. 

Madencilik 

Madencilik sektöründe kamu yatırımları Tekel, MTA, Eti Holding (Etibank) tarafından 

yapılmaktadır. I. Stratejik Plan Döneminden bu yana kamu yatırım projeleri içinde 

sektörel olarak % 1 oranının üstüne çıkamayan madencilik sektöründe, yıllar 

itibariyle en büyük yatırım Çamaltı Tuz İşletmesine yapılmış olup en büyük pay 1997 

yılında yaklaşık 4 milyon dolarla bir önceki yılın 9 katı kadar bir değerde olmuştur. 

Bunun dışındaki yatırımlar jeolojik ve jeotermal araştırmalara yöneltilmiştir. I. 

Stratejik Plan Döneminden bu yana madencilik sektörüne ayrılan pay oransal olarak 

% 1’i geçmemekle beraber, 1992 yılında madencilik sektörüne ayrılan pay 2002 

yılında ayrılan payın yaklaşık yarısı kadardır. 

Madencilik sektöründeki jeotermal enerji yatırımları Belediye ve özel sektör kanalıyla 

gerçekleştirildiği için, kamu bu sektöre yatırım yapmamaktadır ve özel sektör ağırlıklı 

bir gelişim göstermektedir. 

12

Tarım 

Tarım sektörünün kamu yatırımlarına ayrılan ödenek içindeki payı strateji planı 

dönemlerinin başları itibariyle 6-9 milyon dolar aralığında yer almakta olup, 

toplamdaki payı % 1 ile % 3 arasındadır. Yatırım projeleri içinde en büyük paya DSİ 

II. Bölge Müdürlüğü tarafından gerçekleştirilen yatırımlar sahip olmaktadır. İkinci 

sıradaysa Köy Hizmetleri İl Müdürlüğü görülmektedir. Bu yatırımların çoğu uzun 

vadelidir. Eğitim ve sağlık sektörlerinde olduğu gibi tarım sektöründe de küçük 

meblağlı çok sayıda yatırım yerine, daha çok kapsamlı projelerin yer aldığı 

görülmektedir. Yatırımcı kuruluşların İzmir’de İl ve Bölge Müdürlükleri olması, 

yelpazenin genişliğini ortaya koymaktadır. Özellikle tarım sektörü içinde yer alan 

sulama ve taşkın projeleri, proje tutarlarının yüksek olması ve projelerin uzun süreli 

olması, yıl içi yatırım paylarının düşük olmasının sebebi olmaktadır. Örneğin proje 

süresi 20 yıllık olan Bakırçay Kınık Projesinin tutarı 172,6 trilyon TL iken 2002 

yatırımda 2,7 trilyonluk bir ödenek ayrılmıştır. Bu pay proje tutarının yaklaşık % 

1,5’ine tekabül etmektedir. Aynı durum 2000 yılı için de geçerli olup, yatırım tutarı 

proje tutarının % 1,8’i oranında kalmaktadır. Bunun dışında araştırma ve geliştirme 

projelerinde yıllık durumlarda proje tutarı ile yatırım tutarı birbirine eşit olmaktadır. 

Ancak bunlar da 100 milyar mertebesini “ağaçlandırma” dışında geçmemektedir. 

1994 kriz yılında % 2 oranında bir ödenek ayrılan Bakırçay Kınık projesi; tarım 

sektöründeki yatırımların pay olarak kriz dönemlerinden etkilenmediğini ortaya 

çıkarmıştır. Ancak büyük ve süreli yatırımlara ayrılan payların oransal olarak 

düşüklüğü her yıl devam etmektedir. Bu tür büyük kapsamlı projelere her yıl % 2 

civarında pay ayrılması, söz konusu projelerin öngörüldüğü süre içinde 

tamamlanmasını zorlaştırmaktadır. Gecikme, beklenen ekonomik ve sosyal faydayı 

sağlanamamasına ve istenen verim düzeyine ulaşılamamasına neden olmaktadır. 

Bu durumun bir sonucu olarak yeni projelere başlamak yerine, halihazırda 

tamamlanamamış projeleri bitirmenin daha rasyonel bir tavır olacağı görülmektedir. 

İmalat 

İmalat sektörünün kamu yatırımları içindeki payı, tarım sektöründen çok daha 

yukarılarda bulunmaktadır. Kamu yatırımları sektörel dağılımında I. Stratejik Plan 

Döneminden bu yana 1996 yılı hariç üçüncü en büyük dilimi almaktadır. Petkim ve 

Tüpraş gibi imalat sektörünün İzmir ölçeğindeki temel taşlarını ve genelde büyük ve 

süreli yatırımları kapsamaktadır. Modernizasyon ve yenileme projeleri her yıl yatırım 

programlarında yer almakta, ancak projeleri tamamlamaya yetecek tutarlar yıl 

yatırımı içinde yer almamaktadır. Bu durum, üretim sistemlerinin teknolojiye ayak 

uyduramaması sonucunu doğurmaktadır. İmalat sektörü içinde Petkim ve Tüpraş 

her dönem en büyük payı almakta olup, bunların yanında dönemler itibariyle Petrol 

Ofisi, Makine ve Kimya Endüstrisi Kurumu Genel Müdürlüğü, Etibank Genel 

Müdürlüğü, TZDK, Gemi Sanayi AŞ Genel Müdürlüğü, İller Bankası ve SEKA Genel 

Müdürlüğü yatırım programları içine küçük paylarda da olsa girmektedirler. Bunlar 

daha ziyade kısa vadeli yatırımlardır. 

13

İmalat sektörünün tüm kamu yatırımları içindeki payı 1994 krizinden sonra büyük 

bir düşüş göstermiş, I. Stratejik Plan Döneminin ilk yıllarına oranla yaklaşık % 

10’una gerilemiştir. Bunu takiben düşük bir artış oranıyla II. Stratejik Plan Dönemi 

sonuna doğru 2001 yılında 70 milyon dolar civarına ve 2002 yılında 85 milyon dolar 

civarına çıkmasına rağmen, I. Stratejik Plan Dönemi başındaki (1992) 144 milyon 

dolarlık değeri yakalayamamıştır. 

İmalat sektörünün 1999 krizi etkisinden dolayı sektörler içindeki payı azalmıştır. 

İmalat sektörü yatırım oranında 2002 yılında 2001 yılına göre % 6’lık bir azalış 

olmasına rağmen, değerde yaklaşık 15 milyon dolarlık bir artış olmuştur. Bu da 2002 

yılının toplam yatırım ödeneğinin 2001 yılına göre yaklaşık 1,7 katı olmasıyla ilgili bir 

durumdur. Kriz dönemleri haricinde imalat sektöründeki yatırım paylarının 

düşüşüne karşın, ulaşım sektöründe oransal bir artış görülmüştür. 

Ulaştırma 

Kamu yatırımlarının ödeneklerinin sektörel dağılımında ulaşım sektörü ikinci en 

büyük dilimi almaktadır. Her yıl % 20 ile % 45 arasında değişen yüzdeleri ile yıllık 

toplam kamu yatırım projeleri ödenekleri içinde yaklaşık ¼ ile ½ arasında bir yer 

kaplamaktadır. Sadece kriz dönemlerinde diğer sektörlerde de olduğu gibi bir düşüş 

yaşanmış, ancak sektörel payın çok olması krizin etkisinin tolere edilmesini 

sağlamıştır. I. Stratejik Plan Dönemi başında sektörel pay ve yatırım değeri açısından 

imalat sektörü ile göreceli bir eşitliğe sahipken zaman içinde imalat sektörü aleyhine 

bir artış içine girmiş, sadece 2001 yılında sektörel paylar açısından bir yakınlaşma 

görülmüştür. Stratejik plan dönemleri itibariyle ulaştırma sektörü II. Stratejik Plan 

Döneminin son yılı olan 2002 dışında, diğer kamu hizmetleri toplamından daha 

düşük pay alırken, 2002 yılında 2 misli pay almıştır. Aynı yıl ulaştırma sektörü aldığı 

% 45’lik payla ve 249 milyon dolarla I. Stratejik Plan Dönemi başından bu yana 10 yıl 

içinde ödeneğini yaklaşık 1,65 katına çıkararak madencilik gibi kendi içinde bir 

gelişim göstermiştir. 

Ulaştırma sektörü içindeki, yatırımcı kuruluşların başında Karayolları 2. Bölge 

Müdürlüğü gelmektedir. Bunu takiben Köy Hizmetleri İl Müdürlüğü tarafından Özel 

İdare kaynaklı asfalt kaplama büyük pay almaktadır. Üçüncü etkin kuruluş olan 

Türk Telekom’un telefon şebekesi tesisi, ilavesi ve projelendirmesi gelmekte olup, 

proje tutarları ve yıl yatırımları dengeli bir biçimde harcanmıştır. Bir başka deyişle 

genelde ayrılan proje tutarı kadar yatırım yapılmıştır. Karayolları ve DLH yatırımları 

arasında yatırım kapsamında alınıp pay ayrılmayan proje 2002 yılı itibariyle 

Balıklıova Mordoğan yolu olarak görülmekte iken, 2000 yılı itibariyle sayısal olarak 

daha çok yatırımın yer aldığı görülmektedir. 1997 yılı itibariyle, 1991 yılında yatırıma 

alınan Doğalgaz Ege İletim Hattının 1997 yılında bitmesi gerekirken, 2002 yılında 

tamamlandığı görülmüştür. 1997 yılında LNG İthal Terminalinin inşasına başlanıp 2 

yıl içinde bitmesi programlanmış iken 2003 yılı itibariyle inşaatının devam ettiği 

görülmüştür. Bu kapsam içinde Konya İzmir Doğalgaz İletim Hattı Etüdü 2000 

yılında tamamlanması hedeflenmesine karşın, 2003 yılında yatırımı hala devam eder 

durumdadır. 

14

Menemen Aliağa çift hatlı demiryolu inşaatı 1989 yılından bu yana yeterli yatırım 

alamadığı için hala devam etmektedir. Planlama alanının makro yatırımları arasında 

görülen Kuzey Ege Liman Etüdü 1994-1996 yılları arasında yatırım kapsamında yer 

almakta olup, 1997 programında da görülmektedir. Sonra sadece 2000 yılında tekrar 

yatırım programında yer almıştır. Proje tutarının tam harcanmamasının gerekçesi ise 

ÇED araştırmasının devam etmesi olarak açıklanmaktadır. 

Otoyol projeleri kapsamında İzmir Çevre Yolu ve Aydın Otoyolu 1985 başlama ve 

2004 bitiş tarihli olmasına karşın, 2002 yılı yatırım programındaki proje tutarının % 

3,5’unun harcanmış olmasından hareketle, geriye kalan % 13’lük yatırım tutarının 

her yıl aynı payda ayrılması durumunda, bu güne kadar yapılan harcamalar 

çıkarıldığında, en erken 2007-2008 yıllarında tamamlanacağı ortaya çıkmaktadır. 

1992 yılında % 24 payı, 1993 yılında % 31’e çıkmış ve bu durum 1992 yılında 150 

milyon dolarlık yatırım ödeneğinin 32 milyon dolar artmasını sağlamıştır. 1993 

yılından 1996 yılına gelindiğinde ödeneğin % 20’lik bir paya gerilediği ve 1993 

yılındaki 182 milyon doların yarısına indiği görülmektedir. I. Stratejik Plan 

Döneminden itibaren 1994 krizi sonrası olan 1996 yılında % 20’lik bir orana 

gerilemiş ancak bu durum % 30’luk bir orana sahip olduğu 1997 yılı ile 

kıyaslandığında yatırım büyüklüğünün değiştirmediğini göstermektedir. Bu gerileme 

1997 yılından 2001 yılına gelindiğinde de devam etmiş ve oransal olarak % 5 ve tutar 

olarak da 15 milyon dolarlık bir azalmayla 78,5 milyon dolar olarak gözlenmiştir. 

Ancak 2001 yılından 2002 yılına gelindiğinde bu azalmanın durduğu ve gerek oransal 

olarak % 20 bir artışla % 45’e ulaşarak, gerekse de tutar olarak % 216’lık bir artışla 

249 milyon dolara erişerek 2002 yılının toplam sektörel kamu yatırım projeleri 

ödeneklerinin yaklaşık yarıya yakınını elde etmiştir. 

Diğer Kamu Hizmetleri 

Sektörel kamu yatırım projeleri ödenekleri içinde payı çok yüksek olan Diğer Kamu 

Hizmetlerinin, I. Stratejik Plan Dönemi başından II. Stratejik Plan Dönemi sonuna 

kadar olan dönemde, yıllara göre sektörler arasında % 22 ile % 64 arasında bir 

değişim göstermektedir. Diğer Kamu Hizmetleri 1992 yılında sektörler arasında % 

29’luk payla yaklaşık 182 milyon dolarlık bir ödenek almıştır. 1993 yılında % 1’lik bir 

gerileme ile % 28’e inmiş ve 167 milyon dolar almıştır. 1994 kriziyle birlikte II. 

Stratejik Plan Dönemi başı olan 1996 yılında, hem aynı yıl içinde hem de bu 10 yıllık 

süreçte en yüksek pay olan % 64’ü yakalamıştır. Bu payla birlikte yaklaşık 309 

milyon dolarlık bir ödenek elde etmiştir. Bu değer bir sonraki yılın (1997) kamu 

yatırım projeleri ödeneklerinin toplamına eşittir. 1997 yılında Diğer Kamu 

Hizmetlerine ayrılan pay, tüm sektörel kamu yatırım projeleri ödeneklerinin 

toplamının % 67’sine gerilemesi nedeniyle oldukça düşmekle birlikte oransal olarak 

% 39’luk bir pay almış ve yaklaşık 120 milyon dolarlık bir ödenek ayrılmıştır. 2001 

yılına gelindiğinde % 37’lik bir payla 112 milyon dolar ödenek almıştır. 2002 yılında 

tüm sektörlere ayrılan kamu yatırım projeleri ödeneklerinin toplamının bir önceki yıla 

nazaran % 173’üne çıkması, aynı yıl içinde payı azalarak % 22 olan Diğer Kamu 

Hizmetlerinin, 120 milyon dolarlık ödeneği elde etmesini sağlamıştır. 

15

1996 yılı yatırımlarında en büyük paya raylı sistem yapımı sahip olmuştur. Ağırlıklı 

olarak İzmir Büyükşehir Belediyesi ve İZSU yatırımlarıyla, İller Bankasının ilçe ve 

belde ölçeğindeki içme suyu, kanalizasyon ve harita yatırımları büyük yer 

tutmaktadır. Diğer Kamu Hizmetlerinin sektörel değerlendirmesinde Ege, Dokuz 

Eylül Üniversiteleri ve Yüksek Teknoloji Enstitüsünün yatırımları da büyük pay 

almaktadır. 

2000 yılı ve sonrasında Bergama, Ödemiş, Tire Organize Sanayi Bölgelerine ağırlık 

verildiği ve yatırımların bir kısmı kamulaştırma olmak üzere, bu yönde yoğunlaştığı 

görülmektedir. Bunun yanında Kemalpaşa ve Menemen Serbest Bölgesi Arıtma 

Tesislerinin de aynı kapsam içinde yer aldığı görülmektedir. 

Tablo 7.8 II. Stratejik Plan Dönemi İzmir İli 

Yatırım Harcamaları 

Kamu Yatırım Proje Tutarı Ve 

YILLAR Yatırım Tutarı 

(Milyon TL) 

Proje Tutarı 

(Milyon TL) 

Yatırım Tutarı 

(Milyon TL) 

Proje Tutarı 

(Milyon TL) 

Gerçekleşme 

Oranı (%) 

1996 39.579.190 380.216.067 491.789.140 4.724.354.709 10 

1997 47.275.430 601.613.523 3.084.454.231 39.251.877.275 08 

1998 219.841.114 1.918.932.049 6.936.656.302 72.763.993.971 11 

1999 309.701.560 3.522.527.104 7.474.268.807 85.011.888.396 9 

2000 331.059.731 3.653.739.663 5.304.143.872 58.539.166.887 9 

2001 390.761.681 6.432.287.627 3.128.851.844 51.503.706.684 6 

2002 842.274.410 11.225.952.380 5.544.868.586 73.902.792.202 8 

TOPLAM 2.180.493.116 27.735.268.413 31.965.032.782 385.697.780.124 8 

II. STRATEJİK PLAN DÖNEMİ İZMİR İLİ 

KAMU YATIRIM PROJE TUTARI VE YATIRIM HARCAMALARI 

100.000.000.000 

80.000.000.000 

60.000.000.000 

40.000.000.000 

20.000.000.000 

TUTAR $ 0 

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 

YATIRIM TUTARI $ PROJE TUTARI $ 

16

II. STRATEJİK PLAN DÖNEMİ İZMİR İLİ 

KAMU YATIRIM PROJE TUTARI VE YATIRIM HARCAMALARI 

12.000.000.000 

10.000.000.000 

8.000.000.000 

6.000.000.000 

4.000.000.000 

2.000.000.000 

TUTAR 0 

MİLYON TL 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 

YATIRIM TUTARI MİLYON TL 

PROJE TUTARI MİLYON TL 

7.2 Makro Kamu Yatırımlarının Sektörler İtibarıyla Değerlendirilmesi 

İzmir ili kamu projelerinin yıllar itibarıyla toplam proje tutarları artış gösterirken yıl 

ödenekleri aynı oranda artış gösterememiştir. Bununla beraber 2002 yılına 

gelindiğinde yatırımlarda ortaya çıkan belirgin artış ileriki yıllar için sektör bazında 

ödenek tahsisinin artacağı kanaatini ortaya çıkarmaktadır. Bu yıla kadar gerek 

toplamda gerekse sektör tanımlamaları için yapılan yatırımların proje tutarından çok 

uzakta kalması makro gelişim trendlerini olumsuz etkilemiştir. Özellikle yatırım 

açısından büyük meblağlar ayrılan projelerin yıllar itibarıyla gerçekleşen ortalama 

sektörel yatırım tutarı proje tutarına oranla % 7 ila % 10 arasındadır. Bu oranın 

sektörel dağılımın üzerinde olması gelişim trendinin son yılda ivme kazandığını 

göstermektedir. II. Stratejik Plan Dönemi başında ana kamu projeleri ödenek talebi ve 

ayrılan ödenek oransallığı içinde 2003 yılı olarak bu tür projeler sayı olarak 

çoğalmıştır. Bunlar arasından 2002 yılındaki makro yatırımlardan proje tutarı 500 

trilyonun üstünde olanlar birinci grup olarak adlandırılmıştır. İzmir Çevre Yolu ve 

İzmir-Aydın Otoyolu, İzmir-Urla-Çeşme Otoyolu, Şehir içi Banliyö Sisteminin 

Geliştirilmesi, İzmir İçme Suyu 2. Merhale Müteferrik İşler, Büyük Kanal Projesi, 

İçme ve Kullanma Suyu Temini ilk bakışta belirlenmektedir. 

İzmir Çevre Yolu ve İzmir-Aydın Otoyolunun proje tutarı yaklaşık 3 katrilyon TL’dir. 

Bunun % 80’i 2001 yılı sonuna kadar sarf edilmiş olup, 2002 yılında da % 4,8’i 

yapılmıştır. 

İzmir-Urla-Çeşme Otoyolunun da 2001 yılı sonuna kadar % 97’si, 2002 yılında % 

1,4’ü yapılmıştır. Bu proje makro açıdan bakıldığında 2003 yılında bitmiş olup, bazı 

donatılar yönünden ise bitirilme aşamasındadır. 

Şehir içi Banliyö Sisteminin Geliştirilmesi Projesi 2001 yılında başlamış olup, anılan 

yılın sonuna kadar herhangi bir yatırımda bulunulmamıştır. 2002 yılında yatırıma 

başlanmış ve % 16’sı bitmiştir. 

İzmir İçme Suyu 2. Merhale Müteferrik İşler Projesi 1999 yılında başlamıştır. 2001 

yılı sonuna kadar sadece % 0,7’si tamamlanmış olup, 2002 yılında da % 0,02’si 

yapılmıştır. 

17

Büyük Kanal Projesinin 2001 yılı sonuna kadar % 46,9’u tamamlanmış, 2002 yılında 

sadece % 5,4’ü yapılmıştır. İçme ve Kullanma Suyu Temini Projesi ise Büyük Kanal 

Projesinin tersi olarak 2001 yılı sonuna kadar % 4,8, 2002 yılında ise % 41,6 

oranında tamamlanmıştır. 

Genellikle yukarıda belirtilen projeler İçme ve Kullanma Suyu Temini hariç 1999 

krizinden etkilenmiş görülmektedir. Bu altı projeden dördü 1992 yatırım 

programında da yer almakta olup 1990 öncesi başlatılmışlardır. Başlama tarihleri 

itibarıyla 1992 yılı İzmir İli Yatırım Projeleri Envanterine göre 1994-1997 yılları 

arasında tamamlanmaları planlanmıştır. Ancak 2002 yılında hala yapımlarına devam 

edilmektedir. Bu yıl itibarıyla tamamlanma süreleri belirtilmemekle beraber projelerin 

sürekliliği, her yıl yatırım programlarında yer almasını gerekli kılmaktadır. Burada 

önemli olan temel altyapı yatırımlarının tamamlanmış olmasıdır. Diğer iki projeden; 

İzmir İçme Suyu 2. Merhale Müteferrik İşler Projesi 1999 yılında, Şehir içi Banliyö 

Sisteminin Geliştirilmesi Projesi ise 2001 yılında başlamıştır. 

Diğer yatırım grubu, proje tutarı 500 trilyonun altında olan yatırımları 

kapsamaktadır. Bu gruptaki projeler de ikinci grubu oluşturmaktadır. Bunlar; 

Bakırçay-Kınık, K. Menderes, Beydağ, Aşağı Gediz, Petkim Genel Müdürlüğü 

Modernleştirme ve Yenileme Yatırımları, İzmir Elektrik Şebekesi, Menemen-Aliağa- 

Basmane-Alsancak-Cumaovası Elektrifikasyon, Sinyalizasyon ve Telekom Tesisleri, 

Karacabey-İzmir Doğal Gaz İletim Hattı Projeleridir. 

İzmir’e ve Aliağa’ya doğal gaz taşıyacak Karacabey-İzmir Doğal Gaz İletim Hattı 1998 

yılında projeye alınmış ve 2001 yılında bitmesi planlanmıştır. Ancak 2001 yılı sonuna 

kadar % 98,8’i bitmiştir. 2002 yılı yatırım programına da dahil edilip % 1,2’si 

tamamlanmış ve proje 2002 yılında bitmiştir. 

Yukarıda bahsedilen ikinci grup projeleri iki gruba ayırmak da mümkündür. İlk 

olarak % 40’ından azı tamamlanmış projeler, ikinci olarak ise en az % 70’i 

tamamlanmış projeler belirlenmektedir. % 40’ından azı tamamlanmış projelerin 

başında Petkim Genel Müdürlüğünün yapmış olduğu yatırımlar gelmektedir. Diğerleri 

ise Bakırçay-Kınık ve K. Menderes Beydağ Projeleridir. Bunun dışındaki projelerin en 

az % 70’i tamamlanmış durumdadır. 

Bu tür projelerin makro planlama hedefleri içinde kalkınma dinamiğini harekete 

geçirmede büyük payları bulunmakta ve üç temel sektörü kavradığı görülmektedir. 

Sulama projeleri dengeli olarak kuzey ve güney havzaları kapsamaktadır. Sanayi 

yatırımları stratejik planlama alanının sanayi odağı olarak kabul edilen Aliağa 

yöresinde yoğunlaşmıştır. Hizmet sektöründe ise ulaşım ve enerji temini ana 

yatırımları oluşturmaktadır. 

18

Tablo 7.9 Sektörler İtibarıyla Kamu Yatırımları 

Sektörler İtibarıyla İzmir’deki Makro Kamu Yatırımları 1996 1998 2000 2002 

SEKTÖR İSMİ YIL YATIRIMCI KURULUŞ YATIRIM YERİ YATIRIM ADI YATIRIMIN KONUSU BAŞ.– BİTİŞ BAŞ.– BİTİŞ BAŞ.– BİTİŞ BAŞ.-BİTİŞ 

TARİHLERİ TARİHLERİ TARİHLERİ TARİHLERİ 

TARIM 1996 DSİ Genel Müd. İzmir Seferihisar Depolama-Sulama 1986-1996 -- -- -- 

TARIM 1998 Köy Hiz. İl Müd. Muhtelif Sulama-Toprak Toplamı Tarımsal Altyapı ** 1990-2002 1990-2002 1990-2006 

TARIM 2000 DSİ 2. Bölge Müd. İzmir-Ödemiş Ödemiş-Aktaş Baraj ve Tesisleri Depolama-Sulama 1995-1999 1995-2003 1995-2004 1995-2004 

TARIM 2002 DSİ 2. Bölge Müd. İzmir İzmir Taşkın Projesi Taşkın 1963-1998 1963-2000 1963-2003 1963-2005 

TARIM 2002 DSİ 2. Bölge Müd. Seferihisar Gümüşsu-Ürkmez Prj.(Kavaklıdere Brj) Sulama 1984-1998 1984-2000 1984-2002 1984-2004 

TARIM 2002 DSİ 2. Bölge Müd. Bergama Bakırçay-Kınık Projesi (Sol Sahil Sula.) Sulama 1986-2000 1986-2002 1986-2004 1986-2006 

TARIM 2002 DSİ 2. Bölge Müd. Ödemiş K. Menderes Projesi Taşkın 1986-2000 1986-2002 1986-2004 1986-2006 

TARIM 2002 DSİ 2. Bölge Müd. Ödemiş K. Menderes- Beydağ Projesi Sulama 1991-2001 1991-2004 1991-2005 1991-2007 

TARIM 2002 DSİ 2. Bölge Müd. Menemen Aşağı Gediz Projesi Sulama + Taşkın 1963-2001 1963-2002 1963-2004 1963-2005 

TARIM 2002 DSİ 2. Bölge Müd. İzmir II.Bölge Drenaj İşleri Sulama -- 1988-1999 1988-2003 1988-2003 

TARIM 2002 DSİ 2. Bölge Müd. İzmir ve ilçeleri Taşkın Koruma Taşkın ** 1991-2000 1991-2004 1991-2006 

TARIM 2002 DSİ 2. Bölge Müd. İzmir ve ilçeleri Taşkın ve Teressubat Kontrolü Taşkın ** 1987-2000 1987-2003 1987-2005 

TARIM 2002 DSİ 2. Bölge Müd. Karaburun Göletler (Karaburun-Mordoğan Göleti ) Sulama -- 1997-2000 1997-2002 1997-2004 

TARIM 2002 DLH İnş. Gn. Müd. Karaburun Mordoğan Balıkçı Barınağı İnşaatı Dalgakıran ve Rıh. İnş. 1991-1999 1991-1999 1991-2001 1991-2002 

TARIM 2002 DLH İnş. Gn. Müd. Güzelbahçe Güzelbahçe Balıkçı Barınağı İkmal İnş. Mend.On. ve Rıh. İnş. 1994-1997 1994-2000 1994-2001 1994-2003 

TARIM 2002 Köy Hizmet. İl Müd. Bergama Sulama Göletleri (Göçbeyli ) Sulama ** 1994-2000 1994-2002 1994-2006 

TARIM 2002 Köy Hizmet. İl Müd. Seferihisar Sulama Göletleri (Ulamış, Ağalardere) Sulama ** 1993-2000 1993-2001 1993-2006 

TARIM 2002 Köy Hizmet. İl Müd. Torbalı Sulama Göletleri (Karakızlar) Sulama ** 1994-2000 1994-2002 1994-2006 

19

TARIM 2002 Köy Hizmet. İl Müd. Bergama-Kınık Bakırçay Ovası, Göçbeyli, Kınık Sul. Arazi Tapulaştırma ** 1990-1999 1990-2001 1990-2005 

TARIM 2002 Köy Hizmet. İl Müd. Dikili Altınova Sulaması Arazi Tapulaştırma ** 1997-2000 1997-2005 1997-2005 

MADENCİLİK 2000 TEKEL Genel Müd. Çiğli Çamaltı Tuz Yıka. Tes. İyileş. Yat. Tesis İyileş., Şeb. Tevsii 1994-1997 1994-1999 1994-2000 ** 

İMALAT 1996 İller Bankası Gn.Müd. İzmir Bademli Şişeleme Tesisleri Şişeleme Tesisi 1993-1996 -- -- -- 

İMALAT 1996 Etibank Genel Müd. Cumaovası Araştırma Merkezi Makine ve Cihaz Alımı 1985-1996 -- -- -- 

İMALAT 1996 T.Gemi Sn AŞ Gn.Müd. İzmir Alaybey Tersanesi Rıh.Yap. ve Derinkuyu Aç. 1992-1996 1992-1998 -- -- 

İMALAT 1998 TEKEL Genel Müd. İzmir İzmir Y.T. Bakım ve İşleme Tesisi (1) İşleme 1976-1998 1976-1999 ** ** 

İMALAT 2000 İller Bankası Gn.Müd. Menemen Harmandalı Mezbaa Yapımı Mezbaa -- 1997-1999 1998-2001 1998-2003 

İMALAT 2000 İller Bankası Gn Müd. Menemen Menemen Mezbaa Yapımı Mezbaa -- 1998-2000 1997-2001 1998-2003 

İMALAT 2002 Petkim Genel Müd. Aliağa Modernleştirme ve Yenileme Prj. İyileştirme ve Modern. 1989-1997 1989-2000 1989-2001 1990-2003 

İMALAT 2002 TÜPRAŞ İzmir Müd. Aliağa Modernleştirme ve Yenileme Prj. Kükürt Giderme , Modern. 1994-1999 1994-2001 1994-2003 1997-2004 

ENERJİ 1996 TEAŞ Genel Müd. İzmir Piyale SF6 TM. 1992-1997 ** ** ** 

ENERJİ 1996 TEAŞ Genel Müd. İzmir Ilıca SF6 TM. 1992-1997 1992-1998 -- -- 

ENERJİ 1996 TEAŞ Genel Müd. İzmir Piyale-Bornova Kablosu 1993-1996 ** ** ** 

ENERJİ 1996 TEAŞ Genel Müd. İzmir Bostanlı Şemikler Kablosu 1994-1996 ** ** ** 

ENERJİ 1996 TEAŞ Genel Müd. İzmir Işıklar TM'de Trafo Değişimi 1995-1996 1995-1998 -- -- 

ENERJİ 1996 TEAŞ Genel Müd. İzmir Soma- Aliağa 380 KV. EİH 1996-1998 -- -- -- 

ENERJİ 1996 TEDAŞ Müd. İzmir Urla 1 DM. Tevsii ve Fider İlavesi 1994-1997 1994-1998 1994-2000 1994-2002 

ENERJİ 1996 TEDAŞ Müd. Kemalpaşa Kemalpaşa Şebeke Tevsii Şebeke Tevsii 1988-1997 1988-1999 1988-2000 ** 

ENERJİ 1996 TEDAŞ Müd. Menemen Menemen Şebeke Tevsii Şebeke Tevsii 1988-1997 1988-1999 1988-2000 2001-2003 

ENERJİ 1996 TEDAŞ Müd. Ödemiş Ödemiş Şebeke Tevsii Şebeke Tevsii 1989-1997 1989-1999 1989-2000 1989-2003 

ENERJİ 1996 TEDAŞ Müd. Dikili Dikili Şebeke Tevsii Şebeke Tevsii 1990-1997 ** ** ** 

20

ENERJİ 1996 TEDAŞ Müd. İzmir Dağıtım Otomasyon Sistemleri 1992-1998 1992-1999 1992-2001 1992-2003 

ENERJİ 1996 TEDAŞ Müd. İzmir Master Planlama 1992-1998 1992-1999 1992-2001 1992-2003 

ENERJİ 1998 TEAŞ Genel Müd. İzmir Üniversite TM 1996-1998 1996-1999 ** ** 

ENERJİ 1998 TEAŞ Genel Müd. Bornova Çevre Hatları Üniversite TM İrtibatı -- 1998-1999 1998-2000 1998-2002 

ENERJİ 2000 TEAŞ Genel Müd. Aliağa Aliağa Fuel-Oil Santrali 1996-2000 1996-2003 1996-2004 ** 

ENERJİ 2000 TEAŞ Genel Müd. Muhtelif Soma-Aliağa EİH Teli Fib.Optikli -- 1998-1999 1998-2001 ** 

ENERJİ 2000 TEAŞ Genel Müd. Aliağa Aliağa TM'de Fider (Soma) -- 1998-1999 1998-2001 ** 

ENERJİ 2000 TEAŞ Genel Müd. İzmir Tahtalı (DSİ) - Alaçatı EİH -- -- 2000-2001 ** 

ENERJİ 2000 TEDAŞ Müd. Beydağ Beydağ Şebeke Tevsii Şebeke Tevsii 1986-1999 1986-1998 1986-2000 -- 

ENERJİ 2000 TEDAŞ Müd. Kınık Kınık + Poyracık Şebeke Tevsii Şebeke Tevsii 1986-1996 1986-1998 1986-2000 -- 

ENERJİ 2000 TEDAŞ Müd. Selçuk Selçuk Şebeke Tevsii Şebeke Tevsii 1986-1996 1986-1998 1986-2000 -- 

ENERJİ 2000 TEDAŞ Müd. Bergama Bergama Şebeke Tevsii Şebeke Tevsii 1989-1997 1989-1999 1989-2000 1989-2003 

ENERJİ 2000 TEDAŞ Müd. Çeşme Çeşme Şebeke Tevsii Şebeke Tevsii 1989-1997 1989-1999 1989-2000 1989-2003 

ENERJİ 2000 TEDAŞ Müd. İzmir SCADA 1992-1998 1992-1999 1992-2001 1992-2003 

ENERJİ 2000 TEDAŞ Müd. İzmir Köy Şebekeleri Ek Tesisler -- ** 1997-2000 -- 

ENERJİ 2002 TEİAŞ Şeb. Müd. Bornova Işıklar TM’de Fider İlavesi ve Tad. Fider İlavesi ve Tad. -- -- 2000-2002 2000-2003 

ENERJİ 2002 TEİAŞ Şeb. Müd. Aliağa Aliağa TM’de Fider İlavesi ve Tad. Fider İlavesi ve Tad. -- -- 2000-2002 2000-2002 

ENERJİ 2002 TEİAŞ Şeb. Müd. İzmir - Manisa Aliağa - Manisa EİH Mevcut Hat Yerine -- -- -- 2001-2003 

ENERJİ 2002 TEİAŞ Şeb. Müd. İzmir - Manisa Işıklar - Manisa EİH Toprak Telli, Fiber Opt. -- -- -- 2001-2003 

ENERJİ 2002 TEİAŞ Şeb. Müd. Karşıyaka Şemikler GİS TM -- -- 2000-2001 2000-2003 

ENERJİ 2002 TEİAŞ Şeb. Müd. Torbalı Aslanlar - Işıklar EİH Mevcut Hat Yerine -- -- 2000-2001 2000-2003 

ENERJİ 2002 TEDAŞ Müd. Bergama Bergama II. TM.- Dikili TM.ENH. -- -- -- 2001-2002 

21

ENERJİ 2002 TEDAŞ Müd. Tire Tire Şebeke Tevsii Şebeke Tevsii 1988-1997 1988-1999 1988-2000 1988-2002 

ENERJİ 2002 TEDAŞ Müd. Torbalı Torbalı Şebeke Tevsii (DAPT) Şebeke Tevsii 1989-1997 1988-1999 1988-2000 1988-2002 

ENERJİ 2002 TEDAŞ Müd. Menderes Menderes Şebeke Tevsii Şebeke Tevsii 1990-1997 1990-1999 1990-2000 1990-2002 

ENERJİ 2002 TEDAŞ Müd. Urla Urla Şebeke tevsii Şebeke Tevsii 1991-1997 1991-1999 1991-2000 1991-2002 

ENERJİ 2002 TEDAŞ Müd. Aliağa Aliağa Şebeke Tevsii Şebeke Tevsii 1992-1997 1992-1999 1992-2000 1992-2002 

ENERJİ 2002 TEDAŞ Müd. Foça Foça Şebeke Tevsii Şebeke Tevsii 1989-1997 1989-1999 1989-2000 1989-2003 

ENERJİ 2002 TEDAŞ Müd. İzmir İzmir Elektrik Şebekesi Şebeke Tevsii 1992-1998 1992-1999 1992-2001 1992-2003 

ENERJİ 2002 TEDAŞ Müd. Menemen Asarlık Şebeke Tevsii Şebeke Tevsii 1996-1996 1996-1999 1996-2000 1996-2003 

ENERJİ 2002 TEDAŞ Müd. Kemalpaşa Bağyurdu Şebeke Tevsii Şebeke Tevsii -- 1998-1998 1998-2000 1998-2003 

ENERJİ 2002 TEDAŞ Müd. Bayındır Bayındır Şebeke Tevsii Şebeke Tevsii -- 1998-1999 1998-2001 1998-2003 

ENERJİ 2002 TEDAŞ Müd. İzmir Küçük Ek Tesis Şebeke Tevsii -- -- -- 2002-2002 

ENERJİ 2002 TEDAŞ Müd. İzmir İdame Yenileme Yatırımları İdame-Yenileme -- -- -- 2002-2002 

ENERJİ 2002 EÜAŞ Genel Müd. Aliağa Aliağa Gaz Tribünleri Etüt-Rehabilitasyon -- 1998-1999 1998-2001 1998-2003 

ULAŞTIRMA 1996 TCK Genel Müd. İzmir Aliağa – Çiğli - Cumaovası İzmir Şehir Geçişi 1968-1996 1968-1998 -- -- 

ULAŞTIRMA 1996 TCK Kamu Ortak. F. Muhtelif Otoyol Etütleri ( İstanbul-İzmir) Etüt Proje (385 km) 1992-1998 ** ** ** 

ULAŞTIRMA 1996 DLH İş Müd. İzmir Adnan Menderes Havaalanı İş. Elek. Elekt. 1995-1999 ** ** ** 

ULAŞTIRMA 1996 TCDD Genel Müd İzmir İzmir- Cumaovası-H.Pınar ve Als. Yeni Yol Yap.(16 km) 1992-1996 ** ** ** 

ULAŞTIRMA 1996 BOTAŞ Genel Müd Muhtelif Doğalgaz Ege İletim Hattı DGBH'nin Uzatılması 1991-1997 ** ** ** 

ULAŞTIRMA 1996 DLH İş Müd. İzmir Körfez Taraması Tarama 1985-1997 1985-1999 ** ** 

ULAŞTIRMA 1996 İBŞB İzmir Raylı Sistem Yapımı ( 9,2 km F.Altay-Basmane) 1990-1997 ** ** ** 

ULAŞTIRMA 1998 Karayolları 2.Böl. Müd. İzmir İzmir - Torbalı - Selçuk Yolunda Köprü yapımı -- 1998-1999 ** ** 

ULAŞTIRMA 1998 TCDD 3.Böl.Baş Müd. İzmir-Manisa Basmane Afyon Yol Yenilemesi Yol Yenilemesi -- 1998-1998 ** ** 

22

ULAŞTIRMA 1998 TCDD 3.Böl.Baş Müd. İzmir H.pınar - Als. Yeni Liman Bağlantısı Liman Demiryolu Bağlan. ** 1987-1998 ** ** 

ULAŞTIRMA 1998 TCDD 3.Böl.Baş Müd. Alsancak Alsancak - Gar Alt-Üst Yapı İşl. Tevsii, Yenile., Tamamla. -- 1997-1998 ** ** 

ULAŞTIRMA 1998 BOTAŞ Genel Müd. İzmir-Aliağa II.LNG İthal Terminali Boş. Depo., Boru Hattı Sis. -- 1997-2000 1997-2002 ** 

ULAŞTIRMA 2000 Karayolları 2.Böl. Müd. Aliağa Aliağa- Ayvalık Kaplama Yapımı (96 km) -- 1998-2002 1998-2004 ** 

ULAŞTIRMA 2000 DLH İnşaatı Gn.Müd. İzmir İzmir Limanı Tarama ve Tevsii Rıht.Saha Dolgu Kap.Ayd.Tar. 1991-1999 1991-2000 1991-2002 ** 

ULAŞTIRMA 2000 BOTAŞ Genel Müd. Muhtelif Konya-İzmir Doğal Gaz İla. Hat. Et. Boru Hattı Sistemi Etüdü -- -- 1999-2000 -- 

ULAŞTIRMA 2000 İBŞB İzmir Raylı Sistem Yap.( Üçyol-Bornova ) Yapım (11,3 km) ** 1990-1999 1990-2000 -- 

ULAŞTIRMA 2002 Karayolları 2.Böl. Müd. İzmir Menemen-Manisa Devlet yolu (34 km) 1994-1998 1994-1999 1994-2000 1994-2002 

ULAŞTIRMA 2002 Karayolları 2.Böl. Müd. İzmir Bergama-Soma-Akhisar Devlet yolu (89 km) -- 1997-2002 1997-2005 1997-2005 

ULAŞTIRMA 2002 Karayolları 2.Böl. Müd. İzmir Belevi-Selçuk-Meryem ana Devlet yolu (21 km) -- 1998-2001 1998-2001 1998-2002 

ULAŞTIRMA 2002 Karayolları 2.Böl. Müd. İzmir İzmir-Manisa Kaplama- Onarım (24 km) 1994-1998 1994-1999 1994-2002 1994-2005 

ULAŞTIRMA 2002 Karayolları 2.Böl. Müd. İzmir Bornova- Turgutlu-Salihli Kaplama- Onarım (73 km) 1994-1999 1994-2000 1994-2003 1994-2005 

ULAŞTIRMA 2002 Karayolları 2.Böl. Müd. İzmir İzmir Çevre ve İzmir Aydın Otoyolu Otoyol (165 km) 1986-1999 1986-2001 1986-2003 1986-2004 

ULAŞTIRMA 2002 Karayolları 2.Böl. Müd. İzmir İzmir - Urla - Çeşme Otoyolu Otoyol (109 km) 1985-1998 1985-1999 1985-2001 1985-2003 

ULAŞTIRMA 2002 Karayolları 2.Böl. Müd. İzmir ( İzmir - Aydın) Ayr.- Ahmetbeyler İl yolu (31km) ** 1993-1999 1993-2001 1993-2003 

ULAŞTIRMA 2002 Karayolları 2.Böl. Müd. İzmir ( İzmir - Çeşme) Ayr. Seferihisar İl yolu (22 km) -- 1998-2000 1998-2002 1998-2003 

ULAŞTIRMA 2002 Karayolları 2.Böl. Müd. İzmir İzmir - Karaburun Devlet il Yolu Onar.(53 km) ** 1995-2000 1995-2002 1995-2003 

ULAŞTIRMA 2002 Karayolları 2.Böl. Müd. İzmir Torbalı - Ödemiş - Kiraz Devlet il Yolu Onar.(91 km) -- -- 1998-2005 1998-2004 

ULAŞTIRMA 2002 Karayolları 2.Böl. Müd. Karaburun Balıklıova - Mordoğan Yeni Ulaşım Yolu (17 km) -- -- -- 2001-2003 

ULAŞTIRMA 2002 Karayolları 2.Böl. Müd. Dikili Çandarlı Grubu Köprüleri Köprü Yapımı -- -- -- 2001-2004 

ULAŞTIRMA 2002 Karayolları 2.Böl. Müd. Muhtelif İlçeler İzmir Grubu Köprüleri Köprü Bakım-Onarım -- -- -- 2001-2003 

ULAŞTIRMA 2002 DLH İnşaatı Gn.Müd. İzmir Menemen-Aliağa Çift Hat D.Y. Demiryolu İnş.(31,58 km) 1985-1997 1980-1999 1989-2001 1980-2003 

23

ULAŞTIRMA 2002 TCDD 3.Bölge Müd. İzmir Aliağa - Cumaovası Elektrifikasyon 79 km Çift, 2,5 Tek Hat 1992-1998 1992-2000 1992-2001 1992-2003 

ULAŞTIRMA 2002 BOTAŞ Genel Müd Muhtelif İller Karacabey- İzmir D.Gaz İletim Hattı Boru Hattı Sistemi -- 1998-1999 1998-2001 1998-2002 

ULAŞTIRMA 2002 BOTAŞ Genel Müd Muhtelif İller Nazilli - İzmir D.Gaz İletim Hattı Et. Boru Hattı Etüdü -- -- -- 2001-2003 

ULAŞTIRMA 2002 İBŞB İzmir Raylı Sistem Yapımı 2. Etap Etüt Uygulama -- -- 1999-2000 1999-2002 

ULAŞTIRMA 2002 İBŞB İzmir Şehir içi Banliyö Sist. Geliştirilmesi Yapım -- -- -- 2001-2005 

TURİZM 1996 TCK Genel Müd. İzmir Güzelbahçe -Seferihisar Kıyı Bandı İh. Yap. (38 km) 1973-1997 1973-1999 ** ** 

TURİZM 1996 DLH İnşaatı Gn.Müd. Seferihisar Seferihisar (Ürkmez Yat Limanı İnş) Altyapı ( 300 ) 1994-1997 ** ** ** 

TURİZM 1996 DLH İnşaatı Gn.Müd. Çeşme Çeşme Balıkçı Brn. Yat L. Olarak Geliş. Altyapı (400) 1994-1997 1994-1999 ** ** 

TURİZM 1996 DLH İnşaatı Gn.Müd. Çeşme Ilıca Yat Limanı Altyapı (180) 1995-1998 1995-2000 ** ** 

TURİZM 1996 Turizm Bakanlığı İzmir ATAK Projesi Proje Uygulama 1989-1998 ** ** ** 

TURİZM 1998 DLH İnşaatı Gn.Müd. İzmir Çeşme - Dalyanköy Yat Yanaşma Altyapı 1994-1997 1994-1998 ** ** 

TURİZM 1998 İller Bankası Gn.Müd. Çeşme Otel ve Kaplıcalar (Alaçatı) İnşaat 1993-1998 1993-1999 ** ** 

TURİZM 2000 Turizm Bakanlığı Foça Foça Kanalizasyon Arıtma Projesi Etüt Proje - İnşaat -- -- 1999-2001 ** 

TURİZM 2000 Turizm Bakanlığı Çeşme Çeşme Alaçatı Çevre Koruma Prj. Etüt Proje - İnşaat -- -- 1999-2001 ** 

TURİZM 2000 Turizm Bakanlığı Muhtelif KEİ.OECD.AB.ETC. Kap.Tur.Gel. Proje Uygulama 1993-1997 1993-2002 ** 

TURİZM 2000 DLH İnşaatı Gn. Müd. Foça Eski Foça Yat Limanı Altyapı (250 Yat) 1995-1998 1995-2000 1995-2003 ** 

TURİZM 2002 DLH İnşaatı Gn.Müd. Seferihisar Sığacık Yat Limanı Altyapı (150 Yat) 1995-1999 1995-2000 1995-2001 1995-2003 

KONUT 1998 T.Emlak B. A.Ş Gn Müd. Karşıyaka Mavişehir Projesi Konut-Ticaret Mrkz. İnş. ** 1994-1999 ** ** 

DİĞER K. H. 1996 İller Bankası Gn. Müd. Urla Urla İçme Suyu Kap.İs.De.Şe. 1987-1996 -- -- -- 

DİĞER K. H. 1996 İller Bankası Gn. Müd. Selçuk Selçuk İçme Suyu Kap.İs.De.Şe. 1989-1996 -- -- -- 

DİĞER K. H. 1996 İller Bankası Gn. Müd. Dikili Dikili İçme Suyu Kap.İs.De.Şe. 1987-1996 -- -- -- 

DİĞER K. H. 1996 İller Bankası Gn. Müd. Seferihisar Gümüldür İçme Suyu Kap.İs.De.Şe. 1992-1997 ** ** ** 

24

DİĞER K. H. 1996 İller Bankası Gn. Müd. Menemen Menemen İçme Suyu Kap.İs.De.Şe. 1990-1997 ** ** ** 

DİĞER K. H. 1996 İller Bankası Gn. Müd. Menderes Menderes İçme Suyu Kap.İs.De.Şe. 1993-1998 1993-1998 -- -- 

DİĞER K. H. 1996 İller Bankası Gn. Müd. İzmir İzmir Kanalizasyon Projesi Ana Kuşaklama Kolle. 1982-1998 1982-1998 -- -- 

DİĞER K. H. 1996 İller Bankası Gn. Müd. Çeşme Çeşme- Alaçatı Kanalizasyon Prj. Şebeke+Arıtma+ Deşarj 1986-1999 1986-1999 ** ** 

DİĞER K. H. 1996 İller Bankası Gn. Müd. Menemen Menemen Bld. Katı Atık Yön. Etüt+ Yapım 1995-1997 1995-1999 ** ** 

DİĞER K. H. 1996 San. ve Tic. Bakanlığı İzmir Çelik İş.K. Sanayi Sitesi İşyeri S. T. Ç. Ok.ss 1985-2000 ** ** ** 

DİĞER K. H. 1998 DSİ Genel Müd. İzmir İzmir İçme Suyu Projesi Depo.,İçme suyu,Is.Hat.,Arıt. 1972-2005 1972-2008 ** ** 

DİĞER K. H. 1998 İller Bankası 3.Böl Müd. Dikili Çandarlı İçme Suyu Projesi Kap.İs.De.Şe. ** 1987-1999 ** ** 

DİĞER K. H. 1998 İller Bankası 3.Böl Müd. Karaburun Mordoğan İçme Suyu Projesi Kap.İs.De.Şe. ** 1993-1999 ** ** 

DİĞER K. H. 1998 İller Bankası 3.Böl Müd. Bergama Zeytindağ İçme Suyu Projesi Kap.İs.De.Şe. ** 1996-1999 ** ** 

DİĞER K. H. 1998 İller Bankası 3.Böl Müd. Kemalpaşa Ulucak İçme Suyu Projesi De. Şeb. -- 1997-1999 ** ** 

DİĞER K. H. 1998 İller Bankası 3.Böl Müd. Torbalı Torbalı Kanalizasyon Projesi Şebeke + Arıtma -- 1997-2003 ** ** 

DİĞER K. H. 1998 Büyükşehir Bldiye Bşk. İzmir EVKA Altyapı Projesi Yapım 1996-1997 1996-1998 -- -- 

DİĞER K. H. 1998 İZSU Genel Müdürlüğü İzmir İzmir İçme Suyu Projesi Şeb.Pom.İst.Arıt.Ger.Test. 1988-1998 1988-2001 1988-2001 ** 

DİĞER K. H. 1998 DEÜ Rektörlüğü Torbalı Torbalı'da Mermer Tekno. Geliş. Teknolojik Araştırma 1995-1997 1995-2000 1995-2000 -- 

DİĞER K. H. 1998 Köy Hizmetleri İl Müd. Muhtelif Köy İçme Suyu Yapım Projeleri ** 1995-1999 1995-2001 1995-2003 

DİĞER K. H. 2000 Dış Tic. Müsteşarlığı Gaziemir Gaziemir Köprülü Kavşak Yapımı Etüt Proje - İnşaat 1995-1997 1995-2001 1995-2002 ** 

DİĞER K. H. 2000 San. ve Tic. Bakanlığı Kemalpaşa Organize Sanayi Bölgesi Arıtma (410 Hektar) 1991-1999 1991-2001 1991-2004 1991-2005 

DİĞER K. H. 2000 San. ve Tic. Bakanlığı Menemen Organize Sanayi Bölgesi (Deri) Arıtma -- 1997-1999 1997-2004 1997-2002 

DİĞER K. H. 2000 San. ve Tic. Bakanlığı Aliağa Küçük Sanayi Sitesi Altyapı (254 İşyeri) 1985-1999 1985-1999 1985-2002 ** 

DİĞER K. H. 2000 San. ve Tic. Bakanlığı İzmir Küçük Sanayi Sit. (Dökümcüler) Altyapı (100 İşyeri) -- -- 1997-2001 ** 

DİĞER K. H. 2000 San. ve Tic. Bakanlığı İzmir Küçük Sanayi Sit. (Ayakkabıcılar) 1000 İşyeri Ç.Ok. -- -- 1998-2004 ** 

25

DİĞER K. H. 2000 İller Bankası 3.Böl.Müd. Çeşme Çeşme-Alaçatı İçme Suyu Kap.İs., Göl. Ar. D. Şe. 1984-1998 1984-1999 1984-2000 -- 

DİĞER K. H. 2000 İller Bankası 3.Böl.Müd. Ödemiş Ödemiş Kanalizasyon Şebeke+ Arıtma -- 1997-2003 1997-2004 1997-2002 

DİĞER K. H. 2000 İller Bankası 3.Böl.Müd. Bergama Bölcek Kanalizasyon Şebeke+ Arıtma -- 1997-2003 1997-2004 1997-2002 

DİĞER K. H. 2000 İller Bankası 3.Böl.Müd. Tire Tire Kanalizasyon Şebeke+ Arıtma -- 1997-2003 1997-2004 1997-2002 

DİĞER K. H. 2000 İller Bankası 3.Böl.Müd. Foça Yeni Foça Kanalizasyon Şebeke+Arıt.+Deşarj -- 1997-2003 1997-2004 1997-2002 

DİĞER K. H. 2000 İller Bankası 3.Böl.Müd. Karaburun Karaburun Kanalizasyon Şebeke+Arıt.+Deşarj -- 1997-2003 1997-2004 1997-2002 

DİĞER K. H. 2000 İller Bankası 3.Böl.Müd. Menemen Asarlık Kanalizasyon Şebeke+ Arıtma -- 1998-2003 1998-2005 1998-2002 

DİĞER K. H. 2000 İller Bankası 3.Böl.Müd. Menderes Görece Kanalizasyon Şebeke+ Arıtma -- -- 1998-2005 1998-2002 

DİĞER K. H. 2000 İller Bankası 3.Böl.Müd. Kiraz Kiraz Kanalizasyon Şebeke+ Arıtma -- -- 2000-2005 2000-2002 

DİĞER K. H. 2000 İller Bankası 3.Böl.Müd. Karaburun Mordoğan Kanalizasyon Şebeke+ Arıt.+Deşarj -- -- 2000-2005 2000-2002 

DİĞER K. H. 2000 Ege Üniversitesi İzmir Atom.Skletron Pet. AR-GE Merkezi İnş., Mak., Teçhizat -- 1998-2000 1998-2002 ** 

DİĞER K. H. 2000 İBŞB İzmir Doğalgaz Etüdü Etüd Uygulama Proje 1993-1998 1993-1998 -- -- 

DİĞER K. H. 2000 İBŞB İzmir Katı Atık Yönetimi Etüd, Rehab, Trans İst. -- 1997-2000 1997-2001 ** 

DİĞER K. H. 2000 Torbalı Belediyesi Torbalı Torbalı Belediyesi Kanal Projesi Koll. Şeb. Art. -- 1998-2000 1998-2000 -- 

DİĞER K. H. 2002 DSİ 2. Bölge Müd. İzmir İzmir İçme Suyu Müteferrik İşleri İçme Suyu -- -- 1999-2009 1999-2009 

DİĞER K. H. 2002 Köy Hizmetleri İl Müd. Torbalı Tahtalı Brj. Kor. Havzası Altyapı Prj. Tarımsal Altyapı -- -- 2000-2003 2000-2003 

DİĞER K. H. 2002 İller Bankası 3.Böl.Müd. Seferihisar Seferihisar İçme Suyu Art.Kap.İs.De.Şe. 1993-1998 1993-1999 1993-2001 1993-2002 

DİĞER K. H. 2002 İller Bankası 3.Böl.Müd. Seferihisar Ürkmez İçme Suyu Art.İs.De.Şe. 1993-1998 1993-1999 1993-2000 1993-2002 

DİĞER K. H. 2002 İller Bankası 3.Böl.Müd. Ödemiş Ödemiş İçme Suyu Kap.İs.De.Şe. -- 1997-2000 1997-2001 1997-2002 

DİĞER K. H. 2002 İller Bankası 3.Böl.Müd. Bergama Bergama İçme Suyu Kap.İs.De.Şe. -- 1998-2000 1998-2001 1998-2003 

DİĞER K. H. 2002 İller Bankası 3.Böl.Müd. Torbalı Ayrancılar İçme Suyu Kap.İs.De.Şe. -- -- 1999-2002 1999-2002 

DİĞER K. H. 2002 İller Bankası 3.Böl.Müd. Urla Urla Kanalizasyon Kanalizasyon Şeb. 1976-1999 1976-2000 1976-2003 1976-2004 

26

DİĞER K. H. 2002 İller Bankası 3.Böl.Müd. Menderes Gümüldür Kanalizasyon Kanalizasyon Şeb. 1991-1999 1991-2001 1991-2003 1991-2004 

DİĞER K. H. 2002 İller Bankası 3.Böl.Müd. Menderes Özdere Kanalizasyon Kanalizasyon Şeb. 1991-1999 1991-2001 1991-2003 1991-2004 

DİĞER K. H. 2002 İller Bankası 3.Böl.Müd. Seferihisar Seferihisar Kanalizasyon Kanalizasyon Şeb. 1991-1999 1991-2001 1991-2003 1991-2004 

DİĞER K. H. 2002 İller Bankası 3.Böl.Müd. Seferihisar Ürkmez Kanalizasyon Kanalizasyon Şeb. 1991-1999 1991-2001 1991-2003 1991-2004 

DİĞER K. H. 2002 İller Bankası 3.Böl.Müd. Menderes Menderes Kanalizasyon Kanalizasyon Şeb. 1992-1998 1992-2000 1992-2003 1992-2004 

DİĞER K. H. 2002 İller Bankası 3.Böl.Müd. Foça Foça Kanalizasyon Kanalizasyon Şeb. 1992-1998 1992-1999 1992-2001 1992-2003 

DİĞER K. H. 2002 İller Bankası 3.Böl.Müd. Aliağa Aliağa Kanalizasyon Kanalizasyon Şeb. 1993-2000 1993-2001 1993-2003 1993-2005 

DİĞER K. H. 2002 İller Bankası 3.Böl.Müd. Dikili Çandarlı Kanalizasyon Kanalizasyon Şeb. 1993-2000 1993-2002 1993-2003 1998-2005 

DİĞER K. H. 2002 İller Bankası 3.Böl.Müd. Menemen Menemen Kanalizasyon Kanalizasyon Şeb. 1993-2000 1993-2002 1993-2003 1993-2005 

DİĞER K. H. 2002 İller Bankası 3.Böl.Müd. Bayındır Bayındır Kanalizasyon Kanalizasyon Şeb. -- 1997-2003 1997-2004 1997-2005 

DİĞER K. H. 2002 İller Bankası 3.Böl.Müd. Menderes Tekeli Kanalizasyon Kanalizasyon Şeb. -- 1998-2003 1998-2005 1998-2006 

DİĞER K. H. 2002 İller Bankası 3.Böl.Müd. Menderes Oğlananası Kanalizasyon Kanalizasyon Şeb. -- 1998-2003 1998-2005 1998-2006 

DİĞER K. H. 2002 İller Bankası 3.Böl.Müd. Seferihisar Doğanbey-Payamlı Kanalizasyon Kanalizasyon Şeb. -- -- 2000-2003 2000-2004 

DİĞER K. H. 2002 İller Bankası 3.Böl.Müd. Aliağa Jeotermal Merkezi Isıtma Sistemi Isıtma Sistemi Et. -- -- -- 2001-2003 

DİĞER K. H. 2002 DEÜ Rektörlüğü İzmir Teknopark Projesi İnş., Mak., Teçhizat -- -- 2000-2003 2000-2003 

DİĞER K. H. 2002 DEÜ Rektörlüğü İzmir Tıp Multi Disiplinler Projesi Mak., Teçhizat, İleri Araş. -- -- -- 2001-2003 

DİĞER K. H. 2002 İYTE Rektörlüğü Urla Teknopark İnkübütör Merkezi İnş., Mak., Teçhizat -- 1998-1999 1998-2001 1998-2003 

DİĞER K. H. 2002 İYTE Rektörlüğü Urla İzmir Çevre Referans AR-GE Mrkz. İnş., Mak., Teçhizat -- 1998-2000 1998-2001 1998-2002 

DİĞER K. H. 2002 İYTE Rektörlüğü Urla Yüksek Teknoloji AR-GE Eğitim Mrkz. İnş., Mak., Teçhizat -- 1998-1999 1998-2001 1998-2002 

DİĞER K. H. 2002 İYTE Rektörlüğü Urla Jeotermal Enerji AR-GE Test Eğ. Mrkz. İnş., Mak., Teçhizat -- -- -- 2002-2002 

DİĞER K. H. 2002 San. ve Tic. İl Müd. Bergama Organize Sanayi Bölgesi (175 hektar) -- -- 1999-2004 1999-2005 

DİĞER K. H. 2002 San. ve Tic. İl Müd. Ödemiş Organize Sanayi Bölgesi (300 hektar) -- 1997-2000 1997-2004 1997-2005 

27

DİĞER K. H. 2002 San. ve Tic. İl Müd. Tire Organize Sanayi Bölgesi (400 hektar) -- 1997-2002 1997-2004 1997-2004 

DİĞER K. H. 2002 San. ve Tic. İl Müd. Tire Küçük Sanayi Sitesi 200 İşyeri Ç.OK. Altyapı 1994-2000 1994-2002 1994-2002 1994-2002 

DİĞER K. H. 2002 San. ve Tic. İl Müd. Kınık Küçük Sanayi Sitesi 150 İşyeri Ç.O. Altyapı -- ** 1997-2002 1997-2003 

DİĞER K. H. 2002 San. ve Tic. İl Müd. Bergama Küçük Sanayi Sitesi 200 İşyeri Ç.OK. Altyapı -- -- 1999-2002 1999-2004 

DİĞER K. H. 2002 San. ve Tic. İl Müd. Merkez Küçük Sanayi Sitesi 150 İşyeri Ç.O. Altyapı -- -- -- 2000-2004 

DİĞER K. H. 2002 San. ve Tic. İl Müd. Dikili Küçük Sanayi Sitesi 95 İşyeri Altyapı -- -- -- 2001-2004 

DİĞER K. H. 2002 San. ve Tic. İl Müd. Torbalı Küçük Sanayi Sitesi 100 İşyeri Altyapı -- -- -- 2001-2004 

DİĞER K. H. 2002 San. ve Tic. İl Müd. Foça Küçük Sanayi Sitesi 100 İşyeri Altyapı -- -- -- 2001-2004 

DİĞER K. H. 2002 San. ve Tic. İl Müd. Bayındır Küçük Sanayi Sitesi 500 İşyeri Ç.OK. Altyapı -- -- -- 2001-2006 

DİĞER K. H. 2002 İZSU Genel Müd. İzmir İçme ve Kul. Suyu Temini Prj. İçme Suyu 1988-1998 ** 1988-2001 Proje var 

DİĞER K. H. 2002 İZSU Genel Müd. İzmir İzmir Büyük Kanal Projesi Şeb. Arttır., Mak.,Teçhizat 1988-2002 1988-2002 1988-2002 Proje var 

* : Makro Yatırımlar ölçeği . 

1996 yılı için 100 milyar TL, 

1998 yılı için 300 milyar TL , 

2000 yılı için 500 milyar TL , 

2002 yılı için 1 trilyon TL taban alınmıştır. 

** : İlgili yılın yatırımları arasında yer almamaktadır 

28

Tablo 7.10 Strateji Plan Dönemleri İtibarıyla 100 Trilyon TL Üzerindeki Yatırımların Proje Tutarı Ve Yatırım Harcamaları 

YATIRIM ADI 

PROJE TUTARI 

(MİLYON TL) 

2001 SONUNA KADAR 

YAPILAN TAHMİNİ 

HARCAMA (MİLYON TL) 

% 2002 YATIRIMI 

(MİLYON TL) 

% YATIRIMLARA 

HARCANAN 

TOPLAM YÜZDE 

Bakırçay Kınık Projesi (Sulama) 172.610.000 32.135.000 18 2.700.000 1,5 19,5 

K. Menderes Projesi (Sulama) 134.913.000 8.036.000 5,95 1.600.000 1,18 7,13 

Aşağı Gediz Projesi (Sulama + Taşkın) 105.014.000 82.796.000 78,84 55.000 0,05 78,89 

Petkim Genel Müd. Modernizasyon ve Yenileme Çalışmaları 694.582.000 110.954.000 15,97 80.496.000 11,58 27,58 

İzmir Elektrik Şebekesi 128.163.000 104.951.000 82 19.760.000 15,4 97,4 

İzmir Çevre Yolu ve İzmir Aydın Otoyolu 2.943.156.000 2.362.588.000 80,2 141.848.538.000 4,8 85 

İzmir – Urla - Çeşme Otoyolu (Çevre yolu Dahil) 1.683.800.000 1.643.800.000 97,6 23.838.845 1,4 99 

Menemen Aliağa Çift Hatlı Demiryolu İnşaatı ( 31,5 km Hat ) 110.662.000 83.808.000 75,7 7.003.000 6,32 82 

Aliağa – Cumaovası Elektrifikasyon 129.435.000 61.670.000 47,6 35.000.000 27 74,6 

Karacabey İzmir Doğal Gaz İletim Hattı 110.577.000 109.307.000 98,86 1.270.000 1,14 100 

Şehir içi Banliyö Sisteminin Geliştirilmesi 610.006.000 - - 97.974 16 16 

İzmir İçme Suyu II. Merhale Müteferrik İşler 601.208.000 4.189.000 0,7 150.000 0,02 0,72 

Büyük Kanal Projesi 1.454.089 547 682.259.138 46,9 79.152.007 5,4 52,3 

İçme ve Kullanma Suyu Temini Projesi 648.905 110 31.401.012 4,8 270.000.000 41,6 46,4 

“Strateji Planı Dönemleri İtibarıyla 100 Trilyon TL Üzerindeki Yatırımların Proje Tutarı ve Yatırım Harcamaları” tablosunda kabul edilen Yıllık 

Ortalama Dolar Kuru; 2001 yılı için: 1$ = 1.248.898 TL , 2002 yılı için: 1$ = 1.519.016 TL’dir. 

29

Tablo 7.11 Strateji Plan Dönemleri İtibarıyla 100 Trilyon Tl Üzerindeki Yatırımların Başlama Ve Varsayılan Bitiş Yılları 

YATIRIM ADI 1992 1996 2002 

BAŞ. - BİTİŞ TARİHİ BAŞ. - BİTİŞ TARİHİ BAŞ. - BİTİŞ TARİHİ 

Bakırçay Kınık Projesi (Sulama) 1986-1997 1986-2000 1986-2006 

K. Menderes-Beydağ Projesi (Sulama) 1991-1996 1991-2001 1991-2007 

Aşağı Gediz Projesi (Sulama + Taşkın) 1963-1996 1963-2001 1963-2005 

Petkim Genel Müdürlüğü Modernizasyon ve Yenileme Çalışmaları - 1994-1999 1994-2004 

İzmir Elektrik Şebekesi 1992-1992 1992-1998 1992-2003 

İzmir Çevre Yolu ve İzmir Aydın Otoyolu 1986-1994 1986-1999 1986-2004 

İzmir – Urla - Çeşme Otoyolu (Çevre yolu Dahil) 1985-1994 1985-1998 1985-2003 

Menemen Aliağa Çift Hatlı Demiryolu İnşaatı ( 31,5 km Hat ) 1980-1995 1980-1997 1980-2003 

Aliağa – Cumaovası Elektrifikasyon 1992-1994 1992-1998 1992-2003 

Karacabey İzmir Doğal Gaz İletim Hattı - - 1998-2002 

Şehir içi Banliyö Sisteminin Geliştirilmesi - - 2001-2005 

İzmir İçme Suyu II. Merhale Müteferrik İşler - - 1999-2009 

Büyük Kanal (İzmir Kanalizasyon) Projesi 1988-1997 1988-2002 - 

İçme ve Kullanma Suyu Temini Projesi 1988-1996 1988-1998 - 

30

7.3 Kamu Yatırımlarının Ekonomik Değerlendirilmesi 

Kamu yatırımlarının temel amacı bölgede özel sektör tarafından yapılamayacak ve 

karlılık amacı gütmeyen ülkenin tüm kesimlerini kucaklayan yatırımlar yapmaktır. 

Yaptığı bu yatırımlar ile hem toplum refahını yükseltmeyi hem de yörenin ekonomik 

faaliyetlerine katkıda bulunmayı amaçlar ve bu doğrultuda yatırımlar planlanıp 

uygulamaya başlanır. 

Ülkemizde çeşitli nedenlerle kamu yatırımlarının planlanması, başlanması, kaynak 

aktarımı ve zamanında bitirilmesi hep sekteye uğramaktadır. Bu sebeple de kamu 

yatırımlarının yörelere sağlaması düşünülen refah ve gelir katkısı gerçekleşmemektedir. 

Zira kaynakların etkin kullanılmamasının sonucu olarak ihtiyaç duyulan kamu 

yatırımları öngörülen sürede bitirilmemektedir. 

Strateji Plan alanı içinde öncelikli kamu projelerine ve bu projelerin tanımlarına diğer 

iki bölümde değinilmiştir. Burada ise bir bütün olarak 2002 yılında bu projelere ayrılan 

kaynakların payları ve etkileri üzerinde durulmaktadır. Sektörler bazında ayrılan paylar 

aşağıdaki tabloda verilmiştir. Bu pay miktarlarını referans kabul edip, yeni projelere 

başlanılmadığı varsayımıyla mevcut projelerin bitirilmesi öngörüleri de aynı tabloda 

verilmiştir. Bu işlem yapılırken yatırım değeri sıfırlanan sektörlerin kaynakları diğer 

sektörlere aktarılarak toplam kaynak miktarı muhafaza edilmiştir. 

Tablo 7.12 Mevcut Kamu Yatırımlarının Aktarılan Kaynakla Bitirilmesi Öngörüsü 

(Milyar TL.) 

Sektör 

Kalan 

Ayrılan Proje 

pay Miktarı 2003 2004 2005 2006 2007 2008 

Tarım 3.16 399,553 312,320 298,331 223,239 0 0 0 

Madencilik 100.00 0 0 0 0 0 0 0 

İmalat 18.39 572,098 443,161 314,224 185,287 0 0 0 

Enerji 75.28 18,050 0 0 0 0 0 0 

Ulaştırma 24.28 1,180,341 801,873 423,405 44,937 0 0 0 

Turizm 41.56 897 259 0 0 0 0 0 

Konut 47.59 695 64 0 0 0 0 0 

Eğitim 82.94 9,649 0 0 0 0 0 0 

Sağlık 26.92 43,354 27,383 11,411 0 0 0 0 

Diğer 8.90 1,869,373 1,686,707 1,504,041 1,321,375 951,352 108,563 -734,225 

İzmir 16.75 4,094,009 3,271,766 2,551,412 1,774,838 951,352 108,563 -734,225 

Muhtelif 

iller 17.70 87,375 68,587 49,798 31,010 12,221 0 0 

Toplam 16.78 4,181,384 3,340,352 2,601,210 1,805,847 963,573 108,563 -734,225 

Kaynak: İzmir Valiliği, 2002 İzmir İli Yatırım Projeleri Kitabından Faydalanılarak Düzenleşmiştir. 

Mevcut yatırımlar, kamu tarafından aktarılan kaynak aynı kalmak ve yeni yatırımlar 

planlanmamak suretiyle ancak 2008 yılında bitirilebilecek ve ayni yılda mevcut 

kaynaktan 734 trilyonluk harcama yeni projeler için kullanılabilecektir. 

31

Kamu yatırımlarının kamusallığının bazı dönemlerde politize edilmesi ekonomik olarak 

kayıplara sebep olmaktadır. Bunları yanlış yatırım ve yatırım önceliklerinde değişim 

olarak de belirtebiliriz. Özellikle makro yatırımlarda karşılaşılan değer kayıpları oransal 

olarak da büyüktür. Projelere yatırım yapılmaması ancak programda tutulması uğruna 

fasıllara konan sembolik değerlerin de toplamda yüksek bir yekün yarattığı ortadadır. 

Bu bağlamda örneğin Güzelbahçe Balıkçı Barınağının mendirek onarım ve inşaatının 

2003 yılında bitmesi planlanmışken 2002 yatırım programında bir milyon lira ayrılması 

yatırımın bitmesi hakkında anılan yıl içinde tereddütler yaratmaktadır. 

Makro Kamu Yatırımlarında İzmir’in Türkiye Genelindeki Yeri 

Aşağıda İzmir İlinde yapılan kamu yatırımlarının 2001-2003 yılları arasındaki sektörel 

dağılımının Türkiye geneline oranları verilmiştir. 

Tablo 7.13 İzmir İli Kamu Yatırımlarının Türkiye Genelinde Sektörel Dağılımı (%) 

Yıllar Tarım Madencilik İmalat Enerji 

Ulaşt.- 

Haberleş. Turizm Konut Eğitim Sağlık 

Diğer K. 

Hizmet. İl Top. 

1 2001 0,84 0 15,57 0 2,55 0,51 5,23 1,31 2,38 2,65 2,52 

2 2002 0,65 0 13,73 0 4,74 1,02 0,06 1,9 3,35 2,06 2,81 

3 2003 0,17 0 20,73 0 4,57 2,89 0,05 2,33 3,19 2,99 3,12 

Kaynak : DPT, www.dpt.gov.tr. 

İZMİR İLİ KAMU YATIRIMLARININ TÜRKİYE GENELİNDE 

YILLARA GÖRE DAĞILIMI 

Türkiye içindeki yüzdeler 

25 

20 

15 

10 

5 

0 

1 2 3 

Yıllar 

Tarım 

Madencilik 

İmalat 

Enerji 

Turizm 

Ulaştırma-Haberleşme 

Eğitim 

Sağlık 

Konut 

Diğer Kamu Hİzmetleri 

2001 yılında yapılan kamu yatırımlarından İzmir’in aldığı pay 2,52’dir. Bu oranda en 

çok paya sahip olan sektör ise imalat sektörüdür. 

32

2002 yılında da İmalat Sektörü en fazla paya sahip olmasına karşın oransal değerinde 

bir azalma olmuştur. Turizm, Ulaştırma, Sağlık ve Konut Sektörlerinde artış olmasının 

yanında Eğitim Sektöründe de ciddi bir azalış yaşanmaktadır. 2002 yılında yapılan 

kamu yatırımlarına il genelinde bakıldığında ise İzmir’in payında bir artış 


2002 yılının devamı olarak 2003 yılında da İzmir içindeki kamu yatırımlarında İmalat 

Sektörü yine en çok paya sahiptir. Ayrıca 2002 yılının tersine bu sektörde bir 

artış yaşanmıştır. İzmir İline yapılan kamu yatırımları da geçen yıllara göre artış 


Ele alınan bu üç yıla bakıldığında; Madencilik ve Enerji Sektörlerinde herhangi bir 

kamu yatırımı yapılmadığı ve bunun yanında Eğitim Sektöründe de önemli bir azalış 

yaşandığı görülmektedir. 

İZMİR İLİ KAMU YATIRIMLARININ TÜRKİYE GENELİNDE 

SEKTÖRLERE GÖRE DAĞILIMI 

25 

20 

15 

2001 

2002 

2003 

10 

Türkiye İçindeki Yüzdeler 

5 

0 

Tarım 

Madencilik 

Sektörler 

İmalat 

Enerji 

Ulaştırma- 

Haberleşme 

Turizm 

Konut 

Eğitim 

Sağlık 

Diğer Kamu 

Hizmetleri 

33

8. STRATEJİ ALT YÖRELERİNİN SORUNLARI VE POTANSİYELLERİ 

Bu bölümde, daha önce tanımlanmış alt yöreler bazında sorunların ve potansiyellerin 

ortaya konulması amaçlanmıştır. Bu sorun ve potansiyellerin belirlenmesinde, İzmir 

Ticaret Odası tarafından 1999, 2000, 2001 yıllarında ilçeler düzeyinde yapılan “İzmir 

İlçelerinin Ekonomik Profili ve Alternatif Yatırım Olanakları” çalışmalarından 

yararlanılmıştır. Ayrıca bu bilgilerin, ilgili kurumlarla görüşmeler, yerel gazete ve 

internet taramaları ile zenginleştirilmesi ve güncelleştirilmesi de yapılmaya 


Alt yörelere ilişkin sorunlar ve potansiyeller; sektörel-ekonomik, toplumsalkültürel-yönetimsel-siyasal 

ve fiziki-sosyal altyapıya ilişkin olmak üzere tüm 

boyutları ile ele alınmıştır. Böylece bu bölümde alt yöreler ve ilçelere göre günümüz 

sorunları, potansiyelleri ve beklentileri analiz edilerek, bunların ne ölçüde il 

düzeyinde genelleştirilebileceği ve daha önceki bölümlerde ilin ortaya konulan genel 

sorunları ile ne ölçüde çakışacakları belirlenebilecektir. 

8.1 Alt Yörelerin Sorunları 

[A] İzmir Büyükşehir Bütünü Strateji Alt Yöresi Sorunları 

Alt yörelerde belediye hizmetlerinin yürütülmesinde, kaynak yetersizliğinden doğan 

sorunlar görülmektedir. Özellikle, Konak Belediyesinin gelirleri, toplanan vergilerle 

oldukça artmış olmasına karşın, nüfusun ve dolayısıyla gereksinimlerin 

yoğunluğu nedeniyle hizmetin gerektiği gibi yapılamamasından şikayetçi 

olunmaktadır. Enflasyonun yüksek oluşu, kaynak yaratmada çekilen zorlukların 

bir başka nedeni olarak gösterilmektedir. Çiğli ve Karşıyaka’da ise şehirsel gelişim 

amacıyla, projelerin hazırlanmasında, özellikle İller Bankasından aktarılan 

kaynakların azalma göstermesi sonucu, finansman kaynakları bulunması 

konusunda zorluklar çekildiği anlaşılmaktadır. Mali sıkıntıların yaşandığı diğer bir 

belediye Bornova Belediyesinde ise ilçenin kültürel faaliyetlerinin artırılması 

amacıyla başlatılan inşaatların 1999 yılından beri ortaya çıkan ödenek 

darboğazları nedeniyle tamamlanamadığı bildirilmektedir. Örneğin; İzmir Kültür 

Merkezi ve Patterson Köşkünde yapılacak Halk Kütüphanesi bu tür inşaası 

bekleyen yatırımlardır. Bornova’da ayrıca emlak vergisi oranlarının düşmesinin de 

gelirlerin azalmasına neden olduğu belirtilmiştir. 

1

Yine alt yöre bütününde görülen genel bir sorun da, sosyal altyapıyı oluşturan donatı 

alanlarına ilişkin eksikliklerdir. Çiğli ve Karşıyaka’da yaygın olarak sosyo-kültürel 

tesisler, özellikle de kütüphane ve kültür merkezi eksikliğinden söz edilmektedir. 

Bunun yanında, Çiğli’nin idari yapılarda (hükümet konağı ve vergi dairesi) 

eksiklikleri bulunmaktadır. İdari personel konusunda ise belediyede kadro 

sıkıntısı çekildiğinden dolayı zabıta hizmetlerinin ihtiyaca cevap verememesi sorun 

olarak bahsedilmektedir. Karşıyaka’da ise eğitim alanında, ilköğretim 

okullarında derslik sayılarının yetersizliği sorun teşkil etmektedir. Yine idari bir 

sorun olarak Karşıyaka’da, küçük işletmelerin aldıkları ruhsatları, kapsamları 

dışında kullanmalarının son yıllarda Karşıyaka’da gelişen hipermarket sektörü 

nedeniyle zorunlu olarak yaygınlık gösterdiği belirtilmektedir. 

Donatı alanları konusunda, Konak’ta geniş kapasiteli bir kültürel tesisin 

bulunmaması dikkat çekmektedir. Uluslararası İzmir Fuarının ise kültürel ve 

ekonomik özelliklerini yitirerek eğlence ağırlıklı bir işleve dönüşmesi eleştiri 

konusu olmaktadır. 

Buca’da temel eğitimde, okul ve öğretmen açığının bulunduğu belirtilmektedir. 

Gaziemir’de ise yataklı bir tedavi kurumu bulunmadığı için tam teşekküllü bir 

devlet hastanesine gereksinim duyulmaktadır. Gaziemir’de ayrıca son yıllarda 

ticaret, sanayi ve çeşitli iş kollarındaki hızlı artış, idari anlamda yeni ihtiyaçlar 

doğurmuştur. Bu ihtiyaçlardan birisi de noter eksikliğidir. Zira, en yakın noter 

Karabağlar’da bulunmaktadır. Bunun yanı sıra ilçede vergi dairesi de 

bulunmadığından gelir vergisi mükellefleri vergilerini ödemekte güçlük 

çekmektedirler. 

Balçova, Narlıdere ve Güzelbahçe yöresinde sosyo-kültürel alanlara ihtiyaç vardır. 

Narlıdere’de ilköğretim okulu, spor tesisi ve sağlık ocağına, Balçova’da 

ilköğretim okuluna, Güzelbahçe'de ise spor tesislerine ihtiyaç duyulmaktadır. 

Gecekondular ve kaçak yapılaşma konusunda ise kent merkezinde ve çeperlerinde 

önemli sorunlar yaşanmaktadır. Konak ilçesinde, gecekondulaşma ve çarpık 

şehirleşme olgusunun devam ediyor olması ve bu alanların sağlıklaştırılarak kentle 

bütünleştirilmesi yönünde hazırlanacak şehirsel yenileme projelerinin hayata 

geçirilmesindeki güçlükler kent merkezinin önemli sorunlarındandır. 

Yine Bornova’da göçten ve hızlı nüfus artışından kaynaklanan konut açığının 

sürmekte olduğundan ve yeni konut alanlarının yetersizliğinden söz 

edilmektedir. Mevcut inşaatların gereksinime oranla % 34’te bulunduğu ve bu düşük 

konut sunumunun kaçak yapılaşmayı önlemekte yetersiz kaldığı belirtilmektedir. 

Buca’da da kaçak yapılaşma sorunu devam etmektedir. Gaziemir’de Tahtalı 

Barajı koruma sahasında ise inşaat yasağı olmasına karşın, ruhsatsız 

yapılaşmaların olması çeşitli sorunlar ortaya çıkarmaktadır. 

Sanayi gelişim stratejileri açısından Buca’da bir sanayi bölgesi talebi ortaya 

çıkmıştır. Bu talebin Buca Adatepe Tekstil Organize Sanayi Bölgesi ile çözülmesi 

yönünde bir girişimin varlığı bilinmektedir. Gaziemir’de ise Serbest Bölge gelişme 

2

alanı, belediye tarafından imar planı sınırları içine alınmış ve bu durumda iki 

kurum arasında anlaşmazlıklar ortaya çıkmıştır. Ayrıca, Balçova’da yapımı devam 

eden küçük sanayi sitesinin talebi karşılayamayacağı düşünüldüğü için bir 

diğerine daha gereksinim duyulduğu görülmektedir. 

Tarım sektöründe ise Buca’da tarımla uğraşan kesim, çeşitli sorunlarla 

karşılaşmaktadır. Örneğin; yaş sebze ve meyve halindeki rüsum, stopaj gibi 

kesintiler, üreticinin ürünlerini değer fiyattan satmasını engellemektedir. Tahtalı 

Barajı uzak koruma alanında yer alan zeytinyağı işletmelerinin ise çalışmaları 

yasaklandığı için, üreticilerin çevre ilçelere giderek ek bir maliyet üstlenmesine 

ayrıca çevre kirliliğine yol açan bilinçsiz gübre ve ilaç kullanımı ekonomik 

kayıplara neden olmaktadır. 

Balçova ve Narlıdere’de tarım arazilerinden yeteri kadar verim alınamamaktadır. 

Balçova’da tarımsal parsellerin, yoğun konut alanı uygulamalarına açılması 

yönünde baskılar vardır. Narlıdere’de ise tarım toprakları bugün var olan büyük 

rantlar karşılığında el değiştirip yerine “lüks konutlar” yapılmaktadır. Böylece tarım 

alanları azalmaktadır. Dolayısıyla, alt yörede tarım üreticisinin haklarını 

koruyacak bir organizasyon/örgütlenme yoktur. 

İzmir Büyükşehir Bütününde, afet bölgelerinde önlem alınması konusunda 

belediyelerin genel olarak dere yataklarının yapılaşmalardan arındırılmasında 

ve korunmasında yetersizlikler gösterdiği ve sel baskınlarının engellenemediği 

belirtilmektedir. Kuzey ve batı aksında dere yataklarında yer alan kaçak 

yapılaşmanın ortadan kaldırılamaması ve dere ıslah çalışmalarındaki 

gecikmeler yeni sel baskınlarının ortaya çıkmasına neden olabilecek bir sorundur. 

Ayrıca Afet Kararnamesi ile belediyelere yapılan parasal desteklerin, afet dışı 

konularda harcanması sorunların çözümünde olumsuzluklar yaratmaktadır. 

Şehir içi yollarda yürütülen alt yapı çalışmalarındaki eşgüdümsüzlüğün ve 

programsızlığın da sorun yarattığı ve kaynak israfına neden olduğu çok şikayet 

edilen bir sorundur. 

Büyük Kanal Projesinin geliştirilmesiyle birlikte İl Çevre Müdürlüğünce atık suyu 

olan tüm işletmelerden Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliğinde belirtilen kanalizasyon 

standartlarını sağlayacak şekilde ön arıtma tesisi kurmaları şartı istenmeye 

başlanmıştır. Bugün 28 adet işletmenin ön arıtma tesisi mevcuttur. Ancak arıtma 

tesislerinin düzenli çalıştırılmaması ve kaçak yollarla doğrudan deşarjlar, 

körfezdeki kirlilik kaynağının önemli kısmını oluşturmaktadır. 

Genel olarak kuzeyde, yasadışı yapılaşmaların da bir sonucu olarak, yoğun altyapı 

sorunları yaşanmaktadır ve yerleşmeler arasındaki karayolu bağlantısı tümüyle 

yetersizdir. Özellikle Karşıyaka ve Çiğli karayolu bağlantısında alternatif 

güzergahlar geliştirilmemiştir. Bunda çevre yolunun henüz tamamlanmamış 

olmasının da önemli bir payı bulunmaktadır. Asıl sorun, sabah ve akşam zirve 

saatlerinde yaşanan darboğazlardır. Karayolundan, Şemikler, Mavişehir ve 

Atakent yönünde ulaşım bağlantısının kurulmamış olması, Karşıyaka 

girişindeki yetersizliklerden biri olarak görülmektedir. 

3

Karşıyaka’da merkezde yoğun bir otopark sorunu mevcuttur. Çözüm için çok 

katlı otoparklara gereksinim vardır. Yolların yayalaştırılması ve pazar yerlerinin 

kurulmasının da yarattığı trafik tıkanıklıkları giderilememiştir. Karşıyaka merkezde 

ise iskele ile çarşı arasında yaşanan yoğun yaya trafiğinin rahatlatılmasına gerek 

duyulmaktadır. 

Alternatif toplu taşıma olanaklarının sağlanması açısından İzmir-Karşıyaka 

arasındaki raylı sistem uygulaması için proje etüt çalışmalarının hızlı bir şekilde 

tamamlanması ve bu ulaşım alternatifinin de güçlendirilmesi beklenilmektedir. 

Karşıyaka-Konak arasında da arabalı vapur bağlantısı kurulması ihtiyacı 

bulunmaktadır. Ayrıca Karşıyaka kıyı bandında daha sık vapur iskelelerinin 

kurulması gerektiği öne sürülmektedir. 

Çiğli’de, Harmandalı Çöp Depolama Alanına giden tüm kamyonların yerleşme 

içinden geçmesi yoğun bir çevre kirliliğine neden olmaktadır. Bunun yanı sıra 

Büyük Kanal Projesinin arıtma tesislerinden çıkacak çamurun aynı bölgede gübre 

haline dönüştürülmesi projesi, çıkacak koku ve gaz nedeniyle yörede endişe 

yaratmaktadır. 

Karşıyaka’da arıtma tesisleri tamamlanmamış bulunduğundan atık suların 

denize verilmesi devam etmektedir. Söz konusu atık suların denize deşarjı sakıncalı 

görülmekte, arıtma tesislerinin devreye sokulması istenilmektedir. Mavişehir’de ise 

konut yerleşmesinin önünde kendiliğinden oluşan balıkçı barınağının düzenlenmesi 

gerektiği düşünülmektedir. 

Konak’ta şehir içi ulaşımda trafik yoğunluğu ve otopark sorunları 

yaşanmaktadır. İlçede çevre, görüntü ve gürültü kirliliği mevcuttur. Körfeze 

gelen gemi, tanker ve şileplerin atıkları denizi kirletmektedir. Yine çevre 

kirliliği açısından Alsancak Limanına giriş-çıkış yapan gemilerin yeterince 

denetlenmediği düşünülmektedir. Katı atık sorununun henüz çözümlenemediği 

ilçede, körfez suyunda 2003 yılında 12 ayrı noktadan alınan örnekler üzerinde 

yapılan incelenmelere göre körfezde sınır değerlerin aşıldığı tek kirli nokta, 

Melez ağzı olarak bildirilmektedir. Bunun yanında, ilçede, hava kirliliği yüksek 

boyutlara çıkmıştır. 

Konak ilçesinin en büyük topoğrafik sorunu olarak heyelan tehlikesi gösterilmekte, 

sınırları içinde kalan Ballıkuyu ve Kadifekale bölgelerinde tehlikeye dikkat 

çekilmektedir. Bazı yerlerin kamulaştırma işlemleri yıllar önce yapıldığı halde bölgede 

oturanların tahliyesi hala gerçekleşmemiştir. 

Bornova’nın kırsal bölümünde yol şebekelerinin bakım ve onarım eksikliği 

sorun olarak belirtilmektedir. Yine kırsal kesimde içme suyu yetersizlikleri 

bulunmaktadır. Bazı yerleşmelerin karayollarına bağlantı noktalarında köprülü 

kavşak yapılmamış olması da sorun yaratmaktadır. Sonuçta, genel olarak altyapı 

eksikliğinden ve su deposu gereksiniminden söz edilmektedir. 

Bornova’da diğer bir sorun da makro yatırımlar açısından Metronun otogara kadar 

uzatılmamış olmasıdır. Bazı semtlerin imar planlarının uygulamaya geçmemiş 

4

olması, planlarda gösterilen yeşil alanların terklerinin yapılmaması ve işlemlerin 

uzun sürmesi, sanayiden kaynaklanan çevre kirliliği gibi sıkıntılar da ilçenin 

diğer önemli sorunlarıdır. 

Buca’da trafik yoğunluğunun gerektirdiği ölçüde bir yol şebekesinin 

olmadığından ve toplu taşıma sisteminin yetersizliğinden söz edilmektedir. 

Kaynaklar, Kırıklar ve Karaağaç köylerinin yol bağlantıları ve kendi iç yolları 

yetersiz görülmektedir. 

Gaziemir yöresinde de havaalanının ve sanayi tesislerinin varlığı, sıklıkla mevcut 

yolların trafik yoğunluğunu taşıyamamasına neden olmaktadır. Bunun yanında, 

Sarnıç Beldesinde görülen kanalizasyon altyapısındaki yetersizlikler, serbest 

bölgeye giriş çıkışın yarattığı trafik yoğunluğu, yasadışı yapılaşmalardan dolayı 

trafoların yetersiz kalması ve bazı dere yataklarında oluşan çevre kirliliği için 

önlem alınmaması ilçenin diğer önemli sorunları olarak sıralanmaktadır. 

Altyapı konusunda, Balçova’da, yoğun yağışların yaşandığı dönemler drenaj sistemi 

yetersiz kalmaktadır. Yağmur suyu drenaj şebekesinin, kanalizasyon 

sisteminden ayrıştırılmaması da sorunlar yaratmaktadır. Açık kanal sularının 

ıslahı ve arıtılması için yatırım beklentileri vardır. Jeotermal enerjiden konutların 

yeterince yararlandırılmadığı düşünülmekte ve termal alanın kamulaştırılması 


Çiftçiler açısından yöredeki yeraltı sularının giderek tuzlanması ve azalma 

eğilimi taşıması sonucunda tarımsal sulamada sorunlar yaşanmaktadır. Bunun 

yanında, sera sahiplerinin termal suları kullanmaları maliyeti artıran bir faktör 

olarak ortaya çıkmaktadır. Elektrikle çalışan motorlara kondansatör zorunluluğu 

getirilmesi ise yine çiftçiyi zora sokmaktadır. İlçenin önemli sorunları olan ulaşım 

bağlantılarının kurulmaması ve yol hacimlerinin ihtiyaca cevap verememesi; çevre 

kirliliğinin önlenememesi ve tesislerin yetersizliğinden dolayı turizm sektöründe 

gelişme kaydedilememiştir. 

Narlıdere’de arazinin dik olduğu alanlarda ulaşım sorunları yaşanmaktadır. Aynı 

nedenle depoların üst kısmında kalan konutlara yüksek kottan dolayı su 

verilememektedir. Ayrıca genel olarak altyapı yetersizliği söz konusudur. Nüfusun 

büyüme eğilimine paralel altyapı olanakları arttırılamamaktadır. İlçede, deniz 

ulaşımından ve jeotermal suyun ısıtmada yeterince yararlanılmadığından 

şikayet edilmektedir. 

Atıkların denize veriliyor olması Narlıdere’de temel sorunlardan biridir. Büyük 

Kanal Projesi kapsamında, yöredeki ilçelerle birlikte atıkların denize verilmesini 

önlemek üzere ek bir arıtma sisteminin kurulmasına gereksinim 

duyulmaktadır. 

Narlıdere’de de Balçova’daki gibi sulama konularında sıkıntılar yaşanmaktadır. 

Jeotermal suların kanalizasyon ve dere sularına karışması, narenciye 

bahçelerine zarar vermektedir. İyi kalitede sulama suyu yetersizliği vardır ve 

kaçak kuyu açılması zemin suyunu azaltmaktadır. Narlıdere’de kullanılan 

5

elektrik enerjisi için tarımsal alanda ve seralarda farklı tarifeler 

uygulanması da üreticiler arasında eşitsizliğe neden olduğu için sorun 


Ali Onbaşı Deresinin ıslah edilmemesinden dolayı sel felaketleri yaşanmaktadır. Su 

taşkın ve baskınları açısından diğer 6 büyük derenin ıslahı gerekmektedir. Ayrıca, 

kıyı kesimiyle yol bağlantılarında ve bazı iç yollarda bağlantı eksikliği ve standart 

düşüklüğü bulunmaktadır. 

Güzelbahçe’de genel olarak altyapı yetersizliği gözlenmektedir. İlçede kanalizasyon 

olmadığı için yaygın olarak fosseptik kullanılmaktadır. Bu nedenle gerekli 

çalışmaların yapılıp, ilçenin İzmir Büyük Kanal Projesinden yararlandırılması 

beklenilmektedir. Elektrik hatlarında ise eskime söz konusudur. 

İzmir-Çeşme eski karayolunun otoyolu tercih etmeyen trafik tarafından kullanılması 

sonucunda aşırı yoğunlukların yaşandığı bildirilmektedir. Bu amaçla, Mithatpaşa 

Caddesine alternatif olan yolun ivedilikle kamulaştırılması gerektiği 

düşünülmektedir. Ulaşım konusunda ek olarak, körfez hattı vapur işletmesinden 

yararlanılmak istenmektedir. Bunun yanında, yaz aylarında yoğunlaşan nüfus 

hareketleriyle otopark sorunu artmaktadır. Güzelbahçe’de balıkçı barınağı için arıtma 

tesisine ihtiyaç vardır. Ayrıca bir yat limanı gereksiniminden söz edilmektedir. 

İzmir İl Çevre Müdürlüğünün belirlemelerine göre, şehirde geleneksel işletmeler 

şeklinde yürütülen bazı sanayi tesisleri halen eski teknolojilerini korumakla, çevre 

kirliliğine neden olmakta ve toplumsal maliyeti yüksek, verimsiz üretimlerini 

sürdürmektedir. Bunlar arasında, kuru üzüm, tütün işletmeleri ve zeytinyağı 

fabrikaları sayılmaktadır. 

[B] Bakırçay Strateji Alt Yöresi Sorunları 

Dikili ilçesi oldukça yüksek bir potansiyele sahip olmasına karşın sanayi ve ticarette 

bununla orantılı bir gelişme eğilimi gösterememiştir. Bunun bir nedeni olarak 

sermaye birikiminde ve kullanımında ekonomik girişimciliğin ve 

organizasyonun etkili olamadığı düşüncesi hakimdir. Örneğin; zeytin 

potansiyelinin ağırlıklı olarak yağ üretimine uygun olmasına karşın, bu tür tesisler 

hala eski teknolojilerini sürdürmektedir. Hayvancılığın gelişememesinin nedeni 

ise, çayır, mera ve yem bitkileri üretiminin yeterli nitelikte olmaması ve 

sağlanamamasıdır. 

Dikili’nin Çandarlı beldesinde tarihi kalenin hasarlı olan kısımları onarım 

beklemektedir. Donatı alanlarında eğitim açısından ilköğretim okuluna ihtiyaç 

vardır. İdari anlamda da var olan Hükümet Konağı ve otobüs garajı ihtiyacı 

karşılayamamaktadır. İletişim konusunda sıkıntılar yaşanmakta olup, özellikle 

telefon santrallerinde eksiklikler saptanmıştır. 

Ulaşım konusunda, İzmir-Çanakkale yolunun Bergama sonrası, yaz ayları, trafik 

yoğunluğu açısından kapasite eksikliği taşımaktadır. Dikili’de demiryolu ulaşımının 

6

olmaması da bir eksiklik olarak gösterilmektedir. Özellikle yaz aylarında Dikili 

yerleşme merkezinde yoğun olarak otopark sorunu yaşanmaktadır. 

Denizyolu taşımacılığının yalnızca yüke dönük olması ve mevcut yük 

limanının yarattığı çevre ve gürültü kirliliği sebebiyle limanın daha uygun bir 

yere taşınması beklenilmektedir. Denizyolu ile yolcu taşımacılığının da, sisteme 

eklenmesi için araştırma konusu edilmesi gerekmektedir. Ayrıca turizmin gelişmesi 

açısından bir yat limanının ve kış aylarındaki bakımlar için bir marinanın 

eksikliği ifade edilmektedir. 

Su kaynaklarının yetersiz olduğu Dikili’de dere ve çayların sulama açısından 

ıslah edilmesine ve drenaj kanalları açılmasına gereksinim duyulmaktadır. 

Kanalizasyon çalışmalarının tamamlanmamış oluşu güncel bir sorun olarak 

belirtilmekte ve arıtma tesisinin eksikliği çevre açısından sakıncalı görülmektedir. 

Bergama’da siyanürlü altın işletmeciliği konusunda tartışmalar yaşanmakta 

olup tesis çalışmaya devam etmektedir. Sanayi sektörü gelişme gösterememiştir. 

Yerleşmede organize sanayi bölgesi olduğu halde kullanılmamaktadır. Bu geri 

kalmışlığın sebepleri arasında sit alanlarının çokluğu, halkın sanayi bilincine 

önyargılı ve duyarsız oluşu ve bürokratik engeller gösterilmektedir. 

Tarımda verim düşmektedir. Bunun nedenlerinden biri tarım alanlarının önemli bir 

bölümünde toprak tahlili yapılmadan geleneksel gübreleme yöntemi izlenmesi, 

bir diğer neden ise tarımsal ürünlerde kaliteli tohumluk kullanımının yetersiz 

olmasıdır. İlçede çiftçilerin tohumluklarını temizleme ve ilaçlama sırasında 

kullandıkları malzeme eksikliklerinden dolayı tohumlar ya ilaçlanmadan 

kullanılmakta ya da çevre ilçelerden yardım alınmaktadır. Sektörde planlama 

bulunmaması bazı ürünlerin ekilişlerinde piyasa fiyatlarının baz alınmasından da 

anlaşılmaktadır. Bunun yanında, çiftçi mallarını koruma ile ilgili 4081 sayılı yasanın 

uygulanmasında, cezaların çok düşük olması ve caydırıcılığını yitirmesinden 

dolayı, zorluklarla karşılaşılmaktadır. Ayrıca tarım konusundaki sorunların birisi de 

zirai mücadele için kullanılan ilaçların çevre kirliliğine neden olmasıdır. 

Hayvancılık, geçimlik düzeyini aşamamaktadır. Bunun en önemli nedeni bu sektörde 

aile işletmelerinin ağırlıkta olması ve sadece birkaç baş hayvan 

beslenmesidir. Bu sektörde verimin düşmesinin en önemli nedeni ise hayvanların 

bilinçsiz bakım ve beslenmesinden ötürü yapılan hatalardır. 

İlçede sosyal ve fiziki altyapıya ilişkin sorunlar olup, şehir içi elektrik enerji 

şebekesinde ve de telefon santrallerinde eksiklikler belirlenmiştir. Telefon 

santrali ilavesi ve yapımı konusunda teknik eleman sıkıntısı gözlenmektedir. 

Enerji şebekesini yenileme projesi ve Devlet Hastanesinin tamamlanması için 

ödeneğe ihtiyaç vardır. Bunun yanında SSK’ya bağlı bir hastane yoktur ve idari 

binalar yetersiz durumdadır. Yerleşmedeki mevcut bir ilköğretim okulunun 

tamamlanması için yine ödeneğe ihtiyaç olduğundan bahsedilmektedir. 

İl olmak isteyen Bergama’da da demiryolu ulaşımının yokluğundan, Aliağa- 

Bergama, Bergama-Soma demiryolu bağlantılarının olmamasından sorun olarak 

7

söz edilmektedir. Bergama-Soma-Akhisar karayolunun yoğun bir trafik taşıdığından, 

dar ve virajlı oluşundan yakınılmaktadır. Bergama’da yolların bakım ve onarımları 

amacıyla iş makine tahsisine ihtiyaç vardır. 

İçme suyu şebekesinin ekonomik ömrünü tamamlamış olması sorun yaratmakta 

ve kırsal kesimde de yaklaşık % 10 oranında içme suyu yetersizliğinden söz 

edilmektedir. Kanalizasyon şebekesi yenidir, ancak plan sınırları içinde olmayan 

meskun yerlerde kanalizasyon sorunu yaşanmaktadır. Bergama’da arıtma tesisi 

yatırımlarının gerçekleştirilmemiş oluşu, dolayısıyla atık sularının doğrudan 

Bakırçaya deşarj edilmesi, problemleri yoğunlaştırmaktadır. Yine aynı şekilde 

imar planı dışındaki yerleşimlerin su şebekesine bağlanması da diğer bir sorun 

olarak görülmektedir. 

Kınık’ta kurulacak sanayi tesisleri için ucuz enerjiye ve organize sanayi bölgesi 

dahilindeki arıtma tesisinin bitirilmesi için ekonomik katkılara ihtiyaç vardır. 

Kalkınma potansiyeli olan tarım sektörü alt yapı yatırımlarına ihtiyaç duymaktadır. 

Yıllarca tütün, pamuk ve domates üretiminden başka alternatif ürünler 

üretilememiştir. 

Kınık’ta donatı alanları, personel ve altyapı konusunda eksiklikler vardır. Öğretmen 

ve sağlık personelini kapsayan kamu personeli açığı ve ilçede Devlet Hastanesi 

bulunmaması bunların başında gelmektedir. 

Demiryolu bağlantısının olmaması sorun olarak belirtilmekte, Kınık’tan geçen 

karayolunun Aliağa-Bergama yönünden gelen trafik yoğunluğuna uygun olmadığı 

ifade edilmektedir. Ayrıca ilçede bağlantı yollarının yetersizliğinden ve kaplama 

sorunlarından söz edilmektedir. İzmir-Kınık arasında doğrudan ulaşımda da 

yetersizlikler söz konusudur. 

Elektrik enerjisinin Bergama hattından alınması da sorun olarak gösterilmekte 

ve bağımsız bir hat oluşturulmasının gerekliliği üzerinde durulmaktadır. Merkezde ve 

kırsal kesimde kanalizasyon sistemi gereksinimi vardır. Bazı köylerde özellikle 

yaz aylarında içme suyu yetersizliği söz konusu olup Bakırçay havzası sulama 

projesi kapsamında Kınık’ta yapımı devam eden kanalların tamamlanmamış 

olması, yine sorun olarak görülmektedir. 

[C] Gediz Strateji Alt Yöresi Sorunları 

Aliağa kıyı şeridinde sanayileşme ve şehirleşme hızla artmaktadır. Potansiyeli 

yüksek olan sanayi sektöründe; enerji yetersizliği, plansızlık, katı atıkları 

atma, ihracat, liman yollarının asfalt ve organize olmaması, tren yolunun 

limanlara kadar verimli bir biçimde işletmeye girmemiş olması sorunları 

bulunmaktadır. Sanayiinin yoğun olması tarıma olan eğilimi azaltmıştır ve tarımsal 

ve hayvansal ürünlerin pazarlaması yeterli düzeyde değildir. Zira, hayvancılık 

alanında temel girdi fiyatları pahalıdır ve hayvansal ürünlerin pazarlama fiyatı 

düşüktür. Bunların yanı sıra, ilçede turizm sektörünün gelişmesini engelleyen en 

önemli sebep fabrika atıklarının çevre kirliliği yaratmasıdır. 

8

Aliağa’da yüksek eğitim kurumlarının bulunmaması önemli bir eksiklik olarak 

görülmektedir. Sağlık hizmetleri açısından da kurumlaşma düzeyi yeterli değildir. 

Aliağa-Nemrut Limanındaki iskelelerin yol bağlantıları yetersizdir ve altyapı 

sorunları bulunmaktadır. Nemrut Limanı 5 adet iskele daha alabilecekken 

bunların olmayışı sorun yaratmaktadır. Limanda enerji eksikliği bulunmaktadır ve 

demiryolu bağlantısının limanla ilişkisi kurulmamıştır. Aliağa Limanı genel anlamda 

yetersiz görülmekte, yatırım önceliği kazandırılması istenilmektedir. Ayrıca bir balıkçı 

barınağına gereksinim duyulmaktadır. 

Aliağa’da yeterli düzeyde altyapı tesisi yoktur. İlçede toprak, yeraltı suyu ve deniz 

kirliliği yoğun bir şekilde görülmektedir. İlçede görülen bu kirlilik, petrol 

sızıntılarından ve sanayi kuruluşlarının atıklarından kaynaklanmaktadır. İlçe 

merkezinde ve kırsal alanda kanalizasyon, arıtma ve düzenleme eksiklikleri 

bulunmakta, kanalizasyon ve arıtma projeleri finansman beklemektedir. 

Aliağa’nın yıllık enerji talep artışı Türkiye ortalamasının üzerinde gerçekleşmektedir. 

İzmir’in toplam enerji sarfiyatının yarısından fazlasına sahip olan ilçede, sonuç 

olarak, enerji konusunda eksikliklerden ve sıkıntılardan söz edilmektedir. 

Foça’da, ilçenin ekonomik açıdan kalkınması için hazırlanan projeler ödenek 

yetersizliğinden uygulanamamaktadır. İlçenin tarımla ilgili sorunları; sulama, 

mera ve arazi ıslahı, üretim planlaması ve zirai müdahale ve DSİ sulama 

alanlarındaki 1. sınıf tarım arazilerinin yapılaşmaya açılmasıdır. İlçedeki 

mevcut meralar zayıf ve yetersizdir. Balıkçılıkla ile ilgili olarak tutulan balıkların 

değerlendirilmesi için bulunan soğuk hava deposunun kapasitesi yetersizdir. 

Bunun için soğuk hava deposu ile balıkçı teknelerinin ve diğer teknelerin tamir 

edilebileceği bir tersaneye ihtiyaç vardır. İlçe balıkçılığının sorunlarından bir diğeri de 

koruma altına alınmış belli bölgelerde avlanma yasağının olmasıdır. 

Var olan turizm potansiyelinin yeterli düzeyde değerlendirilememesinin nedenleri 

arasında, Adnan Menderes Havalimanının ilçeye uzak ve Askeri Eğitim alanlarının da 

yakın olması olarak belirtilmektedir. İlçede arkeolojik ve doğal sit alanlarının 

geniş yer kaplaması yatırımcıların yer bulmasını zorlaştırmaktadır. Ayrıca ilçede 

turizme yönelik yatak kapasitesi de yetersizdir. 

Foça’da yerel halkın dinlenebileceği park alanlarına ihtiyaç vardır. İlçede bulunan 

memur ve askerlerin konaklamasına yetecek kadar lojman bulunmaması konut 

sorununu doğurmuştur. Halkın ihtiyaçlarını gidermesi için bir pazar yerine 

gereksinim duyulmaktadır. İlçedeki sağlık kuruluşları için hizmet binası ve aracına 

ihtiyaç vardır. Ayrıca ilçenin belediye personeli sayısı yetersizdir. Gerenköy 

Belediyesinde çıkabilecek yangınlara zamanında müdahale açısından bir itfaiye 

aracına ihtiyaç duyulmaktadır. İlçenin deniz hudut kapısının bulunmaması da bir 

sorun olarak belirtilmektedir. 

Foça’da talepleri karşılayacak bir limana ve mevcut balıkçı teknelerinin ihtiyacını 

karşılayacak bir balıkçı barınağına ihtiyaç vardır. Projesi olmasına karşın balıkçı 

barınağının henüz yapılmamış olması güncel bir sorundur. 

9

Bugün için bazı ilçe merkezi yollarında ve köy bağlantılarında kaplama 

sorunları yaşanmaktadır. İzmir-Foça karayolunun onarım çalışmalarına 

gereksinimi vardır. Bazı beldelerinde toplu ulaşım siteminde eksiklik 

hissedilmektedir. Atık su önemsenmesi gereken bir sorundur. Kanalizasyon projesi 

onaylanmış ancak ihale edilmemiştir. Kanalizasyon şebekesinin tamamlanmamış 

oluşu, yat limanı projesinin uygulanmayı beklemesi, İzmir bağlantısı için Gediz 

Nehri üzerine yapılmış köprünün kullanımının sağlanamaması ve sulama 

kapasitesinin düşüklüğü diğer güncel sorunlar olarak dikkati çekmektedir. Ayrıca 

dere yataklarında da sorunlar mevcuttur. 

Menemen’de çalışanlar İzmir’de oturduğu için harcamalar İzmir iline kaymaktadır. 

Bu durumdan ilçenin ekonomisi olumsuz yönde etkilenmektedir. Tarım 

arazilerindeki düzensiz ve izinsiz yapılaşma; konut yapıları, petrol istasyonları, 

sınai tesisler kurulması tarımı olumsuz etkilemektedir. Ayrıca tarımsal arazilerden 

arazi tasfiyesi adı altında kum alınması verimli toprakları azaltmakta ve ürün 

kalitesini bozmaktadır. 

Karagöl ve Kuş Cenneti, tanıtımının yeterli düzeyde yapılamaması nedeniyle 

beklenen düzeyde turist çekememektedir. Kuş Cennetindeki başlıca sorunlar; yaz 

aylarında tatlı su eko-sistemlerini oluşturan sazlık alanlarda suyun yetersiz 

oluşu, yasak avlanmanın kontrol altına alınamaması, sahada hayvan 

otlatılması ve cezaların düşük olması nedeniyle sürü sahiplerinin 

engellenememesidir. Sürü sahipleriyle ilgili olan sorun Bekir Köprü ve Kozluca 

Seddesinde bulunan köprülerin kalkmasıyla çözümlenecektir. 

Menemen’de yüksek öğretim düzeyinde okula, yeterli büyüklükte Hükümet ve 

Belediye binasına ihtiyaç duyulduğu ifade edilmektedir. Menemen’in bazı 

beldelerinde içme suyu talebinin karşılanamaması ve ilçe merkezinin içme 

suyunda sertlik derecesinin yüksek olması da ilçenin altyapıya ilişkin sorunları 

arasındadır. 

Manisa Organize Sanayi Bölgesinin atıkları Menemen çevresini olumsuz 

etkilemekte, söz konusu atıklarının Gediz’de meydana getirdiği kirlenme ile tarımsal 

araziler zehirlenmekte ve verim düşüklüğü yaşanmaktadır. Kanalizasyon projesi 

uygulanmaya başlamıştır. Ancak arıtma tesisi bulunmamaktadır ve dolayısıyla 

sanayi atıkları arıtılamamaktadır. İlçe sınırları içinde bazı beldelerde de 

kanalizasyon problemi yaşanmaktadır. 

2000 yılı Haziran ayında tamamlanması öngörülen Menemen-Aliağa çift hatlı 

demiryolu inşaatı ödenek yetersizliğinden dolayı tamamlanamamıştır. İlçe 

merkezinde yol şebekesi yetersizdir. Buna ek olarak yol kaplamalarında ve 

otopark alanı sağlanması konusunda sorunlar bulunmaktadır. Ayrıca şehirler 

arası karayolu üzerinde alt ve üst geçit eksikliği saptanmıştır. İlçe merkezinde bazı 

bölgelerde yaya kaldırımları yoktur ya da düzensizlikler söz konusudur. 

10

[D] Gediz –Nif Strateji Alt Yöresi Sorunları 

Kemalpaşa’da hızlı gelişen sanayi sektörü, çevre koruma önlemleri alınmadan 

doğal kaynakların bilinçsizce kullanılmasına yol açmaktadır. İlçenin doğusunda 

bulunan Kızıl beldesi ve Torbalı’nın kuzey uzantıları, doğa turizmi açısından 

değerlendirilemeyen bir kaynaktır. 

Kemalpaşa’da eski İzmir-Ankara karayolu geçişinin standardının düşük oluşu 

sorun yaratmakta ve İzmir-Salihli karayolunun yeniden düzenlenmesi ve yapımının 

tamamlanması gerektiğinden söz edilmektedir. 

Tüm yerleşim birimlerinin elektrik enerjisi isteği karşılanmaktadır. Bazılarında ise 

şebeke yenilenme gereksinimleri sürmektedir. Ancak çeşitli sektörlerin giderek 

artan enerji istekleri, yakın geleceğin sorunu olarak görülmektedir. 

İlçe merkezinde su şebekesinin eski oluşu ve nüfus artışları nedeniyle içme 

suyu sorunu yaşanmaktadır. Bu sorunun yakın gelecekte artarak devam edeceği 

düşünülmekte olduğundan Yiğitler Barajı’nın yaşama geçmesi önem taşımaktadır. 

Kanalizasyon şebekeleri açısından gerek ilçe merkezinde, gerekse beldelerde 

yetersizlikler gözlenmektedir. Ayrıca arıtılmadan Nif Çayına verilen atık sular 

yoğun kirlilik yaratmaktadır. Günlük 25 ton olan katı atığın depolanabilmesi için 

daha önce tespit edilen çöp depolama alanının en kısa zamanda tamamlanması önem 

arz etmektedir. 

Genel olarak ilçe merkezinde altyapının güçlendirilmesi gerekmektedir. Kemalpaşa’da 

çevre kirliliğinden dolayı gelecekte tarım alanlarının giderek yok olması ve diğer 

kaynakların da kirlenmesi tehlikesi vardır. Endüstriyel atıkların çoğunun kontrol 

altına alınmasına rağmen, evsel atıklar hala büyük bir sorundur. Kirlilik yükü 

açısından genel arıtma tesisinin inşa edilmesi, ivedilikle gerçekleştirilmesi beklenen 

bir projedir. 

[E1] K. Menderes Kıyı Kesimi Strateji Alt Yöresi Sorunları 

Menderes ilçesi kamusal örgütlenme olarak çok geride ve yetersiz şartlarda 

hizmet vermeye çalışmaktadır. Tekeli Beldesinde tarımsal üretime maddi teşvik 

sağlanması ve bilimsel nitelikli tarımın yapılabilmesi için köylünün bilinçlendirilmesi 

gerekmektedir. Özdere Beldesindeki turizm bölgesinin kalkınmasıyla birlikte yatak 

kapasitesi de artırılmalıdır. 

Menderes ilçesinde sebze–meyve halinin kurulması büyük bir ihtiyaçtır. Bağımsız 

hizmet binalarının (Hükümet Konağı gibi) bulunmaması, personel sayısı ve araç 

tahsisinde eksiklikler sorun olarak ortaya çıkmaktadır. 

Tahtalı Barajı Havzasının Koruma Yönetmeliği çıktıktan sonra, ruhsatlı-ruhsatsız 

yapılaşmayı önlemek amaçlı pek çok çalışma yapılmış olmakla birlikte, politik 

baskılar, resmi kuruluşlar arasında koordinasyonun oluşturulamaması ve mali 

desteğin yetersizliği gibi nedenlerle bugüne kadar etkili bir uygulama 

sağlanamamaktadır. 

11

Menderes’te Tahtalı Barajı Koruma Havzası kapsamında 4 belediye bulunmaktadır. 

Şehirsel gelişim, havzayı tehdit altında tutmaktadır. Tahtalı Barajı koruma 

havzasında altyapı, özellikle kanalizasyon ve arıtma sistemleri ile ilgili 

önlemlerin yeterli düzeyde alınmamış olması yakın gelecek açısından bir 

sorundur. 

Torbalı ilçe merkezinde yol şebekesinin yetersizliği ve otopark sorunları mevcuttur. 

İlçenin denize olan bağlantısının arzu edilen nitelikte olmadığı ve ilçe merkezinden 

geçen E-24 karayolu ile kent içi yol şebekeleri bağlantısını sağlayacak kavşak 

düzenlemeleri ve üst geçitlerin yeterli olmadığı belirtilmektedir. 

Rezervler yeterli olmasına karşın, içme suyu şebekesi eski ve gereksinimi 

karşılayamamakta dolayısıyla ilçeye bağlı 15 yerleşim merkezinde yaygın olarak 

içme suyu sıkıntısı bulunmaktadır. Ayrıca, aşırı sulama nedeniyle yeraltı su 

seviyesi düşmektedir. 

Elektrik şebekesinde de eskilik ve düzensizlikler bulunmaktadır. Özellikle Torbalı 

Organize Sanayi Bölgesinin ve giderek artan sanayi tesislerinin gereksinimi olan 

enerji, yakın gelecekte sorun yaratacaktır. 

Selçuk’ta Pamucak bölgesi ilgili bakanlıkça Turizm Yatırım Alanı içerisine alınmıştır. 

Ancak bölgede turizm işletmecilerine tahsisat yapılmamıştır. Kent merkezinde, 

yaya kaldırımları eskimiş ve bakımsız durumdadır. Yoğun otopark sorunu 

yaşanmaya başlanmıştır. Karayolu inşaatları uzun sürelere yayılmaktadır. Yeni 

otoyol inşaatı ödenek yetersizliği ve hukuki sorunlar nedeniyle hedefine erişmemiş 

bulunmaktadır. Projenin tamamlanması için ödeneğe ihtiyaç vardır. Bu durumlar 

turizm açısından da olumsuz etkiler yaratmaktadır. 

4081 sayılı Çiftçi Mallarının Korunması hakkındaki yasadaki para cezaları 

yetersizdir ve caydırıcılığı yoktur dolayısıyla üreticinin mağduriyeti 

bulunmaktadır. Balıkçılık konusunda ise Pamucak’ta küçük tekneler için balıkçı 

barınağı eksikliği duyulmaktadır. 

İlçede genel olarak altyapı yetersizliğinden söz edilmektedir. Selçuk 

telekomünikasyon hizmetlerinin iyileştirilmesi için parçalı olarak fiber optik kablo 

çekilmesine gereksinim duyulmaktadır. Selçuk şehir merkezinde ve köylerde tam 

otomatik şebeke yatırımına ihtiyaç vardır. İçme suyu şebekesi yenilenmiş 

olmakla birlikte, bu projenin uygulanmasında sağlık açısından sakıncalı olacak boru 

malzemesi kullanılmıştır. Ayrıca yağmur suyu drenaj şebekesinin eksikliği 

hissedilmektedir. 

Planlı olarak geliştirilmiş bir kanalizasyon sistemi bulunmamakta ve parçalı olarak 

kanalizasyon sistemi yetersizlikleri bulunmaktadır. Arıtma tesisi bulunmamakta 

ve katı atıklar için atık alanı eksikliği hissedilmektedir. Turistik değer taşıyan 

Pamucak sahiline dökülen Fetrek Çayına bırakılan atıklar, çevre kirliliğine neden 

olmaktadır. Bu konuda önlemlerin alınması ve Fetrek çayının temizliğinin 

sağlanması ilçe ve Pamucak için önemlidir. 

12

[E2] K. Menderes Kara Kesimi Strateji Alt Yöresi Sorunları 

Bayındır’da belediyenin gelirleri yetersiz olduğundan cari harcamaların dışında 

gerekli yatırım harcamaları yapılamamakta, şehrin gelişiminin yarattığı ihtiyaçlar 

karşılanamamaktadır. İlçede ekonomik sektörler açısından sorunlara ve taleplere 

bakıldığında, sanayi sektöründe, orta ölçekli 20-30 firmanın faaliyet göstereceği 

20.000m 2 ’lik alana sahip organize sanayi sitesine ihtiyaç olduğu belirtilmektedir. 

Tarım sektöründe kuraklık nedeniyle ekonomik yönden çöküntü görülmekte, 

inşaat sektöründe ise şehrin gelişiminde gerek duyulan kum-çakıl kaynaklarının 

azalması sorun olarak ortaya çıkmaktadır. 

Bayındır’da idari bina (hükümet konağı, belediye hizmet binası, Jandarma 

Komutanlığına ek bina) ve sayı ve nitelik olarak spor tesisi yetersizliği 

bulunmaktadır. Mevcut spor tesislerinde de bakım ve onarıma ihtiyaç vardır. Devlet 

Hastanesine yapılan ek bina inşaatı, ödenek yetersizliğinden dolayı 

tamamlanamamaktadır. 

İlçe sınırları içinde yeraltı sıcak su kaynaklarının atıl durumda bırakılması ve 

ilçenin su bentleri-barajlarına olanaklı akarsu kaynaklarına sahip olmasına 

karşın sulama çalışmalarına yönelik hiçbir bendin bulunmaması sorun olarak 


Yerleşmenin önde gelen problemlerinden biri de ulaşımdır. Torbalı-Bayındır-Ödemiş 

karayolunun düşük standartlı olduğu ve bu yolların etüt ve projesinin 

tamamlanarak yatırım programına alınması gerektiği belirtilmektedir. Yine yayla 

turizmi için potansiyel taşıyan köylerde ve ılıca bölgelerinde ulaşımın yetersiz 

olduğu ifade edilmekte ve yol sorunlarının giderilmesi beklenilmektedir. Dağlık 

alanlardaki stabilize yolların tamamlanması ile standardı düşük ova yollarının 

geliştirilmesi ve onarımı çözüm bekleyen sorunlardır. Özellikle zeytin bağları 

arasındaki yolların geliştirilmesi istenilmektedir. 

İlçede su, elektrik, kanalizasyon altyapısı konusunda sorunlar mevcuttur. Yeraltı su 

seviyesi yoğun kullanım nedeniyle sürekli bir düşme göstermektedir. Kanalizasyon 

sistemi oldukça eski olan ilçe merkezinde, kanalizasyon ve arıtma tesisinin etüt ve 

proje aşamalarının tamamlanarak uygulamaya geçirilmesi beklenilmektedir. Yine 

ilçede içme suyu şebekesinin bakımına ve yenilenmesine gereksinim 

duyulmaktadır. Ayrıca çöp depolama alanı ihtiyacı olduğu ve radyo-televizyon 

yayınlarının izlenmesinde zorluklar çekildiği ifade edilmektedir. 

Tire’de 1993 yılında yatırım programına alınan organize sanayi bölgesinin 

çalışmaları hala devam etmektedir. Projenin tamamlanması halinde artacak 

işgücünün konut ihtiyacını karşılamaya yönelik yatırımlar 

gerçekleştirilmemiştir. Ayrıca ilçede tarım arazileri sanayi bölgeleri ile iç içe 

durumdadır. Bu durum tarımsal arazilerin heba edilmesine, çarpık 

şehirleşmeye ve sanayileşmeye yol açmaktadır. 

13

İlçede belediyeye ait 500 ton kapasiteli bir soğuk hava deposu bulunmasına 

rağmen, bu depo ihtiyacı karşılamakta yetersiz kalmaktadır. Tarımsal ürünlerin 

yetiştirilmesi, işlenmesi, ambalajlanması ve pazarlanması konusunda üreticiye 

destek olacak ve gerekli araştırmaları yapacak bir merkez bulunmamaktadır. Dağ 

köylerinde ürün yetiştirilen arazilerden kadastro geçmemiş olması Orman İdaresiyle 

çiftçiler arasında anlaşmazlıklara yol açmaktadır. 

İlçede yapımına başlanan projeler ödenek yetersizliğinden tamamlamamıştır. 

Bunlardan biri inşaatı devam eden kapalı spor salonu diğeri de Bölge Devlet 

Hastanesi yapımıdır. Tire Kültür Merkezi inşaatı da yarım kalan bir diğer yatırımdır. 

Hükümet Konağı, Askerlik Şubesi binası, Dış Ticarette Standardizasyon 

Denetmenleri Tire Grup Başkanlığı hizmet binası yetersizdir. Emniyet teşkilatı için, 

karakol binası ve polis lojmanları binalarının yapımına başlanmış ancak 

bitirilememiştir. Kültür Bakanlığına bağlı kütüphanede araç ve gereç bakımından 

sıkıntı çekilmektedir. 

Genel olarak ilçede altyapı yetersizliklerinden söz edilmektedir. Tire ilçe merkezinde 

kanalizasyon şebekesi eski sistem özelliği taşımakta ve mevcut talebi 

karşılayamamaktadır. Tire’ye bağlı 10 köy yerleşmesinde içme suyu sıkıntısı 

ve kırsal kesimde parçalı olarak elektrik enerjisi eksikliği bulunmaktadır. Tüm 

ilçenin gereksinimi açısından telefon santralı yetersizliği güncel bir sorun 

niteliğindedir. 

Tire-Selçuk karayolu güzergahının standardı düşüktür. Yine bazı köylere olan 

yol bağlantılarında standart düşüklüğü ve kaplama sorunları yaşanmaktadır. İlçe 

merkezindeki trafik düzenine ilişkin sorunların varlığı belirtilmektedir. İlçede, K. 

Menderes havzasının tümüne yönelik stol tipi bir havaalanı beklentisi 


K. Menderes havzasına ilişkin taşkından korunma ve sulama projelerinin 

eksikliği sorun olarak görülmekte ve susuzluk sorununa karşı önlemler alınması 

için K. Menderes nehri üzerinde sulama amaçlı bir barajın yapımı 

beklenilmektedir. 

Ödemiş’te ekonomik sorunlar, iç ve dış ekonomik krizlerden, kaynak 

yetersizliğinden, ekonomi alanında bilgi birikimi ve girişimci yetersizliğinden 

kaynaklanmaktadır. Ülkede yaşanan krizlerin etkisiyle ilçede üretim ve mal talebi 

durmuştur. İhracatı Geliştirme Müdürlüğü bulunmasına rağmen ihracatçılar, İzmir 

Zirai Karantina Müdürlüğünden Enspektör Belgesi olan Ziraat Mühendisi getirerek, 

ürünün ihraç niteliğine sahip olup olmadığını kontrol ettirmek mecburiyetinde 

kalmaktadırlar ve bu husus önemli ölçüde zaman ve para kaybedilmesine neden 

olmaktadır. 

İlçede birkaç firmanın dışında ihracatla ilgilenen firmanın olmaması 

şirketleşme düzeyinin düşük olduğunun bir göstergesidir. Ticaret ve üretimin 

gerçekleşmesini sağlayan organizasyonları oluşturan firmalar, dar alanlarda faaliyet 

göstermektedir. İstihdam alanının sınırlı olması ve işsiz sayısının giderek artması 

ilçenin önemli bir sorunudur. 

14

İlçede yaygın olarak yetiştirilen patatesin üretimi fazla olduğu için, 

pazarlama sorunu ortaya çıkmaktadır. Patatesin muhafazasında kullanılacak bir 

soğuk hava deposuna ihtiyaç vardır. Yine patates üretimi konusunda bir diğer 

sorun da, patates tohumunun dışarıdan getirilmesi nedeniyle yaşanan tohum 

sıkıntısıdır. İlçede patatesin ve dağ köylerinde geniş çapta üretilen kestane ve 

fidanın ihraç imkanı yaratılamamıştır. 

Kestane ağaçlarının genelde orman alanlarında, çiftçi ailelerinin uzun süre 

zilliyetinde bulunan yerleşim merkezlerinde olması, kestane aşılanması 

çalışmalarında görevlilerin çeşitli güçlüklerle karşılaşmalarına neden olmaktadır. 

Bununla beraber, dağ köylerindeki orman kadastro çalışmalarının kısmen 

tamamlanmış olması orman ve dağ köylerinde kestane üretimini artırmıştır. 

Ödemiş Hayvan Hastanesi ve Tarım ve Köy İşleri İlçe Müdürlüğü binası ile ilgili 

herhangi bir harcama ve çalışma yapılmamıştır. Ödemiş’te toprak tahlil 

laboratuarının bulunmaması da sorun olarak gösterilmektedir. 

Karayolları açısından; Ödemiş çevre yolunun tamamlanmamış oluşu, Ödemiş- 

Beydağ-Denizli ve Ödemiş-Bozdağ-Salihli karayollarının düşük standartlı 

oluşu, Torbalı-Bayındır-Ödemiş-Kiraz-Denizli karayolunun tamamlanmaması ve 

genel olarak yollardaki kaplama eksiklikleri sorun olarak gösterilmektedir. Ayrıca 

İzmir-Ödemiş demiryolunun eskimiş raylarının yenilenmesi beklentisi 


Ödemiş ilçe merkezinde ve parçalı olarak köylerinde içme, sulama suyu ve 

kanalizasyon altyapılarında sorunlar yaşanmaktadır. Bir diğer sorun da organize 

sanayi bölgesinin altyapısına ilişkin eksikliklerin giderilmediği tarzındadır. 

Beydağ’da ekonomik gelişimi sağlayacak potansiyeller ve bu potansiyellerin 

değerlendirilmesi konusunda sıkıntılar vardır. İlçede organize sanayi bölgesi yoktur. 

Bulunan maden kaynakları değerlendirilememektedir. Tarımsal arazi 

yetersizdir ve düşük tarımsal arazi miktarı alternatif ürün yetiştiriciliğini 

zorlaştırmaktadır. Sözleşmeli ürün yetiştiriciliği konusunda yasal dayanak 

bulunmadığından üreticiler mağdur olmaktadır. Ayrıca tarımsal ürün 

fiyatlarındaki aşırı dalgalanma, istikrarlı bir üretimi engellemektedir. 

Ürünlerin depolanmasında, soğuk hava deposunun bulunmaması nedeniyle sorun 

yaşanmaktadır. Yetiştirilen incir ve kestanenin yurtdışına pazarlanmasında da 

sorunlar vardır. Pazarlama konusunda halkın bilinçli olmaması zaman zaman 

kendilerinin zarar görmesine sebep olmaktadır. 

Tohumluk ve yem konusunda halk devletten destek beklemektedir. Tohumluk, yem, 

ilaç girdilerin pahalılığı yanında süt fiyatlarının düşük olması üreticileri zarara 

sokmaktadır. İlçede sütü, mandıralar dışında işleyecek bir fabrika 

olmadığından bölge sütleri dışarıdan gelen tüccarlar tarafından çok ucuz fiyatlara 

satın alınmakta, başka bölgelerdeki tesislerde işlenmekte ve satın alınanın iki katı 

fiyata piyasaya sürülmektedir. Halk bu konuda bilinçlendirilmelidir. 

15

Yaygın olarak yapılan süt inekçiliği konusunda ahırların ilçe merkezinde ve evlerin 

altında olmasından dolayı koku ve çevre kirliliğine neden olmaktadır. Merkeze 

yakın yerlerde kurulmuş olan zeytinyağı imalathanelerinin yaydığı koku ve 

kimyasal atıklar çevre sorunu yaratmaktadır. 

Beydağ ilçesinde Beydağ-Ödemiş ve Beydağ-Nazilli karayollarının standardı 

düşüktür. İlçe merkezinde içme suyu şebekesinde sıkıntılar yaşanmakta ve 

Beydağ sulama barajının bitirilmemiş olması da sorun olarak gösterilmektedir. 

Genel olarak altyapı yetersizliklerinden, kanalizasyon şebekesindeki sorunlardan ve 

sulama olanaklarının darlığından söz edilmektedir. 

Kiraz, tarımsal üretim ve hayvansal ürün yeterliliği açısından önemli kaynaklara 

sahiptir, fakat pazarlama konusunda zayıftır. Tarımsal ürünler, tüccarlara ya da 

Kiraz, Ödemiş ve Beydağ gibi yakın ilçe pazarlarına satılmaktadır. Kırsal kesimlerde 

tütüne getirilen kota nedeniyle bu ürünün ekilmesinden vazgeçilmiştir. 

Süt üreticileri arasında birlik olmadığından süt fiyatları düşüktür. Ancak 

2001 yılı itibariyle, süt üretimi ve pazarlamasındaki dağınıklık ortadan kalkmıştır ve 

ilçede sadece süt ürünleri üzerine soğuk hava deposu vardır. Kesimlik hayvanlar ilçe 

kasapları tarafından pazarlanmakta, ancak bu yeterli olmamaktadır. 

Kiraz ilçesinde tarım sektörü iklimden etkilenmektedir. Ancak ilçede düzenli olarak 

iklim şartlarını belirten meteoroloji kurumu bulunmamaktadır. Ayrıca, ilçenin 

merkez ve köylerinde öğretmen, ebe ve hemşire açıkları bulunmaktadır. 

Kiraz-Ödemiş karayolunun standardı düşüktür. Bozdağ kayak tesislerine 

Kiraz’dan yol bağlantısı kurulması, ilçe ekonomisine katkı sağlayacak bir altyapı 

olarak görülmektedir. Altyapı konusunda, Kiraz’da içme suyu ve kanalizasyon 

şebekelerinin yetersizlikleri bulunmaktadır. İlçeye bağlı kırsal yerleşmelerin 

bazılarında bol miktarda su bulunurken özellikle dağ köylerinde içme suyu 

sıkıntısı yaşanmaktadır. Yine bazı köylerde tarımsal sulama konusunda sıkıntı 

bulunmaktadır. Elektrik kesintileri de ilçede görülen bir diğer sorun olarak dile 

getirilmektedir. 

[F1] Yarımada Çeşme Kesimi Strateji Alt Yöresi Sorunları 

Çeşme’nin kıyı kesiminde gerek ikincil konutların çokluğu, gerekse turizm 

yatırımlarına uygun büyük arazilerin olmaması, büyük yatırımcıların ilçeye 

yatırım yapmasını engellemektedir. Mevcuttaki birçok kamu yatırımı ise ödenek 

yetersizliğinden tamamlanamamıştır. Turizmden kaynaklanan yüksek arazi rantı 

nedeniyle araziler sürekli el değiştirmekte ve dolayısıyla tarım arazileri atıl 

kalmaktadır. El değiştiren arazilerde en önemli sorun hızla büyüyen yapılı 

alanlar ve bu alanların yeşillendirilmesinde yetersiz kalınmasıdır. İlçede sit 

alanlarının yoğunluğuna karşın, turizmin bölgede oluşturduğu rant, yapılaşmayı 

teşvik etmektedir. Bununla beraber, Alaçatı’nın kendine özgü bir mimarisi 

olduğu halde yeni yapılara bu tarz yansıtılamamıştır. 

16

Çeşme’de müzenin yetersizliği, Alaçatı’da ise eğitim veren lise bulunmaması, 

sosyal donatı eksikliği olarak dile getirilmektedir. 

Çeşme’de özellikle yaz aylarında, karayolunda ve ilçe merkezinde trafik 

yoğunlaşmakta ve otopark sorunları ortaya çıkmaktadır. İlçenin toplam araç sayısı 

2.554 olmasına rağmen yaz aylarında karayolu trafiği günde ortalama 24.000 

araçlık bir hacme yükselmekte, dolayısıyla bu dönemde mevcut kent içi 

ulaşım sistemi yetersiz hale gelmektedir. 

Çeşitli noktalarda yat limanları için proje onay aşamaları tamamlanmış, bazılarının 

temelleri atılmış ancak genel olarak ihale ve uygulama çalışmaları henüz 

bitirilememiştir. Mevcut Ro-Ro iskelesinin yetersiz olduğu düşünülmektedir. Bu 

sebeple Alaçatı, Çeşme-Merkez, Dalyan, Şifne ve Karaada yat limanı ve 

yanaşma yerlerinin tamamlanması istenilmektedir ve bununla beraber yatlar için 

bir tersane gereksinimi üzerinde de durulmaktadır. Bu tarz bir makro yatırım 

olarak Çeşme’de yapımına başlanan stol tipi havaalanının inşasının yarım 

kalması da dikkat çekmektedir. 

Alaçatı’da elektrik şebekesi yetersizdir ve özellikle yaz aylarında voltaj 

düşüklükleri yaşanmaktadır. Alaçatı ve Çeşme enerji nakil hatlarına, rüzgar 

tribünlerinden elde edilen elektrik enerjisinin ulaştırılamamasının da bu durumun 

çözümlenememesinde etkisi bulunmaktadır. Zira, rüzgar gücünden üretilen 

enerjinin ilçe içinde kullanılması için gerekli enerji nakil hatları henüz 

kurulmamıştır. Bölgenin rüzgardan sonra diğer önemli potansiyel enerjisi olan 

jeotermal enerjinin ise modernizasyonunun yapılması ve seracılıkta kullanılması 

düşünülmektedir. 

Çeşme’de içme ve sulama suyu konusunda sıkıntılar bulunmaktadır. Yıllık 3 milyon 

m 3 kapasiteli içme suyu baraj tesislerinin, arıtma ve ishale hatlarıyla birlikte 

tamamlanmamış olması ve tarım için yeraltı sularından yeterince faydalanılamaması 

sorun olarak belirtilmektedir. 

Karaburun ilçesinin Mordoğan beldesinde organize sanayi bölgesine ihtiyaç 

duyulduğu söylenmektedir. İlçedeki tarım sektörünün en önemli sorunları; arazinin 

engebeli olması nedeniyle mekanizasyonun girememesi, mücadele ilaçları 

bayisi yokluğu, pazarlama, üretim girdilerinin pahalı olmasıdır. İlçede iç göç 

nedeniyle genç nüfus azalmakta, buna bağlı olarak da işgücü kapasitesi 

düşmektedir. Ayrıca tarım arazilerine bilinçsiz şekilde yapılan ekimler sonucu 

topraktaki mineraller azalmakta ve verim düşmektedir. Diğer bir sorun ise kıyı 

kesimlerindeki yeraltı sularında tuzluluk oranının artmasıdır. Ayrıca ilçede elde 

edilen ürünlerin depolanması için soğuk hava deposuna ihtiyaç vardır. 

Karaburun’da, tanıtımın yeteri kadar olmaması, ulaşım, altyapı ve tesis 

yetersizliği, spor kompleksi, kamp alanı yokluğu ve alışveriş merkezlerinin 

yetersizliği gibi nedenlerle ilçe turizmi istenen düzeyde gelişme gösterememektedir. 

Ayrıca teknik eleman yönünden eksiklik yaşanmaktadır. 

17

Karaburun-İzmir arasındaki toplam 100 km’lik karayolunun 55 km’lik kısmının 

standardı düşük olarak kabul edilmekte ve ilçenin köyleriyle bağlantıları sağlayan 

yolların yetersizliğinden ve köylere ulaşma zorluklarından söz edilmektedir. Bu 

sorunların çözüme kavuşturulamamasına ise ödenek yetersizliği ve topoğrafyanın çok 

engebeli olması sebep olarak gösterilmektedir. 

İlçe merkezinde, Mordoğan beldesinde ve kırsal kesimde içme suyu ve kanalizasyon 

şebekelerinde yetersizlik bulunmaktadır. İlçeye enerji temini konusunda rüzgar 

enerjisinden yararlanılması gerektiği üzerinde durulmaktadır. İlçe merkezi ile 

Mordoğan ve Karareis’te telefon şebekeleri ve santral eksikliği hissedilmektedir. 

İzmir Körfezinin girişini denetleyen konumuna karşın ilçenin bu özelliğinden 

yararlanılamamaktadır. Ayrıca, 6 adet balıkçı barınağı bulunduğu halde liman ve 

yat limanının eksikliği duyulmakta ve deniz ulaşımından yararlanılması gerektiği 

öne sürülmektedir. 

[F2] Yarımada Urla Kesimi Strateji Alt Yöresi Sorunları 

Seferihisar ilçesinde sulama kaynaklarının yetersiz oluşu nedeniyle tarımsal 

arazilerinden yeteri kadar yararlanılamamaktadır. Tahsisli mera alanlarının 

bulunmaması, tarımsal arazi dışında kalan yerlerde de genelde askeri tatbikatın 

yapılması ve zeytin alanlarına girişin yasaklanması küçük baş hayvancılığı giderek 

azaltmıştır. Çiftçilerde herhangi bir örgütlenme çabasının olmayışı, üretim ve 

pazarlama konusunda önemli bir eksikliktir. Ürkmez beldesinde sahile yakın 

bahçeler, yapılaşma tehdidi altında yok olma tehlikesi ile karşı karşıyadır. 

Turizmin geliştirilmesi ve ivme kazanması konusunda etkili bir çaba 

görülmemektedir. İlçede özellikle mevcut yat ve termal turizm potansiyelinin yeterince 

değerlendirildiği söylenemez. Zira, jeotermal enerjiden gerek turizm alanında 

gerekse kentsel ısıtmada yeterince yararlanılamamaktadır. Mevcut yat 

limanında ise kapasitenin artırılarak yeni bir marinanın inşaatına başlanmış 

olmasına karşın uygulamanın yarım kalmış olduğundan söz edilmektedir. Ayrıca, 

balıkçı barınağına gereksinim vardır. Ayrıca doğal ve tarihi sit alanları dışında kalan 

alanlarda ikincil konutların yapılması, turizme yönelik yatırım yapılabilecek 

alanları sınırlamaktadır. İlçede, var olan tarihi eserlerin ve doğal zenginliklerin 

yeterince tanıtılamamış olması, turizm potansiyelinin yeterli düzeyde 

değerlendirilememesinin önemli sebeplerindendir. 

Kentsel altyapıya ilişkin sorunlar bulunmaktadır. Seferihisar’da giderek artan 

motorlu taşıt tescil sayısına dikkat çekilmelidir. İlçe merkezinde otopark sorunları 

yaşanmaktadır. 

Toplam 200.000 kişi kapasiteli içme suyu projelendirme çalışması başlamış olmakla 

birlikte, projeler henüz tasarım aşamasındadır. İçme ve sulama amaçlı baraj ve 

göletin proje etüt çalışmalarının gecikmiş olduğu öne sürülmektedir. İlçe 

merkezi ve Ürkmez’de kanalizasyon tesisleri henüz tamamlanmamıştır ve 

arıtma tesisi bulunmamaktadır. Ayrıca, mevcut çöp depolama alanı 

sakıncalıdır, yoğun bir çevre kirliliği yaratmaktadır ve çöp imha tesislerine 

18

gereksinim duyulmaktadır. İlçedeki telefon şebekesinde ek santral gereksinimi 

vardır. Seferihisar’da vericilerin yetersiz kalması sonucu yerel televizyon 

yayınlarından yararlanılamamaktadır. 

Urla ilçesinin tamamında yerleşim talebi çok artmıştır. Bu da yöredeki çiftçiyi üretim 

yapmaktansa toprağını satmaya yöneltmiştir. Böylece verimli tarım alanlarının 

amaç dışı kullanımı ve spekülatif el değiştirme süreci ortaya çıkmıştır. 

Zeytinciliğin ve Yabanilerin Islahı Kanunu yürürlükte olmasına rağmen hurmasıyla 

anılan ilçede denetimlerin yetersiz, cezaların caydırıcı olmaması sonucu zeytin 

alanları giderek daralmaktadır. Var olan tarım arazilerinin küçük parçalar 

halinde olması mekanize tarım uygulamasını güçleştirmektedir. Genç nüfusun 

ilçeden göç etmesi nedeniyle yaşlılar kendi ihtiyaçlarını karşılayacak kadar, 

geleneksel şekilde üretim yapmakta, bütün bu sorunlar ilçenin önemli potansiyeli 

olan tarımsal üretiminin sekteye uğramasına neden olmaktadır. Örgütlenme 

eksikliğinden dolayı da süt fiyatları üreticiyi memnun edecek seviyede değildir. 

Urla’nın sahip olduğu doğal güzellikleri ve tarihi kalıntılarıyla turizm açısından 

işlenmemiş bir kaynak olduğu belirtilmektedir. Turizm açısından önemli olabilecek 

Klozomenai Şehrinin kazıları ödenek yetersizliğinden bitirilememiştir. Ayrıca, 

ilçede tanıtım eksikliği de vardır. Tarihi yapı zenginliği gün geçtikçe 

bozulmaktadır. 

Urla’da trafiğe kayıtlı taşıtların hızlı bir biçimde arttığı izlenmektedir. Meskun 

alanda mevcut yol şebekesinin ve ilçe merkeziyle iskele arasındaki bağlantı 

yolunun yetersizliğinden söz edilmektedir. Ayrıca İzmir kenti ile önemli düzeyde 

ilişkileri olan yerleşmenin, deniz ulaşımından yeterince yararlanamadığı 

düşünülmekte ve hafta sonlarında Urla’ya, Karşıyaka ve Konak’tan vapur seferlerinin 

konulması istenmektedir. Geçmiş yıllarda özellikle yaz aylarında denenmiş olan 

İzmir-Urla vapur seferlerinin de tekrarı arzu edilmektedir. 

Genel olarak, altyapı yatırımlarının gecikmesinden, tarımsal sulama 

olanaklarının yetersizliğinden ve yeraltı suları ile deniz kirliliğinin denetim 

altına alınamamasından şikayet edilmektedir. Yat limanı uygulamasının, 

kanalizasyon ve arıtma tesisi projelerinin gecikmiş olması sorun olarak 

bildirilmektedir. Ayrıca, mevcut çöp depolama alanı gelecek yılların gereksinimini 

karşılayamayacak durumdadır. Enerji konusunda ise, rüzgar enerjisinden yeterince 

yararlanılamadığı düşünülmektedir. 

8.2 Alt Yörelerin Potansiyelleri 

Gelişme seçeneklerinin irdelenmesinden ortaya çıkan gelişme strateji şemasında çok 

sayıda potansiyelin bulunduğu, bunların bir bölümünün aktif hale geçtiği, bir 

bölümünün kısmen kullanıldığı ve bir grup potansiyelin de kullanılma imkanı 

bulamadığı görülmektedir. Geliştirilen analitik yaklaşımlar sonrasında stratejik 

planlama alanının doğal yapısının yanı sıra, tarımsal yapı ve tarımsal potansiyelinin 

de büyük bir güç olduğu görülmektedir. Bu nedenle, tarımsal potansiyelin 

güçlendirilmesi için sulama alanlarının geliştirilmesi, en az baraj ve gölet tesisleri 

19

kadar içme, kullanma ve sanayi suyu olanaklarının arttırılması açısından önem 

taşımaktadır. Tüm çalışma alanında, tarım alanlarının dağılımları genelde 

incelendiğinde, kırsal nüfusun şehirsel nüfusa nazaran fazlalığı önemli bir strateji 

ortaya çıkarmaktadır. Bu nedenle bölgenin sosyo-ekonomik parametresini ortaya 

koyacak sentez yaklaşımı için potansiyel alanların bilinmesi ve değerlendirilmesi 

gerekli olmaktadır. Burada eğilimleri ve örgütlenme sistemlerini belirleyecek 

potansiyeller strateji alt yöreler itibarıyla tanımlanmaktadır. Potansiyeller giderek 

strateji kararlarının alınmasında etken birer unsur olmaktadırlar. Altı kısımda ele 

alınan bu gruplama, strateji alt yöreleri oluşturmakta olup, güçleri aşağıda 

tanımlanmaktadır. 

[ A ] İzmir Büyükşehir Bütünü Strateji Alt Yöresi Potansiyelleri 

İzmir Büyükşehir Bütünü kendi içinde dokuz bölüme ayrılmış ve topografik engellerle 

şartlanan bir şekilde dört yöne ışınsal olarak yayılmıştır. Diğer strateji alt yöreleri gibi 

dört yön itibariyle ele alınan potansiyel alanların kuzeyinde Çiğli ve Karşıyaka 

gelmektedir. Bu iki yerleşme fiziksel olarak birleşmiş ve hatta dışarıda kalan 

Menemen ile de şehirsel açıdan bütünleşmiş durumdadır. 

% 99,9’u şehir merkezinde yaşayan nüfusuyla İzmir’in ikinci büyük ilçesi olan 

Karşıyaka, gelişiminde ikincil konut alanı olarak kullanılmaya başlanmış, sanayi 

sektörü ağırlıklı sektör olarak düşünülmemiştir. 

İlçe sınırları içinde Ahırkuyu, Serinkuyu, Laka ve Bostanlı Dereleri bulunmaktadır ve 

bunlar basık bir alanda yayılan yerleşmeyi, zaman zaman taşarak, güç durumda 

bırakmaktadır. Bostanlı deresi üzerine kurulacak Bostanlı Barajı içme ve kullanma 

suyu yanında, taşkın kontrolü da sağlama açısından ilk ve önemli bir girişimdir. 

Kesin proje aşamasındadır ve tamamlandığında 2002 yılı fiyatlarıyla birim su maliyeti 

467.500 TL/m 3 olarak planlanmıştır. Dolusavak proje debisi ise 136 m 3 /s olacaktır. 

Bunun dışında diğer derelerin ıslahı yapılmış veya yapılmaktadır. 

Yerleşme dışında 446 hektarlık tarım alanı bulunmakta ve bu alanın % 38’i 

zeytinlik olarak kullanılmasına rağmen, % 51 gibi önemli bir oranının tarıma 

elverişli boş alan olarak atıl durumda kalması dikkat çekmektedir. Zeytincilik 

önemli bir gelir kaynağıdır ve toplam tarım alanının % 8’i sulanmaktadır. Tarımda 

bir diğer uğraş alanı olan sebze üretiminde, domates, yaklaşık % 50’lik payıyla 

önde gelmektedir. Her ne kadar tarım alanlarının inşaata açılması yüzünden meyve 

ağaçları her geçen gün azalmakta ise de mevcut bahçe alanlarında armut, erik ve 

mandalina ağaçları sayı bakımından fazladır ve bunlar arasında üretim miktarı ile 

mandalina birinci sırada yer almaktadır. Köylerde küçük baş hayvancılıkla 

uğraşılmakta olup, bunun yanı sıra yeni tip kovanlarla bal üretimi de yapılmaktadır. 

Aslında bir yerleşim birimi olma karakteri sergileyen Karşıyaka’nın, çevresinden 

alışveriş amacıyla gelen talebin artmasıyla ticaret potansiyeli fazlalaşmış ve 

Karşıyaka Çarşısına alternatif çarşı olma eğilimiyle diğer alt merkezler 

hareketlenmiştir. Çok sayıda küçük ve orta ölçekli işletmenin yer aldığı ilçede, 

büyük oranda makarna, bitkisel yağ, gemi inşa ve onarımı, ekmek imali, tekstil, et, 

20

süt ve un üretimi yapan sanayi kuruluşları bulunmaktadır. Ancak zamanla bunların 

bulundukları yerlerden taşınmaları gündeme gelmektedir. Turyağ ve Piyale 

fabrikaları buna ilk örneklerdir. 

İlçenin planlı olarak gelişen Atakent-Mavişehir kısmında Mavişehir EGS, Kipa, 

Carrefour gibi büyük alışveriş merkezlerinin kurulmasıyla beraber, İzmir 

genelindeki her ilçeden buraya olan çekim, ticaret potansiyelini de tetikleyici rol 

oynamış ve yöreyi cazip kılan bir talep yaratmıştır. Ulaşım ve otopark sorunlarının 

olmaması söz konusu alanların cazibesini üst noktalara getirmektedir. Büyük sanayi 

kuruluşları çevresinde görüldüğü üzere, söz konusu hipermarketlerin de 

etrafında ölçek ekonomilerine bağlı olarak çeşitli rekreatif kullanımlar yer 

alma eğilimi içindedirler. 

Bayraklı’da bulunan Tepekule, Tantalos mezarı ve Karagöl ile buradaki Orman 

İçi Dinlenme Tesisleri dikkat çeken turizm potansiyellerinin başlıcalarıdır. 

Buna rağmen ilçede henüz beş yıldızlı otel bulunmamaktadır. Halbuki turizm 

potansiyelinin yanı sıra Çiğli Organize Sanayi Bölgesine, Menemen’e ve Aliağa’ya 

yakın olan ilçede böylesi bir konaklama tesisi, potansiyel olarak büyük önem 

taşımaktadır. Merkez şehir ile güçlü bağlantısının bulunması ve Karşıyaka’nın bir 

yatakhane şehir tarzında gelişmesi buraya otel yatırımını henüz rantabl 

kılmamaktadır. 

Çok sayıda sağlık tesisi bulunan ilçede 6 adet büyük sanayi kuruluşu vardır. 

Bazıları ithalat-ihracat da yapan kuruluşlar, ağaç, demir, deri, halı, hububat, 

konfeksiyon, kuru meyve, maden, tekstil, yaş meyve ve zeytin-zeytinyağı alanlarıyla 

ilgilenmektedirler. 

Ulaşım rahatlığının bulunması ve modern bir yerleşim olması, ilçede kültürel tesis 

sayısının artmasına neden olmuştur. Halihazırda bulunan Bostanlı ve Atatürk 

Açıkhava Tiyatroları, Soğukkuyu Ziya Gökalp Kültür Merkezi, Belediye 

Konservatuarı, Belediye Yüzme Havuzu ve çok sayıdaki tiyatro ve sinema salonları ile 

halen inşaatı devam eden Zübeyde Hanım Kültür Merkezi ve Cumhuriyet Mahallesi 

Örnekköy, Bayraklı Çiçek Mahallelerine kurulması için projeler hazırlanan kültür 

merkezleriyle Karşıyaka önemli bir potansiyel taşımaktadır. 

Karşıyaka Çarşısı ile vapur iskelesi arasına bir araç alt geçidi planlanmış ve proje 

ihalesi yapılmıştır. Çok kısa bir sürede tamamlanması öngörülen projeden maliyet ve 

inşa sırasında alternatif geçiş imkanı yaratılamaması yüzünden vazgeçilmesi bir 

talihsizlik olarak görülebilir. Ayrıca metronun Karşıyaka’ya kadar gelecek 

olması, ilçeye kolay ve çabuk ulaşım temin etmesi açısından önemli bir potansiyel 

taşımaktadır. Bununla birlikte Konak’a arabalı vapur iskelesinin yapılmasının 

sağlanması, Bayraklı vapur seferlerinin tekrar düzenlenmesi ve Karşıyaka-Bostanlı 

arasına ve Alaybey’e küçük modern iskelelerin kurulmasıyla birlikte, ilçede alternatif 

ulaşım olanaklarının arttırılması, ulaşılabilirlik açısından büyük potansiyel arz 

etmektedir. 

Ayrıca ilçenin, Mavişehir konutlarının önünde kendiliğinden oluşan balıkçı 

barınağının modernize edilmesiyle birlikte, mevcut potansiyeli artacaktır. 

21

Büyük Kanal Projesinin Karşıyaka ayağının tamamlanmasına rağmen arıtma 

tesislerinin bitirilmemiş olması nedeniyle, atık suların denize verilmesi sorunu, söz 

konusu tesislerin çalışır hale getirilmesiyle bertaraf edilerek, ilçenin deniz 

potansiyelinin tahrip olmasının önüne geçilmesi gerekmektedir. 

İzmir Büyükşehir Bütünü Strateji Alt Yöresinin, Karşıyaka’yla yakın ilişkilerde 

bulunan Çiğli’nin, Evka-5, Evka-6, Çiğli Koop-1 ve Çiğli Koop-2 gibi toplu konut 

alanlarıyla birlikte büyük bir konut potansiyeline sahip olduğu görülmektedir. 

Bunun yanında planlanmış ancak konut üretimine sunulmamış Çiğli Belediye 

sınırları içinde 10.000 konutluk potansiyel alan bulunmaktadır. 

1.981 hektar tarım alanı bulunan Çiğli’de, bu alanlardan en büyük payı % 76’lık 

oranıyla tarla bitkileri almaktadır. Bunun yanı sıra tarıma elverişli boş alan 

%21’lik dilimiyle küçümsenmeyecek bir potansiyel taşımaktadır. Tarla bitkilerinde 

ise en fazla üretimi % 80’lik bir oranla pamuk yakalamaktadır. Ürün çeşidinin 

az olduğu ilçede 1997 yılından itibaren mısır üretimi yapılmamakta, onun yerini 

1999 yılında üretilmeye başlanan susam almaktadır. Ayrıca alan, bir uçtan Gediz 

Havzasına girdiği için, % 76 devlet sulaması, % 3 de halk sulaması imkanı 

bulunmaktadır. Toplam tarım alanı içinde % 2.4’lük paya sahip olan sebze 

üretiminde, patlıcan ve enginar ön sırada yer almaktadır. Sayıları hızla azalmakta 

olan meyve ağaçlarının % 74’ünü erik oluşturmaktadır. 

Sanayileşme açısından en dinamik ilçelerden biri olan Çiğli’de, ülkenin en büyük 

sanayi bölgelerinden biri olan Atatürk Organize Sanayi Bölgesi bulunmaktadır. 

700 hektarlık bir alana sahip olan organize sanayi bölgesi de, büyüklükleri 5.000- 

90.000 m 2 arasında değişen 495 adet büyük sanayi parseli ve 350-750 m 2 

arasında olan 500 küçük sanayi parseli bulunmaktadır. Halihazırda 30.000 

civarında istihdam potansiyeli bulunmakta olup tam kapasiteyle bu sayının 

40.000’e erişmesi öngörülmektedir. Bölgenin kendi enerjisini sağlamaya yönelik Ataer 

Enerji Santralini tamamlaması enerji sorununu ortadan kaldırmıştır. 

Karacabey-İzmir Doğalgaz Boru Hattı Projesi, söz konusu organize sanayi bölgesi 

için artı bir kaynak olacaktır. BOTAŞ’ın 2003 Ocak ayına kadar ulaştırmayı taahhüt 

ettiği ve kuzey akstan İzmir’e giren bu doğalgaz hattının sanayi alanları 

dışında, konutlarda da kullanım cazibesi bulunmaktadır. Ancak, doğalgazın 

şehirsel dönüşümü yüksek maliyet gerektirdiğinden altyapı yatırımları 

gerçekleşmediği takdirde, şehrin bu potansiyelden yararlanması zorlaşmaktadır. 

Söz konusu doğalgaz hattının İzmir’e gelmesiyle birlikte Çiğli Atatürk Organize Sanayi 

Bölgesinin yanı sıra Tire, Kemalpaşa, Torbalı Organize Sanayi Bölgeleri ve Bornova 

sanayi tesisleri de bu kaynaktan faydalanmaya başlamışlardır. 

Çiğli yöresinin güney sahil bandı Kaklıç ve Sasalı yerleşmeleri ile Çamaltı Tuzlasına 

kadar uzanmaktadır. Ülkenin tuz üretiminin % 60’ını sağlayan Tuzla, kendi içine 

dönük çalışmakta ve mevsimlik işçi istihdam etmektedir. 58.000 dönümlük bir 

araziye yayılan Tuzla, işletme maliyetiyle büyük bir potansiyel olmakla beraber mikro 

ölçekte sadece ulaşım ve basit hizmetler açısından yöreye katkı sağlamaktadır. 

Özelleştirme kapsamına alınmasıyla İzmir sanayicilerinin teklifi hazır durumdadır. 

22

Aynı şekilde bu alanda yer alan Yaprak Tütün İşletme Müdürlüğü de kapalı sistemde 

çalışmakta olup, her iki işletme toplamda 1.500 civarında bir işgücü potansiyeli 

sağlamaktadır. Bu hat üzerinde yer alan 2. Ana Jet Üssü Eğitim Merkezi 

Komutanlığınca kullanılan askeri havaalanları yine kapalı bir bölge oluşturmakta ve 

kıyı kesiminde yer alan İzmir Büyükşehir Arıtma Tesisi ile Tuzla alanı arasında pasif 

potansiyelli geniş bir arazi ortaya çıkarmaktadır. 

Ancak arıtma tesisinin yöre ve de art alanı olarak görülen Gediz Deltasına 

büyük katkıları olacaktır. Arıtma Tesisi 25.01.2001 tarihinde parçalı olarak 

devreye alınmış olup, İZSU Genel Müdürlüğü tarafından halihazırda 55 personelle 

işletilmektedir. 

Yeri, Eski Gediz Deltası üzerinde Askeri Çiğli Havalimanının güneyindeki bölge olarak 

seçilmiş ve Büyükşehir Belediyesince 2.240 hektarlık alan İZSU Genel Müdürlüğü 

tarafından kamulaştırılmıştır ve Atık Su Arıtma Tesisi 300.000 m²’lik bir alan üzerine 

inşa edilmiştir. 

Başlangıcının 1969'lu yıllara kadar gitmesi sebebi ile zaman içerisinde değişiklikler 

olmuş, son olarak 1996 yılında hazırlanan fizibilite raporu doğrultusunda lagün 

sisteminden vazgeçilerek, biyolojik olarak fosforun ve azotun giderilerek daha kaliteli 

çıkış suyu elde edilebilen "biyolojik proses"’e dönülmüştür. Çıkan arıtılmış suyun 

gerekli proseslerden geçtikten sonra Gediz Havzasının drenajı ve sulaması için 

kullanılması büyük bir potansiyel kaynak olarak görülmektedir. 

Yörenin turizm potansiyeli açısından zayıf olmasına karşın Tuzla ile birleşmiş 

durumda olan “Kuş Cenneti” adı ile anılan 8.000 hektarlık alan, 205 kuş 

türüyle büyük bir çekiciliğe sahiptir. Türkiye’nin tatlı ve tuzlu su ekosistemlerini 

içeren bu sulak alan, çevresindeki “Leuka” antik yerleşmesiyle birlikte 

değerlendirildiğinde, yörenin kültür turizmi açısından büyük bir potansiyeldir. 

Kuş Cennetine Menemen Sol Sahil Se-47 kanalından tatlı su sağlanması 

planlanmaktadır. Proje gerçekleştiğinde potansiyel artacaktır. 

Eğitim ve sağlık konusunda yeterli seviyededir. Zira, Devlet Hastanesinin yakın 

ölçekte verdiği hizmet itibariyle belirli bir potansiyeli vardır. Bununla beraber, sanayi 

ve konut potansiyelinin yüksek olduğu İzmir Büyükşehir Bütünü kuzeyi gelişim 

sürecinin de aynı doğrultuda kalkınacağı, mevcut potansiyeller değerlendirildiğinde 


1958 yılından bu yana ilçe olarak gelişim gösteren ve İzmir şehrinin doğuya açılan 

kapısı olan Bornova, geniş bir ovanın ortasına kurulmuş bir yerleşme iken Ege 

Üniversitesinin kurulması ve askeri birliğin bulunması nedeniyle hızlı bir gelişim 

göstermiş, 1960’lı yıllardan bu yana tarım alanları konut lehine azalmıştır. Sonuçta, 

Bornova tarım yerleşmesi statüsünden hizmet sektörünün etkin olduğu bir yerleşme 

durumuna gelmiştir. Şehir ölçeğinde görülen bu gelişme, çevre beldeleri de etkilemiş 

ve bu alanlarda, hizmet sektörü dışında da sanayi alanlarının ana şehre yakınlık ve 

ulaşım kolaylıklarından ötürü gelişmesi gözlenmiştir. Bunların dışında kalan tarım 

alanlarının bir kısmı ise arsa statüsüne dönüştürülmeyi bekleyerek boş bırakılmış 

durumdadır. Boş tarım alanları, toplam tarım alanlarının 1/3’ü oranındadır. 

23

Sulu tarımın yapılmadığı yörede sera alanları da dikkate değer bir kapasite arz 

etmemektedir. 

Tarım potansiyeli olarak en geniş alanı kaplayan buğday tarımı için, yıllara göre 300 

ila 200 hektar arasında bir toprak kullanılmaktadır. Dolayısıyla ilçede, tarım 

potansiyeli açısından dikkate değer bir gelişim görülmemektedir. 

30.000 civarında öğrenci potansiyeline sahip olan Ege Üniversitesi ve öğretim 

üyelerinin bariz etkisi, perakende ticaretin gelişmesine ve hizmet sektörünün 

şehirsel alanda büyük yer tutmasına sebep olmuştur. 

Bornova şehirsel alanı dışında geniş arazi bütünlerinin bulunması pek çok sanayi 

sitesinin de kurulmasına neden olmuştur. Oto tamircileri ağırlıklı 2., 3. ve 4. Sanayi 

Siteleri 1968 ve 1972 yıllarında kurulmuş ve 10 yıllık bir süre içinde faaliyete 

geçmişlerdir. Bunun yanında 1985-1987 yıllarında 5. ve Ayakkabıcılar Sanayi Siteleri 

hizmete girmiştir. Bornova Sanatkarları, Hurdacılar, Manifaturacılar ve Dökümcüler 

Küçük Sanayi Siteleri yukarda belirttiğimiz gelişimleri takip etmiş, bunlara Zücaciye 

Toptancıları Toplu İşyeri Kooperatifi eklenmiştir. Aşağıdaki tabloda Bornova’da 

bulunan sanayi sitelerinin kuruluş ve faaliyete geçiş yılı ile alanları ve işyeri adetleri 


Tablo 8-1. Bornova’da Bulunan Sanayi Sitelerinin Kuruluş ve Faaliyete Geçiş 

Yılları, Alanları, İşyeri Adetleri 

ADI 

İzmir Oto Tamircileri Küçük San. Site. 

(2.Sanayi Sitesi) 

Oto Tamircileri ve Sanatkarları Oda. 


Bornova Küçük Sanayi Sitesi 


Pınarbaşı Sanayi Sitesi 


KURULUŞ 

YILI 

FAALİYETE 

GEÇİŞ YILI 

ALAN 

(DA) 

İŞYERİ 

ADEDİ 

1968 1977 175 911 

1972 1984 150 450 

1974 1984 360 500 

1987 1989 500 1200 

Ayakkabıcılar Sanayi Sitesi 1985 1998 320 2073 

Bornova Sanatkarları Küçük Sanayi 

Sitesi 

1974 1993 360 500 

Hurdacılar Küçük Sanayi Sitesi 1985 1994 142 235 

Manifaturacılar Sanayi Sitesi 1983 1996 823 250 

Dökümcüler Küçük Sanayi Sitesi 1987 2000 100 103 

Zücaciye Toptancıları Toplu İşyeri Yapı 

Koop. 

Kaynak: İzmir İlçelerinin Ekonomik Profili ve Alternatif Yatırım Olanakları, 

2000, İZTO 

106 

24

Bu durum, İzmir doğu aksının, orta ve küçük ölçekli sanayi alanları açısından 

yüksek bir potansiyel gösterdiğini belirlemektedir. Tabiatıyla bu husus, hizmet 

sektörü açısından ilk planda bankacılığı yöreye çekmiştir. Bugün Bornova sınırları 

içinde 25’ten fazla banka faaliyet göstermektedir. 

Söz konusu yayılma, Bornova’nın sahip olduğu turizm konusundaki cazibelerin de 

ortadan kalkmasına sebep olmuş, özellikle şehir içinde kalan ve birer kültür mirası 

olan pek çok malikane yok olma tehlikesi ile karşılaşmıştır. Bu kapsamda Kültür 

Bakanlığı’nın restore etmeye çalıştığı Patterson Köşkü de ödeneksizlikten 

tamamlanamamıştır. 

Ege Üniversitesi Hastanesinin bulunması yörenin bir başka cazibe odağı olmasına 

sebep olmaktadır. Tam teşekküllü bu hastaneye, çevre il ve ilçelerden olan büyük 

talep, yöreye yüksek bir ekonomik güç sağlamakta ve hizmet sektörünün 

potansiyelini artırmaktadır. Bu potansiyeli gören Üniversitenin kendi arazisi içine 

bir konaklama tesisi yaptırmış olması girişim açısından bir örnek teşkil etmektedir. 

Gerek sanayi ve gerekse sağlık konusundaki etkinlikler, yörenin ulaşım 

potansiyelinin yüksek olmasıyla gelişim göstermektedir. Çevre ve transit yollar çok 

şeritli hatlarıyla yerleşmeyi şehir merkezine ve tüm ülkeye bağlamaktadır. Bu 

bağlantılar aynı zamanda şehir içine erişimin başlangıç noktalarıdır. İzmir hafif 

raylı sistem bağlantısının bulunması ise yine ulaşım açısından büyük rahatlama 

getirmiş, Üniversite ve Hastanesi yanında sanayi siteleri ve de büyük kamu 

kuruluşları ile şehir merkezi bağlantısı sağlanmıştır. 

Altındağ, Pınarbaşı, Işıkkent, Çamdibi, Yeşilova, Doğanlar gibi çevre 

yerleşmelerde yer alan sanayi alanları büyük potansiyel oluşturmakla beraber, 

düzensizlikleri, diğer deyimiyle, organize olamamaları beklenen verimin düşük 

kalmasına sebep olmaktadır. Yöredeki pek çok büyük sanayi kuruluşu geniş bir 

istihdam yaratmıştır ve sonuçta söz konusu yerleşmeler büyük işgücü depoları 

haline dönüşmüştür. Sonuçta Bornova nüfusu, aldığı göçle hızlı bir artış 

göstermektedir. Bu da yerleşmede konut açığı ortaya çıkarmaktadır. 

Bornova’nın rekreatif açıdan en büyük potansiyeli Manisa yolu üzerindeki 

Sabuncubeli Mevkii ve Çiçekli, Yaka, Beşyol köyleriyle Belkahve Mevkiidir. 

Ancak, bu potansiyellerin yeterince değerlendirilemediği, bireysel girişimlerle sonuç 

elde edilmeye çalışıldığı görülmektedir. Bu alanların doğal sit ilan edilmiş olması, 

doğal potansiyeli artırırken, rekreatif yatırım potansiyelini düşürmektedir. 

Balçova ovasının topraklarının verimli ve iklim koşullarının elverişli olması, sıcak su 

kaynaklarının varlığı hemen her çeşit sebze ve meyve üretimine olanak vermektedir. 

Özellikle sera sebzeciliği ve sera çiçekçiliği bakımından belirli bir potansiyele 

sahip olan ilçenin, tarım alanları içinde 190 hektar ile narenciye ilk sırada yer 

almakta, 130 hektar ile zeytinlik, 107 hektar ile de sebze alanları onu izlemektedir. 

Kasımpatı ve karanfil çiçekleri üretiminde söz sahibi olan Balçova’da, bu bitkilerin 

yetişme koşullarına uygun su ve toprak yapısı bulunmaktadır. Tarım adına bölgede 

25

çiçek seracılığı dışında göze çarpan bir diğer ürün ise mandalinadır. Bölgede 

yetiştirilen ağaçların % 97’si mandalinadır. 

Çeşme otoyolu ile Narlıdere asfaltı arasında kalan DEÜ Hastanesine kadar devam 

eden alanın, imar planında ticaret alanı olarak gösterilmesi ile birlikte bu alanda 

yoğun iş ve alışveriş potansiyelli yüksek yapılar oluşmuştur. Şehir dinamiği 

açısından, gelişen bu alan Büyükşehir ölçeğinde bir çekim yaratmış ve 


Balçova hem iç, hem dış turizmin, hem de günübirlik rekreasyonel 

etkinliklerin yapılabileceği bir mekan olma özelliği göstermektedir. Bu 

potansiyelin arkasında Balçova’nın coğrafi yapı itibari ile bir tepe eteğinde bulunması 

yatmaktadır. Bunların tamamlayıcısı olarak orman ve termal sular mevcut 

potansiyeller olarak dikkat çekmektedir. 

İlçenin bir diğer potansiyeli ise İzmir Körfezi kıyılarıdır. İnciraltı-Üçkuyular 

arasındaki bu kıyıların yer yer bataklık olan ve yerleşmeye açılmamış kısımlarının 

kurutulmasıyla düzenlemeler yapılmış, yeni rekreatif alanlar açılmıştır. Bu kesimler 

bir rekreasyon deposu durumundadır. 

Bunların yanı sıra Balçova’da, Dede dağının kuzey yamaçlarındaki 1.000 m’lik hat 

uzunluğu ile 400 metre yüksekliğe ziyaretçi taşıyabilen teleferik hattı, 

Üçkuyular’daki turizm yatırım belgeli yat yanaşma yeri ve arabalı vapurların 

yaklaşabileceği iskele de ilçede potansiyel olarak sayılabilecek unsurlardır. 

Bir diğer turizm kaynağı ise ilçenin batısındaki Balçova (Agememnon) kaplıcalarıdır. 

Termal kaynaklar, kullanıcılarına 6-7 aylık bir dönemde yararlanma potansiyeli 

sunmaktadır. 

Söz konusu kaplıcalar, sağlık turizmi adına en iyi yerlerden birisi olarak kabul 

edilebilir. Bunu destekleyen en önemli potansiyeller 100 km’lik bir çember içinde, 

DEÜ Hastanesi, Adnan Menderes Havalimanı, Efes ve Bergama gibi dünyaca ünlü 

antik şehirler, Urla, Çeşme, Kuşadası, Seferihisar gibi kıyısal merkezlerin ulaşım 

olanakları bakımından da elverişli bir durumda olmasıdır. Balçova Termal 

Tesisleri, Avrupa’nın en iyi tesislerinden birisi olarak bölge için çok önemli bir 

potansiyeldir. Zira, yukarıda sayılan değerler dış turizme açılımında farklı bir ivme 

vermektedir. 

Türkiye’nin en büyük projesi olarak planlanan Balçova Jeotermal Enerji 

Kaynakları, 25.000 konutun ısıtılmasını amaçlamakta idi. Ancak, gerek ekonomik 

sorunlar ve gerekse altyapı problemlerinin çözümlenememesi bu sayıyı yaklaşık 

7.000 konuta indirmiştir. Bu konutlar aynı zamanda sıcak su temininde de aynı 

kaynağı kullanmaktadır. 

Balçova kaynaklarından çıkan suyun kuyu harareti 103-107 o C arası olup, kapasitesi 

60 lt/s’dir. Halihazırda DEÜ Tıp Fakültesi Kampüsü tümüyle bu kaynaklardan 

istifade etmektedir. Bunun yanında, Agememnon Kaplıcaları adıyla ünlenen 

yörede, sağlık turizmine yönelik termal tesisler, otel ve tedavi merkezi 400 

26

yatak kapasiteyle uluslar arası ölçekte kullanılmaktadır. Özellikle kış ayları 

dışındaki doluluk oranı tam kapasiteyi bulmaktadır. 

İlçenin güney batısında merkeze yaklaşık 2 km uzaklıkta, Ilıca Deresi üzerine 

kurulan Balçova Barajı 1983’te hizmete girmiş ve içme suyu amaçlı 35.000 m 3 /gün 

kapasite ile çalıştırılmaktadır. Barajın maksimum hacmi 8.100 x 106 m 3 ’tür. Sisteme 

arıtma tesislerinin ilavesiyle 7.000 m 3 su eklenmektedir. Baraj dolu halde, arıtma 

sistemi tam kapasite ile çalıştırılırsa, bölge ve İzmir için büyük bir potansiyel 

durumunda olacaktır. Barajın yapımına başlanması her ne kadar tarım alanları 

olarak mandalina bahçelerini sulamaya yönelik projelendirmiş ise de, zaman içinde 

Balçova ve İzmir batı yerleşim alanlarının su ihtiyacına yöneltilmesi, tarım 

potansiyelinde göreceli bir düşüş yaratmıştır. 

Sulanan tarım alanlarının 341 hektar olduğu Güzelbahçe’de, tüm tarım alanlarının % 

30’undan fazlası zeytin alanıdır. Merkez ilçeler içinde zeytin ve çiçek ekimi açısından 

Balçova ikinci sırada yer alarak bu faaliyetlerin bölge için önemli bir potansiyel 

olduğunu göstermektedir. İlçede marul, hem ekim alanı ve hem de üretim miktarı 

açısından ilk sırada yer alırken, daha sonra domates yetiştiriciliği ön plana geçmiş ve 

bunlara enginar da eklenince ilçenin sebze üretiminde bir potansiyel oluşmuştur. 

İlçede 40 dönümlük bir alanda sera üretimi yapılmaktadır, bunun yanında 250 

dönümlük alanda ise süs bitkileri ve çiçekçilik yapılmakta olup, bu tarım türü 

Güzelbahçe için önemli bir kaynak durumundadır. Ayrıca zeytin üretimi potansiyeli 

ilçede önemli bir yer tutmaktadır. Bunun dışında Yelki, özellikle mandıracılık 

potansiyelinin en önde gelen merkezidir. 

İzmir Su Temini Projesi kapsamında yer alan Çamlı Barajı, Güzelbahçe Kocadere 

üzerine tesis edilecek olup, kesin proje aşamasındadır. Dolusavak kapasitesi 412 

m 3 /s olarak planlanmıştır. 2002 birim fiyatlarıyla su maliyeti 180.625 TL/m 3 ’tür. 

Güzelbahçe’nin, dağ turizmi ve deniz turizmi gibi çok yönlü turizm hareketleri 

açısından önemli bir potansiyeli vardır. Denize yakınlığı ve temiz, serin havası 

nedeniyle yaz aylarında ikincil konut arzı için uygun bir ortam sunmakta idi. Ancak 

merkez şehre yakınlığı özellikle son on yıl içinde Güzelbahçe ve çevresini İzmir’in 

konut stoğuna katmıştır. İkincil konut arzı sona ermiş ve “banliyö” tarzı bir yerleşme 

olmuştur. Bunun yanında dağ turizmi açısından tesisler yapılması ile bu potansiyelin 

kullanılması gerektiği görülmektedir. Güzelbahçe, yamaç paraşütüne uygun 

alanlar barındırdığından, bu amaç için gelen gerek yerli, gerekse yabancı turistler 

için potansiyel bir alandır. 

İzmir-Çeşme otobanı ile Narlıdere-Güzelbahçe arasında kalan alan, şehirleşmesine 

rağmen doğal değerleri nedeniyle otoyol ile deniz arası alanın bir kısmının Doğal 

Sit ilan edilmesi sayesinde bu potansiyellere dikkat çekilmiştir. İlçede ağırlıklı 

olarak mandalina, serada sebze, çiçek ve açık alanda sebze yetiştirilmektedir. 

Özellikle ihraç ürünleri olarak satsuma çeşidi mandalina, kesme çiçek olarak 

karanfil önemli birer potansiyeldir. 

27

Alanda seracılık önemli bir potansiyel olarak da görülmektedir. Bu alandaki 

seraların büyük bölümü plastik sera olup, başlıca domates, patlıcan, fasulye, 

salatalık, karanfil, gül, kasımpatı ve diğer süs bitkileri üretilmekte ve bu ürünler 

belirli oranlarda ihraç edilmektedir. 

Proje aşamasındaki Alionbaşı Barajından su verilmesiyle Narlıdere’nin tarım 

arazileri sulama sorunu büyük ölçüde çözülecektir. 

Termal ve sağlık turizmi potansiyeli, mevcut olmasına karşın yeterince 

değerlendirilememektedir. Jeotermal kaynakların seracılıkta ve ev ısıtmasında 

kullanması durumunda üretimde ve enerji tasarrufunda bir potansiyel sağlanacaktır. 

Çatalkaya av ve yayla turizmi açısından elverişli olmasına rağmen bu potansiyel 

de randımanlı kullanılamamaktadır. 

Şifalı suları, tedavi merkezleri, yürüyüş alanları, botanik bahçesi, açık-kapalı sıcaksoğuk 

termal havuzları ile Agamennon Kaplıcaları bölge turizmi için önemli bir 

örnek olurken, 7 km’lik sahili, balık restoranları, piknik, gezi yerleri ile “Sahilevleri” 

de bir başka potansiyel yaşam alanı olarak görülmektedir. 

İlçede gecekondu sorununu çözmek için yapılan Nar-bel ve Nar-kent toplu konut 

projeleri, bölgedeki çarpık şehirleşmeyi önleyici bir unsur olup, planlı şehirleşme 

adına olumlu bir yaklaşımdır. İzmir-Çeşme otobanının ilçenin içinden geçmesi, 

ulaşım rahatlığı bakımından potansiyel olmakla birlikte yerleşmeyi ve tarım alanlarını 

ikiye bölmüştür. Ayrıca erişim kolaylığından şehir dışında yaşama eğilimini tetiklemiş 

ve tarım alanları büyük bir konut baskısıyla karşılaşmıştır. 

İzmir Büyükşehir Bütünü Strateji Alt Yöresinin güney bacağını oluşturan iki ana 

yerleşme Buca ve Gaziemir’dir. Bunlar arasında Gaziemir, sanayi açısından 

güçlenmiş bir yöre olarak dikkat çekmektedir. Bununla beraber tarımsal gücü de 

bulunmaktadır. Ticari konularda çeşitlilik gösteren yörede aksiyel olarak Yeşillik 

Caddesi üzerinde tekstil ve mobilya konusu ihtisaslaşmıştır. İzmir’in güney giriş aksı 

olması, yörede hipermarket gelişimine de sebep olmuştur. Bu olgu şehir giriş ve 

çıkışlarında perakende ve toptan ticaret açısından bir çekim gücü oluşturmakta ve 

buna bağlı olarak perakende ticaret potansiyeli artmaktadır. 

Ana akslarda gelişen ticareti besleyen üretim merkezleri ve küçük imalathaneler, 

hemen arka kesimlerde yerleşmişler, bu nedenle Yeşillik Caddesi üzerindeki ticareti 

simgeleyen birimler ve show-roomların perdelediği alan, kısmen kaotik yapısıyla her 

türlü üretimin yapıldığı orta ve küçük çaplı imalathanelerle yoğunluk kazanmaktadır. 

Bu durum yörenin ekonomik yapısındaki düzensiz canlılığı belirlemektedir. 

Gaziemir’in ekonomik faaliyetini güçlendiren önemli öğelerden biri Ege Serbest 

Bölgesidir (ESBAŞ). 220 hektarlık bir alana 1989 yılında kurulan ve bir yıl sonra 

faaliyete geçen bölge, ileri teknoloji yatırımlarına yönelik bir güç olarak ortaya 

çıkmıştır. 1997 krizine kadar ticaret hacmi % 30 ila % 50 oranında artarak giderken, 

1998 yılında % 1 oranına düşmüştür. Buna rağmen bölgenin İzmir ekonomisine 

büyük katkısı bulunmaktadır. Bunun yanında, istihdam açısından sürekli bir artış 

görülmektedir. Bölgedeki firmaların % 20’sinin yabancı kökenli olması, 1997 

28

ekonomik krizine rağmen bölgenin gücünü devam ettirdiğini kanıtlamaktadır. Serbest 

Bölgenin sağlamış olduğu çok sayıda avantaj, Gaziemir’in kara, hava ve deniz 

ulaşımına rahat erişim sağlayan bir yöre olmasıyla artmaktadır. 

Ege Serbest Bölgesi, Gaziemir sınırları içinde bulunmasına rağmen belirtildiği üzere 

İzmir ekonomisi dışında ülke ekonomisine de büyük katma değer sağlamaktadır. 

Yerel açıdan özellikle istihdam konusunda göreceli bir avantaj göstermektedir. 

Gaziemir’in ticari ve sanayi gücü yanında üstün bir konut potansiyeline sahip olduğu 

da görülmektedir. Planlı bir gelişme sergileyen güney kesiminde, çok sayıda küçük 

konut kooperatifinin yanında Evka ve bir dönemlerin Emlak Kredi Bankası 

tarafından desteklenen geniş bir konut alanı yer almaktadır. Bugün itibariyle 

Gaziemir’in konut gücü 15.000’e yaklaşmaktadır. 

Gaziemir sınırları içinde yer alan sanayilerin toplandığı alanların başında Sarnıç 

Beldesi gelmektedir. İmar planı uyarınca planlanmış sanayi alanlarında tekstil 

ağırlıklı yer alan sanayi kuruluşları, organize olamamanın sorunlarını yaşarken, 

Sarnıç Beldesinin plansız konut gelişimi de ek sorunlar getirmektedir. 

Ulaşım açısından havaalanı dolayısıyla İzmir’in en güçlü alanı olarak görülen 

Gaziemir’in bu avantajlarını yeterince rahat kullanamadığı görülmektedir. Ulaşım 

avantajı, sanayi yanında konutu da beraberinde getirirken, orta ve küçük sanayii 

düzensiz bir gelişme içine itmiştir. Bunun yanında çevre yolunun rahat 

bağlantılar sağlaması, güney ve doğu yönlere İzmir’in açılımında hız 

sağlamaktadır. 

Ulaşım ve sanayi ağırlıklı gelişim gösteren Gaziemir, kuzey yönü itibariyle küçük 

sanatların yoğunlaştığı bir alan boyunca Buca ile birleşmektedir. Buca yerleşmesinde 

düzensiz bulunan ancak sanayi potansiyelini sağlayan bölgeler de bu kesimlerde yer 

almaktadır. 

Buca’da, toplam tarım alanının sadece % 10’u sulanmaktadır. 3.263 hektarlık tarım 

alanın % 50’den fazlası tarla alanı olarak kullanılmaktadır. Tarla alanının % 96’sını 

yaklaşık eşit paylarla buğday, yulaf ve tütün oluşturmaktadır. Seracılığın da yapıldığı 

yörede, tarla alanından sonra % 20’lık bir payla zeytin alanları göze çarpmaktadır. Bir 

dönemlerin Buca bağları giderek konutlarla kaplanmakta ve Buca’nın bu potansiyel 

ürünü kaybolmaktadır. 

Kaynaklar, Kırıklar, Belenbaşı ve Karaağaç Köylerinde özel şahsa ait hayvan besi 

haneleri, sucuk imalathaneleri, tavuk çiftlikleri, zeytinyağı imalathaneleri, kireç 

ocakları, meyve-sebze ambalaj ve ihracat tesisleri bulunmaktadır. Sonuçta bunlardan 

besicilik, Buca’nın temel sektörlerinden biri durumundadır. 

Evka’nın hızlı büyümesi ve Dokuz Eylül Üniversitesinin çok sayıda fakültesinin 

burada yer alması nedeniyle ilçenin nüfusu hızla artmıştır. İzmir şehrinin en çok göç 

alan ilçesi durumundaki Buca’da, yeterli iş imkanının bulunmaması nedeniyle 

işsizlik sorununun yaşanmasına rağmen, ilçedeki yoğun göçün yarattığı işgücü 

potansiyeli dikkat çekmektedir. Halihazırda 12.896 konutluk bir toplu konut 

29

potansiyeli olan Buca’da, bu arza rağmen konut açığı bulunmaktadır. Şüphesiz ki 

yapılaşmayla birlikte verimli arazilerin yok olması tehdidi de bulunmaktadır. 

Toprak dolgu tipi Buca Yedi Göller, içme ve kullanma suyu temini için planlanmış 

ve kesin proje safhasındadır. Aynı şekilde kaynaklar Göleti de rekreatif, içme ve 

kullanma suyu amaçlı yapılmıştır. 

Buca’nın, Tahtalı Barajı 2. ve 3. derece koruma havzası içinde olması, ilçe sınırları 

içinde fabrika kurulması önünde bir engel teşkil etmektedir. Bununla birlikte söz 

konusu koruma alanında yetiştirilebilecek alternatif ürünler kekik, kapari, sofralık 

incir ve çilektir. 

Koruma havzalarına rağmen ilçede bir organize sanayi bölgesine ihtiyaç olmakla 

birlikte, arazi bulma aşamasında sorunlarla karşılaşılmıştır. Evka-1 semtinde 

Büyükşehir Belediyesi, Valilik ve Devlet Bakanlığının ortak çalışmalarıyla oluşturulan 

AR-GE projesine göre konfeksiyon ve sanayi işçisi yetiştirmek üzere yatırım 

yapılmıştır. Bu kapsamda ilçe merkezinde Adatepe Mahallesinde Büyükşehir ve İlçe 

Belediyesince tekstil sanayi sahası olarak ayrılmış 35 hektarlık alanda 

tasarlanan 94 adet fabrikadan meydana gelecek üretim merkezinde, Ege 

Giyim Sanayicileri Derneği çalışmalarını sürdürmektedir. Söz konusu merkez 

tamamlandığında 65 adet 5.000 m 2 ’lik ve 29 adet 2.400 m 2 ’lik konfeksiyon 

fabrikasına yer verilmiş olacaktır. Burası organize sanayi bölgesi statüsündedir. 

Evka-1 konutlarına yakın mesafede bulunan üretim merkezi tam faaliyete 

geçtiğinde toplamda 25.000 ila 50.000 kişi arasında bir iş olanağı sağlayacaktır. 

Hiç kuşku yok ki, işgücü potansiyelinin bu denli yoğun olduğu Buca’da, konut 

alanlarına yakın böyle bir yatırım önümüzdeki dönemler itibariyle istihdam ve 

ekonomik katkı anlamlarında büyük bir potansiyel arz etmektedir. Bölgedeki 

üretimin % 90’ının ihracatı hedeflemesi, yörenin sadece Buca için değil, tüm İzmir 

için potansiyel taşımakta olduğunu göstermektedir. 

Bu bağlamda proje aşamasında bulunan diğer yatırım potansiyelleri ise Buca Esnaf 

Odası Sitesi, Oto Galericiler Sitesi ve Oto Tamirciler Sitesidir. 

Ayrıca ilçe merkezinde kuru incir işleme fabrikası ve Buca Yün Mensucat Battaniye 

fabrikası da faaliyet göstermektedir. İlçede, sayısı yaklaşık 400 olan imalathane ve 

ilçe merkezinde yer alan mermer, demir-çelik, kağıt, makine yedek parça gibi 

sektörlerde faaliyet gösteren 100 civarında firma bulunmaktadır. 

İzmir’in ve Ege Bölgesinin tek hipodromunun ilçe sınırları içinde olması 

rekreatif açıdan önemli bir potansiyeldir. Evka-1 ve İZKENT arasındaki 10 hektarlık 

alana rekreatif gölet benzerinin yapılmasının planlanması ilçedeki konut ve 

rekreasyon potansiyelini destekleyecektir. 

Eğitim anlamında oldukça zengin olan ilçe, İzmir’deki üç SSK hastanesinden biri olan 

Buca SSK Hastanesi’nin Bozyaka’ya taşınmasıyla birlikte sönükleşen sağlık 

sektörü, 1999 yılı yatırım programı kapsamında hastanenin bakımı ve onarımı 

yapılarak ve de geliştirilerek, önceden çevre il ve ilçelerden gelen hastalara tekrar 

30

hizmet sunmaya başlaması ile canlanmıştır. Bunun yanı sıra Sağlık Bakanlığınca 

yapımına başlanan 200 yataklı Kadın Doğum Hastanesi, Buca Devlet Hastanesi 

olarak planlanmıştır. Böylece ilçe, sağlık tesisleri bakımından hem özelde kendi 

ihtiyacına cevap veren, hem de genelde çevre il ve ilçelere hizmet sunan bir konuma 

geçecektir. 

İlçeye, bir alternatif ulaşım imkanı olan demiryoluyla da erişilebilmesi anlamlı 

bir potansiyeldir. 

Tüm İzmir’e hitap eden Mezbaha, Balık Hali ve tamamlayıcı tesislerinin yer aldığı 

Kaynaklar yöresi, kendi çapında büyük bir ekonomik merkez olmuştur. Günlük 

cirosunun üst değerlere varmasına karşın şehirden fiziki olarak kopuk olması 

sistemde yokmuş izlenimi vermektedir. Özellikle mezbahanın yeri olumlu görülürken 

balık hali konusu tartışmaları devam etmektedir. 

İzmir Büyükşehir Bütünü Strateji Alt Yöresinin merkezi konumundaki Konak, 

yerleşik alanın en yoğun kesimidir. İzmir’in ekonomisi yüksek iş merkezlerini ve 

etkin idari yapısını kapsamaktadır. Bu nedenle üretken potansiyellerin biriktiği 

ve dağıldığı alan, diğer deyimiyle merkezi iş alanının bulunduğu kesimdir. 

İlçe bazında önceden 8 köy Konak’a bağlı iken 1994 yılı itibariyle 2 köy bağlanmıştır. 

Bu nedenle tarım potansiyeli yok denecek seviyededir. Bir ticaret merkezi olması 

gündüz nüfusunun gece nüfusundan daha fazla olduğunu ortaya koymaktadır. Her 

türlü potansiyele sahip olması, her tür soruna da ev sahipliği yapmasıyla 

sonuçlanmaktadır. 

Yöre, İzmir şehrine, sahip olduğu yapısal ve bölgesel özelliklerinden ötürü kimlik 

verici niteliklere sahiptir. Bu açıdan konuya yaklaştığımızda fuarlar şehri, kongre 

merkezi gibi niteliklerle anılabilmektedir. 

Merkezi iş alanına sahip olması şehrin cirosunu yönlendiren kurumları 

barındırmasının sebebidir. Tüm ulaşım hatlarının düğümlendiği nokta 

olmasının yanında, deniz ulaşımının tüm olumlu yatırımlarını rahatlıkla 

kullanabilme şansına sahiptir. Sonuçta körfez, yerel ölçekte yolcu taşımacılığı 

yanında, ulusal ve uluslar arası ölçekte Alsancak Limanına sahiptir. 

Alsancak Limanının 1954 yılında yapımına başlanan tevsii çalışmaları devam 

etmektedir. Limanın kapasitesinin 17-20 milyon tona çıkartılması amacıyla 

uluslararası bir kuruluşa 1998 yılında fizibilite çalışmaları yaptırılmıştır. Bu proje 

kapsamında limanın 50 hektar daha tevsisi öngörülmektedir. Proje içerisinde 

yaklaşım kanalı taraması çerçevesinde açılacak koridor, halihazırda körfeze 

giremeyen gemiler için tevsii çalışmalarının gerçekleşmesinden öncelikli bir 

durumdur. 

Demiryollarının hala ilk yapıldıkları terminal noktalarına ve hatlarına sahip olması 

bir potansiyel olarak görülse de, şehrin yayılma alanında kısıtlayıcı bir öğe olarak 

sistemi zorlamaktadırlar. Aynı durum deniz taşımacılığında büyük ekonomik katkılar 

sağlarken, limanın şehir içinde kalmış olması İzmir potansiyelinde olumlu 

31

performansa sahip çevre yollarının, konteynır ve diğer ağır vasıtalarla zorlanmasına 

sebep olmaktadır. 

Yoğun aktivite, çeşitli türden üretim yapan küçük ve orta ölçekli sanayiinin bu 

alanda çalışmasını cazip kılmaktadır. Bir potansiyel olarak görülen bu hizmet, özelde 

şehir merkezinin çalışma sistemiyle ters düşmektedir. Bu çaba içinde toptan ticaret 

çeperlere kaydırılmıştır. 

Turizm açısından beklenen performansı sunamayan merkez şehir, sahip olduğu 

tarihi, kültürel ve rekreatif potansiyelleri yeterince değerlendirememektedir. 

Yatak kapasitesi olarak son 10 yılda büyük bir artış göstererek yeterli limitleri 

yakalamıştır. Ancak yıldızlı otel yatağı sayısında hala gerilerdedir. Büyükşehir 

bütünü ölçeğinde sahip olunan oda ve yatak sayısı dikkate alındığında bu durum 

açık olarak belirmektedir. 

Tablo 8-2. İzmir Büyükşehir Bütününde Otellerin Oda Sayısı ve Yatak Kapasitesi 

İZMİR BÜYÜKŞEHİR BÜTÜNÜ 

Standart Oda Yatak 

5 Yıldız 844 1.787 

4 Yıldız 590 1.196 

3 Yıldız 1.491 3.026 

2 Yıldız 484 926 

1 Yıldız 71 134 

Özel 31 67 

Diğer 23 56 

TOPLAM 3.534 7.192 

Kaynak: Turizm İl Müdürlüğü 

Kemeraltı gibi tarihi bir merkeze sahip olması, inanç turizmi beklentisini de ortaya 

koymaktadır. Bu yöre ve çevresindeki diğer dinlere ait ibadethanelerin mevcudiyeti 

perakende ticaret ve alışveriş ile birlikte kullanılamamaktadır. 

Özelde Konak ve genelde Büyükşehir, eğitim açısından büyük bir güce sahiptir. 

Toplamdaki 5 üniversitede 70.000’in üzerinde öğrencinin eğitim görmesi sadece 

bu bağlamda İzmir’in sosyo-ekonomik hayatının dinamizmini göstermektedir. Buna 

merkezi sağlık kurumları, dış ticaret firmaları, konut üretim şirketleri ve diğerleri 

eklendiği zaman olayın boyutlarının ciddiyeti görülmektedir. 

Konak, enternasyonal fuara sahip olmasının yanında, ihtisas fuarlarının da bu 

alanda kurulması ile bir dinamizm ortaya çıkarmaktadır. Sonuçta Konak, 

32

potansiyellerden ziyade sorunları üzerinde tartışılacak konuların ortaya çıktığı bir 

yöre olarak belirmektedir. Zira her türlü potansiyele sahiptir. 

[ B ] Bakırçay Strateji Alt Yöresi Potansiyelleri 

Mevcut yapı içinde strateji alanlarına göre tanımlanan alt yörelere bağlı ele alınan 

kuzey aksındaki Dikili-Bergama-Kınık hattının potansiyel yapısı genelde tarım ve 

turizm ağırlıklı görülmektedir. Sanayileşmenin güneyde Aliağa tarafından emilmesi 

ve birinci derecede örgütlenme merkezi olarak görülen İzmir’e uzaklık, endüstri 

faaliyetlerinin bu alana yerleşmesinin temposunu yavaşlatmaktadır. Genel yaklaşım 

olarak bu alanda görülecek sanayi yatırımları, ağırlıklı olarak endüstriyel tarım 

ürünlerine bağlı olacaktır. Tabiatıyla marjinal de olsa tarım dışı ürünlerin 

sanayilerinin kısmen burada yer alması olağandır. 

Dikili-Bergama-Kınık bağlamında dışa açılan kapı olan Dikili’nin en büyük 

potansiyeli liman gibi görülse de, bunun dışında jeotermal enerji büyük bir güç 

olarak belirmektedir. Bu potansiyel aynı zamanda Dikili’nin turizm alanındaki 

atılımında da önemli bir kıstastır. Bunun yanında jeotermal enerjiden sera 

ısıtılmasında da faydalanılmaktadır. İlçe merkezine 7 km uzaklıktaki Kaynarca, 

değerlendirilmeyen bir kaynak olarak durmaktadır. Konuya ilişkin, Dikili Jeotermal 

Turizm ve Ticaret A.Ş. kurulmuş olmasına rağmen faaliyete geçememiştir. Bu 

potansiyelin değerlendirilmesi termal otel kurulması yönünde bir çaba ortaya 

çıkaracaktır. Yapılan planlama, enerjinin 4000-7000 arası konutun 

ısıtılmasında kullanılmasını ve büyük bir sera potansiyelinin ivme 

kazanmasını sağlayacaktır. 

Aynı potansiyel Bergama’da da bulunmakta ve halihazırda çevresinde basit kaplıca 

işletmelerinde bu enerji kullanılmaktadır. Özellikle kaplıca potansiyelinin düzensiz ve 

belirli bir kaliteden yoksun olması talep azlığı yaratmaktadır. Ancak 2003 yılı 

itibariyle, kaplıcaların Bergama’nın şehirsel ısıtmasında kullanma çabalarına 

yönelik faaliyete geçilmiş olması, belediyenin bu açıdan ortaya çıkardığı önemli bir 

girişimdir. Yöredeki jeotermal potansiyelin yoğunluğu, bu strateji alandaki Kınık ve 

çevresinin tarımsal potansiyeli üzerinde de önemli bir rol oynama yetisine sahiptir. 

Orta vadede de olsa bu enerjinin şehir ısıtması yanında turizmden sağlayacağı 

katkılarla birlikte tarımsal açıdan da değerlendirilmeye alınması olumlu olacaktır. 

Doğal çıkış sıcaklığı ve kapasitesi İzmir il hudutları içinde en yüksek değerlerde olan 

Dikili-Bergama yöresi jeotermal enerjisinin sıcaklığı 100 o C ve çıkışı 200 lt/s 

değerlerine erişmektedir. Mevcut durumda basit kaplıca olarak kullanılan 

tesislerin, kaplıca termalizmi, şehir ve sera ısıtması potansiyeli 

bulunmaktadır. Benzer enerji potansiyeli Bademli yöresinde de bulunmaktadır. 

Ancak halihazırda basit termalizm dışında kullanılmaması, genelde enerji kaybına 

neden olmaktadır. 

Sanayi tesisleri açısından Dikili, daha ziyade atölye türündeki tesislere sahipken, 

Bergama bir üst aşamada görülmektedir ve sanayisi genellikle tarım ürünlerine 

yoğunlaşmıştır. Şu halde sanayisine ivme veren tarım potansiyelinin 

33

desteklenmesi gerekmektedir. Sanayi potansiyeli en düşük olan Kınık’ta kurulmuş 

olan Kınık Organize Sanayi Bölgesi, yörenin organize sanayi potansiyelinin ivmesi 

durumundadır. Sanayi potansiyelinin düşük olması, kısa dönemde söz konusu 

planlanmış Bergama Organize Sanayi Bölgesinin rantabl bir potansiyel sahibi 

olamayacağını göstermektedir. 

Kınık tarımsal alanlarının Bakırçay-Kınık Projesi kapsamında sulu tarıma 

alınması, tarımsal potansiyelde artış sağlayacaktır. Bu kapsamda ele alınmış ve 

master planı tamamlanmış Dikili-Bergama-Kınık Sulama ve Taşkın Koruma 

Projesinin ivedilikle tanımlanmasında, potansiyel değerlendirilmesi açısından yarar 

bulunmaktadır. Bu kapsamda kesin projesi tamamlanmış Kapıkale Barajı, sulama 

potansiyeline büyük katkıda bulunacaktır. Halihazırdaki Kestel Barajından beslenen 

Bergama sulaması, işletmecilik açısından problemsiz olarak devam etmektedir. 

Bakırçay Havzasının önemli tarımsal alanlarını barındıran Kınık Ovası Sulama 

Projesi sağ ve sol sahil olarak ikiye ayrılmaktadır. Sol sahil sulamasında pompaj 

dahil 8.789 hektar alan sulanacaktır. Bu kapsamda Çaltıkoru Barajında 41,6 hm 3 , 

Yortanlı Barajında ise 67,3 hm 3 su toplanacaktır. Çaltıkoru Barajı, Paşaköy’ün 

kuzeydoğusundadır ve 1999 yılı iş bitimi olarak belirlenmişse de süre uzatımı ile iş 

bitimi Ekim 2003 yılı verilmektedir. Benzer şekilde, Yortanlı Barajında 1994 yılında 

başlanan faaliyetler, dört yıl sonra bitecekken süre uzatımı ile işin bitim tarihi Ekim 

2003’e ertelenmiştir. 

Bergama Yukarıkırıklar Göleti ve Sulaması, ön inceleme safhasında bulunan bir 

sulama projesidir. İnşasına karar verilip tamamlanmasıyla 370 hektar brüt, 323 

hektar net alan sulanacak olup Bakırçay havzasının tarımsal potansiyelinin artışına 

katkıda bulunacaktır. 

Kınık içme ve kullanma suyu için Kırıkgeçit deresi üzerine Kapıkaya Barajı 

planlanmıştır. Tüm ön çalışmaları yapılmış baraj, Kınık’a 492 m 3 /s su sağlayacaktır. 

Turizm potansiyeli açısından Bergama’nın rolü tartışılmaz bir durumdadır. Ancak 

transit bir hat üzerinde bulunması, şehrin ve bu strateji alanının yeterli rantı 

sağlayamadığını göstermektedir. Bergama’da turizm işletme ve yatırım belgeli 4 

otelde 470 yatak ve toplamda 1000 yatak kapasitesi bulunmaktadır. Buna rağmen 

dış turizmin bu alanı konaklama amaçlı kullanmaması, potansiyelin büyük ölçüde 

atıl kalmasına sebep olmaktadır. 

Bunun dışında Dikili ve çevresi, deniz ve kum potansiyelini geçmiş dönemlerde 

yanlış değerlendirmiş ve ikincil konutlar bu alanların kullanım bütünlüğünü 

bozmuştur. 

Yörenin özgün turizm güçlerinden bir diğeri Kozak Yaylası olarak görülmektedir. 

Tarihi değerlerin ve denizin geri plana bıraktığı bu potansiyelin de değerlendirilmeye 

alınması gerekmektedir. 

34

Dikili’nin deniz yolu ile dışa açılan kapı hüviyeti sergilemesi, dış turizm potansiyeline 

sahip olduğunu da göstermektedir. Ancak bu iskele bir transit geçiş veya aktarma 

merkezi olarak kullanılmamalıdır. 

Dikili İskelesinin şehir içinde olmasının yarattığı sorunun yanı sıra özellikle maden 

ihracatına yönelik kapasiteye sahip olması, ticari sektörü destekleyen bir husus 

olarak görülmektedir. 

Yörenin diğer bir gelir kaynağı olan madencilik, gerek iç, gerek dış piyasadan büyük 

girdi sağlamaktadır. Bununla beraber doğa tahribatına sebep olması, bu potansiyelin 

dikkatli kullanılmasını gerekli kılmaktadır. Özellikle Kozak taşı ihracata yönelik 

bir potansiyel durumundadır. 

Bakırçay havzasının ticari merkezi hüviyetindeki Bergama, bulunduğu strateji alt 

yörenin hizmet birimlerini barındırmakla büyük bir potansiyele sahip bulunmaktadır. 

Ancak Çandarlı Limanının yapılması ile yörenin kazanacağı büyük potansiyel 

içinde, bu hizmet fonksiyonunun aynı güçte devam edemeyeceği görülmektedir. 

Limana yakınlığı bulunan Çandarlı yerleşmesinin 15.000’e yaklaşan konut 

potansiyeli ve Yenişakran, Zeytindağ yerleşmeleri, liman yapımı ve işletmesinden 

yararlanacaktırlar. Çandarlı Limanının bir potansiyel olarak ivme kazanması ile 

birlikte, Bergama Organize Sanayi Bölgesi gelişebilecek ve Kınık Organize Sanayi 

Bölgesi ile limana destek veren alanlar olacaktır. 

Çandarlı Limanı, Alsancak Limanını desteklemek ve halihazırda Alsancak Limanına 

giremeyen transit yük taşımacılığı yapan gemilere hizmet vermek amacıyla 

düşünülmüştür. 2.500 hektarlık stoklama alanı ile Akdeniz’in en büyük limanı, 

dünyanın önemli limanlarından biri olabilecek kapasitededir. Ulusal ve küresel 

ölçekli yük ihtiyacını karşılayabilecek nitelikte bir limandır. 

[ C ] Gediz Strateji Alt Yöresi Potansiyelleri 

Aliağa-Foça-Menemen strateji alt yöresinin temel potansiyelleri sanayi, turizm, 

tarım ve hizmet sektörlerini kapsamaktadır. Sanayi ve turizm gibi mekansal olarak 

birbiri ile çelişen iki sektörün bu alanda yer alması bir karmaşa gibi görünse de, 

mekansal bütünlük içinde coğrafi bir ayrıma sahip olmaları bu iki fonksiyonun 

temelde birlikte çalışmasına hem kanıt hem de imkan oluşturmaktadır. Tarım 

sektörü, Aliağa ilçesinde sanayi ile yarışamamış ve bu güç karşısında potansiyellerini 

kaybetme eğilimi içine girmiştir. Aliağa yöresinde sulu tarım yapılamaması ve sadece 

halk sulamasıyla tarım yapılması, verimin düşmesine neden olmaktadır. 

Aliağa’nın batısında bulunan Foça yöresine yönlenildiği zaman, tarım alanları 

oranının toplamda % 20 olduğu görülmektedir. Bu durum genelde yörenin tarımsal 

potansiyeli düşük topraklardan oluştuğunun bir kanıtıdır. Buna karşın Menemen 

yöresinde bu potansiyel % 35’tir. Özellikle ihracatta ciddi bir potansiyel teşkil 

eden çekirdeksiz kuru üzüm üretiminde Menemen önemli bir merkezdir. 

Bu strateji alt yörenin tarım potansiyeli en yüksek alanı Menemen, diğer deyimiyle 

Gediz Havzası olarak görülmektedir. Bu alanın Manisa bağlantılı olması, yörenin 

35

gelişmişliği ve Gediz nehri tarafından sulanması büyük bir potansiyeldir. 1989’da 

işletmeye açılan Emiralem Pompaj Sulaması ve bundan önce işletmeye açılmış olan 

Menemen–Maltepe, Türkeli, Bağarası, Menemen Pompaj Sulamaları yöre tarımının 

yeterli potansiyele eriştiğini göstermektedir. Bu tarımsal potansiyelin kaybedilmemesi 

için, sulu tarım alanlarının imar faaliyetlerine açılmaması gerekmektedir. Bu 

sulamaların en büyük problemi Gediz kirliliğidir. Kemalpaşa ve Manisa Organize 

Sanayi Bölgeleri ile Manisa şehri ve ilçeleri kirliliğin kaynağını oluşturmaktadır. 

Şehirleşmenin tehdit ettiği Menemen sulama potansiyelinin korunması, sulama 

alanının batısında yer alan büyük bir doğal ve turizm potansiyeli olan Kuş Cennetini 

de koruma altına almaktadır. 

Tarım potansiyeli yüksek Menemen’in birinci tüketim merkezi olan İzmir’e, kara ve 

demiryolu bağlantısının olması tarımsal ürünlerin pazarlanması açısından büyük 

bir artıdır. Menemen etkisindeki Emiralem’in çilek yetiştiriciliği gibi ihtisaslaşmış 

konulara yönelmesi desteklenmelidir. Gediz Havzası’nın % 53.2’sinde sulu tarım 

yapılmasına bağlı olarak yer yer yılda üç kez ürün alınabilmesi, havza potansiyelinin 

koruma altına alınmasını gerektirmektedir. 

Kesin proje safhasındaki Menemen Değirmendere Barajı içme ve kullanma suyu 

amacıyla yapımı kararlaştırılmış bir tesistir. 31,4 km 2 yağış alanına sahiptir ve 

dolusavak proje debisi ise 234 m 3 /s’dir. 

Planlama aşamasında etüdü yapılmış, gözlem çalışmaları devam eden Aşağı Gediz 

Göktepe Projesi ve Barajı, Menemen Ovasının sulanmasına katkı sağlayacak 

bir yatırımdır. Dolusavak proje debisi 294 m 3 /s’dir. 

Tarıma karşı gelişen sanayiinin, bu strateji alt yörede en düşük olduğu yöre Foça ve 

Yeni Foça bölgesidir. Turizm ve tarım potansiyelli bu alanda, sanayiinin yer 

bulamaması doğal görünmektedir. Buna karşın, Foça yöresini seçmeyen sanayiinin, 

Aliağa’dan ziyade Menemen’de kurulduğu dikkat çekmektedir. Zira, Aliağa 

sanayisinde ulusal ölçekte yatırımların geliştirildiği görülmektedir. 

Menemen sanayisi İzmir’le birleşmiştir. Yörede bir serbest bölge bulunması potansiyel 

bir alanın varlığını göstermekte ise de, serbest bölge kurallarına göre çalışması, 

alanın Menemen için bir potansiyel olmadığını belirlemektedir. Oysa, söz konusu 

bölgenin 1997 yılına kadar Deri Organize Bölgesi olarak çalıştığı yıllarda Menemen 

için bir potansiyel olduğu kabul edilmekteydi. Bunun yanında, Menemen’de 

kurulacak Plastik Organize Sanayi Bölgesi, hem İzmir ilinde plastik vb. ürün 

imalatçılarını toplayacağı hem de özelde Menemen'de istihdam ve ekonomi faaliyeti 

doğuracağı için olumlu bir aktivite olarak görülmektedir. Ancak konumunun şehre 

yakın seçilmiş olması, çevreye yönelik koruma kararlarının alınmasında dikkatli 

davranılmasını gerekli kılmaktadır. Bu tesisin orta dönemde yapılması, kısa vadede 

altyapı faaliyetine başlanması ile potansiyelini doğru kullanması açısından yararlıdır. 

Ayrıca Menemen’in ülkesel açıdan tanınmasını sağlayan çömlekçilik, büyük bir 

potansiyel olarak durmaktadır. Çömlekçilik potansiyelinin sanayileşme eğilimi 

göstermesi yararlı bir girişimdir. Ancak çömlekçiliğin organize olamaması ve münferit 

atölyelerin ihracata yönelmesi bu faaliyetin sürekliliğini engellemektedir. 

36

Bu söz konusu strateji alt alanının kuzeyinde yer alan Aliağa sanayi alanlarının su 

ihtiyacı, kesin proje aşamasında bulunan Kunduz Barajının yapılmasıyla büyük 

ölçüde çözülecektir. Güzelhisar Barajı’nın yapımını, PETKİM finanse ettiği için baraj 

suyu 14.207 metre uzunluğundaki ishale hattı ile gelerek, sadece adı geçen 

kuruluşun arıtma tesislerinde kullanılmaktadır. 

Aliağa’nın 1970’li yıllardan itibaren sanayiye dayalı bir karaktere erişmesi büyük 

istihdam potansiyeli yaratmıştır. Bugün 40 kadar büyük sanayi tesisi, başta 

haddehaneler olmak üzere bu yörededir. Petro-Kimya ve Akocaklı Demir-Çelik 

İşletmelerinin yaygınlığı ve buna bağlı olarak diğer sanayilerin burada gelişmesi 

ithalat ve ihracat sorunlarını ortaya çıkarmıştır. Sonuçta, İzmir Limanının 

kapasitesinin yeterli olamayacağı ve de ulaşım maliyetlerini arttıracağından ötürü, 

özel iskelelerin yapımına yönelinilmiştir. Nemrut Limanının sekiz özel iskelesine 

yılda 3000’e yakın gemi gelmesi, iskelelerin büyük bir potansiyele sahip olduğunu 

kanıtlamaktadır. Özel firmaların bölgede yeni liman yapımı için girişimleri, 

mevcut potansiyeli arttırmaktadır. Her bir iskelenin özel statüsünün olması ve farklı 

fiziksel özellikler taşıması, bu alanların zaman içinde birleşerek Nemrut Limanı 

altında tek bir yönetime girmesini mümkün kılamamaktadır. İskelelerin art bölgesi de 

olası bir liman için yeterli büyüklüğe sahip değildir. 

Aliağa’nın sanayi potansiyeli giderek yörede üç sanayi bölgesi kurulmasını ortaya 

çıkarmıştır. Aliağa I, Aliağa II ve Aliağa Kimya Organize Sanayi Bölgeleri 

yüksek sanayi potansiyelinin etkisi ile kararlaştırılmıştır. Ancak 1997 krizinden 

sonra sanayiinin aldığı yara, bu yıldan sonra etüdü yapılan Aliağa II ve Kimya 

Organize Sanayi Bölgesinin uzun ve orta vadede gerçekleşmesini gerekli kılmaktadır. 

Aliağa I potansiyel değerlendirmesinin strateji planı dönemi içinde ele alınması 

önemlidir. Yörenin bu denli yoğunlaşması, enerji ihtiyacı da doğurmaktadır. Bu 

amaçla ülkemize getirilmiş bulunan doğalgazın BOTAŞ tarafından yapılan 

çalışmalar sonucunda İzmir yöresine gelmesi, yörenin enerji sorunu bir ölçüde 

çözmüştür. 

Ülkemizde ve özellikle Ege Bölgesinde artan doğalgaz talebini karşılamak ve 

ülkemizde doğalgaz kullanımını yaygınlaştırmak amacıyla BOTAŞ tarafından 

başlatılan çalışmalar sonucunda, doğalgaz geç de olsa İzmir yöresine bu yönden de 

gelebilmiştir. Bu bağlamda 1987 yılında hizmete giren Rusya Federasyonu-Türkiye 

Doğalgaz Boru Hattı’nın taşıma kapasitesi arttırılmış, tevsii gerçekleştirilmiş ve 2000 

yılında devreye alınmıştır. Bundan sonradır ki, 1996 yılında işletmeye alınan Bursa- 

Çan Doğalgaz Boru Hattı’nın devamı olan Çan-Çanakkale Doğalgaz Boru Hattı 

inşaatı gerçekleştirilmiştir. Bu bağlamda, İzmir’e doğalgazı ulaştıracak projelerden 

ilki olarak Karacabey-İzmir Doğalgaz Boru Hattı Projesi kapsamında, Manisa 

üzerinden İzmir’e gelecek olan hattan Aliağa’ya bir kol uzanmıştır. Kredi anlaşmasını 

takiben BOTAŞ’ın imalatı geciktirmesi, kredi sorunlarının ortaya çıkması ve doğalgaz 

kombine çevrim santrallerinin imalatlarının da yapımcı firma belirlenmesindeki 

sorunlarından ötürü Aliağa’ya ulaşacak gazın hizmete sunulması geç randıman 

verebilmiştir. Ancak, Aliağa’ya erişmiş olan sistem, olası organize sanayi 

bölgelerinin taleplerini ve verimliliklerini artıracaktır. Aliağa’daki doğalgaz 

37

çevrim santralinin 2001 Ocak ayında atılmış temeli ve LNG terminali halihazırda 

verimliliğe erişememiştir. 

Aliağa’da doğalgaz kullanımı için 4-6 milyar m 3 kapasiteli ikinci bir terminal projesi 

yürütülmektedir. Bu kapsamda kurulmuş olan Ege Doğalgaz A.Ş. konut 

ısıtmasında da doğalgazı kullandırabilecektir. Ancak Aliğa’nın jeotermal enerji 

kaynağı da bulunduğu göz önüne alınırsa ve buna rüzgar terminalleri eklenirse 

yörenin potansiyel enerji kaynakları açısından çeşitliliği ve ekonomik seçenek 

olasılıklarının yüksek olduğu görülmektedir. Planlanmış bulunan Aliağa Organize 

Sanayi Bölgeleri için bu potansiyellerin değerlendirilmesi, gelişme trendlerinde 

olumlu rol oynayacaktır. 

Gediz strateji alt yöresinin deltasını oluşturan Seyrek ve Maltepe yerleşmeleri ile 

belirginleşen alanın yüksek tarım potansiyeli yanında turizm potansiyelinin de 

bulunduğu görülmektedir. Özellikle tarım potansiyelinin olmadığı ve tuzluluk oranı 

artan kıyı kesimlere yaklaşıldıkça, kıyı turizmi ve safari tarzı bir turizmin yer 

alması olasılığı söz konusudur. Bu alanların kuş cenneti ile birleşmesi kullanım 

artırıcı bir husus olarak belirginleşmektedir. Bu alanda yer alan Leukai Antik şehri 

de turizm cazibesini arttırmaktadır. Delta bölgesinin İzmir 1 No’lu Kültür ve Tabiat 

Varlıklarını Koruma Kurulu tarafından doğal sit alanı ilan edilmesi olumlu bir 

girişim olmanın yanında tarım potansiyelini kısıtlaması açısından endişelere sebep 

olmaktadır. 

Olağan ulaşım sistemlerine ek Menemen-Seyrek-Foça karayolu bağlantısının 

tamamlanma aşamasında olması Foça-Menemen-İzmir ulaşımında kilometre ve 

zaman tasarrufu sağlayacaktır. Ayrıca bu hat Foça’yı Menemen’e daha bağlı 

kılacaktır. 

[ D ] Gediz-Nif Strateji Alt Yöresi Potansiyelleri 

Tarım açısından önemli gelişme göstermesinin yanında sanayi alanında da gelişmiş 

olan bu strateji alt yöre değerlendirildiğinde, tarım arazilerinin payı % 37 kadardır. 

Tarım arazilerinin büyük bir kısmı (% 44’ü) bağlık olup, tarım potansiyeli 

açısından özellikle kiraz konusunda belirli bir tanınmışlığı vardır. Bağlık 

arazilerinin payının fazla olmasıyla ilçe, çekirdeksiz kuru üzüm üretiminde önemli 

bir varlık göstermektedir. 

Meyve üretiminin gelişmiş bulunduğu bu alt yöre tarımsal gelirinin % 40’ını 

meyve üretiminden sağlamaktadır. Kiraz ihracatı ambalajlama ve taşıma 

sistemlerinin gelişmesinde büyük bir potansiyel yaratmış olup belirgin 

organizasyonların ortaya çıkmasına sebep olmuştur. 

Tarım olduğu kadar hayvancılık potansiyeli de gelişmiş ve gayri safi tarımsal gelirin 

tarım bazında yaklaşık % 84’ünün meyve ve hayvancılıktan sağlandığı belirlenmiştir. 

Dolayısıyla Kemalpaşa’nın sanayi alanındaki gelişmesi değerlendirilirken tarım 

potansiyelinin göz ardı edilmemesi gerekmektedir. 

38

1970’li yıllara gelindiğinde düzensiz bir gelişme gösteren sanayi daha ziyade 

Kemalpaşa ve Ulucak yörelerinde yer almaya başlamış ve tarım alanları aleyhine 

hızlı bir gelişme göstermiştir. Bunu önlemek için 1985 yılında girişimlerde 

bulunularak bu sanayilerin organize bir bölgeye dönüştürülmesi sağlanmıştır. 

1990-1991 yıllarında gerçekleşen çalışmalar, Kemalpaşa ve Ulucak belediye 

sınırlarında, İzmir-Turgutlu-Ankara karayolunun sağ ve solunda olmak üzere 410 

hektarlık bir alan üzerine kurulmuştur. Bugün İzmir il hudutları içinde % 56’lık 

doluluk oranıyla en büyük sanayi potansiyeline sahip alanların başında 

gelmektedir. Daha ziyade kimya ve plastik sanayiinin tercih edildiği alan, 

Kemalpaşa’nın taban suyu yüksekliğinin bir potansiyel olması nedeniyle hızlı 

bir gelişim içine girmiştir. Ancak kontrolsüz kullanım, taban suyunun aşağılara 

çekilmesine neden olmuştur. Bu olumsuzluk karşısında planlama aşamasına 

gelinmiş Yiğitler Barajı, sulama ve sanayi suyu sağlama açısından olumlu bir 

potansiyel göstermektedir. Barajın arazi çalışmaları tamamlanmış, gözlem çalışmaları 

devam etmektedir. Tamamlandığı zaman 4.000 hektarlık bir alan sulaması 

yanında sanayi suyu da sağlayacak olması söz konusu strateji alt yörenin 

tarımsal ve sanayi potansiyelinin gelişmesinde artı değerler sağlayacaktır. 

Kemalpaşa Organize Sanayi Bölgesi her ne kadar 410 hektarlık bir alana sahipse de, 

bu alan dışında çok sayıda münferit sanayi kullanımı bulunmaktadır. Bunların 

birleştirilmesi hususundaki çalışmalar düzensiz sanayii önleyecektir. 

Doğalgaz konusunda, Aliağa’ya Manisa üzerinden branşman verilirken, Kemalpaşa 

Organize Sanayi Bölgesine de bir hat verilmesi ile yörenin enerji sorunu 

çözülebilecektir. 

Yörenin turizm açısından kayda değer potansiyeli olmamakla beraber Nif Dağı’nın 

Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından Milli Park ilan edilmesi, hem alanın 

korunması hem de yayla turizmine imkan tanıması açısından olumlu 

değerlendirilmektedir. Bunun dışında tek tek rekreatif alanların bulunması lokal 

potansiyellerin birbirinden bağımsız ele alınmasıyla sonuçlanmaktadır. Tarım 

aktivitelerine yönelik, pek çok ilçe ve beldede çeşitli festivaller düzenlendiği gibi 

burada da Kiraz Festivali düzenlenmekte olup bunların ilçenin tanıtılması yanında 

lokal aktiviteler olarak olumlu etkisi vardır. 

Söz konusu strateji alt yörenin İzmir’e yakın olması ve Ankara karayolu tarafından 

geçilmesi, Torbalı üzerinden Aydın–Denizli bağlantılarının sağlanması ve İzmir 

üzerinden İstanbul bağlantısına sahip olması, sanayi ve tarım ürünlerinin gerekli 

hammadde sağlamasını ve pazarlamasını kolaylaştırmaktadır. Bu husus sanayi 

alanlarının buraya yönelmesini daha da teşvik edici bir rol sergilemektedir. İzmir’in 

diğer yörelerine oranla, yeraltı suyu potansiyeline sahip olunması, bunun yanında 

ucuz işgücü ve kolay ulaşım imkanlarının bulunması yörenin ekonomik 

potansiyelini artırırken, çevresel açıdan büyük kayıplara sebep olmuştur. Zira, 

arıtma tesislerinin organize olamaması ve firma bazında kalması arıtılmış suyun tam 

olarak geri kullanılamamasına sebep olmaktadır. Günümüzde sadece yaklaşık 5.000 

m 3 kadar su geri kullanılmaktadır. 

39

Kemalpaşa’nın doğusunda yer alan Kızılca Beldesinde, turizm yatırımlarına yönelik 

sunduğu doğal kaynakların kısmen konut alanları tarafından kullanıldığı 

görülmektedir. Bu doğal kaynağın turizm açısından organize bir şekilde 

değerlendirilmesi mevcut bir kaynağın kontrollü gelişmesine imkan tanıyacaktır. 

Bu denli sanayileşmiş bir yörenin Halilbeyli Kırı mevkiinde bir çöp alanı kurulmasına 

yönelik çalışmalar, organizasyon açısından gelecek vaat eden bir çalışmadır. Ayrıca 

Kemalpaşa yöresinin depolama konusunda da İzmir’e destek veren alanları 


[ E1 ] K. Menderes Kıyı Kesimi Strateji Alt Yöresi Potansiyelleri 

Söz konusu strateji alt yörenin güneyinde kalan ve İzmir strateji planlamasında dış 

kabuk olarak kabul edilen Selçuk ve merkeze daha yakın olarak Torbalı ve Menderes 

bulunmaktadır. Selçuk dışındaki iki yörenin gelişmesi tarımsal potansiyele dayalı 

olmuş, bunlar arasında Torbalı, Menderes’e nazaran göreceli olarak sanayileşme 

faaliyetinde daha öne geçmiştir. Selçuk ise bu bağlamda kısıtlı tarım topraklarına 

sahip olması ve Efes, Meryem Ana, Kuşadası gibi dış turizme de yönelik 

fonksiyonlarla tarımsal potansiyelini geliştirmeye yönelmemiş buna karşın hizmet 

sektöründe ön plana geçmiştir. 

Tarımsal potansiyeli en gelişmiş Menderes’te polikültür yaygındır ve Torbalı gibi 

verimliliği yüksek toprakların yanında tarım ürünlerini pazarlama açısından 

da şanslı ulaşım sistemlerine sahiptirler. Her ikisinin de demiryolu, karayolu ve 

havayoluyla yakın bağlantılarının olması gelişmelerinde büyük avantajlar sağlamıştır. 

Menderes’te, arazi yapısı Torbalı’ya nazaran daha engebeli olmasına karşın, 

seracılığın gelişimi daha yaygındır. Torbalı toprak yapısının büyük bir 

kısmının birinci sınıf olması, verimliliği artırıcı bir öğedir. Bu nedenle 

topraklarının % 53’ü tarımsal olarak işletilmektedir. Tarım toprağının 

verimliliği bu alanlarda sulu tarım yapılması gibi bir zorunluluğu oluşturmadığı için 

alanların kuru tarıma elverişli olduğu ve sulu tarım benzeri, üst düzeyde verim 

alındığı görülmektedir. Bu potansiyelin verimli kullanılması yörenin tarımsal 

girdilerinde artış sağlayacaktır. 

Menderes ise tarımsal faaliyetindeki ihtisaslaşmasını arttırmış, pazara ve 

ihracata uygun bir mekanda yer alması nedeniyle özellikle çiçekçiliği 

geliştirmiştir. Sera tarımı olarak gelişim gösteren bu ekonomik sektör, 1997 

krizinden büyük yara almanın yanı sıra büyük ölçüde Tahtalı Barajı Koruma 

Bantları içinde kalmasından ötürü büyük sekte görmüştür. 2000 yılına doğru 

azalma göstermiş ve üreticinin yatırımcılık hedefleri kısıtlandığı için yatırım 

yapmaktan kaçınmıştır. Bu tür bir potansiyeli Menderes tesis etmiş durumdayken 

fiziki koşullar nedeniyle kaybetmektedir. 

Menderes yöresinin Yeniköy yerleşmesini kapsayacak şekilde 2003 yılında kesin proje 

aşamasına gelmiş İzmir-Menderes-Yeniköy Göleti ve Sulaması, brüt olarak 228 

hektar alanı sulayacaktır. Depolama hacminin 1,59 hm 3 olması planlanmıştır. 

40

Torbalı’nın tarımsal alanlarında çitlembik ağaçlarına uygulanan antepfıstığı 

aşılaması, son yıllarda çevre köylerinde büyük yer bulmuş ve antepfıstığı üretimi 

büyük bir gelir kaynağı olarak ortaya çıkmıştır. Geçtiğimiz son 10 yıl içindeki 

gelişimler, içinde bulunduğumuz yıl ürün alınmasıyla sonuçlanmıştır. Bu ağaç 

tarımının giderek yörenin etkin bir faaliyeti olma eğilimi vardır. Elde edilen gelir, 

sebze ve çiçek seralarına kayma eğilimi gösterdiği için bu potansiyelin olumlu 

değerlendirilmesi gerekmektedir. 

Tarımsal faaliyetler açısından en alt seviyede görülmesine karşın Selçuk’un da belli 

edilmeyen bir tarımsal potansiyeli bulunmaktadır. Selçuk nüfusunun % 70’inin 

turizmle uğraşması ve getirisinin yüksek olması, tarımsal faaliyetlere geri kalan % 

30’u bırakmıştır. Turizm ağırlıklı hizmet sektörünün baskısı altında ezilen tarım 

potansiyeli daha ziyade Selçuk çevresindeki alanlarda gelişim göstermektedir. Zeytin 

başta olmak üzere meyve alanları incir ile ön plana çıkmaktadır. Ancak tarım 

ürünleri daha ziyade lokal tüketilmektedir. Bu alanlarda büyük tarım işletmeleri 

görülmemekte, ancak tarım sektörü potansiyel arz etmektedir. Sulama potansiyeli 

olarak da K. Menderes’ten çekilen su kullanılmaktadır. Aynı tempoyla kirlenirse, 

kirliliği artan bu suyun ilerleyen yıllarda sulamada kullanılması sakıncalı olacaktır. 

Selçuk’un turizm potansiyeli tartışılmaz bir noktada olup, her yıl yaklaşık iki 

milyon kişi yöreye gelmektedir. Kültür ve kıyı turizmi yörenin bilinen ve kendi 

ivmesi içinde gelişen turizm potansiyel alanlarıdır. Bunun yanına eklenecek inanç 

turizmi alandaki diğer bir turizm potansiyelidir. Bir dinin mensuplarınca kutsal 

sayılan alanları ziyaret etmek; ünlü mabetleri, inanç çekim merkezlerini görmek, 

dinsel toplantı ve törenlere katılmak, izlemek, dinsel görevleri yerine getirmek 

amacıyla yapılan inanç turizmi için yöre, Meryem Ana ve St. Jean yanında Yedi 

Uyuyanlar gibi bir başka mekanı da kapsamaktadır. Ancak inanç turizminin tüm 

sektör içindeki payının küçüklüğü dikkate alındığında, bunu tek başına ele almanın 

getirisinin düşük olacağı belirlenmektedir. Dolayısıyla, gelişme, deniz ve kongre 

turizmi gibi diğer alanlarla birlikte ele alınmalıdır. 

Ayrıca kültür turizmini yansıtan Efes ören yeri içindeki tiyatronun ve Celsus 

kütüphanesinin kültür turizmi ile kombine kullanılması, turizm potansiyelinin çok 

yönlü ele alınmasının bir sonucudur. Bunun yanında Efes Antik Şehrinin gece de 

ziyaret edilebilmesini sağlayan ışıklandırma projesinin bulunması, turizm 

potansiyelini çekici kılan bir öğedir. Selçuk–Pamucak arasında bulunan boş ve 

doğal sit ilan edilmiş alanların bugüne kadar korunmuş olması, ileriye yönelik 

turizm değerlerini kontrollü bir şekilde içermesi için olumlu bir yaklaşım olarak 

görülmektedir. İlerleyen yıllarda bu potansiyelin gereken şekilde kullanılması olasılığı 

üzerinde durulacaktır. 

Ulaşım açısından ve iletişim konularında gelişmiş standartlara sahip yörenin en 

önemli avantajlarından birisi Selçuk-Kuşadası arasında bulunan ve Özel İdare 

mülkiyetindeki stol tipi havaalanıdır. Bu ulaşım potansiyelinin, Pamucak bölgesi 

turizm yatırım alanının gelişmesine ivme vericiliği yanında kültür, kıyı, inanç, av 

turizmlerinde kullanılma potansiyeli bulunmaktadır. 

41

Selçuk’tan kuzeye doğru çıkıldıkça bir yeşil kuşak aşılarak İzmir’in birincil derecede 

etkin olduğu Torbalı aksına girilmektedir. Bu alanın turizm potansiyeli sadece 

Metropolis Antik Şehri olarak görülmektedir. Daha kuzeyde kalan Menderes ise 

lokal bir potansiyele sahip olup, buradaki en önemli girişim, Görece köyündeki 

boncuk üretimi ve evlerdeki iğne oyası ve makrome gibi el sanatlarıdır. Boncuk 

üretiminin iç ve dış turizm tarafından tanınarak Görece’yi bir odak yapması olumlu 

bir girişim olacaktır. Dolayısıyla bu potansiyelin tanıtılması, bağlantılı pek çok diğer 

işlevi yaratacağından, en küçük unsurun dahi göz ardı edilmemesi gerekmektedir. 

Benzer şekilde Selçuk’ta Şirince, son 10 yıllık dönemde hızlı bir gelişim göstermiş ve 

turizm sektörüne dahil olmuştur. Yerleşmenin yayla tarımına bağlı geleneksel 

ekonomik yapısı köyün tanınmasıyla farklı bir alana dönmüş, şarap imalatı 

yanında evlerdeki el sanatı üretimi hızla gelişmiş ve pansiyonculuk turizmin 

bağlı bir sektörü olarak ortaya çıkmıştır. 

Söz konusu strateji alt yörenin güney kıyılarını oluşturan ve fiziksel açıdan 

Seferihisar–Selçuk arasında yer alan Gümüldür-Özdere-Ahmetbeyli bandı, Çeşme- 

Dilek yarımadası strateji alt yöresi içinde değerlendirilecek olup, ağırlıklı olarak kıyı 

turizmi potansiyellerine sahiptir. 

Menderes, İzmir Büyükşehrine yakınlığından ötürü her ölçekteki sanayiinin 

yerleşmesi için büyük bir potansiyel arz etmektedir. Bunun dezorganizasyonunun 

önlenmesi, Kısıkköy sınırları içindeki organize sanayi sitesi ile kısmen 

sağlanmıştır. Ağaç ve metal işleri bu kapsamda düzenli bir gelişim göstermiş ve son 

yıllarda üretim tesisleri show-roomlar kuracak potansiyellere erişmişlerdir. 

Menderes’in ticaret ve sanayi alanında en önemli girdisi Etibank Perlit 

İşletmelerinden olmaktadır. İstihdamı düşük olmasına karşın ihracat potansiyeli 

yüksektir. 

Şaşal Beldesinde içme suyu şişeleme işletmesi, Tekel yaprak tütün bakım atölyeleri, 

tavuk-hindi çiftlikleri, daha ziyade Gümüldür yöresinde yetişen narenciye ürünlerini 

ambalajlama tesisleri Menderes’in ticaret ve sanayi potansiyelini oluşturan 

unsurlardır. Güneyinde göreceli birleşme eğilimi gösterdiği Torbalı’yla aynı karayolu 

ve demiryolu üzerinde bulunmasının pozitif değerlerine sahip olunan bu strateji alt 

yörenin, hammadde kaynakları açısından zengin verimliliğe sahip olması, 20 yıllık 

geçmişine bakıldığında sanayii hızla bu alanlara çekmiştir. Pamuk, tütün, zeytin 

gibi endüstriyel tarım ürünlerini yetiştiren ve besin endüstrisi için sebze-meyve 

üretimi ile potansiyelini pekiştiren bu alanda aynı zamanda mermer ve linyit, 

perlit, demir, civa, titanyum, zımpara taşı, tuğla toprağı önemli endüstriyel 

hammadde kaynaklarıdır. 

Bu hususlara bağlı olarak özellikle Torbalı’nın düşük eğimli ve ulaşım 

potansiyelli topraklara sahip olması sanayi faaliyetlerinde çekici bir öğe olmuştur. 

Toprak ve maden yatakları, Turgutlu’yla yarışamasa da tuğla ve kiremit 

fabrikaları için potansiyel alanlardır. Mermer, linyit ve perlit yörede işletilmekte 

ve istihdam olanakları sağlamaktadır. Tarım ürünlerinin sanayileşmesi sonucunda 

çırçır ve dokuma işletmeleri, tütüne bağlı sigara fabrikaları ve yağhaneler 

42

yöreyi potansiyel alan olarak seçmişlerdir. Sanayiinin yerleşmesi giderek diğer sınai 

işletmeler için yörenin çekiciliğini artırmıştır. Hammadde avantajıyla beyaz eşya, 

deri, otomotiv gibi sektörler bu alanda yer almışlardır. 1997 krizi Opel otomobil 

üretim merkezinin kapanmasına sebep olurken, pek çok kuruluş yerinden 

sağladıkları tarımsal hammadde kaynaklarının potansiyel kaybetmemesi nedeniyle 

günümüze erişebilmişlerdir. 

Torbalı’nın göstermiş olduğu büyük sanayi potansiyeli Kemalpaşa gibi düzensiz bir 

sistem ortaya çıkarmıştır. Ancak aynı yoğunlukta olmaması ve mevcut sanayilerin 

hem birbirinden kopuk hem de pek çoğunun büyük alanlara sahip olması 

mevcutların organize olmasını güçleştirmektedir. Buna karşın Kabacakırı 

mevkiinde ve Pancar beldesinde iki organize sanayi bölgesi kurma girişiminde 

bulunulmuştur. Yer seçimi onay safhasında olan Kabacakırı Torbalı I Organize 

Sanayi Bölgesinin ısıtma soğutma, deri ve yan sanayi mamulleri, konfeksiyon, ağaç 

ürünleri, gıda konusunda ihtisaslaşması düşünülmektedir. Bir potansiyel olarak 

görülen alanın 1996 yılında kurulması kararlaştırılmış olup, 260 hektarlık bir alana 

sahip olması öngörülmüştür. Torbalı II Organize Sanayi Bölgesi ise Pancar 

beldesinde 380 hektara sahiptir ve benzer iş kollarını içermektedir. Bu bölgenin geç 

kurulmuş olmasına karşın kısa dönemde faaliyete geçmesi, Torbalı’nın ihtiyacı olan 

sanayi alanları potansiyeline cevap verecektir. Pancar’daki organize sanayi bölgesinin 

daha erken faaliyete geçmesinin nedeni, 190 hektarlık kısmının Pancar Belediyesi 

imar planı sınırları içinde sanayi alanı olarak planlanmış olması ve alanda 

halihazırda sanayi yapılaşmaları olmasıdır. Bölge içinden enerji nakil hatlarının 

geçmesi de avantaj olarak görülmektedir. 

İzmir’e 45 km çift yönlü demiryolu ile bağlanması, İzmir-Aydın otobanın alternatif 

ulaşım imkanları sunması, Ege Serbest Bölgesine ve havalimanına 30 km. kadar 

yakın olması ve İzmir-Liman bağlantısına kolay erişilmesi, Karabel üzerinden 

Kemalpaşa-Ankara bağlantısının olması burada organize sanayi bölgelerinin 

gelişmesinde olumlu öğelerdir. Bu nedenle 2003 yılına gelindiğinde, Pancar’da yer 

alan organize sanayi bölgesinin tüm parselleri satılmış durumdadır. 

Bunun yanında İzmir’e kuzeyden gelecek ikinci bir doğalgaz boru hattı daha 

bulunmaktadır. Bu hat kademeli olarak artacak doğalgaz arzını güney ve batı 

bölgelerimize taşıyacaktır. Söz konusu bölgelerdeki yerleşmelerin konutların ve 

sanayi tesislerinin doğalgaz ihtiyacı da bu şekilde karşılanacaktır. İzmir’e erişmeden 

Torbalı Organize Sanayi Bölgelerine ve sanayi alanlarına hizmet vermesi yöre 

potansiyeli açısından önemli bir katkıdır. 

Torbalı-Menderes bağlamında Tekeli yöresinde yer alan ticaret ve imalat 

organize bölgesi, organize sanayi bölgelerinden farklı olarak daha küçük parseller 

barındırdığını ve 1.000 m 2 ’ye kadar bu parsellerin indiğini gösterdiğinden, iş sahası 

açısından geniş bir yelpaze sunmaktadır. Bu nedenle organize sanayi bölgelerinde 

minimum parsel büyüklüğü olarak alınan 5.000 m 2 değere erişemeyen yatırımcılar, 

bu organize alanda üretim yapma imkanına sahiptirler. 

43

Yörenin su potansiyelleri açısından verimli olması, İzmir şehrinin kısıtlılığını 

gidermek için Tahtalı Barajının yapılmasıyla farklı bir boyut kazanmıştır. 1997 

tarihinde Göksu ve Sarıkız kaynaklarını kullanarak Gaziemir, Karabağlar, Limontepe 

ve çevresine, 2001 yılından itibaren ise İzmir şehrine su veren barajın kısa, orta ve 

uzun mesafede koruma alanları bulunmaktadır. Barajdan yılda 128 milyon m 3 su, 

32,6 km’lik ishale hattı ile şehre iletilmektedir. Koruma alanları içinde pek çok tesisin 

çevre kanununun su kirliliği yönetmeliği uyarınca kapatılması gerekmektedir. Bu 

işletmelerde çalışan 5000 civarında kişinin işsiz kalması ve üretime sekte vurulması 

su potansiyelinin maliyeti olarak görülmektedir. Ancak Tekeli ve Pancar Organize 

Sanayi Bölgeleri, bu işgücü açığını kapatacak potansiyelleri sunma gücüne 

sahiptirler. 

Havzada, tarım faaliyetlerinde de görülen kısıtlamaların giderilmesi için su kültürü 

(hidroponik) seracılığının geliştirilmesi, maliyeti yüksek olmakla birlikte 

kısıtlamalara karşı bir alternatif olarak planlanmaktadır. Bu durum ve maliyetli 

tarımsal planlama, söz konusu strateji alt yörenin tarımsal potansiyelini 

Menderes’ten güneye doğru yayacak ve bu yöredeki alanların tarımsal potansiyeli 

artacaktır. 

Torbalı’nın, tarım yanında sanayileşmesi, sahip olduğu sanayi sitesinin gücünü ve 

kullanılabilirliğini artıracaktır. Bu bağlamda Atatürk Küçük Sanayi Sitesinde 

kurulmuş bulunan Mermercilik Yüksek Okulu yöredeki mermer üretiminin ve 

mermer yataklarının bilimsel işletilmesinin sebebi olmaktadır. Torbalı çevresindeki 

çok sayıdaki mermer yatağı potansiyeli bu bağlamda işletmeye açılmaktadır. 

Mermer yataklarının doğal dokuyu en az bozacak tarzda işletilmesi gerekliliği 

yörenin doğal yapısı dikkate alındığında, av turizmi açısından gereklidir. Selçuk 

dışında fazla bir turizm potansiyeli olmayan yörenin bu konuda ihtisaslaşması, sürek 

avlarıyla dış turizme de açılan avlakları yaratması, dış turizm kaynaklarına da 

yönelinmesini sağlayacaktır. Bu husus, büyük bir iş gücü potansiyeli arz eden 

yörenin mevsimlik işgücü ihtiyacını daha yaygın bir sürece kaydıracaktır. 

Yoğun işgücü talebiyle karşılaşan yörenin konut açısından yetersiz kalmasına karşın 

son 10 yılda özellikle Torbalı-Menderes arasında büyük bir konut arzı görülmüştür. 

Büyük bölümü 100 m 2 ’nin altında, sosyal tipte olan konutlar, yöre çalışanlarının 

konut ihtiyaçlarını İzmir şehir bütünü içinden değil, yöreden sağlama imkanını 

vermektedir. Toplamda yerleşim alanları dışında 5.000 civarında konut 

potansiyeli sunulmaktadır. Ancak ivedi bir şekilde inşa edilen konutlar, tarım 

topraklarını işgal eden bir durum ortaya çıkarmaktadır. Bunun yanında konut 

kalitesinde de düşüklük göze çarpmaktadır. 

Genel anlamda K. Menderes Strateji Alt Yöresi tarım, sanayi ve hizmet 

sektörlerinde yoğun bir hareketlilik ve potansiyele sahiptir. Tahtalı Barajının 

kısıtlamaları yukarıda belirtilen farklı tarımsal yatırımlarla giderilmekte, dere 

yataklarının ıslahı yapılıp ağaçlandırma çalışmaları yer almaktadır. Havzanın 

entegre kanalizasyon master projesinin başlatılması ve şu ana kadar bitirilme 

aşamasına gelinmesi koruma bantlarının getirdiği kısıtlamalara karşıt olumlu 

44

yaklaşımlardır. Havzadaki potansiyel kaybı, Menderes Kelerdeki Roma 

Kaplıcalarının potansiyel alan olarak değerlendirilmesiyle de önem kazanacaktır. 

Selçuk’un turizm gelişmesi otel ve pansiyonculuk potansiyelini gündeme getirmiştir. 

İlerleyen yıllarda Selçuk-Kuşadası ikilisi, kongre turizmi potansiyeline yörenin 

açık olduğunu göstermektedir. Bu bağlamdaki girişimler olumlu geliştikçe İzmir’in 

kongre turizminden pay alması güçleşecektir. Sonuçta alt yörenin üç ana 

yerleşmesi, birbirini dengeleyici sektörleri paylaşmış durumdadırlar. Bu 

nedenle gelişme potansiyeli dengeli ancak kontrol açısından zayıf bir durum arz 

etmektedir. 

[ E2 ] K. Menderes Kara Kesimi Strateji Alt Yöresi Potansiyelleri 

K.Menderes havzasının ikinci strateji alt yöresi olarak ele alınan bölge kendi içinde iki 

grupta değerlendirilmektedir. Bunun birincisi Bayındır-Tire-Ödemiş’tir. İkincisi ise 

Beydağ-Kiraz ikilisi olup Selçuk gibi İzmir strateji alanında dış kabukta 

kalmaktadır. Bu nedenle gruplama ve potansiyeller genelde birbirine bağlı, özelde ise 

ayrı değerlendirilmektedir. Bayındır-Tire-Ödemiş üçgeni diğer strateji alt yöredeki 

Menderes-Torbalı ikilisiyle benzer özellikler göstermektedirler. Torbalı’nın 

sanayileşme potansiyeline burada Tire alternatif olma eğilimindedir. Ancak, Bayındır 

ve Ödemiş ile bu konuda büyük çekişme gözlenmektedir. Beydağ ve Kiraz bu 

mücadele içine girecek altyapıya sahip olmadıkları için kenarda kalmaktadırlar. 

Yörede K. Menderes kenarındaki tarımsal potansiyeli yüksek bir yerleşme olan 

Tire’nin ağırlıklı sektörü tarım olup, ekonomik güç bu kaynaktan sağlanmaktadır. 

Tire tarımsal arazileri, Kızılcahavlu ve Gökçen yerleşmelerine kadar uzanan sorunsuz 

taban topraklarından oluşmaktadır. İlçe topraklarının % 44’ü tarımsal amaçla 

kullanılabilen niteliktedir. Bunun da % 54’ü tarla potansiyeline sahiptir. 

Toplam tarım alanlarının % 47’si ise sulanmaktadır. Yetişen tarım ürünlerinin 

çeşitliliği özellikle yörede Cuma günleri kurulan pazarda sunulmaktadır. Gerek çevre 

köylerin güçlülüğü ve gerekse alt yöre hakimiyeti, bu pazarın İzmir’den dahi alıcı 

bulma potansiyelinde olduğunu göstermektedir. Yörenin meyve üretim potansiyelinin 

başında gelen zeytin ve yaş incir yanında kestanenin de önemli bir yer tuttuğu 

görülmektedir. Çevre yerleşmeler gibi burada da yabani çitlembik olarak bilinen 

menengecin aşılanmasıyla elde edilen antepfıstığı ekonomik getirisi yüksek bir 

ürün olarak meyve kültürü içinde önemli bir yer tutmaktadır. 

Tarım toprakları Tire kadar verimli olmasa da Ödemiş, K. Menderes’in alüvyal 

toprakları üzerinde tarım potansiyeline sahiptir. Topraklarının toplam % 35’i tarımsal 

niteliklidir. Bunun yanında orman ve fundalık alan potansiyeli % 36’dır. Sulamanın 

önem kazanmasıyla tarla tarımı sebze üretimine kaymaktadır. Tarla ürünleri 

arasında yılda 2 kez ekilen patates 300.000 ton/yıl ile yörenin özgün 

ürünüdür. 

Bayındır ise tarımsal açıdan ilk iki yerleşmeye nazaran düşük potansiyel arz 

etmektedir. % 40’tan fazlasının orman ve fundalık olması, Tire ve Ödemiş’e 

nazaran burada orman ürünlerinin başta kızılçam ve karaçam olmak üzere önem 

45

kazandığını göstermektedir. Tarım alanlarının göreceli kısıtlılığı Bayındır yöresinde 

sera üretimini geliştirmiştir. Ege Üniversitesine bağlı Meslek Yüksek Okulunun 

yön vermesiyle artan sera tarımı, süs bitkiciliğine yönelmiştir. Bu konuda büyük 

bir potansiyele sahiptir. 

Bayındır Ergenli kaynaklarından 2lt/sn kapasiteyle elde edilen jeotermal enerji 

düşük verimlilikle sera çiçekçiliğinde, sera ısıtmacılığında ve Ergenli kaplıcalarının 

işletilmesinde bir potansiyel olarak kullanılmaktadır. 

Bu strateji alt yörenin, tarım yanında hayvancılıkta da ivme kazandığı görülmektedir. 

Ancak kendine yeterli bir durum arz ettiği için stratejik potansiyel olarak ağırlıklı 

görülmemektedir. 

Torbalı yöresi gibi, tarım ürünlerinin sanayiye yönelme potansiyeli etkisini ilk 

aşamada Tire de göstermiş olup, 400 hektarlık bir arazi bu amaçla organize sanayi 

bölgesi kurulması için kamulaştırma kapsamına alınmıştır. 1993 yılında kurulan 

410 hektarlık ve 240 sanayi parsellik bölge, Tire ve çevresinin ekonomik 

yapısına etki edecek bir organizasyon olarak görülmektedir. Şu ana kadar % 4 

doluluk oranına sahip olması kuruluş yılından bu yana altyapı tesislerinin 

gerçekleştirilmesi sırasında ekonomik krizle karşılaşmasından ve istimlak 

sorunlarından kaynaklanmaktadır. Alanın tamamlanmasıyla 24.000 kişilik bir 

istihdam potansiyeli ortaya çıkacaktır. 

Ödemiş ve Bayındır’da gerçekleşmesi planlanan organize sanayi bölgeleri, bir 

potansiyel arz etmekle beraber, iki yerleşmenin de sanayi ve ticarete kapalı kapılarını 

aralama imkanını verecektir. Ancak tarıma dayalı ekonomik potansiyelden sanayi 

potansiyeline geçilmesi altyapı ve üstyapı açısından ekonomik yeterliliğe erişememiş 

bu iki yerleşme için erken görülmektedir. Halihazırda Bayındır tam anlamıyla 

gelişmiş bir küçük sanayi sitesine bile kavuşamamış, Ödemiş’te ise 1.200 işyerine 

sahip küçük sanayi sitesi tam doluluğu bulmamıştır. 

Bu iki yerleşmeden Bayındır’da organize sanayi bölgesi kurulmadan önce hizmet 

sektörüne potansiyel olarak yaklaşılmalıdır. Yukarıda bahsi edilen Ergenli 

kaplıcaları turizm potansiyeline sahiptir. Bunun yanında Alankıyı ve Ovacık 

bölgeleri av turizmine potansiyel alanlar olarak dikkate değer bir doğaya sahiptir. 

Ödemiş’te ise beldelerin merkez yerleşmeye 5 ila 30 km yakınlıkta olması yöreyi bir 

bütün olarak değerlendirme imkanı sunmaktadır. Yörenin en büyük turizm merkezi 

olarak görülen Bozdağ’da turizm dışında memba suyu şişeleme potansiyeli varlığı 

önem kazanmaktadır. 

Bozdağ’ın kış sporları dışında Gölcük yaylası ve sahip olduğu krater gölü, Salihli 

ve Birgi üzerinden, iki farklı yönden erişilen bir alandır. Bu kesimdeki Bozdağ, 

Elmabağı ve Gölcük yaylaları alüvyal vadi tabanlı olup Gölcük Gölü çevresindeki 

yayla evleri ve biri göl kenarında diğeri Bozdağ üzerinde yer alan iki otel, 

turizmin odak noktalarıdır. Bu otellerin biri 20, diğeri ise 54 yataklıdır. 

46

1997 yılında işletmeye açılıp 3 sezon faal olan Bozdağ Kayak Merkezi 2000-2001 

yılı kayak sezonu başlarındaysa mevcut çığ problemi gereğinden fazla abartıldığı için 

kapatılmıştır. İşletmeci firma ile mal sahibinin düştüğü anlaşmazlıktan kaynaklanan 

bu olay İzmir’in strateji açısından farklı bir turizm potansiyelini devreden çıkarmıştır. 

Oysa Bozdağ’da üstten gelen tüm kayak pistleri açılmış ve işletiliyor olsa idi, 

dağın kontrol edilme imkanı ortaya çıkacaktı. Bu sayede kar birikimlerinden 

kaynaklanan saçaklanmalar, kontrollü yapay çığlarla sorun olmaktan çıkabilecekti. 

Sosyal tesisler olarak bugün Bozdağ Kayak Merkezi’nde her biri 4-5 yataklı 22 

bungalow bulunmaktadır. Tüm olarak Bozdağ sahip olduğu potansiyeller açısından 

dört mevsim turizme hizmet edecek potansiyele sahiptir. 

İnanç turizmi açısından yöre, tarihi konumu itibariyle hep ön planda kalmış 

özellikle Osmanlı Beylikleri döneminden pek çok kalıcı esere sahip olmuştur. 

Hisarlık Köyü yakınlarındaki Balım Sultan, ziyaret mekanı olarak iç turizme hizmet 

etmektedir. Bunun yanında Birgi, gerek Çakırağa Konağı ve gerekse şehirsel 

dokusuyla sahip olduğu potansiyele İmam Birgivi türbesiyle farklı bir katkı 

yapmaktadır. Bu kapsam içinde Bayındır’da da beylikler ve Osmanlı döneminden 

kalan cami, medrese ve Kelleci Dede Türbesi çekim potansiyellerine sahiptir. Bu 

kapsamda Tire sayısız cami ve türbeye sahiptir. 

Ayrıca Tire el sanatları açısından keçe ve urgan üretiminde eski geleneklere 

sahiptir. Günümüzde giderek azalan bu potansiyelin şehir için büyük bir çekim gücü 

olduğu görülmektedir. Buna Beledi Dokumacılığı da eklenmektedir. Yine Tire’nin 

Toptepe ve Kaplan mevkileri, restoranları ve piknik yerleriyle çekici potansiyellere 

sahiptirler. Ancak bu alanlar iç turizme hizmet vermenin yanında bölgesel 

ölçektedirler. Bu nedenle makro açıdan kısa ve orta dönemde büyük bir ekonomik 

getiri beklenmemelidir. 

Bayındır’ın geç gelişmesi göç almamasına olumlu katkı yapmaktadır. Buna karşın 

Ödemiş daha aktif bir yaklaşım içindedir. Bozdağ ve diğer turizm potansiyelleri, çok 

sayıda köyü ile hizmet sektörünün gelişmesine sebep olmaktadır. Aynı şekilde Tire, 

sanayileşme çabası içinde nüfus dengesinde farklılıklarla karşılaşabilecektir. 

K. Menderes Havzası Sulama ve İçme Suyu Projesi, Ergenli Barajı ve Uladı 

tesislerinden sağlanacak olup, Ergenli Barajının dolusavak proje debisi 200, Uladı 

Barajının ise 312 m 3 /s’dir. Toplamda 7.879 hektar alan borulu şebeke tipiyle 

sulanacaktır. Halihazırda mastır planı tamamlanmış projenin, bölgenin tarımsal 

potansiyeline olumlu katkıları olacağı kaçınılmazdır. Aynı şekilde Bayındır Burgaz 

Barajı Falaka Çayı üzerinde kurulacaktır. Planlama safhasına gelmiş ve 5.790 

hektarlık alanı sulaması hedeflenmektedir. Proje debisi 321 m 3 /s’dir.. 

K. Menderes Ödemiş ve Bademli baraj projelerinden Ödemiş Barajı aynı zamanda 

içme suyu da sağlayacak olup Rahmanlar Çayı üzerine planlanmıştır. Proje debisi 

460 m 3 /s’dir. Bademli Barajı ise Pirinççi Çayı üzerine kurulacaktır ve sulama 

amaçlıdır. Her iki barajın da planlama aşamasında olması nedeniyle halihazırda 

gözlem çalışmaları devam etmektedir. 

47

Bunların dışında yörede kesin proje aşamasına gelmiş iki baraj ve sulama projesi 

bulunmaktadır. Bunlardan Beydağ projesi, Ödemiş ovasını sulayacak ve K. 

Menderes’i su kaynağı olarak kullanacaktır. Tamamlanma yılı, orta vadeyi geçecek 

şekilde görülen projenin, hedef sulama alanı 18.200 hektardır. 1994 yılında işe 

başlanmış, süre uzatımı ile iş bitimi 2005 yılı olarak verilmiştir. Ödemiş Aktaş 

Barajı ve Sulaması hedef olarak yine Ödemiş ovasının bir bölümünü almakta olup 

su kaynağı olarak Aktaş Deresini kullanmaktadır. Kesin proje aşamasındaki tesis 

1.538 hektar alanı sulamayı hedeflemektedir. Halihazırda ihale edilmemiş projenin 

işe başlama tarihi 2005 yılı olarak planlanmakta ve 2007 iş bitiş tarihi olarak 

verilmektedir. Çeşitli nedenlerle uzayan veya ihale edilemeyen bu iki projenin 

ivedilikle sonuçlandırılması K. Menderes ovasının düşük seviyeye inmiş taban 

suyunun yükselmesine sebep olacaktır. 

Söz konusu strateji alt yörede, endüstriyel tarım ürünlerine yönelinmesini teşvik 

eden unsurların başında gelen sanayi kuruluşlarının, Tire Organize Sanayi 

Bölgesinde uygun potansiyel bulmaları, yöre pamuğunun geliştirilmesine sebep 

olmuş ve uzun lifli renklendirilmiş pamuk üretiminin yörede 

yaygınlaştırılmasını sağlamıştır. Aynı şekilde meyve ve sebze tarımındaki 

gelişmeler yörede, konserve yapım faaliyetinin artmasına neden olmaktadır. Bu 

kapsamda en uygun mekansal potansiyele sahip yerin Tire olduğu görülmektedir. 

Sanayi sektörünün genelde İzmir yönetiminde olması, bu alanların ilgili konudaki 

hizmet sektörü gelişimini artırmayacaktır. Bu konuda belirtildiği üzere yayla, av, 

termal, kış ve inanç turizmlerinin hizmet sektöründe büyük potansiyel olduğu kabul 

edilmelidir. 

K. Menderes Strateji Alt Yöresinin kendi halinde tarımsal potansiyele göre ekonomik 

yapısını belirlemiş iki yerleşmesi Beydağ ve Kiraz’dır. Sözünü ettiğimiz gibi İzmir 

strateji alanının dışında kalmış olmaları, gelişememelerinin de sebebidir. Kiraz, 

Beydağ gibi göç alma ve verme düzeylerinde genelde sıfır rakamına sahiptir. Hatta 

Beydağ’ın kırsal kesimi nüfus azalmasına sahne olmaktadır. Kapalı sistemlere sahip 

bu iki yerleşmeden Beydağ Barajının tamamlanması sonucunda tarımsal potansiyel 

bir ivme kazanabilecektir. Beydağ’ın tarımsal ürün çeşitliliği geleneksel yapıdan 

çıkamamış olmasına karşın, yonca ekiminde ön plana geçmiştir. Bu arada yöre için 

yeni gelişme eğilimi gösteren kestane üretimi, incir arkasından ikinci planda 

gelmektedir. Bu iki meyve, satış fiyatlarının göreceli yüksekliği nedeniyle antepfıstığı 

gibi yörenin potansiyel ürünleri olarak görülmektedir. Hayvancılık sektörü için de 

arıcılık, alternatif bir kaynak olarak gelişme potansiyeli göstermektedir. Tüm strateji 

alt yörede olduğu gibi hayvancılığa bağlı yün ve yapağı, potansiyel bir üretim olup 

işleme alanı Tire olarak görülmektedir. 

Kiraz’ın tarımsal değerleri Beydağ ile büyük bir paralellik taşımaktadır. Buna karşın 

Beydağ’da göreceli bir yayla ve av turizmi potansiyeli kendini hissettirmektedir. 

Aynı konu Kiraz için de geçerli olup, Beydağ’ın aksine Kiraz’da iki konaklama tesisi 

bulunmaktadır. Toplam 50 yataklı bu tesislerin turizm potansiyeline yönelik olmadığı 

belirlenmektedir. Beydağ’ın, Bozdağ ve Gölcük’e yakın olması Kiraz’a oranla 

potansiyelini artırmaktadır. Beydağ’da 7 adet üretim tesisinin 3’ü mevsimlik çalışan 

zeytinyağı, 4’ü ise zincir ve çivi fabrikasından oluşmaktadır. Yörenin en büyük sanayi 

48

tesisi tek konuda ihtisaslaşmıştır. Buna karşın Kiraz’da atermit üretimi ilçenin 

dışa açılan tek sanayi ürünü olmaktadır. Asbestli çimentodan üretilen bu ürünün 

gelişmiş sanayi alanları içinde kabul görmediği, bu nedenle Kiraz’a yerleştiği ve 

Kiraz’ın bunu bir potansiyel olarak kabul ettiği söylenebilir. Yörenin sanayi 

potansiyeli bu kapsamda daha ziyade çevre koşullarıyla tam örtüşmeyen 

durumdadır. Beydağ’ın tarım dışı en önemli potansiyeli civa ve antimonun 

işletmeleridir. 

Kiraz’da etüt aşamasındaki organize sanayi bölgesinin bir potansiyel arz etme 

durumu söz konusu olsa bile, yörenin sosyo-ekonomik gelişimi orta vadede dahi 

bunu destekleyecek altyapıya sahip değildir. Genel anlamda tarımsal potansiyelin 

ağır bastığı bu strateji yöresi, özelde İzmir’in ve genelde Ege Bölgesi ve ülkenin 

tarımsal ürün depolarından biri olarak önemli bir potansiyele sahiptir. 

Sanayileşmesi de ağırlıklı olarak bunu destekler mahiyette endüstriyel tarım 

ürünlerine yönelmektedir. 

[ F1 ] Yarımada Çeşme Kesimi Strateji Alt Yöresi Potansiyelleri 

Beydağ ve Kiraz ikilisi gibi İzmir strateji alanının dışında kalan Karaburun, aynı 

tarzda tarıma bağımlı kapalı bir ekonomik sisteme sahiptir. İlçe merkez nüfusu, 

beldeleri olan Küçükbahçe ve Mordoğan nüfusundan daha düşüktür. Arazinin 

engebeli olması tarım alanlarının azlığına sebep olmaktadır. Toplam tarım alanı ilçe 

arazilerinin % 9’unu oluşturmakta olup, 3.705 hektardır. Bu denli kısıtlı tarım 

alanındaki potansiyel ürünler zeytin ve enginar olarak görülmektedir. Bunun 

dışındaki ürünler genelde kapalı sistem içinde tüketilir durumdadır. Geçmiş yılların 

ekonomik potansiyelini ve yörenin dışa açılımını sağlayan yaş üzüm ve nergis türü 

çiçekçilik zamanla yerini tütün tarlalarına terk etmiştir. Ancak kısıtlı ve kontrollü 

ekimi yapılan tütün, yöre ürünleri arasında buğdaygillerden sonra gelmektedir. 

Karaburun’un hayvancılık potansiyeli daha ziyade kır keçisi üzerinde 

yoğunlaşmıştır. Bunun sonucu keçi kılı bir potansiyel ürün olarak kabul 

edilmektedir. Ayrıca, ilçenin kıyıda yer alması balıkçılığı bir ekonomik faaliyet kolu 

olarak ortaya koymuştur. Buna bağlı olarak Mordoğan’da bir balıkçı barınağı 

tamamlanmak üzeredir. Bu kapsamda çevrede başka barınaklar olmadığı için küçük 

barınakların kullanımı, bu sayede kısmen rahatlayacaktır. Ayrıca bu barınağın 

geniş kapasitesi tesisin yat limanı olarak kullanılmasını da sağlamaktadır. 

Arazinin eğimli olması ve Ege denizine açılan bir uç noktada bulunması yanında üç 

tarafının denizle kuşatılması rüzgar konusunda bu yöreyi çevresine oranla ön plana 

çıkarmaktadır. Bu nedenle rüzgar çiftliklerinin büyük bir potansiyel olduğu 

belirlenmiş ve bu kapsamda pek çok firma girişimde bulunmuştur. Bu girişimlerden 

Karaburun yöresinde Kocadağ, Bitiktepe, Değirmendağı, Düzlendağı, Mordoğan, 

Aşağıovacık, Yaylaköy, Yellicebelendağı, Yenicepınar, Bozköy, Değirmentepe ve 

Kargılıktepeleri mevkilerinde bulunmaktadır. Bu alanlarda rüzgardan elde edilmek 

üzere toplam 360 MW/s’lik enerji potansiyeli belirlenmiştir. 

49

Rüzgar enerjisi konusunda Çeşme-Alaçatı da önemli bir merkezdir ve halihazırda 

elektrik üretimi yapan 12 adet rüzgar tribünü bulunmaktadır. ARES adıyla 

kurulmuş olan Alaçatı Rüzgar Enerji Sistemine 4 tribün daha eklenme isteği 

bulunmaktadır. Halihazırda diğer bir özel kuruluş tarafından da üç adet tribün 

işletilmektedir. 

Ortalama olarak tribün başına elde edilen enerji miktarına göre toplamda 800.000 

kw/saat elektrik enerjisi elde edilmektedir. Bu enerjinin doğrudan Çeşme’de 

kullanılmadan Urla üstünden enterkonnekte sisteme verilmemesi durumunda, 

yerleşme kendi potansiyelinden kendisi yararlanabilecektir. Bunlara ek olarak 

yörenin rüzgar potansiyeline göre Ovacık, Kaklıktepe, Çobantepe, Kocadağ, Kışlatepe, 

Dinlence üstü, Yağcılar Dağı, Koranka Dağı, Kokar Limanı üstü, Beşgöl Tepe, Kıran 

Dağı, Çeşme Karadağ, Çiflik Köyü rüzgar çiftlikleri kurmak için talep altındaki 

yörelerdir. Çeşme’de bu sayılan alanların yanı sıra Zeytineliköyü, Böğürtlentepe, 

Dümbelekdağı, İstanbuldağı, Ilıca Mevkii, Güzelyertepe, Hırsıztepe, Germiyan, 

Reisdere Köyü, Kızılkaya, Karadağ, Ovacık, Çobandağı mevkilerinde rüzgar 

potansiyeli mevcuttur. Buralardaki toplam potansiyel kullanılarak 200 MW/s elektrik 

üretimi yapılmasına yönelik girişimler bulunmaktadır. 

Yarımadanın Karaburun kısmının su sorunu ile karşılaşmış olması DSİ tarafından 

bu alanda baraj yapılması kararının alınmasına sebep olmuştur. Bu nedenle 

Mordoğan Eğlenhoca köyünde içme suyu amaçlı bir gölet tesisine 1997 yılında 

başlanmış, 2000 yılında bitmesi planlanmasına karşın ödenek yetersizliğinden 

bitirilememiştir. Karaburun-Karareis Barajı projesi ise 325 m 3 /s debili ön 

inceleme aşamasında içme suyu amaçlı bir potansiyel su kaynağı olup Camiboğazı 

deresini su kaynağı olarak kullanacaktır. Karaburun-Bozköy Göleti ise kesin proje 

aşamasında, 136 m 3 /s debilidir ve Uzundere su kaynağı olarak kullanılacaktır. Söz 

konusu su projelerinin gerçekleşmesi yörede çekilen su sorununu giderecek ve 

potansiyel tarım alanlarının sulanmasına katkıda bulunacaktır. 

Temmuz 2000 tarihi itibariyle 125-140 lt/s debi su verilen Alaçatı (Kutlu Aktaş) 

Barajının tamamlanması, Çeşme’nin su gereksinimini mevcut durum itibariyle 

karşılar duruma gelmesi bakımından yöredeki diğer bir potansiyeldir. Bununla 

beraber su potansiyelinin yeterli olmaması Ildır kaynaklarından da su getirilmesi 

ihtiyacını ortadan kaldırmamıştır. 

Yarımadanın uç kısmının kıyı turizmi açısından sahip olduğu kıyı 

potansiyeli, kumsal ve kayalık taşlık olarak iki gruba ayrılmaktadır. Bunlardan 

kumsal nitelikli plaja sahip olanlar Balıkova (300 m), Mordoğan (600 m), Ardıç (800 

m), Boyabağ (150 m), Yeniliman (1.200 m), Badembükü (50 m), Dikenlik (1.000 m), 

Büyük Kum (800 m), Gerence (1.000 m)’dir. Kayalık ve taşlık plajlar ise Kaynarpınar 

(700 m), Kavurlıkoz (400 m) ve Bodrum (800 m)’dur. Bu plajların içinden Yeniliman 

ve Dikenlik 1 km’yi aşan kumsallarıyla dikkat çekmektedir. 

Yarımadanın Çeşme tarafıysa deniz ve plaj gibi doğal ve turistik bütün 

olanaklara sahiptir. Bunlar arasında kumsal nitelikli plaja sahip olanlar; Alaçatı 

(2000 m), Bedir (300 m), Çatalazmak (1.000 m), Beyazıt (2.000 m), Dalyan (1.000 m), 

50

Boyalık (1.000 m), Ilıca (2.000 m), Büyük Liman (100 m), Paşalimanı (800 m), Şifne 

(300 m), Germiyanyalısı (700 m), Halkapınar (800 m), Ildır (1.000 m), Punta (200 m) 

ve Gerence (1.000 m)’dir. Kayalık ve taşlık plajlar ise Mersin (500 m), Güvercinlik 

(250 m), Küçücek (300 m), Çiftlik (3.000 m), Sepetcik (500 m) ve Alibostan (600 

m)’dır. Bu plajlardan Alaçatı, Beyazıt, Dalyan, Boyalık, Ildır ve Gerence 

kumsalları 1-2 km arasında değişen genişlikleriyle dikkat çekici bir 

potansiyel arz etmektedirler. 

Alaçatı Koyu kıyı potansiyeli yanında Türkiye’nin sayılı sörf merkezleri arasında ön 

planda bulunmaktadır. Gerek ulusal ve gerek uluslararası yarışmacıların katıldığı 

müsabakalara ev sahipliği yapmasının yanında tüm yaz sezonunda yoğun bir 

kullanıma sahiptir. Tenis açısındansa aynı imkanlara henüz sahip değildir. 

Ayrıca Alaçatı Yalıköy mevkiinde 170.000 m 2 üzerine kurulması planlanan ve 

Küçük Venedik adı verilen projenin 50.000 m 2 inşaat sahası olacaktır. İnşaatının 

adalar üzerinde olması ve küçük oteller ve de sosyal tesislere, bölgede 600 yat 

kapasiteli bir yat limanı projesine de yer vermesi Çeşme-Alaçatı için başka bir 

potansiyel duruma işaret etmektedir. 

Çeşme’nin en büyük ve popüler turizm merkezlerinden biri olan Ilıca, 2 km’ye 

yakın en fazla 30 m derinlikte ve 50 m genişlikteki beyaz kumlu plajıyla, 

nitelikli konaklama tesisleriyle ve termal alanlarıyla potansiyel 

sıralamasında ilk sırada yer alır. Birçok otelin ve pansiyonun kaplıca suyu 

bağlantısı vardır. Çeşme plajlarının, özellikle Ilıca plajının turistler tarafından 

seçilmesinin en önemli sebebi 100 metrelik deniz kıyısının sığ olmasıdır. Şifne ve 

Ilıca kaplıcaları, ilçenin deniz olanaklarını, termal ve tuzlu su olanaklarıyla 

bütünleyen ve Çeşme’yi bir turizm potansiyeli haline getiren doğal kaynaklardır. 

Altınyunus, Sheraton gibi turistik tesislerde kullanılmaya başlanan kaplıca suyu, bir 

tedavi aracı olarak Çeşme’yi kış turizmi için de potansiyel bir merkez durumuna 

getirmiştir. Ayrıca Ilıcalar mevkiindeki kaplıcalar genel olarak romatizma hastalıkları, 

kadın hastalıkları, sindirim sistemi hastalıkları ve metabolizma bozuklukları üzerinde 

etkili olmaktadır. Bunun yanında Şifne ve Çeşme ılıcalarındaki çamur banyoları cildi 

gençleştirici özelliğe sahiptir ve selüloit, çeşitli cilt hastalıkları, romatizma ve siyatik 

gibi hastalıkların tedavisine iyi gelmektedir. Buradaki jeotermal kaynak 56 o sıcaklıkta 

doğal çıkışa ve 10 lt/sn debiye sahiptir. Kuyu çıkışında ise aynı sıcaklık 42 lt/sn 

olarak elde edilmektedir. 

Konut ısıtması ve sıcak su kullanımı konusunda Çeşme jeotermal kaynakları 

büyük bir kapasiteye sahiptir. Projelendirilmesine karşın 5.000 konut hedefi mali 

portrenin yüksek olması ve karşılanamaması nedeniyle atıl bir durumdadır. 

İlçenin turistik potansiyelinin yüksek olması nedeniyle bazı konutların pansiyon 

olarak kullanıma açılması, yerleşmede konaklama sorununu bir ölçüde 

halletmektedir. Bunun yanında yerleşmenin popülaritesi, konaklama ihtiyacı ve isteği 

duyan insanları ana yerleşme ve çevresinde konut üretimine davet etmiştir. 

51

Kongre turizmi açısından Altınyunus 9 salonu, 650 kişilik ve Sheraton Oteli 5 

toplantı salonu, 800 kişiye erişen kapasiteleriyle Çeşme’nin önde gelen merkezleridir. 

Sheraton Oteli değişik statülerdeki 259 odasıyla yerleşmenin en yeni otelidir. Bunun 

dışında Çeşme’de 13.733 yatak belirlenmiştir. Aşağıdaki tabloda stratejik planlama 

alanının turizm açısından önde gelen yöresi olan Çeşme ve çevresinin 

konaklama tesislerinin dökümü verilmektedir. Bunlar arasında dört yıldızlı 4, üç 

yıldızlı 7, iki yıldızlı 10 otel bulunmaktadır. Ayrıca tek yıldızlı ve yıldızsız çok sayıda 

otel ve pansiyon da bulunmaktadır. 

8-3. Çeşme Otellerinin Oda Sayısı ve Yatak kapasitesi 

ÇEŞME 

Oda 

Yatak 

Tatil Köyü 515 1.030 

4 Yıldız 646 1.358 

3 Yıldız 678 1.367 

2 Yıldız 437 889 

1 Yıldız 101 200 

Özel 292 501 

Diğer 3.163 8.388 

TOPLAM 5.832 13.733 

Kaynak: İzmir İl Turizm Müdürlüğü 

İlçe, Çeşme Kalesi ve Ildır’dan (Eritre) çıkan arkeolojik eserlerin sergilendiği bir 

müze görünümü ile yerli ve yabancı turistlerin ilgisini çekmektedir. Restore edilen 

Kervansaray ile bu ikili, Çeşme’nin tarihi potansiyelini oluşturmaktadır. 

Çeşme’nin yaz aylarındaki dinamik nüfusu bazı günler 100.000’in üzerine 

ulaşmaktadır. Bu dönemlerde Çeşme’ye gelen turistlerin bir kısmı deniz yolunu 

kullanmaktadır. Çeşme ile İtalya’nın Bari, Birindisi, Ancona limanları arasında 

yapılan feribot seferleri yoğunluğu ve bunlara katılan Çeşme–Girit–Birindisi 

seferleri ile ilçeye giriş çıkış yapan turist sayısı potansiyelinde ulaşım 

olanakları arttırıldığından bir fazlalık olabilecektir. Bu tür potansiyel ulaşım 

sistemlerinin geliştirilmesi Çeşme’nin lehine olacaktır. Ayrıca Çeşme-Sakız ulaşım 

imkanlarının arttırılması, her iki yerleşme için de pozitif değerler taşımaktadır. 

İzmir-Çeşme otoyolunun yapılması yerli ve yabancı turistlerin Çeşme’nin yerleşme 

dokusuna erişmesini kolaylaştırdığı için olumlu bir potansiyel olarak görülmektedir. 

Ancak, bunun yarattığı birikimleri yörenin kapasite olarak kaldıramaması ileriye 

52

yönelik sorunlar yaratacaktır. Buna ek olarak, İzmir’e geldikten sonra Çeşme’ye 

ulaşmak için kullanılan Adnan Menderes Havalimanına erişimi de kolaylaştıran 

büyük bir potansiyel olan otoyol, güneydeki diğer yörelere inen ziyaretçiler için de 

rahat ve kolay ulaşım olanağı sağlamaktadır. 

Bölgede yapımı süren veya ödenek bekleyen Merkez, Dalyan, Karaada ve Şifne yat 

limanları projelerinin tamamlanması turizm için önemli bir kaynak teşkil 

etmektedirler. Çeşme’nin özel sektörce işletilen 100 tekne kapasiteli Çeşme– 

Altınyunus yat limanı yanında, kamusal işletmeye sahip 400 yat kapasiteli 

Çeşme–Dalyanköy yat yanaşma limanı bulunmaktadır. Alt yapısı bitirilmiş ancak 

işletmeye açılamayan 400 kapasiteli Çeşme Yat Limanı mevcut potansiyellere 

eklendiğinde Çeşme’nin yat konaklama sorunu orta vadede çözüm bulmuş olacaktır. 

Alaçatı yat yanaşma yeri ise 600 yat kapasitesine sahiptir ve Yalıköy projesiyle 

birlikte yürütülmektedir. Ayrıca Şifne Yat Limanı kapasitesinin 1000 olduğundan 

hareketle ileride yerleşmenin yat potansiyeli için Ülkenin ve de Ege’nin ana merkezi 

olma durumuna gelmesi sağlanacaktır. Ancak proje halinde olan yat limanlarının 

gerek tesis ve gerekse kapasitelerinin zaman içinde mali imkanlara bağlı olarak 

değişim göstermesi ileriye yönelik projeksiyonlar yapılmasında ve potansiyel 

hesabında zorluklar yatmaktadır. 

Ulaşım ve ticari gelişim alanında yörenin en önemli merkezi olan Ro-Ro limanı 

yapılış yıllarındaki potansiyeli son dönemlerde göstermemekle birlikte yine de yöre 

için büyük bir potansiyeldir. Konteynır depolama sahasının darlığı ve gelişim 

imkanının bulunmaması ileriye yönelik sorunlar taşımaktadır. 

Bunların dışında yine ulaşımla ilgili olarak Alaçatı’da bulunan stol tipi havaalanı 

da önemli bir potansiyel unsurudur. İl Özel İdaresi tarafından işletilen bu alanın 

teknik sorunlarının halledilmesi, potansiyel artış sağlamakla birlikte, ekonomik 

yapıdaki sorunların genelde ortadan kalması ile daha rantabl kullanılma imkanına 

kavuşacaktır. 

Çeşme-Alaçatı içme suyu, kanalizasyon ve katı atık çalışmalarını yürütmek için 1997 

yılında ÇAV1 adında bir birlik kurulmuş ve “Çeşme-Alaçatı Su Temini ve 

Kanalizasyon Projesi” için Dünya Bankasından 13,1 milyon dolarlık kaynak 

temin edebilecek olması, bölgenin doğal özelliklerini koruması için büyük bir 

fırsattır. 

Çeşme’de, tarım alanları toplamı 26.000 hektardır. Bu alanın % 10’luk bir kısmı sulu 

ve kuru tarım için kullanılmakta, bu da 2.700 hektarlık bir alana tekabül etmektedir. 

Tarım alanlarının bu denli az kullanılmasının sebebi, ranta dayalı konut yapımının ve 

turizm amaçlı tesislerin doğal tarım alanlarını tehdit edici boyutlara ulaşmasıdır. 

Bölgede kuru tarım alanlarının yanında orman, fundalık ve çayır mera gibi 

azımsanmayacak derecede doğal bitki örtüsü potansiyeli bulunmaktadır. Tarım 

topraklarının verimliliğinin ve potansiyelinin karşısında önemli bir engel olarak tarım 

üretimi yapmayan ve topraklarını ellerinden çıkaran arazi sahipleri 


53

Çeşme-Alaçatı yöresinde yaz aylarında kavun üretimi artarken, kış aylarında ise 

tarımsal geliri yüksek enginar ve anason, bölgede tarımla uğraşan köylülerin geçim 

kaynağı olmaktadır. Kavun, anason ve enginar ihracat potansiyeline sahip 

ürünlerdir. Bölgenin kliması ve coğrafi yapısı seracılığa uygun şartlar 

sunmaktadır. 

Çeşme’de 2,5 hektarı cam, 10,8 hektarı plastik olmak üzere toplam 13,3 hektar sera 

alanı bulunmaktadır. Potansiyel olarak bu sera alanlarının % 70’i sebze, % 4’ü ise 

çiçek üretimi için faaliyet ve geliştirilebilecek bir fırsat durumundadır. 890 hektarlık 

alanda 7.622 tonluk sebze üretimi ile Çeşme’nin, sebze üretimi yapan İzmir’in diğer 

ilçeleri arasında ilk sıralarda olduğu, hektarın ürüne oranıyla görülmektedir. 

Çeşme’de özellikle yörenin potansiyel süs bitkisi olarak kabul edilen nergis üretimi 

örgütleme projesinin başarıya ulaşmış olması, bu tür yaklaşımlarda, yörenin 

fırsatları değerlendirmede olumlu bir çizgiyi yakalamış olduğunu ve bu dinamizmin 

heyecanını duyduğunu göstermektedir. 

Tarım alanlarındaki ürünün, Çeşme özelinde iki üç hafta önce yetişmesi ve pazara 

çıkması bu alanın iklim özelliklerinin sebze yetiştiriciliği için bir potansiyel teşkil 

ettiğinin kanıtıdır. İlçede bir diğer önemli kaynak olan iklim koşulları avantajını 

kullanan sakız ağacı, sakız üretimi için önemli bir potansiyel olup aynı zamanda 

farklı yetiştirilme yöntemlerine bağlı olarak 25 metre boyuna veya enine gelişim 

göstermesi yanında, kökleriyle erozyon önleyici özelliğe de sahip bulunmaktadır. 

Çevresindeki yerleşmelere göre şehir nüfusu fazla olan Çeşme’de balıkçılıkla uğraşan 

nüfus ve işletme arzı, kıyılarda bir balık potansiyeli olduğunun göstergesidir. 

Denizden elde edilen balığın yanında kültür balığı üretiminin çeşitlendirilmek 

istenmesi bu alanda da bir istek ve potansiyel olduğunun göstergesidir. 

Çeşme’de 13 adet balık çiftliği faaliyetini sürdürmekte, bunların dışında 10 

işletme proje, 7 işletme yer kiralama aşamasındadır. Kiralama işlemini tamamlayan 

işletme sayısı ise 13’tür. Toplamda 30’u bulan öneri balık çiftliğinin faaliyete geçmesi 

her ne kadar ekonomik potansiyel açısından olumlu görülse de, bu denli yoğunluk 

kıyı turizmi için olumlu görülmemektedir. Ayrıca bu tür tesislerin çevre kirletmesi 

konusu da aynı bağlamda değerlendirilmelidir. 

İlçede sanayi sektörünün gelişmemiş olması turizm sektöründen elde edilen kazancın 

sanayi dalına yatırılmamasına ve sıcak bakılmamasına neden olmuştur. Şehir 

merkezine uzakta marangozhane, elektrikçi, yedek parça, oto tamircileri ve benzeri 

ihtiyaçları karşılayacak küçük kapasiteli sanayi sitesi bulunmaktadır. 

Ulaşım imkanlarının kısıtlı olması Karaburun ve çevresinin uzun süre bakir 

kalmasına sebep olmuştur. Ancak son 20 yıl içinde turizm potansiyeli ile tanışan yöre 

sunduğu doğal ve kültürel zenginliği kaybetmeye başlamıştır. Daha ziyade orta gelir 

seviyesi tarafından ikincil konut alanı olarak görülen yöre özelliklerini de yitirmeye 

başlamıştır. Son 5 yıldır, Mordoğan’da 220 yataklı bir otel kurulmuş ve Karaburun’da 

410 yataklı 3 otel turizm belgeli olarak çalışmaya başlamıştır. Bunlar daha ziyade 2. 

konutlarla birlikte yaz turizmi potansiyelini sunmaktadırlar. Bunun dışında yörenin 

54

turizm açısından çekiciliği Foça ile karşılıklı barındırdığı foklar (ayı balığı) 

olmaktadır. 

15-20 yıl öncesine kadar yörede aktif olan av turizminin dinamizmi durmuştur. 

Özellikle Eğlenhoca köyü ve sırtlarında yapılan sürek avları, dış turizm açısından 

büyük bir potansiyel olarak bulunmaktaydı. Daha ziyade yaban domuzu avı olarak 

görülen bu sürek avlarının dünya literatüründeki yeri için Karaburun cazip bir 

konum olmaktadır. 

Yörenin son yıllarda kaybettiği bir diğer potansiyel Karaburun dağlarındaki civa 

yataklarının kullanılmamasıdır. Bu alanların civa oranlarının yüksekliği açısından 

potansiyeli hala mevcuttur. Maden işletmesinde perlit ve seramik atıl kapasite 

olarak buralarda mevcuttur. Son 5 yıl içinde yeniden işletmeye açılan mermer 

ocakları bu potansiyele ivme verecek durumdadır. 

Sanayi potansiyelinin yer almadığı ve gelişme stratejisi de bulmadığı alanlarda 

ticari hayat yaz aylarında ivme kazanmakta, bunun dışında yörede nüfus aktivitesi 

bulunmamaktadır. 2000 yılı genel nüfus sayımı verilerindeki genel değerler, ağırlıklı 

olarak ikincil konut sakinlerini de kapsadığı için, Karaburun’un şehir dışındaki 

ikincil konut potansiyelinin yüksekliğinin göreceli bir göstergesi olarak kabul 

edilmelidir. Bunun dışında yörede gelişmişlik potansiyeli bulunmamakta ve strateji 

alanının dış kabuğunda kalmaktadır. 

[ F2 ] Yarımada Urla Kesimi Strateji Alt Yöresi Potansiyelleri 

Çeşme–Dilek Yarımadaları Arası Strateji Alt Yöresinde bulunan diğer bir yerleşme 

grubunun ilk alanı olan Seferihisar yerleşmesinin birinci derecede geçim kaynağı 

tarım ve hayvancılıktır. Nüfusun % 80’i tarım ve hayvancılıkla uğraşmaktadır. 

İlçenin toplam tarım alanı 9.450 hektar olup, tarım alanı içinde 5.825 hektar 

ile zeytinlikler ilk sıradadır. Bunların dışında halkın yetiştirdiği tarım ürünlerinin 

başında mandalina, enginar ve mısır gelmektedir. Özellikle zeytin potansiyeli 

İzmir’in birçok ilçesinden daha fazladır. Bu ürünler arasında birinci sırada yer alan 

enginar tüm yarımadanın en yaygın tarımsal ürünü olarak belirlenmektedir ve 

kar marjının yüksek olması nedeniyle, yetiştirilen köylerde ayrılan alan arttırılmış ve 

enginar yetiştirilmesi bakımından gelecek yıllara yönelik bir potansiyel 

oluşturulmuştur. İlçede yetiştirilen sebzelerin konserve fabrikaları tarafından 

talep altında olması sebzelerin sağlıklı ve kaliteli olduğunun göstergesidir. 

Yörenin bu denli tarım ürünlerine yatkın florası ve tarımla uğraşan nüfusunun 

olması bu alanda tarım ve kredi kooperatifçiliğinin gelişmesinin avantajı 

olacaktır. Bir diğer potansiyel ise süt ve başta sığır olmak üzere koyun, keçi ve tavuk 

üretiminin, kar marjının düşük tutulmasıyla, kurulan işletmelerde standardize 

edilmesidir. İlçede hayvancılık adına, 70 kadar küçük balıkçı teknesi her yıl 55 

ton balık avlamakta, bu rakamın yerli tüketim ve İzmir’e yollananlar dışında kalan 

miktarının yine konserve fabrikalarının talepleriyle karşılaşması, potansiyel 

oluşturmaktadır. 

55

Tarım verimliliği kadar turizmde de yer sahibi olmaya çalışan Seferihisar’ın, 

İzmir’in Adnan Menderes Havaalanına 40 km ve rahat ulaşımlı olması, başka bir 

potansiyel olup, turizm açısından dikkat çekici birçok alanı daha vardır. Bunların 

başında Sığacık Kalesi, şehrin içindeki birçok cami ve çeşmeleri, Selçuklu ve Osmanlı 

döneminden kalma mescitler ve hamamlar, Rum mezarlıkları ve Karagöl, Kavaklıdere, 

Cumali ve de Karakoç kaplıcaları gelmektedir. Seferihisar’ın en önemli ören yeri 

Teos olup, her ne kadar yaklaşık % 5’lik bir kısmı açıkta olsa da, bölgeye göreceli 

olarak turist çeken bir potansiyeldir. 

Yörede jeotermal kaynak olarak özelde bölgenin ve genelde ülkenin önemli kaplıca 

ve eko-turizm potansiyelin bulunmaktadır. 

Seferihisar-Karakoç-Doğanbey Tuzlası, İzmir yakın çevresinin 90 0 C – 153 0 C 

ısıya sahip ve kuyu çıkışı 175 lt/s’ye erişen Balçova’dan sonra en geniş kaynaklara 

sahiptir. Bu büyük potansiyel MTA tarafından yıllar önce incelenip araştırılmış 

olmasına rağmen günümüze değin gerekli kullanıma kavuşamamıştır. 1985 yılında 

Karakoç Kaplıcalarının, Bakanlar Kurulu kararı ile Özel Turizm Alanı ilan edilmiş 

olması, sonucunu 2000 yıllarından sonra vermiş ve bu alanda projelendirme 

çalışmalarına başlanmıştır. Seferihisar jeotermali, temiz ve şifalı su yönünden içme 

kürleri dışında kaplıca termalizmine uygunluk yanında şehir ısıtması ve sera 

işletmelerinde kullanılma açısından ihmal edilemeyecek oranda büyük bir enerji 

stoku durumundadır. Aynı zamanda yörede antik dönemden bugüne gelen kaplıca 

kalıntılarının bulunması göreceli de olsa burada bir sağlık turizmi varlığını ispat 

etmektedir. 

Seferihisar’ın Akkum doğal plajları ve rüzgar sörfü yapılabilir dalga yapısı ile 

dünyanın önemli merkezleri içinde ilklerde yer alması bölgeye turist çeken diğer bir 

potansiyeldir. % 65’i tamamlanan yat limanı ve Sığacık balıkçı barınağı, yat ile 

seyahat eden turistler açısından oldukça elverişli olup, inşaatı tamamlandığında 

potansiyel olma olanağını yükseltecektir. 

Seferihisar’ın kıyı turizmi açısından kumsal nitelikli plajlara sahip olan yerleri; 

Doğanbey (5.000 m), Bölme (200 m), Şirabuk (1.000 m), Akarca (4.000 m), Teos (150 

m), Killik (150 m), Çamcağız (150 m), Akkum (200 m) ve Azmak (300 m)’dır. 

Yelkenkaya ise (1.000 m) kayalık ve taşlık plaj olarak yüksek kıyı kullanım 

potansiyeline sahip bir kıyı şerididir. Söz konusu plajlar arasında 5 km’lik 

Doğanbey ve 4 km’lik Akarca geniş kumsallarıyla dikkat çekici bir potansiyel 

sergilemektedirler. Bunları izleyen Şirabuk ise 1 kilometrelik kumsalıyla 

küçümsenmeyecek bir doğal yapıya sahiptir. 

Seferihisar yöresinde ev pansiyonculuğu ve orta büyüklükte oteller yaygın 

durumdadır. Tatil köyleri, oteller ve pansiyonların toplam yatak kapasitesi 3.000 

civarındadır. Bu sayı Dokuz Eylül Üniversitesi kamplarına ait 2.000 yatak kapasitesi 

göz önüne alındığında 5.000’e ulaşmaktadır. Küçük bir yerleşim için bu sayı oldukça 

yüksektir. Ancak tesislerin pek çoğunun düşük potansiyelli olduğu da 

belirlenmektedir. 

56

Seferihisar’ın sahip olduğu uzun sahil şeridi ve doğal güzelliği ile dinlenmeye elverişli 

sakin bir ilçe olmasının, yerleşim için talebin artmasında ve bu alanın potansiyel 

ikincil konut alanına dönüşmesinde büyük payı vardır. Orhanlı’da ve 

Gelinalanı’nda içme suyuna ve sulamaya yönelik baraj projeleri ile alanın 

potansiyellerine dikkat çekilmiştir. Tarımsal sulama amaçlı inşa edilmiş olan 

Seferihisar Barajı’nın, bu yörenin 4.500 dekarlık alanını sulamaya başlaması ve 

yeraltı suyu tuzluluk oranının düşmesinde etkili olması bakımından şimdilik yöre 

için bir avantaj, ilerde ise tatlı su kaynaklarına ulaşım açısından bir potansiyel 

oluşturmaktadır. 

Ürkmez Sulama Barajı 1993 yılında işletmeye açılmış ve halihazırda Ürkmez ve 

Payamlı köyleri sulama kooperatifi tarafından işletilmektedir. İşletmeye alınmasıyla 

mandalina alanlarında toprağın tuzlanma oranında düşme sağlanmıştır. 326 m 3 /s 

dolusavak proje debisine sahip olan barajdan, içme suyu için de yararlanılması 

Ürkmez’in su açısından potansiyelli bir alan olduğunu göstermektedir. Barajın 

sulama alanı 370 hektardır. 

Yukarda belirtilen Seferihisar Barajı bir proje olarak ele alınmış ve 1.200 hektar 

arazinin sulanmasını sağlamıştır. 1994 yılında tamamlanan ve Seferihisar 

Belediyesine devredilen baraj, Seferihisar Sulaması olarak 1997 yılında devreye 

girmiştir. 

Gümüşsu-Ürkmez projesi kapsamında yer alan Kavakdere Barajının, 1994 yılında 

yapımına başlanmış ve işin bitim tarihi süre uzatımıyla Haziran 2003 yılı olmasına 

rağmen, ödenek verilmemesi nedeniyle tekrar uzatılmıştır. Sulamada 560 hektar 

alanı kapsayacaktır. Gümüşsu-Ürkmez projesinde toplamda 900 hektar narenciye 

sulaması yapılacaktır. Bu potansiyel yörenin tarımsal gelişiminde artı değerler 

taşımaktadır. 

Seferihisar kıyı kesimi su temini projesi ve Gelinalanı Barajı, Gelinalanı 

Deresinden faydalanılarak inşa edilecektir. Halihazırda planlama safhasında olup, 

kamulaştırma etütleri devam etmektedir. Yıllık ortalama su kapasitesi 2,59 hm 3 ’tür. 

Uygulamaya geçilmesinin uzun vade alacağı yatırım programından anlaşılan tesis, 

tamamlandığında, büyük ölçüde yörenin içme suyu ve sulama sorunu 

halledilecektir. Bunun yanında Seferihisar’a su sağlayan Gelinalanı Çay Barajı da 

şehrin bu konudaki sorununu çözen diğer bir unsurdur. 

Kıyı kullanımı alanında su ve jeotermal kaynaklar açısından bu denli kapasiteli olan 

Seferihisar’ın gelişiminde gerekli potansiyellerden biri olan yat limanı, tarihi 

dokusuyla dikkat çeken ve yerleşmenin kıyı kesimi olan Sığacık’taki eski limanın 

ve halihazırda balıkçı barınağı olarak kullanılan alanın geliştirilmesiyle 

sağlanmaktadır. Tesis 45 yat kapasiteli olarak planlanmış ve çalışmalarına 

başlanmışken 1999 yılı sonbaharında Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu 

kararıyla durdurulmuş ancak iki yıl sonra çalışmalara şartlı devam kararı alınmıştır. 

Halihazırda tamamlanmamış durumdadır. 1997 yılında yap-işlet-devret modeliyle 

planlama çalışmalarına başlatılan Ürkmez Yat Limanı da bu kapsamda ele alınan 

bir tesis ise de potansiyel açıdan tartışıldığı için yatırıma başlanmamıştır. 

57

Güzelbahçe-Seferihisar yolunun çift şerit olarak yapımı yatırım programında olup 

projeye başlanmış olması yörenin ulaşım sorunlarının çözümünde ön planda gelen 

bir girişimdir. Tamamlanması sonunda bölgenin İzmir şehri ile ilişkisinin daha sıkı 

olacağı gerçeğiyle potansiyel kabul edilmesi mümkündür. 

Çeşme–Dilek Yarımadaları arası strateji alt yöresinin diğer ilçesi olan Urla’nın 

nüfusunun % 50’si çiftçi, % 10’u işçi, % 12’si esnaf ve sanatkar, % 11’i memur ve % 

17’si ise diğer meslek gruplarındandır. İlçe ekonomisi tarıma, özellikle de 

hayvancılığa dayanmaktadır. Toplam tarım alanı 11.704 hektardır. Bu alanların 

% 50’lik kısmı zeytin alanı olup, geriye kalanlar ise tarla bitkileri ve sebze alanıdır. 

Şehrin ve doğal çevresinin iklim şartları seracılık yapmaya müsait olduğundan sebze 

ve çiçek alanlarında son yıllarda bir genişleme sağlanmıştır. Bu tür özellikler yöre 

için bir gelir artışı getirmiştir. 

Tarım olanakları ve şartlarının son yıllarda verimliliğinin düşmesi, çiftçiyi 

hayvancılığa yönlendirmiştir. Çiftçiye, süt veriminin yüksek olduğu sakız 

koyununun üretimi cazip gelmektedir ve Çeşme yöresinde olduğu gibi, alternatif 

potansiyel olarak görülmektedir. 

Çok sayıda lokal tarihi esere ve doğal güzelliğe sahip olan Urla’nın; Demircili, 

Yağcılar, Çamlıköy, Balıklıova, Urla İskele, Çeşmealtı, Zeytinalanı, Zeytineli 

koylarındaki plajları, Uzunkuyu mevkiindeki orman piknik alanları, Roma- 

Bizans devrinde büyük bir merkez şehir olan antik Klazomenai şehri ve 

Özbek’teki şifalı suları yöreye yerli ve yabancı turisti çekebilecek potansiyellerdir. 

Bunlar arasında lokal olarak nitelendirilenler Beylikler döneminden kalan münferit 

eserler olup bunlar daha ziyade araştırmacılara ve özel ilgi duyan kişilerce cazip 

alanlardır. Ancak Klazomenai şehrinde sübvanse edilen kazılarda ortaya çıkan antik 

dönem zeytinyağı imalathanesi zeytin konusunda ihtisaslaşmış bu yöre için büyük 

bir kültür varlığı niteliğindedir. 

Urla’da kıyı kesiminin körfeze bakan yüzünde yer alan Gülbahçe (1000 m.), İçmeler 

(1500 m.), Çeşmealtı (1000 m.) ve Kalabak (12000 m.) kumsal nitelikli plajlar olarak 

kıyı turizmi açısından önemli bir potansiyel teşkil etmektedirler. Özellikle 12 km’lik 

geniş kumsalıyla Kalabak plajı arada bölünmeler olsa da, dikkat 

çekmektedir. Bunlara ek olarak körfez içinde yer alan irili ufaklı adalar arasında 

bulunan Alman adası başta olmak üzere bir kısmının turizm açısından kullanılabilir 

olması, yöre turizmini canlandırabilecek bir avantajdır. İzmir’den günübirlik seferlerle 

bu potansiyel kısmen de olsa sadece yaz aylarında değerlendirilmektedir. 

Urla’da Hekim adası üzerindeki kemik (ortopedi) hastanesi uzun süre yörenin 

ihtisaslaşmış bir kurumu olarak yerleşmeye tıp alanında özellik katmaktaydı. Ancak, 

zaman içinde devlet hastanesine dönüşmesiyle bu potansiyelini kaybetmiştir. 

İlçenin çevresinin doğal ve arkeolojik sitlerle çevrili olması, ilçe imar planlarının daha 

dikkatli ve yoğunluktan uzak yapılmasını sağlamış ve ilçenin bina yığınına 

dönmesini engellemiştir. Bu durumda şehirsel anlamda şehre yakın doğal ve 

arkeolojik sitler, Urla ölçeğinde bir avantaj sağlamaktadır. Ayrıca Urla Belediyesi 

öncülüğünde başlayan konut kooperatif inşaatları konut artışı sağlamıştır. Sonuçta 

58

İzmir için bir konut deposu haline dönüşmüştür. Şehrin İzmir-Çeşme otoyolu 

üzerinde yer alması yerleşim talebinin artmasına neden olmuş ve ulaşımın bu denli 

rahat olması alana talep getirmiştir. 

Enerji açısından fazlaca bir üretim ve doğal kaynağa sahip olmasa da Urla yöresinde, 

Ovacık ve Araplardağı mevkiinde, rüzgar potansiyeli araştırmaları sonucunda ilk 

aşamada 15 MW enerji üretmesi planlanan potansiyel rüzgar enerjisi üretim alanları 

tespit edilmiştir. 

Urla’nın bir diğer potansiyeli ise Türkiye’nin ikinci yüksek teknoloji enstitüsünün 

geniş kapsamlı bir eğitim kurumu olarak bu alana etki etme potansiyelinin olmasıdır. 

İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü’nün bünyesinde Teknoloji Geliştirme Bölgesi 

kurulması söz konusudur. Gerçekleşmesi alan için artı potansiyel anlamı 

taşımaktadır. Bu yüksek eğitim kurumuna ek olarak İskele mevkiinde yer alan Su 

Ürünleri Yüksek Okulu ilave tesisleri ve de inceleme teknesinin de buraya bağlı 

olması, kıyıdaki yaşam için farklı bir düşünce sistemi getirmesi açısından olumlu ve 

gelişime yönelik bir değer olarak kabul edilmektedir. 

59

BÖLÜM İKİ 

1

9. SENTEZ: STRATEJİ PLANININ GENEL İLKE VE ÖZELLİKLERİ, 

YAPILANMA ÖNERİLERİ 

9.1 Yaklaşım Yöntemi 

Bu çalışmada İZTO tarafından ele alınan önceki strateji planlarından farklı bir 

yaklaşımla mekansal boyuta ağırlık verilmiştir. Çok merkezli – vektörel – makro 

hedefler güden bir yaklaşımla ele alınan çalışmaya fiziki planlama içeriği 

kazandırmak yönünde düşünce oluşturulmuştur. Nevarki; karar mekanizmasının 

bugünkü işleyişinde, yatımların yer seçiminde, uygulama önceliklerinin 

belirlenmesinde, ivedilikle tamamlanması gereken işlerin tanımlanmasında, kaynak 

kullanımı ve yönlendirme girişimlerinde, mekan boyutunun yeterince önemsenmediği 

ve bu konuda il düzeyinde tüm kamu birimlerini uyaran ve denetleyen bir 

kurgunun bulunmadığı gözlenmektedir. Bu nedenle strateji planına mekansal 

boyutun kazandırılmasıyla bir genel fiziki plan yaklaşımının da geliştirilmesi gerektiği 

konusu bulgularla kanıtlanmak istenmiş, önümüzde ki dönemde bu eksikliğin 

giderilmesi konusunda girişimlerin yeniden başlatılabileceği gösterilmek istenmiştir. 

Bu aşamada seçilen yöntem gereği bazı mekansal sentez paftaları geliştirilmiştir. 

Oldukça basitleştirilmiş şemalar olarak geliştirilen bu paftalarla il envanterinin, 

sorun ve potansiyellerinin bütün olarak daha iyi algılanmasının sağlanması 

amaçlanmaktadır. 

9.1.1 İzmir İli Mekansal Sentez Çalışmaları 

Toplam 7 adet sentez şeması hazırlanılmıştır. Aşağıda şemaların adlandırılmaları ve 

içerikleri hakkında kısa bilgiler verilmektedir. 

Şekil 1. Mevcut Şehirsel Yayılma, Dağılım Alanları 

İçerik: Büyük Şehir Belediyesi, İlçe Merkezi Belediyeleri, Belde Belediyeleri, Mevzii 

Yerleşme Baskı Alanları. 

Şekil 2. Korunacak Alanlar 

İçerik: Öneri Korunacak Alanlar (Mevcut tarım alanları, Orman ve DSİ sulama proje 

alanları sentezi), Öneri Yeşil Kuşaklar, Çevre Koruması Açısından Özel Statülü 

Alanlar. 

Şekil 3. Strateji Alt Yöreleri 

İçerik: Öneri Strateji Alt Yöreleri, Öneri Alt Yöre Odakları. 

2

Şekil 4. Mevcut Yerleşim Odaklarının Sektörel Uzmanlaşma Eğilimleri 

İçerik: Sanayi, Ticaret, Hizmetler, Tarım ve Turizm İş Kolları Ekonomik Faaliyetlerin 

Dağılımı. 

Şekil 5. Mevcut ve Tasarı Altyapı Odakları 

İçerik: Mevcut Ana Limanlar, Ana Demiryolu İstasyonları, Ana Sivil Hava Meydanı, 

Askeri Hava Meydanı, Stol Hava Alanları ve Atık Su Arıtma Tesisi. Tasarı Bölgesel 

Liman ve Tasarı Ana Demiryolu Yolcu Garı, Marşandiz Garı ve Triyaj Alanı. 

Şekil 6. Mevcut Ulaşım Koridorları 

İçerik: Karayolu Koridoru, Karayolu Ve Demiryolu Ortak Koridoru. Uzun Mesafe 

Deniz Ve Havayolu Koridorları, Bölgelerarası Güzergahlar. 

Şekil 7. Mevcut ve Öngörülen Makro Üretim ve Hizmet Odakları 

İçerik: Mevcut Organize Sanayi Bölgeleri, Ege Serbest Bölgesi, İDESBAŞ, 

Metropoliten Aktivite Merkezi, Fuar, Expo, Öneri Organize Sanayi Bölgeleri, 

Metropoliten Alt Aktivite Merkezleri. 

3

Şekil 0.1 Mevcut Şehirsel Yayılma ve Dağılım Alanları 

Açıklamalar 

İzmir ili sınırları içinde toplam 28 ilçe yer almaktadır. İzmir Büyükşehir Belediyesi sınırları içindeki 

ilçe belediye sayısı ise 9’dur. Diğer ilçe belediyelerinin toplam sayısı 19’dur. İl sınırları içindeki belde 

sayısı 60, toplam köy sayısı ise 628’dir. Büyükşehir belediyesi ile birlikte il sınırları içinde toplam 

89 belediye bulunmaktadır. Şekilde, bu yerleşme birimlerinin İzmir İli sınırları içindeki 

dağılımı gösterilmektedir. Bilindiği gibi İzmir İli, Eski İmar ve İskan Bakanlığı’nca Bölge Planlama 

Çalışmaları kapsamında tanımlanmış bulunan Ege Bölgesi’nin 6 ilinden (diğer iller; Manisa, Uşak, 

Aydın, Denizli ve Muğla’dır) biridir. Yine aynı kapsamda tanımlanmış bulunan İzmir Metropoliten 

Bölgesinin odağını ve yakın çevresini oluşturmaktadır. Metropoliten Bölge-Alt Bölge Planlama 

Çalışmaları ile 1/25000 ölçeklerde Büyükşehir Bütünü Nazım ve kıyı alanları kapsayan “Kıyı 

Kesimi Çevre Düzeni Nazım İmar Planları”nın yapılmış ve yürürlüğe girmiştir. 1985 yılı sonrasında 

ise 3030 sayılı yasa ile birlikte metropoliten ölçekte planlama çalışmalarına son verilmiş, 1989 

yılında yalnızca İzmir Büyükşehir Belediyesi sınırları içinde 1/25.000 ölçekli Revizyon Nazım İmar 

Planı yapılarak yürürlüğe konulmuş, ancak 2003 yılında bu revizyon, nazım plan usulüne 

uyulmadan yapıldığı için bakanlıkça iptal edilmiş, daha önceki nazım planın ise eskimişliğinden 

dolayı yürürlükte olamayacağı yine bakanlıkça iletilmiştir. Bugün için İzmir ili sınırları içinde 

makro ölçekli planlama çalışmaları açısından bir belirsizlik sürmektedir. Ancak gerek 

belediye ve mücavir alanları içinde, gerekse dışında mevzii imar planlama önerileriyle il sınırları 

içinde, şekilde de gösterildiği gibi çeşitli arazi kullanış biçimlerinde, ilin doğal ve kültürel 

değerlerini tehdit eden yerleşme baskı alanları oluşmuş bulunmaktadır. 

4

Şekil 0.2 Korunacak Alanlar 

Açıklamalar 

İzmir ili sınırları içinde yürütülecek planlama çalışmalarında, global doğal ve kültürel 

nitelikleriyle dikkatle ele alınması ve izlenmesi gerekli yöreleri beş grupta sınıflandırmak 

olasıdır. İlk grupta, şekil 2’de gösterilen mevcut tarım arazilerini, orman ve DSİ sulama proje 

alanlarını ortak bir bölgeleme ile tanımlayan sentez alan yer almaktadır. Öneri yeşil kuşaklar 

ise yine bu sentez alan içinde yer alan ve orman dokusunun korunup geliştirileceği ve giderek 

bölgesel solunum koridorlarını oluşturan ekolojik sistemdir. Çevre koruması açısından özel 

statülü alanlar ise Akdeniz foku yaşam ortamları ile kuş cenneti olarak bilenen yöreleri 

kapsayacaktır. Öncelikli kıyı planlama alanları olarak gösterilen yöreler ise gerek mevcut 

mevzii yerleşim baskıları ile makro altyapı projelerinin bulunduğu yöreleri içine almakta 

gerekse de kıyı ekolojisinin korunacak alanlarla bütünleştiği kesimleri kapsamaktadır. Kıyı 

planlama bantlarında kara kesimi ve deniz kesimi; balıkçılık, deniz faunasının 

korunması ve turizm potansiyeli açılarından birlikte ele alınıp değerlendirilmelidir. 

İzmir körfezi kıyı kullanım çizgisi olarak tanımlanan bant ise, körfez kıyılarında 

yapılaşmaların koşullarını tanımlayacak ve kıyı çizgisini gerekli derinlikleri elde ederek 

sabitleyecek bir özel etüt çalışmasını simgelemek amacıyla gösterilmiştir. Şekil 2’de gösterilen 

alanlar özel uzmanlık etüt ve proje alanlarını tanımlamaktadır ve kendi içinde proje 

yönetimi programlarıyla ele alınarak yürütülmeli ve genel planlama stratejisinin bir parçası 

olarak sonuçlandırılmalıdır. 

5

Şekil 0.3 Öngörülen Strateji Alt Yöreleri 

Açıklamalar 

İzmir ilinde yer alan ilçeler, çalışmanın amaçları gereğince ortak ve benzer yaşam koşullarına 

sahip olmaları, aynı ekonomilerden etkileniyor olmaları, benzer sektörden hizmet almaları, 

aynı sektörlerde üretim alanlarına yaratabilmeleri ve birlikte karar verme olanaklarına sahip 

olmaları kriterlerine uyularak, strateji alt yöreleri olarak gruplandırılmıştır. Bu gruplandırma 

sonucunda 7 alt yöre tanımlanmış bulunmaktadır. Bunların dış sınırları doğal olarak 

içerdikleri ilçelerin tümünü kapsayacak biçimde çizilmiştir. Şekil 3’te bu sınırlar ve alt yöreleri 

gösteren çalışmanın diğer bölümlerinde sürekli olarak kullanılan notasyonlar coğrafi olarak 

tanıtılmaktadır. Bu notasyonlar harita üzerinde alt yöre odağı olarak önerilen yerleşmenin 

üzerine konulmuştur. Tanıtım aşağıdaki gibi listelenebilir: 

[A] İzmir Büyükşehir Bütünü Alt Yöresi - Alt Yöre Odağı: İzmir Büyükşehir Belediyesi 

[B] Bakırçay Alt Yöresi - Alt Yöre Odağı: Bergama 

[C] Gediz Alt Yöresi - Alt Yöre Odağı: Aliağa 

[D] Gediz –Nif Alt Yöresi - Alt Yöre Odağı: Kemalpaşa 

[E1] K. Menderes Kıyı Kesimi Alt Yöresi - Alt Yöre Odağı: Torbalı 

[E2] K. Menderes Kara Kesimi Alt Yöresi - Alt Yöre Odağı: Tire 

[F1] Yarımada Çeşme Kesimi Alt Yöresi - Alt Yöre Odağı: Çeşme 

[F2] Yarımada Urla Kesimi Alt Yöresi - Alt Yöre Odağı: Urla 

6

Şekil 0.4 Mevcut Sektörel Uzmanlaşma Eğilimleri 

Açıklamalar 

İzmir ili sınırları içindeki yerleşmelerin mevcut sektörel yapıları, bunların halihazırdaki 

uzmanlaşma düzeylerini göstermektedir. Yerleşmelerin içinde bulunduğu ekonomik faaliyetler 

ve istihdam biçimleri, uzmanlaşma odaklanmasının eğilimlerinin yorumlanmasında 

yardımcı olmaktadır. Stratejik planın önersinin ise bu eğilimleri yönlendirmesi gerektiği 

düşünülmelidir. Odaklardaki uzmanlaşma biçimleri şekilde görüldüğü gibi İzmir Büyükşehir 

Belediyesi dışında kalan ilçe ve belde merkezleri temel kabul edilmiştir. İzmir Büyükşehir 

Bütünü’nün; hizmetler–sanayi–ticaret sektörlerinde uzmanlaşmış olduğu söylenebilir. Bu durum, 

metropoliten merkez oluşum eğiliminin doğasında vardır. Zamanla sanayinin çepellere 

çıkacağı ve metropoliten merkezin hizmet ve ticaret ağırlığına yöneleceği beklenilmelidir. 

Strateji planı ile hizmetler ve turizm sektörleri adına gelişmeler olması öngörülmektedir. 

İlçe merkezlerinin ve sınırları içinde yer alan beldelerin uzmanlaşma eğilimleri belirlenirken 

aşağıdaki hususlara dikkat edilmiştir: İlçe merkezleri kendi sınırları içindeki bilgileri temsil 

etmektedir. Her birinin bir temel ekonomik faaliyetli olduğu ancak mutlaka hizmetler 

sektörünü de içereceği kabul edilmiştir. Beldeler ise kendi ekonomik sektörel yapılarını 

göstermektedir. Turizm sektörünün kendi içinde yaratarak barındırdığı ticari faaliyetler ayrı bir 

ticaret sektörü olarak tanımlanmamıştır. Bir yerleşmedeki ticaret sektörünün kendine ve 

hinterlandına ait olması, toptan, perakende ve ticari depolama faaliyetlerine sahip olması esas 

olarak kabul edilmiştir. Yalnızca turizm ve tarımın, yerleşmelerde tek sektör olma özelliği vardır. 

Diğer sektörler ikili ve üçlü olarak ortaya çıkmaktadır. Gösterimde ilk sıraya yazılan sektörün 

yerleşmenin temel faaliyet iş kolu olduğu düşünülmelidir. Yerleşmelere göre uzmanlaşma 

biçimleri aşağıda ayrıca listelenmiştir. 

7

Alt Yöreler İlçeler Beldeler Uzmanlaşma Eğilim Biçimleri 

[A] İzmir B.Ş.B. 

[B] Bakırçay 

[C] Gediz 

Çiğli 

Karşıyaka 

Konak 

Bornova 

Buca 

Gaziemir 

Balçova 

Narlıdere 

Güzelbahçe 

Dikili 

Bergama 

Kınık 

Aliağa 

Foça 

Menemen 

Sasallı 

Kaynaklar 

Sarnıç 

Yelki 

Çandarlı 

Ayaskent 

Göçbeyli 

Bölcek 

Zeytindağ 

Yenikent 

Poyracık 

Yayakent 

Helvacı 

Yenişakran 

Bağarası 

Gerenköy 

Yenifoça 

Hizmetler + Sanayi + Ticaret 

Tarım + hizmetler 

Tarım 

Sanayi + hizmetler 

Tarım 

Turizm + hizmetler 

Turizm + tarım 

Turizm + ticaret + hizmetler 

Tarım 

Tarım 

Tarım 

Tarım 

Tarım 

Tarım +hizmetler 

Tarım 

Tarım 

Sanayi + hizmetler 

Tarım 

Turizm 


Tarım 

Tarım 

Turizm 

Tarım + ticaret +hizmetler 

8


[D] Gediz - Nif 

Kemalpaşa 

Asarlık 

Harmandalı 

Koyundere 

Maltepe 

Seyrek 

Türkelli 

Ulukent 

Emiralem 

Armutlu 

Bağyurdu 

Ören 

Ulucak 

Yukarıkızılca 




Tarım + sanayi 

Tarım 

Tarım 

Tarım 

Tarım 

Tarım + sanayi + hizmetler 

Tarım 

Tarım 

Tarım 


Tarım 

[E1] K. Menderes Kıyı Kesimi 

Menderes 

Torbalı 

Selçuk 

[E2] K. Menderes Kara Kesimi 

Bayındır 

Görece 

Oğlananası 

Tekeli 

Değirmendere 

Gümüldür 

Özdere 

Ayrancılar 

Çaybaşı 

Karakuyu 

Pancar 

Subaşı 

Yazıbaşı 

Belevi 

Canlı 




Tarım + ticaret 

Tarım 

Tarım + turizm 



Tarım 

Tarım 

Tarım 


Tarım 

Tarım 

Turizm + tarım + hizmetler 

Tarım + ticaret 


Tarım 

9


Tire 

Ödemiş 

Beydağ 

Kiraz 

Zeytiova 

Çırpı 

Gökçen 

Kayaköy 

Zeytinlik 

Bademli 

Birgi 

Bozdağ 

Kaymakçı 

Çaylı 

Ovakent 

Konaklı 

Tarım 

Tarım 


Tarım 


Tarım 

Tarım 

Tarım 



Tarım 

Tarım 

Tarım 

Tarım 



[F1] Yarımada Çeşme Kesimi 

[F2] Yarımada Urla Kesimi 

Çeşme 

Karaburun 

Urla 

Seferihisar 

Alaçatı 

Mordoğan 

Doğanbey 

Ürkmez 




Turizm + Tarım 

Tarım + ticaret + hizmetler 

Tarım + turizm + hizmetler 

- Tarım + turizm 


Büyükşehir Belediyesi içinde kalan ilçe belediyelerine ayrıca mevcut sektörel bir 

tanım getirilmemiştir. Buralarda İzmir Büyükşehir Bütünü için topluca belirlenmiş 

olan hizmetler, sanayi ve ticaret sektörlerinin hakim olduğu kabul edilmiştir. Ancak 

Büyükşehirden kopan belde belediyelerinin mevcut ekonomik sektörlerin roller, 

belirtilmiştir. 

10

Şekil 0.5 Mevcut ve Tasarı Altyapı Odakları 

Açıklamalar 

Stratejik plan döneminde İzmir ili düzeyindeki büyük altyapı odaklarının uzun vadeli 

kararlar da gözetilerek kesinleştirilmesi, bu odakların bölgesel yaratıcılık taşımaları 

nedeniyle birincil önemde olduğu kabul edilmelidir. Bu amaçla, bu tür odakların bir 

bölümünün bugün var oluş biçimleriyle, diğerlerinin ise tasarı düzeyinde oluşları 

açısından araştırma konusu edilmeleri gerekmektedir. İzmir İli’nin envanterine 

bakıldığında, şekil 5’te görüldüğü gibi makro altyapı odaklarının mevcut 

olanlarının; ana limanlar, demiryolu istasyonları, sivil hava meydanı, askeri hava 

meydanı ve stol hava alanları olarak bir dağılım gösterdiği izlenmektedir. 

Kesinleşmemiş ve tasarı düzeyinde kalmışların en önemlileri ise bölgesel-ülkesel 

nitelikli Kuzey Ege Limanı ile ana demiryolu yolcu ve marşandiz garlarıdır. Bir 

stratetik plan çalışmasında makro altyapı odaklarının belirsizliklerinin sürdürülmesi 

düşünülemez. Bu noktadan hareketle, 2003 – 2012 dönemini için tüm altyapı 

odaklarının uygulama ve yaşama geçme programlarının kesinleştirilmiş olması, 

en akla yatkın olan alternatiflerin ivedilikle etüt edilip sonuçlandırılması zorunludur. 

Bütün bunların yanı sıra ulaşım koridorlarının bu kesinleşmiş odak 

noktalarına göre geliştirilmesi ve uygulama programlarına konulması da 

kaçınılmaz görülmelidir. 

11

Şekil 0.6 Mevcut Ulaşım Koridorları 

Açıklamalar 

İzmir ili içinde ulaşım koridorlarının mevcut durumları da inceleme konusu 

edilmiştir. Koridorların sınıflaması, şekil no 6’da görüldüğü gibi; karayolu, 

karayolu ve demiryolu ortak, uzun mesafe denizyolu, havayolu ve kısa mesafe 

havayolu olarak tanımlanmış, bölgelerarası güzergahlar işaret edilmiştir. Kısa ve 

uzun mesafeli ulaşım koridorlarının bütünleşemediği ve ilin ulaşım 

şebekesinin bugün için henüz projelendirilip dengeli yatırımlarla 

tanımlanamadığı görülmektedir. Bu durumun gelecekte de sürdürülmesi, 

koridorların şehirsel-bölgesel faaliyet alanları ve altyapı odakları ile birlikte ele alınıp 

tasarlanamaması halinde gelişme stratejisinin kurgulanamayacağı da bilinmelidir. 

Bu nedenle ilerideki bölümlerde görüleceği gibi, öngörülen strateji planının 

mekansal şemasının geliştirilebilmesi için mevcut koridor envanterinden hareketle 

öneri bir ulaşım koridorları şebekesinin de oluşturulması düşünülmüş 


12

Şekil 0.7 Mevcut ve Öngörülen Makro Üretim, Ticaret ve Hizmet Odakları 

• Öngörülen odakların konum ve büyüklükleri 1/25000 ölçekli planlarla kesinleştirilmelidir. 

Açıklamalar 

İzmir il sınırları içindeki makro ölçekli üretim, ticaret ve hizmet alanlarının, mevcut 

ve öngörülenler olarak strateji planı döneminde durumlarının belirlenmesi 

gerekmektedir. Strateji planının, mevcut olanların işlevlerini sürdürme biçimleriyle 

yenilerinin yaşama geçirilmesi konusundaki öngörülerinin bu aşamada 

oluşturulması gerektiği düşünülmüştür. Bu konudaki politika eksikliklerinin 

giderilmesinin sağlanması strateji planın işlevlerinden biri olacaktır. Şekilde odaklar, 

mevcut ve strateji planı ile öngörülenler olarak iki grupta gösterilmiştir. 

Faaliyette olan OSB’ler ile proje çalışmalarının herhangi bir aşamasında olup henüz 

hizmete alınmamış olanlar mevcut olarak kabul edilmiştir. Kesinleşmemiş ancak adı 

geçmekte olan bazı OSB’ler ise eğer strateji planınca dönem içinde ele alınmaması 

öngörülmüş ise yukarıdaki şekilde gösterilmemiştir. Öngörülen OSB’ler; Belevi’de 

mermercilik, Seferihisar’da ise çiçekçilik amaçlıdır. 

Strateji planı ile öngörülen odakların ise kesin yer ve konumlarıyla 

büyüklüklerinin hesaplanması çalışmanın konusu dışındadır. Bu nedenle 

durumlarının 1/25000 ölçekli planlarla kesinleştirilmesi gerektiği not olarak 


13

9.1.2 Bütünleşik Mekansal Strateji Şeması 

Çalışma için geliştirilen yöntem gereği elde edilen ikinci temel çıktı, strateji plan 

dönemi için “bütünleşik mekansal strateji şeması”dır. Bu şemanın aşağıdaki 

içerikte oluşması düşünülmüştür. 

• Mevcut yerleşim odakları ve strateji alt yöreleri için ekonomik sektörlere 

göre öngörülen uzmanlaşma biçimleri. 

• Strateji plan döneminde işlevini sürdürecek makro altyapı odakları. 

• Öngörülen ulaşım koridorları. 

• Kesinleştirilmiş olmaları varsayılan tasarı makro alt yapı odakları. 

• Yerinin ve gelişme akslarının kesinleştirilmesi, 1/25000 ölçekli çevre 

düzeni nazım imar planlarıyla öngörülmesi beklenilen makro üretim, 

ticaret ve hizmet odakları. 

• Korunması öngörülen doğal – kültürel alanlar, kıyı kesimi ve İzmir 

Körfezi. 

Bütünleşik Mekansal Strateji Şeması A, Plan Dönemi İçin 

• Öngörülen Sektörel Uzmanlaşma Biçimleri ve 

• Öngörülen Makro Proje Odakları’nı 

içermektedir. 

Şekil 0.8 Bütünleşik Mekansal Strateji Şeması A 

14

Strateji Plan Dönemi İçin Etkileşim Alanı ve Önem Sıralamasına Göre Alt Yörelerin 

Öngörülen Sektörel Uzmanlaşma Biçimleri 

Önem 

Etkileşim Alanı 

Strateji Alt Yöreleri Düzeyi İl Dışına İl İçine Alt Yöre İçine 

[A] İzmir Büyükşehir Bütünü 1 Hizmetler Hizmetler Hizmetler 

2 Ticaret Ticaret Ticaret 

3 Turizm 

[B] Bakırçay 1 Tarım Tarım Tarım 

2 Turizm Sanayi Sanayi 

3 Ticaret Turizm Hizmetler 

4 Hizmetler 

[C] Gediz 1 Sanayi Sanayi Tarım 

2 Tarım Tarım Hizmetler 

3 Turizm Turizm 

4 Hizmetler 

[D] Gediz-Nif 1 Tarım Tarım Tarım 

2 Sanayi Sanayi Hizmetler 

[E1] K. Menderes Kıyı Kesimi 1 Tarım Tarım Tarım 

2 Sanayi Sanayi Hizmetler 

3 Turizm Turizm 

4 Ticaret 

[E2]K. Menderes Kara Kesimi 1 Tarım Tarım Tarım 

2 Sanayi Sanayi Ticaret 

3 Ticaret Sanayi 

4 Turizm Hizmetler 

[F1] Yarımada - Çeşme Kesimi 1 Turizm Turizm Turizm 

2 Hizmetler Tarım 

3 Hizmetler 

[F2] Yarımada - Urla Kesimi 1 Tarım Tarım Tarım 

2 Turizm Hizmetler Hizmetler 

3 Hizmetler 

Strateji planının mekansal öngörüleri iki ayrı şemada anlatılmıştır. A ve B şemaları 

şekil 8A ve 8B’de gösterilmektedir. A şeması alt yörelerin sektörel uzmanlaşma 

öngörüleriyle makro proje odaklarını birlikte tanımlamaktadır. B şeması ise 

öngörülen ulaşım koridorlarını ve makro ulaşım odaklarını, özel plan koşullarıyla 

korunması sağlanacak alanlarla birlikte belirlemektedir. 

15

Bütünleşik Mekansal Strateji Şeması B, Plan Dönemi İçin 

• Öngörülen Ulaşım Koridorları, 

• Ulaşım Makro Altyapı Odakları, 

• Mutlak Korunacak Özel Koşullu Alanları 

içermektedir. 

Şekil 0.9 Bütünleşik Mekansal Strateji Şeması B 

Şekil 8 B’deki strateji şeması, dönem sonuna kadar İzmir ili sınırları içinde karayolu 

ağının kademelenme belirsizliklerinin giderilmesiyle ilgili öngörüleri içermektedir. 

Bölünmüş karayolu ile demiryolu sisteminin ortak bir koridorda uzun yol 

güzergahlarıyla birlikte geliştirilmesi, otoyol sisteminin ise çevre yolları ile birlikte ele 

alınıp dönemin birinci yarısında tamamlanmalıdır. Her iki koridordan kurulacak 

bağlantı sistemleriyle strateji alt yörelerinin erişimi, yerel yollarla sağlanmalıdır. 

Ancak E2 alt yöresinde mevcut demiryolu güzergahları birleştirilerek karayoludemiryolu 

ortak güzergahı ile bu yörede ulaşım ayrı bir yaklaşımla hızlandırmalıdır. 

Her iki şemanın ayrıntılı gösterim tablosu ayrıca verilmektedir. 

16

GÖSTERİMLER 

ŞEKİL 8 A. BÜTÜNLEŞİK MEKANSAL STRATEJİ ŞEMASI - A 

ALT YÖRELERİN İZMİR İLİ DIŞI İÇİN ÖNGÖRÜLEN SEKTÖREL UZMANLAŞMA BİÇİMLERİ 

Hizmetler+Ticaret+Turizm 

Tarım+Turizm+Ticaret+Hizmetler 

Sanayi+Turizm+Tarım+Hizmetler 

Tarım+Sanayi 

Tarım+ Sanayi+ Turizm+Hizmetler 

Turizm+Hizmetler 

Tarım+Turizm+Hizmetler 

ÖNGÖRÜLEN MAKRO PROJE ODAKLARI 

(MAKRO ÜRETİM + TİCARET + HİZMET ODAKLARI - ALTYAPI ODAKLARI ) 

Metropoliten Aktivite Merkezi 

Metropoliten Aktivite Alt Merkezleri 

Ağır Sanayi Bölgesi 

Organize Sanayi Bölgeleri 

Kuzey Ege Limanı (Çandarlı) 

Ana Limanlar (Alsancak, Çeşme, Nemrut, Dikili) 

Ana Yolcu Garı 

Teknoloji Geliştirme Merkezi (Teknopark) 

Expo –Fuar Alanı 

İmalat ve Ticaret Bölgeleri (İTO) 

Serbest Bölgeler 

Uluslar arası Hava Meydanı 

Stol Hava Alanları (Turizm + Ticaret +Hizmetler) 

ŞEKİL 8 B. BÜTÜNLEŞİK MEKANSAL STRATEJİ ŞEMASI - B 

ÖNGÖRÜLEN ULAŞIM KORİDORLARI 

Karayolu + Demiryolu Ortak Güzergahı 

Karayolu güzergahı 

Denizyolu 

Havayolu 

MUTLAK KORUNACAK ÖZEL KOŞULLU ALANLAR 

( Akarsu Tarım Havzaları + Orman + Sit Alanları + Kıyı Kesimi + İzmir Körfezi ) 

Alansal Koruma 

Öncelikli Çizgisel Koruma 

17

9.2 Plan İçin Öngörülen Araçlar 

İzmir’in planlı gelişimi için gerekli olan hususların başında veri tabanı oluşturulması 

gelmektedir. Bu husus dışa açılım konusunda da başta gelen bir değerlendirme 

yöntemidir. Stratejik hedefler bu hususların değerlendirilmesiyle belirlenmektedir. 

Sektörel hedefler de bu bazda ele alınmalıdır. Ancak uygulama aşamasında 

karşılaşılan engeller hedeflere erişimde zaman ve koordinasyon kaybına neden 

olmaktadır. Bu tür sorunların üstesinden gelinmesi için strateji plan çalışmasında bir 

dizi araç önerilmiştir. Aşağıda bürokrasiyi engellemek ve de planlama alanı içinde yer 

alan strateji alt yöreleri arasında iletişimi sağlayacak öneriler yer almaktadır. 

9.2.1 İdari Yapı Önerileri 

1970’lerde yaşanan dönüşümler evrimini hala tamamlayamamış yeni bir düzen 

yaratmıştır. Sermayenin yığılmacı politikasından vazgeçilen ve yayılmacı politikaya 

geçilen bu süreçte teknoloji üretmek ve bilgiyi satmak, geri kalmış dünya ülkelerinin 

potansiyellerinden yararlanmak hedeflenmiştir. Bu sürecin tam olarak ne olduğu 

hakkında farklı tanımlamalar bulunmaktadır. Bunlardan ilki sanayi toplumundan 

bilgi toplumuna geçiş olup yukarıda anlatılan durumun en açık tarifidir. Ancak 

bununla beraber, bu değişim, farklı alanları da etkilemiş ve bunlara ilişkin farklı 

tanımlar da yaratmıştır. Bunlar, fordist üretimden esnek üretime, modernist 

düşünceden postmodernist düşünceye ve ulus devletlerden küreselleşmiş dünyaya 

geçiştir. Burada kritik olan süreç ulus devletlerden küreselleşmiş dünyaya geçiş 

sürecidir. 

Coğrafi uzaklıkların caydırıcı etkisinin azaldığı günümüzün bilgiye kolay 

ulaşılabilirlik ortamında (cyberspace), klasik olan yerleşmeler arası kademelenme 

sistemlerinin işlerliği giderek azalmaktadır. Başka bir deyişle böyle bir denetim 

mekanizması artık klasik yöntemlerle kurulamayacaktır. Zira, alt merkezler, ağ 

üzerinden doğrudan bağlantı kurarak bu kademelenmiş sistemin dışına çıkma ve 

ulus devletlerin denetleyemeyeceği kendi dinamiklerini yaratma olanağına 

erişmiştir. Böyle olunca, yerleşmelerin denetim mekanizmasını yeniden 

yapılandırmak için demokratikleşme sürecine daha çok katılımın sağlanması ve 

yerleşmelerin dinamiklerinin yerinde değerlendirilerek ön plana çıkarılması 

söz konusu olacaktır. Bu şekilde mikro düzeye inilecek ve iktidarın daha çok 

paylaşılması yolu ile yerel yönetim olgusu güçlenecektir. Bunu yaparken o toplumun 

tam bir bütünlük içinde olması gerekmektedir. Aksi taktirde demokrasi seçim günü 

işleyen bir sistem olmaktan kurtarılamaz. Ayrıca kendi bütünlüğünü kuramayan bir 

devletin, mesafelerin kalktığı bu yeni temsil şemasında bir yer edinebilmesi ve global 

sermayenin hareketliliği ile baş edebilmesinin imkanı kalmadığı gibi ulus devlet 

kavramı da aşınır. Sonuçta yukarıda söz edilen yerelleşme kavramı ile ulus devlet 

sınırlarının aşınmasına engel olunurken yeni oluşan denetim mekanizması ile 

regülasyon sağlanacak ve potansiyeller daha sağlam temellerde, programlı bir şekilde 

geliştirilerek globalleşme sürecine eklemlenebilme daha kolay sağlanacaktır. 

Mikro düzeye inebilmek için yurttaşlar adına temsili yönetimden ziyade yurttaşların 

öz yönetimi ilkesini kabul eden ve demokrasiyi güçlendirme çabalarına dayanan 

katılımcı tarzda siyaset yöntemi ile modern toplumla bağdaşan yurttaş kurumları 

yaratmak gerekmektedir. Bu şekilde tek bir kurumun hükmünde ya da tek bir 

18

ireyin elinde olan söz ve uygulama hakkının bir başka deyişle iktidarın paylaşılması 

söz konusu olacaktır. Dolayısıyla belli bir grubun toplumu yönetmesinden ziyade her 

bir bireyin yönetilmek yerine yönetici olması yoluyla yerelleşme sağlanır. Bu 

noktada Machiavelli’nin “Çokluk genellikle prensler kadar hatta onlardan daha 

zekidir.” ve Roosevelt’in “Sıradan insanların çoğunluğu, günden güne, daha küçük 

bir insan topluluğunun onları yönetmeye çalışırken yaptığından çok daha az hata 

yapar.” sözlerine değinmek yerinde olacaktır. Söz konusu modern yurttaş 

kurumlarını yaratmak, yerel odakların güçlü olması durumunda bir çıkar ortamının 

oluşması ile sonuçlansa bile, sadece merkezin üstünlüğü bir takım yerlerin 

gelişmesini sağlarken diğerlerinin gerilemesi sonucunu doğurabilir. 

Her şeyi merkezden beklemeyen bir sistemde, bir yerleşmenin kendi 

gelişmesine ivme kazandırması için ne yapması gerektiği ve gelişmesini programlı 

bir şekilde kaydetmek için bütün işlevler yan yana geldiğinde hangilerinin 

yapılmasının gerektiği, bunları en iyi, verimli, etkin bir şekilde, halka karşı duyarlı, 

karardan etkilenecek kişi ve kurumları olabildiğince devreye sokan, onlara danışan, 

karar alma süreçlerine katılmalarını sağlayan yapılanmanın ne, kim olacağı 

sorularını cevaplamak gerekir. Böyle bir mantıkla ve anayasamızın 127. maddesinde 

belirtilen “Büyük yerleşim birimleri için özel yönetim biçimleri geliştirilebilir” 

ibaresine de dayanılarak İzmir için bu tarz bir yapılanmayı sağlayacak sistemi 

kurmak, fiili ve resmi olarak da bir zemine oturmaktadır. 

Ekonomik ve Sosyal Kalkınma İdaresi 

Bu amaçla, ES-Kİ adıyla önerilen Ekonomik ve Sosyal Kalkınma İdaresi 

kurumunun, yukarıda değinilen gerekçeler kapsamında yerel dinamiklerin daha 

programlı ve etkin bir şekilde öne çıkarılması, yatırım olanaklarını arttırması ve 

mahalli idarelerin işleyişini düzenlemesi açısından global gelişmeleri daha sıkı takip 

edebilmeyi ve teknolojik gelişmelere dolayısıyla rekabet piyasasına daha kolay 

eklemlenebilmeyi sağlamasına katkı koyması ve bu tür yapılanmalara bir örnek teşkil 

etmesi açısından olumlu etkileri olacaktır. 

İzmir, potansiyelleri itibariyle mekansal ve sektörel çeşitlilik açısından yatırım 

kapasitesi yüksek olan ve bu potansiyellerin etkin olarak değerlendirilmesi 

sonucunda, boyut olarak, kendi sınırları içinde, ait olduğu bölge ve ülke bazında 

gelişebilecek hatta ulusal anlamda ciddi ilerlemelerin yaratılabileceği bir dünya şehri 

olmaya adaydır. Bir başka deyişle, sadece merkez kanalıyla değil, birçok kamu ve özel 

kesimin harekete geçirilmesi ile elde edilecek gerekli finansmanın, öncelik sırası 

belirlenmesiyle doğru işlere kanalize edilebilmesinin sağlanması durumunda, ciddi 

bir atılım yapacak kapasitededir. Dolayısıyla, İzmir’in öne çıkarılmasını modern 

kurumlarla sağlamak anlamında bu türden yapılanmalar olumlu sonuçlar 

doğuracaktır. 

Bu amaçla, kaynakların optimum seviyede kullanılmasını hedef alan stratejik 

plan çalışması, alanın gerek kendi potansiyellerini harekete geçirecek ve gerekse 

çevresindeki potansiyelleri değerlendirecek ortamın yaratılmasını sağlamaktadır. 

Bunun için mevcut gelişme eğilimleri ile uyumlu bir planlama ve uygulama idaresi 

esas alınmıştır. 

19

Bölgenin verimli kaynak kullanımının planlanması için kamu kesimi katkısının yanı 

sıra, toplumun tüm kesimlerinin bilgi, deneyim, işgücü ile yönetsel ve mali 

kaynaklarının en iyi şekilde kullanılması gereklidir. Kamu kesimi için öngörülen rol, 

kalkınmanın ve gelişmenin olmazsa olmaz koşulları olan; ulaşım, iletişim, enerji, 

eğitim, sağlık, sulama gibi teknik ve sosyal alt yapı ve hizmetlerinin sağlanması, 

doğal ve kültürel değerlerin korunması ve geliştirilmesidir. 

Kamu kesimi ve özel sektörün, yöre insanı ile yöre içi ve dışındaki sivil toplum 

kuruluşlarının plan alanındaki teknik, ekonomik, sosyal yapıların ve hizmetlerin 

temin edilmesine, işletilmesine ve geliştirilmesine çeşitli modellerle ve teşviklerle 

katılımları sağlanmalıdır. 

Küreselleşme kavramı içinde kamu kesimi, sanayi yatırımlarını doğrudan 

üstlenmemelidir. Buna rağmen, örneğin İzmir Kuzey Aksında sermaye dağılımının 

fiziki mekanda yayılmasından oluşan farkların büyüklüğü ve girişimcilikteki 

tereddütler, kamu sektörünün, özel sektörü çeşitli araçlarla desteklemesi 

gerektiğini ortaya çıkarmıştır. Kamunun asıl rolü; alt yapı sağlama yanında 

teşviklerle, gerekli yasal ve kurumsal düzenlemelerle girişimciliği, katılımcılığı 

desteklemek olmalıdır. 

Dolayısıyla, kurumsal yapıyı düzenli ve iyi işler hale getirmek için kamu kesimi ve 

özel sektörü harekete geçirecek, teknoloji ile bilimi kullanacak ve bunları bölgesel 

strateji olanaklarında en iyi şekilde değerlendirecek bir kurum oluşturulması 


Bu kurumların örnekleri günümüzde Doğu Anadolu Projesinde GAP Ekonomik 

Kalkınma Ajansı, İzmir Ticaret Odasında Bölgesel Kalkınma Ajansı önerilerinde 

görülmüştür. İzmir Ticaret Odasının Bölgesel Kalkınma Ajansı kuruluş çalışmaları 

kapsamında 2002 yılı içindeki girişimleri ve Bölgesel Kalkınma Projesinde, bölgenin 

kurum ve kuruluşlarının yanı sıra İngiltere ile işbirliği içine girerek İngiltere’de 

Türkiye-AB İş Geliştirme Merkezinin kurulması olumlu bir yaklaşımdır. Benzer 

kapsamda bölgesel kalkınma konusunda ortak stratejik hedefler belirlenmesini 

amaçlayan Bölgesel Kalkınma Ajansının kuruluşuna yönelik hukuki altyapının 

oluşturulması ve Devlet Planlama Teşkilatının desteğinin sağlanması. önerinin ciddi 

şekilde ele alındığının delili olarak görülmektedir. 

Her iki tariflenmiş yapının da diğer örneklerine nazaran daha uygulanabilir olduğunu 

söylemek mümkündür. Stratejik planda ise bu yapıya benzer bir yapılaşma İzmir için 

tariflenmiş ve dinamiklerine göre kurgusunda değişliklere uğratılmıştır. 

Ülkesel stratejilere dayanılarak İzmir İl Genel Meclisi denetiminde planlanacak 

Ekonomik ve Sosyal Kalkınma İdaresi, kalkınma planlarının makro dengelerini 

oluşturmak, yıllık programların hazırlanmasına katkıda bulunmak, ekonomik 

modeller, dünya ekonomisi, ülke ekonomileri, ulusal ve uluslararası stratejiler, 

sanayileşme, teknoloji, çevre politikaları ve benzeri konularda araştırmalar yapmak, 

geliştirdiği makro modeller ile ekonomik ve sosyal politikaların uzun dönemli 

etkilerini tahmin etmek, bölgesel entegrasyonlarla ilgili gelişmeleri ve stratejileri 

izlemek ve bunlara yönelik alternatifler hazırlamak, kalkınma planlarının 

uygulanmasını izlemek ve değerlendirmek, bu konularda uluslararası kuruluşlarla 

20

temas ve müzakerelere katılmakla görevli olmalıdır. Söz konusu kurum ve ileride 

kurulabilecek benzer kurumlar, bölge planlarında olması gereken ve sürekli 

öneminden bahsedilen teşkilatlardır. 

ES-Kİ, örgüt yapısı itibariyle Ticaret ve Sanayi Odalarının ağırlıklı olarak içinde 

bulunduğu kamu yetkisine sahip bir kuruluştur. İşlevi itibarıyla yetki alanı içinde 

girişimcilik kültürünün geliştirilmesi ve özel sektörün kalkınma sürecine 

katkısının artırılmasına katılımcı bir gelişme aracıdır. Ayrıca, yetki alanının 

kalkınmasına yönelik çeşitli projelerin uygulanmasında, üniversitelerin aktif 

katılımına da önem verir. İl Genel Meclisine bağlı Ekonomik ve Sosyal Kalkınma 

İdaresinin, plan uygulamalarında etkinlik sağlaması da büyük önem taşımaktadır. 

Bu hususlara bağlı olarak Şekil 1 ve Şekil 2 de gerek ES-Kİ’nin kendi iç yapısı, 

gerekse idari anlamda hiyerarşisi şematik bir yöntemle verilmiştir. 

ES-Kİ’nin ekonomik gelişme bazında, görev alanına ivme kazandırmak ve bunun için 

de girişimciliğin teknoloji ve yenilik yaratmaya dayalı felsefesi ile dinamizmini 

harekete geçirmesi gerekmektedir. Bu oluşum, ekonomik kalkınmanın yanı sıra 

sosyal ve siyasi gelişmeyi de beraberinde getirecektir. 

Bunların dışında yetki alanında insan kaynaklarının geliştirilmesi, örgütlenmenin 

yaygınlaştırılması, altyapı temini, çevre kalitesinin iyileştirilmesi ve finansman gibi 

etmenler de düşülmelidir. 

Ekonomik ve Sosyal Kalkınma İdaresi (ES-Kİ) olarak adlandırdığımız bu kuruluşun 

temel anlamda görevlerini maddeler halinde sıralamak algılama bakımından daha 

açık bir yöntem olacaktır. 

• Beş Yıllık Kalkınma Planları ve Yıllık Programlara sorumluluk alanlarında 

yatırım, teklif ve programlarını tanıtmak ve plan dönemi içine alınmasını 

sağlamak, gerekçeler belirlemek. 

• Yetki alanının ulusal ve uluslararası çapta tanıtım ve lobi faaliyetleri için 

çalışmalarda bulunmak, stratejiler geliştirmek, politikalar üretmek, hedef 

piyasalarda tanıtım faaliyetlerini gerçekleştirmek. 

• Şehirsel gelişme ve kırsal kalkınmanın sağlanması için stratejiler belirlemek, 

öneriler oluşturmak ve bunların hayata geçirilebilmesi için ilgili kamu 

kurumlarıyla işbirliği yapmak. 

• Bölge içindeki Kalkınma Planlarının ve Yıllık Programlarının öngördüğü 

alanlarda mesleki eğitim programları düzenlemek, yurtiçi ve yurtdışı staj 

olanakları sağlamak. 

• Yabancı firmaların bölgedeki yatırımlarında teknik danışmanlık hizmetleri 

vermek, yönlendirmek, tesis kuruluş yeri alternatifleri sunmak. 

• Bölge dahilindeki yatırım olanaklarını ayrıntılı olarak tespit etmek, bu konuda 

yabancı yatırımlar için tanıtım dokümanları (CD, Kitap, Broşür vb.) 

hazırlamak. 

• Bölgenin küresel pazar imkanlarını sektörler itibariyle araştırmak, bu 

çalışmaları, yabancı girişimcilere, bölge sanayicisine ve yatırımcısına sunmak. 

21

• Büyük şirketler ve konsorsiyumlar kurulmasına öncülük etmek, kuruluş 

organizasyonunu yapmak, teşvik işlemlerinde yardımcı olmak, piyasa 

yaratmak, danışmanlık hizmetleri vermek. 

• Elektronik ticaretin geliştirilmesi ile ilgili firmalara destek vermek, web 

sitesi/siteleri kurarak firmaları bilgilendirici değişik dillerde dokümantasyon 

hazırlamak. 

• Firmalarının elektronik ortamda ticaret yapmalarından hareketle, bölge 

firmalarını da bu imkanlardan yararlandırılarak pazarlama olanaklarının 

geliştirilmesi amacıyla sanal fuarlara katılımlarını sağlamak ve bizzat 

düzenlemek. 

• Bölgeye yatırım yapmak isteyen ve elinde “fizibil” proje bulunan yatırımcıya 

bölgede bir yer sahibi olana kadar, teknik ve teknolojik bakımdan yön verici 

olmak. 

• Bölgenin teknoloji ve yenilik kapasitesini artırmak amacıyla TÜBİTAK, 

Teknoloji İzleme ve Değerlendirme Başkanlığı, Türkiye Teknoloji Geliştirme 

Vakfı ve benzeri kurumlarla işbirliği yaparak sektörel bazda teknoloji projeleri 

hazırlamak. 

• Kredi temini için, finans kaynakları yaratmaya yönelik gerek ülke içinde, 

gerekse ülke dışında çalışmalarda bulunmaktır. 

Görevleri yukarıda sayılan Ekonomik ve Sosyal Kalkınma İdaresi, İzmir ili genelinde 

uygulama imkanı bulduğu takdirde izlediği yolla ve kendi iç şeması içinde bölge ve 

ülke için yararlı bir gelişim kurumu olacaktır. 

ES-Kİ’nin İzmir’deki yönlendiriciliği, teknolojiyi kullanması ve potansiyel yatırım 

konularındaki rolü ekte önerilen şekillerden de anlaşılacağı gibi idari yapılarla 

belirlenmiş ve bir dil birliği oluşturulmaya çalışılmıştır. 

Ekonomik ve Sosyal Kalkınma İdaresi Örgüt Şeması 

Bu teşkilatın kendi içinde bulunan altı dairesi ve her bir dairenin görevleri 

özetlenmiştir. Ana hizmet birimleri olarak tanımlanacak birim elemanları Ekonomik 

ve Sosyal Kalkınma İdaresinin sorumlu öğeleridir. Aşağıda bu birimlerin kapsama 

alanları belirlenmiştir. 

Finansman Dairesi 

• Yıllık programların dahilinde makro ekonomik dengelerini oluşturmak. 

• Kalkınma planlarının hazırlanmasına katkıda bulunmak, değişken ekonomik 

durumları izlemek ve değerlendirmek. 

• Yapılacak veya öneri olarak getirilen projeler için maliyet-fayda hesabı 

yapmak ya da yapılanları incelemek. 

• Yatırımların ödemeler dengesini kurmak için, finans kurumlarından alınacak 

kredi ya da diğer bir kaynaktan gelecek para karşılığı şirketlere danışmanlık 

yapmak. 

22

• Politika önerilerinde bulunmak, ekonomik anlamda kurumsal ve hukuki 

düzenlemeler ile ilgili görüş vermek, uluslararası finansman kurumları ile 

kontak içinde olmak ve yeni kaynak arayışlarında yön gösterici olmak. 

Ekonomik Modeller Dairesi 

• Yöresi adına Beş Yıllık Kalkınma Planlarının belirlemiş olduğu ekonomik 

anlamdaki sayısal verilerin yorumlanmasında ve yeniden değerlendirilip bir 

öneri olarak sunulmasında kurucu rol oynamak. 

• Dünya ekonomisi, ülke ekonomileri, ulusal ve uluslararası stratejiler, 

sanayileşme, teknoloji, çevre politikaları ve benzeri konularda araştırmalar 

yapmak, geliştirdiği makro modeller ile ekonomik ve sosyal politikaların uzun 

dönemli etkilerini tahmin etmek. 

Stratejik Araştırmalar Dairesi 

• İzmir ilinin bölgesel anlamda mevcut ve öneri bölge planlarına uyum 

sağlaması için gerekli makro hedefleri oluşturup bunları politik anlamda 

strateji halinde mekana uygulayacak kararlar üretmek. 

• Planlar dahilinde gelişmeleri izlemek ve alternatifler hazırlamak. 

• Kalkınma planlarının uygulanmasını izlemek ve değerlendirmek. 

• Avrupa Birliği’ne üye ülkeler başta olmak üzere diğer dünya ülkelerindeki 

sektörel ve genel stratejileri incelemek, gelişimleri takip ederek yorumlamak. 

Sektör Programları Dairesi 

Bu daire tek merkez altında iki alt çalışma grubundan oluşmaktadır. Birincisi 

İktisadi Sektör Dairesi, ikincisi ise Sosyal Sektörler Dairesidir. Görevleri ise; 

• Sektör analizleri yapmak ekonomik ve sosyal anlamda Beş Yıllık Kalkınma 

Planları ve yıllık planlarda sözü geçen yatırım olanaklarının İzmir için 

olanlarında görüş bildirmek ve kendi yaptığı planlarla ve geliştireceği 

hedeflerle sektörel açıkları kapamak. 

• İktisadi sektörlerde proje geliştirme ve değerlendirme, sanayileşme, teşvik ve 

yönlendirme, iç ve dış ticaret politikaları konularında çalışma ve araştırmalar 

yapmak. 

• İzmir adına iktisadi sektörlerle ilgili olarak ileriye dönük stratejiler geliştirmek, 

kamu yatırım programını/programlarını hazırlamak, bunları revize etmek, 

uygulama aşamasındaki sorunları çözmek. 

• Sosyal anlamda sosyal sektörlerde (sağlık, eğitim vb.) çalışma ve araştırmalar 

yapmak ve dolayısıyla, sosyal sektörlerle ilgili olarak ileriye dönük hedefler 

oluşturmak. 

• Bu konuda kamunun yapacağı sosyal yatırımları belirlemek, yapım aşamasını 

incelemek, uygulamayı yönlendirmek, kurumsal ve hukuki düzenlemeler ile 

ilgili görüş vermek. 

23

Bölgesel Gelişme Dairesi 

• İl ve ilçe bazında araştırma ve planlama çalışmaları yapmak. 

• Beş Yıllık Planlar başta olmak üzere olabilecek programlı planlarla uyum 

sağlamak. 

• Yetki alanının hazırlanan planlara yapısal uyum sorunu çekmemesi için 

ortaya çıkabilecek uzun, orta veya kısa vadeli sorunların çözümü amacıyla ek 

projeler geliştirmek ve bu konularda yapılacak çalışmaları yönlendirmek. 

• Yöresi için geliştirilecek planlarda bölgeyi tümü ile ilgilendiren konularda ve 

de yerel istihdamın ve girişimciliğin geliştirilmesi çerçevesinde küçük ve orta 

ölçekli sanayi işletmelerinin, esnaf ve sanatkarların ve kırsal kesimin 

sorunlarına yönelik politikalar geliştirmek. 

• Uygulamaları takipçi ve yönlendirici olmak. 

• Yatırım öncelikli alanları belirlemek ve yörelerin özelliklerini dikkate alarak 

daha hızlı bir gelişme sağlanması amacıyla gerekli çalışmaları yapmak. 

Proje Yatırımı ve Analiz Dairesi 

• Alan ile ilgili küçük ve büyük ölçekli projeler için kamu ve ekonomik fayda 

dengesini kurup, bu projelerle ilgili yatırımları değerlendirip kararlar vermek. 

• Bölgede uygulanabilecek yatırım olanaklarının dış örneklerini incelemek. 

Ekonomik ve Sosyal Kalkınma İdaresi idari dağılımı günümüz ülke şartlarındaki 

kurumlarla da ilişkili olacak şekilde tanımlanmıştır. İzmir ili bütününde İl Genel 

Meclisi bünyesinde teşkilatlanan kurum planların takipçisi konumunda olup, bağlı 

birimleri ile yatırımları organize eden bir yapıya sahiptir. Böyle bir kurumun verimli 

çalışması durumunda yapılması planlanan projelerde daha isabetli yerler seçilecek ve 

maksimum fayda sağlanacaktır. 

Ekonomik ve Sosyal Kalkınma İdaresinin İdari Dağılımı ve Çalışma Sistemi 

ES-Kİ’nin idari sisteminde en üst kademede İl Genel Meclisi ve yönetim kurulunun 

müşterek çalışması yer almaktadır. Makro seviyeye aktarılacak kararlarda olduğu 

gibi İl Genel Meclisi karar ve değerlendirme odağıdır. Vali bu meclisin başkanıdır ve 

ES-Kİ Yönetim Kurulu ile koordinasyondan da sorumludur. ES-Kİ yönetim kurulu 

altında Genel Müdürlüğü ve Sekreteryası organizasyon iç sistemini oluşturmaktadır. 

Alt yörelerden gelen/gelecek projeler Sekreterya ve Genel Müdürlükçe 

değerlendirilerek yönetim kurulu onayı ile İl Genel Meclisine aktarılacaktır. 

Dolayısıyla alt yöre plan ve önerileri kurumsal bir denetimden geçmekte olacaktır. 

Son değerlendirme ise; plan, makro karar mekanizması olarak kabul edilen DPT’ye 

gitmeden, Valilik tarafından yapılmış olacaktır. 

Alt Yöre odaklarında valiliğe bağlı bir planlama biriminin oluşturulması, planların 

yerel ölçekten başlaması ve işlerlik kazanması bakımından önemlidir. Bu alt yöre 

odaklarının her birinin başında teknik ve planlama işlerinden sorumlu “büro 

müdürü” olarak görev yapacak, yönetim işleri ile ilgilenecek Valilik tarafından 

24

atanmış bir bürokrat bulunacaktır. Müdürlüğe bağlı bir Uzmanlar Ekibi de 

çalışacaktır. Bu ekip alt yöreye yönelik analitik çalışmaları yapacak, bilgi birikimi 

sağlayacak, sorun ve potansiyelleri belirleyerek öneri projeler geliştirecek düzeyde 

olacaktır. Aynı şekilde ekip, alt yöre koordinasyon kurulundan gelen önerileri de 

projelendirecek olup, bu sistem en üst kademeden gelen tekliflerin de gerekçelerinin 

incelenmesi olabilecektir. İzmir Büyükşehir Bütününde ise 3030 sayılı yasa 

kapsamında yer aldığı için Büyükşehir Belediyesince atanacak bir bürokrat teknik 

büro müdürü olarak görev yapacaktır. 

Alt Yöre odaklarında şehirsel kırsal yerleşmelerde görev yapan kaymakamlar, belediye 

başkanları ve sivil toplum örgütleri temsilcilerinden oluşan koordinasyon kurulu 

bulunacaktır. Belirli aralıklarla toplanan bu kurul, başkanını kendi içinden süreli 

olarak seçecektir. 

Koordinasyon kurulu ile ES-Kİ yönetim organları ve Valilik arasında doğrudan bir 

ilişki olacaktır. Alınan kararlar yerel ölçekten yönetim organlarına ulaşırken 

koordinasyon kurulu buna yön veren kurum olacaktır. Kararlar bu kurulda 

görüşülecek ve çıkan sonuç onay merciine görüş ve sonuçlar şeklinde iletilecektir. 

25

Şekil 0.10 Ekonomik ve Sosyal Kalkınma İdaresi Örgütsel Şeması 

İl Genel Meclisi 

EKONOMİK VE SOSYAL KALKINMA İDARESİ 

Finansman 

Dairesi 

Ekonomik 

Modeller 

Dairesi 

Stratejik 

Araştırmalar 

Dairesi 

Sektör 

Programları 

Dairesi 

Bölgesel 

Gelişme 

Dairesi 

Proje Yatırımı 

ve Analizi 

Dairesi 

Sosyal Sektörler 

İktisadi Sektörler 

26

Şekil 0.11 Ekonomik-Sosyal Kalkınma İdaresi’nin Üst Organizasyonel Şeması 

ES-Kİ Yönetim Kurulu 

Valilik 

ES-Kİ Genel Müdürlüğü 

İl Genel Meclisi 

ES-Kİ Genel Sekreteryası 

Alt Yöre Odakları 

İzmir Büyükşehir Bld. 

Planlama Br. 

Bakırçay Pln.Br. 

(Bergama) 

Alt Yöreler 

İzmir Büyükşehir 

Bütünü 

Bakırçay Yöresi 

Şehirsel ve Kırsal 

Yerleşmeler 

Konak, Bornova, Buca, Çiğli, 

Karşıyaka, Güzelbahçe, 

Narlıdere, Gaziemir 

Bergama, Kınık, Dikili 

Gediz Pln.Br. 

(Aliağa) 

Gediz Yöresi 

Aliağa, Foça, Menemen 

Gediz-Nif Pln.Br. 

(Kemalpaşa) 

Gediz-Nif Yöresi 

Kemalpaşa 

K.Menderes-I Pln.Br. 

(Torbalı) 

K.Menderes-II Pln.Br. 

(Tire) 

Çeşme-Dilek Yarımadaları 

Pln.Br. (Çeşme) 

Çeşme-Dilek Yarımadaları 

Pln.Br. (Urla) 

K.Menderes Kıyı 

Kesimi 

K.Menderes Kara 

Kesimi 

Yarımada Çeşme 

Kesimi 

Yarımada Urla 

Kesimi 

Menderes, Selçuk, Torbalı 

Bayındır, Ödemiş, Beydağ 

Çeşme, Karaburun 

Seferihisar, Urla 

27

Değerlendirme ve Sonuçlar 

28 belediyeyi ve bunları birleştiren sekiz alt yöreyi kapsayan Ekonomik ve Sosyal 

Kalkınma İdaresinin yukarıda tanıtıldığı gibi kendi iç işleyişinde tutarlı olması ve 

mevcut sisteme entegre olabilmesinin kolaylığı açısından, Anayasanın 127. 

maddesinin sağladığı dayanakla ve kurulması halinde bölge planlarına da işleneceği 

için uygulanabilirliği yüksektir. Mevcut çerçeveyi zorlamadan kolaylıkla işlerlik 

kazanabilir. Alt yöre odakları arasında alt-üst ilişkisi kurulmadığı için bu 

durum demokratikleşmeye katkı getirecektir. Zira, 3194 sayılı kanunla tanınan 

Büyükşehir belediyelerinin ilçe belediyeleri üzerindeki denetim yetkisi yerel 

yönetimlerin özerkliğine ve dolayısıyla demokratikleşmeye gölge düşürmektedir. 

Ancak bunun yanı sıra ilçe ve belde belediyelerinin başına buyruk hareket etmesi, 

siyasi açıdan iktidara yakın olan yerlerde fazla ve gereksiz gelişme sağlanırken 

diğerlerinin dışlanması ve yerelde güçlü odakların merkezi olma dolayısıyla 

programsız yatırım yapılması gibi konuların da önüne geçilmektedir. 

28 belediyede ayrı ayrı alınan kararlar kimi gereksiz yatırımları hayata geçirirken 

diğer önemli olanlarının beklemesine hatta yok olmasına sebep olmaktadır. ES-Kİ’nin 

kuracağı işleyiş ile projeler ve sorunlar aynı zamanda ve uzman bir ekip tarafından 

değerlendirileceği için eşgüdüm sağlanacaktır. 

ES-Kİ’nin karar organlarında özel sektör ve kamu kesiminden temsilciler olacağından 

Anayasanın 123. maddesinde geçen “İdare kuruluş ve görevleri ile bir bütündür...” 

ibaresiyle de uyuşmaktadır. Bir başka deyişle hukuki olarak önem verdiğimiz fakat 

işleyişte eksik kalan katılım kavramı hayata geçmektedir. Bu durum 

demokratikleşme adına olumlu bir adımdır. 

Ülkemizde ortalama otuz yıldır yapılan ve tavsiye olmaktan öteye geçemeyen 

kalkınma programlarının henüz yapım aşamasında, bu türlü kurumların yatırım 

planlarına yer vermesi ile tutarlılığı artacak ve işlerlik kazanacaktır. 

Sorumluluk alanında destek verme, strateji geliştirme, projeksiyon, denetim, 

kurumlar arası iletişimi sağlama, örgütlenme, işbirliği, eğitim ve staj olanakları 

yaratma gibi eylemlerin olması ES-Kİ’yi hem Ar-Ge çalışmalarını etkin olarak yapan 

bir kurum haline getirirken, hem de global anlamda modern bir kurum olmasını 

sağlamaktadır. Bu da geleneksel örgütlenmelerde olan tek düze çalışma 

ortamını, yaratıcı güçlerin kullanılabileceği özgür bir çalışma ortamına 

bırakmaktadır. 

Belli bir problemi kendi yaratıcı güçleri ile çözme durumunun söz konusu olabileceği 

konularda örgüt üyelerinin yaptıkları işe yabancılaşması önlenmiş olacaktır. 

Yabancı yatırımcıyı çekmek amaçlı stratejilerin üretilmesi ve gerektiğinde 

danışmanlık hizmeti vermesi de İzmir’in yatırım yapılabilirliğini arttıracak bir 

faktördür. 

Sonuç olarak bu türlü düzenlemelerin merkezi yönetimin işleyişine katkı getireceği 

gibi merkezi yönetimin karşısında bir takım işlevlerin de yapılabilirliğini arttıracak ve 

bunu savunacak bir kurgu oluşturması hem il bazında hem de ülke bazında gelişimi 

destekleyici bir ivme olacaktır. İzmir ileriye referans olacak bu yapılanması ile 

28

finansman açığını kapatacak, öncelikli işlevlerin gerçekleşmesiyle canlanacak ve 

demokratikleşmeye katkı koyacaktır. 

Alternatif Bir Yaklaşım 

Kent Yönetim Birimi 

Kent Yönetim Birimi kurulması ile İzmir’in önceliklerinin değerlendirilmesi, 

kamu kurum ve kuruluşlarının çalışmalarının denetlenmesi ve tavsiyelerde 

bulunulması amaçlanmakta olup, bu birimi oluşturacak tabanın halka yayılması, 

halkın yönetime katılması da bu yaklaşımı diğerlerinden ayıran en önemli özelliktir. 

Bu yapılanma, bütün idari sistemlerin dışında olarak, şehrin üst düzey yöneticilerine 

halkın isteklerini ve şehrin ihtiyaçlarını iletecek, yapılan faaliyetlerin amacına göre 

optimum fayda ile yapılmasını denetleyecek ve gerektiğinde bunun için çalışacak 

dolayısıyla “yapılacaklara” bir yön verecektir. 

Bu birimde esas meclis ve alt komisyonlarla ilgili herhangi bir sayı belirlenmiş 

olmayıp, değişkendir ya da sabitlik yoktur. Bir yönetim kurulu ve çeşitli sayıda alt 

komisyonlardan oluşmaktadır. İldeki tüm meslek odalarının başkanları ve/veya 

görevlendirdikleri bir yetkili tarafından oluşacak Yönetim Kurulu, başkanını, 

kendi içinden seçecektir. Böylece, birimin toplanması ve komisyonların aldığı 

kararların görüşülmesinden yönetim kurulu sorumlu olacaktır. 

Alt komisyonlar çeşitli ihtisas dallarına göre ayrılacaktır. Bu komisyonlar altyapı, 

şehircilik, eğitim, sağlık, turizm, tarım, ticaret, ekonomi, enerji, hukuk gibi gerekli 

görülen alanları analiz edecektir ve yorumlayacaktır. Bu komisyonun üyeleri, sivil 

toplum örgütleri, meslek odaları ve bu gibi kamu ve özel teşebbüs kurumlarının 

kendi içlerinden seçecekleri temsilcilerin belirlenmesiyle oluşacaktır. Her bir 

komisyon kendi ihtisas alanına giren konuyu değerlendirerek yönetim kuruluna 

gönderecektir. 

Şehir Yönetim Birimi kurulması ile ulaşılması istenen ana hedefler: 

• Halkın yönetime katılmasını sağlamak, sivil toplum bilincini geliştirmek, 

• Sorunların yerinde değerlendirilmesini sağlamak ve bunu yaparken de farklı 

kesimlerin görüşlerini almak, 

• Sorunların çözümü için üretilen projeleri değerlendirmek ve en verimli olanını 

tespit ederek hayat geçmesini sağlamak, 

• Kişilerin veya siyasi grupların baskısını en aza indirerek olması gereken 

gerçek adımların atılmasını sağlamak, 

• Büyükşehir, ilçe ve belde belediyelerinin imar ve yatırım programlarını 

denetlemek ve bunlara öneriler getirmek, 

• Gerekli olduğu durumlarda yargıya başvurarak idarenin işleyişini 

bütünleştirmek, 

• Yatırımların gerçekleşmesini sağlamak için finans kaynakları araştırmaktır. 

29

Bu yaklaşımla merkezi idareye ve yerel yönetimlere. şehirsel girişimleri ve yatırımları 

bilimsel ve akılcı bir yaklaşım içinde destekleyici. savunucu veya engellemeye çalışıcı 

bir grubun oluşturulması sağlanacaktır. Bunun yanında tıpkı ES-Kİ’de olduğu gibi 

yatırımların önerilmesi. kanalize edilmesi ve maliyetlerin finansmanının sağlanması 

konusunda kaynak yaratılması araştırmaları da faaliyetleri kapsamında yer alacaktır. 

En önemlisi de yukarıda değinildiği gibi farklı kesimlerin yönetime katılmasıyla 

katılım olgusu güçlenecek, halkın “seçim günü” dışında da yönetime dahil olması 

sağlanacak ve yönetimlerin işleyişleri demokratikleşme adına daha da güçlenecektir. 

9.2.2 Yatırım ve Karar Organizasyonları, Mali Kurumlar, Anadolu Menkul 

Kıymetler Borsası 

KOBİ’lerin Finansmanına Alternatif Yaklaşım: Anadolu Menkul Kıymetler Borsası 

Bankacılık sektörü ile özel kesim rezerv talebi arasındaki ilişki, gelişmiş finansal 

piyasaların varolduğu ekonomilerde, hane halkı ve firmaların harcamalarının çoğunu 

banka kredisi kullanarak finanse etmesi ile kurulmaktadır. Özellikle, firmaların 

fabrika ve makine-teçhizata yönelik harcamaları uzun vadeli yapıları nedeniyle, 

ödünç alınan fonlarla finanse edilmektedir. Finansman konusunda büyük ölçüde 

banka kredisine bağımlı olunması firmaların faiz oranı dalgalanmalarından büyük 

ölçüde etkilenmesi sonucunu doğurmaktadır. Çoğu ülkede bankalar birincil kredi 

kaynağı olduğundan, küçük ve orta ölçekli işletmeler (KOBİ) kredi ihtiyaçlarını bu 

kurumlardan karşılamak zorunda kalmaktadırlar. Buna karşılık, büyük firmalar 

bankalara başvurmaksızın tahvil ve hisse senedi piyasaları aracılığı ile fon 

ihtiyaçlarını doğrudan karşılayabilmektedirler. Bu koşullar altında bankaların kredi 

arzında herhangi bir kriz vb. nedenle ortaya çıkacak azalma, gerçekte 

bankalara bağımlı küçük ve orta ölçekli işletmeleri etkilemekte, krizin bu 

işletmeler üzerindeki etkisini şiddetlendirmektedir 1 . 

Küçük ve orta ölçekli işletmeler, Türkiye ekonomisi içinde önemli bir ağırlığa 

sahiptirler. Türkiye’de imalat sanayi işletmelerinin % 99.2’sini, toplam 

istihdamın % 56’sını ve toplam katma değerin % 24’ünü oluşturmaktadırlar 2 . 

Ancak bu ağırlıklarına paralel olarak yeterli kaynak temin edebilecekleri 

mekanizmalara sahip değildirler. Banka kredileri gerek istenen teminatların fazlalığı, 

gerekse kredi faizlerinin yüksekliği nedeniyle uygun bir finansman imkanı 

sunamamaktadır. Bu nedenle, KOBİ’ler faiz oranlarındaki yüksekliği dikkate alarak 

kaldıramayacakları finansman yüklerinin altına girmemekte, genellikle 

özkaynaklarıyla büyümeyi tercih etmektedirler. Ancak özkaynakları, yatırımlarını 

zamanında gerçekleştirebilme, teknolojilerini yenileyebilme ve rekabet güçlerini 

sürdürebilmede yetersiz kalmaktadır. 

OECD tarafından yapılan “Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin Globalizasyonu” 

konulu araştırmada 3 , finansmanın KOBİ’lerin globalleşmesinde ülkeden ülkeye, 

1 Geniş bilgi için bkz., Öznur Yüksel-Güven Murat, Şubat Krizinin KOBİ’ler üzerindeki Etkileri 

ve Çözüm Önerileri, 

2 DPT, uzun Vadeli Strateji ve Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (2001-2005), Ankara, 2000, 

s.124. 

3 Vinde V.P., General Inroduction to Environment for SMEs, OECD, 1995, s.4. 

30

firmadan firmaya değişik oranlarda olmak üzere en büyük engel olduğu ortaya 

çıkmıştır. KOBİ’lerin yaratıcılık, büyüme ile varlıklarını devam ettirmede en önemli 

şartlardan birisi finansmandır. Kaynak sorunu KOBİ’lerin piyasa paylarını 

korumada ve dışa açılmada en büyük sıkıntılarıdır. Pek çok ülkede KOBİ’ler kaynak 

maliyeti sorununun aşılmasında borçlanmak ve sermaye artırımına gitmek olmak 

üzere iki ana finansman yolunu kullanmaktadırlar. 

KOBİ’ler genelde farklı finansman alternatiflerinden yararlanma ve finansman yolları 

arasında denge kurma konusunda sorunlarla karşılaşırlar. Bu sorunlar, KOBİ’leri ve 

onlara mali destek sağlayanlar arasındaki ilişkileri de etkiler. Geçmiş yılların 

değerlendirilmesi neticesinde, bankacılık sektörünün sağladığı finansal 

kaynakların KOBİ’lerin gelişmesi ve büyümesi için yeterli olmadığı 

görülmüştür. 

Türkiye’de sermaye piyasası KOBİ’ler için yeterince tanınmış bir alan değildir. Oysa 

sermaye piyasaları KOBİ’lerin finansman sorunlarını piyasa mekanizması içerisinde 

çözebilecek tek alan durumundadır. Bu nedenle, Türkiye’nin ulusal borsası 

durumunda olan İMKB, ulusal pazarın yanı sıra KOBİ’ler için Bölgesel Pazarlar ve 

Yeni Şirketler Pazarı’nı kurmuştur. 

Sermaye piyasalarındaki gelişmeler, bu piyasaların KOBİ’lerin kaynak ihtiyaçlarını 

otomatik olarak karşıladığı sonucunu doğurmamaktadır. Özellikle Avrupa’daki 

sermaye piyasaları daha ziyade büyük çaplı işletmelerin kaynak ihtiyaçlarının 

karşılanmasında etkilidir. Bu gelişmenin sonucunda büyük çaplı işletmeler kaynak 

temininde bankalara bağımlı olmaktan kurtulmaktadırlar. Buna karşın KOBİ’ler 

halen büyük ölçüde bankalara bağımlı durumdadırlar. Bu nedenle yenilikçi ve 

istihdam sağlayıcı KOBİ'lerin ihtiyaçlarına uygun yapıda, dinamik bir 

sermaye piyasasının oluşturulması gerektiği sonucuna varılmaktadır. 

KOBİ’lerin hisse senetlerinin borsada işlem görmesinin başarısı; yüksek likidite, 

ciddi sermaye artırımı, işlem gören şirket sayısındaki yükseklik, etkin işlem 

sistemi, düzenlemelerdeki uygunluk, yatırımcıların güveni, borsanın getirisi 

ve karlılığına bağlıdır. Borsada işlem görmenin KOBİ’lere sağladığı pozitif etkiler 

şöyle sıralanabilir: 

• Borsada işlem görmek ile şirketler prestijlerini artırırlar. 

• Şirketin satıcılar, müşteriler ve bankacılar nezdindeki imajı güçlenir. 

• Satışlarda artış olasılığı yükselir. 

• Kurumsal yapı güçlenir. 

• Yöneticilerin aidiyet duyguları artar. 

Ancak, borsada işlem görmenin KOBİ’ler üzerine getirdiği ek yükümlülükler de 

vardır. Borsaların kotasyon ücretleri ve tarifelerinin yüksekliği, halka arzdan sonra 

sağlanan getirilerin devamının zorluğu, borsada işlem gören şirket yöneticilerinin 

kısa vadeli karlılığa yönelmek zorunda kalmaları, şirketlerin istenmeyen ele geçirme 

durumları karşısında zayıf durumda olması, kamuya aşırı şekilde bilgi sunmak 

zorunluluğu gibi. 

31

Likidite, şirket kalitesinin yanı sıra önemli bir diğer konudur. Yüksek likidite daha 

iyi fiyatlama imkanı sağlar. Normal olarak işlem gören şirket sayısı ile piyasanın 

likiditesi arasında yakın bağlantı bulunmaktadır. Bu nedenle, küçük ölçekli şirket 

hisselerinin işlem görmesi, piyasanın ortalama işlem hacmini düşürücü etkide 

bulunacaktır. Ekonomik durgunluktan büyük şirketlerin hisse senetlerine göre 

küçük ölçekli işletmeler daha fazla etkileneceklerdir. Bu da KOBİ’lerin 

finansmanını sağlamayı amaçlayan borsanın dikkat etmesi geren bir konudur. 

KOBİ’lerin sermaye piyasalarına katılımı ile Türkiye ve Avrupa merkezli şirket 

evlilikleri ve ortaklıkları için kurumsal yapı gelişecek, küresel ekonomiye entegrasyon 

kolaylıkla sağlanabilecektir. 

KOBİ’lere yönelik bankacılık kredileri sermaye piyasası mekanizması ile rekabet 

edeceğinden, bu işletmelere özgü kredilerdeki faiz oranlarının düşmesi 

beklenebilecektir. 

Mali tablo ve sermaye standartları ile bağımsız denetim yaptırılması zorunluluğu 

geleceğinden, kayıt dışı ekonominin kayda alınması olanakları güçlenecektir. 

Türkiye’de KOBİ hisselerine yatırım yapılmasında ve likidite kazandırılmasında 

karşılaşılabilecek sorunlardan biri de kurumsal yatırımcı eksikliğidir. Kurumsal 

yatırımcı olarak nitelendirilebilecek kurumlardan bir kısmı (SSK, Bağ-Kur v.b.) yoğun 

bir mali kriz içerinde olduğu için yeniden yapılandırılma ihtiyacı içerisindedirler. 

Kurumsal yatırımcıların diğer bir kısmı ise (özel emeklilik sigortası fonları v.b.) henüz 

istenilen seviyede gelişememişlerdir. Ayrıca bu kuruluşların sermaye piyasalarına 

yatırım yapmalarını teşvik edici düzenlemeler yeterli değildir. Diğer yandan 

kamu iç borçlanma gereğinin yol açtığı kamu menkul kıymetlerindeki yüksek faiz 

politikası, sermaye piyasasındaki yatırımları dışlamaktadır. 

KOBİ’lerin halka açılma ve borsada işlem görme ile amaçladıkları ve beklentileri, 

işletmelerin yeni sermaye artırımı, mevcut ve muhtemel yatırımlara sunulacak 

hizmetleri geliştirme şansları gibi unsurlar önemle dikkate alınmalıdır. Beklentilerde 

boşluklara düşülmemesine özen gösterilmelidir. Kamu oyu iyi ve kötü haberleri 

dikkate almakta, ancak kötü haberlerin etkisinin şiddeti daha yüksek olmaktadır. 

Ulusal borsada işlem gören şirketlerdeki başarısızlıkların veya kottan çıkarmaların 

artması, menkul kıymetler borsalarına olan güveni sarsabileceğinden, KOBİ’lerin 

finansmanı amacıyla bir ihtisas borsasının kurulması olumlu sonuç verecektir. 

Büyük olasılıkla yeni kurulmuş ve küçük ölçekli şirketlerde kottan çıkarmalar daha 

fazla olacaktır. Bu nedenle istenmeyen durumların önlenebilmesi için ana pazarlar 

ile KOBİ hisselerinin işlem gördüğü pazarların ayrılması gerekir. 

İzmir, girişimci yetiştirme geleneğine ve gelişmiş ulaşım-iletişim altyapısına sahiptir. 

1885 yılından itibaren faaliyetlerini başarıyla sürdüren bir Ticaret Odasına ve 1892 

yılından itibaren de Ticaret Borsasına sahiptir. Türkiye’nin gerek ekonomik 

potansiyel gerekse mevduat hacmi açısından üçüncü büyük ili konumundadır. 

İMKB’ye kote olmuş şirketlerin yaklaşık %20’si İzmir ve Ege Bölgesi şirketlerinden 

oluşmaktadır. Menkul kıymetler borsasının kurulması ve başarıyla faaliyetlerini 

sürdürebilmesi için gerekli olan yatırımcı profili, finansal ve ekonomik büyüklük 

İzmir’de mevcuttur. Bu nedenle, KOBİ’lere finansman sağlamak amacıyla bir 

32

Anadolu Menkul Kıymetler Borsası kurulması için İzmir ideal bir konumdadır. 

Zaten bu doğrultuda İZTO’nun 1987-96 döneminde finans kesimine yönelik 

çalışmaları bir reform olarak önümüze yeni ufuklar açmıştır. 1992 yılında ülke 

çapında başlatılan bu reformun yarattığı zemin üzerinde yeni piyasa, kurum ve 

araçların birbirine eklenmesi yoluyla İzmir Ege Bölgesinin çağdaş bir finans merkezi 

olacaktır. İZTO’nun Ege Bölgesini de içerecek şekildeki finansal potansiyelini 

değerlendirme çalışmaları bu bağlamda bölge kalkınması için gerçekçi bir modeldir. 

33

10. POTANSİYELLERİN VE HEDEFLERİN STRATEJİ PLANINA 

OLASI ETKİLERİ 

Strateji şemasının öngörüleri, karşılıklı ve dengeli olarak birbirlerini yönlendirecek 

üç gruptaki karar ve uygulama ortamından oluşmaktadır. 

A. Birinci grupta : 

• Ekonomik faaliyet sektörlerine ve konut yer seçim alanlarına göre mekanda 

öngörülen uzmanlaşma biçimleri, 

• Makro üretim ve hizmet odakları, 

B. İkinci grupta : 

• Öngörülen ulaşım koridorları, 

• İşlevini sürdürecek mevcut makro altyapı odakları, 

• Kesinleştirilmesi gerekli tasarı makro altyapı odakları, 

C. Üçüncü grupta : 

• Korunması gereken doğal-kültürel alanlar. 

• Kıyı kesimi ve körfezin kullanım koşulları. 

yer almaktadır. 

Bu üçünün arasındaki ilişkiler açısından temel varsayım; 

A grubunda bağımsız değişkenlerin ve talep yaratıcılarının, 

B grubunda bağımlı değişkenlerin, 

C grubunda sınırlayıcı parametrelerin yer alacağı düşünülmelidir. 

1

10.1 Ekonomik – Sektörel Etkiler 

Çalışmanın yöntemi gereği ekonomik-sektörel kestirimler ve makro gösterge kabuller 

planın bağımsız değişkenleri olarak ele alınmıştır. 

10.1.1 Sanayi 

Organize Çiçek İhtisas Sanayi Bölgesi (OÇİSB) 

Ege Bölgesinde kesme çiçek üretimi İzmir merkezli olup, gerek iç gerekse dış pazara 

hitap etmektedir. 1970’li yıllarda başlayan kesme çiçek üretimi il genelinde İnciraltı, 

Balçova, Narlıdere, Urla, Zeytinalanı, Kuşçuluk, Seferihisar, Ulamış, Yelki, 

Gümüldür, Menderes, Torbalı ve Dikili yörelerinde yoğunlaşmaktadır. 

Kesme çiçek üretiminde İzmir, Antalya’dan sonra en önemli ikinci merkez 

durumundadır. Antalya ihracata, Yalova ise iç pazara yönelik olarak 

düşünüldüğünde İzmir hem üretim, hem iç pazar, hem de ihracat merkezi 

olarak yerini alabilir. Türkiye’deki kesme çiçek üretiminin yaklaşık % 50’si 

İzmir’de üretilmektedir. Toprak, su, iklim yönünden üretim için uygun şartlar 

içeren ilde kesme çiçek üretimine yönelik talep de yoğun derecedir. 

Yurt çapında hizmet veren iki çiçekçilik kooperatifinin İzmir’de 2.500’e yaklaşan 

üyesi bulunmaktadır. Sektör, bu üreticilerin ailesi ve çalışanları ile birlikte ilde 

30.000 kişiye iş sahası yaratmaktadır. Bunun dışında her iki kooperatife de üye 

olmayan pek çok üretici bulunmaktadır. 

İzmir genelinde örtülü ve açık seralarda yaklaşık 250 hektarlık bir alanda üretim 

gerçekleşmektedir. En fazla üretilen ürün karanfildir. Karanfilden sonra gül, gerbera, 

kasımpatı, lilyum, lisıantuj, şebboy, glayör, gypsophila, solidaga, starliçe, freze, 

sümbülteber gibi kesme çiçek çeşitleri gelmektedir. Görüldüğü üzere İzmir’in üretim 

yelpazesi son derece geniştir. 

İki kooperatife bağlı olan üreticilerin 1999 yılındaki toplam ihracatı 1,2 trilyon TL 

(yaklaşık 2,9 milyon dolar) olurken, 2000 yılında bu rakam 2,6 trilyon TL (4,2 milyon 

dolar) olmuştur. Bunun dışında, her iki kooperatife bağlı olmadan bir takım aracılar 

vasıtası ile gerçekleştirilen ihracat tutarı da 2,5 trilyon TL’ye (yaklaşık 6 milyon dolar) 

yaklaşmaktadır. Böylelikle ilimizden 2000 yılında yaklaşık 5 trilyon TL (9 milyon 

dolar)’lık bir ihracat gerçekleşmiştir. 

Kesme çiçek sektörü karlı ve cazip bir sektör olmasına karşın İzmir’li kesme çiçek 

üreticileri bazı olanaksızlar nedeni ile bu potansiyeli yeterince 

değerlendirememektedir. OÇİSB’nin hayata geçirilmesiyle birlikte, 24 milyar 

dolarlık bir pastayı ifade eden uluslararası kesme çiçekçilik pazarından 

İzmir ve Türkiye’nin daha fazla pay alabileceği düşünülmektedir. 

Kurulması düşünülen organize çiçek ihtisas sanayi bölgesinde: 

• Üreticiler için istedikleri büyüklükte örtü altı ve açık sera alanları, 

2

• Üreticiyi bilgilendirecek, teknolojik gelişmelerden haberdar edecek, danışmanlık 

hizmeti verecek, yeni üretim teknikleri geliştirecek, ilaçlama, gübreleme hastalıkla 

mücadele ve diğer teknik konularda her türlü hizmeti verecek, verimliliği artırmaya 

yönelik çalışmalarda bulunacak araştırma-geliştirme merkezi, 

• Üretim planlamasının, yurt içi ve özellikle yurt dışı pazar araştırmalarının 

yapılacağı bir danışma merkezi, 

• Kalite-sağlık-standardizasyon işlemlerinin yapılacağı zirai karantina ve 

standardizasyon merkezi, 

• İhracat mezatı, 

• Soğuk hava depoları, 

• Tüm faaliyetlerin tekelden yönetildiği ve organizasyon sağlayan idari ve teknik bir 

merkez, 

• Konumlanarak üyelerin hizmetine sunulacaktır. 

Kurulacak Çiçek Organize Sanayi Bölgesinin ısıtılmasında jeotermal enerjinin 

kullanılması esas kabul edilmektedir. Böylece ısıtma maliyetleri en az düzeyde 

olacaktır. Bu amaçla jeotermal potansiyeli yeterli düzeyde olan alanlar 

değerlendirmeye alınabilir. 

Alt ve üst yapı imkanlarının, sıcak – soğuk su, jeotermal ısıtma, elektrik, telekom, 

internet, sağlık, güvenlik, çöp ve atık toplanması vb. hizmetler temin edilmelidir. 

Üniversite ve Sanayi-Ticaret İşbirliği ve AR-GE Çalışmaları 

Türkiye’de Ar-Ge çalışmalarının yetersiz olduğu bilinen bir gerçektir. Buna karşın Ar- 

Ge için yurtdışına yılda yaklaşık 2 milyar dolar ödemektedir. Bu, Türkiye’nin, her yıl 

20.000 yabancı araştırmacının yıllık istihdam ücretini ödemesi demektir. Ya da 

Türkiye’deki yaklaşık 60.000 araştırmacıya tahsis edilebilecek yıllık 33 bin doları 

yabancı araştırmacılara kaptırmak anlamına gelmektedir. Türkiye’de alınan patent 

sayısının Japonya’nın binde biri kadar olduğu düşünülürse, Ar-Ge’ye ne kadar az 

önem verildiği çarpıcı bir şekilde ortaya çıkmaktadır. 

Üniversite-sanayi ortak araştırma gereksinmesinin, bu gereksinmenin karşılandığı 

yeni kurumsal yapılar yaratması doğaldır. Bunlardan biri, ABD'de görülen Sanayi- 

Üniversite Ortak Araştırma Merkezleri'dir. Bu merkezler, National Science 

Foundation (NSF) tarafından desteklenmektedirler. NSF, başlangıç için gerekli parayı 

sağlamakta ve bu desteğini beş yıl (ama, giderek azalan bir oranda) sürdürmektedir. 

Sürekli destek, bu merkezlere üye olan sanayi şirketleri ve yerel yönetimlerden (eyalet 

yönetimlerinden) gelmektedir. Burada temel politika, merkezleri, en çok beş yıllık bir 

süre sonunda, sanayi şirketlerinin desteğiyle ayakta durur hale getirmektir. "Her 

merkez, üniversite tabanlı bir araştırma grubundan oluşmakta ve bu grup, temel 

araştırmalarla birlikte, bilim ve teknolojinin belli alanlarında sanayiye [merkeze 

3

katkıda bulunan kuruluşların taleplerine] yönelik uygulamalı araştırma projelerini de 

yönetmektedir." 

İzmir için Ar-Ge sürecini canlandıracak en önemli girişim olarak, kurucu 

heyetinde Ege Bölgesi Sanayi Odası, Ticaret Odası, İzmir üniversitelerinin 

yanısıra bazı sanayicilerin de bulunduğu, Teknoloji Geliştirme Bölgesi 

gösterilmektedir. 

Üniversitelerde yapılan yüksek teknoloji çalışmalarından özel sektör genellikle 

haberdar değildir. Üniversitelerse bu aksaklığı gidermek üzere merkezler 

oluşturmaktadır. Bunun en önemli örneği Ege Üniversitesi EBİLTEM’dir. EBİLTEM, 

teknoloji ithal etmek yerine teknoloji üretmenin yaratacağı faydaların henüz farkında 

olmayan sanayi kuruluşlarını bilinçlendirmeyi ve AR-GE kurumlarıyla sanayi 

işbirliğini sağlamayı amaçlamaktadır. 

Üniversitelerin laboratuar olanakları ve gelişmiş alt yapısı teknolojinin gelişimi için 

kullanılacak ve ayrıca Ar-Ge firmalarına yüksek standart, sosyal ve kültürel 

olanaklar sunulacaktır. Teknoparkla, daha etkin ve Üniversite-Sanayi işbirliği, daha 

çok araştırma, üniversitede yürütülen araştırmaların ekonomik değere dönüşmesi, iş 

arayan değil iş kuran mezunlar yetiştirilmesi ve tek cümleyle özetleyecek olursak 

üniversitelerin bilgi birikimini ve altyapısını, ülkemizin uluslararası platformda 

rekabet gücünü arttırmakta kullanması beklenmektedir. 

Ciddi bir sermaye yatırımını gerektiren anonim şirket yapısındaki Teknoparklar, 

önemli güçlüklerle karşı karşıyadır. Örneğin, İzmir'deki teknopark çalışmaları, 

İstanbul ve Ankara'ya göre daha karmaşık ve daha sorunlu olarak yürümektedir. 

Nedeni de, TÜBİTAK ve ODTÜ gibi güçlü bir ortağın olmayışıdır. Çalışmalar, daha çok 

iyi niyet ve özel çabalar ile yürütülmektedir. Örneğin teknoparkın yer sorunu tam 

olarak çözülememiştir. Önce Ege Üniversitesi içinde planlanan teknopark, daha 

sonra alanın yeterli alan olmayışı nedeniyle Dokuz Eylül Kampüsü içine alınmıştır. 

İzmir’deki teknoparak çalışmaları, 1988 yılında İTAŞ-İzmir Teknopark Ticaret AŞ’nin 

kurulması ile başlamıştır. İTAŞ'ın ortakları arasında Ege Üniversitesi, Dokuz Eylül 

Üniversitesi, İzmir Belediyesi, Ege Bölgesi Sanayi Odası yanı sıra başta Yaşar 

Holding, Tansaş, Ege Yatırım, Çimentaş, Ege Biracılık gibi sanayi kuruluşları da yer 

almıştır. İTAŞ'ın ilk inkübatör binası 1991 yılında tamamlanmış ve faal hale gelmesi 

ise 1995 yılında mümkün olmuştur. 

Halihazırda İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü Kampüsünde bir İnkübatör binası 

tamamlanmış durumdadır. İzmir'de kurulacak söz konusu Teknoloji Geliştirme 

Bölgesinin temel amacı olarak: 

• Ar-Ge girişimciliğini özendirici bilgilendirme ve eğitim faaliyetlerinde bulunmak 

• Katma değeri yüksek ürünleri üretmek üzere ileri teknolojileri geliştirmek 

• Yerel hammadde kullanan, katma değeri yüksek üretim yapan, ileri teknoloji 

kullanan, üreten şirketlerin kurulmasını ve büyümesini desteklemek 

4

• Bölgede bu yönde çalışma yapan, AR-GE çalışmalarını yapacak şirketlerin ihtiyaç 

duyacak ortamları yaratmak ve destek vermek 

• Ar-Ge birimlerinin bir arada bulunmasını sağlayarak, birbirleri arasındaki 

etkileşimi artırıp, sinerji yaratmak 

olması beklenmektedir. Bu bölgede yer alması gereken stratejik alanlar ise: 

elektronik, telekomünikasyon, yazılım, tıbbi malzemeler, ilaç ve özel kimyasallar, agro 

besin, tekstil, konfeksiyon, otomotiv, makine imalatı, gıda, toprak ürünleridir. 

Sözü edilen alanlardan yazılım geliştirme, İzmir için önemli ölçüde gelecek vaad 

etmektedir. Dünyada ABD dışında bilişim alanında teknoloji üretebilen diğer 

ülkelerin başında İrlanda, İsrail, Almanya ve Hindistan gelmektedir. Hindistan’ın bu 

konuda söz sahibi olması dikkat çekicidir. Sahip olduğu kaynakları itibarıyla 

Hindistan’dan çok daha iyi bir yerde olan Türkiye bu ülkeleri yakalayabilecek 

kapasitedir. İzmir de bu kapasitede hak ettiği yeri alabilir. 

Donanım tasarımı ve üretimi açısından baktığımızda Türkiye'nin pazara girebilme ve 

rekabet etme şansının olmadığı söylenebilir. Diğer taraftan yazılım alanında işgücü, 

toplam maliyetin yaklaşık % 80'ini oluşturmaktadır. Türkiye'deki işgücü maliyeti, 

gelişmiş ülkelerle karşılaştırıldığında yaklaşık % 60 daha ucuz olduğuna göre, 

Türkiye'nin de yazılım pazarında düşük maliyetle piyasaya çıkması olasıdır. 

Hindistan'da halen 860 civarında yazılım firmasında 280.000 bilişim profesyoneli 

çalışmakta ve her sene 60.000 yeni mezun bilişim sektörüne katılmaktadır. Bunların 

bir kısmı Hindistan’da sektöre katılırken bir kısmı da zorlanmadan dış ülkelerde işe 

başlamaktadır. Zira bu ülkelerde büyük bir eleman açığı bulunmaktadır. Yalnız 

ABD'de 320.000 bilişim uzmanı açığı olduğundan söz edilmektedir. Avrupa ve 

Japonya'da bir milyon bilişim uzmanına gerek duyulacağı tahmin edilmektedir. Bu 

kadar çok sayıda bilişim elemanı yetiştirince, bunları belli dar alanlarda 

uzmanlaştırmak ve düşük maliyetin verdiği avantajı kullanarak çok sayıda uzmanı 

kadroda tutarak yazılım siparişlerini ekonomik fiyatlarla ve en az onun kadar önemli 

bir faktör olan süratle üretmek ve müşteriye teslim etmek piyasada çok önemli bir 

avantaj sağlamaktadır. Bu bağlamda, İzmir üniversitelerinin yazılımcılık ve 

yazılım mühendisliğine daha fazla önem vermeleri gerektiği açıktır. 

Bu bağlamda 2001 yılında İzmir’de kurularak eğitim vermeye başlayan İzmir 

Ekonomi Üniversitesi bir ilke adım atmış ve Bilgisayar Mühendisliği Fakültesi 

bünyesinde kurmuş olduğu Bilgisayar ve Yazılım Bölümleriyle disiplinler arası bir 

eğitim felsefesi ortaya koymuştur. Özellikle Yazılım Mühendisliği Bölümünde 

bilgisayar, enformatik sistemleri mühendislikleriyle bilgisayar bilimlerinin uzmanlık, 

bilgi ve deneyimlerini bir potada birleştirerek ve matematik, ekonomi, işletme ve 

sosyal bilimlerin de katkısıyla mezunlarının sektörde aranan mühendisler olmasını 

sağlayacak bir eğitim programı oluşturmuştur. Mühendislik prensiplerinin en yüksek 

standartta yazılım tasarımı ve kurulmasında yetiştirdiği mühendislerin Üniversite ile 

Sanayi ve Ticaret işbirliğinde büyük katkısı bulunmaktadır. Ana ilkesinin güçlü 

teknik altyapısıyla takım çalışması, yönetim, iletişim ve yaratıcılığın uygulandığı bir 

üst yapıyı sanayi-ticaret işbirliğine sunmak olduğu görülmektedir. Kurulmuş olan 

5

Yazılım Geliştirme Takımları bu konuda hazır potansiyel olarak 

belirlenmektedir. Özellikle eğitim programının son yılında tamamıyla proje, tasarım 

ve yazılım mühendisliğinin ihtisas alanlarına yönelinmesi önemli bir güç olarak 

görülmelidir. Grafik kullanıcı ara birimlerin tasarım ve uygulamaları, çoklu işletim 

sistemlerinin kullanımı ve kullanım ortamlarının geliştirilmesi, uygulama 

gereksinimlerinin çözümlenmesinde ve uygulama ihtiyaçlarının karşılanmasında 

sistem mimarisi belirlenmesinde, mühendislik tasarım uygulamalarını hayata 

geçirecek programlara sahip olunması kısa dönem içinde İzmir Ekonomi 

Üniversitesi bünyesinde Teknolojiyi Geliştirme Bölgesi kapsamında özellikle 

Sanayi-Ticaret işbirliğine yönelik inkübatörlerin kurulmasını gerekli 

kılmaktadır. Zira stratejik planlama alanı içinde olduğu gibi Batı Anadolu’da benzer 

eğitimi uygulamalı olarak yürüten başkaca bir eğitim kurumu bulunmamaktadır. 

Mikro Finansman Kuruluşları 

Burada İZTO tarafından geçtiğimiz yıllardan bu yana üzerinde çalışılan Anadolu 

Menkul Kıymetler Borsasının finansman ihtiyaçlarına çare olabileceği düşünülen 

mikro finansman modeli üzerinde durulacaktır. 

Bilindiği üzere, kamudan toplanan tasarrufların ve diğer kaynakların ekonominin 

ihtiyaçlarına uygun şekilde etkin olarak kullanımını amaçlayan bankacılık 

sistemi, mevcut kaynaklarını genel olarak teminata dayalı geleneksel kredilendirme 

yöntemleri ile kullandırmaktadır. Gelir seviyelerinin düşük olması itibarıyla, teminat 

olarak gösterecek varlığı olmayan ve bankaların potansiyel müşteri kitlesi dışında 

bırakılan grupları desteklemek amacıyla pek çok ülke sübvansiyon politikaları 

uygulamıştır. Ancak, 1980’lere gelindiğinde, sübvansiyonlu kredilerin gerçekten 

amacına ulaşıp ulaşmadığına yönelik eleştiriler ile sübvansiyonlu ve hedefe yönelik 

kredi programlarının kredi kayıplarına yol açması piyasa tabanlı çözümün bir parçası 

olarak mikro finansman yönteminin ortaya çıkmasına yol açmıştır. 

Mikro finansman yalnızca kişilerin gelir düzeyini artırmak için kullanılan 

araçlardan biri olmayıp, aynı zamanda kredi ve tasarruf gibi finansal 

hizmetlere erişimi olmayan kişileri sisteme kazandırarak mali piyasaların 

derinleşmesine katkıda bulunan bir sistem olarak da görülmektedir. Mikro 

finansman hizmetleri yoluyla gelir seviyesinde kaydedilebilecek bir artışın, mevcut 

bankacılık sisteminden yararlanabileceklerin sayısında da artışa yol açabileceği 

dikkate alındığında, mikro finansman sisteminin bir bütün olarak ekonomiye katkı 

sağlayabileceği düşünülmektedir. 

Mikro finansman Türkiye için yeni bir kavram olmayıp, değişik kurumsal yapılar 

altında uygulanagelmektedir. Düşük gelir gruplarına ve mikro girişimci sayılabilecek 

esnaf ve sanatkarlara Halk Bankası “ihtisas” ve “kooperatif” kredileri adı altında 

mikro finansman kapsamına girebilecek finansal hizmetleri sunmaktadır. Ziraat 

Bankası, düşük gelirli hanehalklarına ve düşük gelirli çiftçilere ulaşma konusunda 

potansiyele sahip bir diğer kurumdur. Hazine Müsteşarlığı tarafından yetkilendirilen 

ikrazatçılar (borç veren kişi veya kuruluşlar) da formal hizmet sunucular arasında 

sayılabilirler. Ayrıca, esnaf ve sanatkar kooperatifleri, küçük çiftçi kooperatifleri, bazı 

6

meslek odalarının oluşturduğu yardımlaşma sandıkları gibi bir çok örgütlenme biçimi 

mevcuttur. Gelenekler, sıkı aile bağı ve dayanışması gibi sosyo-kültürel nedenlerden 

dolayı Türkiye’de arkadaşlar, aile bireyleri, komşular, sayısı konusunda bir tahmin 

yapmanın güç olduğu “tefeciler” gibi oldukça fazla sayıda informal mikro finansman 

sunucularının olduğunu belirtmekte fayda vardır. 

Ancak, mevcut uygulamalar ile Bangladeş (Grameen Bank), Latin Amerika (ACCION), 

Endonezya (Bank Rakyat), Bolivya (PRODEM/BancoSol) gibi mikro finansman 

yaklaşımının yaygın olarak uygulandığı bazı bölgeler karşılaştırıldığında, Türkiye’deki 

mikro finansman faaliyetlerinin “sübvansiyon” kimliğini muhafaza ettiği, düşük gelirli 

kişilere sürekli gelir elde edebilecekleri bir istihdam alanı sağlamaktan çok mevcut 

durumdaki finansman ihtiyaçlarının giderilmesine yönelik kamu politikasının bir 

parçası olma niteliğinin ağır bastığı gözlenmektedir. 

Giderek küreselleşen bir finansal ortamda kalkınma ve büyüme arzusunda olan bir 

ülke olarak Türkiye’nin gelişmiş finansal piyasaların temel düzenleme ilkelerini takip 

etmesi gerekli hale gelmiştir. Ayrıca gelir dağılımındaki sorunlar dikkate alındığında, 

özellikle gelişmekte olan ülkelerde uygulama alanı bulan mikro finansman 

yönteminin öncelikle hukuki altyapısını oluşturarak bu alandaki oluşumlara yol 

açmak zorunda olduğu görünmektedir. Bu itibarla, ülkemizde geleneksel bankacılık 

faaliyetleri yanında, münhasıran mikro finansman hizmeti sunmak üzere 

oluşturulmuş mikro finansman kuruluşlarına da ihtiyaç bulunmaktadır. 

Ancak, özellikle Anadolu Menkul Kıymetler Borsasının mikro finans kurumlarından 

etkin bir şekilde yararlanabilmesi için aşağıdaki hususların gözden geçirilmesi gereği 

ortaya çıkmaktadır. 

• Mikro finans kuruluşlarına en az 5 trilyon TL ödenmiş sermaye şartı 

getirilmektedir. Bunun sonucu olarak da çok az sayıda mikro finans kurumu 

kurulacaktır. Oysa, bunların sayısı ne kadar fazla olursa alt gelir gruplarına o 

kadar fazla finansman sağlanacağı açıktır. 

• Taslak, kurucular arası pay edinimleri konusunda da bir dizi kısıtlama 

getirmektedir. Taslağın 13. maddesi cezalarla doludur. Bu cezalar 2 ile 10 milyar 

arasında değişmektedir. Cezaların çokluğu esnekliği azaltmakta ve 

uygulamalardaki başarıyı düşürmektedir. 

• Kredi aksaklığını gidermeye dönük olarak düşünülen bu kurumlar normal bankalar 

gibi Kurumlar Vergisine tâbi tutulmuşlardır. Bu kurumlara tüm vergi ve benzeri 

yüklerde özel kolaylıklar getirilmelidir. 

• Bu kurumların banka oldukları varsayımından hareket etmekte ve mevduatı 

korumayı hedeflemektedir. Dolayısıyla da tasarı bir yığın kısıtlama ve yasaklarla 

doludur. Oysa, bu kurumların Vakıflar Genel Müdürlüğüne bağlı modern para 

vakıfları şeklinde kurulmalarına da izin verilmelidir. Bu durumda söz 

konusu tüm kısıtlamalar ortadan kaldırılmalıdır. 

7

Yardımcı Kuruluşların Yardımlarını Etkinleştirme 

İçine düştükleri sorunların çözümünde ve Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler 

(KOBİ) geliştirme amacına dönük olarak Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve 

Destekleme İdaresi Başkanlığı (KOSGEB), İhracatçı Geliştirme Etüt Merkezi (İGEME) 

ve Milli Prodüktivite Merkezi (MPM) gibi kurumlar bulunmaktadır. Ancak İzmir’deki 

KOBİ’lerin % 95’ten fazlası bu kurumlardan herhangi bir yardım almadıklarını 

belirtmişlerdir. Burada KOBİ’ler ve yardımcı kuruluşlar arasında ciddi bir 

iletişim probleminin bulunduğu açıkça görülmektedir. KOBİ’lerin ihtiyaç 

duyduğu destek ve yardımlara ilişkin görevler, bu kurumların görev tanımlarında 


Bahsi edilen yardımcı kuruluşlar, ülkemizdeki özel sektör girişimlerinin sorunlarına 

çözüm getirebilecek, gerekli desteği sağlayabilecek görevlerle donatılmış durumdadır. 

O halde KOBİ’lerin çok düşük oranda yardımcı kuruluşlara başvurmasının oldukça 

ilginç nedenleri olmalıdır. Ancak, ilginç olmaktan öte, Türkiye gerçekleri, tüm 

nedenlerin kökeninde yatmaktadır. İşletmecilerin yarısından fazlasının lise ve daha 

altı eğitime sahip olması, % 40’tan fazlasının 40 yaş ve üzerinde olması, çok büyük 

bir çoğunluğun limited şirket olması gibi gerçeklerin ortaya koyduğu sorunlarını 

tespit edilememe veya gecikmesi, yardım alabileceğine inanmama, yardım 

almış örneklerin hemen hemen olmayışı, bürokrasiden çekinme ve kendi 

sorununu kendi çözme eğilimi gibi nedenlerden dolayı, yardımcı kuruluşlarla 

KOBİ’ler arasında ciddi bir iletişimsizlik söz konusudur. Konuya, yardımcı 

kuruluşlar açısından baktığımızda, atamalarda siyasetin etkisi, uzmanlığı 

yetersiz görevlilerin bulunması, hizmet ettiği kesimi iyi tanımaması, 

kendilerini tanıtma yetersizliği, işletmelerin ihtiyaçlarını belirleme ve anlama 

eksikliği gibi nedenler ön plana çıkmaktadır. Her iki yanlı olarak sorunların 

giderilebilmesi için, asıl görev yardımcı kuruluşlara düşmektedir. Buna göre, 

öncelikle kendilerini çok iyi bir şekilde tanıtmalıdırlar. Bu tanıtım periyodik olarak 

tekrar edilmeli ve işletmecilerin güveni kazanılmalıdır. Ayrıca KOBİ’lerin yapıları 

dikkatle izlenmeli ve sık sık güncelleştirilmelidir. Bunun yanında işletmecilerin 

ihtiyaçlarının çok dikkatli bir şekilde belirlenmesi de büyük önem taşımaktadır. Sık 

sık değişen koşullarla birlikte bu ihtiyaçlar yenilenmelidir. Son olarak da verilen 

hizmetlerden yararlanma ve memnuniyet durumları izlenmeli ve buradan elde 

edilecek bulguları kullanarak hizmetler yeniden ele alınmalıdır. 

Tüm bunların etkin bir şekilde gerçekleştirilebilmesi, işletmelerle yardımcı 

kuruluşları bünyesinde bulunduracak bir bilgi ağının kurulmasına bağlıdır. Böylece 

hem iletişim sağlanacak, hem de işletmelerin kaynak kullanım etkinliği ve verimliliği 

izlenebilecektir. 

Organize Sanayi Bölgeleri Yer Seçimi Analizleri ve Gelişim Trendleri 

Ülkemizde ilk uygulaması Bursa’da başlayan ve bunu takiben yaklaşık bütün il 

merkezlerinin organize sanayi bölgesi kurmak yarışına girmeleri, konunun ülke 

ekonomisi açısından ve ülke koşullarına uygun olarak organize sanayi bölgesinin 

tipini ortaya çıkarmayı zorunlu hale getirmiştir. Günümüze dek kurulmuş olan ve 

8

kurulma aşamasında bulunan organize sanayi bölgeleri ülkenin sanayileşmesinde 

önemli görevler üstlenebileceğini kanıtlamıştır. Kalkınma plan ve programlarında ve 

hükümet programlarında da organize sanayi bölgelerine büyük önem verilmiştir. Bu 

nedenle özellikle son yıllarda organize sanayi bölgesi tanımlamaları, sanayinin 

ihtisaslaşma içine girmesi ve bölgesel farklılıklardan ötürü tanımsal değişikliklerin 

ortaya çıkmasını zorunlu hale getirmiştir. Bu doğrultuda organize sanayi bölgeleri 

dışında; 

1- Ülke ekonomisinin gelişmesinin ve teknoloji transferini sağlamak, üretim ve 

istihdamı arttırmak, yatırımları teşvik etmek, yurtdışında çalışan Türk işçilerinin 

tasarruflarını Türkiye’de yatırıma yönlendirmek ve yabancı sermaye girişimini 

arttırmak amacıyla 19.01.2002 tarihinde Endüstri Bölgelerine yönelik 4737 sayılı 

kanun yürürlüğe girmiştir. 

2- Türk sanayinin teknoloji seviyesini ve rekabet gücünü arttırmaya yönelik 

Teknoloji Geliştirme Bölgeleri kurulması 26.06.2001 gün ve 4691 sayılı kanunla 

kabul edilmiştir. Bu kanunun amacı, üniversiteler, araştırma kurum ve kuruluşları 

ile üretim sektörleriyle işbirliği sağlanarak, Ülke sanayinin uluslararası rekabet 

edebilir ve ihracata yönelik bir yapıya kavuşturulması maksadıyla teknolojik bilgi 

üretmek, üründe ve üretim yöntemlerinde yenilik geliştirmek, ürün kalitesini veya 

standardını yükseltmek, verimliliği arttırmak, üretim maliyetlerini düşürmek, 

teknolojik bilgiyi ticarileştirmek, teknoloji yoğun üretim ve girişimciliği desteklemek, 

küçük ve orta ölçekli işletmelerin yeni ve ileri teknolojilere uyumunu sağlamaktır. 

Teknoloji Geliştirme Bölgelerinin diğer bölgelerden temel farkı, kurulması için 

öngörülen bölgenin bulunduğu ilin sınırları içinde üniversite, yüksek teknoloji 

enstitüsü, AR-GE merkez veya enstitülerinden birinin bulunmasıdır. Yörede AR- 

GE ve sanayi potansiyelinin olması gerekliliği de aranmaktadır. Dolayısıyla 

yukarıdaki donatıları sağlayan İzmir şehir ve çevresi bu açıdan olumlu kaynaklara 

sahip bulunmaktadır. 

3- Nitelikli Sanayi Bölgesi ABD-İsrail Serbest Ticaret Anlaşması Uygulama 

Yasası’nda ve bu anlaşmaya dayanarak İsrail ile Ürdün arasında yapılan 

anlaşmalarda tanımlandığı şekliyle; “ Belli oranlarda İsrail ve Ürdün girdisi içermek 

kaydıyla üretilen malların ABD pazarına gümrüksüz, vergisiz ve kotasız 

girebileceği, yerel otoriteler tarafından saptanan ve ABD tarafından belirlenen ve 

kabul edilen bölgedir”. Bu bölgelerde üretilecek ürünlerin ABD’de daha iyi pazara 

giriş koşulları sağlamak ve iki ülke arasındaki ticareti güçlendirmek amacıyla 

ülkemizde kurulması amaçlanmıştır. Konu aynı zamanda iki ülke dış işleri bakanları 

müsteşarları 2002 yılı şubat ayında eş başkanlıklarında gerçekleştirilen ekonomik 

ortaklık komitesinin önemli gündem başlığı olmuştur. Bu bölgeler yabancı yatırımcıyı 

teşvik edici bir içeriğe sahiptir. 2003 yılı içinde ABD-İsrail Serbest Ticaret Anlaşması 

adı altında Türkiye İsrail arasında da bir nitelikle sanayi bölgesi oluşturulmasına 

ilişkin yasa tasarısı kongreye sunulmuştur. 

Dünyanın en büyük pazarlarından biri olan ABD’ye mal satmanın avantajlarına 

karşın bu ülke de kendi avantajlarını koruma durumundadır. Kota ve yüksek vergi 

tarifesiyle bunu sağlamanın yanında, 1976 yılından bu yana gelişmiş ve gelişmekte 

9

olan ülkelere önceden belirlenmiş bir ürün listesi kapsamında “Genelleştirilmiş 

Preferans Sistemi” (GSP) uygulamaktadır. İşte Nitelikli Sanayi Bölgeleri’nde ABD ile 

gümrüksüz alışveriş yapılabilecek mallar GSP adı altında bir ürün listesi oluşturarak 

üretilmekte ve bu liste dışındaki mallar ABD tarafından alınmamaktadır. Ürünlerin 

çeşitliliği gelişmiş ülkelerde daha fazla olurken gelişmemiş ülkelerde ise daha az 

olmaktadır. Nitelikli Sanayi Bölgesi’nde pazarlanacak ürünün % 35’inin ülkenin 

kendi kaynaklarıyla yapılmış olması gereklidir. Ayrıca satılacak ürün hem GSP’ye tabi 

ürünler listesinde hem de GSP’den yararlanan bir ülke kaynaklı olacaktır. Buna 

bağlı olarak münferit kuruluşlar GSP ile ABD’ye son dönemlerde 437 milyon dolar 

tutarından fazla mal satmışlardır. 2003 yılı 1 Temmuzundaysa ABD Başkanı 

imzaladığı bir bildiriyle Türkiye’ye 130 milyon dolarlık ek GSP hakkı kazandırmıştır. 

Bayındır Gıda Organize Sanayi Bölgesi 

Bayındır Gıda Organize Sanayi Bölgesi, gıda sektöründe yatırım yapacak 

endüstrilerin ve ekolojik ürün sektöründe yatırım yapacakların bir araya 

toplandıkları üretimden ambalaja kadar lineer gelişmelerin amaçlandığı bir bölge 

olarak planlanan bu bölge yer seçimi yapılmış ancak prosedürler açısından henüz 

onaylanmamış durumdadır. 150 işyeri sayısına sahip olup 15.000 kişilik bir 

işgücü potansiyeli yaratacaktır. Ancak gıda sektörünün şu anda faal durumda 

bulunan Kemalpaşa ve Tire Organize Sanayi Bölgelerinde de sanayi türleri olarak 

kabul edilmektedir. 301 işyeri sayısına sahip Kemalpaşa’nın % 56.4 doluluk 

oranında ve 350 işyeri sayısına sahip Tire’nin de % 4.5 doluluk oranında 

olduğu bilindiğinden Bayındır Gıda Organize Sanayi Bölgesinin ekonomik 

konjöktürler dikkate alındığında kısa ve orta vadede gerçekleştirilmesinin, rantabl bir 

yatırım olmadığı ortaya çıkmaktadır. Kaldı ki Tire ve Bayındır arasının fiziksel 

mekandaki yakınlığı da bu aşamada Bayındır’a yapılacak bir organize sanayi bölgesi 

yatırımının uzun vadede gerçekleşmesinin olumlu olduğunun diğer bir kanıtıdır. 

Buna ek olarak Bayındır’da çiçek konusunda ihtisaslaşması planlanan Bayındır 

Çiçek Organize Sanayi Bölgesi bulunmaktadır. Bayındır Çiçek Organize Sanayi 

Bölgesinde çiçek üretimi dışında herhangi bir faaliyetin yapılmasına izin verilmiyor 

olması ihtisas organize sanayi bölgelerinin bir örneğidir. 

2005 yılında faaliyete geçmesi planlanan Ödemiş Organize Sanayi Bölgesinin 

de planlamaya alınmış olması Bayındır Organize Sanayi Bölgesinin gıda konusunda 

ihtisaslaşmış olduğu düşünülmesine rağmen yatırımı başka bir bölgeye kaydırdığı 

düşünülmektedir. Ayrıca Ödemiş Organize Sanayi Bölgesi başta süt mamulleri olmak 

üzere gıda sektörünü de kapsamaktadır. Bayındır merkezi nüfus profilinde ilçe 

bazında 1980 ve 1990 yıllarında iki önemli düşüş gözlenmiştir. Doğrusal Nüfus 

Kestirim Modeline göre merkez ilçe nüfusu 1990 nüfus sayımındaki değere 2020 

yılında eriştiği görülmektedir. Doğal artışa göre 2020 yılı projektif nüfusu yaklaşık 

27-28 bin kişi olacağını göstermiştir. Bu durumda Bayındır nüfus kaybına 

uğramaktadır. Bu denli nüfus kaybına uğrayan bir ilçede yapılacak bir 

yatırımın yakınındaki Ödemiş ve Tire Organize Sanayi Bölgeleri 

düşünüldüğünde geri planda kalmaktadır. 

10

Kiraz Organize Sanayi Bölgesi 

Kiraz Organize Sanayi Bölgesi, coğrafi açıdan bir çıkmaz sokak konumundaki 

yerleşmesi planlandığında 7.500 kişilik bir işgücü potansiyeline sahip olup 50 

işyeri barındıracaktır. Yer seçiminin yapılıp halihazırda onay alamadığı ve 1999 

yılında kuruluş etütlerinin yapıldığı 83 hektarlık bu alanda herhangi ağırlıklı bir 

sektör planlanmamıştır. Bugün Kiraz’da faaliyet gösteren tek bir sanayi kuruluşu 

bulunmaktadır. Ulaşım olanakları açısından sıkıntılı bir konumda bulunması 

bölgenin cazibe odağı olmasını yakın ve orta vadede zorlaştırmaktadır. Zira organize 

sanayi bölgesi kuruluş ve yer seçimi yöntemlerinin en önemlisi ulaşım olanaklarıdır. 

Hammaddenin işletmeye getirilme maliyeti düşük olsa bile mamulün işletmeden 

pazarlara taşınması Kiraz koşullarında içinde bulunduğumuz dönemde maliyetli 

görülmektedir. Kiraz Organize Sanayi Bölgesinde yer alacak işletmeler için bu iki ters 

yöndeki taşıma giderlerinin en az olduğu noktayı bulmak güçtür. İdeal bir Organize 

Sanayi Bölgesinin özelde bölgeye genelde ülkeye rahat erişim sağlayan ana ulaşım 

arterlerine en çok 2.5 kilometre uzakta olmak durumundadır. Ayrıca bölgeyi ana 

arterlere bağlayan köprü ve menfezlerin en az 20-25 ton taşır durumda olması bir ön 

koşul olarak gözükmektedir. Şu halde Kiraz’da kurulacak bir organize sanayi 

bölgesi için bu kriterlerin gerçekleşmesi bir ön koşul olarak gözükmektedir. 

Kaldı ki yörenin geri kalmışlığı düz ve vasıflı işçi bulabilme faktörünü de 

zorlamaktadır. 

Kiraz’ın ilçe nüfusu 2020 yılında projektif değerlere göre 11.000-20.000 kişi arası 

görülmektedir. Bu yıla değin alabileceği tahmini göç 18 ile 314 kişi olarak 

hesaplanmıştır. 1950-1990 yılları arası dönemde nüfusu yaklaşık 3 katına çıkan 

Kiraz’da Organize Sanayi Bölgesi kurulmasına yönelik yatırım sonuçta arz talep 

dengesinde fazla bir taleple karşılaşamayacağı ve yapılacak teşviklerin ise 

özendiricilikten uzak kalacağı belirlenmiştir. 

Ödemiş Organize Sanayi Bölgesi 

Ödemiş Organize Sanayi Bölgesi de Kiraz Organize Sanayi Bölgesi gibi 50 işyeri ve 

7.500 işgücü potansiyeline sahip düşünülmektedir. İzmir’e 120 km uzaktaki bu şehir 

yakınında kurulacak olan organize sanayi bölgesi 1.000.000 m 2 toplam alana sahip 

olup sanayi parselleri toplamı 522.500 m 2’ dir. Ödemiş’in Kaymakçı Beldesi 

yakınlarında tesis edilecek alanın kamulaştırma ve proje çalışmaları devam 

etmektedir ve 1995 yılında kurulmuştur. Ağırlıklı sektörleri süt mamulleri, tarım 

makineleri, inşaat malzemeleridir. Tire Organize Sanayi Bölgesine yakınlığı 

dikkate alındığında ve benzer sektörleri içerdiği göz önüne alındığında kısa 

vadede yatırımları çekebileceği, organize sanayi bölgesi yapılacak altyapı 

yatırımları ile karşılaştırıldığında ekonomik görülmemektedir. Nüfus yoğunluğu 

açısından 116 kişi/km 2 ’ye sahip ilçede patates, pamuk. tütün gibi endüstri bitkileri 

ile sebze ve meyve üretimi yapılmaktadır. Fazla bir göç alma potansiyeline sahip 

olmayan Ödemiş’in 2020 yılında 1.600-5.000 kişi arası göç alacağı tahmin edilmiştir. 

Tire Organize Sanayi Bölgesinin dahi yatırımlarını tam bitirmemiş olması kısa vadede 

bölgenin faal duruma geçemeyeceğini göstermiştir. Kaymakçı yakınlarında yer alacak 

bölgenin toplumcu bir davranışla 6.000 civarında olan nüfusun barındığı yerleşmeye 

11

1/1000 ölçekli uygulama imar planında öngörülen nüfus 11.358 kişidir. Kaldı ki 

2020 için doğrusal ve üstel nüfus kestirimleri Kaymakçı’nın 2020 yılında dahi bu 

sayıya erişemeyeceğini göstermiştir. Projeksiyonlarda en yüksek nüfus değeri 8.500 

kişi dolaylarında belirlenmektedir. Ödemiş ilçesi nüfusu 1950-2000 yılları arasında 

nüfusunu ancak 2’ye katlamıştır. Buna karşın Ödemiş imar planında, Ödemiş için 

öngörülen nüfus 79.594 kişidir. 2020 yılında doğrusal kestirim modeline göre bu 

rakama yaklaşacağı tahmin edilmektir. 

Organize sanayi bölgeleri planlanırken şehir planlaması ile birlikte ele alındığı 

takdirde toplumsal davranışları olumlu örgütlediği bilinmelidir. Özellikle organize 

sanayi bölgelerinin gerek yer seçiminde gerekse bölge içinde yapılacak yatırımlara 

paralel olarak yürütülmeyen iskan planlamaları özellikle belediye hizmetlerinin 

aksaması gibi problemleri ortaya çıkaracaktır. Ödemiş Organize Sanayi Bölgesinin bu 

açıdan gerek yakınında yer aldığı Kaymakçı’nın ve gerekse merkez ilçenin 

planlamalarını bu doğrultuda yapmış olmaları olumlu görülürken aynı durum 

Kaymakçı yakınlarındaki Konaklı beldesinde de görülmüş 2020 yılı kestirimlerine 

göre ortalama 2.500 nüfusa sahip olacak beldenin uygulama imar planı 10.880 kişi 

üzerinden yapılmıştır. Ancak Konaklı için burada söylenecek en önemli konu 

beldenin 1985 yılından bu yana devamlı nüfus kaybı içinde olduğudur. Şu halde 

yukarıdaki nüfuslar dikkate alındığında Ödemiş Organize Sanayi Bölgesinin orta 

vadede devreye girmesi olumlu görülmekte olup 2005 yılı faaliyete geçiş tarihi 

için erken bir dönemdir. 

Kınık Organize Sanayi Bölgesi 

İzmir’in kuzey aksında yer alan 2 organize sanayi bölgesinden birisi olan Kınık 

Organize Sanayi Bölgesi faal durumda olup toplam alanı 810.000 m 2 , sanayi 

parsellerinin toplamı ise 472.344 m 2’ dir. Sanayi parsellerinin sayısı ise 60 dır. 

Halihazırda 1 sanayi tesisi faaliyette olup altyapı inşaatları % 15 ortaklık payına 

sahip belediye imkanları ile devam etmektedir. 1997 yılında kurulmuş olmasına 

rağmen imar planı sorunları hala devam etmektedir. Organize sanayi bölgesinde 

ağırlıklı 4 sektör tekstil, konfeksiyon, inşaat ve gıdadır. Kınık-Bergama yolu üzerinde 

Poyracık mevkiinde kurulmuş bölgenin kuruluş amacı tarım ve tarımsal üretim 

potansiyeline sahip ilçenin endüstriyel tarım ürünlerini kendi bünyesinde işlemesi ve 

yörenin sosyo-ekonomik gelişmesine katkı sağlamayı içermektedir. Nüfus artış 

potansiyellerine sahip olması Soma-Kırkağaç-Bergama bağlantı yolu üzerinde olması 

bölgenin ulaşım potansiyelinden ötürü cazip bir durumda olmasını belirlemektedir. 

Bu bağlamda 2004 yılında faaliyete geçmesi planlanan Bergama Organize Sanayi 

Bölgesinin aynı aksiyel doğrultuda olması iki bölgeyi yarışır bir hale getirir. İşyeri 

sayıları olarak Kınık'taki 760 işyerine karşın Bergama 50 işyerine sahiptir ve her ikisi 

de 7.500’er kişilik işgücü potansiyeli yaratacaktır. 

Bergama Organize Sanayi Bölgesi 

Kamulaştırma ve proje çalışmaları süren Bergama Organize Sanayi Bölgesi 1997 

yılında kurulmuş, toplam alanı 1.747.491 m 2’ dir. Sanayi parsellerinin toplamı 

955.000 m 2’ dir. Bölgede yer alması düşünülen ağırlıklı beş sektör tekstil, çırçır, 

12

makine, maden, elektrik araç ve gereçleri imalatıdır. Dikkat edilecek olursa Kınık 

Organize Sanayi Bölgesi ile sektörel benzerliklere sahip Bergama Organize Sanayi 

Bölgesi parsel büyüklükleri ortalamada Kınık’tan daha büyüktür. Organize sanayi 

bölgelerinin seçimi ekonomik nedenlere dayandırılırken konumluk yerin seçilmesi söz 

konusu olduğu takdirde diğer bazı ekonomik nedenlerinde devreye girdiği 

görülmektedir. Bölgelerin finanse edilmesi ve kurulması yer seçimini etkileyecek 

faktörlere bakış açısını özellikle bölgesel açıdan büyük çapta değiştirmektedir. 

Bölgenin altyapı olanaklarının gerçeklemesi için planlanan bölgelerde organize edilen 

arazinin en çabuk şekilde satılarak paraya dönüştürülmesi önem taşıdığından 

gelişmiş veya hızla gelişen yörelerin tercih edileceğini göstermektedir. 

Kamusal planlarda ise yer seçimlerine daha değişik açılardan bakılmaktadır. Sanayi 

Odaları, Belediyeler, İl Özel İdareleri gibi kurumlar tarafından planlanan organize 

sanayi bölgeleri için bazı faktörler olumsuz yönde planlamayı etkiliyor olsa bile 

bütünde olumsuz bir sonuç çıkmıyorsa bölge seçiminde başka alternatiflerin 

düşünülemeyeceği açıkça belirlenmektedir. Bu açıdan bakıldığında Kınık’ta 

kurulmuş olan organize sanayi bölgesinin potansiyel taşıyan bir alan olmamasına 

karşın yörede kurulmuş ilk organize sanayi bölgesi olması ulaşım olanaklarından 

yararlanması bölgesel olanakların ve gelecekteki potansiyellerin gerçekleşmesinde 

yörede tek olmasından ötürü bir cazibe odağı olması düşünülmüştür. Durum ayrıca 

gelişmekte zorlanan Kınık'ın, Bergama ve Soma arasında ezilmesini de önleyici bir 

öneme sahiptir. 

Bölgenin ekonomik canlılığı bu şekilde bir bütünlük arz etmektedir. Kınık'ın belirli bir 

nüfus potansiyeline sahip olması aynı şekilde Poyracık ve Yayakent beldelerinin 

de bu artışı göstermeleri işgücü potansiyeli açısından Kınık Organize Sanayi 

Bölgesini cazip kılmaktadır. Buna karşın 2004 yılında faaliyete geçmesi 

tasarlanmış olan Bergama Organize Sanayi Bölgesi sanayileşmeden önce hizmet 

sektörüne ve özellikle turizme gelişmede bel bağlamış Bergama-Dikili aksına oturmuş 

olmasından ötürü bu aşamada spekülatif bir yatırım olarak görünmektedir. Genel 

ekonomik analizlerin ortaya koyduğu gelişme süresi organize sanayi bölgeleri için 15- 

20 yıl kabul edildiğine göre Kınık'la birlikte hareket edecek bir Bergama Organize 

Sanayi Bölgesinin temel yatırımlarını zorlayacaktır. Kaldı ki daha Kınık Organize 

Sanayi Bölgesi bile altyapı inşaatlarını tamamlayamamış olmasına rağmen, 1997 

yılında kurulmuş Bergama Organize Sanayi Bölgesinin herhangi bir yatırım 

çabasında olmaması potansiyel düşüklüğünü göstermektedir. Bu nedenle altyapı 

yatırımları açısından uzun vadeye kaydırılması altyapı yatırımlarının Kınık Organize 

Sanayi Bölgesine kaydırılarak faal durumdaki bu bölgenin tam faal hale getirilip 

desteklenmesi gerekmelidir. 

1997 yılında kurulmasına rağmen 6 yıl sonunda faaliyete geçen Kınık Organize 

Sanayi Bölgesinin doluluk oranının % 4,5 olması Kınık'ın belirli potansiyellerden 

yoksun olduğunun kanıtı olarak kabul edilebilir. Özellikle kuzey aksında İzmir 

Atatürk Organize Sanayi Bölgesi, Aliağa gibi mevkilerde çok sayıda boş sanayi parseli 

bulunmakta iken Kınık ve Bergama’ya birer organize sanayi bölgesi kurmak makro 

yaklaşımlar açısından olumlu bulunmamaktadır. Özellikle kuzey aksında yer alan 

sanayi parsellerinin ortalama % 50 spekülatif bir davranış içinde olmaları gerçek 

13

yatırımcıları zor durumlarda bırakmaktadır. Spekülatif ile gerçek yatırımcıyı ayırmak 

için orta vadede tesisini gerçekleştirme aşamasına gelmeyen yatırımcının, tapusuna 

konmuş şerh vasıtası ise parselinin organizasyona geri kazandırılması temenni 

edilmektedir. 

Aliağa Organize Sanayi Bölgeleri (I, II,Kimya) 

Bir sanayi beldesi olarak gelişme gösteren Aliağa karayolu, denizyolu ve demiryoluyla 

tüm ulaşım bağlantılarını kurmuş bir yerleşmedir. Beldenin de bu yönde göstermiş 

olduğu eğilimler de dikkate alındığında sanayinin bu merkezde yoğunlaşması 

ekonomik baza oturan bir yaklaşımdır. Rafineri ve Petkim gibi kurumların bu 

yörede bulunmaları Aliağa’da kimya üzerine ihtisaslaşmış bir bölgenin 

kurulmasını da teşvik etmektedir. Bu nedenle alanda kurulması için 1998 yılında 

etüt çalışmalarına başlanmış Aliağa Kimya Organize Sanayi Bölgesinin 800.000 

m 2 büyüklükte ve ortalama 40 işyeriyle faaliyete geçmesi beklenmektedir. İşgücü 

potansiyeli ise 7.500 kişidir. Aliağa’da organize sanayi bölgesi bünyesindeki sanayi 

kuruluşları Petkim’den ayrı düşünülmelidir. Aşağıda açıklanacak Aliağa I ve Aliağa II 

Organize Sanayi Bölgeleri halihazırdaki Petkim, Gemi Söküm Tesisi, Gaz Dolum 

Tesisleri ve Haddehaneleri kapsamamaktadır. 

Sayılan alanlar, plan dışı geliştikleri ve çevresel etkilerinin olumsuzluğu nedeniyle 

organize sanayi bölgesi dışı alanlarda kalmaktadır ve ilçe belediyesinin veya DPT’nin 

herhangi bir şekilde bu alanlara yönelik plan düşüncesi bulunmamaktadır. Bu yöre 

organize sanayi bölgesi kriterlerine ve kurallarına göre kontrol dışı olarak 

nitelendirilmektedir. Ancak, kontrolsüzlüğün bir çözüm olmadığı bilindiğinden 

haddehane ağırlıklı bu bölgenin özel statülü bir organize alan haline 

dönüştürülmesi gerekliliği kaçınılmaz bir durumdur. Kısa dönemde bu sorunun 

ele alınarak, Valilik, EBSO, İZTO ve Ticaret ve Sanayi, Çevre İl Müdürlükleri ve ilgili 

belediye tarafından müştereken planlanması gerekmektedir. Bu sorun çözülünceye 

dek söz konusu alanlardaki parsellere, ilgili belediye ve kurumlar tarafından onay 

verilmemesi (ÇED vb.) tavsiye edilmektedir. Aksi durumda ilerde telafisi güç 

zararların artışının önüne geçilmesi güçleşecektir. 

Kimya sektöründeki yatırımların serbestçe yer seçmeleri kısıtlanmış olduğundan 

bunların bir araya toplanmasını da hedefleyen bölgenin yatırımının orta vadede 

çözülmesi olumlu bulunmaktadır. 

Aliağa’nın sanayi potansiyeli yörede iki ayrı organize sanayi bölgesi 

kurulmasına sebep olmuştur. Bunlardan birincisi 1997, ikincisi ise 1998 yılında 

kurulması kararlaştırılmış alanlardır. 1997 yılında kuruluşa geçen alan 9.220.000 

m 2 olup sanayi parselleri toplamı 4.704.345 m 2 olup 397 sanayi parseline sahiptir. 

Makine, imalat, tekstil, plastik, gıda, temizlik malzeme ve ürünleri başlıca ihtisas 

alanları olarak belirlenmiştir. 40.000 kişiye işgücü potansiyeli sağlayacak alanın her 

ne kadar 2004 yılında faaliyete geçmesi planlanmış ise de bu süreyi aşacağı, altyapı 

tesislerinin tamamlanmasındaki gecikme sebebiyle beklenmektedir. Bununla beraber 

bölgenin kısa dönemde faaliyete geçecek olması İzmir için önemli bir değere sahip 

olacaktır. Çandarlı Limanının gündemde olması ve orta vadede inşaatına 

14

aşlanabileceğinin tartışılması nedeniyle bölgenin cazip bir alan olduğu da 

belirmektedir. 1999 yılında etüt edilmeye başlanan Aliağa II Organize Sanayi Bölgesi 

ise birincinin göstermiş olduğu talep fazlalığından ortaya çıkmıştır. 4.000.000 m 2 ’lik 

bir alana kurulacak olan bu bölgenin planlanan sanayi parseli 250 kadardır ve 

yöreye 25.000 kişilik bir işgücü potansiyeli sağlayacaktır. Halihazırda yer seçimi 

onaysızdır. 

Aliağa’nın mevcut sanayi kuruluşlarına eklenecek Aliağa I, Aliağa II ve Aliağa 

Kimya Organize Sanayi Bölgeleri toplamda 72.000 kişilik bir işgücü potansiyelini 

bölgeye sağlayacaktır. Ancak yörede yeterli altyapı tesisine sahip olunmaması, kısa 

vadede bu bölgelerin faaliyete geçmesini mümkün kılmayacaktır. Bu nedenle Aliağa II 

Organize Sanayi Bölgesinin uzun vadede gerçekleşmesi, buna karşın Aliağa I’in 

planlandığı üzere kısa vadede sorunlarını çözerek faaliyete geçmesi gerekmektedir. 

Sahip olduğu 397 parselin tüm olarak sahipli olmasına karşın aktif hale gelmesinin 

ortalama 10-15 yıl alacağı belirlendiğinden ortaya çıkaracağı 40.000 kişilik işgücü 

potansiyeli donatılarına aynı süreçte sahip olabilecektir. 

1982 yılından önce Menemen’e bağlı bucaklardan birisi durumundayken 1982 

yılında ilçe merkezi olmuş ve rafineri ile 1965 yılında kurulan Petkim tesislerinin 

burada yer alması diğer sanayileri buraya çekmiş, özel iskeleler ile de ulaşım sistemi 

geliştiğinden yöre hızla sanayileşmiştir. Bu doğrultuda 1975 yılında 5.727 olan 

nüfus, 1980’de 11.129, 1985’te 17.578 ve 1990 yılındaysa 25.450’ye erişmiştir. 1997 

yılında 33.853 ve 2000 yılında ise 37.537 olmuştur. Bu tempoyla giden artış 

sonucunda Aliağa’nın nüfusu Üstel Büyüme Metoduna göre 2015 yılında 132.000 

kişiye yaklaşacaktır. Doğrusal Büyüme Yöntemine göreyse 40.000 üzerinde olacaktır. 

Orta vadede Aliağa I ve Aliağa Kimya Organize Sanayi Bölgelerinin faaliyete 

geçmiş haliyle 32.500 olarak kabul edilen işgücü potansiyelinin % 50’sinin 

gerçekleşmesiyle ortaya çıkacak 16.000 kişilik işgücünün % 19’unun Aliağa 

ilçesinden karşılanabileceği hesaplandığından şehirsel donatıların bu doğrultuda 

planlanması gerekmektedir. 

Halihazırda kullanıldığı şekliyle sabah ve akşam karayoluyla İzmir’den Aliağa’ya 

personel taşımanın önüne geçilmesi gerekmektedir. Bu nedenle Aliağa’nın 

şehirleşme seviyesinin arttırılması ve bağımsız bir konut politikası 

geliştirmesi gerekmektedir. Aliağa’nın mevcut revizyon imar planından hesaplanan 

kapasite nüfusun da 180.000 kişi değerine karşılık gelecek şekilde yapıldığı dikkate 

alınacak olursa şehir ölçeğinde yerleşme, sanayi ve onun getireceği nüfus 

potansiyeline uygun bir tarz içinde bulunmaktadır. Aliağa’nın kuzeyinde, özellikle 

Aliağa I Organize Sanayi Bölgesine yakın bulunan Yenişakran yerleşmesinin imar 

planı, beldenin nüfus potansiyelinin büyük bir kısmını ikincil konutlar 

oluşturmasına karşın 27.000 dolaylarında bir nüfusu hedeflemiştir. Bu nedenle orta 

vadede belde sanayi alanlarına hizmet eden bir nüfus tarafından daha yoğun 

kullanılma durumundadır. 

Buna karşın Aliağa’nın güneyinde bulunan Helvacı Beldesi de Aliağa’nın sanayi 

gelişmesine altyapı oluşturmaya yönelik, 2015 yılında dahi 6.000 nüfusa ancak 

erişebileceği projekte edilmesine karşın 1968 yılında yaptırmış olduğu Nazım İmar 

15

Planında nüfusunu 44.856 olarak planlamıştır. Bu nedenlerden ötürü Aliağa’nın 

sanayileşmesi, yanında bulunan yerleşmelerin ve de kendisinin imarlı alanları 

dikkate alındığında kaçak yapılaşmalara mahal vermeyecek geniş bir alanın imarlı 

olduğunu kanıtlamaktadır. Sonuçta Aliağa sanayinin oluşturacağı konut ve şehirsel 

altyapı sorunlarına göreceli de olsa hazır bir durumda bulunmaktadır. 

Menemen Plastik Organize Sanayi Bölgesi 

İzmir’in kuzeyinde yer alan Menemen Plastik Organize Sanayi Bölgesi, ÇED 

raporu tamamlandıktan sonra faaliyete geçecek şekilde planlanmış olup 1999 yılında 

kurulması karar altına alınmıştır. Toplam alanı 920.000 m 2 olan bölgede 60 işyeri 

bulunmakta olup işgücü potansiyeli 10.000 kişidir. Plastik sanayini toplulaştırmayı 

hedefleyen bölgenin kısa dönemde faaliyete geçmesinin plastik sanayi olarak özellikle 

koku açısından olumsuzluklar taşıyan bir işkolunu birleştirerek sorunları tek elden 

çözmede olumlu yararları bulunmaktadır. Ancak seçilmiş olduğu alanın Menemen 

yerleşmesine yakınlığının taşıdığı olumsuzlukların giderilmesi gerekmektedir. 

Menemen-Aliağa ve diğer ulusal demiryolu şebekelerine bağlı olunması yerleşmeyi 

cazip hale getirirken çevredeki çok sayıda kooperatif konutları, Atatürk Organize 

Sanayi Bölgesine olduğu kadar Plastik Organize Sanayi Bölgesi çalışanlarına 

da hizmet etme olanağı sağladığından genel yer seçimi olumlu görülmüş olup 

kısa vadede devreye girmesinin dağınık sanayinin toplanmasını 

sağlayacağından ön planda desteklenmesi gereken yatırımlar arasına 

girmiştir. 

Torbalı Organize Sanayi Bölgesi (I, II) 

İzmir çevresinde sanayinin gelişme gösterdiği bir diğer yöre olan Torbalı münferit 

sanayilerin verdiği bir ivmeyle 1996 yılında Ticaret Odası ve Torbalı Belediyesinin % 

8’er ve İl Özel İdare Müdürlüğünün % 14 ve de EBSO’nun % 70 katılımlarıyla kurmuş 

olduğu Torbalı I Organize Sanayi Bölgesi hızlı bir gelişim gösterememiştir. Daha 

yer seçimi onay aşamasında olan kuruluşun 3.800.000 m 2 alanında 80 işyeri yer 

alacak olup işgücü potansiyeli 10.000 kişi kadardır. Karma sanayilerin yer alması 

planlanmış olup daha ziyade ısıt-soğutma, klima, deri ve yan sanayi, konfeksiyon, 

ağaç mamulleri, ve muhtelif gıda sanayini içermektedir. Bu türler daha ziyade Torbalı 

çevresinde gelişim gösteren sanayi türleri olup bölgesel bir yapıya sahiptir. 2005 

yılında faaliyete geçeceği planlanmış olan bölgenin halihazırdaki durumuyla bu yıla 

yetişmesi mümkün görülmemekte olup orta vadede faaliyete geçebileceği 

planlanmaktadır. Torbalı’nın son kriz döneminde uğradığı talep düşüklüğü de 

bunu kanıtlar durumda olup, hemen yakınında yer alan Pancar ve Tekeli 

Organize Bölgelerinin hızlı ivmesi bu alanın talebinde düşüklük yaratacak 

düzeydedir. Torbalı II olarak anılan ve Torbalı Ticaret Odası ile Pancar Belediyesinin 

% 8’er katılımıyla kurulan bu bölge 2000 yılında kurulmuş ve yer seçimi yapılarak 

onaylanmış durumdadır. 

Bu nedenle Torbalı’daki yatırımların söz konusu alana kaydırılmasında yarar 

bulunmaktadır. Torbalı I ile aynı yıl, 2005 yılında faaliyete girmesi planlanan bu 

bölgenin yatırımlar açısından daha şanslı olduğu görülmektedir. Kısa vadede faaliyete 

16

geçmesiyle 1.300.000 m 2 alanda 100 işyeri ve 10.000 işgücü potansiyeli 

kazanılacaktır. Hemen hemen Torbalı I ile aynı sanayi kolları burada da ağırlıklı 

sektörler olarak bulunmaktadır. Nüfus açısından oldukça düşük değerlere sahip 

Pancar beldesinin ihtiyacı olan işgücünün Torbalı ve İzmir’den geleceği düşünülmekle 

beraber 1990 yılları sonrasında Torbalı aksında görülen yoğun konut imalatları bu 

alanlarda oturan kişilerin komşu alanlardaki sanayi alanlarında çalışacağını da 

belirlemektedir. Bu nedenle Pancar ve Tekeli Organize Bölgeleri İzmir nüfus 

potansiyelini çekme açısından oldukça önemli iki ön koruma alanı olarak görev 

yapmaktadırlar. 

Bu iki alanın faaliyete geçmesini takiben Torbalı I’in yatırım sırası daha net 

ortaya çıkacak olup, anılan bölgeler kısa vadede % 50 doluluk oranına 

eriştikleri durumda planlamaya alınabilecektir. Aksi takdirde uzun vadede 

planlanması da uygun bir ekonomik profil vermektedir. 

Mermer İhtisas Organize Sanayi Bölgesi 

İzmir Merkez Mermer Organize Sanayi Bölgesi olarak anılan Mermer (İhtisas) 

Organize Sanayi Bölgesinin henüz yer seçimi yapılmamış ancak bu doğrultuda 

gelen talepler dahilinde 1999 yılında EBSO tarafından kurulmuştur. Bir süre yer 

seçimine karar verilirken çevre ilişkileri değerlendirmeye alınan bu sanayi kolunun 

çevreyi kirletme olasılığına karşı önlem alınması ve bu doğrultuda bir yer seçilmesi 

gerekliliği bulunmaktadır. Bu konuda yer seçiminde en uygun yerlerin İzmir 

güney aksına ve Torbalı-Belevi kesiminde olması uygun bulunmaktadır. Gerek 

mermer ocaklarına yakınlığı ve gerekse ulaşım kolaylıkları ve gerekse bu konuda 

uzmanlaşmış bir meslek okulunun Torbalı’da bulunması yöreyi yer seçiminde ön 

plana getirmektedir. Tabiatıyla bu tercihte Torbalı’nın konut sektöründeki gelişmişlik 

düzeyinin de önemli bir rolü bulunmaktadır. 

Mermer Organize Sanayi Bölgesinin ortalama 50 işyerine sahip olması 

planlanmalıdır. Bu sayı da ortalama olarak 7.500 işgücü potansiyeli demektir. 

İzmir içinde ve çevrede yer alan mermer atölyelerinin toplanması açısından da olumlu 

olan bu girişimin kısa vadede gerçekleşmesinde çevre koruma koşulları ve ekolojik 

açıdan da yarar bulunmaktadır. Ayrıca ihtisaslaşmış olunması ile sanayilerin bir 

arada olunmasının koşulları birleştirilmeli ve bu alanın ivedilikle yer seçimi yapılarak 

faaliyete geçmesi gerekli bulunmaktadır. Mermer sektöründe tek bir firmanın 

etkinliğini çoğa çıkarmaya yönelik yer seçimi ile bir bölgenin etkinliğini çoğa çıkaran 

çözümler tabiatıyla farklı sonuçlar vereceklerdir. Tek firmanın yer seçimi gerekli 

altyapı dönüşümü sağlamaktan uzaktır. Dolayısıyla sanayileşme politikasında da 

bölgesel yer seçimi ve bir arada olunmasının ortaya çıkardığı lokalizasyon 

ekonomileri “localisation economies” önemli bir araçtır. 

Güney Aks Gelişim Trendleri 

Organize Sanayi Bölgelerinin ilerleyen aşamalarda yeni uydu şehirler de ortaya 

çıkardığı bilindiğinden güney aksta Torbalı yöresinde münferit sanayilerin ortaya 

çıkardığı şehirleşme ile bu olasılık da ortadan kalkmıştır. Ancak plansız konut 

17

politikaları içinde hareket edildiğinden ötürü kuzey aksta olduğunun benzeri Torbalı 

çevresinde de yaşanmakta ve bu alanda yapılmış konutlar arz fazlalığından veya 

talebin üzerinde inşa edilmelerinden spekülatif bir değere dahi ulaşamadan değerleri 

altında el değiştirmektedirler. Organize bölgelerin tesisi ile bu alanlara gelecek işgücü 

potansiyeli sayesinde bu konut alanlarında da bir ivme kazanılacaktır. Dolayısıyla da 

kaynaklardan tasarruf sağlanacaktır. 

Ege Bölgesi Sanayi Odası ortaklığında kurulmuş ve faal durumda olan Tire ve 

Kemalpaşa Organize Sanayi Bölgelerinden, Kemalpaşa, organize olmayan ve bir 

kısmı ruhsata bile bağlı olmadan yapılaşmış ve sonuçta kendiliğinden ortaya çıkmış 

bir sanayi tesisleri alanını birleştirmek ve organize etmek amacıyla 1990 yılında 

kurulmuş olup tevsiine yönelik proje çalışmaları devam etmektedir. 301 sanayi 

parseli oluşmuş olup bunun 2003 yaz ayları itibarıyla 170 adedinin üzerinde bina 

bulunmaktadır. Organize olmadan her türlü sanayi tesisinin yer alabildiği bir alan 

olduğu için bu bölge her tür sanayi kullanımına açıktır. Buna karşın Tire Organize 

Sanayi Bölgesinde tekstil, gıda, zeytinyağı, inşaat ve makine sanayi belli başlı 

sektörler olarak ön plana çıkmaktadırlar ve daha ziyade yöresel tarım ürünlerinin 

sanayine yöneliktir. 

Tire Organize Sanayi Bölgesinin teşvik kapsamına alınarak hızlandırılması 

gerekmektedir. 2.796.094 m 2 ’lik bir alana sahip bölgede halen 16 tesisin bulunması 

bölgesel ekonomi için yarar getiricilikten uzak bulunmaktadır. Bu nedenle altyapı 

tesisleri açısından hala çalışmaların devam ettiği bölgenin bu tesislerini tamamlaması 

için ivme verilmeli ve bu aşamada Ödemiş ve Bayındır Gıda Organize Sanayi 

Bölgelerinin faaliyete geçiş vadelerinin geri atılmasında yarar 

bulunmaktadır. Bu aşamada aksi durumda arz fazlalığının doğuracağı spekülatif 

davranışlar gerçek ihtiyaç sahibini zor duruma düşürecektir. 

Diğer taraftan münferit yatırım için seçilen arazinin satın alınması aylarca süren bir 

seri bürokratik işleme tabi olmaktadır. Organize sanayi bölgelerinin bu aşamaları 

ortadan kaldırıyor olması yatırımların daha kısa zamanda gerçekleşmesine imkan 

tanımaktadır. Buna satılık veya kiralık fabrika binalarının yapılmasının eklenmesi 

üretime geçiş sürelerinde kısaltmalar yaratacağı için yatırımcıları cezp edici bir öğe 

olarak kullanılmalıdır. 

Teknolojiyi Geliştirme Bölgeleri 

Teknolojiyi geliştirmeye yönelik Seferihisar Teknopark Organize Sanayi 

Bölgesi adıyla 2000 yılında etüt safhasının başlatıldığı ve yaklaşık 5.000.000 

m 2 düşünülen bölge için sonuçta İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü alanı içinde yer 

seçilmiştir. Teknolojiyi Geliştirme Bölgesi kısa ve orta dönemde gerçekleşme 

imkanlarına kavuşturulmalıdır. Ancak Yüksek Teknoloji Enstitüsü daha kendi iç 

örgütlenme sorunlarını çözememiş ve maddi zorluklar içinde bulunmaktadır. Halbuki 

Teknolojiyi Geliştirme Bölgesi’nin kurulması için öngörülen alanda üniversite veya 

Yüksek Teknoloji Enstitüsünün bulunması ve yörede yeterli AR-GE ve sanayi 

potansiyelinin bulunması şart olarak aranırken, Teknolojiyi Geliştirme Bölgesinin 

seçimi yapılmış yerinde bu tür imkanların bulunduğu söylenemez. Bu nedenle 

18

ölgenin yeri orta ve uzun vadede rantabl bir alanda seçilmiş durumda 

değildir. 

İzmir’in gelecek yıllar dikkate alındığında sanayi ve teknoloji alanında gelişme 

göstermeyecek ve yatırım çekemeyecek tek bölgesi olarak planlanan Çeşme- 

Karaburun yol kavşağında yer alan bu bölgenin uzun dönemde gelişmesi 

hedeflenebilmektedir. Kaldı ki bu bölgenin çekim unsuru olan Yüksek Teknoloji 

Enstitüsünün yerinin seçiminde de radikal hatalar yapılmış olup, ekonomik 

açıdan yatırımların pek çoğu gereksiz arazi düzenlemelerine ve ulaşım 

harcamalarına yöneltilmiştir. Bu durum da eğitime, araştırma ve geliştirmeye 

gitmesi gereken yatırımların sair harcamalara kaymasına sebep olmuştur. Sonuçta 

Enstitü gelişimini öngörülen süreden daha uzun bir zaman dilimi içinde 

tamamlayacaktır. 

Teknolojiyi Geliştirme Bölgeleri Uygulama Yönetmeliğinin ikinci maddesinde yer 

alan “…Bölgenin yer seçiminde….bölgelerin kurulması için Bakanlık bütçesine 

konulan ödeneğin….”tabiri şayet İleri Teknoloji Enstitüsü arazisi içindeki alanın 

düşük bir ücretle tahsisi sağlanmış ise, bunun uzun vadeyi hedefleyen bir yatırım 

olduğu açıkça belirmektedir. Aynı durum Enstitü arazisinin seçiminde de olmuş 

ve düşük bedel mevcut alanın seçilmesinin en büyük nedeni olmuştur. Ancak 

ilerleyen yıllarda oluşum sürecinde imalat safhasına geçindiğinde bunun daha fazlası 

gereksiz altyapı yatırımlarına gitmiştir. Halbuki kuzey aksının seçilmesi 

durumunda, sanayinin de gelişim gösterdiği bölgelere yakınlık içinde 

teknolojiyle daha sıkı ilişkilere, daha rahat koşullarda girilmesine sebep 

olunacaktı. Bu durumda Teknolojiyi Geliştirme Bölgesi de uzun vade içinde gelişim 

gösterebilecek bir bölge durumuna gitmektedir. Bu nedenle yer seçimi irdelenmesine 

gidilmesinde yarar bulunmaktadır. Bölge kendi ivmesiyle gelişim gösterecek bir 

durumda olduğundan mutlak surette bir üniversite kurumuna fiziki yakınlık içinde 

olma zorunda değildir. 

Nitelikli Sanayi Bölgeleri 

Nitelikli Sanayi Bölgelerinin kurulması konusundaysa uygulama yasasına 

dayanılarak Ülkemizde kurulacak olanlarda ABD Temsilciler Meclisince kabul edilen 

yasa tasarısına göre üretilmeyecek ürünler arasında başta tekstil ve konfeksiyon 

ürünleri gelmektedir. Bunu takiben ayakkabı, el çantası, bavul, iş eldiveni, deri giyim 

eşyaları gelmektedir. Ayrıca ABD Başkanının ithalata duyarlı olarak belirleyeceği 

diğer ürünlerin de yer alması, Nitelikli Sanayi Bölgelerinden beklenen faydanın 

sağlanamayacağını ortaya koymaktadır. Yapılan görüşmelerde bu bölgelerde demirçelik 

ürünlerinin de üretilmeyecek olmasının ihtimal dahilinde olması bölgelerin 

cazibesini ortadan kaldırmaktadır. 

Özellikle tekstil ürünlerine ABD tarafından kendi pazarlarına girişin kontrol 

edilmesi ve sınırlandırılması ve bu nedenle yüksek gümrük tarifeleri koyması 

ve de kota uygulaması tekstil sektörünün bölgelerde yer almasını mümkün 

kılmamaktadır. 1985 yılındaki ABD-İsrail Serbest Ticaret Anlaşması ve Uygulama 

Yasası kapsamında İsrail’den ABD'ye ihraç edilecek ürünlerde en az % 35 İsrail 

19

katkısı şartı bulunmaktadır. Bu kapsama 1996 yılında Batı Şeria ve Gazze şeridi de 

dahil edilmiş, daha sonra Ürdün de anlaşma kapsamına alınmıştır. Halihazırda bu 

ülkelerdeki bölgelerde konfeksiyon ve deri mamulleri üretilmekte olup Ürdün ile ABD 

Serbest Ticaret Anlaşması tam olarak 2008 yılında yürürlüğe girecektir. Buna 

rağmen Ürdün dahi bu anlaşmaya uzun vadeli bakmamakta olup, konu ağırlıklı 

olarak ABD pazarının ihtiyaçlarının teminine yönelik planlanmıştır. İsrail ve 

Ürdün’de tekstil ve deri konfeksiyon ürünlerinin üretilmekte olması Türkiye’yi bu 

kapsam dışına itmektedir. Sonuçta kısa ve orta vadede bu tür bölgelerin 

herhangi bir OSB veya Serbest Bölge içinde yer almasını bölgenin siyasi 

konjonktürü de dikkate alındığında yapılabilir bulunmadığı söylenebilir. 

Tekeli Organize Ticaret ve İmalat Bölgesi 

İzmir Ticaret Odası tarafından Tekeli beldesinde kurulan ve faaliyete geçen 

Şehirsel Çalışma Alanı, Organize Bölge statüsüne geçmiş bulunmaktadır. Bu 

bölgenin kuruluşunda hedeflenen küçük ve orta ölçekli imalat sektörüne de bu tür 

bölgelerde yer verilmesinin sağlanmasını amaçlayan küçük parsel üretimi başarılı 

olmuş ve sonuçta planlanmış 1.000 m 2 ve 2.500 m 2 ’lik parsellere küçük üreticilerin 

de organize bir çatı altında toplanmasını sağlamıştır. Aynı durumda Seyrek 

beldesinde de planlanmış bir arazi parçası bulunmakta (950.000 m 2 ) ve sektörel 

olarak küçük ve orta üretime hizmeti amaçlamıştır. Bu tür alanların organize 

sanayi bölgelerini destekleyen yan sanayilerin yer almasına imkan 

tanıttıkları için olumlu görülmektedir. Kısa vadede bu alanların destek 

görmesi, kuzey aksta Atatürk Organize Sanayi Bölgesine hizmet veren yan 

kuruluşların ve Çiğli-Menemen aksında yer alan düzensiz imalathaneleri 

toplamaları için desteklenmesi gerekmektedir. 

Serbest Bölgeler 

İzmir’de iki serbest bölge vardır. Bunlar Ege Serbest Bölgesi (ESBAŞ) ve Menemen 

Serbest Bölgesidir (İDESBAŞ). Türkiye'de halen faaliyet gösteren 20 serbest bölgeden 

biri olan ESBAŞ ticaret hacmi bakımından Mersin'den sonra ikinci sırada yer 

almaktadır. Bu serbest bölgede, 1998-2002 döneminde, Türkiye’deki serbest bölge 

ticaret hacmin ortalama % 16.1’lik kısmını gerçekleştirmiştir. İDESBAŞ’ta ise, 

ağırlıklı olarak deri firmaları bulunmaktaysa da bölge tüm sektörlere açık 

konumdadır. 1998-2002 döneminde, Türkiye’deki serbest bölge ticaret hacmin 

ortalama % 2.5’lik kısmını gerçekleştirmiştir. Bu iki bölgenin ticaret hacmindeki 

gelişmeler aşağıdaki tablodan izlenebilir. 

20

Tablo 10.1 İzmir Serbest Bölgelerinin Ticaret Hacmi ve Türkiye Payları (1000 $) 

Serbest Bölge 1998 1999 2000 2001 2002 

ESBAŞ 1.446.380 1.188.896 1.662.598 1.291.910 1.828.870 

Türkiye Payı 18,7 15,1 14,7 15,5 16,5 

İDESBAŞ 178.578 180.678 240.262 251.479 277.385 

Türkiye Payı 2,3 2,3 2,1 3,0 2,5 

İzmir Toplam 1.624.958 1.369.574 1.902.860 1.543.389 2.106.255 

Türkiye Payı 21,1 17,4 16,8 18,5 19,0 

Türkiye 7.717.764 7.886.562 11.300.593 8.331.246 11.102.596 

İDESBAŞ 

Kuzey aksı olarak kabul edeceğimiz İzmir’in bu kesiminde enerji sorununun 

bulunmaması da sanayiler için çekici bir unsur olmaktadır. Doğal gazın da bu yöreye 

erişmesiyle Organize Bölgelere talep daha da artmaktadır. Bu nedenle kuzey aksında 

münferit sanayi tesisi kurulmasına bundan böyle izin verilmemesi gerekmektedir. 

Özellikle Çiğli-Menemen arasında gelişme gösteren münferit sanayi 

alanlarının belirli bir düzene getirilerek organize edilmesi gerekmektedir. 

Demiryolu ile karayolu arasında kalan bu tesisler kendi başlarına bir yayılım 

göstermekte ve gelecek için gerek ekonomik ve gerekse ekolojik problem alanlarını 

ortaya çıkaracaklardır. Bir süre önce Kemalpaşa’nın yaşadığı sorunların benzerlerinin 

yörede yakında ortaya çıkacağının sinyalleri alınmaktadır. Serbest bırakılması 

halinde tarım alanlarının da kaybedileceğinin endişesi taşınmalıdır. Bu nedenle 

Seyrek beldesi sınırları içinde İDESBAŞ adı altında faaliyet gösteren Serbest Bölgenin 

bitişiğinde planlanmış olan bir şehirsel çalışma alanının da bir an önce faaliyete 

geçmesi gerekmektedir. Bu alanın bir Özel Organize Sanayi Bölgesi statüsüne 

getirilerek Çiğli-Menemen arasında ortaya çıkan düzensizliği tutucu, kontrol edici bir 

sübap olarak kısa dönemde devreye sokulmasında yarar bulunmaktadır. Bu bölge 

aynı zamanda Gediz Havzasının korunması ve bu alandan İzmir’e olan göçü 

önleyici bir vasfa da sahip bulunmaktadır. 

Liberal ekonomilerin geçerli olduğu ülkelerde yatırımlar özel sektör tarafından 

yapıldığı takdirde sanayin dağılımı ancak özendirme koşullarının varlığı ile etkin 

olabilir. Bu hususlar da iki grup altında toplanabilir. Birincisi; parasal özendirme 

unsurlarıdır ki, kredi, vergi indirimi gibi unsurlar görülür, diğeriyse; parasal 

olmayanlardır ki buna da altyapı yatırımları girmektedir. Organize sanayi bölgeleri 

genel olarak ikincisine girmekle birlikte diğer tür özendirme unsurları da özellikle 

İzmir’den uzaklaştıkça ve gelişmesini tamamlayamamış ilçelerde uygulanmaktadır. 

Örneğin Seyrek Beldesi sınırları içinde bu amaçlara yönelik 1.950.000 m 2 tutarında 

bir yer ayrılmış olup, İzmir Ticaret Odasının Tekeli Beldesinde başlattığı çalışma 

benzeri bir planlamaya tabi olmuştur. Bu tür alanların potansiyel taşıyan yörelerde 

seçilmiş olması kısa ve orta vadeli perspektifler içinde değerlendirilmesinin 

olumluluklarını taşımaktadır. Özellikle İzmir’e yönelik göç veren yerleşmelerin 

21

ulunduğu yörelerde bu tür çalışma alanlarının planlanması İzmir’e olası ve de olan 

nüfus akımını engelleyici bulunmaktadır. 

ESBAŞ 

1989 yılında kurulan ve 1990 yılında Gaziemir’de faaliyete geçen Ege Serbest Bölgesi 

(ESBAŞ) 2.200.000 metrekarelik alan üzerine kurulmuştur. Bölgenin kuruluşunda % 

98 Amerikan EAC İnternational firmasının hissesi bulunmaktadır. Diğer hisseler ise 

Büyükşehir Belediyesi, Ticaret Odası, Sanayi Odası ve İl Özel İdaresine ait olup, bir 

özel sektör kuruluşudur. ESBAŞ yap-işlet-devret modeline göre tüm altyapı ve 

üstyapı tesislerini inşa edip, bölgeyi yönetmektedir. Konum yeri olarak lojistik 

dağıtım noktalarına yakın olması, ulusal ve uluslar arası pazarlara kolayca 

erişmesini sağlamaktadır. 

ESBAŞ halihazırda altyapısı hazır 1.021.152 metrekare alana sahiptir. Bu sayı 

doluluk kapasitesinin 2003 yılı sonu itibariyle % 46 oranında kalacağını 

göstermektedir. Gelişme alanı 700.000 metrekare ile % 32 pay sahibidir. Buna ek % 

13 üst yapısı tamamlanmış, % 2 tasarım halinde alan bulunmaktadır. Bu durum 

kısa ve orta vadede bölgenin gelişim rezerv alanlarına sahip olduğunu 

göstermektedir. Kriz dönemlerinden etkilenmesi özellikle son 10 yılda gelişim 

trendini ağır bir tempoya getirmiş olduğundan mevcut alanları uzun vadede de yeterli 

olabilecektir. Dolayısıyla ESBAŞ’ın gelişim için yeni arazi satın almasına gerek 


ESBAŞ Türkiye’deki serbest bölgeler arasında en çok yabancı sermaye çeken bölge 

konumunda olup, 2002 yılı sonu itibariyle 9.000 kişiyi istihdam etmektedir. 

Hizmete girişinden bugüne kadar toplam 9 milyar dolar ticaret hacmi 

gerçekleştirilmiş ve 2002 yılı sonu ticaret hacmi 1.828.870.000 dolara 

erişmiştir. 2003 yılı ilk 2 ay ticaret hacmi ise 335.500.000 dolardır. Bölgede 2002 

yılı sonu itibariyle 330 firma faaliyet göstermekte, bunun 271 yerli, 59’u yabancıdır. 

1999 yılı krizi bölgenin ticaret hacmini olumsuz etkilerken firma sayısını 381’den 

372’ye düşürmüştür. Bu düşüş ilerleyen yıllarda da devam etmiştir. 

Ege Serbest Bölgesi faaliyete geçtiği yılın ertesinden 2003 yılı ilk iki ay dahil olmak 

üzere toplam ticaret hacmi 11.571.500.000 dolardır. Bu gidişat içinde 2012 yılı için 

gelişim projeksiyonu itibarıyla istihdam edilen insan sayısının 25.000’e 

erişmesi hedeflenmektedir. 2012 yılına kadar 500 firma ve yıllık 5 milyar dolar 

ticaret hacmine ulaşması öngörülmektedir. 

Özel girişim sonucu oluşan bölge, ülkenin genel sorunu olarak görülen özel 

sektör girişimine verilen desteğin azlığını son yıllarda hissetmeye başlamıştır. 

Verilen krediler ve bölge için ayrılan ödenek özellikle son kriz döneminde kısıtlı 

tutulmuştur. 

Bölgede ithalat ve ihracat yapan firmalara altyapısı hazırlanmış arsalar ve 

hazır modüler fabrika binaları ve depo alanları da kiralanmaktadır. Kiracı 

kullanımlarda faaliyet ruhsatı süresi 10 yıl olup üretim faaliyetinde bulunulursa bu 

süre 15 yıla çıkmaktadır. Yatırımcı kullanıcılar için 20 yıllık süre üretim faaliyetinde 

22

ulunulduğu takdirde 30 yıl olmaktadır. Serbest bölgedeki firmalar kurumlar vergisi 

ödememekte çalışanlar gelir vergisinden muaf olmaktadır. Gümrüksüz alanda süresiz 

stok tutulmakta olup yurtdışından getirilen mal ve teçhizat için gümrük vergisinin 

ödenmemesi bir avantajdır. Faaliyet gösteren firmaların karlarının serbestçe 

transfer etmeleri, düşük faizli işletme ve yatırım kredileri kullanmaları ve 

alım ve satımlarda döviz kullanılması zorunluluğu işletme sermayelerini 

enflasyon karşısında korumaktadır. 

Son yıllarda serbest bölgelerden vergi alınmasına yönelik söylemlerin artmasına 

karşın serbest bölgelere vergi getirilmeyeceği sözünün verilmesi bu bölgelerde 

yatırımcının önünü açmıştır. 2002 yılı sonu itibariyle, 1995 yılından beri 5 milyar 

dolarlı sermayenin yurtdışına kaçtığı Hazine Müsteşarlığı tarafından beyan edilmiştir. 

Vergi muafiyetinin açıklanması üzerine 2002 yılında ve 2003 yılında sermaye 

kaçışları durma noktasına gelmiştir. 

2002 yılına oranla 2003 yılının ilk üç ayında % 20 artış olması bölgenin 

olumlu bir gelişim temposu yakaladığını göstermektedir. BOTAŞ’ın İzmir 

bölgesinde yapacağı hatlardan ESBAŞ’a basınç düşürme istasyonu ile bağlantı 

sağlaması 2005 yılına kadar hedeflenmiş olduğundan gerçekleşmesi bölgenin 

cazibesini artıracaktır. 

TEDAŞ’ın ESBAŞ’a bölge sınırında sattığı elektrik enerjisinin tarifesinin İzmir 

içinde uygulanan tarifeden daha düşük olması gerekmektedir. Zira elektrik 

burada bir ihraç ürünü durumundadır. Ayrıca durum bölge üretimini teşvik 

edecektir. İşletici ya da kullanıcılar tarafından ticarete konu edilmeyen eşya, araçgereç 

ve atıkların serbest bölgeden çıkarılması sırasında Gümrük Mevzuatı 

hükümlerine tabi bulunması büyük sıkıntılar yaratmıştır. 

İhraç noktalarına olan göreceli yakınlığı bölgeyi cazip kılmasına rağmen Alsancak 

Limanı ve Adnan Menderes Hava Limanında ESBAŞ’ın cep bölgeleri tesisi 

gerekmektedir. Bu bölgeler 1988-89 yıllarında Ege Serbest Bölgesi Yönetmeliği ve 

Kurucu İşletici Sözleşmesinde yer almasına karşın gerçekleşememiştir. Halbuki 

bölgenin sağlıklı çalışması için cep bölgeleri önem taşımaktadır. Sorunun tam 

manada çözülememiş olması mal transferlerinde gecikmelere yol açmaktadır. 

Bu tür cep bölgelerinin ivedilikle tesis edilmesi gerekmektedir. Ayrıca yurtdışı 

ilişkilerde gümrük muameleri kaldırılmalıdır. 

Genel Değerlendirme 

İzmir çevresinde yer alması Sanayi Odası tarafından planlanmış ve üçü faal, on beş 

organize sanayi bölgesine ek olarak Ticaret Odası tarafından faaliyete geçirilmiş olan 

Bayındır Çiçek ve Tekeli Organize Bölgeleri ve de Buca’da yer alan tekstil konusunda 

ihtisaslaşmış özel Organize Sanayi Bölgesi dışında yakın, orta ve uzun vade içinde 

konu değerlendirildiğinde henüz yer seçimi onaysız Kiraz ve Bayındır Organize 

Sanayi Bölgelerinin yer seçimlerinin yeniden irdelenmesinde yarar 

bulunmakta olup, bu iki bölgenin uzun vadede gerçekleşme olanağına da 

sahip bulunmaları nedeniyle, Tire’nin doğusunda sanayi potansiyeli yüksek 

23

tarım ürünlerinin üretiminin yer aldığı Gökçen yöresinin değerlendirilmeye 

alınmasında yarar bulunmaktadır. Özellikle tarımsal değeri bulunmayan 

toprakların yer aldığı kesimlerde gerçekleştirilecek bu bölgenin söz konusu iki 

bölgenin potansiyellerini birleştirmesi açısından daha uyumlu bir alanda yer 

almasının rantabilite açısından olumlu olduğu görülmektedir. 

İzmir il hudutları içinde faaliyette olan iki adet Serbest Bölgesi bulunmaktadır. 

Bunlardan ilki 220 hektar “Ege Serbest Bölgesi” bir diğeri ise 176 hektar olan 

Menemen Serbest Bölgesidir. Ege Serbest Bölgesi verilmiş 633 işletme ruhsatına 

karşın, sadece 348 aktif üyesi bulunmaktadır. Gelecekteki talebe göre 70 hektarlık 

bir gelişme alanı bulunmaktadır. 6.000 kişinin istihdam edildiği Ege Serbest 

Bölgesinde ağırlıklı olarak tekstil, makine, elektrik-elektronik ve kimya 

sektörleri yer alırken, üretimin yanı sıra, alım-satım, kiralama, finansal kiralama, 

açık-kapalı alan depolama, montaj-demontaj, ofis hizmetleri, bakım-onarım, 

bankacılık ve sigorta faaliyetleri sürdürülmektedir. Teknoloji merkezi, uzay kampı, 

sosyal tesisler, altyapı hizmetleri, güvenlik ve sağlık hizmetleri ve kolay ulaşımı 

(havayolu, demiryolu ve karayolu ile bağlantısı bulunmaktadır) ile Ege Bölgesinin en 

cazip yatırım alanlarından bir tanesidir. 

Diğer bir Serbest Bölge Olan Menemen Serbest Bölgesi ise tüm sektörlere açık 

olup, kurulduğunda Deri Organize Sanayi Bölgesi olarak kurulan bölge, 1997 yılında 

Deri Serbest Bölge, 1998 yılında ise her sektöre hizmet veren bir Serbest Bölge 

olmuştur. Toplam 189 parseli olan bölgede 116 firma bulunmaktadır. Altyapısı 

hazır ve merkezi arıtma tesisi olan bölge üretim, ticaret, açık-kapalı depo 

alanları, ekipman ve ofis temini gibi faaliyetler söz konusu olmaktadır. 

Bu değerlendirmeler ışığında sanayi alanlarının kurulması ve geliştirilmesi 

değerlendirildiğinde mevcut organize sanayi bölgesi alanlarına ek alanların 

değerlendirme kapsamına alınmasında yarar bulunmamaktadır. Değerlendirmeler 

sanayi tesislerinin fiiliyatta kurulmasıyla, bunlara uygun parsellerin 

sunulması arasında geniş bir açık olduğunu belirlemektedir. Durumun bu 

perspektif içinde devam etmesinin gelişim trendleri açısından hiçbir yararı 

bulunmamakta olup ilerleyen yıllarda organize sanayi bölgelerinin içinde yer alacak 

parsellerin sanayi yapılarıyla dolması yerine olayda spekülatif yaklaşımların daha 

baskın olacağı belirmektedir. Bu durum da orta vadede sanayinin gelişimini ve 

yatırım politikalarını olumsuz etkileyecektir. Bu nedenle organize sanayi bölgesi 

stratejileri açısından yeni bölge önerilmemesi ve yatırımların zamana daha planlı 

yayılması gerekmektedir. Zira yapılan değerlendirmelerde, 2004 yılında faaliyete geçiş 

tarihi itibarıyla 510 sanayi parseli üç bölgede hazırlanmış olacaktır. 2005 yılı 

itibariyle de 230 parsel buna eklenecektir. Buna Kemalpaşa Organize Sanayi 

Bölgesinin tevsiinden oluşan 100 parsel de eklenince toplamda 2005 yılı itibarıyla 

850 parsel organize sanayi bölgeleri içinde sunulacaktır. Halbuki 2003 yılı ortası 

itibarıyla Kınık’ta 60 parselin biri, Tire’de 350 parselin 16’sı (altı tesis inşa halindedir) 

ve Kemalpaşa Organize Sanayi Bölgesinde ise 301 parselin 170’inin dolu olduğu 

görüldüğünde yeni bölgelerin kısa ve orta dönemde tesisinin ekonomik olmadığı 

belirlenmektedir. Buna karşın kısa dönemde Kemalpaşa’da gerçekleştirildiği üzere, 

Pınarbaşı yöresinde de İzmir Nazım İmar Planında yer aldığı ve de Uygulama İmar 

24

Planları yapılmış olan sanayi alanlarını organize biçime dönüştürülmesinin gelişim 

açısından daha önemli bir yararı bulunmaktadır. 

İsmi 

Tablo 10.2 Faal, Proje ve Etüt Aşamasındaki Organize Sanayi Bölgeleri 

Kaynak: EBSO 

Kuruluş 

Yılı 

Faaliyete 

Geçiş Yılı 

Toplam 

Alan (ha) 

Sanayi 

Parselleri 

Alanı (ha) 

Sanayi 

Parsel 

Sayısı 

İşgücü 

Potansiyeli 

Kemalpaşa OSB 1990 Faal 410 354 301 35.000 

Tire OSB 1993 Faal 410 280 240 20.000 

Ödemiş OSB 1995 2005 100 52.5 50 7.500 

Torbalı I. OSB 1996 2005 260 10.000 

Torbalı II. OSB 2000 380 15.000 

Bergama OSB 1997 2004 175 95,5 51 7.500 

Kınık OSB 1997 Faal 81 47 60 7.500 

Aliağa I OSB 1997 2004 922 470 397 40.000 

Aliağa II OSB 1999(etüt) 400 25.000 

Aliağa Kimya OSB 1998(etüt) 79 7.500 

Menemen Plastik OSB 1999 2004 92 10.000 

Kiraz OSB 1999(etüt) 83 7.500 

Bayındır Gıda OSB 2000(etüt) 215 15.000 

Teknoloji Geliştirme Bölgesi 2000(etüt) 500 25.000 

Merkez Mermer OSB 1999(etüt) 7.500 

Buca Adatepe Tekstil OB 1998 Faal 35 25.000 

Çiğli Atatürk OSB 1976 Faal 700 400 495 25.000 

Tekeli Ticaret ve İmalat OB 1999 2002 100,4 319 20.000 

Çiçek OB 

Faal 

25

Tablo 10.3 Organize Sanayi Bölgelerinde, Ortaklar, Ağırlıklı Sektörler, Gelinmiş Olan Aşama, Doluluk Oranı ve Gelişme 

Trendleri ve Stratejik Plan Hedefleri 

İsmi Ortakları Ağırlıklı Sektörler Gelinmiş Olan Aşama 

Dolu. 

Oranı 

Gelişim Trendleri ve 

Hedefler 

Kemalpaşa OSB EBSO,İl Özel İdare Müd. Kimya,gıda,makine, kağıt, yapı elemanları Proje çalışmaları devam ediyor 56 % 

Tire OSB 

Ödemiş OSB 

Torbalı I. OSB 

Torbalı II. OSB 

Bergama OSB 

Kınık OSB 

Aliağa I OSB 

EBSO,İl Özel İdare Müd., 

Tire Bld. 

EBSO,İl Özel İdare Müd. 

Ödemiş Tic. Odası, 

Kaymakçı EBSO, İl Özel Bld. İdare Müd., 

Torbalı Tic.Odası, Torbalı 

Bld. EBSO, İl Özel İdare Müd., 

Tor balı Tic.Odası, Pancar 

Bld. EBSO, İl Özel İdare Müd., 

Bergama Tic.Odası 

EBSO, İl Özel İdare Müd., 

Kınık Bld. 


Aliağa Tic. Odası 


Aliağa II OSB 

Aliağa Tic. Odası 


Aliağa Kimya OSB 

Aliağa Tic. Odası, Aliağa 

Menemen Plastik 

OSB 

Kiraz OSB 

Bayındır Gıda 

OSB 

Bld. EBSO, İl Özel İdare Müd. 

Menemen Tic.Odası, 

Menemen EBSO, İl Özel Bld. İdare Müd., 

Kiraz Bld. 

EBSO, İl Özel İdare Md., 

Bayındır Bld. . 

Tekstil,gıda,zeytinyağı, inş. ve makine san. Altyapı inşaatı devam ediyor. 4 % 

Süt mamulleri,tarım makinesi, İnşaat 

malzemesi 

Isıtma-soğutma klima, deri ve yan san., 

Konfeksiyon,ağaç mamul, muhtelif yiyecek 

Isıtma-soğutma, mobilya, makine, plastik ve 

çeşitli imalat 

Tekstil, çırçır, makine, maden, elektrik 

Kamulaştırma ve proje 

çalışmaları sürüyor 

Yer seçimi onay safhasında 

Yer seçimi yapıldı ve onaylandı 


çalışmaları sürüyor 

Tekstil,konfeksiyon,inşaat, gıda, merdiven Altyapı inşaatı devam ediyor. 2 % 

Makine imalat,tekstil,plastik, gıda, temizlik 

ürünleri 

Kimya 

Plastik 

Gıda 


çalışmaları tamamlandı 

Yer seçimi yapıldı,onaylanmadı 

Yer seçimi incelemesi devam 

ediyor 

Yer seçimi yapıldı, ÇED 

aşamasında 

Yer seçimi yapıldı, onaylanmadı 

Yer seçimi yapıldı, onaylanmadı 

ÇED raporu hazırlanacak 

Tevsi çalışma. kısa vadede. 

tamamlanması 

Altyapı yatırımlarının 

hızlandırılması 

Tire OSB’nin doluluk oranının 

artmasına takiben 

Torbalı II OSB’nin gelişmesini 

takiben 

10-15 yıl 

Faaliyete geçiş kısa vadede 

Kınık OSB nin doluluk 

oranında artmasına takiben 

Altyapı yatırımlarının 

hızlandırılması 

Altyapı yatırımlarına kısa 

vadede başlama 

Faaliyete geçiş uzun vadede 

Yer seçiminin orta vadede 

tamamlanması 

Aliağa Kısa vadede I veya altyapı II OSB içinde yer 

yatırımlarına başlama 

Uzun vadede. gerçekleşmesi 

veya vazgeçilmesi 

Uzun vadede gerçekleşmeli. 

Teknoloji 

EBSO Yer seçimi yapıldı Orta vadede gerçekleşmeli 

Geliştirme Bölgesi 

Merkez Mermer 

OSB 

Buca Adatepe 

Tekstil OB 

EBSO, İZTO ve diğer Mermer Yer seçimi yapılmadı 

Ege Giyim San. Yapı Koop. Tekstil-konfeksiyon 

Yer seçiminin kısa vadede 

tamamlanması 

Yatırımlara destek verilmesi 

26

Çiğli Atatürk OSB 

Tekeli Ticaret ve 

İmalat OB 

Tekstil,gıda,elektrik-elektronik makine, oto 

yan sanayi 

Alt yapı çalışmaları devam 

ediyor. 

İZTO İnşaat,gıda,ağaç işleri, metal, tekstil Alt yapı çalışma. devam ediyor. 

Çiçek OB İZTO Sera,çiçek Yer seçimi devam ediyor. 

Yatırımlara destek verilmesi 

Kısa vadede yatırımların 

tamamlanması 

Kısa vadede yatırımların 

tamamlanması 

Tablo 10.4 Planlama Dışı Bölgeler 

Endüstri 

Bölgeleri 

İsim Ortakları Ağırlıklı Sektörler Gelinmiş Olan Aşama Dolu. 

Oranı 

Nitelikli Sanayi 

Bölgeleri 

Tablo 10.5 Kısa Dönemde Projelendirme Kapsamına Alınması Gerekli Bölgeler 

Gelişim Trendleri ve Hedefler 

Orta vadede gerçekleşmesi 

Hukuksal sorunların 

çözülmesinden sonra 

Çiğli-Menemen 

Pınarbaşı 

Gökçen 

Seyrek Ticaret 

İmalat Bölgesi 

Mevcut sanayilerin organize 

olması 

Mevcut sanayilerin organize 

olması 

Kiraz, Bayındır OSB’lerine 

alternatif 

Kuzey Aksı Gelişimini 

dengeleyici bölge 

27


Ticaret günümüzde sadece yerel kurumların kontrol ve yönetiminde olan bir 

ekonomik faaliyet değildir. Uluslararası piyasalara Türkiye’nin entegrasyonu 

sürecinde bir yandan uluslararası ticari faaliyetlere ilişkin kurallar, diğer yandan da 

kurallarla düzenlenmemiş olsa da ticari faaliyetlerin hacmi, niteliği, maliyeti ve 

karşılaştığı uygulamalar üzerinde etkili olmaktadır. Uluslararası ticarette geçerli olan 

bu kurallar ve eğilimler, ülkelerin dış ve iç ticaretleri üzerinde etkili olmaktadır. 

Küreselleşme süreci, bir ölçüde dış ticaret ile iç ticaret arasındaki farkın ortadan 

kalkması anlamına gelmektedir. Dolayısıyla, ticaret sektörüne yönelik bir strateji 

düzenlenirken, uluslararası ticari faaliyetlere ilişkin kurum ve kuralların getirdiği 

düzenlemelerin ve eğilimlerin dikkate alınması gerekir. Bu çerçevede ticaret 

stratejisinin güven, yenilik ve çevre gibi üç önemli boyut üzerinde inşa edilmesi 

gerektiği ileri sürülebilir. 

Ticari faaliyetler her ne kadar bir boşlukta gerçekleşmiyor, yasalar ve yönetmeliklerle 

çevrelenmiş bir düzlemde gerçekleşiyor olsa da, güven ekonomik faaliyetler olduğu 

gibi, ticari faaliyetler üzerinde de büyük öneme sahiptir. Güven, bireyler ve kurumlar 

arasındaki ilişkilerde canlılığı oluşturan taahhütlerini yerine getirme, içtenlik, 

dürüstlük ve erdemi kapsayan “bilinçli tutarlılık” olarak tanımlanabilir. Bireylerle 

ticari işletmeler arasındaki, ticari işletmelerin kendi aralarındaki ve nihayet bireyler 

ve ticari işletmeler ile devlet arasındaki güvenin oluşumunda açıklık, iletişim ve 

istikrar olmak üzere üç ilke ön plana çıkmaktadır. 

Açıklık; spekülasyonların ortaya çıkmasını engelleyecek, iletişim; ticari işletmelerin 

faaliyetleri ve amaçları hakkında bireylerin ve toplumun bilgilenmesini, aynı zamanda 

toplumun ihtiyaçlarının da firmalar tarafından bilinmesini, dolayısıyla ticari 

işletmeler ve toplum arasında çıkar birliği olduğunun anlaşılmasını sağlayacak, 

istikrar ise; ticari kurumların faaliyetlerindeki sürekliliği ve belirsizliğin ortadan 

kalkmasını sağlayacaktır. 

Ticaret sektöründe uygulanacak stratejinin bir diğer ayağını ise, yenilik boyutu 

oluşturmalıdır. Ticaret sektörü, üretim ile talep arasındaki aracılık faaliyetini 

gerçekleştirirken, kullandığı araçları gerek teknolojideki, gerekse toplumsal 

yaşamdaki gelişmeler ölçüsünde yenilemelidir. Teknolojik ve toplumsal gelişmeler bir 

yandan ticaretin gerçekleştiği mekansal boyutu yeniden şekillendirmekte, bir yandan 

da ticareti mekan boyutundan koparıp ağ (network) düzleminde gerçekleştirilen, 

sanal araçların hakim olduğu bir boyuta taşımaktadır. Teknolojideki değişmeler 

dikkate alınmayacak, küçümsenebilecek bir olay değildir. Teknolojik dönüşüm, 

toplumsal dönüşüme de yol açarak beğenileri, tüketim alışkanlıklarını, tasarruf ve 

yatırım alışkanlıklarını değiştirir. 

Ticaret şehri kavramı günümüzde artık geçerliliğini yitirmiştir. Ticari turizm dışında 

kalan faaliyetler, bir anlamda mekan üstü bir piyasa olan iletişim ağları üzerinden 

gerçekleştirilmektedir ki, buna e-ticaret ismi verilmektedir. E-ticaretin yaygınlaşması 

ticaret mekanlarını bir ölçüde anlamsızlaştırmaktadır. Diğer taraftan, insanlar artık 

vazgeçemeyeceklerini düşündükleri, kendilerinin tamamlayıcı bir parçası olan cep 

28

telefonu, otomobil, bilgisayar, televizyon v.b. araçlarla birlikte yaşamaktadır. Bu 

araçlar, insanların iletişim ağına girmesini, dolayısıyla, e-ticaret boyutunda bireylere 

ulaşmayı kolaylaştırdığı gibi, tüketimin mekan boyutunu da etkilemektedir. E-ticaret 

ile, ticari faaliyetlerde en önemli unsur etkili bir dağıtım ağına sahip olmaktır. Ayrıca, 

küçük ve büyük şirketler arasındaki farklar sanal ortamda azalmış, piyasa giriş 

engelleri kalkmış, dolayısıyla yoğun bir rekabet yaşanmaya başlamıştır. Ticaretin 

mekan boyutunun değişmesi ile, büyük alışveriş merkezlerinin şehir dışına 

çıkarılması sürecinin kendiliğinden geliştiğine, dolayısıyla konu ile ilgili Türkiye’de 

çıkarılacak yasanın, tahmin edilenin aksine, küçük esnaf üzerinde olumlu etkilerde 

bulunamayacağına da değinmek gerekir. Ölçek ekonomilerinden sağlanan avantajlar 

günümüzde tahmin edilenden de fazladır. Dolayısıyla küçük işletmelerin, eğer 

uzmanlık bilgisine sahip oldukları ürünü üretmiyorlarsa, büyük işletmeler ile rekabet 

etmeleri mümkün görünmemektedir. O halde, yasal düzenlemeler ile küçük esnafı 

korumak yerine, güven unsurunu dikkate alarak, küçük esnafın bir araya gelmesi, 

böylece hukuki olarak küçük ama ekonomik olarak büyük işletmelerin kurulması 


Ticari stratejinin bir diğer ayağını da çevre boyutu oluşturmalıdır. Artık iktisadi 

analizlerde de ihmal edilmesi mümkün olmayan bir boyuta ulaşan çevre konusu, 

ticari işletmelerin rekabet sürecinde karşılaştıkları en önemli sorunlardan birisi 

haline gelmiştir. Üretim aşamasında olduğu gibi, ticari faaliyetlerde de kullanılan 

girdilerin ve araçların çevre kirliliği üzerindeki etkisi ticari faaliyetlerin hacmini ve 

maliyetlerini etkiler boyuta gelmiştir. İstihdam edilen işçilerin sosyal güvenlik 

imkanlarına sahip olup olmamasından, çocuk işçi çalıştırılmasına (sosyal çevre), 

ulaşımda kullanılan araçların ve limanların faaliyetleri ile biyolojik çevreyi tehdit edip 

etmemesine kadar bir çok olgu dikkate alınmaktadır. Bu çerçevede, ticareti yapılan 

malların ulaşımı için kullanılacak limanların (İzmir’deki Kuzey Ege Limanı gibi) 

biyolojik çevreyi tehdit ettiğine ilişkin bulguların ve hatta şüphelerin var olması 

halinde (ki, ÇED raporunun alınamaması bunun bir göstergesi olabilir), özellikle 

uluslararası ticarette gelişen yeni eğilimler dolayısıyla büyük engellerle karşılaşmak 

söz konusu olabilecektir. 

İzmir Ticari Sermayesinin Büyükşehir Bütünü İçindeki İşkollarının 

Alansal Dağılımı 1 

İzmir Büyükşehir Bütünü özel anlamda; il sınırları içi ve yakın çevresi genel 

anlamda; Ege Bölgesi ve hatta Ulusal ölçekte ticari değere sahip bir merkezdir. Bu 

nedenle ticari sermayenin geniş bir şehirsel alana yayılmış olması doğaldır. Bu 

yayılma zaman zaman organize bir durumda sanayi siteleri tarzında bütünsellik 

göstermekte ve çoğu kez de şehir içine tekil bir şekilde dağılım trendi sergilemektedir. 

Bazı durumlarda da organize olmadan bir bütünlük içinde yayılmaktadırlar. Küçük 

sanayi siteleri organize duruma Karabağlar Yeşillik Caddesi yol boyu da organize 

olmayan bütünlüğe örnek teşkil etmektedir. 

1 Saygın İkiz, Sektörel Yapısı ve Mekansal Dağılımı Temelinde İzmir Sermayesi..., İzmir, 

Temmuz 2003, YL Tez 

29

Geçmiş yıllardan bugüne yapılan aşağıdaki analiz, ileriye yönelik değerlendirmeleri, 

mekanda ve sermaye bazında ele almaktadır. Bu değerlendirme, diğer deyimi ile yer 

seçimleri, İzmir’in stratejik gelişim kararlarına bağlılık gösterirken, özellikle geçmiş 

on yıl içindeki ekonomik krizlerden en çok etkilenen sektörleri de vermektedir. Şu 

halde bu analizde en hassas sektörler açıklanırken, bunlar sermaye bazında da ele 

alınarak dayanıklılık ve güçlülük durumları verilmektedir. 

Sonuçta İzmir Büyükşehir Bütününün stratejik olarak sektörel bazda ticari 

sermayesinin bir topografyası çıkmakta ve stratejiler belirlenmektedir. Topografyanın 

da İzmir’in kendi alt strateji alanları bazında incelenmesi sektörel dağılımın mekansal 

boyutunu net olarak belirlemektedir. 

Bu araştırmanın veri tabanı İzmir Ticaret Odası üye kayıtlarından oluşmaktır. Bu 

verilerin değerlendirilmesi ile İzmir Büyükşehir Bütünü içindeki ekonomik yapı 

analizinin yapılması ve alansal dağılımı net olarak okunmaktadır. Kapsam, İzmir 

Büyükşehir Bütünü içerisinde yer seçmiş 73.158 adet firmanın özelliklerinin belirli 

kriterler temelinde irdelenmesi ile oluşturulmuştur. 

İzmir Ticaret Odasının geniş veri tabanı sorgusu üzerine temellendirilerek 

oluşturulmuş çalışmanın, belirli başlıklar altında değerlendirilmesiyle aşağıdaki 

dağılımlar ve yaklaşımlar elde edilmiştir. 

İzmir Büyükşehir Bütünü İçerisinde Kurulan Firmaların Sektörel Dağılımı 

İzmir Ticaret Odası tarafından faaliyet kollarına göre belirlenmiş meslek grupları, 17 

sektörel grup altında irdelenmiş ve aşağıdaki grafikte Büyükşehir bütünü içindeki 

firmaların sektörel dağılımı verilmiştir. Söz konusu grafik sektörel ağırlığı belirlenme 

açısından önem arz etmektedir. 

Aşağıdaki grafikte de görüldüğü gibi İzmir Büyükşehir Bütünü içerisinde bulunan 

firmaların % 20’si (14.433 adet), inşaat sektörü kapsamında faaliyet göstermek 

amacıyla kurulmuştur. Bu oran inşaat sektörünün İzmir genelinde öne çıkmakta 

olduğunun bir göstergesidir. Geçmiş yıllar itibarıyla yapılan incelemeler sonucu 

inşaat sektörünün 1960-1970 yılları arasında, İzmir Büyükşehir Bütünü içerisinde 

kurulan firmalar bazında ilk sıraya yükseldiği de tespit edilmiştir. İzmir’de inşaat 

sektörünün diğer sektörlere oranla açık farkla birinci sırada olması; nüfus potansiyeli 

açısından Türkiye’nin üçüncü büyük şehri olan İzmir’in, ivmesi yüksek bir göçle 

karşı karşıya kalması dolayısıyla hızlı şehirleşme olgusuna ve bu bağlamda ortaya 

çıkan konut talebine bağlı olarak açıklanabilir. Ayrıca, oluşturulmaya çalışılan yeni 

sermaye birikim süreçleri açısından şehirsel alanlar üzerinde oluşan yoğun değeri 

kullanma amacının ulusal iktisadi politikalarla da desteklenmiş olması ve inşaat 

sektörünün üretken sermayedeki krizlerin telafisine olanak sağlayacak bir çeşitliliğe 

sahip olması da diğer etken unsurlardır. 

30

Şekil 10.1 İzmir Büyükşehir Bütünü İçinde Kurulan Firmaların Sektörel 

Dağılımı 

İZMİR BÜYÜKŞEHİR BÜTÜNÜ İÇİNDE KURULAN FİRMALARIN SEKTÖREL 

DAĞILIMI 

16000 

14000 

14433 

Toplam Adet 

12000 

10000 

8000 

6000 

4000 

2000 

2207 

4416 

2394 1594 762 

9294 

7076 

4544 3429 3576 

1651 

5631 

3089 2706 3314 3042 

0 

Sektör 

Kimya ve Plastik Grubu 

Konfeksiyon ve Tekstil Grubu 

Metal ve Madencilik Grubu 

Teknoloji Grubu 

Turizm Grubu 

İnşaat sektörünü aldığı % 13’lük pay ile (9.294 adet) gıda ve tarım ürünleri grubu 

izlemektedir. İzmir’in, hinterlandında bulunan büyük tarımsal potansiyel 

nedeniyle, gıda ve tarım ürünleri sektörünün gelişimine olanak tanıyacak 

ortama sahip olduğu bilinmektedir. Nüfus potansiyeli açısından güçlü yapısı ve geniş 

iç pazar potansiyeli de gıda sektörünün İzmir’de gelişmiş olmasında önemli bir 

unsurdur. 

Bu iki grubu İzmir Büyükşehir Bütünü içerisinde kurulan firmaların % 10’unu 

(7.076 adet) kapsamında barındıran tekstil ve konfeksiyon grubu izlemektedir. 

İzmir, tekstil ve konfeksiyon sektöründe önemli bir yere sahip olmasına rağmen 

Bursa, Denizli, Gaziantep gibi şehirlerin gerisinde kalmıştır. İzmir sermayesi 1980 

sonrası tekstil ve konfeksiyon sektöründe, bu illerin ihracat bağlamlı yakaladığı çıkışı 

yakalayamamıştır. Sektör İzmir ekonomisine önemli bir faaliyet kolu olarak varlığını 

sürdürmesine karşın, sayılan illere kıyasla daha çok iç pazara dönük ticari 

faaliyetlerini ön plana çıkarmaktadır. 

Bu sektörleri yukarıdaki grafikten de izlenebildiği gibi, aldığı % 8’lik pay ile otomotivakaryakıt 

grubu, % 6’lık pay ile mali aracı kuruluşlar grubu ve dayanıklı-lüks 

tüketim malları grubu, % 5’lik pay ile metal ve madencilik grubu, medya basım yayın 

ve kırtasiye grubu ve teknoloji grubu, % 4’lük pay ile sağlık grubu, turizm grubu ve 

taşıma-depolama grubu, % 3’lük pay ile deri-ayakkabı grubu ve ağaç işleri grubu 

izlemektedir. 

31

Tablo 10.6 Geçmiş Yıllar İtibarıyla İzmir Büyükşehir Bütünü İçerisinde Yer 

Seçen Sermayenin Sektörel Dağılımı 

Sektörler -1944 

1945 

-49 

1950 

-59 

1960 

-69 

1970 

-79 

1980 

-89 

1990 

-2002 

Ağaç İşleri Grubu 4 4 22 66 161 382 1.568 

Dayanıklı ve Lüks Tüketim Malları Gr. 3 2 48 90 320 881 3.072 

Deri ve Ayakkabı Grubu 2 29 68 141 455 1.699 

Diğer 'Başka Yerde Sınıflandırılamayan 

Gruplar' 

5 4 45 52 108 342 1.038 

Eğitim Hizmetleri Grubu 1 4 15 82 660 

Gıda ve Tarım Ürünleri Grubu 37 36 154 296 635 1856 6.280 

İnşaat Grubu 4 12 60 245 1.359 3.402 9.351 

Kimya ve Plastik Grubu 8 16 75 285 1.267 

Konfeksiyon ve Tekstil Grubu 14 12 79 152 464 1.283 5.072 

Mali Aracı Kuruluşlar Grubu 22 11 76 121 438 722 3.154 

Medya Basım Yayın ve Kırtasiye Gr. 5 3 46 79 161 600 2.535 

Metal ve Madencilik Grubu 4 2 42 79 223 737 2.489 

Otomativ ve Akaryakıt Grubu 6 5 57 103 498 1.242 3.720 

Sağlık Malzemeleri ve Hizmetleri Gr. 5 3 26 44 139 393 2.479 

Taşıma ve Depolama Grubu 7 1 21 41 159 475 2.002 

Teknoloji Grubu 1 11 34 100 468 2.700 

Turizm Grubu 3 14 50 143 459 2.373 

Toplam 119 98 739 1.540 5.139 14.064 54.459 

İzmir genelinde 1960’lara kadar gıda ve tarım ürünleri grubu, firmaların sektörel 

dağılımında ilk sırada yer alırken, 1960’ların ikinci yarısından itibaren inşaat grubu 

kapsamında kurulan firmaların, gıda ve tarım ürünleri kapsamında kurulan 

firmaların önüne geçtikleri ve 1970-80 yılları arasından itibaren de ilk sırayı aldıkları 

görülmektedir. Gıda ve tarım ürünleri sektörü, Ege Bölgesinin geniş tarım 

potansiyeline ve İzmir’in nüfus potansiyeli bağlamlı iç pazar olanaklarına dayalı 

olarak, gelişimini bütün dönemlerde sürdürmesine karşın, hızlı şehirleşme ve diğer 

sektörleri harekete geçirici yapısı dolayısıyla inşaat sektörünün gerisinde kalmıştır. 

Ancak 1970-80 yılları arasında inşaat sektörü kapsamında kurulan firmaların 

toplamı, gıda ve tarım ürünleri grubu kapsamında kurulan firmaların toplamının 

2.14 katı iken, 1980-90 yılları arasında 1.83’e, 1990-2002 yılları arasında ise 1.49’e 

kadar düştüğü tespit edilmiştir. Bu durum genel olarak inşaat sektörünün 

gerileme trendi içerisine girdiğini göstermektedir 

Konfeksiyon ve tekstil grubunda kurulan firmalar, 1960-1969 yılları arasında İzmir 

Büyükşehir Bütünü içerisinde kurulan tüm firmaların % 10’nunu oluştururken, bu 

oran 1970-79 yılları arasında % 9’a düşmüştür. Türkiye’nin 1980 sonrası ihracata 

yönelik büyüme stratejisi tercihi içerisinde öncelikli gelişim gösteren bu sektör, İzmir 

genelinde kurulan firma bazında değerlendirildiğinde öne çıkmamıştır. Nitekim 

1980-1989 arasında sektörde kurulan firmaların genel içerisinde aldığı pay % 9’da 

kalırken, 1990-2002 yılları arasında ancak % 10’a çıkmıştır. 

32

Dayanıklı ve lüks tüketim malları grubunu kapsamında kurulan firmalar her 

dönemde İzmir genelinde kurulan toplam firma sayısının % 6’sını 

oluşturmuşlardır. Sektörün iç piyasaya yönelik faaliyet göstermesinin bu oluşumda 

payı büyüktür. 1990’ların başında piyasaya giren yabancı markaların artması ve 

yaşanan kısa dönemli refah artışı paralelinde sektör önemli bir artış ivmesi 

yakalamasına karşın 1990’ların ikinci yarısının ekonomik istikrarsızlık ortamında bu 

durum İzmir genelinde tersine dönmüştür. 

Otomotiv sektöründe İzmir Büyükşehir Bütünü içerisinde kurulan firma sayısı diğer 

tüm sektörlerde olduğu gibi 1980 sonrası artış göstermiştir. Ancak sektörün 

kapsamında kurulan firmaların sayısal toplamı İzmir genelinde kurulan tüm 

firmaların sayısal toplamı ile kıyaslandığında 1980 sonrası sektörde oransal bir 

artış olmadığı ortaya çıkmaktadır. 1970-1979 yılları arasında sektör kapsamında 

kurulan firmaların toplamının İzmir geneli içerisinde aldığı pay % 10 iken, bu pay 

1980-89 yılları arasında % 9’a, 1990-2002 yılları arasında ise % 7’ye düşmüştür. 

Deri ve ayakkabıcılık grubu, geçmiş dönemler kapsamında kurulan firma sayıları 

açısından değerlendirildiğinde, 1960-1969 yılları arasında İzmir geneli içerisinde 

aldığı % 4,4’lük pay ile kendi içinde en üst seviyeye ulaştığı saptanmıştır. Yıllara göre 

kurulan firma sayılarına bakarak yapılan değerlendirmede ise, deri ve ayakkabıcılık 

grubunda kurulan firma sayısının yıllar itibarıyla sık aralıklarla azalma ve 

yükselme gösterdiği gözlenmektedir. Bu durum grubun dış pazar bağlantılarının ve 

iç piyasa talebinin yıllara göre değişebilen, istikrarsız bir yapıda olduğunun 

göstergesidir. 1970-1979 yılları sektör kapsamında kurulan firma sayısının toplamı 

İzmir geneli içerisinde kurulan tüm firmalar bazında % 2.74’e kadar düşmüş ancak 

bu pay 1980’ler ile birlikte ihracat amaçlı kurulan firmaların da etkisi ile % 3,2’e 

ulaşmıştır. 1990-2002 yılları arasında sektörün genel içerisinde aldığı pay 3.3 

olarak tespit edilmiştir. 

Medya basım yayın ve kırtasiye grubu kapsamında kurulan firma sayısında 

1970’lerin ikinci yarısından 1980’lerin sonuna kadar artış ivmesi görüldüğü, 

1990’ların başıyla birlikte bu ivmenin ikiye katlandığı, ancak 1994 krizinin etkilerine 

bağlanan istikrasız ortam sonucu 1995 sonrası kurulan firma sayısının düşme 

trendine girdiği görülmektedir. Grubun 1970-79 yılları arasında İzmir genelinde 

kurulan tüm firmalar temelinde aldığı % 3,13’lük pay, 1980-89 yılları arasında 

% 4,27’ye, 1990-2002 yılları arasında 4,93’e yükselmiştir. 

Dönemler itibarıyla mali aracı kuruluşlar grubu diğer gruplarla kıyaslandığında 

1923-1944 döneminde Cumhuriyet’in mali piyasalardaki yeni yapılanmasının getirisi 

ile diğer tüm gruplar içerisinde aldığı % 18’lik pay dolayısıyla gıda ve tarım ürünleri 

grubunun ardından ikinci sırayı almıştır. II. Dünya Savaşı sonrası 1945-1949 yılları 

arasında oran % 11, 1950-1959 arasında % 10, 1960-1969 yılları arası % 8 ve 

1970-1979 yılları arası % 9 olarak gerçekleşmiştir. Grubun tüm içerisinde aldığı en 

düşük oranlar ise % 5 ile 1980-1989 ve % 6’lık oran ile 1990-2002 yılları 

arasındaki dönemler olarak görülmektedir. Mali aracı kuruluşlar grubu içerisinde 

ele alınan sigortacılık alt grubu kapsamında kurulan firmaların sayısının ise 

özellikle 1980 sonrası yüksek bir ivme ile artmış olduğu gözlenmiştir. Sigortacılık 

sektöründeki artış ivmesinde, 1980 sonrası uygulanan yeni liberal politikaların 

kitlelerin güvence gereksinimlerini karşılamalarında öne çıkarttığı alternatif 

oluşumun etkisinin de olduğu söylenebilir. Bankalardan ve borsa-döviz işlemi yapan 

33

kuruluşlardan oluşan para işlemleri ile ilgili kuruluşlar grubunda kurulan firma 

sayısının yıllara göre göstermiş olduğu aşırı dalgalanmalar da finans piyasasındaki 

istikrarsız ortamın yansıması olarak görülmektedir. 

Metal ve madencilik grubu kapsamında, belirlenmiş zaman kesitleri içerisinde 

kurulmuş olan firmaların İzmir Büyükşehir Bütünü içerisinde kurulan tüm firmalar 

arasında almış olduğu pay 1960’lı yıllardan itibaren 1970’lerde gösterdiği düşüş 

dışında yakın oranlarda seyretmiştir. 

Kimya ve plastik grubu kapsamında kurulan firma sayısının 1970’li yılların ikinci 

yarısından sonra belirgin şekilde artmaya başladığı görülmektedir. Bu artış sektörün 

genel içerisinde geçmiş on yıllık periyotlar zarfında aldığı % 1’lik payın 1980-89 ve 

1990-2002 yılları arasındaki dönemde % 2’ye çıkmasını sağlamıştır. 

Teknoloji grubu, elektrik ve elektronik alt grubu firmaları ile 1945-49, 1950–59 

yılları arasında diğer 17 grup içerisinde % 1 pay alırken, 1960–69 ve 1970-79 yılları 

arasında payını % 2’ye yükseltmiş, 1980–1989 yıları arasında bilgisayar hizmetleri 

grubunun da devreye girmesi ve elektrik–elektronik grubunda gerçekleşen artış 

ivmesi ile % 3’lük paya ve özellikle 1990–2002 yılları arasında sektörde kurulan 

firmalarda görülen önemli artış ile genel içerisinde % 5’lik paya ulaşmıştır. 

1990 sonrası sektör içerisinde kurulan firma sayısının artış ivmesi, diğer 

sektörlerdeki artış ivmesinin önünde olması, önemli bir eğilime işaret etmektedir. 

Dönemler itibariyle taşıma ve depolama grubu değerlendirildiğinde sektörün 17 

grup içerisindeki 1990 sonrası dönemde 1960’lardan itibaren % 3 olan payının 

1990–2002 arası dönemde % 4’e yükseldiği görülmektedir. 

Turizm grubunda kurulan firmaların 1990 yılıyla birlikte önemli bir artış trendine 

girdiği ve 1998 yılında en üst seviyesine ulaşan bu trendin 1990–2002 yılları 

arasında tüm gruplarda kurulan firmalar arasında diğer on yıllık periyotlarda aldığı 

% 3’lük payı % 5’e kadar çıkardığı görülmektedir. 

Eğitim grubuna dahil firmaların 1980’e kadar % 1’in altında pay aldığı, 1980 

sonrası dönemde ise özellikle devletin yaptığı yasal düzenlemeler ile özel sektörün 

eğitim alanından pay alma koşullarının kolaylaştırılması paralelinde oranın 

yükseldiği görülmektedir. Eğitim grubunda kurulan firmaların sayısı 1997 yılında 

en üst noktasına ulaşmış ve bu yıldan sonra düşüş başlamıştır. 

Dönemler itibariyle yapılan analiz sonuçlarına göre sağlık sektöründe kurulan 

firmaların kurulan tüm firmalar içerisindeki oranının en yüksek seviyesine % 4.8 

ile 1990–2002 yılları arasında ulaştığı görülmektedir. Bu pay 1960-1969, 

1970-1979 ve 1980-1989 yılları arasındaki dönemlerde yaklaşık % 3 olarak tespit 

edilmiştir. Bu oluşum 1990 sonrası özel sektörün sağlık hizmetleri üzerindeki payını 

arttırdığının göstergesi olarak değerlendirilebilir. 

Ağaç işleri grubu çatısı altında kurulan firmaların diğer 17 grup içerisinde aldıkları 

pay 1960 sonrasındaki bütün dönemlerde benzerlik göstermektedir. Sektör 

içerisindeki en temel dönüşüm ise kapsamında kurulan firmaların özellikle 

Karabağlar bölgesinde yığılmaları olmuştur. 

34

İki alt grubun bir arada ele alınması ile oluşturulan çeşitli maddeler ithalatı ve 

başka yerde sınıflandırılamayan ticaret grubu, iki alt grubu temelinde belirgin 

farklılıklar göstermektedir. Başka yerde sınıflandırılamayan ticaret grubu yıllar 

itibariyle kapsamında kurulan firma bazında artış göstermezken, 1980 sonrası çeşitli 

maddeler ithalatı grubu kapsamında faaliyet gösteren firmalarda artış gözlenmiştir. 

Yıllar itibarıyla istikrarsız bir seyir gösteren bu artışın ivmesi, 1989-94 yılları 

arasında yükselmiş, 1994 yılı sonrası duranlığa girmiş, 1999 yılı sonrası azalma 

trendi içerisine girmiştir. Grup kapsamında yıllar itibarıyla kurulan firma sayısının 

döviz kuru azalış ve yükselişleriyle doğrudan ilişki halinde olduğu sezilebilmektedir. 

İzmir Sermayesinin Sektörel Farklılıkları Temelinde İstikrar Düzeyleri 

17 sektör altında kurulan firmalar faaliyet halinde kalma düzeyleri açısından 

irdelenerek aşağıdaki tablo hazırlanmıştır. Bu tablo sektörlerin istikrar düzeylerini, 

kapsamları altında kurulan firmaların devamlılıkları temelinde ortaya koymaktadır. 

Tablo 10.7 Sektörlere Göre Kurulan ve Faaliyet Halinde Olan Firmalar 

Sektörler 

Kurulan 

Firmalar 

Faaliyet Halinde 

Olan Firmalar 

Firmaların 

Faaliyet Halinde 

Kalma Yüzdeleri 

Ağaç İşleri Grubu 1.108 2.207 50,20 

Dayanıklı ve Lüks Tüketim Malları Gr. 2.143 4.416 48,53 

Deri ve Ayakkabı Grubu 1.032 2.394 43,11 

Diğer 633 1.593 39,74 

Eğitim Grubu 453 762 59,45 

Gıda ve Tarım Ürünleri Grubu 4.301 9.294 46,28 

İnşaat Grubu 6.690 14.433 46,35 

Kimya - Plastik Grubu 872 1.651 52,82 

Konfeksiyon Tekstil Grubu 3.199 7.076 45,21 

Mali Aracı Kuruluşlar Grubu 2.188 4.544 48,15 

Medya Basım Yayın ve Kırtasiye Gr. 1.610 3.429 46,95 

Metal ve Madencilik Grubu 1.910 3.576 53,41 

Otomotiv - Akaryakıt ve Benzeri Gr. 2.949 5.631 52,37 

Sağlık Grubu 1.862 3.089 60,28 

Taşıma ve Depolama Grubu 1.443 2.706 53,33 

Teknoloji Grubu 1.877 3.314 56,64 

Turizm Grubu 1.635 3.042 53,75 

Toplam 35.905 73.157 49,08 

İzmir Sermayesinin Sektörel Farlılıkları Temelinde Sermaye Büyüklüğü 

Sektörel farklılıklarına göre İzmir Büyükşehir Bütünü içerisinde kurulan firmaların 

sermaye yapılarının analizi, en yüksek sermaye derecesine sahip firmaların sektörler 

içerisinde bulunma oranları temelinde yapılarak aşağıdaki tablo oluşturulmuştur. 

35

Tablo 10.8 Sermaye Derecelerine Göre Firmaların, Sektörler İçerisinde Bulunma 

Oranları 

Sektörler 

Toplam Firma 

En Yüksek 

En Yüksek 

Sayısı 

Sermaye 

Sermaye 

Derecesine 

Mensup Firma 

Sayısı 

Derecesine Mensup 

Firmaların 

Bulunma Yüzdesi 

Ağaç İşleri Grubu 1.108 247 22,29 

Dayanıklı ve Lüks Tüketim Malları Gr. 

2.143 496 23,15 

Deri ve Ayakkabı Grubu 1.032 279 27,03 

Diğer ‘Başka Yerde Sınıflandırılamayan 

Gruplar’ 

633 223 35,23 

Eğitim Grubu 453 97 21,41 

Gıda ve Tarım Ürünleri Grubu 4.301 959 22,30 

İnşaat Grubu 6.690 1.084 16,20 

Kimya - Plastik Grubu 872 230 26,38 

Konfeksiyon Tekstil Grubu 3.199 799 24,98 

Mali Aracı Kuruluşlar Grubu 2.188 624 28,52 

Medya Basım Yayın ve Kırtasiye Grubu 1.610 270 16,77 

Metal ve Madencilik Grubu 1.910 424 22,20 

Otomotiv - Akaryakıt ve Benzeri Grubu 2.949 715 24,25 

Sağlık Grubu 1.862 282 15,15 

Taşıma ve Depolama Grubu 1.443 287 19,89 

Teknoloji Grubu 1.877 297 15,82 

Turizm Grubu 1.635 297 18,17 

Toplam 35.905 7.610 21,19 

Tablodan izlenebildiği gibi başka yerde sınıflandırılamayan gruplar başlığı altında 

bulunan çeşitli maddeler ithalatı alt grubu kapsamında kurulan firmalar sermaye 

büyüklüğü açısından en öndedir. Bu grubu mali aracı kuruluşlar grubu 

izlemektedir. Sektörler arasında içlerinde barındırdıkları firma sayısı açısından önde 

gelen inşaat ve gıda sektörlerinin en büyük sermaye derecesine mensup 

firmaları bulundurma oranının düşük olması dikkat çekicidir. Ayrıca teknoloji ve 

sağlık grubu, sermaye büyüklüğü açısından güçlü firmaları diğer gruplara kıyasla 

daha az oranda bulundurmalarına rağmen, istikrar düzeyleri temelinde diğer 

gruplara kıyasla daha olumlu bir yapı içerisinde bulunmaktadır. 

İzmir Büyükşehir Bütünü İçerisinde Kurulan Firmaların Yıllara Göre Yoğunluğu 

İzmir Büyükşehir Bütünü içerisinde kurulan 73.157 adet firmanın, kurulmuş 

oldukları yıllar temelinde dağılımı aşağıdaki grafikte verilmektedir. 

36

İzmir sermayesi sektörel çeşitliğini ithal ikamesine dayalı ekonomik model altında 

oluşturmuştur. 1960’larda çeşitlenmeye başlayan sektörel yapılanmanın, 

1970’ler ile birlikte giderek yerleşmesi ve İzmir’in aldığı büyük göçe bağlı olarak artan 

nüfusu dolayısıyla iç pazar potansiyelinin büyümesinin etkisiyle, özellikle 1970’lerde 

İzmir Büyükşehir Bütünü içerisinde yer seçen firmaların sayısı artmıştır. 

Türkiye genelinde ithalata yönelik birikim rejiminin tıkanması dolayısıyla 1980 

sonrası egemen yeni liberal politikalara dayalı ihracata yönelik büyüme modeline 

geçilmesiyle, 1980 öncesi oluşmuş olan sektörel çeşitlilik temelinde, İzmir içerisinde 

kurulan firma sayısındaki artış ivmesi sürmüştür. (İthal ikamesine yönelik ekonomik 

modelin krize girdiği 1979 ve 1980 yıllarında İzmir’de kurulan firma sayısındaki artış 

durmasına rağmen belirgin bir düşüş göstermemiştir.) 

Şekil 10.2 Yıllara Göre Kurulan Firma Yoğunluğu 

YILLARA GÖRE KURULAN FİRMA YOĞUNLUĞU 

7000 

Sum of adet 

6000 

5000 

4000 

Total 

3000 

2000 

1000 

0 

1 

1945 

1946 

1947 

1948 

1949 

1950 

1951 

1952 

1953 

1954 

1955 

1956 

1957 

1958 

1959 

1960 

1961 

1962 

1963 

1964 

1965 

1966 

1967 

1968 

1969 

1970 

1971 

1972 

1973 

1974 

1975 

1976 

1977 

1978 

1979 

1980 

1981 

1982 

1983 

1984 

1985 

1986 

1987 

1988 

1989 

1990 

1991 

1992 

1993 

1994 

1995 

1996 

1997 

1998 

1999 

2000 

2001 

2002 

Kurulus_Yili 

1980 sonrası egemen olan yeni liberal politikalar temelli ihracata yönelik birikim 

rejiminin, uluslararası pazarda avantajını arttırma amacı doğrultusunda, iş gücü 

maliyetlerini ucuz ücret politikaları aracılığıyla aşağıda tutmasının getirisi olarak, 

1980’lerin ikinci yarısından itibaren iç piyasanın tıkanma sürecine girdiği söylemi, 

İzmir Büyükşehir Bütünü içerisinde 1986 yılı sonrası kurulan firma sayısının 

artmamasının temel nedenlerinden biri olarak görülmektedir. Politik ve ekonomik 

olarak sınırına dayanan bu oluşum, 1989 yılında ülkenin mali piyasalarının da 1980 

yılı sonrası girilen dışa açılma süreci paralelinde uluslararası piyasalara açılması ile 

aşılmaya çalışılmıştır. Bu yeni düzenleme sayesinde alınan dış krediler bağlamlı 

olarak ücretlerin yükseltilmesi, 1990’ların başından 1994 yılı krizine kadar iç 

piyasayı spekülatif bir şekilde hareketlendirmiştir. Ancak 1994 krizinin etkisini bir 

37

iki yıl içerisinde göstermeye başlaması, 1999 ve 2001 krizlerinin hızlandırıcı 

etkisi ile şekillenen 1990’ların ikinci yarısının istikrarsız ortamı içerisinde, 

İzmir Büyükşehir Bütünü içerisinde kurulan firma sayısında hızlı bir azalış yaşanmış 

olduğu grafikten izlenebilmektedir. 

İzmir Sermayesinin Faaliyet Durumları ve Sermaye Dereceleri Temelinde Genel 

Analizi 

İzmir Ticaret Odası tarafından firmalar sermaye dereceleri temelinde altı grup altında 

toplanmıştır. İZTO tarafından “fevkalade” olarak belirlenen yüksek sermaye 

derecesine mensup firmalar en yüksek olarak ifade edilmiş, 5 milyar ve üstü 

sermayeye haiz olanları kapsamaktadır. Büyükten küçüğe doğru ise diğer firmalar; 1. 

derece, 2. derece, 3. derece, 4. derece ve 5. derece olarak sınıflandırılmıştır. 1. derece 

firmaların sermaye dilimi 5 milyar-800 milyon, 2. derecenin 800-100 milyon, 3. 

derenin 100-25 ve 4. derecenin ise 25-10 milyon arası sermayesi bulunmaktadır. En 

alt derecenin ise sermaye dilimi 10 milyon ve altı olarak Odaya deklare edilmiştir. 

Firmaların faaliyet durumları ise, faaliyet halinde bulunan firmalar için faal, faaliyet 

halinde olmayan ancak fiili olarak üye kayıtları ticaret odasınca silinmemiş firmalar 

için gayri faal ve faaliyet dışı kalmış kayıtları da ticaret odası üye kayıtlarından 

silinmiş firmalar için terk olarak tanımlanmıştır. Bu bağlam içerisinde İzmir 

Büyükşehir Bütünü içerisinde yer seçmiş firmaların analiz edilmesi, sermaye 

yapısının niteliği hakkında fikir vermektedir. Aşağıdaki grafikte firmalar, sermaye 

dereceleri temelinde faaliyet durumları da göz önünde tutularak gruplandırılmıştır. 

Şekil 10.3 Firmaların Sermaye Derecelerine Göre Faaliyet Durumları 

FİRMALARIN SERMAYE DERECELERİNE GÖRE FAALİYET DURUMLARI 

14.000 

12.000 

11.476 

12.379 

Adet Toplamı 

10.000 

8.000 

6.000 

4.000 

2.000 

0 

9.391 

7.610 

6.539 

4.712 

2.280 

2.823 

1.494 

567 

3.863 

2.436 

2.868 

2.087 

1.075 

697 860 

Fevkalade 1. 2. 3. 4. 5. 

Firmaların Sermaye Derecesi Faal Gayrı Faal Terk 

İzmir Büyükşehir Bütünü içerisinde kurulan firmaların 2002 yılı itibarıyla % 49’u 

faaliyet halindedir. Firmaların faaliyet halinde kalma oranı, firmaların 

sermaye büyüklüğü oranında artmaktadır. Halen faaliyet halinde olan firmaların 

38

% 21’i (7610 adet) en yüksek sermaye derecesine sahip firmalardan, % 26’sı (9391 

adet) 1. derece, % 32’si (11476 adet) 2. derece, % 11’i (3863 adet) 3. derece, % 2’si 

(697 adet) 4. derece, % 8’i (2868 adet) 5. derece sermaye dercesine sahip firmalardan 

oluşmaktadır. Faaliyet durumlarına bakılmaksızın İzmir Büyükşehir Bütünü 

içerisinde kurulan tüm firmaların % 30’unun en küçük sermaye derecesi olan 

5. derece sermaye grubuna mensup olması da, iflas mekanizmasının küçük 

sermaye grupları üzerinde etkili olduğunu açık olarak ortaya koyan bir veridir. 

İzmir Sermayenin Mekansal Dağılımı 

İzmir Ticaret Odası veri tabanında bulunan 73.158 adet firmanın İzmir Büyükşehir 

Bütünü içerisindeki dağılımı bu sınırlar içerisinde kalan ilçeler temelinde 

irdelenmiştir. 

Şekil 10.4 İzmir Büyükşehir Bütünü İçerisinde Kurulan Firmaların Faalliyet 

Durumları Temelinde Mekansal Dağılımları 

25.000 

İZMİR BÜYÜKŞEHİR BÜTÜNÜ İÇERİSİNDE KURULAN FİRMALARIN 

FAALİYET DURUMLARI TEMELİNDE MEKANSAL DAĞILIMLARI 

20.000 

19.555 

Adet Toplamı 

15.000 

10.000 

5.000 

0 

11.641 

13.762 

6.372 

1.924 

2.303 

3.475 

5.224 

1.993 

2.684 

942 1.280 

977 

542 

Konak Bornova Buca Gaziemir Karşıyaka Çiğli Balçova 

Narlıdere 

Güzelbahçe 

Yöre 

Faal Gayrı Faal Terk 

484 

Konak 

İzmir Büyükşehir Bütünü içerisinde kurulan firmaların % 62’si ( 44.958 adet) Konak 

İlçesi idari sınırları içerisinde kurulmuştur. Faaliyet halinde olan firmalar 

açısından Konak İlçesi, İzmir’de kurulan firmaların % 53’ünü (19.555 adet 

firma) barındırmaktadır. Bu durum Konak İlçesi sınırları içerisinde yer seçen 

sermayenin İzmir geneline kıyasla daha düşük istikrar düzeyine sahip olduğunu 

göstermektedir. Nitekim İzmir geneli içerisinde kurulan firmaların faaliyet halinde 

kalma oranı % 49 iken, Konak İlçesi sınırları içerisinde bu oran % 43’e düşmektedir. 

Konak İlçesinde yer seçen firmalar, İzmir Büyükşehir Bütünü içerisinde bulunan en 

büyük sermaye sahip firmaların % 54’ünü (4.180 adet firma) oluşturmaktadır. Konak 

İlçesi kapsamında faaliyet halinde bulunan firmaların ise % 21’i (4.180 adet firma) en 

39

yüksek sermayeye sahip firmalardan oluşmaktadır. İzmir Büyükşehir Bütünü 

içerisinde faaliyet halinde bulunan firmalar içerisindeki en küçük sermaye derecesi 

olan 5.dereceye mensup firmaların ise yine % 54’ü Konak İlçesi sınırları içerisinde yer 

seçmiştir. Konak ilçesinde bulunan firmaların ise % 8’i en düşük sermaye derecesine 

mensuptur. Bu oran İzmir geneli içerisinde yine % 8 olarak tespit edilmiştir. Bu 

veriler Konak İlçesi sınırları içerisinde yer seçen sermayenin büyüklük kıstası 

bağlamında İzmir geneli ile paralellik gösterdiği sonucunu vermektedir. 

İzmir Büyüksehir Bütününün en büyük ilçesi konumundaki Konak, şehir merkezini 

de kapsamaktadır. İzmir geneli içerisinde kurulan firmaların % 38’i bu merkez 

içerisinde kurulmuştur. Halen faal olan firmalar içerisinde ise bu oran 

% 32’ye düşmektedir. Faaliyet halinde olan firmalar temelinde şehir merkezinin 

taşıdığı firma sayısı bazında payının azalması şehir merkezinde yer seçen firmaların 

istikrar düzeyinin düşüklüğü ile ilişkili olarak algılanmalıdır. Nitekim şehir 

merkezinde kurulan firmaların faaliyet halinde kalma oranı % 40’tır. Bu oran 

İzmir genelinin altında olduğu gibi, Konak İlçesi bütünününde de altındadır. 

Yukarıda aktarılan veriler ışığında şehir merkezinin, İzmir Büyükşehir Bütünü 

içerisinde önemini kaybetme süreci içerisinde olduğu söylenebilir. Ancak halen İzmir 

sermayesinin önemli bir bölümü şehir merkezi içerisinde yer almaktadır. Bölge bazı 

sektörler açısından temel yer seçim alanı olarak öne çıkmaktadır. Bu sektörleri 

açarsak; mali aracı kuruluşlar grubu kapsamında faaliyet halinde olan 

firmaların % 50’si, medya basım yayın ve kırtasiye grubu kapsamında 

faaliyet gösteren firmaların % 50’si, sağlık grubu kapsamında faaliyet 

gösteren firmaların % 50’si (yoğunluklu olarak Kahramanlar semtinde), teknoloji 

grubu kapsamında faaliyet göstern firmaların % 48’i (yoğunluklu olarak 

Çankaya semtinde), eğitim grubu kapsamında faaliyet gösteren firmaların % 39’u, 

tekstil ve konfeksiyon grubu kapsamında faaliyet gösteren firmaların özellikle ticaret 

sektörü yoğunluklu olmak üzere % 44’ü, deri ve ayakkabıcılık grubu kapsamında 

faaliyet gösteren firmaların % 39’u (yoğunluklu olarak ayakkabıcılık sektörü firmaları 

Kemeraltı’nda, dericilik sektörü firmaları Basmane civarında) şehir merkezi içerisinde 


Konak İlçesi sınırları içerisinde sermaye yoğunluğu açısından öne çıkan bir diğer 

bölge Yenişehir’dir. İzmir şehir merkezi içerisinde faaliyet halinde olan 

firmaların % 6’sı Yenişehir’de bulunmaktadır. Bölge kapsamında kurulan 

firmaların % 55’inin faaliyet halinde kalması Yenişehir’in sermaye istikrarı 

açısından İzmir geneline kıyasla daha olumlu bir mekan parçası olduğunu 

göstermektedir. Ayrıca Yenişehir’de yer seçen firmaların sermaye büyüklüğü kıstası 

açısından da, İzmir genel ortalamasının üzerinde bir oluşum gösterdiği saptanmıştır. 

(Bölgede yer seçen firmaların % 27’si en yüksek derecesine mensuptur.) Bölgede 

yoğunluklu olarak gıda ve tarım ürünleri grubu ile sıhhi tesisatçılar, yapı 

malzemeleri ve asansör, elektrik, ısıtma, soğutma, klimacılık gibi bina donanım 

teçhizatında uzmanlaşmış firmalar yoğunluklu olmak kaydıyla inşaat grubu yer 

seçmiştir. 

Konak ilçesi sınırları içerisinde özellikle belirli bir sektör kapsamında gelişim 

göstermiş mekan parçalarına en iyi örnek Karabağlar bölgesidir. Karabağlar, İzmir 

40

Büyükşehir Bütünü içerisinde ağaç işleri sektöründe faaliyet gösteren 

firmaların % 21’ini barındırmaktadır. Konak İlçesi idari sınırları içerisinde 

olmamasına rağmen coğrafi ve sektörel yapı, dolayısıyla Karabağlar ile yoğun ilişki 

içerisinde olması nedeniyle Buca Seyhan Mahallesi de değerlendirilmeye 

sokulduğunda oran % 35’e yükselmektedir. Ayrıca Mersinli semti kapsadığı Birinci 

Sanayi Bölgesinin de etkisi ile otomotiv grubu firmalarının önde gelen yer seçim 

alanlarından biri olarak belirmektedir. Yeşildere mevkiinde dericilik sektörü 

kapsamında yer seçen firmaların, Yeşildere Islah Projesi kapsamında tahliye edilmesi, 

bu mekanı deri sektörünün önde gelen yer seçim alanı olmaktan çıkarmıştır. 

Konak ilçesi bir bütün olarak ele alınıp, sınırları içerisinde faaliyet halinde bulunan 

firmaların sektörel farklılıkları temelli dağılımı aşağıda oluşturulan tabloda 

aktarılmaktadır. Tabloda ayrıca Konak ilçesinde yer seçen sermayenin sektörel 

yapısının İzmir geneli ile karşılaştırmalı analizinin yapılabilmesi amacıda 

güdülmüştür. 

Tablo 10.9 Konak İlçesinde Yer Seçen Firmaların Sektörel ve İzmir Genelindeki 

Durumları 

Sektörler 

Konak 

İlçesi 

Sektörün 

Bulunma 

Yüzdesi 


Geneli 

Sektörün 

Bulunma 

Yüzdesi 

Ağaç İşleri Grubu 446 2,28 1.108 3,09 

Dayanıklı ve Lüks Tüketim Malları Gr. 1.195 6,11 2.143 5,97 

Deri ve Ayakkabı Grubu 539 2,76 1.032 2,87 

Diğer 331 1,69 634 1,77 

Eğitim Grubu 248 1,27 453 1,26 

Gıda ve Tarım Ürünleri Grubu 2.154 11,02 4.301 11,98 

İnşaat Grubu 3.409 17,43 6.690 18,63 

Kimya - Plastik Grubu 424 2,17 872 2,43 

Konfeksiyon Tekstil Grubu 1.964 10,04 3.199 8,91 

Mali Aracı Kuruluşlar Grubu 1.430 7,31 2.188 6,09 

Medya Basım Yayın ve Kırtasiye Grubu 1.129 5,77 1.610 4,48 

Metal ve Madencilik Grubu 905 4,63 1.910 5,32 

Otomotiv - Akaryakıt ve Benzeri Grubu 1.168 5,97 2.949 8,21 

Sağlık Grubu 1.214 6,21 1.862 5,19 

Taşıma ve Depolama Grubu 700 3,58 1.443 4,02 

Teknoloji Grubu 1.309 6,69 1.877 5,23 

Turizm Grubu 990 5,06 1.635 4,55 

Toplam 19.555 100,00 35.906 100,00 

Bornova 

İzmir Büyükşehir Bütünü içerisinde kurulan firmaların % 14’ü Bornova İlçesi 

içerisinde yer seçmiştir. Halen faaliyet halinde bulunan firmalar temelinde ise bu 

41

oran % 18’e yükselmektedir. İki oran arasındaki farktan da görüldüğü gibi Bornova 

İlçesi sınırları içerisinde yer seçen firmaların genel istikrar düzeyi İzmir genelinin 

üzerindedir. Nitekim bölgede kurulan firmaların faaliyet halinde kalma oranları da 

% 60 olarak tespit edilmiştir. ( İzmir geneli: % 49). 

Bornova ilçesi kapsamında faaliyet halinde olan firmalar içerisinde, en büyük 

sermaye derecesine sahip firmaların oranı % 23’tür. İzmir genelinde aynı oranın % 21 

olduğu göz önüne alındığında Bornova’da yer seçen sermayenin büyüklük kriteri 

açısından İzmir genel ortalamasına kıyasla daha güçlü bir yapı teşkil ettiği 


Bornova İlçesi bir bütün olarak ele alınıp, sınırları içerisinde faaliyet halinde bulunan 

firmaların “sektörel farklılıklar bazlı” dağılımı aşağıda oluşturulan tabloda 

aktarılmaktadır. Tabloda Bornova ilçesinde yer seçen sermayenin sektörel yapısının 

İzmir geneli ile karşılaştırmalı analizinin yapılabilmesi amacı da güdülmüştür. 

Tablo 10.10 Bornova İlçesinde Yer Seçen Firmaların Sektörel ve İzmir 

Genelindeki Durumları 

Sektörler 

Bornova 

İlçesi 

Sektörün 

Bulunma 

Yüzdesi 


Geneli 

Sektörün 

Bulunma 

Yüzdesi 


Dayanıklı ve Lüks Tüketim Malları Gr. 294 4,61 2.143 5,97 


Diğer 58 0,91 634 1,77 

Eğitim Grubu 39 0,61 453 1,26 

Gıda ve Tarım Ürünleri Grubu 719 11,28 4.301 11,98 

İnşaat Grubu 948 14,88 6.690 18,63 


Konfeksiyon Tekstil Grubu 580 9,10 3.199 8,91 

Mali Aracı Kuruluşlar Grubu 238 3,74 2.188 6,09 

Medya Basım Yayın ve Kırtasiye Grubu 210 3,30 1.610 4,48 


Otomotiv - Akaryakıt ve Benzeri Grubu 1.016 15,94 2.949 8,21 

Sağlık Grubu 211 3,31 1.862 5,19 


Teknoloji Grubu 225 3,53 1.877 5,23 

Turizm Grubu 185 2,90 1.635 4,55 

Toplam 6.372 100,00 35.906 100,00 

Yukarıdaki dağılımdan Bornova İlçesinin bazı sektörlerde İzmir geneline kıyasla 

ön plana çıkmış olduğu görülmektedir. Deri ve ayakkabıcılık grubu firmaları 

özellikle Işıkkent’te kurulan Ayakkabıcılar Sitesinin de etkisi ile, konfeksiyon ve 

tekstil grubu firmaları Çamdibi’nde kurulan Manifaturacılar ve Tekstilciler Sitesinin 

etkisi ile, taşıma ve depolama grubu firmaları Pınarbaşı’nda bulunan Ambarlar ve 

Nakliyeciler Sitesi etkisi ile, metal grubu Doğanlar Mahallesi sınırları içerisinde 

bulunan Hurdacılar Sitesi ve Çamdibi’nde bulunan Metal İşleri Sanayi Sitesinin etkisi 

42

ile, otomotiv grubu Bornova İlçesi sınırları içerisinde bulunan sanayi sitelerinin etkisi 

ile, kimya plastik grubu firmaları Bornova İlçesi’nin doğusunda ve özellikle Ankara 

Caddesi üzerinde yer seçmelerinin etkisi ile Bornova İlçesinde, İzmir Büyükşehir 

Bütünü genelinde bulunma düzeylerinin üzerinde yer seçmişlerdir. 

Bornova İlçesi içerisinde özellikle son on yılda belirli sektörlerde faaliyet göstermek 

amacıyla oluşturulan siteler önemli mekan parçaları olarak öne çıkmışlardır. Bornova 

ilçesinin güneyinde ve doğusunda bulunan bölgeler üzerinde, gerek oluşturulan 

siteler içerisinde, gerekse dışarısında olmak üzere, özellikle şehir merkezinden 

uzaklaşma eğilimi içerisinde olan sektörler yoğun gelişim içerisinde bulunmaktadır. 

Karşıyaka 

İzmir Büyükşehir Bütünü içerisinde kurulan firmaların % 11’i (8.254 adet firma) 

Karşıyaka İlçesi sınırları içerisinde kurulmuştur. Kurulan firmaların ancak % 48’i 

(4.006 adet firma) faaliyet halindedir. En büyük sermaye yapısına sahip olduğu 

İzmir Ticaret Odası tarafından belirlenmiş firmaların, bölge kapsamında faaliyet 

halinde olan firmaların % 15’ini (İzmir geneli % 21) oluşturmasından da anlaşılacağı 

gibi, Karşıyaka İlçesi orta büyüklükte sermaye yapısı ağırlıklı bir oluşum 


Karşıyaka İlçesi bir bütün olarak ele alınıp, sınırları içerisinde faaliyet halinde 

bulunan firmaların sektörel farklılıkları temelli dağılımı aşağıda oluşturulan tabloda 

aktarılmaktadır. Tabloda Karşıyaka İlçesinde yer seçen sermayenin sektörel yapısının 

İzmir geneli ile karşılaştırmalı analizinin yapılabilmesi amaçlanmıştır. 

Tablo 10.11 Karşıyaka İlçesinde Yer Seçen Firmaların Sektörel ve İzmir 

Genelindeki Durumları 

Sektörler 

Karşıyaka 

İlçesi 

Sektörün 

Bulunma 

Yüzdesi 


Geneli 

Sektörün 

Bulunma 

Yüzdesi 




Diğer 35 0,87 634 1,77 

Eğitim Grubu 85 2,12 453 1,26 


İnşaat Grubu 1.071 26,73 6.690 18,63 






Otomotiv - Akaryakıt ve Benzeri Grubu 238 5,94 2.949 8,21 

Sağlık Grubu 222 5,54 1.862 5,19 



43

Turizm Grubu 216 5,39 1.635 4,55 

Toplam 4.006 100,00 35.906 100,00 

Tablodan, Karşıyaka İlçesinin bazı sektörlerde İzmir geneline kıyasla ön plana çıkmış 

olduğu görülmektedir. Karşıyaka’da inşaat sektöründe İzmir genel ortalamasının 

oldukça üzerinde firma bulundurmaktadır. Bu durum Karşıyaka Bölgesindeki 

konut sakinlerinin konutları üzerindeki yenileme talepleri doğrultusunda 

anlamlandırılabilir. İnşaat grubunun bina onarım alt grubu kapsamında faaliyet 

göstermek amacıyla kurulan firmaların bölge içerisindeki yoğunluğu bu yaklaşımı 

desteklemektedir. Karşıyaka İlçesi sınırları içerisinde oluşan yeni yerleşim birimleri 

de inşaat grubunun öne çıkmasını nedenleyen bir diğer oluşumdur. Ayrıca 

Karşıyaka’da dayanıklı ve lüks tüketim malları grubunun, eğitim grubunun, 

gıda ve tarım ürünleri grubunun ve sağlık grubunun İzmir geneline kıyasla 

daha ön planda oldukları görülmektedir. Bu oluşum da, Karşıyaka’nın 

içerisinde barındırdığı nüfusun tüketim alışkanlıklarını iç bünyesinde karşılama 

eğilimi üzerinden anlamlandırılabilir. Nitekim sayılan sektörler daha çok 

bulundukları bölge pazarını kullanma eğilimi diğer gruplara kıyasla genel olarak 

yüksek sektörlerdir. Turizm grubu ise özellikle Bostanlıda 1990’lar sonrası kurulan 

firmaların etkisi ile önemini arttırmıştır. 

Çiğli 

İzmir Büyükşehir Bütünü içerisinde kurulan firmaların % 2’si (1647 adet 

firma) Çiğli İlçesi'nde yer seçmiştir. Halen faaliyet halinde olan firmalar temelinde 

ise oran % 3’e çıkmaktadır. Bu durum Çiğli İlçesi sınırları içerisinde kurulan 

firmaların % 74’ünün faaliyet halinde olması sonucudur. Sermaye büyüklüğü 

kriteri bağlamlı irdelemede ise Çiğli Bölgesi’nde faaliyet gösteren firmaların % 32’sinin 

(İzmir geneli ortalaması % 21) İZTO’nun sınıflandırılması temelinde en büyük 

sermaye derecesine sahip firmalardan oluştuğu tespit edilmiştir. Bölgede kurulan 

firmaların önemli bir kısmının sanayi sektörü kapsamında faaliyet göstermek 

amacıyla kurulması ve bu firmaların sermaye yapısı dolayısıyla daha güçlü ve 

istikrarlı olması yukarıdaki verileri etkileyen temel etkenlerin başında gelmektedir. 

Çiğli İlçesi bir bütün olarak ele alınıp, sınırları içerisinde faaliyet halinde bulunan 

firmaların sektörel farklılıkları temelli dağılımı aşağıda oluşturulan tabloda 

aktarılmaktadır. Tabloda ayrıca Çiğli İlçesinde yer seçen sermayenin sektörel 

yapısının İzmir geneli ile karşılaştırmalı analizinin yapılabilmesi amacı da 

güdülmüştür. 

Tablo 10.12 Çiğli İlçesinde Yer Seçen Firmaların Sektörel ve İzmir Genelindeki 

Durumları 

Sektörler 

Çiğli 

İlçesi 

Sektörün 

Bulunma 

Yüzdesi 


Geneli 

Sektörün 

Bulunma 

Yüzdesi 




44

Diğer 13 1,07 634 1,77 

Eğitim Grubu 15 1,23 453 1,26 


İnşaat Grubu 223 18,31 6.690 18,63 






Otomotiv - Akaryakıt ve Benzeri Grubu 145 11,90 2.949 8,21 

Sağlık Grubu 31 2,55 1.862 5,19 



Turizm Grubu 48 3,94 1.635 4,55 

Toplam 1.218 100,00 35.906 100,00 

Çiğli içerisinde yer seçen firmaların sektörel dağılımları genel olarak İzmir 

Büyükşehir Bütününde görülen genel dağılım ile paralellik göstermektedir. Bölge, 

İzmir şehrinin kuzey çıkış noktası olan Anadolu Caddesi üzerinde ve Ata Küçük 

Sanayi Bölgesinde yer seçen otomotiv ve akaryakıt grubu firmaları dolayısıyla 

ilgili sektörde İzmir genel ortalamasının üzerine çıkmaktadır. Ayrıca Bölge 

içerisinde bulunan Atatürk Organize Sanayi Bölgesinin bulunması da bu sektörel 

dağılımda belirleyici olmaktadır. Kimya ve plastik grubu ve metal madencilik 

gruplarının İzmir genelinin üzerinde olması da bu bağlam içerisinde 

değerlendirilmelidir. 

Buca - Gaziemir 

İzmir Büyükşehir Bütünü içerisinde kurulan firmaların % 5’i (3321 adet firma) yer 

seçmiştir. Bölgede kurulan firmaların % 61’inin (İzmir geneli ortalaması % 49) faaliyet 

halinde olması dolayısıyla ilçe, faaliyet halinde olan firmalar temelinde ise İzmir 

Büyükşehir Bütünü içerisinde bulunan firmaların % 6’sını barındırmaktadır. 

Bulundurduğu firmaların sermaye büyüklük kriteri bağlamında İzmir geneline 

kıyasla daha zayıf bir oluşum içerisinde oldukları görülmektedir. Nitekim Buca 

İlçesi’nde faaliyet halinde olan firmaların ancak % 14’ü en üst seviyedeki 

sermaye derecesine mensup firmalardan oluşmaktadır. 

İzmir Büyükşehir Bütünü içerisinde kurulan firmaların % 3’ü (2.073 adet 

firma) Gaziemir’de yer seçmiştir. Faaliyet halinde olan firmalar bazında ise oran 

% 4’e (1.450 adet firma) yükselmektedir. Nitekim bölgede kurulan firmaların faaliyet 

halinde kalma oranı % 70’dir. Bölgede yer seçen firmaların sermaye yapıları güçlülük 

kriteri açısından analiz edildiğinde ise Gaziemir’in İzmir geneline kıyasla daha 

güçlü bir oluşum içerisinde olduğu görülmektedir. İçerisinde barındırdığı 

firmaların % 31’inin en yüksek sermayeye sahip firmalardan oluşması da bu 

durumun bir göstergesidir. 

45

Buca ve Gaziemir İlçelerinin sınırları içerisinde, faaliyet halinde bulunan firmaların 

sektörel farklılıkları temelli dağılımı aşağıda oluşturulan tabloda aktarılmaktadır. 

Tabloda, Buca ve Gaziemir ilçelerinde yer seçen sermayenin sektörel yapısının İzmir 

geneli ile karşılaştırmalı analizi yapılabilmektedir. 

Tablo 10.13 Buca ve Gaziemir İlçelerinde Yer Seçen Firmaların Sektörel ve 

İzmir Genelindeki Durumları 

Sektörler 

Buca 

İlçesi 

Sektörün 

Bulunma 

Yüzdesi 

Gaziemir Sektörün 

İlçesi Bulunma 

Yüzdesi 

İzmir Sektörün 

Geneli Bulunma 

Yüzdesi 

Ağaç İşleri Grubu 211 10,42 100 6,90 1.108 3,09 

Dayanıklı ve Lüks Tüketim Malları Gr. 134 6,62 71 4,90 2.143 5,97 

Deri ve Ayakkabı Gr. 23 1,14 19 1,31 1.032 2,87 

Diğer 12 0,59 174 12,00 634 1,77 

Eğitim Grubu 36 1,78 12 0,83 453 1,26 

Gıda ve Tarım Ürünleri Gr. 356 17,58 151 10,41 4.301 11,98 

İnşaat Grubu 469 23,16 207 14,28 6.690 18,63 

Kimya – Plastik Grubu 38 1,88 73 5,03 872 2,43 

Konfeksiyon Tekstil Gr. 111 5,48 82 5,66 3.199 8,91 

Mali Aracı Kuruluşlar Gr. 98 4,84 67 4,62 2.188 6,09 

Medya Basım Yayın ve Kırtasiye Gr. 40 1,98 33 2,28 1.610 4,48 

Metal ve Madencilik Gr. 122 6,02 101 6,97 1.910 5,32 

Otomotiv-Akaryakıt ve Benzeri Gr. 131 6,47 189 13,03 2.949 8,21 

Sağlık Grubu 73 3,60 30 2,07 1.862 5,19 

Taşıma ve Depolama Gr. 44 2,17 60 4,14 1.443 4,02 

Teknoloji Grubu 58 2,86 28 1,93 1.877 5,23 

Turizm Grubu 69 3,41 53 3,66 1.635 4,55 

Toplam 2.025 100,00 1.450 100,00 35.906 100,00 

Buca İlçesinin, özellikle Kaynaklar’da kurulan Yaş Sebze Meyve Hali ve Et Entegre 

Tesislerinin etkisi ile, gıda ve tarım ürünleri grubu kapsamında kurulan firmalar 

bazında İzmir genelinin üzerinde bir yığılım gösterdiği görülmektedir. Yeni gelişen 

konut bölgeleri ve yerleşik alanlarda görülen yenilemeler dolayısıyla da Buca İlçesi 

kapsamında inşaat grubunun da öne çıktığı görülmektedir. Ayrıca Buca Seyhan 

Mahallesinde, ağaç işleri sektörü kapsamında faaliyet gösteren firmaların yoğun 

olarak bulunması Buca genelinde bu sektörü ön plana çıkarmıştır. 

Gaziemir İlçesinde bulunan Ege Serbest Bölgesi içerisinde faaliyet gösteren firmaların 

özellikle hazırlanan tablo ve grafiklerde diğer grubu olarak tanımlanan ve başka yerde 

sınflandırılamayan grupların içerisinde bulunan çeşitli maddeler ithalatı alt grubu 

kapsamında faaliyet göstermeleri sebebiyle Gaziemir İlçesinde diğer grubu ön plana 

çıkmaktadır. 

46

Batı Bölgesi (Balçova–Narlıdere-Güzelbahçe) 

İzmir genelinde kurulan firmaların % 3’ü (2.306 adet firma), İzmir Büyükşehir 

Bütününün batısında bulunan üç ilçede yer seçmiştir. Yöre, faaliyet halinde bulunan 

firmalar bazında ise, İzmir geneli kapsamındaki firmaların % 4’ünü 

bulundurmaktadır. Bölge kapsamında kurulan firmaların faaliyet halinde kalma 

oranının % 55 olması, iki oran arasındaki farkı açıklamaktadır. İstikrar düzeyi 

açısından İzmir genelinin üzerinde bir oluşum gösterdiği söylenebilecek olan Batı 

kesiminin firmaları sermaye büyüklüğü bağlamında ise, İzmir geneline kıyasla zayıf 

bir oluşum göstermektedir. 

Balçova, Narlıdere ve Güzelbahçe ilçelerinin bir bütün olarak ele alınması ile 

oluşturulan Batı Bölgesi sınırları içerisinde faaliyet halinde bulunan firmaların 

sektörel farklılıkları temelli dağılımı, aşağıda oluşturulan tabloda aktarılmaktadır. 

Tablo 10.14 Batı Bölgesinde (Balçova, Narlıdere ve Güzelbahçe İlçelerinde) Yer 

Seçen Firmaların Sektörel ve İzmir Genelindeki Durumları 

Sektörler 

Batı 

Bölgesi 

Sektörün 

Bulunma 

Yüzdesi 


Geneli 

Sektörün 

Bulunma 

Yüzdesi 


Dayanıklı ve Lüks Tüketim Malları Grubu 84 6,56 2.143 5,97 


Diğer 11 0,86 634 1,77 

Eğitim Grubu 18 1,41 453 1,26 


İnşaat Grubu 363 28,36 6.690 18,63 

Kimya-Plastik Grubu 19 1,48 872 2,43 





Otomotiv-Akaryakıt ve Benzeri Grubu 62 4,84 2.949 8,21 

Sağlık Grubu 81 6,33 1.862 5,19 



Turizm Grubu 74 5,78 1.635 4,55 

Toplam 1280 100,00 35.906 100,00 

Batı bölgesinde kurulan firmaların sektörel dağılımında, inşaat ve gıda-tarım ürünleri 

grubu yoğun yer seçme eğilimi göstermektedir. Bu gruplar kapsamındaki firmaların 

nitelikleri incelendiğinde, daha çok bölgesel etki alanındaki pazarı kullanma amacına 

yönelmiş oldukları gözlenmektedir. Ayrıca bölgede yer seçen çiçekçilik, balıkçılık gibi 

faaliyet kollarındaki firmaların yoğunluğu Batı Bölgesinde gıda ve tarım ürünleri 

grubunun öneminin artmasını sağlayan başka bir unsur olarak kabul edilebilir. Batı 

bölgesinde yer seçen firmalar temelinde turizm grubu firmaları da yoğun olarak 

47

ulunmaktadır. Bölgenin kıyı oryantasyonlu yapı göstermesi, turizm sektörü 

kapsamındaki yatırımların gelişimini hızlandırmaktadır. 

İzmir sermayesinin belirlenmiş zaman kesitleri içindeki mekansal dağılımının 

sektörel çeşitliliği, 1960’lar ile birlikte oluşmaya başlamış ve 1970’lerde 

kurulan firma sayısının artmasıyla kendi içerisinde bir ölçek ekonomisi yaratarak 

kökleşmiştir. 

Ancak 1980 sonrası ihraracata yönelik büyüme oryantasyonlu ekonomik sistem 

içerisinde ihracata yönelik bazı alt gruplarda görülen artışı dışarıda bırakırsak, 

İzmir ekonomisinin genel olarak 1980 öncesi ithalat ikamesine dayalı model 

içerisinde oluşan sektörel ağırlık üzerinden geliştiği söylenebilir. Bu durum 

İzmir sermayesinin genel olarak iç piyasaya yönelik faaliyet alanlarına yönelmesini 

nedenlemiştir. Kuşkusuz ihracata yönelik faaliyet gösteren firma sayısında 

artış olmuştur. Ancak bu artış genel olarak İzmir sermayesinin birikim 

stratejisini uluslararası pazar bağlantıları üzerinden şekillendirebileği 

yoğunlukta değildir. Nitekim İzmir’de 1980 sonrası kurulan firma sayısının 

yoğunluğu yıllara göre analiz edildiğinde de, İzmir ekonomisinin belirleyici kriteri 

olarak iç pazar potansiyeli öne çıkmaktadır. 

1980’lerde dış pazarda rekabet avantajı yaratmak ve ihracatı arttırmak amacıyla, 

işgücü maliyetleri üzerinde düşük ücret politikaları özel sektör çalışanlarının 

yanında, kamu personeli üzerinde de uygulanmıştır. Düşük işgücü maliyetine dayalı 

birikim rejiminin gerek politik alanda, gerekse iktisadi anlamda tıkanmasıyla 

1990’lar ile birlikte iç piyasayı hareketlendirici ve gelir dağılımı adaletsizliğini kısmen 

çözücü kaynak aktarımı yapılarak hane halkı gelirleri yukarıya çekilmiştir. (Yeldan, 

2001) Böylece iç pazarda alım gücünün artışı sağlanarak piyasada olumlu 

hareketlilik yaşanmıştır. Bu durum İzmir Ticaret Odasının üye kayıtlarının yıllara 

göre gösterdiği artış trendinde de görülmektedir. İç piyasaya dönük sermaye 

yapısında görülen ve temeli dış kredi olanaklarıyla sağlanan bu spekülatif artış kısa 

sürmüş ve bu suni durumun yarattığı ekonomik büyüme 1994 ekonomik krizi ile 

başlayan süreç sonucu daralmaya başlamıştır. Özellikle 1990’ların ikinci yarısı 

Türkiye genelinde olduğu gibi İzmir’de de kamu kesimi finansman açıklarının ve 

finansal serbestleştirmenin olanaklı kıldığı dış kaynaklı kısa vadeli spekülatif 

sermaye girişlerinin de etkisiyle inişli çıkışlı, bol krizli bir oluşum içerisinde geçmiştir. 

Sonuç olarak 2002 yılı itibariyle 1990’ların başında suni şekilde artan firma 

sayısı dengelenmiş gözükmektedir. 1980’ler ve özellikle 1990-2002 yılları arasında 

faaliyet dışı kalan firmalarda artış görülmektedir. Bu durum İzmir sermayesinin 

anılan yıllarda genel bir istikrarsızlık ortamı içerisinde bulunduğunun 

göstergesidir. Nitekim İzmir Büyükşehir bütünü içerisinde kurulan firmaların ancak 

% 49’u faaliyet halinde kalabilmiştir. Özellikle küçük sermaye yapısına sahip 

firmaların 1990 sonrasının istikrarsız ortamından yoğun olarak 

etkilendikleri görülmektedir. İflas mekanizmasında görülen yoğun hareketliliğin 

özellikle küçük sermaye yapıları üzerinde etkili olması, orta vadede İzmir 

sermayesinin daha istikrarlı bir yapı oluşturacağını göstermektedir. Ancak iç 

piyasaya yönelik faaliyetlerin firma temelinde çoğunlukta olması İzmir’in ulusal 

48

ağlamda oluşan makro ekonomik krizlerden büyük ölçüde etkilenmesine 


İzmir sermayesinin sektörel bazda dağılımı her ne kadar 1980 öncesi yapılanmanın 

devamı niteliğini genel olarak göstersede, bazı sektörlerin ağırlıkları değişim 

göstermektedir. Örneğin inşaat sektörünün tüm sektörler içerisinde almış 

olduğu pay azalırken, sağlık, turizm, eğitim, teknoloji hizmetlerinde artış 

yaşanmaktadır. Ancak asıl değişim İzmir Büyükşehir Bütünü içerisinde yer seçen 

sermayenin mekansal yer seçim kriterleri üzerinde yaşanmaktadır. Belirli sektörlerin 

belirli alanlarda yoğunlaşma hızları artmakta ve İzmir Büyükşehir Bütünü 

içerisindeki alanların kimliklerinde sektörler belirleyici olmaktadır. Bu süreç 

gerek planlı müdahaler sonucu oluşturulan uzmanlaşmış sitelerle, gerekse plan dışı 

süreçler sonucu sektörlerin kendi iç dinamikleri sonucu oluşan yer seçim kriterleri 

aracılığıyla gerçekleşmektedir. Özellikle İzmir Büyükşehir Bütününün doğusu planlı 

olarak oluşturulan bazı sektörlerde uzmanlaşmış alanlar açısından ön plana 

çıkmaktadır. (Pınarbaşı Ambarlar, Işıkkent Ayakakbıcılar, Çamdibi Manifaturacılar ve 

Tekstilciler Siteleri gibi...) Şehrin doğu çıkış bölgesindeki bu oluşum şehrin güney ve 

kuzey çıkış bölgelerinde de görülmektedir. Ayrıca bu bölgelerde planlı oluşturulan 

uzmanlaşmış alanlar dışında, özellikle üretim faaliyetlerinde bulunan 

firmaları yoğun yer seçme eğilimi içerisinde bulundukları da görülmektedir. 

İzmir Büyükşehir Bütünü içerisinde üretim fonksiyonlarını şehir merkezinden 

desantrilize olmalarının payı bu oluşum üzerinde belirleyici bir etkendir. Üretim 

fonksiyonları şehir merkezinden özellikle 1980 sonrası ve 1990’larda ivmesi artan bir 

hızla uzaklaşmaktadır. Bu durum özellikle yeni küresel ekonomik düzen içerisinde 

şehir merkezine biçilen kontrol merkezi olma rolü ile çakışmaktadır. Ancak İzmir 

şehir merkezi sermayenin yer seçimi açısından Büyükşehir Bütünü 

içerisindeki ağırlığını bulundurduğu firma sayısı açısından kaybetme eğilimi 

içerisinde gözükmektedir. Bu oluşum kısmen üretim fonksiyonlarının şehir 

merkezi içerisinden çıkma eğilimi ile ilişkilendirilebilse de, hizmet sektörü 

açısından da şehir merkezinin ağırlığını kaybetme eğilimi içerisinde olduğu 

görülmektedir. Bu eğilim şehir merkezinin arazi kullanım normlarının yetersizliği ile 

ilişkilendirilebilir. Nitekim son yıllarda Alsancak Limanı gerisi, Bayraklı ve Turan 

bölgelerinde yeni bir arazi kullanımı örüntüsüne sahip bir merkezi iş alanı 

yaratılması konusunda söylemler ve projeler geliştirilmektedir. Ancak İzmir 

sermayesinin kendi iç dinamikleri ile böylesine sermaye yoğun bir dönüşümün 

altını doldurması mümkün gözükmemektedir. Nitekim 1980 sonrası kurulan 

firma bazında diğer tüm gruplarda görülen artışın finans piyasasının doğrudan 

göstergesi olarak görülen para ile ilgili kuruluşlar grubuna aynı artış ivmesi 

ile yansımaması da İzmir’in kendi iç potansiyeli ile şehir merkezinin 

dönüşümünü sağlayamayacağını gösteren önemli bir parametredir. 

İzmir’de sermaye şehirsel alan üzerinde yoğun bir arayış içerisindedir. Bu arayışın 

çıkışı gerek İzmir sermayesinin iç potansiyeli, gerekse dış etkenlerin yönlendiriciliği 

kapsamında zaman içerisinde oluşacaktır. 1980 öncesi ithal ikameci dönemin ulusal 

kalkınmacılık ideolojisi içinde şehirler ancak ulusal ekonomik modeldeki 

konumlarıyla önem kazanmaktaydı. Şehirlerde üretim ve hizmet fonksiyonları iç içe 

49

geçmişti ve İzmir bu bağlamda konumunu Türkiye düzleminde oturtabilmişti. 1980 

sonrası da bu yapılanmayı genel olarak sürdürdü. Ancak 1980 sonrası kısmen ve 

1990 sonrası hızlı bir ivme ile İzmir’deki sermayenin şehir mekanı içerisinde dağılımı, 

üretim ve hizmet fonksiyonları açısından, yeni bir anlayış içerisinde şekillenmeye 

başladı ve şehir mekanı, kademelenmeden ziyade birbirini ve kendisini tanımlayan 

bir ağ ilişkisi üzerine temellenmiş görünmektedir. Büyükşehir bütünü içinde ise 

ayrımlar şekillenmeye başlamakla birlikte şehir kendisini, ne sadece ticaret ve 

hizmet, ne de üretim merkezi olarak tanımlamaktadır. 

İzmir yeni birikim modelinin getirdiği anlayış çerçevesinde; ya kontrol ve 

üretim merkezi olarak varlığını güçlendirerek sürdürecek ve kendi hinterlandı 

içerisinde bir bölge merkezi olacak ya da Türkiye’nin küresel sermaye ile 

eklemlenme kapısı olarak öne çıkmış olan İstanbul’un tamamen etki alanı 

içerisinde büyük şehir olma tercihini yapacaktır. İzmir kendisini, 1980 sonrası 

üretim faaliyetleriyle öne çıkmış şehirlerin İstanbul ile eklemlenmesinden daha farklı 

bir platforma oturtabilme potansiyelini taşımaktadır. İzmir yeni düzene, kısmen 

İstanbul bağlantılı olmak kaydıyla ve baskın olarak kendi iç dinamiklerinin 

getirdiği avantajla, kendi özgünlüğü içerisinde girmesi ile konumunu, 

geleceğe gerçek bir bölge merkezi olarak taşıyabilir. 

10.1.3 Tarım 

İzmir İçin Sağlıklı Bir Üretim Faaliyeti: Ekolojik Tarım 

Ekolojik tarım, son yılların gözde tarımsal tekniklerden biridir. Gerek sağlıklı 

beslenme, gerekse üretim sırasında üreticilerin zararlı kimyasallardan korunması 

açısından özellikle AB’de önemle üzerinde durulmaktadır. Kuşkusuz daha iyi bir fiyat 

ve ihracat koşulları da ekolojik ürün üretiminin çekiciliğini artırmaktadır. 

Bu bağlamda, İzmir’in geleceğine ışık tutması amacıyla AB ülkelerindeki ekolojik 

tarım politikaları, uygulamaları, pazar ve fiyat durumundan örnekleme yoluyla 

İzmir’in durumu ele alınmaktadır. 

Tarımsal girdilerin bilinçsizce kullanımının yol açtığı çevre ve insan sağlığına yaptığı 

olumsuz etkilerin engellenmesi için ekolojik tarım, çevre ile dost olan alternatif 

tekniklerden birisidir. Bu üretim tarzı organik, ekolojik veya biyolojik tarım gibi çeşitli 

şekillerde de isimlendirilmektedir. 

Ekolojik tarım; ekolojik sistemde hatalı uygulamalar sonucu kaybolan doğal dengeyi 

yeniden kurmaya yönelik, insana ve çevreye dost üretim sistemlerini içermekte olup, 

esas itibariyle sentetik kimyasal ilaçlar ve gübrelerin kullanımının yasaklanmasının 

yanında, ekolojik ve yeşil gübreleme, münavebe, toprağın muhafazası, bitkinin 

direncini arttırma, parazit ve predatörlerden yararlanmayı tavsiye eden, bütün bu 

olanakların kapalı bir sistemde oluşturulmasını talep eden ve üretimde miktar 

artışını değil, ürünün kalitesinin yükselmesini amaçlayan bir üretim şekli olarak 

tanımlanmaktadır. Ekolojik tarım, miktardan önce ürünün kalitesini ön planda 

tutmakta, tüketicinin ve çevrenin zarar görmemesini amaçlamaktadır. 

50

AB’de Destekleme Politikaları 

Ekolojik ürünlerin pazarlama kanallarını incelediğimizde, geleneksel satış kanalları 

dışında ekolojik ürünleri pazarlayan kanallar gelişmiştir. Avrupa birliği ülkelerinde 

ekolojik ürünlerin pazarlama kanalları; üreticiden tüketiciye direkt satışlar, ekolojik 

ürünlerinin satıldığı özel dükkanlar (doğal ve sağlıklı ürünleri satan dükkanlar olarak 

adlandırılır) olarak bulunmaktadır. 

Son zamanlarda yapılan pazar araştırmaları başlıca büyük pazarlarda tüketicinin 

talebinin hızlı bir şekilde büyüdüğünü göstermekte ve 2005 yılında bazı ülkelerde 

toplam gıda satışları içinde ekolojik ürünlerin satış payının % 5-10'a ulaşacağı 

beklenmektedir. 1997 yılında Almanya haricinde, diğer ülkelerde orta dönemde 

büyüme oranının yıllık % 10'u aşacağı ve Danimarka, İsveç, İngiltere'de ise % 25'in 

üzerinde olacağı tahmin edilmektedir. Toplam gıda satışları içinde ekolojik ürünlerin 

satış payı Danimarka'da %2.5, Avusturya'da % 2'dır. Almanya'nın 1997 yılında 

ekolojik ürünlerden elde ettiği toplam satış tutarı 1.800 milyon dolardır. 2000 yılında, 

ekolojik ürünlerden elde ettiği toplam satış tutarı Almanya’nın 2.200-2.400 milyon 

dolar iken, Hollanda’nın 225-250 milyon dolardır. Orta vadede büyüme oranının 

Danimarka, Avusturya, Hollanda, Almanya’da yıllık % 10-15, İtalya, Fransa, 

İsviçre’de % 15-20, İsveç’te % 20-25, İngiltere’de % 25-30 arasında olacağı tahmin 

edilmektedir. 

Avrupa Birliği ülkelerinde ihracatına ve ithalatına ilişkin ayrıntılı veriler 

bulunamamakla birlikte, İngiltere piyasada sattığı ekolojik meyve ve sebzelerin % 

80'inden fazlasını, ekolojik çay ve kahvenin % 100'ünü, şarap ve alkolün % 90'ını ve 

bütün ekolojik ürünlerin ise % 60-70'ini ithal etmektedir. Finlandiya ise ekolojik 

ürünlerin % 40'ını ihraç etmektedir. İtalya'nın yıllık ihraçtan elde ettiği gelir 300-400 

milyon dolar civarındadır. Fransa ekolojik yumurta ve tavuk eti ihraç ederken, 

Almanya’nın ise bebek maması, sebzeler, buğday ve diğer tahıl ürünleri, ihraç ettiği 

ekolojik ürünlerdir. 

Tablo 10.15 Ülkelerin İthal ve İhraç Ettiği Ürünler 

Ülkeler İthal ettiği ürünler İhraç ettiği ürünler 

Avusturya 

Tahıllar, meyve ve sebzeler 

Almanya 

Fransa 

İngiltere 

Taze meyve ve sebzeler, kurutulmuş 

meyveler, süt ürünleri, fındık 

Elma, havuç, portakal, limon, 

greyfurt, pancar şekeri v.b. 

Süt ve et ürünleri, çay, kahve, 

şarap ve alkol, meyve suyu ve 

tahıllar 

Bebek maması, sebzeler, buğday 

ve diğer tahıl ürünleri 

Organik yumurta, tavuk eti, 

şarap, tahıllar, taze meyve ve 

sebzeler 

Som balığı ve mantar (1999 

yılından itibaren) 

51

Hollanda 

İsveç 

Taze meyveler, tahıllar, fındık, 

kurutulmuş meyve, 

Süt ürünleri, et, ekmek, şeker, tahıl 

Sebzeler, meyveler, süt ürünleri, 

tahıllar, baharat ve aromatik 

ürünler 

Sığır eti, yulaf, arpa, marmelat, 

dondurulmuş kiraz 

İspanya 

Pirinç, sebze ve meyveler, 

zeytinyağı ve fındık 

Ekolojik Ürünlerin Fiyatları 

Farklı yetiştirme koşullarının olması, ülke içinde değişik ürünler ve değişik ülkelerde 

aynı ürünler için çiftçiye ödenen fiyat primlerinin çok değişken olmasına yol 

açmaktadır. Bu nedenle üreticilere ödenen fiyat primleri de oldukça değişkendir. 

Özellikle tahıllar ve patates için üreticinin aldığı primler % 50 ve daha fazladır. 

Tablo 10.16 Avrupa Birliği Ülkelerinde Ekolojik Üreticilere Ödenen Fiyat 

Primleri (Geleneksel Üreticilerin Fiyatlarının Üzerindeki %) (1997-1998 Ana 

Ürünlerde) 

Ülkeler Sebzeler Tahıllar Süt Ürünleri Patates Meyveler 

Avusturya nd 100 20-30 100-120 nd 

Belçika 35 65 20 80 nd 

Almanya 50 100 15 200 50 

Danimarka 25-50 60-70 20-25 25-50 >100 

İspanya 0-30 0-50 10-30 nd 15-30 

Finlandiya 50 50 10 50 300 

Fransa nd 60-100 20-30 nd nd 

Büyük Britanya 20-100 nd 40 40-200 5-40 

Yunanistan 30-50 10-20 nd nd 20-50 

İrlanda 1 25 nd nd nd nd 

İtalya 15-20 25-30 15 15-20 15-20 

Lüksembourg 60 100 10 50 60 

Hollanda nd 100 10 33 nd 

Portekiz 10-100 nd nd 100 10-100 

İsveç 0-30 50-100 15-20 0-30 40 

1Özel durumlar haricinde, üreticilerin primleri %23-26, nd= mevcut veri yok 

Kaynak: Michelsen, J., Hamm, U., Wynen, E. and Roth, E., The European Market For Organic Products: 

Growth and Development, Organic Farming in Europe: Economics and Policy, Vol.7, 1999, s.67 

Avusturya, Almanya, Lüksembourg, Hollanda ve İsveç gibi ülkelerde tahıllar için 

ödenen primler % 100 'dür. Almanya'da patates için üreticiye ödenen primler % 200 

iken, İngiltere'de ise % 40-200 arasında değişmektedir. İsveç gibi büyük ekolojik 

sektöre sahip olan ülkelerde (patates ve sebzeler için) ve İspanya gibi küçük ekolojik 

sektöre sahip ülkelerde (sebzeler ve tahıllar için) üreticiye ödenen fiyat primlerinin 

sıfır olduğu görülmektedir. Bütün Avrupa birliği ülkelerinde süt ürünleri için 

üreticiye ödenen fiyat primi % 40'ın üzerine ulaşamamıştır. Ekolojik pazarlarda 

52

satılan bu ürünlerin payının düşük olması üreticiye ödenen fiyat primlerinin de 

düşük tutulmasının sebeplerinden biri olarak görülmektedir. 

Tüketiciler tarafından ödenen fiyat primlerini incelendiğimizde, Avusturya'da tahıllar 

için tüketiciler, geleneksel ürünün fiyatının % 20-30'u üzerinde bir fiyat öderken, 

İtalya'da ise bu oran % 125-175 arasındadır. Portekiz tüketicileri ekolojik meyveler 

için % 5 fiyat primi öderken, bu oran İsveç’te % 100 civarındadır. 

Oldukça küçük pazar paylaşımını elde eden ülkelerde (İspanya, İtalya, Yunanistan ve 

Portekiz) hemen hemen bütün ürünler için tüketicinin ödediği fiyat primleri oldukça 

yüksektir; çünkü pazarlama masrafları çok yüksek olmaktadır. Ayrıca Almanya'da da 

tüketicilerin ödediği fiyat primleri oldukça yüksektir. Ana dağıtım kanalı olan doğal 

yiyecek dükkanlarının kullanılmasının pazarlama masraflarının yüksek olmasına yol 

açtığı belirtilmektedir. Ana dağıtım kanalı süpermarketler olan ülkelerde tüketicinin 

ödediği fiyat primleri daha düşüktür. 

Türkiye’de Ekolojik Tarım 

Türkiye’de ekolojik tarımın geliştirilmesi ve uygulanmasıyla ilgili çalışmalar yapmak 

üzere izleme ve yürütme organları kurulmuştur. Bunlar Ulusal Yönlendirme 

Komitesi, Organik Tarım Komitesi, Organik Tarım Ulusal Ticaret Komitesi, Organik 

Tarım Proje ve Araştırmaları Ulusal Komitesidir. 

Türkiye'de ekolojik tarımla ilgili kontrol ve sertifikasyon faaliyetinde bulunmak 

isteyen kuruluşlar, Tarım ve Köyişleri Bakanlığına bağlı Organik Tarım Komitesine 

başvurmaktadır. Şartlara uygun oldukları tespit edilen firmalara, Tarım ve Köyişleri 

Bakanlığı adına Türkiye'deki ekolojik tarımı kontrol etme ve sertifikasyon yetkisi 


Ülkemizde ekolojik ürünleri işleyen ve bu ürünleri pazarlayan firmaları 

sertifikalandıran 7 tane kontrol ve sertifikasyon kuruluşu vardır. Bunların 6 tanesi 

(BCS-ÖKO, BIOAGRICOOP; ECOCERT-SARL, IMO, INAC, SKALL) yabancı kontrol 

kuruluşlarının Türkiye temsilcileri, biri ise (ETKO) Türk kuruluşudur. 

Ekolojik tarım ürünleri sertifikaya tabi ürünler listesinde yer aldığı için, Ege 

İhracatçı Birliklerine ekolojik ürünlerin ihracatı ile ilgili tüm verileri toplama görevi 

verilmiştir. 

Ekolojik Tarımın Gelişim Durumu 

Türkiye'de ekolojik tarım uygulamaları, 1984-1985 yıllarında ilk olarak çekirdeksiz 

kuru üzüm ve kuru incirle başlamıştır. 1990 yılında Türkiye'de üretilen ekolojik ürün 

sayısı 8 iken, 2000 yılında 95'e ulaşmıştır. 

53

Şekil 10.5 Türkiye’de Ekolojik Olarak Yetiştirilen Ürün Sayısı 

100 

80 

60 

40 

20 

0 

92 95 

65 

53 

37 

23 20 

8 

1990 1992 1994 1996 1997 1998 1999 2000 

Ürün sayısı 

Kaynak: Aksoy, U., “Organic Agriculture in Turkey”, Biomed, Year 2, Issue 1, 1999. Tarım ve Köyişleri 

Bakanlığı, Ekolojik Tarım Komitesi Kayıtları, 1997-2000, Ankara. 

Türkiye’de ekolojik ürünler, daha çok, pazarlayıcı firmalar ile üreticiler arasında 

yapılan “sözleşmeli üretim” çerçevesinde üretilmekte ve pazarlanmaktadır. Ekolojik 

tarımı sözleşmeli yapan üretici sayısı 2000 yılında 18375’e erişmiştir. 

Şekil 10.6 Türkiye’de Ekolojik Tarım Yapan Üretici Sayısı (Adet) 

20000 

15000 

10000 

5000 

0 

313 

1780 1600 

4035 

7417 8199 

12275 

18375 

1990 1992 1994 1996 1997 1998 1999 2000 

Üretici sayısı 

Kaynak: Aksoy, U., “Organic Agriculture in Turkey”, Biomed, Year 2, Issue 1, 1999, Tarım ve Köyişleri 


Türkiye’de üretilen ekolojik tarım ürünlerinin hemen hemen tamamının ihraç ediliyor 

olması, iç pazar koşullarının gelişmemiş, kontrol ve sertifikasyon ücretlerinin yüksek 

olmasına bağlanmaktadır. Üreticilerin kendi adına ürün sertifikası 

bulunmamaktadır. Ekolojik ürün sertifikası projeyi kuran firma tarafından projede 

yer alan tüm üreticiler adına yapılmaktadır. 

Ürün gruplarına göre üretici sayıları incelendiğinde, 2000 yılında en fazla üreticinin 

% 51.62’lik payla kuru ve kurutulmuş meyve grubunda yer aldığı görülmektedir. 

Bunu % 15.06’lik payla tarla bitkileri grubundaki üreticiler izlemektedir. 

54

Tablo 10.17 Türkiye'de Ürün Gruplarına Göre Ekolojik Üretim Yapan Üretici 

Sayısı (adet) ve (%) 

Ürün Grupları 

Üretici 

sayısı 

1997 1998 1999 2000 

% 

Üretici 

sayısı 

% 

Üretici 

sayısı 

% 

Üretici 

sayısı 

Kuru ve Kurutulmuş Meyveler 4931 66.48 5499 67.07 6975 56.82 9486 51.62 

Yaş Meyve 1494 20.14 1165 14.21 2026 16.51 1886 10.26 

Sebze 16 0.22 22 0.27 264 2.15 403 2.19 

Tarla Bitkileri 478 6.44 504 6.15 1320 10.75 2768 15.06 

Tıbbi Bitkiler 9 0.12 33 0.40 325 2.65 1619 8.81 

Diğerleri 489 6.60 976 11.90 1365 11.12 2213* 12.04 

Toplam 7417 100 8.199 100 12.275 100.00 18.375 100 

*Diğerlerin içine üzümsü meyveler de dahildir. 

Kaynak: Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Ekolojik Tarım Komitesi Kayıtları, 1997-2000, Ankara. 

Kuru ve kurutulmuş meyve grubunda da; elma (3.232 üretici), fındık (1.842 üretici), 

üzüm (1.190 üretici ) ve incir (1.045 üretici), yaş meyve grubunda; zeytin (1.134 üretici), 

vişne (597 üretici), sebze grubunda; biber (213 üretici), salatalık (101 üretici), brokoli (36 

üretici), tarla bitkileri grubunda; mercimek (1.063 üretici), pamuk (740 üretici), buğday 

(298 üretici), tıbbi bitkiler grubunda ise; gül kurusu (427 üretici), defne (417 üretici), 

biberiye (304 üretici), adaçayı (157 üretici) en fazla üreticiye sahip olan ürünlerdir. 

Ekolojik kuru incir ve ekolojik çekirdeksiz kuru üzüm açısından durum 

incelendiğinde; 2000 yılında son sekiz yılda % 511.11 oranında artarak 10.45’e 

yükseldiği saptanmıştır. Ekolojik çekirdeksiz kuru üzüm üretimi yapan üretici sayısı 

ise aynı dönemde 1.190 üreticiye ulaşarak % 242.93 oranında artış göstermiştir. 

Türkiye’de ekolojik tarım yapılan üretim alanıysa son on yılda % 5.396.82 oranında 

artarak yaklaşık 57.002 hektara ulaşmıştır. 

Şekil 10.7 Türkiye’de Ekolojik Tarım Yapılan Üretim Alanı (ha) 

% 

60000 

50000 

40000 

30000 

20000 

10000 

0 

57002 

46508 

24042 

15250 

17467 

1037 

6077 5196 

1990 1992 1994 1996 1997 1998 1999 2000 

Üretim alanı 

Kaynak: Aksoy, U., “Organic Agriculture in Turkey”, Biomed, Year 2, Issue 1, 1999. Tarım ve Köyişleri 


55

En fazla ekiliş alanına sahip ürünler açısından durum incelendiğinde ise, kuru ve 

kurutulmuş meyve grubunda; fındık (4243.88 ha), incir (3857.85 ha), üzüm (2583.53 

ha), elma (2337.47 ha), yaş meyve grubunda; zeytin (2378.52 ha), sebze grubunda; 

salatalık (151.10 ha), biber (135.60 ha), tarla bitkileri grubunda; pamuk (5343.70 

ha), nohut (1621.80 ha), buğday (1566.50 ha), tıbbi bitkiler grubunda ise defne 

(7082.60 ha), kekik (2501.90 ha), biberiye (2027.50 ha) yer almaktadır. 

Ekolojik kuru incir ve ekolojik çekirdeksiz kuru üzümün üretim alanları açısından 

durum değerlendirildiğinde; 1992 yılında ekolojik olarak kuru incir üretimi yapılan 

alan 944 hektar iken, 2000 yılında % 308.67 oranında artarak 3857.85 hektara 

ulaşmıştır. Ekolojik olarak çekirdeksiz kuru üzüm üretimi yapılan alan ise 1992 

yılında 659 hektar iken, 2000 yılında % 292.04 oranında artarak 2583.53 hektara 

ulaşmıştır. Türkiye’de 2000 yılı verilerine göre, tarım alanının yaklaşık % 0.24'ü, 

tarım işletmelerinin ise % 0.46’sı ekolojik üretime ayrılmıştır. 

Ekolojik Ürünlerin Pazarı ve Dış Ticareti 

Türkiye’de ekolojik üretim projeleri ve ihracatçı firma tarafından ürünlerin 

pazarlaması farklı şekillerde yapılmaktadır. Bunlardan biri, üretim projesi ülkedeki 

yerleşik firma tarafından yapılmakta, ürünler bu yerel firma tarafından işlenmekte ve 

ihraç edilmektedir. Diğer yöntemde, üretim projesi yurt dışındaki yabancı kuruluş 

tarafından yürütülmekte, ürünler anlaşmalı yerel işleyici firma tarafından fason 

işlenmekte ve anlaşmalı yerel işleyici yada ihracat firması tarafından proje sahibi 

firmaya ihraç edilmektedir. Üçüncü yönteme göre ise, üretim projesi yurtdışındaki bir 

kuruluş tarafından kurulmakta, ürünler Türkiye'de yabancı firmanın tek başına 

kurduğu veya ortak olarak kurduğu işleme tesislerinde işlenmekte, proje sahibi 

firmaya ihracatçı firma veya işleyici kuruluş tarafından ihraç edilmektedir. 

Ege İhracatçıları Birlikleri kayıtlarına göre, ekolojik ürün ihracatından elde edilen 

gelir 1997 yılında 13.513.694 dolar iken, 2000 yılında % 63.73 oranında artarak 

22.125.447 dolara yükselmiştir. Ürün gruplarına göre incelediğinde, son dört yıllık 

aşağıdaki tabloda verilmektedir. 

Tablo 10.18 Ürün Gruplarına Göre Ekolojik Ürünlerin İhracat Değerleri (FOB$) 

Ürün Grupları 1997 1998 1999 2000 

Kuru Meyve ve Mamulleri 11.896.485 15.328.044 17.874.179 17.870.502 

Yaş Meyve Sebze ve Mamulleri 420.228 391.570 2.248.969 1.709.945 

Hububat ve Bakliyat Mamulleri 467.820 1.392.894 1.862.502 1.892.274 

Canlı Hayvan Su Ürün ve Mamulleri** 53.453 271.882 183.091 38.202 

Zeytin, Zeytinyağı - 50.459 883.256 51.021 

Tekstil ve Hammaddeleri 605.364 215.447 356.419 425.403 

Ağaç Mamulleri ve Orman Ürünleri 70.344 198.312 153.561 138.100 

Toplam 13.513.694 17.848.608 23.561.977 22.125.447 

** Canlı hayvan su ürünleri ve mamulleri grubundaki rakamlar bala aittir. 

Kaynak: Ege İhracatçıları Birlikleri Genel Sekreterliği Kayıtları, 1997-2000, İzmir. 

56

Ekolojik ürünlerin ihracatından elde edilen gelir 2001 yılında 27.638.643 dolar iken, 

2002 yılında 31.815.548 dolara yükselmiştir (Ege İhracatçı Birlikleri Genel 

Sekreterliği Kayıtları, 2001-2002). 12 

Türkiye’nin ekolojik ürünleri ihraç ettiği en önemli pazarlar Avrupa Birliği ülkeleri, 

olan Almanya, Hollanda, Fransa, İsviçre ve İngiltere’dir. Türkiye’nin ekolojik ürün 

ihraç ettiği diğer önemli pazarlar ise; Danimarka, İtalya, Avusturya, Belçika, İsveç, 

Norveç, İspanya, Kanada, Japonya, Avustralya ve Yeni Zelanda’dır. 

Toplam ekolojik ürünlerin ihracatından elde edilen gelir içinde ekolojik kuru incirin 

payı ise 1997 yılında % 17.42 iken, 2002 yılında % 13.63’e, ekolojik çekirdeksiz kuru 

üzümün payı 1997 yılında % 21.76 iken, 2002 yılında bu oran % 15.59’a 

düşmüştür. Her geçen gün, ekolojik ürün ihracatından elde edilen gelir artış 

gösterirken, ekolojik kuru incir ve ekolojik çekirdeksiz kuru üzümün payında azalma 

olduğu görülmektedir. Ürün çeşitlenmesinin artmasıyla birlikte, ekolojik ürünlerin 

ihracatı içerisinde bu iki ürünün payı azaldığından oranların düşmesi doğal 

görülmelidir. Durum kg olarak değerlendirildiğinde artış açık olarak görülecektir. 

Tablo 10.19 Ekolojik Kuru İncir ve Ekolojik Çekirdeksiz Kuru Üzümün İhracat 

Miktarı (kg), İhracat Değeri (FOB$) 

1997 1998 1999 2000 2001 2002 

Kuru İncir Miktarı (Kg) 1.095.136 1.469.006 1.579.672 1.947.269 2.226.054.36 1.761.496,47 

Kuru İncir İhracat Değeri 

(FOB $) 

2.354.459 3.580.108 3.555.557 37.53626 4.763.281.26 4.336.068,67 

Toplam Ekolojik Ürünlerin 

İhracat Değeri İçinde 17.42 20.06 15.09 16.97 17.23 13.63 

Kuru İncirin Payı (%) 

Ç.Kuru Üzüm Miktarı (Kg) 2.223.138 2.838.620 3.287.591 42.52119 5.411.534.75 5.354.176,80 

Ç.Kuru Üzüm İhracat 

Değeri (FOB $) 

2.940.244 3.855.281 4.149.714 4.836.139 4.887.076.27 4.960.801,53 

Toplam Ekolojik Ürünlerin 

İhracat Değeri İİçinde 

Ç.Kuru Üzümün Payı (%) 

21,76 21,60 17,61 21,86 17,68 15,59 

Kaynak: Ege İhracatçıları Birlikleri Genel Sekreterliği Kayıtları, 1997-2002, İzmir. 

Bu açıdan bakıldığında kuru incir ve çekirdeksiz kuru üzüm için 2002 yılında 

Türkiye’nin ekolojik kuru incir ihraç ettiği en önemli pazarlar sırasıyla Almanya, 

İsviçre, Fransa, ABD, İngiltere, İtalya, Danimarka, Avustralya ve İsveç’tir. Ekolojik 

çekirdeksiz kuru üzüm ihraç ettiği ülkeler ise Almanya, İngiltere, Hollanda, İsviçre, 

Fransa, İtalya, Danimarka, Belçika ve Avusturya’dır. 

12 2001 ve 2002 yılından itibaren Ege İhracatçı Birlikleri tarafından, ekolojik ürünlerin ihracat değerleri 

ürün gruplarına göre değil ürünler itibariyle verildiğinden dolayı toplam olarak verilmiştir. 

57

Tablo 10.20 Türkiye’nin Ülkelere Göre Ekolojik Kuru İncir ve Ekolojik 

Çekirdeksiz Kuru Üzüm İhracat Değeri (FOB$) (2002) 

Ülkeler 

Kuru İncir 

İhracat Değeri ($) 

Ülkeler 

Çekirdeksiz Kuru 

Üzüm İhracat 

Değeri ($) 

Almanya 2074636.38 Almanya 2185829.17 

İsviçre 687463.02 İngiltere 840315.21 

Fransa 448134.86 Hollanda 564166.25 

ABD 332244.67 İsviçre 443404.87 

İngiltere 242268.25 Fransa 284417.64 

İtalya 103415.29 İtalya 177515.02 

Danimarka 93862.50 Danimarka 158224.07 

Avustralya 77844.82 Belçika 105391.00 

İsveç 59014.34 Avusturya 74617.53 

Diğer Ülkeler 217184.54 Diğer Ülkeler 126920.77 

Toplam 4336068.67 Toplam 4960801.53 

Kaynak: Ege İhracatçıları Birlikleri Genel Sekreterliği Kayıtları, 2002, İzmir. 

Ekolojik Ürünlerin Yurtiçi Piyasası 

Türkiye'de üreticiye verilen ekolojik ürün fiyatı belirlenirken, geleneksel olarak 

yetiştirilen ürünün o günkü piyasa fiyatı dikkate alınmakta ve bu fiyata prim 

eklenerek ödeme yapılmaktadır. Bazı ürünler için üretici ve alıcı arasındaki 

anlaşmaya bağlı olarak belirli bir süre için bu primler değişebilmektedir. Aynı 

zamanda, ürünlere göre, firmadan firmaya ve yıldan yıla üreticiye verilen primler 

değişmektedir. Bu tür farklılıklar olmakla birlikte, üreticiye verilen fiyat primi 

çoğunlukla % 5-25 arasında değişmektedir. Örneğin, 2000 yılında çekirdeksiz kuru 

üzümde % 10, kuru incirde ise % 5-10 fiyat primi üreticiye verilmiştir. 

Ekolojik ürün ile geleneksel ürün fiyatı arasındaki farkın temelde maliyetlerin farklı 

olmasından kaynaklandığı kabul edilmektedir. Ekolojik ürünlerin geleneksel 

ürünlerden daha pahalı olmasının nedenleri ise geçiş dönemi maliyetinin yapılan tüm 

masraflar için ürün fiyatı üzerinde % 3-7 arasında olmasının yanında, üreticilere 

ödenen ekolojik üretim primi kilogram başına % 5-25 arasında olması söylenebilir. 

Bunun yanında % 2-3 oranında üreticilere sağlanan teknik yardım maliyeti 

bulunmaktadır. Ayrıca girdi sübvansiyonları ve danışmanlık, mühendislik hizmetleri 

yaklaşık % 10 civarında bir ek artış sağlamaktadır. 

Bunlara sertifikalandırma masrafları ile ekolojik ürünlerin diğer ürünlerden ayrı bir 

şekilde daha özenli toplanması, depolanması, işlenmesi ve nakledilmesi eklenince son 

maliyet artmaktadır. 

Geleneksel ürünler ile ekolojik ürünler için bu fiyat farkının % 24-65 arasında 

değişebileceği, bazı çok özel ürünler için bu farkın % 50-100 arasında olabileceği de 


Ekolojik ürünlerle geleneksel ürünlerin perakende satış fiyatları arasında çok büyük 

fiyat farkının olduğu da görülmekte olup bu fiyatlar ilgili tabloda verilmektedir. 

58

Tablo 10.21 Türkiye’de İç Piyasadaki Bazı Ekolojik ve Geleneksel Ürünlerin Perakende Satış Fiyatları (TL/kg) ve Tüketicilerin 

Ekolojik Ürünler İçin Ödediği Fiyat Primi (%) 

2001* 2003** 

Geleneksel 

Ürünlerin 

Perakende Satış 

Fiyatları (TL/kg) 

Ekolojik 

Ürünlerin 



% 

Geleneksel 

Ürünlerin 



Ekolojik 

Ürünlerin 



% 

Kavrulmuş İç Fındık 5.000.000 12.600.000 152,00 10.150.000 17.564.800 73,05 

Kuru Kayısı 3.000.000 6.000.000 100,00 6.750.000 12.860.934 90,53 

Kuru İncir 2.145.000 6.400.000 198,37 5.000.000 10.782.250 115,65 

Çekirdeksiz Kuru 

Üzüm 

1.295.000 2.499.500 93,01 2.725.000 5.973.400 119,21 

Ceviz 6.850.000 12.750.000 86,13 19.550.000 24.645.934 26,07 

Badem 9.950.000 10.190.000 2,41 21.945.000 24.336.000 10,90 

Nohut 1.572.237 2.630.000 67,28 1.496.667 3.544.100 136,80 

Kuru Fasulye 1.665.600 2.575.000 54,60 1.848.333 4.417.767 139,01 

Kırmızı Mercimek 1.259.000 1.952.500 55,08 1.567.333 2.921.400 86,39 

Prinç 989.092,5 3.150.000 218,47 2.299.467 3.688.800 60,42 

Kepekli Makarna 463.333 1.195.000 157,91 1.190.000 3.525.000 196,22 

Zeytinyağı (Sızma) 2.845.000 4.997.500 75,66 9.367.000 11.847.217 26,48 

Siyah Zeytin 2.754.000 4.615.000 67,57 3.145.000 6.548.286 108,21 

Üzüm Pekmezi 2.896.000 6.478.897 123,72 4.994.630 13.345.063 167,19 

Susam Tahini 3.873.250 8.000.000 106,54 6.518.809 9.983.333 53,15 

Bal (Çam) - - - 8.601.509 10.232.639 18,96 

* Ekolojik ürünlerin perakende satış fiyatları Nuh’un Ambarı, Ekolojik Market, Migros, Kipa’dan, geleneksel ürünlerin perakende satış fiyatları ise Migros ve Kipa’dan 

Mayıs 2001 tarihinde elde edilmiştir. ** Ekolojik ürünlerin perakende satış fiyatları Rapunzel, Migros ve Kipa’dan, geleneksel ürünlerin perakende satış fiyatları ise 

Migros ve Kipa’dan Mart 2003 tarihinde elde edilmiştir. 

59

Türkiye’de iç satışların yaygın olmamasının nedenlerinden biri, tüketicilerin bu 

ürünler hakkında yeterince bilgisinin bulunmamasından kaynaklanmaktadır. 

Bununla beraber, en önemli neden ise; gelir düzeyinin düşük ve gelir dağılımının 

dengesiz olması ve ekolojik ürün fiyatları ile geleneksel ürün fiyatları arasında önemli 

fiyat farklılığının bulunmasıdır. Türkiye’de bu kadar yüksek fiyat primlerinin 

tüketiciler tarafından verilmesi şu anda zor görünmektedir. 

Tüketicilerin, geleneksel ürünlerin fiyatlarının üzerinde fiyatlara sahip olan ekolojik 

ürünlere karşı talebinin ne olacağı ve hangi fiyat düzeyinde ekolojik ürünleri 

tüketmeyi kabul edeceklerinin araştırılması önemli bir husus olarak görülmektedir. 

1005 tüketiciyle yapılan anket sonucuna göre, tüketiciler, taze sebze ve meyve 

tüketirken fiyattan çok, besin değeri ve çeşitli katkı maddeleri taşımaması gibi 

özellikleri öncelikle tercih etmektedirler. Ayrıca eskiye göre yaş meyve ve sebzenin 

tadı ve sağlık açısından güvenirliliğinin azaldığı görüşündedirler. Tüketicilerin önemli 

bir çoğunluğu ekolojik ürün olarak adlandırılan ürünleri hiç duymamışlardır. İzmir 

Büyükşehir Bütününde yaşayan, gelir düzeyi yüksek, sağlık riskleri konusunda 

duyarlı kişilerin ekolojik ürünler için ortalama % 2 civarında fiyat primi ödemeyi 

kabul ettikleri ortaya çıkmıştır. 

Türkiye’de Ekolojik Tarımla İlgili Uygulanmakta Olan Politikalar 

Türkiye’de ekolojik tarımla ilgili olarak ayrı bir yaklaşım politikasının ve buna bağlı 

uygulamaların tarım politikası içinde sınırlı da olsa, yer aldığı söylenebilir. Örneğin, 

Türkiye’de ekolojik tarımı yaygınlaştırmak, çiftçi eğitimine katkıda bulunmak 

amacıyla Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı eğitim toplantıları düzenlemeye başlamıştır. 

2002 yılından itibaren ise “Ekolojik Tarımda Eğitim Projesi” Tarım Bakanlığı Ana 

Hizmet Birimleri’nin de altında bulunduğu bir “Ulusal Proje” ye dönüştürülmüştür. 

Proje kapsamında 2002 yılı için etüdü yapılarak üretim amaçlı pilot bölgelerde 

çalışılacak iller belirlenmiştir. Doğu Karadeniz ve civarı bölgelerinden; Artvin, 

Gümüşhane, Bayburt ve Sivas, Göller Yöresi ve civarı bölgeden Isparta, Karaman, ve 

Konya’dır. Balıkesir ilinde ekolojik tohum, fidan ve fide üretimi yapılması 

planlanmaktadır. 2002-2007 yılları arasında yapılacak olan projede; sırasıyla etüdü 

yapılan ekolojik alan oluşumuna uygun bölge için, havza ve vadiler de projeye dahil 

edilecektir. Bu projede amaç, “Ekolojik Tarım Bölgeleri” oluşturularak veya önemli 

havza vadileri üretim kaynağı olarak kullanılarak ve böylece maliyetleri düşürerek 

ekolojik ürünleri sadece gelir düzeyi yüksek olan tüketicilere değil, tüm tüketiciye 

sunmaktır. Proje kapsamında ekolojik alanların oluşturulması planlanmaktadır. 

Böylece bu bölgelerde kontrol ve denetim kolaylığı sağlanacak, kontrol ve sertifikasyın 

maliyeti ile analiz bedelleri önemli oranda azalacak ve çiftçi bazında yapılan eğitim, 

yayım faaliyetleri ve danışman firma etkinlikleriyle üretim artışı sağlanacaktır. 

Türkiye’nin birçok bölgesindeki temiz, sağlıklı, fakat sertifikası olmadığı için ekolojik 

olmayan büyük bir üretim potansiyeli de sertifikaya kavuşacaktır. 

Ekolojik tarımın yaygınlaştırılması amacıyla İzmir Tahtalı havzasında üreticilerin 

katıldığı köy toplantıları eğitim ve yayım çalışmaları başlatılmıştır. Ekolojik tarım 

kontrol ve teknik eleman eğitimi için 150 dekarlık bir alanda “Demonstrasyon Çiftliği 

61

Tesis Projesi” başlatılmıştır. Tohum, fide, fidan, ekolojik gübre, ilaç, akaryakıt, 

kompost gibi girdiler Tarım İl Müdürlüğü tarafından karşılanmış ve yapılan 

demonstrasyon, ekolojik tarım uzmanlarınca kontrol edilmiştir. Bu eğitim faaliyetleri 

ile ekolojik tarımın üreticilere tanıtılması ve yaygınlaştırılması planlanmaktadır. 

Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, ekolojik tarımla ilgili araştırmalar yapmak amacıyla 

bünyesindeki araştırma enstitüleri olan Ekolojik Tarım Organizasyonu (ETO) 

Derneğini ve üniversite temsilcilerinden oluşan Ekolojik Tarım Araştırmaları Yürütme 

Komitesini kurmuştur. 

Bütün bu katkılara karşın, ekolojik tarım yapan üreticilerin ürünlerini fiyat 

veya benzeri yollarla destekleme sistemi şeklinde bir desteğin henüz olmadığı 

görülmektedir. Açıklamaya çalışılan mevcut politikada, uygulamalar ve yaklaşımlar 

dikkate alındığında, Türkiye’de ekolojik tarımın daha ileri düzeye getirilmesi 

bakımından, yeni bir stratejiye ihtiyaç olduğu da görülmektedir. 

Sözleşmeli tarım yapan dışsatım firmaları ise, sözleşme yaptıkları üreticilere çeşitli 

danışmanlık hizmetleri ve teknik yardımlar yapmaktadır. Firmaların elemanları 

tarafından üretim aşamasında karşılaşılan sorunları çözmek, kaliteli ürünler 

yetiştirilmesini sağlamak amacıyla üreticilerin arazileri ziyaret edilerek yardımcı 

olunmaya çalışılmaktadır. Firmalar belli aralıklarla yayın çalışmaları yaparak ekolojik 

tarımın faydalarını anlatmakta ve üreticinin ekolojik tarım konusunda 

bilinçlendirilmesi için toplantılar yapmaktadırlar. Bu toplantılarda, üreticilere toprak 

işleme, gübreleme, ilaçlama, budama, hasat ve kurutma gibi teknik konularda 

bilgiler verilmektedir. Firmalar sözleşme yaptığı üreticiye girdi temini olarak fiğ 

tohumu, ekolojik gübre, ekolojik ilaç ve preparatlar, böceklerle mücadele için 

tuzaklar vermektedir. Üreticilere bu girdiler, maliyetin altında verilebildiği gibi düşük 

faizli kredili şeklinde de satışı yapılmaktadır. Bunun yanında, üreticilere parasız 

olarak sergi bezi, plastik kasa verilmektedir. Ayrıca, üreticinin maddi olarak sıkıntı 

yaşadığı zamanlarda firma tarafından kredi (avans) verilmektedir. Üreticinin ürünü 

bahçesinden alınmakta, taşıma masrafları firma tarafından karşılanarak, üreticiye 

pazarlama hizmeti de sunulmaktadır. 

Avrupa Birliği ülkelerinde ekolojik tarımın hızlı gelişmesi; geleneksel tarımdan 

ekolojik tarıma geçiş doğrultusunda tabandan gelen talebe ve üreticilere birim 

alan başına belli bir desteğin sağlanmasının bir sonucu olarak ortaya 

çıkmıştır. Türkiye’de ise, ekolojik tarım, bu üretim sistemine yönelik herhangi bir 

destekleme sistemi olmamasına rağmen, hızlı bir gelişme göstermiştir. Türkiye’de 

bugünkü koşullar içinde mevcut destekler azaltılırken, ekolojik tarımın devlet 

tarafından parasal olarak desteklenmesi mümkün görünmemektedir. Ancak, 

Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından uygulanan ekolojik tarımla ilgili yayım 

faaliyetlerinin arttırılması gerekmektedir. Ekolojik tarım yapan ve yapmak isteyen 

üreticilere ekolojik tarım konusunda zorunlu eğitim programları hazırlanmalı, böylece 

üreticinin ekolojik tarımı daha bilinçli olarak yapması sağlanmalıdır. Üreticilere 

yönelik olarak ekolojik tarımla ilgili kısa süreli kurslar düzenlenmeli ve bunların 

masrafı devlet kaynaklarından karşılanmalıdır. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı 

kontrolünde demonstrasyon sahaları kurularak, bu alanda eğitim çalışmalarının 

yürütülmesi için destek verilmelidir. 

62

Türkiye’de üreticilerin gelirlerinin nispeten düşük olması ve sertifikasyon 

masraflarının yüksek olması nedeniyle, üreticiler kendi adlarına kontrol ve 

sertifikasyon belgesi alamamaktadır. Üreticilerin ürünleri bazen ihracatçı firma 

tarafından alınmamakta, bu durumda üretici mağdur duruma düşmektedir. 

Üreticinin kendi adına kontrol ve sertifikasyon belgesinin olmaması ürününü istediği 

gibi pazarlamasını engellemektedir. Bu nedenle Türkiye’de kontrol ve sertifikasyon 

belgesi almak isteyen üreticilerin sertifikasyon masraflarının tamamının veya bir 

kısmının devlet tarafından desteklenmesi ekolojik tarımın gelişmesine katkı 

sağlayacaktır. Üreticilerin kendi adına sertifika belgeleri olması ürünleri çeşitli 

şekilde pazarlamasında alternatif sağlayacaktır. Böylece üreticiler belki de 

ekolojik ürünlerini semt pazarlarında dahi satabilecek, ekolojik ürünlerin direkt 

üreticiden tüketiciye ulaşması geleneksel ve ekolojik ürün arasında yüksek fiyat 

farkını ortadan kaldıracaktır. Sertifikasyon işleminde, kooperatiflere öncelik verilmesi 

üreticiler açısından bir rahatlama sağlarken, sertifikasyon kurumları açısından 

kontrolü olası kılacaktır. İzmir’de ekolojik üreticileri bir çatı altında toplayan 

kooperatifler kurulmasıyla, iç satışlar genişletilebilir, üreticinin üretim ve pazarlama 

aşamasında karşılaştıkları sorunlara daha kolayca çözüm sağlanabilir. 

Diğer bir önemli husus, bu ürünlerin pazarlaması ile ilgilidir. Türkiye’de ekolojik 

ürünlere olan potansiyel talebin ne olduğunu ortaya koyan pazar araştırmalarının 

yapılması gerekmektedir. Türkiye’de ekolojik ürünlerde iç piyasanın 

oluşturulması yönünde çalışmalara gereksinim vardır. Bunun için İzmir 

merkezli bir iç piyasa oluşturma çabasına girilebilir. İç piyasa oluşturulmaya 

çalışılırken, aynı zamanda tüketicilerin ekolojik olarak üretilen ürünler için ne kadar 

fiyat primi ödemeye razı olacakları konusunda yapılmış araştırmalardan 

yararlanılmalıdır. Bu amaçla gerçekleştirilen İzmir’in de dahil olduğu kapsamlı bir 

araştırma, aşağıdaki bulguları ortaya koymuştur: 

Aşağıda ana noktaları belirtilen temel bulgular, Türkiye’de tüketicilerin gıda 

maddelerinde bulunan kalıntılar konusunda duyarlı olduklarına ve kalıntı miktarı 

kontrol edilerek güvenilir bir kuruluş tarafından sertifikalandırılmış ürünler için belli 

bir fiyat primini ödemeyi kabul edeceklerine işaret etmektedir. Tüketici tercihleri 

konusundaki bu durum genel olarak aşağıda açıklanmaktadır. 

• Tüketiciler, gıda alışverişi yaparken fiyattan çok, ürünlerin besin değeri ve çeşitli 

katkı maddeleri taşımaması gibi özelliklerine önem vermektedirler. Tüketicilerin 

gerek taze sebze ve meyveyi tüketirken fiyatından daha çok, besin değeri ve 

çeşitli katkı maddelerini taşımaması gibi özellikleri öncelikle tercih 

etmesi, gerekse, eskiye oranla yaş meyve ve sebzenin tadı ve sağlık yönünden 

güvenilirliğinin azaldığı görüşünde olması, ekolojik ürünlerin yurt içi pazar 

potansiyelinin var olduğu konusunda önemli bulgular olarak kabul edilmektedir. 

• Araştırma kapsamındaki tüketiciler, un ve unlu mamuller dışında, tüm gıda 

maddelerinde “kalıntının” var olduğu yönünde bir görüşe sahiptir. Tüketiciler, 

özellikle doğal üretim mevsimi dışında üretilen ürünlerde (sera ve örtü altında 

63

yetiştirilen ürünler) sağlık açısından önemli boyutlarda kalıntı bulunduğuna 

inanmaktadırlar. 

• Tüketicilerin ekolojik olarak üretilmesini istedikleri ürünler arasında en fazla 

ifade edilen ürün, domatestir. Daha sonra diğer sera ürünleri gelmektedir. 

Meyveler arasında ise en fazla ifade edilen ürün elma olmuştur. Tüketicilerin bu 

ürünler için ödeme isteği, kalıntı konusunda algılanan riske bağlı olarak 

değişmektedir. Dolayısıyla tanıtımlarda bu hususlara dikkat edilmesi 


Söz konusu bulgular, iç piyasada, özellikle gelir düzeyi yüksek olan tüketici 

gruplarının, ekolojik yöntemlerle üretilen ve söz konusu özelliği sertifikalandırılan 

ürünleri satın alma potansiyeline sahip olduğuna işaret etmektedir. Çevresel 

duyarlılığın giderek arttığı günümüz dünyasında; Türkiye’de özellikle Ege 

Bölgesinde hala yoğun girdi kullanımına dayalı üretim teknolojilerinin bir an 

önce terk edilerek, yerine çevre ile uyumlu girdilerin kullanımını teşvik 

edilmesi ve girdilerin yasal sınırlar çerçevesinde kullanılmasını titizlikle izlenmesini 

öngören üretim/yayın politikalarının uygulanması zorunluluğu gündeme 

getirilmelidir. İç piyasada satılan ürünlerin de kimyasal kalıntı konusunda kontrol 

edilmesinin gerekliliği ortaya çıkmaktadır. 

Bunlara ek olarak üreticiden tüketiciye hizmet verebilecek ekolojik tarım ürünleri 

satış merkezlerinin açılması geleneksel ve ekolojik ürün arasındaki bu yüksek fiyat 

farkını kısmen de olsa ortadan kaldıracaktır. Hedef kitlenin oluşturulması, stand 

çalışması, tadım panellerinin oluşturulması da ekolojik ürünlerin iç piyasa 

koşullarının arttırılmasında etkili olacaktır. 

Sakız ve Antepfıstığı 

Sakız bitkisi; Sakız Adası ve Çeşme yöresinde doğal olarak yaşayan ve reçinesinden 

yararlanılan bir bitkidir. Sakız, yüzlerce yıldır sakız reçinesi ve sakız yağı şeklinde, 

ilaç, kozmetik, boya, gıda ve içki sanayiinde kullanılmaktadır ve bu nedenle 

ekonomik değeri oldukça yüksek bir bitkidir. Melengeç ise yabani çitlembik olarak 

bilinmektedir ve yoğun olarak tüm alanda bulunmasına rağmen ticari değerlendirme 

açısından K. Menderes Strateji Alt Yöresi Kara Kesiminde daha yoğun 

bulunmaktadır. Bu bitki Çeşme-Karaburun-Urla ve Seferihisar yörelerinde de 

yaygındır. 

Sakız ve melengeç 4-5 m. boyda, sürekli yeşil ağaççık veya çalı şeklindedir. Dişi ve 

erkek çiçekler ayrı bitkiler üzerindedir. Erkek bitkilerin randımanı dişilerden fazladır. 

Tek veya üç-dört gövde üzerinde terbiye edilir. Dekoratif görünümü ve hoş kokusu 

nedeni ile çevre düzenlemesinde de kullanılabilmektedir. Sürekli yeşil olması ve 

toprağı örtmesi nedeni ile toprak erozyonunu da önlemektedir. Kökler 20-25 metre 

derinliğe kadar uzanabilir. Bu nedenle, kuraklığa dayanıklılığı incir ve zeytinden daha 

iyidir. 

Bu iki bitki arazi yangını gibi kötü koşullarda bile kısa sürede kendini yeniler. Kıyı 

bölgelerinde tuza dayanıklıdır ve beş yaşından itibaren ürün verir. Sakız 15 yaşından 

64

itibaren bitki başına 1-2 kilo sakız verir. Bir kilo sakızın fiyatı kalitesine göre 60-100 

dolar civarında olduğuna göre getirisi yüksek kabul edilmektedir. 

Çeşme ve çevresinde halen sakız üretilmektedir. Bugün Yunanistan’ın Sakız 

Adasından, sadece sakız bitkisiyle 50 milyon dolarlık bir gelir sağladığı düşünülürse, 

Çeşme ve Karaburun yöresinde bu projenin desteklenmesinin gerekliliği açık 

olarak belirlenmektedir. 

Son yıllarda bu amaçla sakız ağacı yetiştirilecek yerlerin envanterinin çıkartıldığı bir 

proje başlatılmıştır. Milli Emlak arazi tashisi gerçekleştiğinde Arkas Denizcilik 

sponsorluğu ile Çeşme, Urla, Alaçatı, bölgelerinde Yunanistan’ın ürettiğinin 

10 katına kadar sakız üretilebilecektir. 

Tarla Balıkçılığı 

İzmir, sahip olduğu su kaynakları ve turizm potansiyeli dikkate alındığında, tarla 

balıkçılığından önemli ölçüde gelir sağlayabilecek bir yöredir. 

Tüm tarımsal üretim dallarında olduğu gibi tarla balıkçılığı doğal koşullara doğrudan 

bağımlıdır. Karada yetiştirilen evcil hayvanlarda olduğu gibi farklı balık türleri de 

değişik barındırma, bakım ve beslenme isteklerine sahiptirler. Bu nedenle doğal 

koşullar yanında ele alınan balık türünün biyolojik istekleri de dikkate alınarak, 

yetiştirmenin planlanması zorunludur. 

Tarla balıkçılığı içinde sazan yetiştirme toprak tabanlı havuzlarda yapıldığından ve 

her çeşit yem değerlendirildiğinden ve de gideri düşük olduğundan önem 

taşımaktadır. Ayrıca sazan, yavru temini ve üretimini de sağlar ve ılık, durgun ve 

bulanık sulardan fazla etkilenmez. Çabuk ve hızlı büyür ve bu nedenle kısa sürede 

pazarlanma imkanına sahiptir. Dolayısıyla sazan, tarımla geçinen aileler için 

kullanılamayan batak, sazlık, tuzla gibi su imkanı olan arazilerde yapılarak ek gelir 

imkanı sağlamaktadır. 

Tarla balıkçılığı amacı ile bir işletme kurulurken; balığın biyolojik isteklerine uygun 

olarak toprak ve su özelliklerinin incelenmesi, havuzların kullanıma uygun ve 

ihtiyaca yetecek sayıda inşa edilmesi gereklidir. Karides de benzer koşullarda 

yaşadığından yatırımının ekonomik getirisinin yüksekliği, karşılanabilirlik durumunu 


Havuzlama için çoğunlukla tarımsal üretimde düşük verimli yerler seçilebilir ve 

böylelikle düşük verimli alanlar ekonomik bir şekilde değerlendirilir. Az meyilli 

arazilerin seçilmesi, su akışı ve boşaltmanın arazi eğimi ile yapılabilmesi için çok 

yararlıdır. Düz ve meyilsiz arazilerde yapılan havuzlarda su akışı ve boşaltma için 

enerji ihtiyacı doğmaktadır. Bu enerji ihtiyacı ek masraflara neden olur. Dolayısıyla 

yer seçimi önemlidir. 

Genellikle ağır ve killi topraklar havuz yapımına daha uygun olduğu için kumlu ve 

geçirgen topraklar fazla su kaybına yol açar ve tercih edilmez. 

65

Ayrıca tarla balıkçılığına başlarken en önemli konu yıl boyunca işletmeye yeterli su 

sağlanmasıdır. Bu amaçla akarsulardan, göl ve kaynak suları ile sulama 

kanallarından, çok yağış alan bölgelerde yağmur sularından kolayca yararlanılan 

alanlar tercih edilmelidir. Bu nedenlerden ötürü tarla balıkçılığı tarım 

potansiyeline sahip K. Menderes Kıyı Kesimi Strateji Alt Yöresinde teşvik 

edilecek bir yatırım olarak görülmektedir. Benzer şekilde Gediz Havzası da 

potansiyel alan olarak görülmekte olup bu alanlarda Gediz Deltası sahip olduğu 

potansiyeller açısından karides üretimi için de uygundur. Bu değerlendirmeler 

ışığında İzmir Ticaret Odasının yürüttüğü Çeşme Nergis projesi bir örnek 

olarak karides yetiştiriciliği yavru temini ile teşvik edilmelidir. Bu yaklaşım 

Gediz Deltasının kullanılmayan tuzlu alanlarını potansiyel olarak ekonomiye 

kazandırma açısından önem taşımaktadır. 

Tıbbi Bitki Yetiştiriciliği 

Yararlanılan bitkilerin oldukça büyük bir kısmı tıbbi ve aromatik bitkiler grubunu 

oluşturmaktadır. Zira bu grup bitkilerin tüketim alanları çok geniştir. Şayet bunları 

tüketim alanlarına göre bir gruplandırmaya tabi tutacak olursak 10 değişik 

kategoride toplanabileceği görülmektedir. Bunlar; meşrubat, keyif ve uyarıcı bitkiler, 

ilaç, zamk ve musilaj, reçine, tanen, boya, insektisid ve mum bitkileridir. 

Tüketimi oldukça fazla olan tıbbi ve aromatik bitkilerin hem dünyada ve hem de 

yurdumuzda sağlıklı istatistiki rakamlarını bulmak mümkün değildir. Diğer bitki 

gruplarına göre çok daha detaylı olan, kullanım alanları, tüketim şekilleri, elde ediliş 

yöntemleri çok farklı olduğundan hepsini içeren toplu istatistiki rakamlar mevcut 

değildir. Ancak bunun bulunmayışı bu grup bitkilerin dünya ticaretinde yer almadığı 

anlamına gelmemelidir. Zira yalnız uçucu yağ miktarının dünyada yaklaşık 45.000 

ton olduğu ve bunun 700 milyon dolar değerinde bulunduğu bilinmektedir. 

İlaç sanayiinde de tıbbi bitkilerin oldukça büyük payı bulunmaktadır. Bugün 

Avrupa'da bitkisel ilaçların pazar payı 2.4 milyar doların üzerindedir. 

Tıbbi bitkilerin ekonomik ve beşeri önemi dikkate alındığında ilk aşamada planlama 

alanımızda tıbbi adaçayı ve İzmir kekiğinin İzmir ve çevresinde kültüre 

alınabileceğini göstermiştir. Türkiye dünya kekik tüketiminin yaklaşık %70'ini 

karşılamaktadır. Ancak tümü floradan toplanmaktadır. Çiftçi tarafından yetiştirilecek 

kekik, İzmir ekonomisine önemli katkılarda bulunabilecektir. Bunun yanında 

yöredeki tıbbi bitkilerin tanınmaması ve desteklenmemesi kırsal kesim yaşayanlarını 

bilinçsiz tüketime itmektedir. Bu tür bitkilerin tanınmasının ve kültürünün eğitimle 

desteklenmesi ve kekik, lavanta gibi tarla tarımına dönüştürülmesi için ürünlerin 

ticarileştirilmesi gerekmektedir. 

66

10.1.4 Turizm 

Turizm, Türkiye ekonomisinin son yirmi yıllık döneminde, uluslararası pazara 

sunduğu tek yeni ürün olmuştur. Bu dönemde ülkede, turizmin bir endüstri olarak 

en hızlı geliştiği yöreler Antalya, Muğla ve Aydın olurken İzmir, tüm potansiyeline 

rağmen yeterli payı alamamıştır. Dikkat edilecek olursa, bu yöreler gibi İzmir de en 

yüksek nüfus artışının yaşandığı yörelerden biridir. Bu nedenle tüm Türkiye’de 

olduğu gibi İzmir’de de işsizliğin ciddi boyutlara vardığından söz edilebilir. Aldığı göçe 

orantılı olarak, sektörün yarattığı istihdam ve gelir etkisinden yararlanamamıştır. 

Buna rağmen İzmir, özellikle ulaştırma, haberleşme, eğitim ve çevre alanlarında iç ve 

dış talep artışıyla karşılaşmıştır. Konu ile ilgili araştırmalar 2020 yıllarına 

erişildiğinde Türkiye’ye yönelik turizm talebinin ülke nüfusunun % 60’ına çıkacağını 

göstermiştir. 

1990’lı yılların sonunda, turizm hizmet sektörü içinde ilk sıraya oturmuştur. 

Turizmin geliştiği diğer ülkelerde görüldüğü gibi sektörün GSMH içindeki payı Türk 

ekonomisinde de artmıştır. 1980 sonrasında yaşanan mali liberalleşme akımları, 

Doğu Avrupa ülkelerindeki rejimlerin liberalleşmesi ve seyahat özgürlüğü önündeki 

engellerin kalkması ekonomik temel tercihlerde turizm lehine bir ilgi de yaratmıştır. 

2000 yılı itibarıyla turizm gelirinin ihracata oranı % 27.9 olarak gerçekleşmiştir. 

OECD Ülkeleri içinde yabancı turist girişi itibarıyla 1995-2000 yıllarında 

Türkiye % 20.6 artışla en hızlı gelişen ülke olmuştur. 

Devletin öncü rolü oynadığı öncelikli turizm bölgeleri tesisi, kredilendirme yolunun 

açılması ve ev pansiyonculuğunu geliştirmek üzere başlatılan kredi programı, kısa 

vadede aktif olmasına rağmen başarılı sonuçlar vermiştir. Ancak ev pansiyonculuğu 

programı bugün, 500 bine yaklaşan yazlık konut yapımına yol gösterici olması 

açısından olumsuzdur. 

Beş yıllık kalkınma planlarında öngörülen devletin öncü rolünden özel sektöre 

geçilmesi, turizm etkinliklerinde ağırlığın farklı bir boyuta kaymasına neden 

olmuştur. Bu dönemde Türkiye Seyahat Acentaları Birliği (TÜRSAB), Türkiye Otelciler 

Birliği (TÜROB), Turizmi Geliştirme ve Eğitim Vakfı (TUGEV) ve Turizm Yatırımcıları 

Derneği (TYD) öncü organizasyonlar olmuştur. Sonuçta, devletin rolünün yeniden 

tanımlanması gereği ortaya çıkmıştır. Özel sektör çabalarıyla son dönemde, turist 

sayısı ve döviz gelirlerindeki artış sonucu, Türkiye, dünyada en çok turist kabul eden 

on ikinci ve gelirlerde sekizinci sıraya yükselmiştir. Bugün, ülkede Kültür ve Turizm 

Bakanlığından belgeli ve belediye belgeli yatak kapasiteleri 700 bini 

geçmiştir. Son dönem itibarıyla Kültür ve Turizm Bakanlığından belgeli yatak sayısı 

305 bine yaklaşmış durumdadır. Bu dağılımın belgeli turizm işletmeleri olarak ve 

ülkenin önde gelen turistik merkezlere göre dağılımı aşağıdaki tabloda verilmektedir. 

67

Tablo 10.22 Belgeli Turizm İşletmelerinin Başlıca Merkezlere Göre Dağılımı (2002) 

2000 % 2001 % 2002 % 

Antalya 3.300.959 31,7 4.211.930 36,3 4.747.550 35,8 

İstanbul 2.420.541 23,2 2.517.139 21,7 2.699.131 20,4 

Muğla 1.351.745 13,0 1.327.128 11,4 1.944.295 14,7 

İzmir 481.617 4,6 621.589 5,4 650.739 4,9 

Aydın 422.741 4,1 448.599 3,9 197.626 1,5 

Diğer 2.450.550 23,5 2.492.584 21,4 3.007.534 22,7 

Toplam 10.428.153 100,0 11.618.969 100,0 13.246.875 100,0 

Kaynak : Kültür ve Turizm Bakanlığı 

Görüldüğü üzere İzmir gerek yatırım gerek işletme belgeli turistik tesislerde turizm 

potansiyelli beş merkez arasında dördüncü gelmektedir. Bu durum, İzmir’in gerekli 

ivmeleri yapamadığını göstermektedir. 2002 yılı itibarıyla ülkemize giriş yapan 

13.246.875 turistin sadece % 4.9’u İzmir’e gelmiştir. 

Tablo 10.23Türkiye’ye Gelen Turistlerin Başlıca Turistik Merkezlere Göre 

Dağılımı 

Yatırım Belgeli 

İşletme Belgeli 

Tesis % Yatak % Tesis % Yatak % 

İstanbul 78 6,9 26.086 11,7 280 13,2 48.309 12,2 

Antalya 272 23,9 67.218 30,2 523 24,6 150.955 38,1 

Muğla 294 25,8 54.585 24,5 355 16,7 63.372 16,0 

İzmir 51 4,5 12.078 5,4 132 6,2 23.307 5,9 

Aydın 48 4,2 7.550 3,4 101 4,8 21.675 5,5 

Diğer 395 34,7 55.359 24,8 733 34,5 88.530 22,3 

Toplam 1.138 100,0 222.876 100,0 2.124 100,0 396.148 100,0 

Kaynak : Kültür ve Turizm Bakanlığı 

Yukarıdaki tabloda görülen aynı durum, Türkiye’ye gelen turistler arasında İzmir’in 

yine düşük bir paya sahip olduğunu göstermektedir. Burada dikkat edilmesi gereken 

husus, son üç yıl itibarıyla İzmir’in cüzi bir artışa sahip olmasıdır. 

Bu bağlamda Dünya Turizm ve Seyahat Konseyi tarafından 2020 yılına değin % 5 

düzeyinde yıllık ortalama büyüme tahmini yapılmaktadır. Bu durum geçmiş 40 yıllık 

dönemde % 7 oranında belirlendiğinden önümüzdeki yıllarda söz konusu konseyin 

yorumuna göre bir yavaşlama görülecektir. Nüfus artışı ve demografik yapı ile gelirin 

büyümesi değerlendirildiğinde, artış hızında bir yavaşlama eğilimi beklentisi İzmir 

için de söz konusu olacaktır. Bu durum sektörün diğer makro ekonomik göstergeler 

içindeki paylarının da nispi olarak azalması ve ekonomik denge içinde sektörün nispi 

paylarının azalmasına sebep olabilecektir. 

68

2000’li yıllardan sonra, uzun mesafeli ve deniz aşırı seyahatler artacak ve yeni 

mekanlar önem kazanacaktır. Ayrıca, gidilecek yer seçimi ve rezervasyon süreçlerinde 

elektronik teknoloji önem kazanacaktır. Kişilerin eğitim ve refah düzeyinin 

yükselmesi durumuyla tercihler kutuplaşacak, yenilik ve çeşitlilik talebi artacak, 

konfor ve macera ağırlık kazanacaktır. Bunun sonucunda, deniz-kum-güneş yerini, 

heyecan-eğlence-eğitime bırakacaktır. Dolayısıyla, İzmir’in sunmuş olduğu ve 

sunmayı hedeflediği 2. üçlü önem kazanacaktır. Sonuçta, insan ömrünün artması ile 

üçüncü yaş nüfusunun çoğalması, seyahate ve eğlenceye daha fazla kaynak 

ayrılmasına sebep olacaktır. Buna çocuksuz ve az çocuklu çiftler ile ortalama çalışma 

sürelerinin kısalması ivme vermektedir. 

Önümüzdeki yıllarda uzak ülkelerden gelen turist payının artacağı öngörüldüğünden 

özellikle bu ülkelerde tanıtım ve pazarlama çalışmalarının önem kazanması 

gerekmektedir. Avrupa ülkelerinden sağlanan turizm gelirlerinin Türkiye genelindeki 

dağılımında İzmir, çekim merkezleri arasında hep alt sıralarda kalmaktadır. 

Aşağıdaki tabloda verilen dağılımda bu açık olarak görülmektedir. Ancak dikkat 

edilecek olursa, gelinen ülkeler arasında bir uzak mesafe ülkesi olan Japonya’nın 

İzmir için yüksek bir pay sahibi olduğu görülmektedir. Oransal olarak İzmir’i son 

yıllarda en çok ziyaret eden Fransız ve İtalyan turistlerin yanında Japonya, 

Romanya ile üçüncü sırada bulunmaktadır. Aynı tablo İskandinav ülkelerden 

gelen turist sayısında İzmir’in üçüncü sırayı aldığını göstermektedir. Bu 

durumun analizi, pay artışında jeotermal kaynak olarak Balçova’nın çekim 

gücünden kaynaklanmaktadır. Bu sav yukarıda belirtilen 65 yaş üstü nüfusun ve 

sağlık turizminin İzmir’de önemli bir yer tuttuğunu göstermektedir. Dolayısıyla, 

İzmir’in bu konuda yeni yatırımlara ihtiyacı vardır. Burada özellikle Seferihisar- 

Doğanbey turizm bölgesinin öncelik kazanması gerektiği ortaya çıkmaktadır. 

2002 yılı sonu itibarıyla, ülkenin sahip olduğu yatak sayısı değerlendirildiğinde 2002 

yılı içinde ülkemize gelen toplam turistlerin getirisi 8,5 milyar dolar olmuştur. 

Aşağıdaki tabloda son on iki yıl itibarıyla turist sayısı ve gelirinin yıllara göre dağılımı 


Tablo 10.24 Ziyaretçilerin Milliyetlerine Göre Konaklama Yaptıkları İller 

ORAN % ANTALYA MUĞLA İSTANBUL AYDIN İZMİR 

ALMAN 61,1 21,1 5,4 3,4 3,1 

İSTANBUL ANTALYA KAPADOKYA NEVŞEHİR İZMİR 

ABDLİ 36,1 133 9,2 8,9 6,7 

MUĞLA ANTALYA AYDIN İSTANBUL İZMİR 

İNGİLİZ 54,8 13,7 12,3 9,6 5,1 

ANTALYA İSTANBUL MUĞLA ANKARA AYDIN 

BDTLİ 59,3 24,3 4,6 3,7 3 

İSTANBUL AYDIN MUĞLA ANTALYA İZMİR 

FRANSIZ 19,2 17,3 13,3 13,2 11,9 

İSTANBUL ANTALYA KAPADOKYA NEVŞEHİR İZMİR 

İTALYAN 28,7 22,8 9,7 9,5 9,3 

ANTALYA MUĞLA İSTANBUL İZMİR ANKARA 

AVUSTURYALI 69,4 23,8 4,1 0,9 0,3 

69

İSTANBUL AYDIN ANTALYA İZMİR BURSA 

BULGAR 50,9 14,3 9 4,2 3,2 

İSTANBUL ANTALYA AYDIN MUĞLA ANKARA 

ROMEN 29 18,3 13,4 8,9 7,9 

İSTANBUL NEVŞEHİR KAPADOKYA ÇANAKKALE İZMİR 

JAPON 26,8 17,2 17 10,2 7,9 

ANTALYA MUĞLA İZMİR İSTANBUL AYDIN 

İSKANDİNAV 31,6 29,5 21,7 11 1,6 

Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı 

Tablo 10.25 Turist Sayısı ve Turizm Gelirinin Yıllara Göre Dağılımı 

Turist Sayısı 

Yıllık Değişim 

(%) 

Turizm Geliri 

(milyon $) 

Yıllık Değişim 

(%) 

1991 5.517.897 2,4 2.654 -17,7 

1992 7.076.096 28,2 3.639 37,1 

1993 6.500.638 -8,1 3.959 8,8 

1994 6.670.618 2,6 4.321 9,1 

1995 7.726.886 15,8 4.957 14,7 

1996 8.614.085 11,5 5.650 14,0 

1997 9.689.004 12,5 7.002 23,9 

1998 9.752.697 0,7 7.177 2,5 

1999 7.487.285 -23,2 5.203 -33,4 

2000 10.428.153 39,3 7.636 46,8 

2001 11.618.969 11,4 8.090 5,9 

2002 13.246.875 14,0 8.473 4,7 

Kaynak : Kültür ve Turizm Bakanlığı ve Merkez Bankası 

Yukarıdaki turist sayısındaki artışa oranla İzmir’in alması gereken pay için güçlü yan 

olarak turizmin sosyal ve ekonomik önemini anlamış bir toplum yapısına kavuşması 

gerekir. Zira, tarih, kültür, doğal kaynaklar, nitelikli tesislerin varlığı, iç turizmin 

hareketliliği gibi unsurlar Stratejik Plan Alanında mevcuttur. Buna örf, adet ve halı, 

deri, konfeksiyon, mücevherat başta olmak üzere çeşitli alışveriş olanaklarının 

eklenmesi yörenin önemini arttırmaktadır. 

Söz konusu olumlu kriterlere karşın yerel ve ulusal medyanın uluslararası medyaya 

referans olamaması tanıtım engellerinin başında gelmektedir. Ayrıca İzmir, genelde 

turizm kalitesinin hızlı talep artışının beraberinde getirdiği ihtiyaçlara gereken 

süreçte cevap verememektedir. Kaldı ki, sahip olunan standardı yüksek tesisler, 

çevreleriyle uyumsuzluk içindedirler. Bunlara ek olarak stratejik pazarlama 

yöntemleri eksikliği, tanıtımda yetersiz dış yatırımlar, denetimsiz gelişen ticari faaliyet 

ve turizm arzına ilişkin araştırma yetersizlikleri İzmir’in zayıf yönleri olarak 


Yatay ve dikey bağlantılarda uluslararası tur kartellerinin çalışma yöntemleriyle 

acenta ve otelleri satın alarak döviz kayıplarına sebep olmasının önüne geçilmesi 

gerekmektedir. Bunun için modern teknik donanım ve ölçek ekonomileri gibi 

70

avantajların kullanılarak yerel acentaların piyasaya egemen olmaları gerekmektedir. 

Sonuçta işletmelerin, kar marjları üzerindeki baskılarının artması sağlanabilecektir. 

Strateji Plan Alanı için sahip olunan fırsatların başında küreselleşme olgusu içinde 

bölgenin artan önemi ve ülkenin rekabet gücünün yüksek olduğu doğa, tarih ve 

kültür turizmi gelmektedir. Bunlara sahip olan İzmir coğrafi açıdan son yılların 

eğilimi olarak görülen macera turizmini ekleyecek potansiyellere sahiptir. Bunların 

başında öncelikli olarak yamaç paraşütüne uygun alanlar gelmektedir. Güzelbahçe 

ve Karaburun bu olguya doğal faktörlerle katkıda bulunmaktadırlar. İzmir 

Körfezinin de bu amaçla bir potansiyel olabileceği düşünülmelidir. Ayrıca Gediz 

Deltası doğal yapısı itibariyle safari türü turizme imkan tanımaktadır. 

Turizmde eğlence faktörünün giderek büyük pay alması ve bunun iş turizmiyle 

birleşmesi Selçuk yöresinde bir golf alanı tesisini zorunlu kılmaktadır. Türkiye’de 

Kültür ve Turizm Bakanlığından yatırım belgeli, Antalya’da dört, İstanbul’da iki, 

Muğla, Ankara ve Aydın-Söke’de birer golf tesisinin bulunması İzmir’in bu konuda ne 

denli geride olduğunu kanıtlayan bir husustur. Bu tür yatırımlara bağlı olarak bir 

dönemler faaliyette olan ve turizm girdisini yükselten “cazino” aktivitelerinin 

tekrar yer alması İzmir turizminin gelişmesi için önemli faktörlerin başında 

gelmektedir. 2003 yılı Nisan-Mayıs ve Haziran aylarında Türkiye’ye gelen turistlerin 

meslekleri üzerinde DİE tarafından yapılan bir araştırma ülkemize gelen turistlerin % 

13.4’ünün sanatçı olduğunu göstermektedir. Bu dönemde gelen turistlerin meslek 

gruplarının bazılarının oranı şu şekildedir; % 15.4 profesyonel meslek grupları, % 

12.4 kanun yapıcılar ve üst düzey yöneticiler, %12.5 nitelik gerektirmeyen işlerde 

çalışanlar ve % 9.1 hizmet ve satış elemanlarıdır. 2004 yılında ülkeye Tur 

Operatörleri Derneğince 15 milyon turist geleceği ve 15 milyar dolar bırakacağı iddia 

edilmektedir. Bu potansiyelden pay almak için İzmir’in yukarıda belirttiğimiz 

hususlara ek olarak son yıllarda alternatif bir turizm modeli olarak gelişen kongre 

turizmi alanında hızla ihtisaslaşması gerekmektedir. Türkiye kongre turizminde 

yirmi beşinci sıradadır. Geleneksel turizm yatırımlarına oranla kongre 

turizminin 4-5 kat daha fazla döviz getirdiği bilindiğinden turizmin bu şekli 

üzerinde durulması gerekmektedir. Bunun için İzmir’in kapasiteli bir toplantı 

yönetimi oluşturması ve özellikle 5 yıldızlı otellerin yapımını teşvik etmesi 

gerekmektedir. Halihazırda, şehrin sahip olduğu düşük kapasiteli salonlarla kongre 

turizminin geliştirilmesi mümkün görülmemektedir. İzmir Büyük Kent Bütününün 

bu konuda söz sahibi olabilmesi için 5000 ve daha fazla kişilik salonlara 

ihtiyacı vardır. Dünya turizmindeki kongre turizmi payının % 10 olarak 

belirlenmesi bu alanda İzmir’in profesyonel yönetimlere sahip olması gerekliliğini 

ortaya koymaktadır. Uluslararası Toplantı ve Kongreler Birliği Türkiye’nin 150 milyon 

dolarlık dünya kongre turizminden yaklaşık 300 milyon gelir elde ederek %o 2 pay 

aldığını ifade etmektedir. Dünyadaki yaklaşık 66.3 milyon kişilik kongre turizminden 

Türkiye’ye düşen pay 150 bin kişi civarındadır. Kongre yapılan ülkeler arasınsa ABD 

birinci sırada yer alırken onu İngiltere takip etmektedir. Kongre şehirleri arasındaysa 

Kopenhag birinci, Viyana ikinci, Seul üçüncü sıradadır. Takiben Helsinki, Barselona, 

Londra ve Paris gelmektedir. Seul’da 25 bin kişinin aynı anda kongre faaliyetini 

yürüteceği bir salonun olması İzmir’in sıralamaya girmesi için aşması gereken 

71

hedeflerden birini belirlemektedir. Toplantı sayısı açısından yirmi yedinci sırada 

bulunan Türkiye, kongre katılımcı sayısı açısından on beşinci sıradadır. Toplantı 

sayısı yönünden yirmi dokuzuncu sırada bulunan İstanbul, bu konuda Türkiye’nin 

merkezidir. İstanbul katılımcı sıralaması yönünden ise 10. sıradadır. Antalya onu 

takip etmektedir. 

TÜRSAB, Kültürpark Fuar Alanının kongre turizmi amaçlı kullanılmasını 

amaçlamaktadır. Bu bağlamda İzmir’in kongre şehri olabilmesi için bir açıdan yeni 

kongre binalarından önce mevcut mekanlarını değerlendirmesi gerekliliği ön planda 

gelmektedir. Örnek olarak Kültürpark’taki 2000 kişilik açık hava tiyatrosunun 

üstünün kapatılarak konferans salonu olarak kullanılması etüt edilmelidir. İzmir- 

Güzelyalı’da yer alan ve projesi kabul edilmiş eski depo alanının bu amaç 

doğrultusunda revize edilmesi gerekli görülmektedir. Çeşme gibi strateji planlama 

alanımızda yer alan en yüksek potansiyelli kongre şehrinin gerek konaklama gerek 

salon kapasitesi açısından yetersiz olduğu görülmektedir. 

2002 yılının dünyada ekolojik turizm yılı olarak ilan edildiğini düşünürsek planlama 

alanımızın faunası ve florasının zenginliklerinin bir avantaj olarak kullanılması 

gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Önümüzdeki beş yıl içinde turizmin müşteri profilinin 

değişeceği düşünüldüğünde eko-turizmin önem kazanacağı da görülmektedir. Bu 

konuda özellikle Kozak Yaylası ve Kemalpaşa- Nif Strateji Alt Yöresi ilk planda 

ele alınması gereken alanlar olarak görülmektedir. Bozdağ Kayak Merkezi bu 

bağlamda da ele alınacak bir mekan olarak belirlenmektedir. Kayak merkezinin 

geliştirilmesi doğrultusunda gerekli iki pistin ivedilikle kullanıma açılması 

gerekmektedir. Alana ayrıca kapasiteli bir otel kurulması yatırımın önemini, 

çekiciliğini ve kullanım kapasitesini arttıracaktır. 

Ege turizm potansiyelinin en iyi şekilde değerlendirilmesi için Türkiye ve 

Yunanistan arasında 1999 yılında kurulan Turizm Komisyonu ortaklaşa 

hareket etmek konusunda fikir birliğine varmışlardır. Bunun için özellikle kıyı 

belediyelerin ve turizmle ilgili organizasyonların işbirliği yapması gerekmektedir. Ön 

planda kültür, inanç ve çevre turizmi yer almalıdır. Başlangıç hedefleri arasında 

İzmir Ticaret Odasının da desteklediği ve üzerinde çalıştığı deniz taşımacılığı 

projesi ile kıyı şehirleri arasında seferler düzenlemeli ve Atina-İzmir uçak seferleri 

yeniden başlatılmalıdır. Özellikle İzmir ile karşı adalar arasında bürokratik engeller 

ortadan kaldırılarak bu turizm desteklenmelidir. 

2003 yılı Temmuz ayı itibarıyla ülkeyi ziyaret eden yabancı sayısı geçen yılın aynı 

ayına göre % 11.89 artmıştır. Bu orandan İzmir Büyükşehrinin daha büyük bir pay 

kapması için sahip olduğu inanç turizmi potansiyelini arttırma zorundadır. Dünya 

turizminde % 7 pay tutan bu turizmin Haç turizmi çıkarıldığında geriye kalan payının 

düşük olması, bu yönde yatırımları cazip kılmamakla birlikte potansiyellerin açığa 

çıkarılması yarar sağlayacaktır. Özellikle, havralar ve diğer Hıristiyanlarca kabul 

gören yerlerin çevreleriyle beraber özendirilmesi gerekmektedir. 

Turizm sektörünün sadece yabancı turiste yönelik olmadığı yerli turist sayısının da 

artması yönünde çalışmalar yapılması gerekliliği açıktır. Bu konu aynı zamanda yerli 

72

ve yabancı turistlerin birlikte ziyaret etmek isteyecekleri mekanların potansiyelini de 

arttırmaktadır. Sadece kıyı turizmine bağlı olamayan hususlarda örneğin; ilk göz 

boncuğu ocağının iki yüzyıl önce İzmir Arap Handa faaliyete başlaması ve 1930’lu 

yıllardan bu yana Görece’de kurularak çalışması odaklardan biri olmaktadır. Benzer 

şekilde Şirince, şarap konusuyla kendini göstermiştir. 

Kıyı turizmi paralelinde diğer bir turizm konusu da yat turizmi olarak görülmektedir. 

Strateji planlama alanının yüksek kıyı potansiyeli değerlendirildiğinde bu konuda 

yerince uzmanlaşmamış ancak uzmanlaşma yolunda hızlı atılımlar yaptığı 

görülmektedir. Ancak bu bağlamda ortaya konmuş olan açığın kapatılası için 

yatırımların belirli bir öncelik içinde yapılması gerekmektedir. Burada konuyu 

tamamlanma aşamasında olan yatırımların öncelikle bitirilmesi olarak tanımlamamız 

gerekmektedir. Yat turizmi olarak planlama alanımızda odak nokta en yüksek 

potansiyele sahip Çeşme yerleşmesi olarak kabul edilmiş olup burası aynı zamanda 

Ege kıyılarının da merkezidir. Çeşme’den kuzeye Enez’e kadar birinci bölüm, 

Çeşme’den güneye Bodruma kadar ikinci bölge ortaya çıkmaktadır. Bodrum-Kaş 

arası da Ege’nin son bölümüdür. Bu kesimde yer alan 2003 yılı yat bağlama 

kapasiteleri ve inşaat aşağıda verilmektedir 

Tablo 10.26 Yat Turizmi Bölgelere Göre Bağlama Kapasiteleri 

Mevcut+İnşaatta 

2003 Yılı İçin Kapasiteler 

Bölgeler 

Yat 

Limanları 

Balıkçı 

Barınakları 

Toplam 

Yat 

Limanları 

Balıkçı 

Barınakları 

Toplam 

Bodrum-Kaş 2.777 225 3.002 9.500 500 10.000 

Çeşme-Bodrum 1.109 325 1.434 4.200 500 4.700 

Enez-Çeşme 450 305 755 1.000 500 1.500 

K.Deniz-Akdeniz- 

Marmara Kıyıları 

2.005 515 2..620 4.450 1.445 4.895 

Türkiye Toplamı 7.456 1.470 8.926 21.150 2.945 24.095 

Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı 

Stratejik alt yörelerden Gediz kesiminde yer alan Foça’nın çevresinde bulunan Orak, 

İncir, Kartdere, Fener, Hayırsız ve Metalik adalarının turizme kazandırılması yanında 

yat turizmini geliştirmek için Büyük Deniz Koyu mevkiinde yüzer yat iskeleleri 

kurulması girişimleri yarar sağlayacaktır. Ayrıca 550 kapasiteli yat liman projesini sit 

alanlarıyla olan sorunlarının giderilerek orta vadede hayata geçirilmesi 

çalışmalarında da bulunulmalıdır. Stratejik planlama alanının Seferihisar kesiminde 

yer alan Sığacık yat limanının 2004 yılı sonu itibarıyla tamamlanması gerekmekte 

olup yine bu kesimde yer alan Ürkmez yat limanının ise plan dönemi sonrasında 

değerlendirilmeye alınması uygun bulunmuştur. Kuzey kesim olarak nitelediğimiz 

Çandarlı-Bademli-Dikili kesimindeyse uzun vade sonrasına yönelik değerlendirme 

çalışmaları yapılmalıdır. Aşağıdaki tabloda Stratejik Planlama alanında yer alan yat 

limanları ve kapasiteleri verilmektedir. 

73

Tablo 10.27 Stratejik Plan Alanı Yat Limanları/Yanaşma Yerleri 

Konumu 

Kapasitesi Düşünceler 

İzmir (Levent) 70 Özel sektör tarafından yaptırılarak işletilmektedir. 

Çeşme 

400 

2003 yılında ihale işlemi yapılacak, 2005 yılında tamamlanabilir. 

Çeşme (Şifne) 

700 

Proje için YPK kararı alındı. 

Çeşme (Ilıca) 

- 

Balıkçı barınağının yat limanına dönüşümü için YPK kararı alındı. 

Çeşme (Dalyanköy) 400 Kamu tarafından gerçekleştirilmiştir. 

Çeşme (Altınyunus) 100 Özel sektör tarafından yaptırılarak işletilmektedir. 

Seferihisar(Ürkmez) 

300 

Proje için YPK kararı alındı. 

Alaçatı 

350 

Özel sektör / belediye tarafından gerçekleştirilecek. 

Eski Foça 80 Kamu tarafından gerçekleştirilmiştir. 

Y.Foça 

Karaburun 

330 

280 

2003 yılı sonunda ihale edilecek. 

ÇED + imar planı çalışmaları devam ediyor. 

Mordoğan 

Sığacık 

300 

500 

Balıkçı barınağı + yat limanı Tümü yat limanı olması öneriliyor. 

İnşaatı devam ediyor, 2003 yılında tamamlanabilir, 2004 yılında 

işletilecek. 

Urla 

- 

Özel sektör tarafından öneriliyor. 

İteka 170 Özel sektör tarafından yaptırılarak işletilmektedir. 

Kaynak: DLH Bölge Müdürlüğü ile yapılan mülakat – 03.09.2003 ve Ulaştırma Bakanlığı 

Turizmin en çok tartışılan konularından biri olan turisti otele hapsetmek sisteminden 

vazgeçilmesi gerekmektedir. Zaten bu olgu talep de görmemektedir. Tatile çıkan 

kişiler gittikleri ülkeyi tanımak istemektedirler. Bu nedenle yukarıda bahsettiğimiz 

Görece türü yerleşmelerin ekonomik açıdan desteklenmesi ve kültürel turların başta 

Büyükşehir Belediyesi olmak üzere geliştirilmesi gerekmektedir. Bu tür yaklaşımlarla 

turist, aynı bölgeyi talep etme oranını arttıracaktır. 

74

2003 yılı itibarıyla İzmir’de yer alan 32 seyahat acentası ve yukarıda bahsi edilen 

diğer organizasyonlar tek şemsiye altında birleşerek tanıtım görevini gerçekçi rekabet 

altında gerçekleştirmeli ve bu konuda İZTAV’ın öncülük görevini sürdürmesi 

gerekliliği önem kazanmaktadır. 

Sonuç olarak İzmir’in sahip olduğu tüm turizm potansiyelinden yararlanabildiği 

söylenemez. Son yıllarda gelişen turizm hareketlerinden bu potansiyele uygun bir 

biçimde pay alamadığı gibi Türkiye genelinde dünya turizminden alınacak payın 

artırımında da kendisine düşen sorumluluğu yerine getirememiş görünmektedir. Bu 

nedenle, 5000 yıllık tarihi olduğu söylenen İzmir’in bu geçmişini temsil eden 

unsurları da kullanarak dünya turizmine açılması ve bu hareketlerden şehir 

ekonomisi açısından da yararlanması gerekmektedir. Ayrıca, İzmir’in yakın 

erişebilirlik alanlarında yöresel olarak sahip olduğu doğal ve kültürel turizm odakları 

bu sektörden bölgesel olarak yararlanılması gerektiğini ortaya koymaktadır. İzmir için 

hazırlanacak herhangi bir Strateji Planının hedefleri arasında bu potansiyelden 

yararlanmak mutlak olarak yer almalıdır. 

10.1.5 Mali Kurum Stratejileri 

Mali kurumlar boyutu ile İzmir, ele alındığında, özellikle bankaların verimsiz çalıştığı, 

reel sektöre kaynak aktaramadığı ve krizlerin reel sektör üzerindeki etkilerini 

derinleştirdiği görülmektedir. Bankalar mali aracılık fonksiyonunu yerine getirmek 

amacıyla kurulmuş olan işletmelerdir. Toplumdan aldıkları fonları üretime kanalize 

etmek başlıca görevleridir. Ancak makro ekonomik koşullar Türkiye’de, özellikle 

İzmir’de bankaların mali aracılık fonksiyonlarını tasarruf sahipleri ile üreticiler 

arasında değil, tasarruf sahipleri ile devlet arasında yapmaya yöneltmiştir. Büyük 

ölçekli işletmelerin finansman ihtiyaçlarını karşılayamayan bankaların, küçük ölçekli 

işletmelerin ihtiyaçlarını karşılamasını beklemek akılcı olmayacaktır. 

Türkiye’de bankaların mali aracılık fonksiyonunu yeterince yerine getirememesinin 

nedenlerinden birisi de ticaret bankacılığı ile yatırım bankacılığı faaliyetlerinin aynı 

kurumlar tarafından gerçekleştirilmesidir. İşletmeler, ticaret bankalarından işletme 

sermayesi ihtiyaçlarının yanı sıra, sabit sermaye stoklarını geliştirmek için uzun 

vadeli yatırım kredisi talebinde de bulunabilmektedirler. Gerçekte kısa vadeli krediler 

vermek üzere organize olmuş olan ticaret bankalarının uzun vadeli krediler vermesi 

bir yandan kredilerin maliyetlerini yükseltmekte, diğer yandan kırılganlıklarını 

artırdıkları için girdikleri krizlerin reel sektör üzerine olan etkilerinin daha şiddetli 

olmasına yol açmaktadırlar. 

Mali kurumlar ile ilgili strateji geliştirilirken, bu kurumların, özellikle bankaların 

ulusal ölçekte olduğu, Türkiye’de kurulu bankaların hiç birisinin genel merkezlerinin 

İzmir’de bulunmadığı ve bankalardan yerel ölçekli faaliyetler çerçevesinde strateji 

geliştirmelerini beklemenin mümkün olmadığına dikkat edilmelidir. 

İzmir için geliştirilecek mali kurumlar stratejisinin dayanak noktasını, İzmir 

ekonomisinde tarım, ticaret ve sanayi ile ilgili faaliyetlerde bulunan işletmelerin 

yoğun olduğu ve bunların da önemli bir kısmının küçük ve orta ölçekli işletme 

75

olduğunu dikkate almak oluşturmalıdır. Bu nedenlerle, İzmir’de firmaların fon 

ihtiyaçlarının karşılanabilmesi için yeni kurumların oluşturulmasına ihtiyaç 

vardır. Bu kurumların başında küçük ve orta ölçekli işletmelerin finansman 

ihtiyaçların karşılamak amacıyla kurulacak Anadolu Menkul Kıymetler 

Borsası gelmektedir. İlgili bölümde konu ile ilgili ayrıntılı açıklama yapılmıştır. 

10.2 Altyapı Etkileri 

Strateji Planında altyapı etkileri bağımlı değişkenler olarak kabul edilecektir. 

Strateji planının ekonomik-sektörel büyüme hedefleri ve kestirimleri ise bağımsız 

değişken olarak ortaya çıkmalıdır. Fiziki altyapılara ilişkin talep büyüklükleri, 

yatırım öncelikleri ve etaplamaları, finansmanı ve yararlılık ölçütleri, 

strateji planı üzerindeki beklenilen ve hesaplanması gereken etkiler olarak 

ortaya çıkacaktır. Bu nedenle stratejik gelişme şeması oluşturulurken öncelikle; 

• Ekonomik faaliyet sektörlerine ve konut yer seçim alanlarına göre yerleşme 

merkezlerinin mekanda öngörülen uzmanlaşma biçimleri ve yayılma 

eğilimleri, 

• Makro üretim ve hizmet odaklarının konumları ve büyüklükleri kestirilecektir. 

Bunlara bağımlı olarak da sırasıyla; 

• Öngörülen ulaşım koridorları, 

• İşlevini sürdürecek mevcut makro altyapı odakları, 

• Kesinleştirilmesi gerekli tasarı makro altyapı odakları, 

geliştirilerek şema tamamlanacaktır. 

Bölüm 9.1.2’de şema A ve B olarak iki bölümde oluşturulmuştur. 

Alt yöreler için öngörülen sektörel uzmanlaşma biçimleri nüfusun ve istihdamın 

İzmir İli içinde dağılımının hesaplanmasını yönlendirecektir. Nüfusun ve istihdamın 

etkin olacağı coğrafi alanlar; il dışına, il içine ve alt yöre içine olmak üzere üç ayrı 

biçimde ve önem sırasına göre hesaplanmalıdır. Strateji planı ile ilgili olarak şema A- 

Pafta VIII’in ekinde verilen tablo, sektörler hakkındaki bu öngörüleri belirlemektedir. 

Parametrik sınırlayıcılar ise bu dağılım için mutlaka bir üst eşik oluşturmalıdır. 

Bu öngörüler değerlendirilerek strateji plan hedeflerinin altyapı üzerindeki etkileri 

somutlaştırılabilir. 

Söz konusu etkiler aşağıdaki gibi sıralanmıştır: 

• Öngörülen ekonomik faaliyetlerin yürütülebilmesi ve gerçek bir 

metropolitenleşme sürecine girilebilmesi, uluslararası ve ülkesel ölçeklerde 

bütünleşmeye gidilebilmesi için ulaşım koridorlarının ve erişim 

güzergahlarının kurulması sağlanmalıdır. 

• Çevre yolları ve süratli yol ağı inşaatları tamamlanmalıdır. 

76

• Demiryolu sisteminin hızlandırılması sonuçlandırılmalıdır. Metropoliten etki 

alanında günlük yolculuk süreleri kısaltılmalıdır. 

• Kuzey Ege Limanı, demiryolu ana yolcu, marşandiz garı ve triyaj tesislerinin 

inşaatında aşamalı olarak uygulamalar yapılmalıdır. 

• Metropoliten aktivite merkezleriyle alt merkezlerin örgütlenmelerine paralel 

olarak şehir içi yol ağının yükletimleri hesaplanmalı, trafik yönetimi 

uygulamaları ile merkezlere erişim kolaylaştırılmalıdır. 

• Toplu ulaşımda gereksinim duyulacak enerji için altyapı sorunları ivedilikle 


• Turizm, ticaret ve hizmetler sektörlerinin stol hava alanları ile iç ve dış 

odaklara erişimleri kolaylaştırılmalıdır. 

• Kıyı kesimi ve İzmir Körfezi’nin kullanım koşulları yönetim planlarıyla 

geliştirilip denetim altına alınmalıdır. 

• Ana hava meydanının kapasitesinin sınır değerlere kadar kullanılması 

hedeflenmelidir. 

10.3 Doğal – Çevresel Etkiler 

Strateji planının parametreleri doğal ve çevresel sınırlayıcılar olarak görülmelidir. 

Bu nedenle İzmir İli’nin ve strateji alt yörelerinin geleceğine ilişkin öneriler 

geliştirilirken plan üzerindeki sınırlayıcı etkilerden de söz edilmesi gereklidir 

10.3.1 Deprem Potansiyeli ve Zemin Koşulları 

Depremsellik 

Tarihsel dönemlerden bu yana pek çok uygarlığın yaşadığı Ege, bölge olarak pek çok 

depreme sahne olmuş ve uygarlıklar bu olaylardan büyük yaralar almışlardır. 

Depremlerin çoğunluğu da B. Menderes, Denizli (Pamukkale) ve Gediz grabenleri 

dolaylarında gerçekleşmiştir. Gediz grabeni de Gediz Havzasından Denizli’ye dek 

uzanan yaklaşık 200 kilometrelik bir yapıya sahiptir. K. Menderes vadisi de Gediz ve 

B. Menderes gibi bir grabendir. K. Menderes vadisinin güney kenarının batı yarısında 

kuzeye eğimli belirgin bir fay bulunmaktadır. 1928 yılı Torbalı depremine sebep olan 

da bu faydır. Deprem sonucu kuyu ve kaynakların su debileri değişmiş ve çamurlu 

sular fışkırmıştır. İzmir şehrinde birinci Kordonda birkaç cm.’lik bir açılma olmuş, 

Saat Kulesinin üst bölümü yıkılmıştır. Kadifekale ana kulesinde çatlaklar olmuş ve 

Bornova ovasıyla Karşıyaka da şiddetli sarsılmıştır. Bu da bize K. Menderes 

grabeninin oldukça etkin faylarla ilişkili olduğunu belirlemektedir. Bu faylardan biri 

de batıda Efes ören yerini takiben Ege denizine açılmakta olup, fay üzerinde meydana 

gelen depremler İzmir’de önemli hasarlar yaratmaktadır. 

Foça-Bergama fay zonu Bakırçay grabenini de içermektedir. 1919 ve 1939 Dikili 

depremlerinin sebebidir ve depremde Dikili ve Bergama fazlaca hasar görmüş, 

Dikili’nin kuzeyinde yer alan Kabakum’da oturulacak ev kalmamıştır. Bu fayın ucu 

güney-batıdan İzmir’e uzamaktadır ve Menemen’in kenarından geçmektedir. 

Aktivitesinin tam olarak bilinmediği bu fayın İzmir için deprem riski oldukça 

yüksektir. Hatta fayın Ovacığın 6-7 km. yakınından geçmesi 50 yıllık bir süreçte 

77

aşılma olasılığı %10 olan bir depremin büyüklüğünün 6.8 olabileceği ve bunun da 

sonuçta altın işletmesinin havuzuna zarar verebileceği üzerinde durulmuş ve de 

durulması gereken bir husustur. 

Kuzey Anadolu fayı boyunca sadece 20. yüzyılda 25’den fazla büyük deprem 

görülmüştür. Fayın Marmara denizi içindeki kollarının Kuzey Ege’de de devam etmesi 

risk değerleri vermektedir. Ayrıca Karaburun-Çandarlı körfezi fayları Ege denizi 

fayları gibi deprem riski yüksek alanlar olarak bilinmelidir. İzmir ana şehriyse 

Karaburun-Çandarlı körfezi fayları sistemi içinde yer almaktadırlar. Karaburun 

yarımadasının doğu kenarı boyunca uzamaktadır ki bu da kıyı yerleşmeler için risk 

taşımaktadır. Ayrıca bu fayın aktif olduğu da hatırlanmalıdır. Bu fay hatları 1949, 

1953, 1969 Karaburun depremlerinin sebebidir. Burada bahsedilenler sadece son 50- 

60 yıl içinde olanlardır ve ilkinde Mordoğan dahil tüm yarımada ucu ve Çeşme büyük 

hasar görmüş, ılıcada sular çoğalmış, bazı susuz çeşmeler akmaya başlamıştır. 

İkincisindeyse Foça ve Dikili de sallanmış ve sarsıntılar dört hafta devam etmişti. 

Karaburun fayı aynı zamanda yarımadayla İzmir körfezini ayırmaktadır ve Seferihisar 

koyunu sınırlamaktadır. Kuzey ucundaysa Gülbahçe koyu yer almaktadır. Zon 

boyunca ve özellikle kıyı kesimi boyunca yoğun deprem aktivitesi gözlenir. Bundan 

ötürü Karaburun fayı aktif bir faydır. Özellikle Gülbahçe yerleşmesi ve çevresiyle 

yörede yer alan bir yüksek öğrenim kurumunun yer seçimlerinde bu durumun 

dikkate alınmamış olması risk önlemlerinin alınmasında maliyet artışları getirecektir. 

K. Menderes fayının deniz içindeki devamı olarak nitelendirdiğimiz fay hattındaysa 

son 20 yıl içinde her hangi bir aktivite görülmemiştir. Ancak daha öncesinde büyük 

depremlere sebep olmuştur. 

İzmir ve yakın çevresi olarak durumu inceleyecek olursak, daha ziyade Gediz 

grabeninin etkisi hakim görülmektedir. Oluşan depremlerin çoğunun merkezleri 

denizde, Karaburun-Sakız, Körfez-Midilli ve Doğanbey-Sisam arasına rastlamaktadır. 

Bazıları ise Gediz grabeni ve çevresinde yer almaktadır. 

İzmir ve çevresi bu bağlam içinde çok kırıklı bir yapı göstermektedir. Etkisi altında 

kaldığı coğrafya, birincil olarak yarı çapı yaklaşık 50 km. olan bir risk bölgesine 

sahiptir. Dış çemberi ise 120 km.’lik bir alan içindedir. İki alan arasındaki fark ise 

ortalama 70 km’lik bir halka oluşturur ki burası İzmir merkez olarak etkilenme 

koşullarının Batı Anadolu çöküntü rejimi içindeki ilişkilerini belirlemektedir. Bu 

sistem içinde İzmir anaşehrinin durumuna bakacak olursak, körfezin doğusunda ve 

doğu-batı yönünde yer alan fay hattı iki parçadan oluşmaktadır. Bu hat üzerinde yer 

alan yoğun yerleşmelerden ötürü de fayın durumu tam olarak incelenememektedir. 

Kemalpaşa’ya doğru uzayan hattın üzerinde Pınarbaşı yerleşmesinin yoğunluğu 

bulunmaktadır. Bu fayın doğu segmenti Altındağ-İzmir arasında yaklaşık doğu-batı 

doğrultusundadır. Bu alanda da yoğun bir yapılaşma bulunmaktadır. Kadifekale- 

Altındağ yöresinde ise heyelanlarla fay diklitlerinin yapısı bozulmuş durumdadır. 

Batıda Üçkuyular-Narlıdere ve Güzelbahçe arasında yer alan bir fay hattı 

bulunmaktadır ve Narlıdere dolaylarında belirgin durumdadır. Son dönemlerde yoğun 

yapı talebi altında kalan bu yöre büyük risk taşımaktadır. Antik dönemlerden bu 

78

yana özellikle Balçova kaplıcaları termali bu fay hattından beslenmektedir. Fayın 

hemen yakınlarına inşa edilmiş olan turistik bir otelin (Prenses), üniversite binasının 

ve çevresindeki konutların gerekli tedbirleri alması gerekmektedir. İzmir’in geçmişten 

bu yana görmüş olduğu en büyük depremlerden birisi olan 1688 depreminin de bu 

kuşak üzerinde olduğu ve hatta merkez üssünün de Özdilek otelinin bulunduğu 

mevkide olduğu sanılmaktadır. 

İzmir’in deprem geçmişine bakıldığı takdirde sismolojisi en eski depremin MÖ 26 

yılında olduğunu göstermektedir. Kayıtlar incelendiğinde 2000 yıldan fazla bir zaman 

dilimi içinde 4.0 büyüklüğünde 392 depremin oluştuğu belirlenmektir. Bu durum 

tabiatıyla bölgenin aktif bir alan olduğunu belirlemektedir. Aynı süreç içinde 7.0 ve 

daha üstü büyüklükte üç, 6.0-7.0 arasındaysa altı deprem olduğu tespit edilmiştir. 

Deprem merkezlerinin dağılımına bakıldığında gerek fay hatları ve gerekse 

depremsellik durumu göreceli bir açıklıkla belirlenmektedir. 

Şekil 10.8 MÖ 26 – 25.07.2001 Periyodu İtibarıyla İzmir ve Çevresi 

Sismotektonik Bölgesi RB, risk bölgesi, EB, etkilenme bölgesini göstermektedir. 

Sarı noktalar en az 7, kırmızı noktalar en az 6, mavi noktalar en az 5, mor noktalar 

en az 4 büyüklüklü deprem merkez üslerini göstermektedir. 1 

1 M. Utku, Ş. Özyalın, Z. Utku, İzmir Depremleri, İzmir ve Çevresinin Deprem-Jeoteknik 

Sempozyumu, İzmir, Kasım, 2001 

79

Aletsel incelemelerin başladığı 20. yüzyıl başlarından bu yana İzmir’de aletsel 

büyüklüğü en büyük deprem 1919 yılında 7.0 şiddetinde olmuştur. Bunun yanında 

en çok depremin görüldüğü yıl 36 depremle 1969 ve onu takiben 21 ve 20 depremle 

1984 ve 1977 yılları görülmektedir. 1977 yılı aynı zamanda resmi daire ve okulları 

tatil ettirecek seviyede olmuş, özellikle kıyıdaki düz alanlar çok sarsılmıştır. Bunlar 

Alsancak, Karşıyaka ve Bornova’dır. Özellikle bu üç alan her depremde en fazla 

hissedilen dolayısıyla zarar gören yerler olmaktadırlar. Bölge olarak tüm strateji plan 

alanı aynı özellikleri taşıdığı için belirli bir ayrım yapma imkanı bulunmamaktadır. 

Depremlerin gerek oluş sıklıkları ve gerekse karakterleri tüm alanda benzer 

durumdadır. Alanımız çok yüksek bir sismik aktiviteye sahip olmasının yanında 

hasar riski yüksek bir kimlik de taşımaktadır. Yıllar itibarıyla bakacak olursak, 

aletsel dönemdeki en az 4.0 büyüklüklü depremlere göre, İzmir il bazında yıllık 

ortalama en yüksek deprem büyüklüğü 4.5 ve yılda en sık gerçekleşen deprem 

büyüklüğü de 4.0 dır. Yüz yıllık bir periyotta gerçekleşecek en büyük deprem de 7.0 

büyüklüğünde hesaplanmaktadır. 

Deprem büyüklüklerine ve verebilecekleri hasarlara göre, yapıların ekonomik 

ömürlerini incelemeye tabi tutacağımız takdirde belirli yapı ömürlerinin aşılma 

olasılıkları hesaplanabilmektedir. Yapı ömrünü on ile yüz yıl olarak aldığımız takdirde 

5 şiddetinden daha küçük bir depremle her zaman karşılaşmanın kaçınılmaz olduğu 

ortaya çıkmaktadır. En az 5 şiddetindeki bir depremle ise aynı sürede % 98 ile % 4 

arasında karşılaşma olasılığı bulunmaktadır. Süre uzadıkça bu olasılıklar 

artmaktadır. 10 yıllık bir sürede 5.5 değerinden daha küçük bir depremlerin daha 

yoğun olacağı, 20 yıllık sürede ise 6.0‘dan küçük depremleri yaşamanın daha olası 

görüldüğü, 30 yılda ise 6.2 büyüklüğe kadar olan depremlerle karşılaşılabileceği 

varsayılmaktadır. 50 yıllık bir süreçte 6.6 şiddetine kadar olan depremlerle 

karşılaşma olasılığının % 80’in üzerinde olduğu bilinmelidir. 100 yıllık bir sürede ise 

7.0 büyüklüğünün olasılığının bile % 82 olduğu ortaya çıkmaktadır. 100 yılda 6.5 

büyüklüğündeki depremlerle en az bir kere tanışma olasılığı % 100’e yakın 

olmaktadır. En az 6.6 şiddetindeki bir depremin olma durumu ise % 90 ile % 35 

arasında değişmektedir. 1 

İzmir sismotektonik bölgesinde 5.5 büyüklüğünde bir deprem altı yılda bir 

yaşanabilecektir. Bu tür bir depremle karşılaşma olasılığı da % 80 dir. 6.0 

şiddetindeki bir depremle 13 yılda bir karşılaşılabilecek olma olasılığı da % 60’dır. 6.5 

şiddetindeki bir depremin yinelenme periyodu da 30 yıl olup, gerçekleşme olasılığı da 

% 68 olarak hesaplanmıştır. İzmir ve çevresinde 7.0 şiddetinde bir depremin 

tekrarlanma olasılığı da 70 yılda bir olarak bulunmuştur. 2 

Batı Anadolu deprem rejimi içinde bulunan İzmir ve çevresi bu duruma göre 

aktivitesi yüksek bir bölgedir ve yüksek hasar riski taşımaktadır. Bu aktif sismisite 

bölgedeki kırık sistemlerinden gayet iyi anlaşılmaktadır. Bu kırık sistemleri içinde 

Tuzla fayı olarak adlandırılan ve Seferihisar yöresinde yer alan fay sisteminin de 

1 M. Utku, Ş. Özyalın, Z. Utku, İzmir Depremleri, İzmir ve Çevresinin Deprem-Jeoteknik 

Sempozyumu, İzmir, Kasım, 2001 

2 M. Utku, Ş. Özyalın, Z. Utku, A.G.E. 

80

önemli bir yeri bulunmaktır. Denize ulaştığı nokta ise Doğanbey burnudur ve doğuda 

Menderes fayı ile birleşir. Deprem riski açısından önemli bir hattır. Cumalı kaplıcaları 

yöresinde ikinci bir aktif fay zonu da bulunmaktadır. Kaplıcanın kuzeyinde de devam 

eden bu fay üzerinde çok sayıda sıcak su çıkışı bulunmaktadır ve bazıları noktasal 

bazıları da yarık boyu yüzeye ulaşmaktadır. Genelde Tuzla yöresinde sayısız sıcak su 

kaynağı bulunmaktadır. Bu yörede ve sıcak su travertenlerinin bulunduğu alanda 

son yüzyıllar içine meydana gelmiş yüksek şiddette depremlerin izleri de 


Tuzla fayı aktif bir faydır ve son dönemlerde 1992 yılında burada 6.0 şiddetinde bir 

deprem olmuştur. Bu depremde Tuzla yöresinde zonun orta kırığı boyunca yer yer 

toprak kabarmaları olmuştur. Sonuçta bazı su kaynakları kururken bazılarını 

fışkırdığı yeni kaynakların ortaya çıktığı görülmüştür. Bu aktif sistem deniz içinde de 

güney batı yönünde devam etmekte ve Doğanbey burnu yöresinde deniz içinde sıcak 

su kaynakları yaratmaktadır. Fay sistemi kuzeyde İzmir’e kadar uzanmaktadır. 

Dolayısıyla potansiyel olarak fay, bölgenin en önemli ve aktif deprem potansiyellerinin 

başında gelmektedir. 

Bu potansiyel ve risk analizleri sonucunda İzmir ve çevresi 5.5 ve 6.8 şiddetleri 

arasındaki depremlere hazırlıklı olmalıdır. Bölge için üst sınır 7.4 büyüklüğüdür. Zira 

sismolojik açıdan yöre 7.5 büyüklüğünde depremler ürettiği için 7.4 mutlaka 

beklenilmelidir. İzmir ili içinde bu tür bir depreme 120 yılda veya % 65 olasılıkla 

karşılaşılma olasılığı bulunmaktadır. 

Alanımızda gerçekleştirilecek tüm yapılaşmalarda ve yapılaşmanın her aşamasında 

gerekli mühendislik hesaplarından mutlaka yararlanılması gerekmektedir. Tabiatıyla 

etkin ve süreklilik taşıyan bir denetleme sistemi kurulmalıdır. 

Etkileme alanında olacak 7.0 büyüklüğündeki bir deprem risk bölgesinde yaklaşık 

değerlerle 5.9-6.0 büyüklüğünde hissedileceğinden İzmir her an en az 5.5 

büyüklüğünde bir depreme hazır olma durumundadır. Depremlerin yinelenme 

süreleri için bu sürelerin şu an başlamadığının da bilinmesi gereklidir. 

Heyelan Potansiyelleri 

Deprem hasarlarının artmasına neden olan olayların başında heyelanlar gelmektedir. 

Depremler sırasında meydana gelen hareketlilik sonucunda yeni heyelanlar ortaya 

çıkabileceği gibi mevcut, hareketsiz ve potansiyel alanlardaki heyelanlar da kayma 

göstermektedirler. Bu durum pek çok deprem sonrası karşılaşılmış olaylarla kendini 

kanıtlamıştır. Özellikle İzmir ana yerleşmesi içinde belirlenmiş dört heyelan riski 

taşıyan alan bulunmaktadır. Bunlar Kadifekale ve çevresi, Altındağ, Sabuncubeli alt 

kısımları (MTA civarı) ve Karşıyaka kuzeyi olarak belirlenmektedir. Aralarında ikisinin 

yoğun yerleşim alanı ile kaplı olması risk oranını en üst seviyeye getirmektedir. 

Buraları Kadifekale ve Altındağ yöreleridir. Ayrıca bu alanlarda yer alan yapıların 

gecekondu türünde ve de sağlıksız inşa sistemleriyle yapılmış olmaları nedeniyle 

şehrin gelişiminde büyük sorunlar ortaya çıkarmaktadırlar. 

81

Kadifekale yöresi yaşlı volkanik bir arazi yapısına sahiptir. Bu volkanik yapı Göztepe- 

Basmane arasını kaplar ve Kadifekale bu hatta Basmane'ye daha yakın yer alır. Bir 

tepe nokta olan yörenin yüksekliği 189 metredir. Alanda yer alan bol tüflü volkanik 

arazi, tüfler sebebiyle ve de karmaşık jeolojik yapısıyla heyelanı ortaya çıkarmaktadır. 

Genel değerlendirmeler içinde heyelan güney kesimlerde yer alır olarak bilinmesine 

rağmen, tepenin kuzey yamaçlarında da halen durağan olup da depremde hareket 

edecek eski heyelanlar bulunmaktadır ki zaman zaman buralarda basit kaymalar da 

gözlenmektir. 

Heyelanların bilinmesine rağmen bu alanların yapılaşmaya açılmış olması veya 

yapılaşma dönemlerinde kontrol edilmemiş olunmasının faturası şehre çıkmaktadır. 

Bu alanların yapılaşmadan arındırılarak yeşil alan haline dönüştürülmesi 

gerekmektedir. Zaten 1922 sonrasının imar planında bu yamaçların ağaçlandırılacak 

alan olarak planlanmış olması bunun kanıtıdır. 

Bu alanlarda meydana gelen heyelanlar kaya düşmesi, moloz kayması, kaya akması 

gibi kütle hareketleridir. Heyelanların hareketlerinin hızlarında yağış ve kanalizasyon 

sızıntılarının büyük etkileri de bulunmaktadır. Kadifekale gibi sağlıksız bir yerleşime 

sahne olmuş bir alanda bu durumların hepsi mevcut olduğundan heyelan riski en 

üst seviyededir. Zira sağlıksız şehirleşme yağmur suyunun drene olmasını 

zorlaştırmakta ve eğimli bu arazilerde sellenmelere sebep olmaktadır. Kadifekale 

yamaçlarında görülen heyelanların farklı alanlarda görüldüğü de bilinmektedir. Bu 

kapsam içinde önlem alınması gereken ana mekanlar aşağıda verilmektedir. Bunların 

birincisi Topaltı mevkii olup ilk yerleşilmeye başlanmasıyla birlikte heyelan riski 

yükselmiş bir alandır. Burada gevşek zeminde moloz kayması görülmektedir. 

Tamamen iskana kapatılması gerekmektedir. İkinci olarak Hacıefendi yöresi 

gelmektedir, burada da moloz akması yanında kaya düşmesi de görülmektedir. 

Akarcalı Mahallesi de heyelan alanları arasında olup yerleşmeye kapatılması gereken 

kesimlerden bir diğeridir. Kuzey kesimlerde yer alan Yeşildere sırtları da risk taşıyan 

alanlar olup moloz akması, kaya düşmesi ve de blok akmasının görüldüğü alanlardır. 

2002-2003 yıllarında burada görülen kaymaları, sağlıksız yapılaşmanın arttırdığı ve 

yağışların da bu ivmeye katılmasının ortaya çıkardığı bilinmelidir. 

Altındağ semti kireçtaşı bir zemine sahip olup, tüflü killi bir zemin üzerine 

oturmaktadır. Burada gelişen heyelan son yıllarda giderek artmaktadır. Üzerinde yer 

alan yapılaşmaların derhal tahliye edilmesinde yarar bulunmaktadır. MTA dolayları 

ve Karşıyaka’da daha etkin olarak hissedilmeyen heyelanların ileride ne tür bir tempo 

alacağı konusunda net belirtkenler bulunmamaktadır. Ancak bu alanların diğerleri 

gibi yapılaşmamış olması belki maddi hasar oluşturmayacaktır ama sonuçta ortaya 

çıkan zarar göreceli de olsa doğal açıdan bir maddi değerle sonlanacaktır. Bornova 

kuzeyinde yer alan Kocaçay, ve Kızıltoprak dereleri boyunda heyelanlar gözlenmiştir. 

Bu durumda risk bölgelerinin haritalarının çıkarılması ve yapılaşmamış da olsa bu 

alanlar üzerinde engeller konması gerekmektedir. Kaldı ki bu tür volkanik kökenli 

arazilerde tarımsal amaçlı yapılaşmalara da izin verilmemesi gerekmektedir. Bu 

amaçla il düzeyinde detaylı bir heyelan araştırması ve haritalandırılmasının 

yapılmasının şart olduğu ortaya çıkmaktadır. 

82

10.3.2 Su Potansiyelinin Değerlendirilmesi 

Strateji planlama alanının içinde büyük yer tutan su potansiyeli beraberinde pek çok 

sorun da taşımaktadır. Konu bu açıdan ele alındığında kavramsal olarak üç kısımda 

değerlendirilmektedir. Bunlardan birincisi Baraj ve göletlere su temini, ikincisi ise 

yeraltı sularını içermektedir. Son olarak da taşkın ve önlemleri gelmektedir. 

Potansiyeller, sorunlar, öneri ve çözümler bölümlerinde değinilen konuların dışında 

stratejik olarak önem taşıyan ve plan dönemi içinde ele alınması gereken yatırımların 

değerlendirmesi bu kısımda ele alınırken makro yatırımların hedefleri ele 

alınmaktadır. Bu değerlendirmeler ışığında ilk olarak baraj ve göletler ele 

alınmaktadır. 

Baraj ve Göletler 

Baraj ve göletleri ilk aşamada ele aldığımızda strateji planlama dönemi öncesinde 

planlanmışlar arasından önem ve öncelik arz edenler değerlendirmeye alınmıştır. 

Tesisler büyüklük ve küçüklüklerine bakılmadan değerlendirmeye alınmıştır. Ayırım 

sadece ihale edilmiş ve ihale edilecek yatırımlar olarak yapılmıştır. Bu arada dikkat 

edilmesi gereken en önemli husus inşa edilmekte olan bir yapının/tesisin yapımının 

uzun bir zaman dilimine yayılarak faydaya dönüşmesinin gecikmesidir. Bu bağlamda 

devlet yatırımlarının özel girişim olarak ele alınıp, yatırımdan elde edilecek gelirin 

kendi sektörüne tekrar geri döndürülmesidir. Örneğin içme ve kullanma suyundan 

elde edilen gelirin bu işlerin gelişimine harcanması ve de bunun Devlet yatırımları 

için bir Devlet Politikası haline dönüştürülmesi, bu sektördeki pek çok sorunu 

çözebilecektir. Baraj ve gölet konularında bu tür bir yaklaşım benimsenmiş olsa idi 

bugün onlarca yıl süren ve sürmekte olan yatırımların pek çoğu tamamlanmış 

olabilecekti. 

İzmir il sınırları içinde ihale edilmiş ve bitirilmesine bir inşaat mevsimi 

kalmış olan yatırımlar arasında ilk planda görülen ve inşaatının % 80’i ihale 

edilmiş tek baraj Kavakdere Barajıdır. 28.02.1994 tarihinde işe başlanmış ve bitim 

tarihi de 30.12.1995 olarak belirlenmiştir. Süre uzatımıyla bitim tarihi 17.06.203 

olarak belirlenmesine karşın bu yıl için program-bütçeden düşmemesi için bir milyar 

liralık bir ödeneğin ayrılması tesisin tasarlanan yıl bitirilemeyeceğini açıkça ortaya 

koymaktadır. Bitirilememesi, Kavakdere Sulamasına da başlanamamasına sebep 

olmaktadır. İlk planda ele alınması gereken yatırımlardandır. 

Bölge içindeki pek çok yatırıma küçük paylar ayırarak programda tutulmaya 

çalışmak yerine Kavakdere Barajına öncelik verilerek kısa vadede bitirilmesi gereken 

yatırımlardandır. 

İkinci öncelik Yortanlı Barajında görülmektedir ve inşaatının % 70’i 

tamamlanmıştır. Barajın 1994 yılında inşasına başlanmış ve 4 yıl inşaat süresi 

tanınmıştır. Buna rağmen 2003 yılına uzatılmış ve 2002 yılı yatırım programında 

Yortanlı Barajı ve Tesisleri adı altında 5 milyar bütçe ayrılmıştır. Müteferrik işlerinin 

bitiminin 2005 yılında bitecek olmasına karşın yine beş milyar ödenek ayrılmış 

olması bitiş sürelerini risk etmektedir. Kati sulama projeleri tasdik görmüş ve 

83

sulanacak arazilerin toplulaştırma çalışmaları tamamlanmak üzere olan Yortanlı 

Barajının geriye kalan işlerinin bir inşaat mevsiminde bitirilecek seviyeye gelinmiş 

olması öncelik tanınmasına sebep olmaktadır. Bakırçay-Kınık projesi kapsamında yer 

alan bu barajın tamamlanması için yöre halkının büyük bir istemi olduğundan 

büyük kolaylıklar sağlamaktadırlar. 

Üçüncü sırada görülen Mordoğan-Karaburun Göleti için başlama ve bitiş tarihi 

1997 ile 2004 yılları verilmiştir. 2003 yılı itibarıyla fiyat farkı dışında 436.580 milyon 

TL ödenek ayrılması halinde program dahilinde hareket edilmiş olunmaktadır. Fiyat 

farkı dışında 2004 yılı için 303.390 milyon TL ayrıldığı takdirde baraj anılan yıl 

bitirilebilecektir. Ancak halihazırda % 15’inin bitirilmiş olması normal şartlar altında 

iki yıla daha ihtiyaç olduğudur. Bu durumda gerekli ödeneklerin ayrılarak barajın iki 

yıllık bir süre içinde bitirilmesi gerekmektedir. Mordoğan’ın şu anda dahi özellikle yaz 

aylarında daha bariz görülen su sıkıntısının önüne geçecektir. Zira halihazırda derin 

kuyular içme suyu için yeterli olmamakta ve yaz sonuna doğru fazla çekimden ötürü 

taban suyu tuzlanmaktadır. Baraj bunun da önüne geçecektir. Barajın 1.2 hm 3 aktif 

hacmi vardır. 

Yukarıda belirtilenlere ek olarak verilen aşağıdaki barajların tamamlanması beş altı 

yıllık bir döneme sarkmaktadır. Ancak bitirildiklerinde bölgesel ve ulusal ekonomiye 

büyük fayda sağlayacak yatırımlar olarak görülmektedirler Bunların başında Beydağ 

Barajı gelmektedir 

Beydağ Barajı Ödemiş Ovasının sulanması için büyük öneme sahiptir. 1994 

yılında başlanan iş süre uzatımıyla 2005 yılına sarkmış durumdadır. 2002 yılında10 

milyar ayrılmış olması ve daha sonraki yıllar için de 294 milyar öngörülmüş olması 

yatırımın hedeflenen yıl içinde bitirilemeyeceğini ortaya koymaktadır. Ancak barajın 

yapılmasıyla Menderes ovasının bir kısmının taşkınlardan korunması anında büyük 

ölçüde elektrik enerjisi tasarruf edilecek olması öncelikli yatırımlar arasına 

girmesinin sebebidir. 

Günümüzde ova sulamasında kullanılan enerji, Demirköprü Barajından elde 

edilen elektrik enerjisine eşit miktardadır. Söz konusu barajın devreye girmesiyle 

Demirköprü Barajının ürettiği kadar bir enerji açığa çıkacak olup bunun ulusal 

yararı göz önüne alındığında barajın ödenek ve bütçesinin orta vadede işin 

bitirilmesine göre ayarlanması gerekliliği ortaya konmaktadır. Beydağ Barajı bu 

nedenle bir sulama barajı olması yanında enerji barajı olarak da görülmelidir. 

Gördes Barajı her ne kadar İzmir ve de stratejik planlanma alanımız sınırları 

içinde kalmamaktaysa da İzmir içme suyu için gerekli bir yatırımdır. İlerleyen 

yıllarda İzmir şehrinin susuzluk problemiyle karşılaşılmaması için bu yatırımın 

ivedilikle ele alınmasında büyük yarar bulunmaktadır. Özellikle başta Bornova olmak 

üzere İzmir’in doğu aksının 2006 yılından sonra karşılaşacağı su probleminin önüne 

geçilmek bu şekilde mümkün olabilecektir. 2003 yılı için 1 milyar yatırım almış olan 

barajın 2006 yılından önce bitirilmesi gerekmekte iken, pompa istasyonunun 

başlama tarihi olarak 2006 yılının belirlenmiş olması olumlu bir yaklaşım değildir. 

İhale tarihi 18.10.2000 olup, 339.910 milyar keşif bedelle 2003 yılında ihale edilerek 

84

itiş tarihinin 2009 yılı olarak alınması durumu İzmir içme suyu temininde ileride 

aksamaların olacağını belirlemektedir. Tekrar ele alınıp irdelenmesi ve en geç strateji 

plan dönemi içinde bitirilmesi gerekmektedir. 

Çaltıkoru Barajı Kınık Sağ Sahil Sulamasının eksik kalan kısımlarının 

tamamlanması için projelendirilmiş bir yatırımdır. 1996’da işe başlanmış ve 1999 

yılında bitmesi gerekmekteyken 2003 yılına uzaması arımsak kayba neden olmuştur. 

Yöre halkının sulu tarıma yatkın olması ve bu tür bir tarımla karşılaşmaması 

durumunda gelir seviyesine düşmeyi önlemeye yönelik Bergama ve diğer yaşam 

mekanlarına göç eğilimi içine girmektedir. Bergama-Kınık gibi mümbit ve de sulu 

tarıma uygun toprakların ivedilikle değerlendirmeye alınması gerekliliği içinde bu 

yatırıma da en geç orta dönem bitirme vadesi olarak verilme durumundadır. 2003 ve 

sonrası için ayrılmış 18.894 trilyonluk bütçenin daha da arttırılarak yatırım 

önceliğine kavuşması gerekmektedir. 

Burada ele alınan tesislerin planlaması ve projeleri bitirilmiş durumda olduğu için ilk 

aşamada ihale edilmesi gerekli olanların üzerinde durulacaktır. Önem ve 

yararlılık açısından farklı kullanım kriterlerine sahip olmalarına rağmen 

detaylandırıldıkları durumda, öncelikleri açısından aynı seviyededirler. Bu durumda 

tesislerin detaylarına girmeden genel anlamda yararlılıkları üzerinde durulacak ve 

sonuçta öncelikleri ortaya çıkacaktır. Aşağıda verilen sıralamada stratejik alan 

içindeki yöre halkına fayda esas olarak alınmıştır. 

Çamlı Barajı İzmir içme suyu temini için tasarlanmış bir yatırımdır. Mutlak 

koruma alanı vardır ve kamulaştırması 2003 yılı programına alınmıştır. Bunun 

gerçekleşmesi gereklidir ki, koruma alanında yer alan kullanımlar kendilerine 

ivedilikli olarak bir strateji seçebilsinler. Çamlı Barajı, Efem Çukuru mevkiinde yer 

alacağından ve içme suyu temininde kullanılacağı için, alanda her hangi bir maden 

arama ruhsatı verilmemelidir. Verilmiş ruhsatın da iptal edilmesi gerekmektedir. 

Baraj Tahtalı Barajına yakın alanda olmasına rağmen farklı hinterlandı 

bulunmaktadır. Çamlı Barajı en kısa sürede ihale edilmelidir. Zira programında 

ishale hattı ihalesi için 2005 ve arıtma tesisi içinde 2004 yılları işe başlama tarihi 

olarak verilmektedir. Normal inşaat şartları altında barajın yapımı için üç yıllık bir 

süre verilmektedir. Bu arada Tahtalı Barajının 2006 yılından sonra İzmir için 

yetersiz kalacağının da hatırlanması gerekmektedir. 

İzmir için ortalama su tüketimini kişi başı 250 lt/gün olarak hesapladığımız 

durumda Tahtalı Barajınn yetersiz kalma süresi daha net ortaya çıkmaktadır. 

Kesin proje aşamasındaki İzmir Karaburun Bozköy Göleti, içme suyu temininde 

kullanılacaktır. Yarımadanın ucunda bulunan Karaburun’un yakın bir gelecekte 

içme suyu sorunu yaşamaması için 2,10 hm 3 aktif hacimli göledin, plan dönemi 

içinde gerçekleşmesi gerekmektedir. Karaburun’un kullanmakta olduğu kaynak 

suyunun cıvalı olduğu tespit edildiğinden Karaburun Bozköy Göletinin içme suyu 

içerikli olarak inşaatına başlanmasının bir başka önemi bu şekilde bir kez daha 

vurgulanmaktadır. Karaburun yöresinin kireç taşlı arazisinin çatlakları su tutmayı 

85

zorlaştırmakta ve hazne oluşturmamaktadır. Bundan dolayı da göletin yapılması 

öncelik kazanmaktadır. 

Eski adı Yeniköy yeni adı ise Ataköy Göleti, Menderes yöresinin 228 hektar brüt 

tarım toprağını sulayacaktır. Tahtalı Barajı koruma alanında kalması nedeniyle 

tarım potansiyelini kısmen yitiren yörenin, ekonomik gücünü arttıracak olmasından 

ötürü öncelik tanınması gereken bir gölettir. Gümüldür sulaması ile birlikte 

düşünüldüğünde ayrı havzada bulunmasına rağmen sulama sistemini tamamlayıcı 

özelliği vardır. 

Emiralem Göleti kesin proje aşamasında olup, Büyük Yamanlar dağının kuzey 

eteklerinden toplanan suyla beslenecektir. Emiralem yöresinin tarımsal ekonomik 

gücünü artırıcı potansiyeli bulunmaktadır. Gölette toplanan suyun temizliği ve 

kalitesi içme suyu olarak kullanılabileceğini göstermektedir. Bu nedenle yörede bir 

şişeleme tesisi de yer alabilir. 

Kemalpaşa Yiğitler Barajı, sanayi ve sulama suyunu bir arada sağlayacak bir 

yatırımdır. Kemalpaşa Organize Sanayi Bölgesinin de su ihtiyacını karşılayacak olan 

barajın, bu açıdan önemli olduğu görülmektedir. İnşasının ideal süre olarak en az 3 

yıl süreceği bilinmektedir. Bu nedenle hızlı bir gelişim gösteren Kemalpaşa Organize 

Sanayi Bölgesinin doğalgazla birlikte artacak potansiyeli su ihtiyacını da 

çoğaltacaktır. Mevcut sanayi tesislerinin halihazırda kullanma suyunun kesen 

kuyulardan temin etmesi, zemin suyu dengesini olumsuz etkilemektedir. Buna tarım 

amaçlı su kullanımı da eklendiğinde zemin suyu seviyesi Kemalpaşa ovasında hızla 

düşmektedir. İleriki yıllarda yaşanacak büyük su sorunlarının önüne geçilmesi için 

25,4 hm 3 aktif hacimli Yiğitler Barajının gerekli olduğu ortaya çıkmaktadır. 

Yiğitler Barajı sanayicilere büyük rahatlık sağlayacağından DSİ ile sanayiciler 

arasında yapılacak bir protokol ile barajın proje ve yapım çalışmalarına 

başlanmasında büyük fayda görülmektedir. 

Strateji plan alanı içinde, ön inceleme, planlama, kesin proje çalışmaları içinde yer 

alan onlarca baraj ve gölet içinde yukarıda sayılanların önceliği bulunmaktadır. İnşa 

bedelleri belirli bir program dahilinde ödendiği takdirde yapımlarının iki inşaat 

mevsimi ile on inşaat mevsimi sürecek olan baraj ve göletler dışında sulama projeleri 

de bunlara bağlı önem kazanmaktadır. Özellikle K. Menderes Havzasının son 20 yıl 

içinde DSİ’den çok az yatırım almış olması havzanın yeraltı su potansiyelini 

bilinçsiz kullanma yüzünden çok düşük seviyelere indirmiştir. Havzaya yatırımların 

bu nedenle yönlendirilmesi gerekmektedir. Strateji planlama alanı dışında kalmasına 

rağmen Güneşli Barajı da bu kapsam içinde öncelikli bir yatırımdır. Yöre halkının 

tarımdan yeterli geliri elde edememesi başta İzmir olmak üzere büyük şehirlere göç 

oluşturmaktadır. Bu göç ile boşalan kırsal kesimdeki yerleşmelere de Doğu 

Anadolu’dan göç gelmektedir. Dolayısıyla bu tür bir kaymanın önüne geçilmesi için K. 

Menderes Havzasına gerekli ödeneğin ayrılması lüzum arz etmektedir. 

Baraj ve gölet gibi yatırımların kesin projelerinin DSİ dışında teknik olarak başarılı 

bir şekilde yapılmadığı bilinmektedir. Planlama alanında yer alan bazı göletlerin 

dikeyde 5 veya 3, yatayda ise 1 değeri ile yapılması bir deprem bölgesi olan planlama 

86

alanında yanlış bir değerdir. Olması gereken diklik 1, yataylık 3 oranı deprem bölgesi 

barajlarında olması gereken eğimdir. 

Taşkın Koruma Projeleri 

Planlama alanı sınırları içinde çok sayıda taşkın koruma projesi bulunmaktadır. 

Aşağıda proje kapsamının tamamı yerine yalnızca yapılması öncelik taşıyan işler 

bahse konu edilecektir. Bu nedenle işlerin bir kısmının yapılmış olması proje 

boyutlarının tamamını temsil etmeyebilir. Projelerde amaç İzmir Büyükşehir Bütünü 

ve çevresindeki alanların taşkın ve rusubat zararlarından korunmasıdır. 

Öncelikle İzmir ölçeğinde ele alınması gereken projeler Bornova ve Sarıkayalar 

dereleridir. Sarıkaya ve Altınoluk dereleri Sarıkayalar adı altında Laka deresini 

oluşturmaktadır. Bayraklı ve Çay Mahallesinin taşkınlardan korunması için 

gereklidir. Aynı yöre için Bornova deresi de ıslah edilmelidir. Bu iki yatırımda 1200 

metre uzunluğunda kıyı koruma duvarı yapılması gereklidir. 

İzmir çevresindeki taşkın koruma projeleri arasından öncelikle ele alınması gerekli 

olanlar aşağıda belirtilmiştir. 

Buca-Kaynaklar yerleşmesinin Manastır deresi taşkınından korunması. 2001- 

2004 yılları arasında tamamlanması öngörülen proje için yapılan gölet büyük ölçüde 

başarı sağlamıştır. 2002 yıl sonu itibariyle proje bedelinin yaklaşık yarısının 

harcanmış olması projenin başarılı olduğunu göstermektedir. 

Gaziemir-Sarnıç yerleşmesinin Cin deresi taşkınlarından korunması. 1997 

yılında başlayan proje ödenek yetersizliğinden uzamaktadır. 220 milyarlık proje için 

şu ana kadar 67 milyar ödenmiş, 2003 yılı için ise 30 milyar ayrılmış olması 

önümüzdeki yıllarda Sarnıç’ın taşkına maruz kalacağını göstermektedir. 

Urla-Kuşçular köy ve arazisinin Koz deresi taşkınlarından korunması. 1995- 

2004 başlama ve bitiş tarihli verilen projenin keşif bedeli 343,6 milyar TL olup, 2003 

yılı için 50 milyar ayrılması bitiş tarihini 1 yıl uzatmıştır. 

Aliğa-Çıtakköyü arazilerinin Kocadere taşkınlarından korunması. 1991 yılında 

başlayan projenin 2004 yılında bitmesi ile 149 hektar alan taşkından korunacaktır. 

Ancak ödenek yetersizlikleri nedeniyle şu ana kadar 115 hektar arazi koruma altına 

alınabilmiştir. 2003 yılında 150 milyar keşfe karşı 100 milyar ayrılması projenin 

bitişini riske etmiştir. 2002 yılın sonuna kadar 300 milyar TL’lik proje tutarının 71,3 

milyar TL’si harcanmıştır. 

Bayındır-Canlıköy yerleşmesi ile bir kısım tarım arazisinin Uladı çayı 

taşkınlarından korunması. 1999 yılında başlamış 2004 yılında bitmesi 

öngörülmüştür. 361 milyar TL keşif bedelli proje için 2002 yılında 3 milyar TL 

ayrılmış olması istenen zamanda istenen yararın sağlanamayacağını göstermektedir. 

Çeşme-Ilıca Mahallesinin Ilıca deresi taşkınlarından korunması. Büyük 

kapsamlı bu proje için 2002 yılı itibarıyla 1.710 milyar TL keşif bedeli belirlenmiş 

olunmasına karşın 2002 yılında 1 milyar yatırım ve 2003 yılı için 80 milyar ödenek 

87

ayrılmış olunması risk payını yükselmektedir. Bu durumda hedef 2006 yılına erişmek 

için ödenek arttırılması gerekmektedir. 

Kemalpaşa-Çambel ve çevre köy arazilerinin Nif Çayı taşkınlarından 

korunması. 1997 yılında başlanmış olan çalışmaların 2004 yılında bitmesi 

planlanmış olup, amaç 1000 hektar araziyi korumaktır. 300 milyar bedelli yatırı için 

2002 yılı sonuna kadar 27 milyar harcanmıştır. 2003 için ayrılan 10 milyar 

yetersizdir. 

K. Menderes Projesi kapsamında yer alan ve havzadaki yerleşmeleri kapsayan 

çalışmaların %63’ü tamamlanmış durumdadır. 14.394 hektar arazinin taşkından 

korunmasını hedefleyen yatırım, on ayrı noktada yürütülmektedir. Bunlar arasında 

öncelik taşıyanlar Kiraz ilçe merkezi ile Şemsiler Köyü arası Keleş Çayı, Kiraz-Çayağzı 

ve Karaburç köyü arazilerinin Uluçay, Kiraz-Haliller Köyü arazisinin Sırımlı dere, 

Ödemiş-Beydağ yerleşmesinin tarım arazilerinin Tasavra çayı, Ödemiş-Birgi 

yerleşmesinin ve çevre köylerinin Birgi çayı, Tire çevresindeki beş köy arazisinin ve 

Gökçen yerleşmesi ile tarım arazilerinin Eğridere Çayı taşkınlarından korunması 

projeleridir. Projelerin toplam keşif bedeli 9,6 trilyondur. Başlama tarihleri 1987 ile 

1995 arasında değişen yatırımların hepsinin bitiş tarihi 2006 olarak 

belirlenmiştir. Ancak yatırımlara yeterince kaynak aktarılamaması bu süreyi 

uzatmakta ve K. Menderes Havzasının tarım potansiyelini risk altına sokmaktadır. 

2006 hedeflenerek yatırımların hızlandırılması gerekmektedir. 

Bu kapsam içinde K.Menderes Nehrinin ana yatağının düzeltilmesi de yer almaktadır. 

Yeraltı Su Potansiyeli ve Kullanma Hedefleri 

Strateji planlama alanında belirlenen yer altı su potansiyelleri amaç ve hedef 

açısından düzenli kullanılmadığında pek çok alanda başta kıyı kesimleri olmak üzere 

tuzlanmaya sebep olmaktadır. Deniz suyunun tatlı suya nazaran daha yoğun olması 

bilinçsizce çekilen taban suyunun kolayca yerini almasıyla sonuçlanmaktadır. Bu 

kesimlerde tuzlu suyu geriye çıkarmak için taban suyunun hiç kullanılmadan 5-10 

yıl bırakılması gerekmektedir. Bu yapılmadığı takdirde başta kıyı kesimleri olmak 

üzere strateji planlama alanı bütün olarak büyük bir risk altındadır. Aşağıda 

planlama alanında yer altı su işletme rezervleri ve yer altı suyu kullanım değerleri 

belirtilmektedir. Kullanım değeri yeraltından çekilen suyu ortaya koymaktadır. 

İzmir körfezi ovaları olarak nitelediğimiz Körfez Çevresi, Bornova, Buca ve 

Halkapınar yörelerinde yer altı su potansiyelleri tespit edilememiş durumdadır. 

Özellikle Halkapınar ve Bornova yer altı suyu Afyon’dan beslendiği için adı geçen il ve 

çevresinin az yağış aldığı dönemlerde taban suyu seviyesi düşmektedir. 

Halkapınar yeraltı su kullanımı şehir şebekesine verildiğinden tahsisi yıllık 40 

hm 3 ’ün üzerindedir. Ölçüm kuyusu değerleri itibarıyla Ekim 1980 statik su seviyesi 

34.10 iken Ekim 1996 yılında 61.30’a çıkmış, Ekim 2000 itibariyle 42.95’e 

düşmüştür. 1980’li yıllara nazaran yükselmiş olan su seviyesi başta Tahtalı 

Barajı olarak şehir şebekesine barajlardan verilen su nedeniyle Halkapınar 

kuyularının daha az kullanılmasıdır. 

88

Yukarıda belirttiğimiz İzmir Körfez Ovalarından yılda 100 hm 3 /yıl civarında su 

çekilmekte olup, bunun yarısı denetim dışıdır. Durum bu tarzda devam ettiği 

takdirde Körfez Ovaları ve Halkapınar kuyuları gelecek 10 yıl içinde yüksek 

tuzluluk oranına erişecektir. Bu yörede aşırı çekim yer altı su seviyesini 27.2 

metre ve daha fazlasına düşürmüştür. 

Sarnıç yerleşmesinin sahip olduğu ovanın potansiyeli 6 hm 3 /yıl olarak belirlenmesine 

karşın, ne kadar su kullanıldığı kaçak kuyular nedeniyle bilinememektedir. 

Bakırçay Strateji Alt Yöresi yer altı su potansiyeli Dikili ovası itibariyle 5.30 

hm 3 /yıl’dır. Devamlı gelen suya oranla yılda 11.3 hm 3 su çekilmesi Dikili ovası yer 

altı su rezervinin tamamı çekilmektedir. Bu aşırı çekim nedeniyle deniz suyu girişimi 

olduğundan yer altı suyunda tuzlanma olmakta ve dolayısıyla yer altı su seviyelerinde 

fazla bir düşüş görülmemektedir. Bu aldatıcı durum su kalitesi ile net belli 

olmaktadır. Yeraltı su çekiminin kontrolsüzlüğünün önüne geçilmesi 


Bergama-Kınık-Göçbeyli Ovası yeraltı su potansiyeli 45.00 hm 3 /yıl olup, çekilen su 

30.63 hm 3 /yıldır. Kalan rezerv ise 14.37 hm 3 /yıldır. Bu ovada DSİ sulamasının 

olması yer altı su seviyesinin fazla bir düşüş göstermemesine sebep olmaktadır. Son 

yıllarda yağışın az olması nedeniyle yer altı su seviyesinde kısmi bir düşüş 

görülmüştür. 

Gediz Strateji Alt Yöresinde yer alan Foça-Gerenköy Ovası su potansiyeli 10.90 

hm 3 /yıldır. Toplam kullanılan miktar 20.07 hm 3 /yıl olup rezervin iki katı su 

kullanılmaktadır. DSİ tarafından 10.90 hm 3 /yıl tahsis yapılmış olmasına karşın diğer 

kısmı kaçak kullanımı belirlemektedir. Son yıllarda bu nedenle yer altı su seviyesinde 

8 metreden fazla düşüşler gözlenmiştir. 

Menemen Ovası su potansiyelinin Gediz sulamasından ötürü kontrollü 

kullanılmakta, rezerv kadar su tahsisi yapılmaktadır. Kontrol sonucu ovada yeni 

kuyu açılmasına izin verilmemektedir. 

Gediz-Nif Strateji Alt Yöresinin ovası olan Kemalpaşa, yüksek su potansiyeline 

sahiptir. İşletme rezervi 75.00 hm 3 /yıl olup, yer altı suyu toplam tahsisi 2000 yılı 

itibariyle 26.22 hm 3 /yıldır. Ege yöresini 13 yıldan beri etkisi altına alan kuraklık 

nedeniyle yer altı su seviyelerinde düşüş gözlenmekte olup, buna kontrolsüz çekim 

de eklenince ölçüm kuyusu statik seviye Kasım 1977 yılından 2000’e kadar 7.50’den 

19.40 metreye düşmüştür. Kemalpaşa ovasında tarım kooperatifleri için yılda 25 hm 3 

tahsis de yapılmıştır. Su seviyesinin düşüşünün önlenmesi için Yiğitler Barajının 

ivedilikle ikmali gerekmektedir. 

K. Menderes Kara Kesimi Strateji Alt Yöresinin Kiraz Ovası yeraltı su potansiyeli 

8.00 hm 3 /yıl olup, kullanılan miktar 3.00’dır. Kalan rezervin 5 hm 3 /yıl olmasına 

rağmen son yıllarda yağışın az olması ve aşırı yeraltı suyu çekimleri nedeniyle yeraltı 

suyunda 14 metreye varan düşüşler görülmektedir. Önlem olarak K. Menderes 

Projesinin Kiraz kesimi orta vadede devreye alınmalıdır. 

89

K. Menderes Kara Kesimi Alt Stratejik Yöresi ile kıyı kesiminde yeralan 

Torbalı, Pancar, Tire-Ödemiş-Bayındır ovaları ile bir bütün olarak 

değerlendirilmektedir. Bu mümbit ve büyük ovanın işletme rezervi 110 hm 3 /yıl iken, 

toplam tahsisinin 135 hm 3 /yıl olması yeraltı su seviyelerinde aşırı çekilmeler 

olduğunu göstermektedir. Ayrıca yenileme sondaj kuyularında geçmiş yıllara nazaran 

verimlilikte azalmalar görülmektedir. Sonuçta K. Menderes havzasında aşırı düşüşler 

bazı yerlerde 48 metrelere varmaktadır ve ovada yeraltı su seviyelerinde hızla 

düşüş gözlenmektedir. Yeni kuyu açımı önlenmeli sulama projelerine öncelik 

verilmelidir. 

Strateji alt yörelerinin en güneyinde kalan Selçuk Ovası su rezervleri açısında en 

hoyrat kullanılan alandır. İşletme rezervi 4.0 olmasına karşın toplam kullanım 

147.42 hm 3 /yıldır. Kıyıya yakın olan bu kesimde aşırı yeraltı suyu çekimleri 

nedeniyle deniz suyu girişimi olmakta ve ovada yeraltı suyu tuzlanmaktadır. Son 

20 yılda yeraltı su seviyesi 5 metre düşmüştür. Acil önlem gerekmektedir. 

Söz konusu stratejik alt yörelerin en kuzeyinde kalan Cumaovası yeraltı suyu 

işletme rezervi 35.00 olmasına karşın toplam tahsisi 6.00 hm 3 /yıldır. Kalan rezerve 

karşın son dört yılda su seviyesi 6 metre düşüş göstermiş olup, bu da ovada ve 

çevredeki sanayi kuruluşlarında aşırı derecede kaçak su kullanımı olduğunu 


Yarımada Urla Kesimi Stratejik Alt Yöresinde yer alan İzmir Seferhisar Doğanbey 

ovaları işletme rezervi 5.00 hm 3 /yıl olup, tamamının tahsis edilmesine rağmen 11.63 

hm 3 /yıl su kullanılması rezervin zorlanmasına ve izinsiz su kullanımının 

bulunduğuna delil olmaktadır. Kıyı kesiminin Gümüldür-Ürkmez yöresinde ise 5.00 

hm 3 /yıl olan rezervin 2.59’unun kullanılması sulama barajlarının nedeniyle 

oluşmaktadır. Bu süreç devam ettiği takdirde uzun vadede Gümüldür-Ürkmez 

yöresinin yeraltı suyu tuzlanmasının önüne geçilebilecektir. 

Urla kesimi İçmeler-Zeytinalan Ovalarından Zeytinalan’ın tespiti yapılmamasına 

karşın yıllık 4.00 hm 3 su kullanıldığı belirlenmiştir. Talep olmadığından ötürü tespit 

yapılmamış olmasına rağmen burada kaçak kullanım söz konusudur. İçmeler-Kuşçu 

ovaları su rezervi 5.00 hm 3 /yıl olmasına karşın toplam tahsisin 3 kattan fazla 16.55 

hm 3 /yıl olması aşırı kontrolsüz kullanım olduğunu ortaya koymaktadır. Özellikle 

konut alanlarının izinsiz kuyuları bu oranın başlıca sebeplerindendir. 

Yarımada Çeşme Kesimi Strateji Alt Yöresinin Karaburun Balıklıova kesiminde 

işletme rezervinin yarısı kadarı kullanılırken, Çeşme-Ovacık-Alaçatı-Dalyanköy 

işletme rezervlerinin 1.00 hm 3 /yılın çok az üzerinde olmasına karşın tahsis 10.00 

hm 3 /yıldır. Bu ise kaçak kullanımın ve dolayısıyla tuzlanmanın aşırı oranda 

olduğunu göstermektedir. yörenin en yüksek rezervine sahip Ildır 15.60 hm 3 /yıl 

rezerv olmasına karşın tahsis 1.50 hm 3 /yıl olarak görülmektedir. Ancak belediye 

tahsisi almadan kendisi içme suyu için su çektiğinden değer yukarıdaki rakamın çok 

üzerindedir. Aşırı tuzlanma vardır. Bunu önlemek için yeraltı barajı inşaatı 

yapılmış ve deniz suyunun tatlı suya karışması önlenmiştir. 

90

Yukarıda görüldüğü üzere strateji alt yörelerin tümünde yer altı suyu rezervlerin 

üzerinde tahsis ve kullanım bulunmaktadır. Belirtildiği üzere önlemlerin başında 

kontrol mekanizmasının işletilmesi ve kuyu açılmasının önüne geçilmesi 

gerekmektedir. Tuzlanmayı önlemek için Ildır örneğinde olduğu gibi yeraltı 

barajı yapılması yüksek maliyetli bir yatırım olup çok gerekli olmayan 

durumlarda tavsiye edilmemektedir. Sadece içme suyu için gerekli bir yatırım 

olarak ele alınabilir. Diğer önlemler için sulama önlemlerinin geliştirilmeleri 

önerilmektedir. 

91

BÖLÜM ÜÇ 

1

11. STRATEJİ ALT YÖRELERİNİN ORTAK VE AYRIŞIK STRATEJİ 

KAVRAMLARI 

Alt yörelere ilişkin ortak-tamamlayıcı ve ayrışan-çelişen strateji unsurlarının 

belirlenmesi gerekmektedir. Bunlar temelde amaç ve hedeflerin oluşturulması 

sırasında ortaya çıkacak nitelemelerdir. Bazı hedefler ortaya konulan amaçlarla 

tutarlı ve onlarla bütünleşen türden olduğu gibi bazıları da ortak amaçlarla 

çelişecektir. Ayrıca aynı amaç doğrultusunda olsalar dahi alt yöreler için konulan 

hedefler kendi aralarında çelişmeler gösterebilecektir. Bu durumun değerlendirmesi 

ile il düzeyinde amaç ve hedeflerin arasındaki düzensizliklerin ortadan kaldırılması 

mümkün olacaktır. Bunun yanı sıra bütünleşik bir stratejinin kararlaştırılması ve 

yaşama geçirilebilmesi açısından bu durum önem taşımaktadır. 

İzmir ve yakın çevresinin bir metropoliten bölge olarak geleceğe yönelik gelişme 

stratejilerinin planlanması yerel ve bölgesel açıdan gelişme eğilimlerinin bilinmesiyle 

gerçekleşebilecektir. Bu bağlamda gelecek için tercihlerin fiziksel mekanda yer 

alacağı kaçınılmaz bir gerçektir. Gelişme seçenekleri üzerinde uygun stratejilerin 

belirlenmesi tabiatıyla gerçekleşme olasılığını yüksek seviyeye getirecektir. Mevcut 

dinamiklerin önceki kısımlarda analizi bir takım kabullerin belirlenmesine de ışık 

tutmuştur. 

İzmir merkez şehrinin ulusal ve bölgesel ölçekli bir yerleşme olması planlı strateji 

kararlar dizisinin sistematik işlemesiyle gerçekleşecektir. Bu durum küreselleşme 

konjonktürü içinde değerlendirildiğinde daha net algılanabilecektir. Gelişim 

düzeyinin pekiştirilmesi yönündeki eğilimler böylece açığa çıkacaktır. Bölgenin 

potansiyel gelişme süreçleri ilk aşamada zengin doğal alanların 

potansiyellerinden geçmektedir. Şu halde gelişmenin mekansal senaryolarında 

tarım politikalarının rasyoneli ihmal edilemeyecek bir yer tutmaktadır. Bölgedeki 

imalat ve sanayi yatırımlarının özel sektör ağırlıklı yapılaşması bölge 

kapitalinin yoğunlaştığı ikinci senaryoyu ortaya koymaktadır. Bu durumda 

imalat sanayiinin özellikle organize olarak mekansal talepleri oldukça önem 

taşımaktadır. Üçüncü olarak doğal olduğu kadar tarih potansiyelinin de birlikte 

değerlendirilmesi bölgesel kaynakların turizm ağırlıklı olarak hizmet 

sektöründe ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Ticaretin büyük yer tuttuğu hizmet 

sektörü kapitalin bölge içindeki hareketliliğini, yığılmasını ve eşiklerin ortaya 

çıkmasını sağlamaktadır. Turizm ağırlıklı ele alındığında, kıyı yerleşmelerinin gelecek 

senaryolarının dikkatle ele alınması gerekliliğini belirlemektedir. 

Hizmet sektörünün gelecekteki kararlılığı yönlenmesini de belirlemektedir. Bu 

bağlamda doğrudan olmasa da merkez şehrin çekiciliği mekanda şekillenmeyi 

2

denetlemektedir. Merkez şehrin bugün içinde bulunduğu coğrafya gelişme eşiklerine 

dayanmış durumdadır. Dolayısıyla şehir içinde kaçınılmaz bir yoğunluk artışı 

gözlenmektedir. Ancak bu yoğunluk artışı sektörel de olsa bazı kullanım türlerinin 

eşik dışına çıkmasına sebep olmuştur. Konut dahil tüm sektörlerde bu kaçış 

gözlenmektedir. Şehrin dikeydeki büyüme zorluğu ve engellemelerin pekiştirdiği bu 

eşik atlama stratejisi plansız gelişme alanlarında ortaya çıkarak ekonomik 

dengesizlikler yanında toprak kullanım stratejisinde yanlış uygulamalar ortaya 

çıkarmıştır. 

Eşik dışı yayılma maliyetlerinin kamuya yönelik kısımlarının maliyetleri düşük 

tutulmaya çalışılması strateji açısından varolan eğilim dinamiklerinin kar 

maksimizasyonu yönünde hareket etmesine sebep olmuştur. Sonuçta senaryolar 

belirsiz gelişme potansiyelleri ortaya çıkarmış ve organize sanayi bölgesi 

önerilerinde olduğu gibi neredeyse her ilçeye bir bölge kurulması kararlaştırılmıştır. 

Buna rağmen sanayi tesisleri özel sektör ağırlıklı olduklarından çoğu kez organize 

alanlar dışında kurulmayı tercih eder görülmektedirler. Aynı şekilde konut 

alanlarındaki gelişmeler de parçacı bir yaklaşımla ana şehir çeperlerinde 

yoğunlaşmıştır. 

Doğanın kapasitesini zorlayan benzer gelişimler strateji planının fiziksel yönünün 

olmayışından kaynaklanmaktadır. Merkez şehir çeperlerindeki yerleşmelerin bu 

bağlamda her birinin münferit planlama yaklaşımlarıyla mekanı denetim altına alma 

eğilimi, karmaşanın başlama noktalarından biri olmuştur. Daha önce belirtildiği 

üzere güney, doğu ve güney-doğu aksiyel olarak tarımsal potansiyeli ön planda olan 

alt bölgeler olarak görülürken kuzey aks sanayileşme ve ona bağlı hizmet 

sektörlerinin baskın olduğu yöredir. Batı aks konut ve turizm yönünde hizmet 

ağırlıklı sektörlerin yoğunlaştığı Strateji Alt Yörelerden oluşmaktadır. Doğu aks ise 

büyük tarımsal potansiyellere sahipken kontrolsüz sanayileşme yüzünden tarım 

alanlarının bir kısmını kaybederek, son dönemlerde organize sanayi alanları ve 

tarımsal potansiyeli müşterek kullanan bir alt alandır. 

Merkez şehir çeperlerindeki gelişmelerin geneldeki strateji planlama kararları bu 

doğrultuda olmak zorundadır. Gelişim stratejileri ışığında merkez şehir ile bağlantılı 

Strateji Alt Yöreler arasında yeşil kuşak planlamalarının yapılması, gelişim 

stratejilerinin dengelenmesinde ve bölgesel kararların bütünselliğinin kendi Strateji 

Alt Yörelerinde çözümlendikten sonra dışa açılmasının gerekliliğini belirlemektedir. 

Gelecek on yıl içindeki gelişme deseninin yukarıda belirtildiği sektörel dağılımda 

olması kaçınılmaz görülmektedir. 

[ A ] İzmir Büyükşehir Bütünü Strateji Alt Yöresi Strateji Kavramları 

Şehirsel gelişmeyi ve şehrin yapısını bütün olarak etkileyen fiziki ve sosyal alt yapıyla 

ilgili problemler ve potansiyeller doğrultusunda geliştirilen makro düzeydeki öneriler 

şöyle özetlenebilir; 

3

İzmir limanı geçmişten bu güne kadar İzmir şehrine kimlik kazandıran 

unsurlardan biri olmuş ve şehrin ekonomik gelişiminde önemli bir yere sahip 

olmuştur. Şehre ilişkin önemli belirleyicilerden biri de liman alanı ve geleceği ile ilgili 

senaryolardır. Çandarlı Limanı yapılmasına bağlı olarak İzmir’de limanın varlığını 

sürdürüp sürdürmeyeceği ve sürdürürse hangi fonksiyonu üstleneceği 

tartışılmaktadır. (Ulaşım ağı başlığı altında bu konu detaylı biçimde açıklanmıştır.) 

İzmir Alsancak Limanının dökme yük ikmalinden arındırılarak, uzun dönemde 

Çandarlı Limanının hizmete girmesinden sonra, yolcu ağırlıklı olmak üzere İzmir 

ve yakın hinterlandı için yük amaçlı olarak hizmet vermesinin uygun olacağı 

düşünülmektedir. Ayrıca TCDD tarafından işletilen Alsancak Limanı İdaresinin 

kamu ve özel sektörün bir arada bulunduğu otonom bir idare ile yönetilmesi 

uygun olacaktır. 

Bunun dışında limana ulaşım konusunda da var olan yarım kalmış viyadükler 

değerlendirilmelidir. Halihazırda siloların önündeki kamyon girişi kaldırılmalı, giriş 

viyadükler vasıtasıyla doğrudan limanın içine ulaşarak olmalıdır. Böylelikle 

limana girip çıkan tırlar şehir içi trafiğine girmeden, çevre yolu ve viyadükler 

sayesinde ulaşımlarını gerçekleştirebilecekleredir. Ayrıca şehir çeperlerinde birkaç 

noktada tır parkı ve konteynır depolama alanının oluşturulması ve bu tür 

alanların şehir merkezinden dışarı çıkarılması gereklidir. 

Şehir içindeki trafik yoğunluğunu azaltmak ve erişimi kolaylaştırmak konusundaki 

önemli projelerden birisi çevre yoludur. Ödenek yetersizliği, alınmış SİT ve 

Danıştay kararları ve kamulaştırma problemleri ile 28 yıldır çalışmaları devam eden 

51 kilometrelik İzmir Çevre Yolu kısa vadede tamamlanmalıdır. Yaklaşık olarak 

yapımının % 70’i tamamlanan çevre yolunun, Bornova kavşakları ve viyadükleri 

ile Çiğli viyadükleri bitirilmelidir. Çevre yolu tamamlanması halinde şehir 

merkezindeki trafik yoğunluğunu azaltacak ve işleyiş rahatlayacaktır. 

Şehir içi ulaşımda yoğunluğun azaltılması ve toplu taşıma olanaklarının arttırılması 

konusunda önemli bir proje de metrodur. Mevcutta Üçyol-Bornova arası faal 

durumda olan metro hattının, Menderes-Aliağa hattı ile entegrasyonu kısa 

vadede gerçekleşmelidir. Metronun ikinci aşaması olan Üçyol-F.Altay hatları ile 

Bornova bağlantısının Otogara ulaştırılması orta vadede tamamlanmalıdır. 

Şehir içi ulaşım konusunda İzmir’in sahip olduğu önemli potansiyellerden 

birisi de İzmir Körfezidir. Son dönemde denizyolunun şehir içi ulaşımda daha 

etkin kullanımına yönelik çabalar bulunmaktadır. Bu çabalar geliştirilerek takip 

edilmeli, mevcut iskelelerde rehabilitasyona gidilmeli, iskele yükseklikleri 

standart hale getirilmelidir. Deniz ulaşımında kaliteyi yükseltmek amacıyla 

mevcut filoya yüksek süratli, konforlu deniz taşıtları ilave edilmelidir. Araba 

vapurları da kapasite ve teknolojik açıdan gözden geçirilmelidir. İç körfez 

girişi taranmalıdır. 

Körfezde kirliliğin önlenmesi ve temizleme çalışmaları son dönemde hız kazanmış ve 

özellikle Büyük Kanal Projesi ile bu konuda önemli bir adım atılmıştır. Büyük Kanal 

Projesi kapsamında Çiğli’de kurulan artıma tesisinde, arıtma sonrası elde edilen 

4

suyun Menemen ovasında kullanılması ve yine arıtma sonrası elde edilen 

çamurdan elektrik enerjisi üretilmesi çalışmaları hızlandırılmadır. 

Körfezi kirleten tüm faktörlerin engellenmesi açısından Büyükşehir Belediyesi, ilgili 

ilçe belediyeleri, İZSU, Sağlık İl Müdürlüğü, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Çevre İl 

Müdürlüğü, DSİ ve Köy Hizmetlerinin Bölge Müdürlükleri, TCDD İzmir Liman 

Başkanlığı ile birlikte diğer tüm ilgili kurumları da içine alan bir organizasyon 


Şehir bütününde toplanan çöplerin % 15-20’sinin kağıt, karton, cam, plastik, metal 

atıklar gibi geri dönüşümü mümkün olan atıklardan oluştuğu göz önüne alındığında, 

bu konuda yapılacak çalışmaların hem şehir ekonomisine katkı hem de çevre 

koruması yönünden ne derece önemli bir potansiyel oluşturduğu anlaşılmaktadır. 

Şehir merkezinde çöplerin planlı ve düzenli biçimde toplanması ve yeniden 

kazanılması yönünde mevcut çabaların geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması 

gereklidir. 

Türkiye’nin tanıtımında ve Türk ticaretinin gelişiminde önemli görevler üstlenmiş 

olan İzmir Enternasyonal Fuarı 72 yıldır sürekliliği olan uluslararası bir 

organizasyondur. Son yıllarda “marka ve teknoloji fuarı olma” vizyonu 

sergilemekte olan Fuarın, ağırlıklı hissesi İzmir Büyükşehir Belediyesine ait olmakla 

birlikte, Ege Bölgesi Sanayi Odası, İzmir Ticaret Odası, Ege İhracatçı Birlikleri, İzmir 

Ticaret Borsası ve Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği de Fuara ortaktırlar. 

İzmir Fuarı kamu ağırlıklı olması dolayısıyla ticari mekanizmayı kullanarak, kar 

etmekten öte, ekonomik sirkülasyonu topluma mal etmektedir. İzmir 

Enternasyonal Fuarı, Uluslararası Fuarlar Birliğine (UFI) üye olan tek genel ticaret 

fuarıdır. Ulusal ve uluslar arası ekonomik gelişmelere paralel olarak, özellikle 

1980’lerin ikinci yarısından itibaren ihtisas fuarcılığının yaygınlaşması üzerine İzmir 

Fuarcılık Hizmetleri Kültür ve Sanat İşleri A.Ş. (İZFAŞ) kurulmuştur. 

Her yıl bir ihtisas alanı seçilerek organizasyonlar gerçekleştirilmektedir. İzmir Fuarı 

düzenlediği 20 ihtisas fuarıyla özelde İzmir ve genelde Türkiye ekonomisine, 

teknolojisine, kültürel ve diplomatik ilişkilerine önemli katkılar sağlamıştır. 30’u 

aşkın ülkeden yaklaşık 900 yerli ve yabancı firmanın katıldığı ve 1,5 milyona yakın 

ziyaretçinin gezdiği fuardaki ticaret kapasitesi ortadadır. Bu kapasite aynı zamanda 

ülke ve şehir turizmine, kongre ve fuar turizmi bağlamında olumlu bir etki ve önemli 

bir potansiyel sağlamaktadır. İzmir ilinin mevcut altyapısı, serbest bölge ve organize 

sanayi bölgelerinin yarattığı potansiyel, ekonomik anlamda fuarın bu yörede olmasını 

anlamlandıran unsurlardandır. Bunun yanı sıra kongre ve fuar turizmi 

kapsamında Kültürparkın çevresinde konaklama için uygun otellerin yer 

alması da bu potansiyeli desteklemektedir. 

Fuardaki değişimle ve buna bağlı olarak da yeni fuar projesiyle, kültür ve sanat 

hayatını yoğunlaştırmak hedeflenmektedir. Bu kapsamda Kültürpark alanı ve Fuar 

alanı birbirinden ayrılacaktır. Montrö Kapısından başlayarak 9 Eylül ve Gümrük 

Kapılarına ulaşan ve Halikarnas Balıkçısı Parkından, Çamlık Senar Tiyatrosuna 

kadar yer alan kısımlar Fuar Alanı olacaktır. Böylece Kültürpark alanında kültür, 

5

sanat ve sosyal etkinlikler yer alacak ve yeşil doku artacaktır. Fuar alanı ise 

dünya standartlarında olan 30-35 bin metrekarelik bir kapalı alanı 

kapsayacaktır. Bu sayede gerek fuar dönemlerinde, gerekse bu dönemlerin dışında 

kültürle bütünleşen bir alan elde edilmiş olacaktır. Bir bölümü taşınan Tarih ve 

Sanat Müzesi de bu konseptin gereği olarak fuarda yer almaktadır. 

Halihazırda 8.000 üzerinde ağaç, 250 üzerinde bitki çeşidi ve 156.000 metrekare yeşil 

dokusuyla şehir merkezinde bulunan ve geniş bir alana sahip olan İzmir’in şehir 

içinde kalan son büyük yeşil alanı olan Kültürpark, yapılaşma tehditi altında 

bulunmaktadır. Yüksek katlı veya yoğun yapılaşma, alanın sergilediği kimlikle 

örtüşmeyeceği için, bu risk karşısında gerekli önlemler alınmalı ve mevcut durumdan 

daha fazla yapılaşma yoluna gidilmemelidir. Yatayda ve dikeyde yapılaşma 

yoğunluğunun artması gelecek yıllarda Kültürpark için ciddi bir tehdit haline 

gelecektir. 

Kültürpark bünyesinde 760 kişilik kapasiteye sahip İsmet İnönü Kültür Merkezi, 

3.000 kişilik Atatürk Açık Hava Tiyatrosu, 1.000 kişilik kapasitesiyle Çamlık Senar 

Tiyatrosu, yaklaşık 1.200 metrekare sergileme alanlı 168 kişilik konferans ve cep 

sinemasıyla Özdemir Sabancı Fuar ve Sergi Sarayı ve 1.100 metrekare alanıyla ülke 

çapında önemli galerilerinden biri olan İZFAŞ Sanat Galerisi üç ayrı salonu, 

kütüphanesi ve kafeteryası ile Kültürpark, bir kültür ve sanat alanı olma özelliği 

sergilemektedir. Bütün bunların yanı sıra spor aktivitelerine yönelik düzenleme ve 

tesislerle sportif faaliyetlere yönelik mekanlar da yer almaktadır. Böyle bir 

kompleksin içinde eğlenceye yönelik restoranların ve mekanların yer alması 

olağan olmasına rağmen, Kültürpark’ın vizyonunu olumsuz etkileyecek bir 

yoğunlukta bulunması ve mekan kullanım talebinin fazla olması, önlem 

alınması gereken bir risktir. 

Ayrıca halihazırda Fuar’da bulunan trafonun kapasitesinin yetersiz olması nedeniyle 

İzmir elektrik master planı kapsamında Fuar için 154/10,5 kV’luk bir trafo 

merkezi öngörülmelidir. 1985 yılında yapılan İzmir Master Planı gereği mevcut 

bulunan santralın belediyeye devredilerek, belediyenin hemen bu santralın yanında 

göstereceği yerde yeni santral yapılması gerekmektedir. Zira kısa vadede 

gerçekleşmesi gereken fuar ve sergileme alanları ve diğer işlevler için bu tür bir enerji 

ünitesine gereksinim bulunmaktadır. 

İzmir I. Nolu Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu, Kültürpark bölgesinde 

yapılacak kapalı mekanları E=0,05 ve Basmane kapısı yanındaki alanı ve 

çevresindeki toplam yapılaşmayı 35.000 metrekare ile sınırlamıştır. Kültürpark’ın 

tamamı 400.000 metrekaredir ve bu alanda bir yapı arınması sağlanmalıdır. 

Doğayı koruma yaklaşımıyla bahçe çeşitlendirmelerine, özgün mekanlar 

yaratmaya yönelinmelidir. Bununla birlikte park, bahçe ve su öğelerinin birlikte 

kullanımı artırılmalıdır. 

Kültürpark’ın coğrafya ve topografyası zenginleştirilirken, yapılacak 

tesislerin bu topografya içinde gizlenmesi ve doğayla kaynaşması 

sağlamalıdır. Mevcut durumda Kültürpark düz bir topografyada kütlesel yeşillerden 

6

oluşmaktadır. Coğrafi öğelerin, kaldırılan tesisler ve pavyonların olduğu yerlere su ve 

topografya öğelerinin yerleştirilmesi ile halihazırdaki zengin bitki örtüsü 

değiştirilmeden üç boyutlu bir ortam hazırlanmalıdır. Ayrıca köprüler ve gezinti 

yollarının kullanım türleri ile ahenkli içinde olması gerekmektedir. Özgün yaya 

dolaşım parkurları oluşturulmalıdır. Mevcut gazinolar kaldırılarak, daha hafif 

elemanlardan oluşacak benzer mekanlar yaratılmalıdır. 

Kültürpark ve fuar alanı gerektiği zaman birlikte, gerektiği zaman ise ayrı 

ayrı kullanılabilmelidir. Bunun yanı sıra kültür ögesinin kuvvetlendirilmesi 

gerekmektedir. Bu kapsamda büyük tiyatronun ıslahı ve hatta kapatılarak kongre 

türü toplantılara da ev sahipliği yapması sağlanmalıdır. Ek olarak spor faaliyetlerine 

yönelik düzenlemeler yapılmalıdır. Mürsel Paşa Caddesinin alt kottan devam 

ettirilmesiyle otopark girişlerine olanak yaratılmalıdır. 

Basmane meydanından cepheli ve Fuar’ın bitişiğindeki eski garaj alanının Dünya 

Ticaret Merkezi olarak yarım kalmış inşaatının sorunlarının giderilerek 

yapımına devam edilmesi, gerek uluslar arası gerekse ihtisas fuarları 

açısından yöreye güç verecektir. Bu tür bir düzenleme, ihtisas ve uluslar arası 

fuar alanlarıyla bütünleşmeyi sağlamasının yanı sıra, yöreyi ulusal ve uluslar arası 

platformda önemli bir konuma taşıyacaktır. 

İzmir’in önceki Stratejik Plan dönemi içinde 2007 yılı itibarıyla EXPO Dünya 

Fuarına talip olduğu bilinmektedir. Ancak aradan geçen zaman içinde bu alanda 

belirgin bir girişim yapılmamış hatta planların onanma mercii olan ve merkezi 

Paris’te bulunan Uluslararası Fuarlar Bürosuna münacatta da bulunulmamıştır. 

2005 yılında Japonya’nın Aichi kentinde düzenlenecek EXPO’nun ana temasının 21. 

Yüzyılda Yeni Uygarlık Modeli olacağı belirlenmiştir. Kanada ise Tabiatın Bilgeliği 

temasını işlemek istemektedir. Ancak hazırlıklara 2000 yılından itibaren başlandığı 

bilinmelidir. Dolayısıyla bu tür bir organizasyona talip olunması için Uluslararası 

Fuarlar Bürosuna üye olunmasıyla işe başlanmalıdır. Durum bu merkezde oluca da 

en erken EXPO tarihinin İzmir için 2008 yılı olacakmışçasına hazırlanmanın 

gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Bu tür organizasyonlarla kentlere dinamizm gelir ve 

yatırımlar artar. Yeni temaların oluşturduğu modern yaşam felsefeleri yöre insanının 

içine girer ve tempoda olumlu ivmeler ortaya çıkar. İzmir’de fuarcılık sektörünün 

göreceli de olsa belirli bir seviyeye geldiği bilindiğinden, EXPO tarzı dünya fuarlarına 

ev sahipliği yapma potansiyeline belirli hazırlık dönemleri sonrasında, sahip 

bulunabileceği kabul edilmelidir. Ancak bu tür tecrübeler uluslar arası büyük 

organizasyonlar için tam olarak yeterli bulunmamaktadır. Küresel ekonominin 

gücünü çekmek ve pazarı olmak daha radikal girişimler gerektirmektedir. 

Hannover 2000 EXPO’nun ana teması İnsan Doğa ve Teknoloji olarak belirlenmiş ve 

40.000 civarında ziyaretçi çekmiştir. Hannover’in bu organizasyona 1970 yılında talip 

olduğunun da burada bilinmesi gerekmektedir. Çeşitli şehirler ararsında geçen yarış 

1990 yılına tamamlanmış ve on yıllık süre hazırlık dönemi olarak bırakılmıştır. Bu 

bağlamda 170 hektarlık bir alana yayılan fuar için yeni ulaşım bağlantıları yanında 

Hannover havalimanına yeni ek terminal binası da yapıldı. Dolayısıyla sadece bu tür 

girişimler için mekan belirlenmesi yeterli olmamaktadır. Ancak ilk planda bunun da 

7

gerekli olduğu bilindiğinden amaca yönelik olarak İnciraltı Rekreasyon Alanı 

çevresindeki arazilerin bu amaca yönelik tasarlanması stratejik planlama 

çalışmaları içinde uygun bulunmaktadır. Beş ay süren organizasyon için global 

yaklaşımların eğlence ile de desteklenmesi gerekliliği anılan alanın seçilmesinde 

önemli bir rol oynamış durumdadır. Belirli bir çevre yönetim sistem içinde bu tür bir 

organizasyona talip olunması için hazırlanma İzmir’in gelişimine büyük bir ivme 

verecektir. Bu nedenle adaylık girişimlerine temel seviyesinde hazırlanılması için 

çalışmalara başlanılması ve tema belirlenmesi gerekmektedir. 

Avrupa’daki ve ülkemizdeki diğer büyük şehirlere paralel olarak İzmir’de de 

hipermarketler hızlı bir gelişim göstermektedir. Perakende ticarette giderek artan 

oranda ağırlığa sahip olmaya başlayan bu alanlar; kayıtlı ekonomi, enflasyonla 

mücadele, ucuzluğun sağlanması gibi ülke ekonomisi ve tüketici açısından bazı 

avantajlar da ortaya çıkarmaktadır. 

Bu gelişme trendinin tamamen durdurulması söz konusu olamaz. Hatta İzmir’in bu 

konuda doyum noktasına ulaşmadığı düşünülürse bu konuda yeni gelişimler de 

olasıdır. Ancak özellikle yeni hipermarketlerin yer seçimi konusunda, semt 

çarşılarının ve küçük esnafın yaşamasına olanak sağlayacak biçimde yasal bir 

çerçeveye kavuşturulması şart görülmektedir. 

Bu tür alış-veriş merkezlerinin büyüklüklerine göre yer seçimi kriterlerinin 

oluşturulması (nüfus yoğunluğu, arz-talep yoğunluğu, esnaf ve sanatkar ile 

küçük-orta boy işletme yoğunluğu, rekabet şartları, ulaşım, şehir planları 

gözönünde bulundurularak) ve bunlara uygunluğu denetleyecek 

örgütlenmelerin tasarlanması gereklidir. 

Büyükşehir bütünü içerisindeki önemli sorunlardan bir diğeri de sosyal altyapıyı 

oluşturan tesislerin-alanların eksikliği ile ilgilidir. Aldığı göç nedeniyle nüfusu hızla 

artan şehirde özellikle konut alanlarının yoğunlaştığı yeni gelişme alanlarında, sosyokültürel 

tesislerde, eğitim ve sağlık yapılarında, idari yapılarda ve açık alanlarda 

eksiklikler bulunmaktadır. 

Sahip olduğu toplu konut alanları ile büyük bir toplu konut stokunu barındıran 

kuzey aksında (özellikle Çiğli’de), konut alanlarının yoğunlaştığı batı aksında, Ege 

Üniversitesinin varlığı nedeniyle sahip olduğu genç nüfus ile büyük ölçüde talep 

ortaya koyan doğu aksında sosyo-kültürel tesisler yeterli düzeyde değildir. 

Yine kuzey aksında ve batı aksında idari yapı, kuzey ve güney aksında eğitim 

yapıları, güney ve batı aksında sağlık tesisleri ve doğu aksında ise yeşil alan eksikleri 

bulunmaktadır. İleride yapılacak Nazım İmar planlarında donatı eksiklikleri 

dikkate alınarak planlama çalışmaları yapılmalıdır. 

Merkez 

İzmir Büyükşehir Bütünü Strateji Alt Yöresinin ortasında şehrin en yoğun alanı olan 

Konak ilçesi yer almaktadır. Yerleşme, şehrin oluşumunun da başlangıç noktası 

olması nedeniyle, farklı türde aktiviteleri ve fonksiyonları barındırmaktadır. Süreç 

8

içerisinde şehir merkezinde kalan konut alanları ticari kullanımlara dönüşmüş, 

liman ve sanayi alanları yoğun yapılaşmalar arasında kalmıştır. 

Söz konusu gelişim trendinde, yerleşmenin odak noktası olarak kabul edebileceğimiz 

geleneksel ticaret merkezi Kemeraltı çarşısı bu gün pek çok problemle karşı 

karşıyadır. Fiziksel eskimeden, kullanıcı grubundaki değişmeye kadar uzayan 

genişlikteki sosyal, ekonomik ve fiziksel pek çok sorun çarşının niteliğini yitirmesine 


Kemeraltı bölgesi özgün nitelikleri ve taşıdığı tarihi değer nedeniyle şehirsel sit alanı 

ilan edilmiştir ve bu doğrultuda planlama çalışmaları yapılmaktadır. Agora 

bölgesinde de yeni kazılar ve çevre düzenlemeleri çalışmaları devam etmektedir. 

Ancak Agora’yı kuşatan ikinci etap bölgesine ilişkin henüz bir planlama çalışması 

bulunmayıp geleneksel doku özellikleri ile tutarlılık göstermeyen eski plan 

yürürlüktedir. Bu bölgenin de planlama çalışmalarının tamamlanması gereklidir. 

Ancak planlama çalışmalarının geleneksel çarşının yaşatılması konusunda tek 

başına yeterli olmayacağı da açıktır. Fiziksel korumanın sağlanması büyük ölçüde 

ekonomik güce bağlıdır. Kemeraltı çarşısı ve onu çevreleyen geleneksel konut dokusu 

ancak ona canlılık kazandıracak yeni fonksiyonlar ve bu fonksiyonların 

getireceği ekonomik girdi ile ayakta kalabilecektir. Bu konuda turizm (kültür 

turizmi-inanç turizmi) ve turizme yönelik ticaret fonksiyonunun yöreye 

kazandırılması gerçekçi bir alternatif olarak görülmektedir. Kadifekale-Agora- 

Kemeraltı ve Pier-Kordon bağlantısının sağlanması, bölgenin turizm 

potansiyelini güçlendirmek açısından önemli görülmektedir. Ayrıca tarihi çarşının 

rekabet gücünü arttıracak önlemler alınmalı ve örgütlenmeler oluşturulmalıdır. 

Yeni ticari merkez olarak önerilen ve uzun yıllardır hayata geçmeyen Bayraklı 

bölgesinde ise bu kararın hayata geçmesin sağlayacak bir takım gelişmeler 

bulunmaktadır. Bu doğrultuda ulaşım bağlantıları güçlendirilmiş, açılan yarışma ile 

Alsancak Liman Arkası bölgesi planlanarak Bayraklı bölgesi ile bu alanın 

bağlantısının sağlanması hedeflenmiştir. Büyük kadastral parsellerden oluşan 

mülkiyet dokusu, yüksek yoğunluğu ve şehir içindeki konumu ile şehirsel gelişme 

açısından önemli bir potansiyel taşıyan bu alanın doğru biçimde 

değerlendirilmesi şehrin gelecekteki biçimlenmesi açısından önemlidir. 

Ticari faaliyetlerin yer seçimlerini yönlendirecek kararlar alınırken bütünsel 

düşünülmeli, verilen yer değişikliği kararlarının ne tür sonuçlar getireceği iyi analiz 

edilmelidir. Bazı ticari faaliyetlerin özellikle küçük imalata yönelik, çevreyi tahrip 

etme potansiyeli, çevreye koku, kirlilik gibi etkileri bulunan, yanıcı ve patlayıcı madde 

içeren, ağır trafik yüküne sahip ve toptan ticarete yönelik bazı ticari fonksiyonların 

şehir merkezi dışında, örgütlü meslek grupları çerçevesinde lokalizasyonuna 

yönelik çalışmalar devam ettirilmelidir. Bu hem belediyenin uygulamalarını 

kolaylaştıracak, hem de ticari faaliyetlerin daha modern ve sağlıklı şartlarda 

yapılmasını sağlayacaktır. Ancak şehir içinde bu fonksiyonların boşalttığı 

alanların hangi fonksiyonlar tarafından doldurulacağı da daha önceden 

planlanmalıdır. Aksi halde bu tür uygulamalar şehir merkezinde çöküntü alanlarının 

ortaya çıkmasına neden olabilecektir. 

9

Kuzey Aksı (Çiğli – Karşıyaka) 

Karşıyaka’nın merkez kısmı oluşumundan bugüne kadar uzun dönemdir konut 

ağırlıklı kullanıma sahip olmuş, büyük ölçekli bir fonksiyon değişimi yaşamamıştır. 

Gelecekte de konut ve ticaret ağırlıklı rolünü ve kuzey aksına hizmet eden bir 

alt merkez olma özelliğini sürdüreceği düşünülen bu bölgede, fiziksel ve sosyal 

altyapı eksiklikleri tamamlanmalı, kendi etki alanı ile ve şehir merkezi ile 

bağlantıları sağlanmalıdır. 

Bölgede yeni gelişme alanlarından farklı olarak, artan nüfus yoğunluğu ile ilgili 

altyapı ve ulaşım sorunları yaşanmaktadır. Konutlar ve onu besleyen ticaret ve 

hizmetler sektörünün ağırlık kazandığı bölgede sorunlar ağırlıklı olarak sabah 

saatlerinde gidiş, akşam saatlerinde ise dönüş yönünde merkez ile bağlantısında 

artan trafik yoğunluğundan kaynaklanmaktadır. 

Çevre yolunun tamamlanması ile bu sıkıntının hafifleyeceği düşünülse de alternatif 

ulaşım olanaklarının geliştirilmesi gereklidir. 

Alternatif ulaşım olanakları arasında İzmir-Karşıyaka arasındaki raylı sistem 

uygulamasının işletmeye açılması önem taşımaktadır. Yüksek standartlı ve hızlı 

ulaşım sağlayacak biçimde demiryolu ulaşımının revize edilmesi, mevcut metro 

hattı ve diğer toplu ulaşım sistemleri bağlantılarının kurulmasının kısa vadede 

tamamlanması gereklidir. 

Bir diğer alternatif olan Karşıyaka-Konak arasında arabalı vapur bağlantısının 

kurulması ilçeye ulaşımı kolaylaştıracaktır. Var olan deniz ulaşımı sisteminin ise 

talep yoğunlukları paralelinde, deniz araçlarının konforu ve hızının arttırılması 

yönünde önlemler alınması, iskelelere ve yeni oluşturulacak metro 

istasyonlarına yakın noktalarda otopark olanaklarının sağlanması, yine bu 

noktalarda diğer toplu taşıma sistemleri ile entegrasyonun sağlanacağı düzenlemeler 

yapılması önem taşımaktadır. 

Çiğli ise Karşıyaka’ya kıyasla daha sonraki dönemlerde gelişmiş, farklı türden 

fonksiyonları barındıran ve yeni gelişme problemleri ile karşı karşıya bulunan bir 

yerleşmedir. Atatürk Organize Sanayi Bölgesi gibi büyük ölçekli bir sanayi alanı ve 

ülke tuz üretiminde önemli bir yere sahip olan Çamaltı Tuzlasının yanı sıra büyük 

alış-veriş merkezlerine (Kipa, Carrefour-SA) ve çok sayıda toplu konut alanına 

sahiptir. Karşıyaka ve Bostanlı’nın konut sunumu konusunda doygunluğa ulaşması 

ve bu bölgelerdeki arazi fiyatlarındaki yükselme konut talebinin Çiğli’ye doğru 

yönlenmesine neden olmuştur. 

Böyle bir eğilim sonucu oluşan ve daha çok orta gelirli gruplara hitap eden toplu 

konut alanlarında en önemli sorun diğer şehirsel fonksiyonların bölgede yer 

almaması ve yatakhane şehir tarzında bir dokunun oluşmasıdır. Hem ticaret ve 

hizmetler konusunda hem de sosyal donatılarda görülen eksiklikler, bölgede 

yaşayanların bazı hizmetlerden mahrum kalması ya da bu hizmetler için Karşıyaka’ya 

ya da şehir merkezine ulaşması zorunluluğunu ortaya çıkarmaktadır. Bu çevreyi 

daha yaşanabilir hale getirmek ve donatı eksikliklerinden kaynaklanan ulaşım 

10

talebini azaltmak için en azından günlük ve haftalık talepleri karşılayacak düzeyde 

ticari alanlar, sosyal-kültürel tesisler, eğitim-sağlık alanları ve yeşil alanlar 

toplu konut alanları ile bütünleşecek biçimde oluşturulmalıdır. 

Bölgenin diğer bir sorunu da zaten mevcutta karayolu bağlantısı nedeniyle ikiye 

bölünen yerleşmenin şimdide hızlı tren yolu ile ikiye bölünmesidir. Çiğli’den geçecek 

tren yolu hattı hemzemin olması durumunda yerleşmenin iki bölümü arasında 

fiziksel bir bariyer niteliği taşıyacaktır. Bu nedenle hızlı tren hattının yer altına 

alınması uygun olacaktır. 

Bölgenin önemli bir potansiyeli de Orman Genel Müdürlüğü'nce koruma altına 

alınmış olan Kuş Cennetidir. Çamaltı Tuzlası sahası içinde 8000 hektarlık bir alana 

yayılmaktadır. Bu alan 1982 yılında “Su Kuşları Koruma ve Üreme Sahası” olarak 

tescil edilmiştir ve ülkemizin en önemli sulak alanlarından biridir. Tabiatıyla Kuş 

Cenneti büyük bir turizm potansiyeli de taşımaktadır. Bu alana ilişkin en önemli 

sorun su düzeyinin azalması ile ilgilidir. Tatlı-temiz su varlığının sürekli olarak 

sağlanması kritik önem taşımaktadır. Bu konudaki mevcut uygulamaların (Cansuyu 

projesi gibi) sürekliliği garanti altına alınmalıdır. Bölgenin korunması ve turistik 

bir potansiyel olarak değerlendirilmesi gereklidir. 

Saha içindeki Çamaltı Tuzlası, yıllık 600 bin tonu bulan kapasitesi ile Türkiye'nin 

tuz ihtiyacının önemli bir bölümünü karşılamaktadır. Tuzlanın üretiminin gerek 

sessiz dolaşım sistemleriyle gürültü etkisinin azaltılması, gerekse kullanılan 

suyun arıtılarak tekrar denize aktarılması ile kuraklığın engellenmesi, kuş 

populasyonuna zarar vermeyecek biçimde devamının sağlanması gereklidir. 

Doğu Aksı (Bornova) 

Bornova bölgesinde yerleşmeye kimliğini veren ve niteliklerini önemli ölçüde etkileyen 

iki önemli fonksiyon vardır. Bunlardan birisi özellikle Işıkkent-Pınarbaşı hattında 

yoğunlaşan sanayi alanları, ikincisi ise Ege Üniversitesi kampüs alanıdır. 

Sanayi açısından yüksek bir potansiyele sahip ilçede, bu endüstri dalındaki 

gelişmenin getirdiği çevre kirliliği sorunu yaşanmaktadır. Kirliliğe karşı önlemler 

alınmalı ve bu konuda denetleme mekanizmalarının çalıştırılması 

sağlanmalıdır. Alanın organize olması büyük yarar taşımaktadır. 

Bornova’da Ege Üniversitesi Hastanesi ile Çınarlı bölgesi arasında kalan ve büyük 

alan kaplayan kamu kuruluşlarının (DSİ, Köy Hizmetleri, Tarım İl Müdürlüğü, TCK 

gibi) yoğunlaştığı bölge giderek merkezi bir konumda kalmıştır. Özellikle metro 

güzergahının bu bölgede yer alması bölgenin ulaşılabilirliğini, dolayısıyla arazi 

değerini arttırmıştır. Söz konusu geniş alan kaplayan kamu tesisleri orta 

vadede şehir çeperlerine doğru aktarılmalı, bu tesislerin boşaltacağı alanlar 

şehirsel açık-yeşil alan ve kültürel tesisler öncelikli olmak üzere 

değerlendirilmeli ve bu irdeleme Nazım Plan revizyon çalışmaları sırasında ele 

alınmalıdır. İlçenin sahip olduğu üniversite öğrencisi genç nüfusun oluşturduğu 

kültürel ve diğer aktiviteleri karşılayacak alanlar için bu bölge uygun görülmektedir. 

11

Yine şehrin başka bölgelerinden de alana ulaşım kolaylığı bulunması nedeniyle bu 

fonksiyonlar şehrin diğer alanlarına da hitap edecektir. 

Güney Aksı (Buca - Gaziemir) 

İzmir’in bir banliyösü olarak oluşan Buca bugün şehrin gelişimi ile şehir ile 

bütünleşmiştir. Şehir içindeki ağırlıklı rolü konut sunumu ile ilgilidir. Kaçak 

yapılaşmanın yoğun olduğu yerleşmede aynı zamanda toplu konut alanları da 


Yerleşmede Dokuz Eylül Üniversitesine ait Eğitim Fakültesi alanı ve Dokuzçeşmeler 

kampus alanı dışında Tınaztepe’de inşa edilen ve Dokuz Eylül Üniversitesine bağlı 

tüm birimlerin (Tıp Fakültesi ve Güzel Sanatlar ile bazı meslek yüksek okullar 

dışında) toplanılması düşünülen kampus alanı da bulunmaktadır. Bu alanın da 

tamamlanması ile birlikte sahip olacağı üniversite öğrencisi ve öğretim elamanları 

potansiyeli ile yerleşmenin bazı değişimler geçireceği açıktır. Gelecekte üniversite, 

yerleşmenin kimliğinin önemli bir parçası olacaktır. 

Yerleşmenin son dönemde öne çıkan ve Belediyenin projeleri arasında da önemli yer 

tutan bir potansiyeli de şehrin rekreatif ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik alanların 

mevcudiyetidir. Hemen yerleşmenin içinde yer alan Hasanağa Parkı, Şirinyer’de 

yer alan Hipodrom ve Kaynaklar yakınındaki Gölet Alanı mevcutta bu amaçla 

kullanılmaktadır. Ancak bunun dışında İzkent ile Evka1 arasında 100.000 

metrekarelik vadide Yedigöller Projesi ve Buca gölet alanının etrafında 450.000 

metrekarelik ormanlık alanda Milli Park Projesi yer almaktadır. 

Yedigöller projesinin 7 adet göl ile şelalelerden oluşması ve açık dinlence alanları, 

çocuk oyun alanlarını, restoranları, kafeteryaları içermesi planlanmıştır. Yaklaşık 

700 milyona mal olması ve 2002 yılına bitirilmesi planlanan projenin ancak %40’ı 

tamamlanabilmiştir. Büyük ölçekli şehirsel rekreasyon ve dinlenme alanları sınırlı 

olan İzmir için bu tür projeler önem taşımaktadır. Bu nedenle Yedigöller projesinin 

de kısa vadede tamamlanması yönünde çalışmalar sürdürülmelidir. 

Bu kapsamda Buca Gölet alanının etrafında yer alan Milli Park Projesi için gerekli 

alanın tahsisi 49 yıllığına Orman Bakanlığı’ndan yapılmıştır. Yaklaşık bir trilyona mal 

olacağı hesaplanan altyapının oluşturulması ve projenin kısa vadede 

tamamlanması, şehir insanın dinlenme/eğlenme ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik 

bir alternatifin bu yörede hayata geçirilmesi anlamını taşıyacaktır. 

Tahtalı Barajının 2. ve 3. Derece Koruma Havzasında yer alması nedeniyle 

yerleşmede sanayi üretimine olanak sağlanması mümkün olamamaktadır. Ancak 

kırsal alana da sahip yerleşmede alternatif ürün yetiştiriciliği bir yatırım olarak 

düşünülebilir. 

Gaziemir ise Ege Serbest Bölgesi, Otokent, 6 Sanayi Sitesi ve 600’den fazla küçük ve 

orta ölçekli sanayi tesisi ile sanayiinin ağır bastığı bir alandır. Bunun dışında çok 

sayıda toplu konut alanlarını barındırmaktadır. 

12

Bölgede sanayinin gelişimi konusunda dikkate alınması gereken bir husus, Tahtalı 

Barajı koruma havzasıdır. Sarnıç Belediyesi sınırları içinde mevcutta dağınık 

durumda bulunan sanayi tesisleri organize sanayi bölgesi oluşturularak bir 

araya getirilmeli, altyapı ve arıtma tesislerinin oluşturulması ile çevreye ve 

havzaya etkileri azaltılmalıdır. Ayrıca Sarnıç-Gaziemir karayolu bağlantısının 

mevcut projesinin ivedilikle uygulanması gereklidir. 

Yine Sarnıç’ta 20.000 nüfusa sahip 4 mahalleli ve tamamı kaçak yapılardan oluşmuş 

bir yerleşme bulunmaktadır. Bu bölgede yeni kaçak yapılaşmaların engellenmesi, 

yasal durumda olanların (ya da aflarla yasal duruma gelenlerin) kanalizasyon, 

altyapı ve arıtma problemlerinin çözülerek etkilerinin en aza indirilmesi ve bu 

alanlarda şehirsel yenileme projelerinin uygulanması şehirli sağlığı açısından 

önem taşımaktadır. 

Batı Aksı (Balçova – Güzelbahçe – Narlıdere) 

Batı aksı konut alanlarının yanı sıra, Körfez boyunca uzanan kıyı düzenlemeleri ile 

şehrin rekreatif alanlarının da yer aldığı bir aks olarak ortaya çıkmaktadır. Yine 

yörede yer alan termal su kaynakları da bölgeye turistik bir kimlik kazandıran bir 

diğer unsurdur. Yine yörede yer alan narenciye bahçeleri ve çiçek seraları hem 

önemli bir gelir kaynağı oluşturmakta, hem de bölgeye tarımsal bir nitelik 

kazandırmaktadır. 

Teleferik ve termal tesisler gibi alanlara sahip olan bölgede, İnciraltı rekreasyon 

alanının düzenlenmesi, Güzelbahçe sahil şeridi projesinin büyük ölçüde 

tamamlanması bölgenin rekreasyon kapasitesini güçlendirmiş ve bölgenin bu 

konudaki potansiyelinin değerlendirilmesi konusunda olumlu gelişmeler olarak 

ortaya çıkmıştır. 

Balçova-Narlıdere kesimi jeotermal enerji bakımından zengin coğrafik yapıya sahiptir. 

Bu avantajlı durumdan turizm alanında yeterince yararlanılmasına karşılık yörede 

yaşayan halkın yararlanmasında zorluklarla karşılaşılmaktadır. Jeotermal enerjiden 

konutlar yeterince yararlanamamaktadır. Balçova’da 11.500, Narlıdere’de ise 3000 

konut jeotermal enerji ile ısıtılmaktadır. Ancak jeotermal enerjinin konutlarda 

kullanım değerlerinin arttırılması yönünde etüt ve çalışmalar yapılmalıdır. 

Balçova ve Narlıdere’de yapılaşma baskısı altında giderek tarım arazilerinin 

verimliliğinde azalma görülmeye başlanmıştır. Tarımsal sulamada da bir takım 

sorunlar yaşanmaktadır. Yeraltı sularının giderek tuzlanması ve azalma eğilimi 

taşıması bu sorunların yaşanmasına sebep olmaktadır. Bunun yanında jeotermal 

sular kanalizasyon ve dere sularına karışarak narenciye bahçelerine zarar 

vermektedir. Varolan açık kanal sularının ıslahı ve arıtılması için yatırımlar 

yapılmalıdır. Zemin suyunun kontrolsüz çekilmesi önlenmelidir. 

Narlıdere’de yakın dönemde oluşturulan toplu konut alanlarının belli bölgelerinde 

erozyon tehlikesi görülmektedir. Erozyon tehlikesini bertaraf edecek önlemlerin 

acil olarak alınması, dere ıslahlarının tamamlanması ve bundan sonraki yer 

13

seçimi kararları ve yapılaşma koşulları konusunda titizlikle davranılması hayati 

önem taşımaktadır. 

Bölgede konut alanlarının yanı sıra, DEÜ Tıp Fakültesi ve çok sayıda büyük alış-veriş 

merkezi yoğun bir ulaşım talebi yaratmaktadır. Metro bağlantısının Üçyol’dan 

F.Altay’a kadar uzatılması bölgeye toplu ulaşım konusunda önemli bir rahatlama 

sağlayacaktır. 

Yörede ulaşım sorunları yoğun bir şekilde görülmektedir. Kıyı kesimiyle yol 

bağlantılarında ve bazı iç yollarda bağlantı eksikliği bulunmakta, özellikle arazinin 

dik olduğu alanlarda sorun yaşanmaktadır. Arabalı vapur iskelesi bulunmasına 

rağmen deniz ulaşımından yeterince faydalanılamamaktadır. Deniz ulaşımı 

potansiyelinin daha fazla değerlendirilebilmesi amacıyla, İnciraltı yöresine vapur 

iskelesi yapılarak, bu alandaki rekreatif potansiyele daha rahat erişim 


Büyük Kanal Projesi kapsamında yöredeki ilçelerle birlikte atıkların denize 

verilmesini önlemek amacıyla arıtma sistemi kurulması büyük yarar sağlamıştır. Bu 

hem körfez temizliği açısından, hem de yapımı büyük ölçüde tamamlanan ve plajları 

da kapsayan Güzelbahçe Sahil Şeridi Düzenlemesinin anlam kazanması açısından 

gereklidir. 

[ B ] Bakırçay Strateji Alt Yöresi Strateji Kavramları 

Gelişim stratejisinde dış kabukta kalan bu Strateji Yöre gelişmişlik seviyesi açısından 

İzmir’den kopuk görülmektedir. Sanayileşme çabasının zorlamaları istenen 

başarıyı sağlayamamıştır. Kınık’ta 1997 yılında kurulan organize sanayi bölgesi 

gereken başarıyı gösterememiş, sanayi yatırımlarının ilgisini çekememiştir. Aynı yıl 

Bergama’ya önerilen ve 2004 yılında faaliyete geçişi programlanmış organize 

sanayi bölgesinin günümüzde plan kararı olarak kalması gerekmektedir. Söz 

konusu Strateji Alt Yöreye uzun vadede diğer bir organize sanayi bölgesi 

planlanmaması ve Bergama bölgesinin bu süreçler içinde yatırım programına 

alınmaması uygundur. Bergama Organize Sanayi Bölgesinin 1999 yılı sonu itibariyle 

oluşan arsaların tümünün satılmış olması ve bugüne kadar herhangi bir yatırım 

talebinde bulunulmaması spekülatif bir yaklaşım imajını yaratmaktadır. Dikili’nin 

ise sanayi sektöründe bir gelişime tabi tutulması planlama açısından sektörel bir 

fayda sağlamayacaktır. Bu nedenle Dikili’nin diğer iki ilçe merkezinde olduğu gibi 

küçük sanayi sitesi tarzındaki gelişmelerle ihtiyacını karşılaması yeterlidir. 

Bakırçay Havzası olarak nitelediğimiz bu dış kabuğun sanayi alanındaki gelişimi 

Çandarlı Limanına bağlı olarak ivme kazanacak veya kaybedecektir. Limanın 

yapımına başlanması bugünkü koşullarda dahi en ivedi durumda, kısa vade içinde 

çözüm bulacağından, söz konusu Strateji Alt Yöreye organize sanayi bölgesi için 

bu aşamada fon ayrılmaması ve/veya yatırım yapılmaması stratejik bir karardır. 

Kapsam içinde Kınık Organize Sanayi Bölgesine finansman imkanlarının 

kaydırılması gereklidir. Yöre özelliği itibarıyla tarımsal potansiyelinin yüksek 

olması Kınık Organize Sanayi Bölgesinin tekstil ve gıda konusunda ihtisaslaşmasını 

14

ortaya koymaktadır. Ancak strateji açısından Bergama Organize Sanayi Bölgesinin 

kısa ve orta vadede gerçekleşmesinin uygun görülememesi Kınık’ın tek organize bölge 

sahibi olması nedeniyle gelişme aşamasında ihtisaslaşma dışında bırakılması gerekli 


Yüksek tarımsal verimlilik sahibi Bakırçay Havzası’nın sulama projeleri kapsamında 

Bakırçay-Kınık Projesi ihale ve iş bitim tarihlerine göre geç kalmış bir 

projedir. Proje kapsamında yer alan Çaltıkoru Barajına 1993 yılında başlanmış, 

tasfiye edilmiş, 1995’te tekrar ihale edilmiştir. Bitim tarihi 1999 olup süre uzatımıyla 

2003 yılında bitmesi gerekmektedir. Ancak görüldüğü kadarıyla dolu savağı etkileyen 

heyelan nedeniyle iş uzamış ve ek ödenek gereksinimi ortaya çıkmıştır. Bu durum 

projenin uzamasına sebep olmakla beraber kısa sürede bitmesi gerekmektedir. Aynı 

durumda olan Yortanlı Barajının da 2003 yılında bitmesi gerekirken Bergama Müze 

Müdürlüğünce kurtarma çalışmalarına devam edilmesi ve baraj gövde dolgusunun 

yaklaşık % 50’den fazlasının tamamlanabilmiş olması gecikmeye neden olacaktır. 

2002 yılı itibarıyla 6.4 trilyon ek ödenek ihtiyacına karşın 650 milyar TL ödenek 

verilmesi projenin gecikme nedenidir. 

Kınık Sol Sahil Sulama Alanı olan 7.063 hektarlık kısmın 1995 yılında bitmesi 

planlanmış iken Ekim 2004 tarihine süre uzatımı verilmiştir. 2001 yılı itibarıyla % 

36’sı tamamlanabilmiş yatırımı, ödeneklerin yetersiz olması nedeniyle milli gelir 

kaybına sebep olmaktadır. Yortanlı ve Çaltıkoru Barajları ile aynı zamanda 

tamamlanması gerektiğinden finansman ve dış kredi teminine yönelinmelidir. 

Kınık Sağ Sahil Sulamasıyla 11.241 hektar alan sulanacaktır. 1999 yılında başlayıp 

16 ayda bitecek proje 2003 yılında 71.520 milyar TL ye yeniden ihale edilmiş ve 2007 

yılında bitmesi programlanmıştır. Her iki sulama alanının strateji planı dönemi içinde 

bitirilmesi gereklidir. Aksi takdirde tarımsal alanlar açısından Bakırçay Havzasında 

ortaya çıkacak ekonomik dengesizlik göç nedeni olacaktır. 

Bergama Yukarıkırıklar Göleti ve Sulamasının yapılması ile 370 hektar alan 

sulanabilecektir ancak, kesin proje safhasında olan ve başlanmış bulunan Kınık 

projeleri tamamlandığında bu konuya yönelinmemesi gerekmektedir. Aynı durumda 

Kınık Kapıkaya Barajı orta ve uzun vadede devreye alınmalıdır. 

Dikili çok yönlü sektörel yapıya sahip görünse de bunların hiç birinde etkin 

konuma geçememiştir. Bergama’nın sanayileşme eğilimi sahip olduğu dokuma 

fabrikasından kaynaklanırken, bu eğilimin Kınık’a kayması Dikili’yi tam anlamıyla 

sanayi planlaması dışında bırakmıştır. Dikili ilçesi genel elektrik tüketiminde 

sanayiinin % 7 pay sahibi olmasına karşın meskenlerin % 86.4 tüketim payı elde 

etmesi yörenin sektörel yapısının konut ve fiziki konumundan ötürü ikincil konut 

da dahil olmak üzere pasif turizm olduğunu göstermektedir. 

Dikili’nin kıyı turizmine yönelik alanlarının ikincil konutlar tarafından kaplanmış 

olması bu kesimleri farklı yatırım türlerinin çekimi dışında bırakmıştır. Kabakum- 

Salihleraltı kıyı bandının ilerleyen dönemlerde bu yapısını koruması ve gelecek konut 

taleplerinin bu alanda emdirilmesi gerekmektedir. Söz konusu alan dışında ikincil 

konut taleplerine yörenin kapatılması, taşıdığı potansiyeller açısından yararlıdır. 

15

Bademler mevkiine olası ikincil konut talebi durdurulmalı ve bu kesimin dış 

turizme açılması için girişimlerde bulunulmalıdır. Özellikle kıyı kesiminin 

potansiyellerinin değerlendirilmesi açısından yörede orta büyüklükteki yat limanının 

yapımı için kaynak arayışında bulunulmalıdır. 

Dikili ve Bergama’nın jeotermal kaynaklara sahip olması bu enerjinin kısa dönemde 

kullanılması gerekliliğini ortaya çıkarmıştır ve ilk aşamada konut ısıtmasında 

kullanılmaya başlanmıştır. Bergama’nın 10.000 konutluk projesinin iki etapta ele 

alınarak 5.000 konutun kısa vadede, diğerlerinin de strateji plan dönemi içinde 

tamamlanması planlanmıştır. Konut başına 1.500 dolara sıcak su temini dahil olan 

yatırımın planlama uyarınca geri ödemesinin bir yıl olması yatırımın yapılabilirliğini 

kanıtlamaktadır. Benzer şekilde Dikili’de I. Stratejik Plan Döneminde projelendirilen 

56.00 MWt kapasiteli şehir ısıtma sisteminin parçalı olarak devreye girmesi 

planlanmalıdır. 7.000 konutluk projenin birinci ayağı olarak 2.000 konutun ilk 

aşamada yatırıma alınması hedeflenmelidir. 

Dikili’de Türk-ABD-Fransız işbirliği ile planlanan jeotermal ısıtma ile organik tarım 

yapılması için dış kaynak arayışına girilmesi gerekmektedir. Bu aynı zamanda 

Strateji Alt Yörenin jeotermal kaynaklardan yararlanarak sera tarımına 

yönelmesidir. Dikili’de planlanmış 40 hektara ilave Bergama ile beraber yaklaşık 

400 hektarlık alanın fizibilite etütleri yapılarak sera tarımının organize olarak ele 

alınacağı bölgenin planlamasının tamamlanması gerekmektedir. Yörenin tarımsal 

potansiyelinin tarla tarımına yönelik olması seracılığın yapılabilirliğinin sağlıklı bir 

şekilde ele alınmasını öngörmelidir. Aksi durumda uygulanamaz yatırım türüne 

kaynak israfı yapılacaktır. 

Dikili veya Bergama’da kurulması düşünülen ve de jeotermal enerjiden 

yararlanacak Çiçek Organize Sanayi Bölgesi kurma çalışmalarında enerji 

olduğu kadar, ulaşım ve de işgücü ihtisaslaşmasının gerekliliği de 

aranmalıdır. Bu bağlamda yörede enerji teminin pozitif değeri yanında özellikle kara 

ve hava taşımacılığına pazarlama açısından bağlı olan çiçek ihracatına yönelik 

bölgenin eksi değer alacağı ve bunun yanında tarla tarımı potansiyelli alana çiçek gibi 

özel ihtisas isteyen bir işkolunun yerleştirilmesi, nitelikli işgücü sorununu da 

beraberinde getirecektir. Bu nedenle söz konusu bölgenin bu konuda ihtisaslaşmış 

Bayındır, Seferihisar gibi üç ana faktörü içeren alanlara kaydırılması gerekli 


Jeotermal enerjinin üçüncü kolu olan termal turizmi, yöre basit kaplıcalarda 

kullanmaktadır. Yörenin halihazırdaki turizm potansiyelinin geceleme standardı 

içinde kalması ve bir transit merkez olması bu strateji plan döneminde yörede 

termal turizme yönelik büyük kaynak aktarılmasını ekonomik kılmamaktadır. 

Turizm belgeli 470 yatak kapasitesi olan Bergama’ya son 4 yıl içinde gelen turist 

sayısı % 24 azalma göstermiştir. Bu durumda Dikili’den deniz yoluyla gelen 

turistlerin Bergama’yı günübirlik gezerek tekrar geri dönmesi, genelde İstanbul çıkışlı 

güney hedefli turizm güzergahlarında ara noktada kalması ve kültür turizmi ağırlıklı 

tanınmışlığı Bergama’yı bir transit turizm noktası halinde tutmaktadır. 

16

Uzun yıllardır kullanılan yöre kaplıcalarının dış turizme açılamaması talep 

yokluğundan kaynaklanmaktadır. Transit turizmin tercih alanı dışında kalınması 

termal turizmi lokal kullanıma itmektedir. Yörenin bu sistem içinde perakende 

ticaretle ilk planda turizm girdisi elde etmesi gerekmektedir. 

Dikili Limanı bir iskele mahiyetinde olduğundan ve konum yeri olarak gelişme 

imkanının bulunmaması sebebiyle gerekli kapasite artırımına gidememektedir. 

Çevresinde iskelenin taşınabileceği topografik ve ulaşım özelliklerine sahip fiziksel bir 

alan bulunmamaktadır. Kuzey kesimi Kabakum mevkii olarak ikincil konutlar ve 

plajla sınırlanmıştır. Güney kesimi ise doğal sitler ve zor bir topografyayla kuşatılmış 

olduğundan mevcut limanın tevsii zorunlu bir durumdur. Gümrük ve diğer 

hizmetlerin standardının yükseltilmesi bu kapsam içinde ele alınmalıdır. 

Ulaşım açısından Bergama-İzmir bağlantısının Çandarlı kavşağından 

sonrasının duble yol çalışmasının ivedilikle tamamlanması gerekmektedir. 

Ayrıca Dikili-Çandarlı ara bağlantısının kalite artırımı ve virajlarının kaldırılması 

çalışması programa alınmalıdır. Özellikle orta vadede Çandarlı Limanı’nın 

gerçekleşme olasılığı karşısında bu bağlantı önem kazanacaktır. Tabiatıyla aynı 

bağlamda ilerde değinileceği üzere Aliağa’ya kadar erişmiş demiryolu hattının 

Bergama-Kınık-Soma bağlantısıyla ulusal şebekeye bağlanması 


[ C ] Gediz Strateji Alt Yöresi Strateji Kavramları 

Söz konusu yöre değişik sektörlerin bir arada bulunduğu ve birbirlerini tamamladığı 

alanı oluşturmaktadır. Kuzeyinde yer alan Dikili-Bergama-Kınık alt yöresiyle bir yeşil 

kuşakla ayrılmaktadır. Bu kuşak Çandarlı’nın kuzeyinden başlayarak Zeytinalan 

yerleşmesine kadar uzanmaktadır. Ağırlıklı olarak makilik, fundalık ve orman 

alanları yanında zeytinlik ve diğer tarım alanlarından oluşmaktadır. Bu yeşil kuşağın 

korunması ve yerleşmeye kapatılması gerekmektedir. Çandarlı yerleşmesinin kıyı 

potansiyeli Dikili’nin kuzeyi gibi ikincil konutlar tarafından kaplandığı için 

potansiyelini doldurmuş durumdadır. Bu nedenle Çandarlı kesiminde mevcut 

1/25.000 ölçekli Nazım Plan kararları dışında ek yapılaşma önerilmemesi 

gerekmektedir. Alanda gereğinden fazla konut potansiyeli mevcuttur. 

Aliağa’nın kuzeyinde yer alan ve Yenişakran’ı içine alarak Çandarlı ve Zeytindağı 

kaplayan bu yörenin temel sektörel tercihi sanayiyi desteklemektir. Çandarlı’da 

gerçekleşecek olan yeni liman dikkate alındığında liman gerisi fonksiyonlar bu alanda 

gelişecektir. Dolayısıyla liman arkası destek alanlarının yörede yer alması Yenişakran 

ve Çandarlı’yı ikincil konut bölgesi olmaktan çıkaracaktır. Baskın özellik olarak 

sanayi türleri arasında doğa ve çevre ile uyumlu kullanışların organize bir tarzda 

yerleşmesi ana hedeftir. 

Aliağa’nın halihazırdaki kontrolsüz sanayi gelişimi Aliağa I ve Aliağa II Organize 

Sanayi Bölgeleri ile kontrol altına alınacaktır. Yatırım perspektifi içinde kamulaştırma 

ve proje çalışmaları tamamlanan Aliağa I Organize Sanayi Bölgesinin kısa 

vadede tamamlanarak hizmete girmesi gereklidir. Aliağa II ise uzun vadeyi 

17

hedeflemelidir. Yer seçimi devam eden Aliağa Kimya Organize Sanayi Bölgesinin ise 

mevcut sanayi alanlarının içinde planlanmasının uygun olacağı görülmüştür. Zira 79 

hektar olarak düşünülen alan 922 ve 400 hektar olan Aliağa I ve II Organize Sanayi 

Bölgelerinden ikinci içinde yer almalıdır. Kimya sektörünün son krizden büyük 

yara alması pazar daralmasına sebep olmuş ve finanssal açıdan çıkmaza girmiştir. 

Maliyetlerin artmasıyla birlikte satılan malın azalması kısa dönemde sektörel olarak 

kimya konusunda yatırımların düşük olacağının belirtmenidir. 

Aynı şekilde ekonomik krizden etkilenen Aliağa I Organize Sanayi Bölgesi 

yatırımlarını yavaşlatmış, haddehanelerin bağlı olduğu demir-çelik sektörü de kriz 

nedeniyle üretimini kısmıştır. Bunda gemi söküm tesislerinin üretkenliğinin 

düşüklüğü de rol oynamıştır. Haddehaneler ve gemi söküm tesislerinin birbirine 

bağlılığı her iki kullanımın müşterek varlığının gerekçeleri olduğundan bulundukları 

alanlarda korunmaları gerekli görülmüştür. 

Aliağa yöresinin kendine yeterli ve sanayileşmiş bir bölge olma iddiası 

bulunsa da gerekli hizmet fonksiyonlarını yüklenememiş olması sanayiyi ana şehir 

odaklı kılmaktadır. Sonuçta İzmir-Aliağa bağlantısı gereksiz bir şekilde yoğun 

kullanım temposuyla karşılaşacaktır. Aliağa’nın merkez fonksiyonlarının 

güçlendirilmesi için Aliağa’ya planlanan organize sanayi bölgeleri dışında gerek şehre 

ve gerekse sanayi alanlarına hizmet verecek bir şehirsel çalışma alanının 

kurulması gereklidir. Bu alanın 150-200 hektar civarında olması yeterli hizmeti 

sunması için uygun görülmüştür. 

Sanayi suyu sağlayacak Güzelhisar Barajından başka 5.78 trilyon TL yatırım bedelli 

Kunduz Barajının 2002 yılı birim fiyatlarıyla tesis bedeli olan 2.97 trilyonun tam 

olarak aktarılamaması barajın gerektiği yıldaki bitimini riske etmektedir. 

Stratejik planlamanın sanayi odağı olan Aliağa için önem arz eden bu konuya gerekli 

yatırım önceliği sağlanmalıdır. 

Aliağa’nın sanayileşmesi, Çandarlı Limanı’nın inşası yöreyi uluslar arası ilişkilerin 

odağı durumuna taşıyacağından ulaşım bağlantılarının bu yatırımlarla paralel 

geliştirilmesi gerekmektedir. İlk planda kuzey-güney bağlantısını sağlayan ve 

tamamlanmış demiryolu elektrifikasyonunun işletmeye açılması için gerekli 

hemzemin geçişlerinin tamamlanması kısa dönemde ivedilikle ele alınmalıdır. 

Liman inşası ile beraber Aliağa-Bergama-Soma demiryolu bağlantısının 

projelendirilmesi gerekmektedir. 

Kuzey aksında yer alacak en önemli yatırım Çandarlı Limanı olduğundan yer seçimi 

ve büyüklüğü strateji planında temel veri olmaktadır. Limanın yaratacağı ek nüfus ve 

işgücü plana entegre edilerek arazi kullanım ve ulaşım sistemlerindeki etkilerin 

mekana yansıtılması planlamanın en önemli özelliği olarak ortaya çıkmaktadır. 

Aliağa’nın güneyinde saçaklanmış ve başta haddehanelerden oluşan sanayi 

tesislerinin organize bölge statüsüne dönüştürülmesi gerekmektedir. Bu amaçla 

tesislerinde bulunduğu 800 hektarlık bir alan düzenlenme içine alınmalıdır. 

Doğalgaz dönüşüm santralının da içinde bulunduğu bu alan enerji sorunu 

açısından problemlerini ortadan kaldırmıştır. Sektörel olarak imalat sektörünün tüm 

18

sektörlere oranı 1/3’ten fazladır. Hizmet sektörünün % 20 civarlarında olması 

belirtildiği üzere ana şehir bağlılığını açıklamaktadır. Sanayiye olduğu kadar hizmet 

sektörüne de yatırım yapılmalıdır. Yap-işlet-devret modeline göre kurulan 685 MW 

gücündeki santral yılda 5.300 milyar KWh enerji üretecek olup yapımcı firma 20 yıl 

işletecek süre sonunda TEAŞ’a devredilecektir. 

Aliağa santralında hammadde olarak kullanılacak ve Cezayir’den Total Firması 

tarafından ithal edilecek LPG, tankerlerle Aliağa Limanına taşınacaktır. Ancak 

tankerlerden aktarılma sırasında büyük bir tehlikenin ortaya çıkacağı kaçınılmazdır. 

Bu konuda gerekli önlemler alınmadan ithalata başlanmamalıdır. 

Aliağa’nın enerji konusunda temin edilen doğalgaz dışında jeotermal ve rüzgar 

potansiyeli de mevcuttur. Potansiyel, 5.000 konutu ısıtacak kapasiteye sahiptir. 

Belediye öncülüğündeki girişimlerin aynı potansiyelle devam ettirilerek Aliağa 

Jeotermal Merkezi Isıtma Sisteminin kısa dönemde 1.000 konutu hizmete alması 

gelecek için ivme verecektir. 

Rüzgar enerjisi olarak 54 MW güç verecek Aliağa Bahçedere ve 52 MW güç verecek 

Seyitali Rüzgar Santrallerinin kısa dönemde devreye girmesi gerekmektedir. 

Uzun vadeye yönelik Yuntdağı, Balaban, Horozgediği, Mangırtepe yörelerindeki 

santrallerin devreye girmesiyle 200 MW’den fazla enerji elde edilecektir. 

Demiryolu bağlantılarında Nemrut’ta yer alan iskelelerin potansiyeline bağlı 

olarak uzatılan hattın yatırım programlarında yer aldığı üzere 2003 yılında 

tamamlanamamasına karşın 2004 yılında öncelikle yatırım programlarındaki haliyle 

bitirilmesi gerekmektedir. Nemrut’ta yer alan iskelelerin birleştirilerek tek bir liman 

haline getirilmesine yönelik projelendirmenin gerek farklı kullanım tarzları ve gerekse 

liman arkası hizmet alanının işlevsel yetersizliği bu girişimi geçersiz kılmaktadır. Bu 

nedenle iskelelerin tek elde birleştirilmesinin mümkün olmadığı ortaya 

çıkmıştır. 

Aliağa’nın Çandarlı Limanı ve art alanı ile oluşturduğu bütünün yeni bir sektörel 

tercih ortaya çıkarması ve büyüme eksenindeki değişim yaşam alanlarında 

biçimsel değişiklikler doğuracağından mekansal analizlerin yeniden ele alınması 

gereklidir. Yeniden tariflenen alanın şehirsel gelişim ve sektörel yayılmanın 

kararlarını en üst düzeyde tutarak nazım plan çalışmalarına sahne olması kısa 

vadede düşünülmelidir. Zira sektörel yayılma eşik zorlamaları yaratacak ve Çandarlı 

kuzeyindeki yeşil kuşağı korumak zorlaşacaktır. Bu plan kararında güney kesimde 

de ikinci bir yeşil kuşak bırakılacaktır. Aliağa-Çandarlı bu iki kuşak arasında 

gelişecektir. Güney yeşil kuşak Bağarası-Helvacı arasında doğu-batı istikametinde 

uzamaktadır. 

Yeşil kuşağın kuzeyinde yer alan Foça yerleşmeleri sektörel olarak turizm 

ağırlıklı hizmeti kapsamaktadır. Ancak bu konuda en önemli girdilerden biri olan 

yat limanının bulunmaması eksikliklerin başında gelmektedir. Mevcutta kullanılan 

alanın ilk aşamada yeterli olabileceği varsayımını kıyıda mevcut olan “Sahil Koruma” 

denetimindeki alan bölmektedir. İlk aşamada bu işlevin yerini terk etmesiyle kıyıda 

kullanım bütünlüğünün sağlanması gereklidir. Bu bağlamda Foça’ya deniz 

19

gümrüğü tesisinde yat limanı girişimiyle birlikte ihtiyaç doğacaktır. DLH 

tarafından geliştirilmiş yat limanı çalışmaları için girişimlerin hızlandırılması ve kısa 

vadede sonuçlandırılması gereklidir. Tamamlanmasıyla karşı kıyıda yer alan ve 

tamamlanma aşamasına gelmiş bulunan Mordoğan balıkçı barınağının da devreye 

girmesiyle sistemsel bir bütünlük ortaya çıkacaktır. 

Şehirsel ölçekte Foça’nın neredeyse tümünün arkeolojik ve doğal sit alanlarıyla kaplı 

olması yatırım serbestisini kısıtlamaktadır. Bu nedenle kanalizasyon şebekesi uzun 

yıllardır tamamlanamamış ve nihayet 2003 yılındaki yatırım programında 

sonlanacağı belirtilmiştir. Bunun ivedilikle anılan yıl içinde sonuçlandırılması 


2003 yılı Foça Atık su Arıtması ve Açık Deniz Deşarjı Projesinin tamamlanma yılı 

olduğu için yatırım programı uyarınca gerekli ödeneğin sağlanmasının ihmal 

edilmemesi gerekmektedir. 

Gerek arkeolojik ve gerekse doğal sit alanları konusundaki kararların tekrar gözden 

geçirilip şehre ve çevresine turizm ve diğer hizmet sektöründe yatırım 

serbestisinin getirilmesi gereklidir. Bu amaçla kazısı yapılmış ve herhangi bir 

buluntuya erişilmemiş alanların arkeolojik sit kavramı dışına çıkarılması 

gerekmektedir. Sit kararı değişmeyen alanlarda yer alan kişilerin mağduriyetinin 

giderilmesine yönelik takas sisteminin Foça için ivedi ve yapıcı olarak işletilmesi, 

bunun parsel dışında alansal olarak görüldüğü kesimlerde şehir taşıma projelerine 

geçilmesinde yarar bulunmaktadır. Bu amaçla şehrin 1. Derece Arkeolojik Sit 

Alanlarında kalan şehir parçalarını taşımak için yerleşmenin Yeni Foça 

istikametindeki Hazine arazilerinin belediyeye devri ve bu amaçla planlama 

çalışmalarına başlanması gerekmektedir. 

Foça’ya dinamizm verecek diğer bir konu ulaşım sektöründe görülmektedir. Şu 

andaki bağlantıya nazaran, ana şehir ile daha kısa ulaşım imkanı sağlayacak Seyrek- 

Gerenköy güzergahının altyapıları tamamlanmış olduğu için hizmete, teknik 

donanımlarının bitirilerek açılması gerekmektedir. 

Aliağa’nın sanayi gelişmesi ve Çandarlı Limanının tesisi süreçleri içerisinde Foça’ya 

uzun vadede demiryolu bağlantısının stratejisi gündeme gelecektir. Çandarlı- 

Yenişakran ikilisinde olduğu gibi başta Yeni Foça olmak üzere bu kesim benzer 

hizmetleri yüklenecektir. Yukarıda belirtildiği üzere Horozgediği ve Gencelli ele 

alınacak Aliağa Nazım İmar Planı sınırları içine alınmalıdır. Bu kesimler özellikle 

konut sektörü ağırlıklı olarak planlanmalıdır. 

Foça-Yeni Foça arasındaki kıyı potansiyeli yüksek alanlar doğal sit kapsamında 

olması nedeniyle yatırıma kapalıdır. Doğal yapının korunması açısından bu husus bir 

avantaj olarak kabul edilmektedir. Bunun dışındaki kıyı kesimlerinin yapılaşmış 

olması turizm potansiyelini iç kesimlere kaydırılmış ve buna ilk örnek olarak 

Bağarasın’da Ekolojik Köy adı altında tarım turizmine yönelik ayrılan 55 dönümlük 

projenin desteklenmesi olumlu bir girişim olarak kabul edilmektedir. Bunun dışında 

Foça’da yer alan turizm belgeli tesisler ve diğer otel ve pansiyonların düşük 

yatak kapasiteli olması (Foça Tatil Köyü ve Club Phokaia hariç) yatırımların küçük 

20

alanlarda gerçekleştiğini göstermektedir. Bu özellik yerleşmenin özgün yapısını 

yansıttığından ileride kurulacak konaklama tesislerinin de ortalama 150 yatak 

kapasitesini geçmemesine dikkat edilmesi gerekmektedir. 

Foça’nın güneyinden geçen yeşil kuşak batıda İzmir Büyükşehir Belediyesi mücavir 

alan sınırı, doğuda Emiralem ve ortada Menemen’in kuzeyinden geçmektedir. Tarım 

potansiyeli yüksek olan bu kesim, aynı zamanda Gediz Nehri ve Deltasıyla 

tanımlanmaktadır. Yörenin doğusu Menemen–Emiralem-Muradiye yerleşmeleriyle 


Yüksek tarımsal verimlilik gösteren bu alanda DSİ de aynı hassasiyette 

çalışmaktadır. Amaç tarımsal üretimi arttırmaya yönelik kırsal gelişme modellerini 

ortaya çıkarmaktır. Bu nedenle doğuda yer alan Muradiye ve Manisa strateji alan 

dışında olmakla birlikte Emiralem kanalıyla ilişki kurmaktadır. Tarımsal bağlamda 

özellikle Muradiye’nin şehirsel gelişim stratejilerinin tarımsal alanlara 

kaymaması için planlamanın araç olarak kullanılması gerekmektedir. Aynı 

şart Emiralem için de geçerlidir. Her iki yerleşmenin imar planları tarımsal alanları 

korumak zorundadır. Bu nedenle revize edilmeleri gerekmektedir. Emiralem Göleti 

ve Sulamasının yörenin tarımsal potansiyeli üzerindeki büyük rolü nedeniyle kesin 

proje açısından uygulamaya geçilmesi gerekmektedir. Yatırım bedeli 3.81 trilyon TL 

olan projeye 2002 birim fiyatıyla ayrılan tesis bedelinin 3.137 trilyon TL olması 

DSİ’nin bu konudaki kararlılığını göstermesi açısından olumludur. 

Gediz Deltası’nın temel özelliği bütünüyle korunmasını gerekli kılmaktadır. Mevcut 

yatırımlara sahip olan deltaya, şehirleşmeye ivme verecek hiçbir yatırım 

öngörülmemelidir. Delta içindeki yerleşmeler tarıma dayalı gelişme süreçlerini ve 

potansiyellerini muhafaza etmelidirler. Mevcut eğilimlere göre delta toplam 

nüfusunun % 80’inin tarım sektöründe çalışması eğilimin strateji plan kararları 

içinde korunacağı kanaatini belirtmektedir. 

Menemen Sulama Projesine konu olan yüksek nitelikli tarımsal havza nüfus 

potansiyelinin Menemen’e doğru kaydırılması gerekmektedir. Türkeli ve Helvacı 

gibi yerleşmelerin planlama alanına katılmalarıyla, Aliağa’nın bu alana olası baskısı 

önlenmelidir. Bu kapsamda Aliağa’nın güneyindeki yeşil kuşağın anlamlılığı daha 

bariz ortaya çıkmaktadır. 

Tarımsal potansiyelin korunmasına yönelik diğer önemli bir yatırım ana şehir ile 

kuzey yerleşmeleri bağlayacak karayolu güzergahının otoyol olarak 

tasarlanmasıyla kaybolacak tarım toprağını korumaktır. Bu nedenle İzmir- 

Çanakkale otoyolu adıyla proje aşamasında olan makro yatırımın planlanmış olan 

Çiğli-Buruncuk kesiminden vazgeçilerek güzergahın Ulukent, Koyundere ve Asarlık 

yerleşmelerinin doğusuna kaydırılması ve Menemen yerleşmesi batı ve kuzey yönlere 

kayan her türlü gelişmeden uzak tutulmalıdır. Bu durumda ana şehrin kuzey 

uzantısı Menemen’e birleşecektir. Menemen’in kuzeye kaymasının engellenmesi, 

Aliağa gelişmesinin güney uzantısının ise sanayi alanlarıyla kesilmesi arada 

oluşacak yeşil bant stratejisini koruyacaktır. Bu sayede merkez şehir etrafındaki yeşil 

kuşak pekişecektir. 

21

Menemen, Harmandalı, Seyrek, Ulukent ve Asarlık yerleşmeleri 40.000 

konutluk bir potansiyel sunmaktadır. İzmir Büyükşehrine de hizmet eden bu konut 

sayısı talebin üstünde bir yoğunlaşma ortaya koyduğu için alanda yeni konut 

üretimi konusunda daha dikkatli olunması gerekmektedir. Yörenin talep 

üzerindeki arzı konut fiyatlarını 10 ila 20 milyar TL’ye kadar düşürmüştür. 

Ayrıca Seyrek’teki villakent projesinin yeterli talep bulmaması bunu kanıtlamaktadır. 

Şu halde gerek villakent ve gerekse diğer kooperatif alanlarında konut üretimini kısa 

bir vade için durdurmak gerekmektedir. 

Asarlık başta olmak üzere çevre beldelerdeki gecekondu yerleşmelerinin şehirsel 

yenileme projeleri ile yaşanabilir bir ortama getirilmesi konut konusundaki ikinci 

gerekliliktir. 

Maltepe beldesinde yer alan serbest bölgenin bitişiğindeki Seyrek beldesi içinde 

yaklaşık 200 hektarlık şehirsel çalışma alanının planlanmış durumdadır. 

Gerçekleşmesinin yöre işgücü dağılımında olumlu katkıları olacaktır. Zira tarımsal 

ürün değerlendirilmesi ve depolaması konusunda havzadaki birinci sınıf tarım 

topraklarına ve bu alandaki inşat taleplerine emici bir zon olarak bu tür bir girişimin 

yararı olacaktır. Gediz Deltasında yer alan özellikle başta Seyrek olmak üzere 

Maltepe, Süzbeyli, Tuzculu ve Günerli gibi yerleşmelerin çeperlerinde yer alma 

eğiliminin baş gösterdiği tarımsal amaçlı depolama, paketleme vb. tesislere yapılaşma 

ve faaliyet hakkının verilmemesi ve bu tür kullanımların bir arada olmasının 

yaratacağı ekonomileri de düşünerek tarımsal potansiyeli olmayan yukarıda belirtilen 

alana yöneltmekte yarar bulunmaktadır. 

Kısa vade itibarıyla işletmeye alınması gereken Torbalı-Aliağa demiryolu 

hattından Nemrut’a yapılması programda olduğu üzere orta vadede demiryolu 

bağlantısının Serbest Bölgeye de planlanması gerekmektedir. Bu sayede Serbest 

Bölgenin dinamizmi artacak ve bitişiğinde yer alan şehirsel çalışma alanıyla birlikte 

denge kurulacak ve de Gediz Havzasının iş merkezi olarak bu grup ortaya 

çıkacaktır. 

Menemen’de yer seçmiş olan Menemen Plastik İhtisas Organize Sanayi Bölgesi 

çevredeki plastik sanayi kolunda çalışan firmaların yer alacağı bir alandır. Kısıkköy 

dahil strateji plan alanına dağılmış olan bu tür sanayilerin bir arada olması için 

seçilmiş Menemen’in güneyindeki alan mekansal konum itibarıyla olumlu bir 

noktada değildir. Ancak yerini seçmiş ve şubat 2003 itibarıyla ÇED raporunu hala 

alamamış durumda olması bürokrasinin karar verme sürecindeki ağırlığını ortaya 

koymaktadır. Her ne kadar konum yeri konusunda seçim yapılmış olduğundan fazla 

bir yorum yapılmasına gerek kalmamakla birlikte ÇED raporunun yönlendirici olması 

açısından yatırımcıların bir an önce bilgilendirilmesi gerekmektedir. Yatırım 

masraflarının tümünün girişimcilerce karşılanması ve kredi talep edilmeyecek olması 

yatırımı ekonomik açıdan daha gerçekçi bir statüye de kavuşturmaktadır. 

Gediz Havzası bütününde ele alınan ve planlama alanını da içeren “su yönetim planı” 

Menemen Sulamasına da katkıda bulunacaktır. Planlama aşamasındaki bu 

yaklaşımın içme suyu, sulama ve taşkın koruma yararları açısından önemle takip 

22

edilmesi gerekmektedir. Bunun dışında ön inceleme aşamasındaki Aşağı Gediz- 

Göktepe Barajı Projesi, Menemen Ovası sulamasına 2.700 hektar daha katkıda 

bulunacaktır. 52 trilyon TL’lik yatırımın uzun vadede tamamlanması tarımsal 

potansiyeli arttırma açısından önemlidir. 

Göktepe Barajının üst havzasında yer alan ve DSİ tarafından kesin proje safhasına 

getirilmiş bulunan Değirmendere Barajının kısa dönemde yatırım kapsamına 

alınarak tamamlanması gerekmektedir. Bu sayede Menemen’in içme ve kullanma 

suyu sorunu çözülecektir. 

Gediz Havzasının tarımsal amaç dışında doğal yapı itibarıyla farklılık gösteren ve de 

1985 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından doğal sit ilan edilerek Kuş 

Cenneti olarak anılan 8.000 hektarlık alanın en önemli sorunu tatlı su 

ihtiyacının sağlanamamasıdır. Bu sorunu çözmek için DSİ proje kapsamındaki su 

temini projesinin ön inceleme safhasından çıkarılarak uygulamaya geçilmesi 

gereklidir. 2002 yılı fiyatlarıyla tesis bedeli 81 milyar TL’dir. 

Gediz Deltasının direnaj sorunlarının giderilmesi için Maltepe-Süzbeyli arası kıyı 

bandının değerlendirmeye alınarak tarım topraklarına ilavesi olumlu bir yaklaşımdır. 

Delta kesiminde bulunan lagün, dalyan gibi kıyı çizgisinin hareketlerinden 

oluşan doğal kesimler mutlak koruma altına alınmalıdır. Ancak art 

kesimlerinde yer alan drenaj kanaletleri ve sulama suyu tahliye kanallarının 

oluşturduğu çevre ile yörenin arzettiği doğal karakterin kontrollü bir tarzda ekoturizme 

açılması, yörenin dinamikleri açısından yararlıdır. Bu girişimler 

Sasalı, Süzbeyli ve Tuzculu yerleşmelerindeki göç hareketlerini engelleme açısından 

gerekli görülmektedir. Zira bu yerleşmelerin nüfus kaybı tarımsal alanların elde 

değiştirmesine ve farklı kullanıma yönelmesine sebep olmaktadır. Deltanın Kültür ve 

Turizm Bakanlığı tarafından doğal sit alanı ilan edilmiş olması koruma açıdan olumlu 

görülürken yerleşmeleri de bu alan içine almış olması sorun yaratmıştır. 

Kuş Cenneti’nin spekülatif yaklaşımlar dışına çıkarılarak tek bir yönetimin 

alanda gerçek bir şekilde söz sahibi olması sağlanmalıdır. Bu açıdan II. Stratejik 

Planın çözüm önerisi günümüze değin gerçekleşememiş ve alan farklı yaklaşımların 

ve tartışmaların odaklandığı bir mekan olmuştur. Bu durumdan çıkarılması için ilgili 

Bakanlığa bağlı özerk bir yönetime ivedilikle kavuşturulması gerekmektedir. 

[ D ] Gediz-Nif Strateji Alt Yöresi Strateji Kavramları 

İzmir ana şehrinin doğusunda Nif Havzası adıyla da anılan Kemalpaşa-Ulucak 

yerleşmelerinden geriye doğru İzmir-Ankara karayolu boyunca gelişen alanın 

güneyinde Yukarı ve Aşağı Kızılca, Armutlu ve Ören gibi yerleşmelerin 

sıralandığı yüksek nitelikli bir tarımsal havza görülmektedir. Bu Strateji Alt 

Yöre iki yeşil kuşakla sınırlanmıştır. Bunlardan birincisi İzmir ana şehrini doğudan 

kuşaklayan Belevi yeşil kuşağı, diğeri ise Kızılcalar, Armutlu ve Ören’in güneyinden 

geçen ve doğu-batı istikametinde uzanan kuşaktır. Bu kuşak Menderes’in güneyinde 

Torbalı’yla arasında bulunan diğer yeşil kuşakla birleşmektedir. Buradaki temel alt 

strateji havzadaki yerleşmelerin güneye doğru akmasını engellemektir. Bu 

23

sayede yeşil kuşaklarda yer alan tarımsal potansiyel korunacaktır. Ancak 

Kemalpaşa’nın ve Ulucak’ın sanayi açısından organize olmuş, potansiyelli bir yöre 

olduğu dikkate alınmalıdır. Şu halde yöre tarım ve sanayi sektörleri açısından 

değerlendirilmelidir. Sektörel açıdan bu iki tanımlama yaklaşık % 80’lik bir paya 

sahiptir. Hizmet sektörü ana şehre bağlılığından ötürü gelişim göstermemiştir. 

Kemalpaşa ve Ulucak’ın sanayi alanlarını içermesi diğer yerleşmelerin kırsal 

karakterde kalmasına sebep olmuştur. Kemalpaşa’nın yerleşim alanının nitelikli 

tarım topraklarıyla kuşatılmış olması Ulucak’a şehirsel gelişim potansiyelinin 

yüklenmesini gerekli kılmaktadır. Bunun dışında 1985 yılına kadar düzensiz 

sanayileşme gösteren yörenin organize olması gelişim trendlerini 

düzenlemiştir. Yeterli büyüklüğe organize olduğu dönemde kavuşan sanayi 

bölgesinin gelişme eğilimleri çevresindeki tarım toprakları değerlendirildiğinde İzmir- 

Ankara karayolunun kuzey yönü tercih edilmek üzere 410 hektardan 1.200 hektara 

çıkartılmasıyla mevcut organize bölge dışındaki plansız gelişme gösteren 

sanayilerin de Kemalpaşa Organize Sanayi Bölgesi (KOSBİ) kapsamına 

alınması özel bir önem taşımaktadır. Bu alan dışında Strateji Alt Yöreye 

Turgutlu’ya kadar başka sanayi önerilmemesi gerekmektedir. Sanayi alanının 

tevsiinden sonra önerilecek sanayilerin özellikle tarımsal faaliyetlerle bütünleşenler 

arasından seçilmesine özen gösterilmesi gerekmektedir. 

Plansız gelişim göstermiş sanayileri organize bir kapsam içine almanın getirdiği 

zorlukların başında gelen alt yapı sorunlarının da ivedilikle ele alınması 

gerekmektedir. Bu kapsam içinde strateji alan içinde yeni organize sanayi bölgeleri 

ilanı yerine bu tür yatırımlara öncelik verilmesi gerekmektedir. Bunlar arasında ön 

planda merkezi arıtma sistemi gelmekte olup kısa vade içinde kuruluşunu 

tamamlaması için fon ayrılması gereklidir. Maliyetinin yüksek olması nedeniyle, 

gerektiği takdirde dış kaynak aranmasına da gidilmelidir. Zira Nif Çayının 

kirlenmesine sebep olan yatırımlar giderek bu suyun Gediz’le birleşmesi 

dolayısıyla Gediz havzasının da kirlenmesine neden olmaktadır. Zaten Gediz, Manisa 

ve art alanındaki yerleşme ve sanayi kuruluşları tarafından kirletilmektedir. Bu 

konuda DSİ’nin çalışmaları ve Manisa Organize Sanayi Bölgesinin arıtma tesisi 

önleyici tedbirler almaktaysa da, denetimlerin sıklaştırılması gerekmektedir. 

2002 yılında planlama aşamasında olan Yiğitler Barajının 2003 yılı programında 

kesin projeye alınmış olunması gerçekleşme alanına atılmış olumlu bir adımdır. 

Sulama yanında organize sanayi bölgesine de su temin edecek barajın yatırım bedeli 

57 trilyon TL olup iç karlılığı % 6.18 olarak hesaplanmıştır. Bunun yanında 

Doğalgaz Kombine Çevirim Santralının yapımına 2002 yılında başlanmış olup 

2004 yılında işletmeye açılacak olması bölge yatırımlarının olumlu seyrettiğinin 

belgesidir. İzmir’de ilk olarak doğalgazı kullanan tesislerin de (DESA, Ege Seramik ve 

Mopak) bu yörede bulunması sanayi alanındaki yatırım potansiyelinin yüksekliğini 

kanıtlamaktadır. 

Yukarıda belirtildiği üzere şehirsel yayılma alanlarının belirli kıstaslar dahilinde 

gelişmesi gerekliliği kapsamında Kemalpaşa ve Ulucak yerleşmelerinin 

planlamasının bir bütün olarak organize sanayi bölgesiyle birlikte ele 

24

alınması gerekmektedir. Nif çayının kirletilmemesinin de dikkate alınacağı bu 

çalışmada teknik altyapı sorunları açısından tarımsal nitelikli yerleşmelerin de 

kanalizasyonlarının tamamlanması gerekmektedir. Bu kapsamda yine kısa dönemde 

ele alınması ve en kısa sürede işletmeye açılması gereken bir konu da Kırbeyli 

yöresindeki çöp depolama alanıdır. 

Tarım alanlarının ve dolayısıyla çiftçinin korunmasını amaçlayan girişimlerde 

bulunularak tarım topraklarının elden çıkması önlenmelidir. Hayvancılığın da gelişim 

gösterdiği yörede, Kaymakamlık tarafından kurulmuş olan Çevre Denetleme Ünitesi 

benzeri bir teşkilatlanmayla destek ve kredilendirme çalışmaları organize olmalıdır. 

Özellikle hayvancılık ve hortikültür açısından eğitim ve bilgilendirme konusunda 

kurumsallaşmaya gidilmesi gerekmektedir. 

Ulaşım açısından yatırımlardan gerekli payı ana arter boyunca almaktadır. Bununla 

beraber İzmir-Salihli karayolunun kısa dönemde standartlara uygun olarak 

tamamlanması gerekmektedir. Bunun yanında Torbalı bağlantısının ele alınarak 

tarım ve sanayi açısından potansiyeli yüksek alanlar arasında ulaşımın nitelikli hale 

getirilmesi gerekmektedir. 

Başta Yukarı Kızılca ve çevresi olmak üzere İzmir’in konut baskısına karşın doğal 

yapının göreceli olarak zedelendiği belirlenmiştir. Bir dönemler sanayi 

kuruluşlarının yarattığı doğa tahribatı farklı boyutlarda ortaya çıkmaktadır. Bu 

kapsam içinde tüm alanda yer altı suyunu kullanmaya yönelik sondajların 

engellenmesi gerekmektedir. Bunun yanında konutlar tarafından olası doğa 

tahribatını önlemeye yönelik plan kararlarının geliştirilmesi ve her alana konut 

yapılmaması gerekliliği koşul olarak getirilmelidir. 

Doğa turizminin önem kazandığı Kızılca beldesi çevresinde yürüme parkurları ve hafif 

konaklama tesislerinin orta vadede planlanması, yörenin gelişmesinde olumlu 

katkılar sağlayacaktır. 

[ E1 ] K. Menderes Kıyı Kesimi Strateji Alt Yöresi Strateji Kavramları 

Ana şehirle Kısıkköy sanayi alanı ve Adnan Menderes Havalimanı ile birleşmiş olan 

Menderes’in güneyinden geçen yeşil kuşak Kemalpaşa-Değirmendere-Gümüldür 

aksında gitmektedir. Bu kuşak üzerinde Tahtalı Barajı yer almakta ve koruma 

kuşaklarıyla tahditli bir alan oluşturmaktadır. Mutlak koruma alanı olan 1.537 

hektarın hazine arazileri dışında kalan kısımlarının İZSU tarafından 

kamulaştırma işlemlerinin bir an önce bitirilmesi gerekmektedir. Bunun 

yanında göl alanının kamulaştırmaya tabi olan kısımlarının işlemlerinin de DSİ 

tarafından bitirilmesi gerekmektedir. Özellikle İZSU’nun işlemlerini tamamlaması su 

havzasının sağlıklılığı için şarttır. Ayrıca diğer koruma zonlarındaki önlemleri belirten 

Havza Koruma Yönetmeliğinin bürokratik tartışmalara konu olmayıp İZSU ve 

ilgili Bakanlık arasında bir sonuca varılması gerekmektedir. 

Havza Koruma Yönetmeliğinin netleşmesiyle bu alanlardaki kullanım biçimlerinin 

belirleneceği açıktır. Örneğin Sarnıç beldesinde yer alan sanayi kullanışlarının 

denetimsizlikten ötürü kısmen havza alanında geliştiği görülmektedir. Bu ve 

25

enzeri olumsuzlukları ortadan kaldırmak için Havza Koruma Yönetmeliğinin 

kapsamı içindeki denetimlerin sıkılaştırılması ve beldelerin denetlenmesi 

gerekmektedir. Yörenin güçlü tarımsal potansiyeli sanayileşmeden üstün 

gelmektedir. Ancak Nif Havzasında görülen benzer sorunlar bu alanda da yer 

almaktadır. Organize olamamış sanayilerin ana ulaşım aksı boyunca yerleşmesinin 

getirdiği çevre koruma sorunları münferit arıtma tesisleriyle sağlanmaktaysa da 

kuruluşların tesislerini randımanlı çalıştırmamaları denetimsizlikten 

kaynaklanmaktadır. Kaymakamlıklar Çevre Koruma Ünitelerince süreklilik içinde 

kontrol edilerek konunun üstesinden gelinecektir. 

Baraj koruma alanının kısıtladığı tarım alanlarında entansif tarım ve seracılığın 

desteklenmesi ve yaygınlaştırılması gerekmektedir. İlçe Tarım Müdürlüğünün il 

bazında desteklenmesi gerekmektedir ve ilgili odalar tarafından destek projeleri 

yaratılmalıdır. 1998 yılında ilçe olması ve tarım alanlarının kısıtlanması özellikle 

Menderes’in bürokratik açıdan tam örgütlenememesine sebep olmuştur. İzmir strateji 

alanında yüksek potansiyel göstermesine karşın bu eksikliğinin giderilmesi için fon 

ayrılması gerekmektedir. Menderes’in 228 hektar brüt tarım arazisini sulayacak 

Yeniköy Göletinin orta vade sonunda devreye sokulması için çalışmalar 

yürütülmelidir. Gölet, yerleşmenin içme ve kullanma suyuna da katkı vereceği için 

önemli bir yatırımdır. 

Menderes-Torbalı arasındaki yeşil bandın tarım potansiyelini koruma amacıyla 

mevcut sanayi ve konut yatırımları dışında yeni potansiyel alanlar 

yaratılmamalıdır. İzmir bağlantısının kara ve demiryollarıyla rahat sağlanması 

özellikle Torbalı’nın İzmir ilişkisini üst seviyelere çıkarmıştır. İzmir ve Torbalı 

arasındaki karşılıklı bu nüfus akımı sonucunda İzmir’in konut potansiyeli gelen 

nüfusu emerken Torbalı kuzeye doğru konut alanları açısından gelişme 

göstermiştir. Birinci sınıf tarım toprakları üzerindeki bu gelişme durdurulmalıdır. 

Konut enflasyonu konut değerlerini 15-30 milyar arası gibi düşük değerlere 

getirmiştir. En iyi yaklaşımla kısa dönem içinde yörede konut ruhsatı verilmemesi 

spekülatif yaklaşımları önleyecektir. 

Torbalı’da bulunan iki organize sanayi bölgesi çalışmasından Pancar Beldesinde yer 

alan II No’lu Bölge diğerine nazaran aşama kaydetmiş durumdadır. Ayrancılar 

üzerinden İzmir-Aydın yoluna bağlanmaktadır. Daha önceleri Pancar Belediyesi imar 

planı içinde planlanmış olması ve de bazı sanayi kuruluşlarınca faaliyette 

bulunulması aktif olmasının sebebidir. Bu nedenle kısa vadede altyapı yatırımlarını 

tamamlayıp faaliyete geçirilmesi gereklidir. Bu kapsam içinde Nazilli üzerinden 

İzmir’e erişecek doğalgaz boru hattından bir kol alarak Doğalgaz Kombine Çevirim 

Santralının bölge içinde bir yer sahibi olması sağlanmalıdır. Bölgenin yumuşak zemin 

üzerinde yer alması nedeniyle yapılacak inşaatlarda deprem konusunda özel bir 

hassasiyete sahip olunması önemlidir. Bu konuda yer seçiminin gerekli incelemeye 

tabi olmadan Belediyesi tarafından yapılmış olmasının hatası bulunmaktadır. 

Bölgenin sektörel ağırlığının serbest bırakılması gerekmektedir. Torbalı II Organize 

Sanayi Bölgesi ise konumu açısından özellikle yakınındaki taşocağı ile ilgili 

sıkıntılar yaşamakta olup, zaman içinde bunların giderileceği yapılan girişimlerden 

anlaşılmıştır. Bununla beraber K. Menderes havzasında yer alan organize sanayi 

26

ölgeleri incelendiğinde Tire Organize Sanayi Bölgesinin baskın çıktığı ve kısa 

dönemde Torbalı’ya ikinci bir sanayi bölgesi tesis etmenin rantabl olmadığı 

belirmektedir. Zira tarımsal sektör payının % 50’nin üzerinde olduğu Strateji Alt 

Yörede Tekeli’de İzmir Ticaret Odası girişimleriyle kurulmuş Tekeli Organize 

Ticaret ve İmalat Bölgesi 1.000-10.000 m 2’ lik çok sayıda parseliyle organize 

sanayi bölgelerine nazaran daha geniş bir yelpaze sunmakta ve altyapısı 

büyük ölçüde tamamlanmış durumundadır. Yörenin sanayi, ticaret ve imalat 

fonksiyonları bu iki bölgeye yönlendirilmelidir. Dolayısıyla Torbalı I Organize Sanayi 

Bölgesinin uzun vadeye kaydırılması gerekmektedir. 

Yörede mermer yataklarının potansiyel kaynak olması bu konuda ihtisaslaşmış bir 

Meslek Yüksekokulunu Torbalı’ya çekmiştir. Sonuçta yer arama çalışmaları içinde 

bulunulan Mermer İhtisas Organize Sanayi Bölgesinin Torbalı’nın güneyinde 

Belevi mevkiine tesis edilmesi olumludur. Bu tür bir yaklaşım Selçuk-Torbalı 

arasındaki Belevi’nin istihdam kazanmasında sebep olacaktır. Bu sayede Torbalı- 

Belevi arasındaki kırsal yerleşmelerin gelişimleri kontrol edilebilecektir. 

Belevi aynı zamanda Tire ve art alanının İzmir-Aydın otoyolu ile buluştuğu noktadır. 

Burada yaratılacak organize bölge aynı zamanda Torbalı-Selçuk arasındaki yeşil 

kuşağın korunmasını da sağlayacaktır. 

Torbalı-Kemalpaşa karayolu kenarında yer alan Karakızlar sulama amaçlı 

göletinin uzun süren yapımının kısa dönemde sonuçlandırılması 

gerekmektedir. Torbalı’nın yıllık şehirsel nüfus artışının o / oo 58.76 olduğu dikkate 

alınacak olursa şehrin kanalizasyon ve arıtma tesisi projesinin ivedilikle 

gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Bu aynı zamanda şehir ölçeğinde sanayileşmenin 

getirdiği işgücü potansiyelinin % 60’ın üzerinde olması SSK hizmetlerinin özellikle 

sağlık açısından eksiğinin giderilmesini zorunlu kılmaktadır. 

Yukarıda belirtildiği üzere Torbalı’nın ana şehir ve art alan ile ulaşım bağlantılarının 

kısa dönem itibarıyla radikal sorunlarının olmamasına rağmen diğer alanlarla 

bağlantılarının daha sağlıklı bir hale dönüştürülmesi gerekmektedir. Özellikle güney 

kıyılara, Ahmetbeyli, Gümüldür yöresine erişen karayolunun Köy Hizmetleri 

tarafından yeterli standarda dönüştürülmesi sağlanmalıdır. Enerji sorununun 

önümüzdeki yıllarda sıkıntı doğuracağı belirlendiğinden şehre erişecek 

doğalgazın şehir ölçeğinde kullanılmasına yönelik planlama ve dönüşüm 

santralı hazırlıkları yapılmalıdır. 

Strateji Alt Yörenin dış kabuğunu oluşturan ve Torbalı’dan yeşil kuşakla ayrılıp 

Belevi ile birlikte hareket eden Selçuk turizm sektöründeki her türlü yatırımı 

kabul edecek potansiyele sahiptir. Bunlar arasında yörede eksikliği bulunan 

makro yatırımların başında golf turizmi gelmektedir. Her ne kadar Torbalı yöresi için 

düşünülmüş olsa da tarım potansiyeli yüksek bu alan yerine turizm potansiyeli 

yüksek ve tarım potansiyeli düşük Selçuk-Belevi-Kuşadası bağlamında mekan 

bulması yatırım açısından uygundur. Bu tür bir projenin orta vadede çözüme 

ulaştırılması beklentiler arasında yer almaktadır. 

27

Ulaşım bağlantıları açısından stol tipi havaalanının işletme sorunlarının ortadan 

kaldırılması gerekmektedir. Ayrıca Torbalı’ya kadar erişmiş elektrikli tren hattının 

strateji plan dönemi içinde fizibilite çalışmalarının yapılması beklenmelidir. 

Strateji Alt Yörenin bu kesiminde alternatif gelir kaynağı olarak sanayinin 

geliştirilmesine çalışılmamalıdır. Sadece tarımsal değeri olmayan Belevi’ye bir 

ihtisas bölgesi önerilmiştir. Ancak Belevi’ye yapılmış olan 300 hektarlık sanayi amaçlı 

plan bu tür bir bölge için planlanmadığından söz konusu sanayi amaçlı planın 

kullanılmaması gerekmektedir. Aynı durum Subaşı Beldesi için de geçerlidir. Bu 

tür altyapısı yetersiz beldelerin yörede sanayi alanı adı altında imar planlarına 

ekledikleri naif kararlardan vazgeçirilmesi yörenin gelişimi açısından önemli bir 

konudur. 

Selçuk’un turizm yatırımları iki konuda ele alınmaktadır. Bunlardan birincisi 

arkeolojik doğal ve şehirsel sit alanlarıyla ilgili olup, diğeri Selçuk’un şehir 

ölçeğindedir. Sit alanlarıyla ilgili olarak son karar mercii İzmir Kültür ve Tabiat 

Varlıklarını Koruma Kuruludur. Öneri olarak Efes-Ören yerinin ışıklandırılması, 

Meryemana’ya teleferik hattı, Şirince Köyünün planlı bir gelişime tabi tutulması ve 

pansiyonculuğun desteklenmesi, Artemis Tapınak alanının temizlenmesi Pamucak 

sahil kesiminin Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın onay verdiği bir tarzda planlanması 

önde gelen konulardır. 

Selçuk ölçeğinde kültür turizm açısından önemli kaynaklardan biri olan Efes 

Müzesi’nin genişletilmesinin fiziki açıdan yetersizliğine karşın Kuşadası yolu üzerinde 

yeni, modern bir müze binası inşa edilmesi önemli bir ihtiyaç olarak 

görülmektedir. Efes ören yerinin denizle bağlantısını sağlayan antik kanalın 

koruma kurulunca onaylanmış projesinin güncelleştirilerek hayata geçirilmesi, 

kanalın kullanılmasını sağlayacağından turizm potansiyelinde artış yaratacaktır. Bu 

konuda finansman kaynakların araştırılması yararlıdır. 

Selçuk’un Şirince köyü yaylalarının köy yerleşik alanı benzeri pansiyonlarla göreceli 

donatılmasının özellikle yaz aylarında turizm için büyük katkı sağlayacağı 

kaçınılmazdır. Bu konuda gerekli desteğin ilgili Bakanlıklarca sağlanması ve 

girişimcilerin desteklenmesi gerekmektedir. 

Şehirsel ölçekteki düzenlemeler arasında merkezdeki Tekel binasının onarılarak 

turizme kazandırılması planlanmalıdır. Yaya ve trafik yolu ayırımının yeniden ele 

alınarak otopark düzenlemeleriyle şehre daha modern bir hava verilmesi yanında 

karayolu taşımacılığında özellikle yaz aylarında yoğun bir trafiğe uğrayan terminalin 

inşaatının öncelikle ele alınarak tamamlanması önemlidir. 

Selçuk yerleşmesi İzmir’i Kuşadası’na bağlayan bir mafsal durumundadır. İzmir’e 

idari açıdan bağlılığının dışında fazla bir ekonomik bağı yoktur. Kuşadası ile birlikte 

bir ikilem yaşamaktadır. Bu nedenle dış kabuk olarak kabul edilmiştir. 

28

[ E2 ] K. Menderes Kara Kesimi Strateji Alt Yöresi Strateji Kavramları 

Torbalı’nın doğusunda yer alan yüksek potansiyelli tarım havzasının Tire ve 

güney kesimlerinde yoğun bir şekilde sanayi ve konut yerleşmelerinde 

görüldüğünden kuzey kesimi tarımsal faaliyete yoğun olarak ayrılmıştır. Bu 

doğrultuda havzadaki yoğun yerleşme potansiyelli alanların gelişme yönleri 

güney yönlü olarak planlanma durumundadır. 

Strateji Alt Yöre Menderes-Torbalı-Selçuk aksından, bu aksa paralel giden, kuzey 

güney yönünde uzayan bir yeşil kuşakla ayrılmıştır. Kendi içinde de ikiye ayrılan bu 

koridoru doğuda yine kuzey güney yönde gelişmiş ikinci bir koridor ayırmaktadır. 

Doğuda kalan Beydağ ve Kiraz aynı zamanda İzmir strateji alanının bu yöndeki dış 

kabuğunu oluşturmaktadır. Bu koridorlar aynı zamanda gelişme eşikleridir. Havza 

içinde tarımsal açıdan güçlü çok sayıda küçük yerleşme de bulunmaktadır. Bu 

nedenle söz konusu Strateji Alt Yörenin gelişme potansiyeli tarım olarak alınma 

durumundadır. Tarımsal yayılımın korunması için ise şehirsel gelişme yerleşim 

merkezlerinde toplanma durumundadır. Şu halde kırsal alanlara yapılacak 

yatırımlarda sanayi faaliyetlerinden kaçınırken daha ziyade bunun tarımsal 

potansiyeli güçlendirecek ve de örgütleyecek tarzda olması hedeflenmelidir. 

Ekonomik yapının tarım ve ona bağlı sektörlere dayandığı havzaya önerilmiş bulunan 

organize sanayi bölgeleri bu nedenle hedeften sapma durumundadır. Kapsam içinde 

ilk organize bölge olan Tire dışındakilerin kısa dönemde gerçekleşmemesi 

gerekmektedir. Alt bölge merkezi olarak Tire’nin şehirsel çalışma alanlarında da 

yoğunlaşması gerekmektedir. Aksi durumda tarımsal alanların risk alması söz 

konusudur. Tarım sektörü potansiyelinin yörede şehirsel ve kırsal olarak ayrıldığında 

oranlar % 50 ve % 80’dir. Bu da kırsal kesimlerin yoğun tarım temposunun 

korunmasındaki gerekçeyi vermektedir. 

Yörenin merkezi konumundaki Tire ilk sanayileşen yerleşme olarak da dikkat 

çekicidir ve oluklu mukavva fabrikasıyla ilk atılımı yapmış ve daha sonra organize 

sanayi bölgesine (Tire Organize Sanayi Bölgesi) kavuşmuştur. Daha önceleri küçük 

çapta konserve fabrikalarıyla sanayileşen Tire’deki söz konusu yatırımın 

desteklenerek birinci dereceden kaynak aktarımına sahne olması gerekmektedir. 

Özellikle istimlak konusunun çözülmesi için gerekli bürokratik engellerin 

ortadan kaldırılması için özel girişimlerde bulunulmalıdır. Ayrıca altyapı 

yatırımlarının ivedilikle sonlandırılması gerekmektedir. Halk Bankası’na olan kredi 

borcunun da 2003 yılı içinde biteceğinin bilinmesi bölge için olumlu bir gelişmedir. 

Ödemiş’te yer alması planlanan organize sanayi bölgesi tarımsal ağırlıklı 

düşünülmüştür. 240 sanayi parseli bulunan Tire Organize Sanayi Bölgesinde halen 

sorunlar halledilmemiş ve doluluk oranlarının % 4 civarlarında olduğu bilindiğinden 

kamulaştırma ve proje çalışmaları süren söz konusu bölge, Tire Bölgesinin 

doluluk oranının belirli bir oranın üzerine çıkmasını takiben yatırım kapsamına 

alınmalıdır. Aynı şekilde Bayındır ve Kiraz’da da yer alması planlanan organize sanayi 

bölgelerinin yer seçimi yapılıp, henüz onaylanmadığı düşünüldüğünde, her iki 

bölgenin uzun vadede gerçekleşmesi ekonomiye daha yararlı olacaktır. Bunlar 

29

arasında Bayındır Bölgesinin gıda ihtisaslı olmasının yanında yörede gelişmiş 

bulunan çiçekçilik konusuna da yer verilmesi rantabl bir yaklaşımdır. Özellikle 

Bayındır’da mevcut olan jeotermal enerjinin sera ısıtmacılığında kullanılma 

imkanlarının değerlendirilmesi bu eğilimi güçlendirmektedir. Bayındır’daki Meslek 

Yüksekokuluna seracılık bölümünün açılması gelecek için önem vadetmektedir. 

Jeotermal kaynakların bulunduğu Ergenli Kaplıcalarının yeniden organize edilerek 

Strateji Alt Yörenin en önemli termal tesisi haline getirilmesi yararlı olacaktır. Bu 

konuda yatırımcıların teşvik edilmesi ve bölgeye yönelik etütlerin yapılması 

uygundur. 

Bayındır, Beydağ, Kiraz bölgenin sanayisi gelişmemiş kesimlerini oluşturmaktadır. 

Örneğin Bayındır’daki konfeksiyon fabrikasının zaman içinde kapanması potansiyel 

düşüklüğünü kanıtlamaktadır. Bu tür olaylarda sermaye kısıtlılığı yanında ulaşım 

imkanlarının rahat olamaması önemli rol oynamaktadır. Bayındır’ın Torbalı 

karayolu bağlantısının sağlıklaştırılması ve virajlarının giderilmesi gerekmektedir. 

Aynı şekilde kaplıca turizmi açısından geliştirilecek alanların ulaşım imkanlarının 

arttırılması gerekmektedir. 

Bu Strateji Alt Yörenin en büyük sorunlarından birisi ulaşım sistemlerinde 

görülen donanımsızlıktır. Ödemiş-Beydağ, Bozdağ yollarının genişletilmesi ve 

güncelleşmesi dinamizmi arttıracaktır. Aynı şekilde Tire’nin art bölgeye, Gökçen 

yönüne olan karayolunun, yine Tire’nin Selçuk yönüne erişmesi için Belevi’den 

otoyola olan bağlantısının genişletilmesi ve güncelleşmesi gerekmektedir. Genişletme 

kapsamında Kiraz-Ödemiş yolu da ele alınmalıdır. 2000 yılında Kiraz köy yollarının 

asfalt kaplanması olumlu bir gelişim olmakla beraber, Strateji Alt Yörenin tüm köy 

yolları gibi standardize edilmesi gerekmektedir. Zira tarımsal potansiyeli yüksek 

yörenin tarım ürünlerini pazarlayabilmesi ve tarım ekonomisinde gelişebilmesi için 

kuvvetli ulaşım sistemlerine ihtiyaç vardır. 

Tarım potansiyelinin bu denli yüksek olduğu yörede kırsal nüfus azalması 

mekanizasyonda gelişme olmamasına rağmen dikkat çekicidir. Strateji Alt Yörenin 

beş ilçesinin kırsal nüfus toplamı 176.912 iken bir önceki sayıma göre % 6 azalma 

göstermiştir. Bu nüfus kaybının önlenmesi için ulaşım sisteminin iyileştirilmesi 

yanında tarım konusunda bilinçlendirme ve destek yatırımları yapılması 

gerekmektedir. Özellikle ilçe tarım örgütleri merkezden desteklenmeli ve kredi 

sistemlerinde tohumluk dahil kolaylıklar sağlanmalıdır. Menengeçlerin aşılanarak 

antepfıstığına dönüştürülme kampanyası desteklenmelidir. Aynı bağlamda özellikle 

orman köylerinin kestane üretimine yönlendirilmesi olumlu girişimlerdir. 

Tarım üretimine yönelik sulama projelerinin önemi büyüktür. Beydağ Projesi 

kapsamında 18.200 hektarlık alanı sulayacak, K.Menderes taşkınlarından koruyacak 

projenin hızlandırılması gerekmektedir. 1993 birim fiyatlarıyla 361 trilyon TL’ye ihale 

edilen projenin 1998’de bitmesi gerekirken baraj inşaatının 2005 yılına 

aktarılması ödenek yetersizliğinden kaynaklanmıştır. 2002 yılı ödeneğinin de 

eksik verilmesi bitiş tarihini riske etmektedir. Ancak projenin Ödemiş Ovası için 

önemi dikkate alındığında, ödenek eksikliğine uğratılmamasının gerekli olduğu 

30

görülmektedir. Bu sulamanın dip savak çıkışı 1997 yılında ihale edilerek 2002 yılında 

bitecekken Beydağ Baraj inşaatı ile paralel yürüdüğü için işe başlaması 2003 ve bitişi 

2007 yılıdır. Kamulaştırmaya 2003 yılında başlanacaktır. Bu ekonomik zorlukların ve 

finansman güçlüklerinin giderilmesi için dış kredi temin edilmelidir. 

Ödemiş Ovası’nın diğer kısmının sulanması için Aktaş Barajı ve Projesinin kısa 

veya orta vadede mutlak ihale edilmesi gerekmektedir. 2003 yılında ihale edildiği 

takdirde 2007 yılında bitirilmiş olacaktır. 84 trilyon keşif bedelli olup 2003 istimlak 

için 625 milyar ayrılması bitim tarihini riske sokmamalıdır. Aynı şekilde Aktaş Projesi 

kapsamında 2005 yılında ihale edilip 2007 yılında bitecek sulama alanı düzenlemesi 

bağlantılı olarak yürüyeceği için ödeneklerinin sistemli olarak yürütülmesi 

gerekmektedir. Bu iki projenin desteklenerek vadelerinde bitirilmesi için çaba 

harcanmalıdır. 

Proje ve planlama safhasında olan Ödemiş Bademli, K. Menderes, Ergenli, Uladı ve 

Bayındır Burgaz Barajlarının hep birden başlatılmaması yukarıda belirtilen 

imalatların rahatlatılmasından ve yeterli ekonomik kaynağa sahip olmasından sonra 

ele alınmasında yarar görülmektedir. Küçük Menderes Projesi kapsamında 

tamamlanması gereken diğer önemli bir proje nehrin ve yan kollarının Kiraz ilçesi ve 

10 yerleşimi ile 14.394 hektar arazinin taşkınından koruma projesidir. 1986 yılında 

başlayıp % 63’ü tamamlanmış projenin 2006 olan bitim yılı gerçekçi hedef olarak 

belirlenmelidir. Bu proje aynı zamanda Beydağ Barajını taşkın ve hasarlardan 

koruyacaktır. Dolayısıyla ödenek yetersizliğinden dolayı geciktirilmemesi büyük önem 


K.Menderes Projesi kapsamında Bayındır’daki Ergenli ve Falaka Çaylarının bent ve 

gölet projelerinin kısa dönemde yatırım programına bağlanması önemlidir. Söz 

konusu sulama projelerinin gerçekleşmesi zemin suyunu 60 ila 80 metrelere 

indirmiştir. Kuyu sulamasına yönelen çiftçi giderek tarımsal üründe çeşitliliği ve 

verimliliği kaybetmekte ve belirttiğimiz üzere şehirsel mekanlara göç etmektedir. Şu 

halde sulama projeleri üzerinde önemle durulması gerekmektedir. 

Özelde Bayındır’ın şehirsel ölçekteki kanalizasyon ve arıtma tesisi ile çöp depolama 

alanının en kısa sürede tamamlanması gerekmektedir. Aynı şekilde Kiraz’ın da bu 

sorunlara ek içme suyu probleminin halledilmesi önemlidir. Kanalizasyonuna ödenek 

ayrılarak 2005 yılı hedefi gerçekleştirilmelidir. Tire’nin de aynı sorunu ivedilikle 

çözümlendirilmelidir. 

Beydağ ve Kiraz’ın bu alt yörenin en az gelişmiş yöreleri olması dolayısıyla bu ikilinin 

kalkınmada öncelikli yöre teşviklerinden yararlandırılması için girişimlerde 

bulunulması gerekmektedir. Çevrelerindeki verimli topraklarda kimin nerede ne 

yetiştireceği konusunda da çiftçinin bilinçlendirilmesi ve sözleşmeli ürün 

yetiştirilmesine yönelinmesi yararlıdır. Beydağ’da kapatılmış ve durdurulmuş, civa ve 

antimon madenlerinin fizibilitesi yapılarak işletmeye açılmasıyla yörenin gerek 

istihdam gerek cirosunda görülecek hareketlilik genel yaşam sistemine yansıyacağı 

için yararlı görülmektedir. 

31

Tarımsal potansiyeli yüksek Ödemiş’in ün kazandığı patatesin yerinde işletilmesi için 

tesis kurulması girişimlerinde bulunulmalıdır. Bu tür bir kuruluş sanayi açısından 

zayıf olan yöreye hareketlilik getirecektir. Ancak bu durum organize sanayi bölgesinin 

yatırım programına kısa dönemde alınacağı manasına gelmemelidir. 

Yöredeki pek çok yerleşmenin kanalizasyonu gibi Küçük Menderes’e deşarjların 

verilmesi en kısa zamanda önlenmeli ve arıtma sistemleriyle sorun çözülmelidir. 

Ödemiş’in bir turizm merkezi olmasını sağlayan Gölcük, bahar sonu ve ekim sonu 

süresince aktif bir yerleşme olmaktadır. Bunun dışında yerli halk Zeytinlik 

Beldesinde oturmaktadır. Yöreye özellik veren Gölcük’te bulunan krater gölünün 

bilinçsiz sulama ile su seviyesinin düşmesi doğal sorunlar ortaya 

çıkarmaktadır. Bunun önlenmesi ve çevre tarım alanlarının sulama sistemlerinde 

düzenlemeler yapılması gerekmektedir. Durum aynı paralelde devam ettiği takdirde 

su seviyesi düşerek kuruma ile sonlanabilmektedir. Bir dönemler kerevit avcılığının 

yapıldığı gölde canlı artık bulunmamaktadır. Bu minval üzere Kültür ve Tabiat 

Varlıklarını Koruma Kurulu tarafından doğal sit ilan edilmiş olmasının yararları 

görülmekle beraber doğal sit alanları dışında imara açık kalan kıyı kesimlerinde 

yapılaşmanın engellenmesi gerekmektedir. Bu güzergahta Kıyı Kanunun geçerli 

olduğu unutulmamalıdır. Gölcük yaylasındaki turizm potansiyeli korunmalıdır. 

Bozdağ Kayak Merkezi strateji alanının tek kayak merkezidir. Ancak daha 

önce ifade edilen gerekçelerle son iki yıldır işletilemez durumdadır. Bozdağ’ın 

Avusturya’daki pek çok kayak merkezinden daha çok kar aldığı bilindiğine göre 

tesisin canlandırılması gerekmektedir. Bu amaçla gerekli olan meblağ 2.5 milyon 

dolar olarak bildirilmektedir. Bu bedele yeni kayak pistleri ve chairlift de dahildir. 

Tesis alanına bir de otel eklenmesi gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Bozdağ tesis 

alanının kesin tahsis işi tamamlanarak İzmir Özel İdaresinin kesin mal sahibi olması 

planlama yapılmasını olağan bir duruma getirmiştir. Bu nedenle hatta birden fazla 

otel yapılması için girişimcilere yer tahsisi yapmak da mümkündür. Özelde yörenin 

ve genelde strateji alan bütünlüğünün sahip olduğu bu yüksek turizm girdisi 

üzerinde odaklaşma kısa dönemde çözümlenmelidir. 

Strateji Alt Yörenin dışa açılımında diğer önemli bir turizm girdisi de sahip olduğu 

tarihten kaynaklanmaktadır. Bu konuda özellikle Birgi’nin ele alınması önem arz 

etmektedir. Belediyesinin güçlü ekonomik kaynaklara sahip olmaması tarihsel 

perspektif sahibi yörenin düzenlenmesini geciktirmektedir. Bu konuda belediyeye 

finansman yanında bilgi aktarılması da yapılmalı, şehrin sahip olduğu fiziki 

değerlerin yaşatılmasına katkıda bulunulmalıdır. 

Belirtildiği üzere tarım potansiyeli yüksek Strateji Alt Yörenin tarım alanlarının 

korunmasına yönelik planlama yapılması, konut ve konut dışı yapılaşmaların 

verimsiz alanlara yönlendirilmesini hedeflenmelidir. Orman alanlarının 

kullanımı ve denetimi için ise Orman Kadastrosunun bir an önce tamamlanması 

önem arz etmektedir. 

32

[ F1 ] Yarımada Çeşme Kesimi Strateji Alt Yöresi Strateji Kavramları 

Genel anlamda iki grup altında beliren bu Strateji Alt Yörenin dış kabuğunu Çeşme- 

Karaburun ikilisi oluşturmaktadır. Diğer grup olan Seferihisar-Urla ikilisinden 

Urla’nın batısından geçen ve kuzey-güney istikametinde uzanan bir yeşil kuşakla 

ayrılır. Çeşme ve Karaburun tarımsal potansiyeli düşük topraklara sahip oldukları 

için bu sektörde marjinal gelişim göstermişlerdir. 

Çeşme-Karaburun diğer Strateji Alt Yöreden ayrıldığı yeşil kuşak dışında sahip 

olduğu yerleşim alanlarının etrafının denizlerle çevrili olmasının avantajını turizm 

sektöründeki baskınlığıyla yürütmektedir. Çeşme ve Karaburun’un bulunduğu 

yarımadanın büyük kısmının orman mülkiyetinde olması gelişimi kısıtlamasına 

rağmen nüfus potansiyellerinin düşüklüğü fazla bir gelişim alanı gerektirmemektedir. 

Ancak Çeşme’nin sahip olduğu doğal değerler yörenin son yıllarda ulusal ve 

uluslararası alanda cazibe odağı olmasına sebep olmuştur. 

Karaburun ise daha ziyade orta gelir seviyesinde turizm imkanı sunmaktadır. Bu 

nedenle lokal hizmet vermektedir. Turizm ağırlıklı bu alana sanayi sektörünün 

yönlenmemiş olması olağan kabul edilmektedir. Coğrafi koşulların da uygun 

olmaması gelecek dönemlerde bu kesimlere sanayileşme fırsatı tanımayacağı için 

öneri ve planlama sanayi sektörü dışında olmalıdır. Sınırlı tarım potansiyelinde başta 

gelen ürün tütün olmakla birlikte nergis ve sümbül üretimi teşvik kapsamına 

alınmalıdır. Bu konuda üretici bilinçlendirilmeli ve kredilendirilmelidir. 

Ulaşım yönünden Çeşme’nin şehre otoyolla bağlı olmasına karşın Karaburun’un 50 

km’den fazla yolunun standartların altında olması gelişmişlik düzeyinde bir handikap 

gibi dursa da sosyo-ekonomik ve nüfus potansiyeli, yeni projesi bulunan bu yolun 

uygulamaya geçilmesini kısa ve orta vade dışına itmektedir. Özellikle yaz ayları yoğun 

kullanılan Karaburun-Mordoğan ve bu güzergahtaki Balıklıova yerleşmelerine deniz 

yoluyla erişmenin programlanması karayolu imalatına göre daha rantabl bir 

yatırımdır. Bu amaçla mevcut iskeleler revize edilmelidir. 

Çeşme için diğer bir ulaşım kaynağı olan ve Özel İdare mülkiyetindeki hava alanının 

işlerliğe kavuşturulması için ödenek ayrılması ve işletmesinin devredilmesi 

kullanılabilirliğini ortaya çıkaracaktır. 

Karaburun, Mordoğan ve Yeniliman yerleşmeleri son 20 yıl içinde kooperatifleşme 

yoluyla kıyı kesimlerini hoyrat bir şekilde kullanmışlardır. Bundan dolayı 

önümüzdeki dönemlerde yapılaşmanın kontrol altına alınması için mevcut nazım 

planların revize edilmesi gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Su açısından sıkıntılı 

olan yörenin mevcut imar planları gerçekleştiği durumda büyük bir su sıkıntısıyla 

karşılaşacakları açık ve net olarak ortadadır. Karaburun-Mordoğan Göleti sulama 

amaçlı olarak projelendirilmiş olmasına karşın su ihtiyacı ortaya çıktığı durumda 

amacı olan 192 hektarlık alanı sulayamama problemiyle karşılaşılacaktır. Şu halde 

yörenin amaçsız yapılaşması durdurulmalıdır. Karaburun-Bozköy Göleti içme 

suyu amaçlı yapılacaktır. Ancak 2003 yılı programına alınmadığı gibi ne zaman 

gerçekleşeceği belirsizdir. Yapılaşma kontrol altına alındığı takdirde gerçekleşmesi 

uygundur. Zira yakın gelecekte yörede su problemi ortaya çıkacaktır. Karaburun 

33

çevresinde ön inceleme safhasındaki Karareis Barajının içme suyu amaçlı olarak 

Ildır ve Çeşme’ye hizmeti amaçlamaktadır. Bugünkü konjonktürde uzun 

dönemde gerçekleşmesi uygundur. 

Karaburun ve Çeşme yöresinin günümüzdeki en önemli enerji kaynağı rüzgar 

enerjisidir. Zaten bu doğrultuda Çeşme-Alaçatı’da yatırımlar mevcuttur. Öneri 

potansiyel olan Mordoğan, Çeşme, Karaburun, Yaylaköy, Zeytineli, Yenicepınar, 

Bozköy, Çiftlikköy, Ilıca, Germiyan, Reisdere gibi yörelere tesis edilecek rüzgar 

çiftliklerinden 600 MW elektrik elde etmek yapılan müracaatlar doğrultusunda 

mümkün görülmektedir. Bu konuda yatırımların hızlandırılması için bürokratik 

engellerin kaldırılması, Çeşme’nin jeotermal enerjiye sahip olması ve şehir ısıtma 

projesinin bulunması bu konudaki çabaları ortaya koymakla beraber kısa ve orta 

vadede şehir ısıtma projesinin gerçekleşmesi mümkün görülmemektedir. Bu 

konuya yönelecek yatırımların termal turizme kaydırılması Çeşme için kısa ve orta 

vadede daha yararlıdır. 

Kıyı potansiyeli birincil olarak değerlendirilmelidir. Alaçatı’nın rüzgar sörfü 

konusunda kendini kanıtlamış olmasına karşın yeterli altyapı tesislerine de 

kavuşturulması gerekmektedir. Bunun yanında Mordoğan balıkçı barınağının kısa 

dönemde bitirilerek yat turizmine açılması, Çeşme’de 1995 yılında temeli atılan 

Merkez, Dalyan, Şifne, Karaada yat yanaşma yerleri ve limanlarının yap-işlet-devret 

formülüyle ihaleye çıkarılması kısa dönem için gereklidir. Benzer şekilde Alaçatı yat 

limanının finansman güçlüklerinin ortadan kaldırılması için belediyeye kaynak 

aktarılması gereklidir. 

Çeşme’nin turizm alanında göstermiş olduğu yüksek potansiyel yeterince 

değerlendirilmediği için büyük yatırımcıların piyasaya giremediği görülmektedir. 

Yatırım alanlarının mekansal kısıtlılığı ve geniş sit alanlarının bulunması bunların 

önündeki en büyük engellerdir. Kongre ve golf turizmi için yatırım alanları açılarak iç 

ve dış yatırımcılara imkan tanınmalıdır. Zira Çeşme potansiyel açısından 

kullanılabilirliğini 12 aya yayabilecek potansiyele sahiptir. Bu kapsamda Alaçatı 

yöresindeki özel turizm bölgelerinin yatırımcılar için özendirici ve 

kredilendirme sistemleri ile cazip hale getirilmesi beklenmektedir. 

Bir sınır yerleşmesi olan Çeşme’nin gümrüklü giriş çıkışının olması ve ro-ro 

limanına sahip olması farklı bir ticaret yapısına sahip olduğunu 

belirtmektedir. Ro-ro limanının genişleme kapasitesinin sınırlı olmasına karşın 

tırların bekleme mekanı yeterli olduğu için bulunduğu alanda faaliyete devam etmesi 

uygun görülmektedir. Ancak yaz ayları durgun olan Çeşme, ticaretini canlandırmak 

için sınır ticareti kapsamında gelişmeler ve sorunları çözmek için girişimlerde 

bulunmalıdır. 

[ F2 ] Yarımada Urla Kesimi Strateji Alt Yöresi Strateji Kavramları 

İzmir merkez şehri kuşaklayan Urla-Seferihisar bölgesi konut odaklı gelişim 

göstermektedir. Özellikle belediye sınırları dışındaki alanlara Valilik tarafından 

Bayındırlık ve İskan Müdürlüğü kanalıyla verilen imar hakları yerleşim alanları dışını 

34

parçalı bir tarzla yaralamıştır. Bunun sonucunda parsel büyüklükleri artırılmış 

ancak mekansal bozulma probleminin önüne geçilememiştir. İzmir merkez şehir 

çevresinde oluşturulan yeşil kuşağın Güzelbahçe ile Urla arasında kalması Urla’nın 

İzmir’le birleşmesini engellemiştir. Dolayısıyla bu yeşil kuşak üzerinde yapılaşma 

önerilmemelidir. Mevcut tarımsal faaliyetlerin korunması faydalı görülmektedir. 

Urla ve çevresinin İzmir’in yeni konut gelişim alanı olması ve rahat ulaşılabilirliğinin 

sağlanması merkez fonksiyonlarını bu yöreye kaydıracaktır. Bu anlamda kıyı 

kullanışlarının göreceği rağbetin karşısında durulmalıdır. Sonuçta Urla turizm 

açısından değil, merkeze bağlı konut gelişme alanı olarak önem kazanmaktadır. 

Temel strateji Urla ve yakın çevresinin konut yerleşme ve yaşama alanı olarak 

planlanmasıdır. 

İzmir şehrinin konut talebini karşılaması hizmet sektörünün de gelişmesiyle 

sonuçlanacağından uzun vadede Urla’nın raylı taşınım sistemlerinin İzmir’e 

bağlanması olanaklı kabul edilmelidir. Zira İzmir hafif raylı sistem projesinin hattının 

Balçova’ya kadar uzaması ön görülmektedir. Deniz ulaşımında Mordoğan-Karaburun 

güzergahında Urla ve çevresindeki önemli yerleşme alanlarına bağlantı yapılabilir. 

Diğer Strateji Alt Yörede olduğu gibi Urla’nın rüzgar enerji potansiyeli yüksektir. 

Özellikle Barbaros köyü çevresine yapılacak yatırımlar teşvik edilmelidir. Urla’nın 

hizmet sektöründe konut ağırlıklı gelişmesi eğitim sektörünü de yöreye çekmiş 

olduğundan yatırım yapacak eğitim kurumlarının teşvik edilmesi gereklidir. Yüksek 

Teknoloji Enstitüsü bünyesinde Teknoloji Geliştirme Bölgesinin planlanmış 

olması yörenin temiz teknoloji açısından gelişmesine öncülük yapacaktır. Bunun 

dışında diğer türden organize sanayi bölgeleri bu alanda planlanmamalıdır. 

Seferihisar yöresi ise kısmen İzmir konut stoku içinde yer alırken ikincil konutlar 

tarafından da kullanılmaktadır. Bu durum yörenin gelişme trendi olan tarımsal ve 

termal yatırımları rahatsız edicidir. Tarımsal açıdan kısıtlı verimli topraklara sahip 

olması sulama sistemleriyle bunları güçlendirmeyi amaçlamaktadır. Faaliyette olan 

Ürkmez Barajına ek Gümüşsu-Ürkmez projesi kapsamında 1994 yılında yapımına 

başlanan ödenek yetersizliğinden 2003 yılına ertelenen Kavakdere Barajının 

önümüzdeki yıl ödenek ayrılarak bitirilmesi gerekmektedir. Zira baraja bağlı 

sulama alanlarının düzenlenmesine 2003 yılında başlanacak ve 2 yıl sonra bitecektir. 

Birbirine bağlı bu iki projenin kısa dönemde tamamlanması gerekmektedir. Ödenek 

yetersizliğinden 2003 yılında kamulaştırmaya başlanamamış olmasının önündeki 

engeller kaldırılmalıdır. Ürkmez Barajının ise daha verimli olabilmesi için yüksek 

basınçlı boru sistemine dönüştürülmesi elzem görülmektedir. 

Seferihisar içme suyu temini için yapılması planlanan Gelinalanı Barajının orta 

vadede sisteme entegre edilmesi için çalışmalara başlanmalıdır. Bu sayede yılda 2.41 

hm 3 su çekilebilecektir. Sonuçta hem tarım hem turizm sektöründe gelişme gösteren 

Seferihisar’ın büyük bir altyapı sorunu çözülmüş olacaktır. 

Büyük jeotermal kaynaklara sahip olması gerek şehir ısıtması gerekse 

kaplıca turizmi açısından gelişiminin odak noktasıdır. Bu kaynak aynı 

zamanda sera tarımını da geliştirmektedir. Bu konu desteklenerek jeotermal 

35

kaynakların kullanılır duruma getirilmesi sağlanmalıdır. Doğanbey-Karakoç termal 

tesislerinin bulunduğu alanın özel turizm bölgesi ilan edilmiş ve 

projelendirilmiş olması yatırımcıları çekecek potansiyele sahiptir. Bu alanın 20.000 

yatak kapasiteli olarak planlanmış olması geniş kapsamlı ele alındığını ve değişik 

ölçekteki yatırımcılara hitap edilebildiğini göstermektedir. 

Termal tesislerden Seferihisar’ın şehirsel ısıtması yanında bu kaynak suyunun boru 

sistemleriyle Balçova-İzmir’e aktarılması Büyükşehirde de yararlanılabileceğini 

göstermektedir. Ancak Seferhisar’ın ve çevre yerleşmelerin şehirsel ölçekte altyapı ve 

kanalizasyon sistemlerini tamamlayamamasının ortaya çıkardığı zararların önlenmesi 

için yatırım kaynağı bulunması gereklidir. Arıtma tesisi için ivedilikle kamulaştırma 

işlemleri ele alınmalıdır. Kısa dönemde turizme açılacak yörenin merkezi bir çöp 

toplama alanına sahip olması hatta Urla ile beraber hareket etmesi olumlu olacaktır. 

Turizm getirisi olarak Sığacık yat limanının yarım kalmış olan faaliyetlerinin 

devamı ve kısa dönemde hizmete sunulması yöreyi bir cazibe odağı kılacaktır. 

Sığacık’tan başlayarak kıyı boyu gidildiğinde pek çok beldeden geçerek Pamucak 

sahiline erişildiğinden kıyı boyu giden karayolunun uzun dönem beklentileri içinde 

mevcut durumunun değiştirilmesi söz konusu olmamalıdır. Zira bu alan tarım ve 

ikincil konut alanı olarak kullanılmaktadır. Tesis yönünden orta ölçekli turizm 

yatırımlarıyla bezenmiş olması yöreye kendine özgü bir karakter vermektedir. Bu 

özgünlüğün pekiştirilmeden korunması, çevresel getiriyi daha da bozmaması için 

göreceli olarak olumlu bulunmuştur. 

Çeşme-Dilek Yarımadaları Strateji Alt Yöresi iki bölümde ele alınırken ortaya çıkan 

sektörel dağılım da bu hususu pekiştirmektedir. Turizm sektörünün ortak payda 

olarak görüldüğü yöre Çeşme yönünde bu sektörü baskın hale getirmiştir. Karaburun 

yöresinin kendi kabuğu içinde kalmaması için Mordoğan’ın yat limanı marjinal de 

olsa bir katkı sağlayacaktır. İkincil konut olarak etkin görülen Urla, son on yıl 

içinde ana şehir ve ulaşım baskısıyla konut sektörünü hakim unsur olarak 

kabul etmiştir. Bu yörede sadece Seferihisar şehirsel dinamikler açısından sektörel 

farklılıklara önümüzdeki dönemlerde daha fazla sahip olacağının görüntülerini 

vermektedir. 

36

12. İZMİR İLİ İÇİN BÜTÜNLEŞİK STRATEJİ PLANI ÖNGÖRÜLERİ 

(2003 – 2012) 

12.1 2003–2012 Dönemi için Mekansal Ekonomik İlkeler ve Varsayımlar 

Strateji Planı dönemi için İzmir ili düzeyinde genel ilkeler ve varsayımların 

düzenlenmesinde herhangi bir sıralama kriteri kullanılmamıştır. Bu ilkeler, program 

önceliklerinin belirlenmesinde ve yatırımlara vade konulmasında önem kazanacaktır. 

Söz konusu ilkeler dönem hedeflerinin belirlenmesinde kullanılabilecek varsayım 

niteliğindedir ve aşağıdaki gibi sıralanabilir. 

• Kuzey limanları yük taşımacılığında, güney limanları ise yolcu taşımacılığında 

dengeli bir şekilde ancak iç ve dış ulaşım bağlantıları açısından 

uzmanlaştırılmalıdır. 

• Demiryolları için bölge ölçeğinde daha önce hazırlanan demiryolları ana planı 

yeniden gözden geçirilip değerlendirmeli, Halkapınar’da yapımı öngörülen ana 

yolcu gar tesisine ve marşandiz garı ve triyaj tesislerinin inşasına gerekli 

önem verilmelidir. 

• Elektrifikasyon ve çift hat banliyö demiryolu yapım ve işletmeciliğine, banliyö 

sisteminin metro standardı ile geliştirilmesine ağırlık ve öncelik verilmelidir. 

• Çandarlı Körfezi’nde Kuzey Ege Limanı’nın proje çalışmaları hızlandırılmasına 

paralel olarak, demiryolu şebekesinin standardı yükseltilmeli ve Aliağa – 

Balıkesir hattı kurulmalıdır. 

• Stratejik plan dönemi içinde Çandarlı’da, Kuzey Ege Limanı tesis edilmesi 

kesinleştirilmeli, proje çalışmaları ve uygulamalarının başlatılmalısı 

hızlandırılmalıdır. Uzun vadede Çandarlı Limanı’nın aşamalı olarak hizmete 

girmesine paralel olarak Alsancak Limanı; ağırlıklı olarak yolcu gemilerine, 

İzmir’in yakın hinterlandı açısından da yük gemilerine tahsis edilmelidir. 

• Ege Bölgesi ve İzmir İli karayolları ağı Çandarlı Limanı’nın etaplaması 

doğrultusunda geliştirilmelidir. 

• İzmir Körfezi’nin deniz derinlikleri ile kıyı çizgisi sabitlenmeli ve kıyı potansiyeli 

açısından öncelikler tesis edilerek hazırlanacak bir kıyı proje ve yönetimi sistemi 

ile denetim altına alınmalıdır. 

• İzmir Körfezi’nde, denizle fiziksel bütünleşme gösteren bir kıyı kullanım çizgisinin 

yaratılması ve körfezdeki tüm kıyı yapılaşmalarının gerektireceği düzenlemelerin 

1

u kullanım çizgisine göre irdelenmesi zorunluluğu ortaya çıkmıştır. Adı geçen 

kıyı kullanım çizgisinin saptanması için körfezde, kartografik ve batımetrik 

çalışmaların, akıntı ölçümleri ve dalga analizlerinin, makrobentik ve 

sedimentolojik çalışmaların yapılması öngörülerek 1983 yılında gerçekleştirilmiş 

olduğu bilinmektedir. Önceki çalışmalardan yararlanarak ve gerekirse 

güncelleştirmelere gidilerek kıyı kullanım çizgisinin ivedilikle belirlenmesi 


• Çiğli’deki arıtma tesisinden elde edilen suyun sulama, çamurun ise elektrik 

enerjisi üretme amaçlı kullanımı sağlanmalıdır. 

• Bakırçay–Gediz–K.Menderes Havzaları için, ayrı ayrı havza planları 

hazırlanılarak bu havzaların topraklarının tarımsal değerleri gözetilerek koruma 

altına alınması sağlanmalıdır. 

• Kent genelinde toplanan çöplerin geri dönüşümünün sağlanması için gerekli 

organizasyonların kurulması ve yatırımların yapılması sağlanmalıdır. 

• Hipermarketlerin yer seçimlerinin küçük esnafın da ayakta kalmasına olanak 

verecek şekilde yasal düzenlemeye kavuşturulması gerekmektedir. 

• Şehirsel alanda son yıllarda öncelik ve ağırlık verilen toplu ulaşım sistemleri 

bütünleşme ve etkinleştirme çalışmaları sürdürülmeli, yakın çevre ve giderek 

il ölçeğinde metropoliten alan toplu ulaşım sistemlerinin proje ve uygulama 

çalışmalarına başlanılmalıdır. 

• Alt yörelerin her biri için 1/25000 ölçekli Çevre Düzeni Nazım Planları 

hazırlanmalıdır. 

• Kıyı kesiminde turizm öncelikli çevre düzeni planları için revizyon çalışmaları 

yapılmalıdır. 

• Sektörler için fiziki gelişme planları hazırlanmalı ve bunların çevre düzeni 

planlarına veri oluşturması sağlanmalıdır. 

• Hazırlanacak 1/25000 Ölçekli Çevre Düzeni Nazım Planları ve Revizyonları 

sonrasında yerleşmelerin 1/5000 ve 1/1000 ölçekli imar planları da gözden 

geçirilmelidir. 

• Strateji alt yörelerine yönelik hazırlanacak Nazım İmar Planlarına bağlı Uygulama 

İmar Planlarında ve Kentsel Tasarım projelerinde engellilerin rahat hareket 

etmesini sağlayacak uygulama standartlarının getirilmesi sağlanmalıdır. 

• Orman varlığı yeşil kuşaklar ve koridorlarla bütünleştirilerek, kıyı ve dağ ekolojik 

sistemiyle bütünleştirilmeli, bunun yanında koruma–işletim–denetim 

mekanizmasıyla da sürdürülebilirlikleri geliştirilmelidir. 

• Aliağa–Kemalpaşa–Torbalı’da sanayi sektörü için yaratılmış organize ortamlarda 

öncelikle yerel ve bölgesel potansiyel için, sonrasında da ülkesel işlevler için 

parseller ayrılması gözetilmelidir. Yeni organize sanayi bölgelerinin seçiminde, 

sayı ve büyüklük olarak imalat ve üretim birimlerinin seçimi ve 

2

yönlendirilmesinde, yerel ve yöresel potansiyelin değerlendirilmesinin 

ötesinde amaçlar güdülmelidir. 

• İzmir Büyükşehir Bütünü çevre yolları sistemi, tümüyle mutlaka 

tamamlanmalıdır. 

• İzmir ili turizm potansiyelinin değerlendirilmesi ve bu potansiyelin tanıtımının 

sağlanması amacıyla İZTAV çatısı altında profesyonel bir ekibin kurulması ve 

tanıtıma yönelik farklı kurumlardaki tüm kaynakların bu organizasyona 

aktarılması sağlanmalıdır. 

• Korunacak doğal ve kültürel alanlar denetim altında tutulmalı, yoğunluk ve yapı 

düzeni itibariyle bu alanların korunması amacıyla, mevzii yerleşim alanı 

uygulamaları için uygun normlar belirlenerek geliştirilmelidir. Kıyı kesimi ve 

kırsal alanlarda, doğaya ve çevreye uyumlu yerleşmeler elde edebilmek amacıyla, 

gelişi güzel mevzii planlarla veya izinsiz olarak gelişen yapılaşmaların önüne 

geçilmelidir. Buralarda bölgelemelere gidilerek nüfus ve yapı yoğunluğu, yapı 

düzeni, parsel büyüklükleri, sosyal ve fiziki altyapı ve yerleşilebilirlik koşulları 

konularında ilke ve standartlar oluşturulmalıdır. Tümüyle yerleşilemezlik özelliği 

taşıyan yerlerde ise kesin denetim koşullarının geliştirilmesi sağlanmalıdır. 

• Yerel kamu idaresinde fiziki-stratejik planlamanın etkinliğinin ve işlevselliğinin 

artırılması, karar mekanizmasında rol almasının ve il düzeyinde yaygınlaşan bir 

kurumlaşmaya gidilerek bunun sürekli bir hale getirilmesi sağlanmalıdır. Bu 

bağlamda çalışmanın 9. kısmında açıklanmış olan Ekonomik ve Sosyal 

Kalkınma İdaresinin kurulması çalışmalarında bulunulmalıdır. 

• Fiziki planlama ile ekonomik planlamanın uyum içinde yürütülebilmesi için 

yatırım ve karar organizasyonlarına gereken önemin verilmesi önem arz 

etmektedir. Bunun için KOBİ’lerin finansmanına alternatif bir yaklaşım olarak ele 

alınmış olan Anadolu Menkul Kıymetler Borsası kurulmalıdır. 

• İzmir Büyükşehir Bütünü ve özellikle de Metropoliten Aktivite Merkezi sınırları 

içinde kalan büyük saha kullanan sanayi kurumları ile kamu idaresine ait 

kullanışların arazi değerlerinin artmasına paralel olarak çepellere kaydırılması, 

eski yerlerinin vasıflı hizmetler sektörlerine, bilgi ve sermaye yoğun birimlere 

ayrılmasının sağlanmalıdır. (Örneği DSİ, Karayolları, Köy Hizmetleri, Tarım İl 

Müdürlüğü vb. hizmet alanlarıyla Kula Mensucat gibi sanayi alanları) 

• İzmir İl düzeyinde tarım sektörüne ilişkin düzenleme ve yatırımların önceliklerinin 

ele alınması, verimliliğin artırılması yönündeki çalışmaların hızlandırılarak 

stratejik plan dönemi sonuna kadar tamamlanmalıdır. 

• Yarımadada ve İzmir Körfezi çevresinde deniz ulaşım kapasitesi artırılmalıdır. 

• Mekansal-ekonomik roller, İzmir il düzeyinde; il içine ve il dışına olarak, alt 

yöreler düzeyinde ise; alt yöre içine ve il dışına olarak tanımlanmalıdır. 

• Ege Adaları’ndan Midilli, Sakız ve Sisam’la İzmir arasında sınır ticareti ve ulaşım 

ilişkilerinin yük ve yolcu taşımacılığı açılarından kurulmasına çalışılmalıdır. 

3

• Taşocakları ve madencilik işletmeciliğindeki uygulamaların genel peyzaj 

yönünden olumsuz etkilerinin oluşmasının engellenmesi ve denetlenmesi 


• Tüm dere yataklarının yerleşim istilalarından arındırılması sağlanmalıdır. 

• Yeşil kuşaklar Büyükşehir Bütünü içinde aktif yeşil alanlarla bütünleştirilmelidir. 

• İzmir İl düzeyinde milli parklar ve rekreasyon alanları, yeşil kuşak sistemiyle 

ilişkilendirilmelidir. 

• İçme suyu barajlarının koruma alanlarında denetimin sürekliliği sağlanmalıdır. 

• Toprak kabiliyetleri açısından üst sınıf alanlarda tarım aleyhine oluşacak 

gelişmeler engellenmelidir. 

• İzmir Büyükşehir Bütünü içindeki mevcut sanayi bölgelerinin sermaye yoğun ve 

ileri teknoloji kullanan üretim birimleriyle yer değiştirmeleri yönlendirilmelidir. 

• Tersaneler ve limanlar arasındaki yer seçimi ilişkileri gereksinimler 

doğrultusunda çözülmelidir. 

• İzmir Büyükşehir Bütünü Alt Yöresinin temel ekonomik-mekansal işlevi; üst 

düzey organizasyon-hizmetler, ticaret ve turizm sektörlerindeki uzmanlaşma 

düzeylerinin artırılıp geliştirilmesi, şeklinde yönlendirilmelidir. 

• Alsancak Limanı gerisinde yarım kalmış karayolu viyadüklerinin, bir yandan 

liman içine indirilerek kamyon ve TIR trafiği açısından rahatlamanın getirilmesi, 

diğer yandan da şehir içi yol standart ve işlevinde Alsancak yolağına 

bağlantılarının kurulmalıdır. 

• Alt yörelere stratejik planla yükümlenecekleri işlevlerin dışında roller verilmemeli 

ve yatırım öncelikleri bu işlevlere göre tanımlanmalıdır. 

• Alt yörelerde yer alan mevcut ikinci konut stoklarının, bu yöreler için öngörülen 

işlevlere uygun olarak diğer kullanış biçimlerine teşvik edilmesi yönünde 


• Turizm konaklama tesislerinin boşluk oranlarının yüksek olduğu yörelerde, 

yatak kapasitesini artıracak yatırımların öngörülmemesi, kısa vadede öncelikle 

doluluk oranlarının artırılması yönünde politikalar geliştirilmelidir. 

• Ölçek ekonomilerinin kurulmasının potansiyel olarak uygun olduğu yörelerde, bu 

doğrultuda politikalar ve uygulamalar geliştirilmelidir. 

• Çevre korunması amacıyla, risk altındaki yörelerde ilgili normlara uygun ön 

arıtma koşulları geliştirilip uygulanmalıdır. 

• Toplu konut uygulamalarıyla ilgili mevcut stoklar eritilinceye kadar yeni yerleşim 

alanlarının açılmasına izin verilmemelidir. 

• Mevcut tesis edilmiş ve onaylanmış organize sanayi bölgelerinde tam kapasite 

elde edilinceye kadar kısa vadede ve dönem içinde yeni organize sanayi 

bölgelerine izin verilmemelidir. 

4

• İl düzeyinde yerel enerji potansiyelinin ve olanaklarının kullanılması 

özendirilmelidir. 

• İl düzeyinde mekansal gereksinimlerin gereği ortak kamu bütçe ve programı 

hazırlanarak uygulanması girişimleri yapılmalıdır. 

• Şehirsel yerleşmelerin sınırları içinde kalan ve korunması konusunda genel 

kabuller oluşturulan tarım alanlarının sürdürülmesiyle ilgili politikalar 

geliştirilmelidir. 

• Kamu yönetiminde alt merkezleşme eğilimlerine uygun örgütlenme biçimlerine 

yönelinmelidir. Alt merkezlerde hizmet düzeyinin geliştirilmesi sağlanmalıdır. 

• Mekansal şehirleşmeye özen gösterilmeli yasa dışı yapılaşmaların önüne geçilmeli 

ve bunu özendirecek girişim ve düzenlemelerden mutlaka kaçınılmalıdır. 

• Nüfusun gereksinimine uygun yerinde, sürekli ve yeterli düzeyde sosyal alt yapı 

hizmetlerinin verilmesi sağlanmalıdır. 

• Şehirsel yerleşmelerin girişlerine arazi kullanışları ve peyzaj donatısı açısından 

özen gösterilmeli ve mevcut olumsuz gelişmeler için yeniden düzenleme 


• Yerel yönetimlerin emlak vergilendirmelerindeki dengesizlikler düzeltilmelidir. 

Emlak vergi oranlarının beldeler bazında ortaya çıkan eşitsizlikleri giderilmeli, 

bazı yörelerde düşük emlak vergilerinden kaynaklanan finansal güçlüklerin 

ortadan kaldırılmalıdır. 

• Sanayi ve toplu konut yerleşim alanlarında ön arıtma sistemlerinin kurulması ve 

işletilmesine sorunları strateji plan dönemi sonu itibariyle tümüyle 


• Özellikle turizm ve ikinci konut yörelerinde yaz aylarında gelişen trafik ve otopark 

taleplerine uygun düzenlemeler yapılmalıdır. 

• Şehirsel yerleşmelerde yol ağları, trafik ve otopark düzenlemeleri, talep yönetimi 

tekniklerinden de yararlanılarak geliştirilmeli, yaya – taşıt trafiği ayrıştırmalarını 

dengeli bir biçimde gözeten ağlar oluşturulmalıdır. 

• Şehirsel yerleşme geçişlerinde ve bağlantı noktalarında, yaya ve taşıtlar için 

köprülü karayolu kavşakları ve demiryolları köprülü geçişleri düzenlenmelidir. 

• Köylerde kanalizasyon ve arıtma tesislerinin yapılmış olmalarının yanı sıra 

bunların bakım ve işletim sorunlarının çözümlenmesi de sağlanmalıdır. 

• Havzalarda ve tüm tarım alanlarında yer altı sularının dengeli kullanımı 


• İzmir Körfezi’nin tüm dere ıslah çalışmaları tamamlanmalıdır. 

• İzmir Büyükşehir Bütünü’nde karayolu ağında alternatif güzergahların elde 

edilmesi sağlanmalıdır. 

• Telekom haberleşme ve bağlantı ağlarında, nüfus ve işletme taleplerine göre 

gelişmeler için revizyon çalışmaları yapılmalıdır. 

5

• Tarım sektöründeki küçük işletmelerin, tohumdan pazara kadar geçecek süreçte 

sorunlarının ve hizmet eksikliklerinin giderilmesi sağlanmalıdır. 

• Dağ köylerinde orman kadastrosu tamamlanmalıdır. 

• Katı atıkların toplama ve depolama sorunları alt yöreler düzeyinde yerleşmeler 

arası işbirliği ile planlanarak topluca çözümlenmesi sağlanmalıdır. 

• Stol havaalanları, turizm–sanayi–tarım sektörlerinin gereksinimleri 

doğrultusunda ve alt yörelerin yapılarına göre yer seçilerek uygulanmalıdır. 

• Demiryolları için hazırlanacak ana planda Ödemiş ve Tire sapakları, yöresel bir 

demiryolu sisteminin parçası durumuna getirilmeli ve elektrifikasyonu için 


• Mevcut arkeolojik envantere uygun olarak yerinde müzelendirme ve sergilendirme 

kapasitesi artırılmalıdır. 

• İl düzeyinde balıkçı barınakları ve yat limanları ağına gerekli öncelikler 

verilmelidir. 

• Büyükşehir Belediyesi Mücavir Sahası’ndaki köylerde belde belediyelerinin 

kurulmasının sonrasında mücavir alan dışına çıkmalarına neden olan yasal 

boşlukların giderilerek, söz konusu yerlerde planlama, uygulama, denetim 

bütünlüğünün kaybolması sonucunu yaratan bu durumun giderilmesi 


• Mevcut şehirsel fiziki altyapının merkezden başlayarak yeraltına alınması 

çalışmalarının sürdürülmesi ve tamamlanması. 

• Eski Gediz Deltasının güney kesimine, Sasalı ile irtibatlı bir tarzda ve Çiğili 

Atatürk Organize Sanayi bölgesine hizmeti de içeren konteynır ağırlıklı bir 

iskelenin tesis edilmesi. 

• Expo kurulması tasarlanan İncirlatı kesiminde 2008 yılı sonrası için bu tür bir 

alanın ayrılmasının hedeflenmesi ve planlama çalışmalarının değerlendirmeye 

alınması, tema belirlenmesi. 

• İzmir’in yurt dışı merkezlerle doğrudan havayolu bağlantısının sağlanması için 

potansiyel araştırmalarının yapılması 

• Doğu Akdeniz Bölgesinde yer alan önemli liman şehirleri arasında feribot ve gemi 

seferleri (kruvaziyer) düzenlenerek İzmir’in tanıtımının sağlanması ve başta İzmir 

olmak üzere stratejik planlama alanında özellikle kıyı yerleşmelerinin ekonomik 

potansiyellerinin arttırılması. 

12.2 2003-2012 Dönemi Ekonomik Sektörel Hedefler 

Stratejik planlama alanımızda yer alan yerleşmelerin ilçe bazında 2003-2012 yılları 

arasındaki nüfus öngörüleri ekteki tabloda verilmektedir. Bu değerlendirmeler 

ışığında 2013 yılında İzmir nüfusunun yaklaşık 4.7 milyon olması beklenmektedir. 

10 yıllık süre içerisinde ortalama % 35’lik bir artışla ile 1.25 milyon daha fazla kişi 

İzmir’de yaşayacaktır. Bu toplam artışın 520 bin kişisi, doğal ve kalan, 730 bini ise 

6

göçe bağlı nüfus artışı olarak beklenmektedir. Doğal nüfus artışına karşı, İzmir ili 

hazırlanma sürecine sahip olduğundan sosyo-ekonomik beklentileri dengeleme 

şansına sahiptir. Ancak göç ile gelen nüfusun, içinde bulunduğu yaşa bağlı olarak 

beklentileri değişecektir. Her iki nüfus artış tipine bağlı beklentiler dikkate alınarak, 

GSYİH hedefleri aşağıda ele alınmıştır. 

Sektörler bazında GSYİH’nın gelişimi iki ayrı senaryo halinde öngörümlenmiştir. İlki, 

mevcut durumun korunması durumundaki gelişimdir. Burada 2001 şubat krizi 

öncesi 2000 yılı baz alınmıştır. Böylelikle mevcut durum göreceli olarak 

yükseltilmiştir. 2000 yılı baz fiyatlarıyla nüfus öngörülerine göre, 12.2 sıra no’lu tablo 

elde edilmiştir. 2000 yılındaki 20.9 katrilyon olan GSYİH, mevcudu korumak için 

32.8 katrilyon olarak hedeflenmelidir. Bu hedef ile bireylerin 2000 yılındaki yaşam 

koşulları muhafaza edilecektir. Bu değerde refah artışı yoktur. 

İkinci senaryo % 3, % 5 ve % 10 büyüme oranlarına göredir. Aşağıdaki tablolar 

incelendiğinde mevcut durumu koruyabilmek için büyüme oranının % 3’ün üzerinde 

olması gerektiği anlaşılmaktadır. Gerçekten de %3’e göre büyüme, mevcut durumun 

altında kalmaktadır ve 32.8 katrilyon olması gereken GSYİH değeri %3 büyümeye 

göre 29.9 katrilyon olarak gerçekleşmektedir. Yani hedef değer ile varılan değer 

arasında 2.9 katrilyon fark vardır. 

İkinci oran, %5 büyümeye göre hedeflenen GSYİH değeridir ve 38.4 katrilyondur. Bu 

büyüme refah artışı da sağlamaktadır. Yaklaşık kazanılan refah artışı 5.6 

katrilyondur. Refah payı da olduğu için, İzmir’in 2003-2013 döneminde hedeflemesi 

gereken asgari ortalama büyüme oranı %5’in altına düşmemelidir. 

Son oran ise iyi bir planlamanın göstergesi ve sürekliliğini göz önüne alarak % 10 

şeklinde tespit edilmiştir. Bu oran ile 2013 sonunda hedeflenen GSYİH değeri 70.2 

katrilyondur. Şu halde 37.4 katrilyonluk bir artış olacak ve 2000 yılına nazaran 

göreceli olarak 2013’e ulaşıldığında iki kat refah artışı sağlanmış olacaktır. Burada 

toplam GSYİH değeri üzerinden hedef belirlemesi yapılmıştır ve sektör açılımları 

izleyen tablolarda verilmektedir. 

Sonuç olarak, İzmir, % 5 asgari büyüme oranını hedeflemelidir. Ancak büyüme 

oranındaki aralığı, % 5 ile % 8 arasında tutmalıdır. Bu aralığın sağlanmasına yönelik 

yaklaşımlarsa yukarıdaki bölümlerde verilmektedir. 

7

Tablo 12.1 Stratejik Planlama Alanında 2003-2013 Dönemi İçin Nüfus Öngörüleri 

Alt Yöreler İlçeler 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 

Balçova 69.137 69.907 70.686 71.473 72.270 73.075 73.889 74.712 75.544 76.386 77.237 

Bornova 440.488 456.106 472.277 489.022 506.361 524.315 542.905 562.154 582.086 602.724 624.094 

Buca 358.364 374.053 390.428 407.521 425.362 443.984 463.422 483.710 504.886 526.990 550.061 


Büyükşehir 

Bütünü 

Çiğli 126.599 131.276 136.126 141.156 146.371 151.779 157.387 163.202 169.231 175.484 181.967 

Gaziemir 107.048 114.407 122.272 130.677 139.660 149.261 159.522 170.488 182.208 194.733 208.120 

Güzelbahçe 19.547 20.021 20.507 21.005 21.515 22.037 22.572 23.120 23.681 24.256 24.844 

Karşıyaka 470.875 482.092 493.577 505.335 517.374 529.699 542.318 555.237 568.464 582.007 595.872 

Konak 801.425 807.901 814.428 821.009 827.643 834.330 841.071 847.867 854.717 861.623 868.585 

Narlıdere 61.567 64.276 67.104 70.056 73.138 76.356 79.716 83.223 86.884 90.707 94.698 

[A] 2.455.050 2.520.039 2.587.405 2.657.254 2.729.694 2.804.836 2.882.802 2.963.413 3.047.701 3.134.910 3.225.478 

Bakırçay 

Dikili 32.525 33.371 34.239 35.129 36.042 36.979 37.940 38.927 39.939 40.977 42.042 

Bergama 108.116 108.648 109.182 109.719 110.259 110.801 111.346 111.894 112.444 112.997 113.553 

Kınık 30.608 30.124 29.647 29.178 28.716 28.262 27.814 27.374 26.941 26.514 26.095 

[B] 171.249 172.143 173.068 174.026 175.017 176.042 177.100 178.195 179.324 180.488 181.690 

Gediz 

Aliağa 62.588 64.498 66.465 68.493 70.583 72.736 74.956 77.242 79.599 82.028 84.530 

Foça 40.133 41.573 43.064 44.608 46.208 47.866 49.582 51.361 53.203 55.111 57.088 

Menemen 129.075 134.352 139.844 145.56 151.511 157.704 164.151 170.861 177.846 185.116 192.684 

[C] 231.796 240.423 249.373 113.101 268.302 278.306 288.689 299.464 310.648 322.255 334.302 

Gediz-Nif Kemalpaşa 79.088 81.186 83.339 85.550 87.819 90.149 92.540 94.995 97.514 100.101 102.756 

[D] 79.088 81.186 83.339 85.550 87.819 90.149 92.540 94.995 97.514 100.101 102.756 

8

Menderes 80.268 82.848 85.510 88.258 91.094 94.022 97.043 100.162 103.38 106.702 110.131 

K.Menderes 

Kıyı Kesimi 

Torbalı 100.781 103.437 106.162 108.960 111.831 114.778 117.803 120.907 124.093 127.363 130.719 

Selçuk 35.708 36.441 37.190 37.954 38.734 39.530 40.342 41.171 42.017 42.880 43.761 

[E1] 216.757 222.726 228.862 235.172 241.659 248.330 255.188 262.240 166.110 276.945 284.611 

K.Menderes 

Kara Kesimi 

Bayındır 47.240 47.249 47.258 47.267 47.276 47.284 47.293 47.302 47.311 47.320 47.329 

Tire 79.065 79.201 79.338 79.475 79.612 79.749 79.886 80.024 80.162 80.300 80.438 

Ödemiş 129.262 129.597 129.934 130.272 130.610 130.950 131.290 131.631 131.973 132.316 132.660 

Beydağ 14.004 13.957 13.910 13.863 13.817 13.770 13.724 13.677 13.631 13.585 13.540 

Kiraz 46.066 46.458 46.853 47.251 47.653 48.059 48.467 48.880 49.295 49.715 50.138 

[E1] 315.637 316.462 317.293 318.128 318.968 319.812 320.660 321.514 322.372 323.236 324.105 

Yarımada 

Çeşme 

Kesimi 

Çeşme 40.101 41.054 42.030 43.029 44.052 45.100 46.172 47.269 48.393 49.543 50.721 

Karaburun 15.121 15.725 16.352 17.005 17.684 18.389 19.123 19.887 20.680 21.506 22.364 

[F1] 55.222 56.779 58.382 60.034 61.736 63.489 65.295 67.156 69.073 71.049 73.085 

Yarımada 

Urla Kesimi 

Urla 54.287 56.071 57.914 59.817 61.782 63.813 65.909 68.075 70.312 72.623 75.009 

Seferihisar 40.064 42.006 44.042 46.177 48.415 50.762 53.222 55.802 58.507 61.342 64.316 

[F2] 94.351 98.077 101.956 105.994 110.197 114.575 119.131 123.877 128.819 133.965 139.325 

İZMİR İLİ Toplam 3.619.152 3.707.835 3.799.681 3.894.822 3.993.393 4.095.537 4.201.405 4.311.153 4.424.944 4.542.951 4.665.353 

9

Tablo 12.2 Mevcut Durumun Korunması Durumunda Sektörler Bazında GSYİH’nın Gelişimi (2000 Fiyatlarıyla; Milyar TL) 

İzmir 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 

Tarım 3.963.246 4.060.360 4.160.939 4.265.125 4.373.068 4.484.924 4.600.857 4.721.039 4.845.649 4.974.875 5.108.915 

Sanayi 5.501.609 5.636.419 5.776.038 5.920.664 6.070.506 6.225.780 6.386.714 6.553.545 6.726.523 6.905.910 7.091.978 

İnşaat 1.006.061 1.030.713 1.056.245 1.082.693 1.110.094 1.138.488 1.167.917 1.198.425 1.230.057 1.262.861 1.296.887 

Ticaret 4.108.200 4.208.866 4.313.123 4.421.119 4.533.010 4.648.957 4.769.131 4.893.708 5.022.876 5.156.828 5.295.771 

Ulaştırma ve Haberleşme 2.907.213 2.978.450 3.052.229 3.128.654 3.207.835 3.289.886 3.374.928 3.463.087 3.554.493 3.649.287 3.747.610 

Mali Kuruluşlar 471.798 483.359 495.332 507.735 520.584 533.900 547.701 562.008 576.842 592.226 608.182 

Konut Sahipliği 100.839 103.310 105.869 108.520 111.266 114.112 117.062 120.120 123.290 126.578 129.989 

Serbest Meslek 737.893 755.974 774.700 794.098 814.195 835.021 856.606 878.982 902.182 926.242 951.198 

Devlet Hizmetleri 1.937.143 1.984.610 2.033.770 2.084.694 2.137.454 2.192.127 2.248.792 2.307.534 2.368.441 2.431.603 2.497.119 

İthalat Vergisi 1.100.729 1.127.701 1.155.635 1.184.571 1.214.550 1.245.616 1.277.815 1.311.194 1.345.802 1.381.693 1.418.920 

TOPLAM 25.455.88626.079.60126.725.56627.394.70028.087.96228.806.35729.550.937 30.322.80431.123.111 31.953.06632.813.934 

10

Tablo 12.3 % 3, % 5 ve % 10 Büyüme Durumunda Sektörler Bazında GSYİH’nın Gelişimi (2000 Fiyatlarıyla; Milyar TL) 

İZMİR Büyüme 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 

% 3 4.033.642 4.154.651 4.279.291 4.407.670 4.539.900 4.676.097 4.816.380 4.960.871 5.109.697 5.262.988 5.420.878 

Tarım 

Sanayi 

İnşaat 

Ticaret 

Ulaştırma 

ve 

Haberleş. 

Mali 

Kuruluş. 

% 5 4.273.204 4.486.864 4.711.207 4.946.767 5.194.106 5.453.811 5.726.502 6.012.827 6.313.468 6.629.141 6.960.599 

% 10 4.913.192 5.404.511 5.944.963 6.539.459 7.193.405 7.912.745 8.704.020 9.574.422 10.531.86411.585.050 12.743.555 

% 3 5.599.330 5.767.310 5.940.329 6.118.539 6.302.095 6.491.158 6.685.893 6.886.469 7.093.064 7.305.855 7.525.031 

% 5 5.931.879 6.228.473 6.539.896 6.866.891 7.210.236 7.570.748 7.949.285 8.346.749 8.764.087 9.202.291 9.662.406 

% 10 6.820.284 7.502.312 8.252.543 9.077.797 9.985.577 10.984.135 12.082.548 13.290.803 14.619.88416.081.872 17.690.059 

% 3 1.023.931 1.054.649 1.086.288 1.118.877 1.152.443 1.187.017 1.222.627 1.259.306 1.297.085 1.335.998 1.376.078 

% 5 1.084.743 1.138.980 1.195.929 1.255.726 1.318.512 1.384.438 1.453.660 1.526.343 1.602.660 1.682.793 1.766.932 

% 10 1.247.203 1.371.923 1.509.116 1.660.027 1.826.030 2.008.633 2.209.496 2.430.446 2.673.490 2.940.839 3.234.923 

% 3 4.181.170 4.306.605 4.435.803 4.568.878 4.705.944 4.847.122 4.992.536 5.142.312 5.296.581 5.455.479 5.619.143 

% 5 4.429.493 4.650.968 4.883.517 5.127.692 5.384.077 5.653.281 5.935.945 6.232.742 6.544.379 6.871.598 7.215.178 

% 10 5.092.889 5.602.178 6.162.396 6.778.635 7.456.499 8.202.149 9.022.364 9.924.600 10.917.06012.008.766 13.209.643 

% 3 2.958.851 3.047.617 3.139.045 3.233.217 3.330.213 3.430.119 3.533.023 3.639.014 3.748.184 3.860.630 3.976.449 

% 5 3.134.580 3.291.309 3.455.874 3.628.668 3.810.101 4.000.607 4.200.637 4.410.669 4.631.202 4.862.762 5.105.900 

% 10 

3.604.039 3.964.443 4.360.887 4.796.976 5.276.674 5.804.341 6.384.775 7.023.253 7.725.578 8.498.136 9.347.950 

% 3 480.178 494.583 509.421 524.704 540.445 556.658 573.358 590.559 608.275 626.524 645.319 

% 5 508.696 534.131 560.838 588.880 618.324 649.240 681.702 715.787 751.576 789.155 828.613 

% 10 584.883 643.371 707.708 778.479 856.327 941.959 1.036.155 1.139.771 1.253.748 1.379.123 1.517.035 

11

İZMİR Büyüme 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 

Konut 

Sahipliği 

Serbest 

Meslek 

Devlet 

Hizmetleri 

İthalat 

Vergisi 

% 3 

102.630 105.709 108.880 112.147 115.511 118.976 122.546 126.222 130.009 133.909 137.926 

% 5 108.725 114.162 119.870 125.863 132.156 138.764 145.702 152.987 160.637 168.669 177.102 

% 10 125.009 137.510 151.261 166.387 183.025 201.328 221.461 243.607 267.968 294.764 324.241 

% 3 

751.000 773.530 796.735 820.638 845.257 870.614 896.733 923.635 951.344 979.884 1.009.281 

% 5 795.602 835.382 877.151 921.009 967.059 1.015.412 1.066.183 1.119.492 1.175.467 1.234.240 1.295.952 

% 10 914.758 1.006.233 1.106.857 1.217.543 1.339.297 1.473.226 1.620.549 1.782.604 1.960.864 2.156.951 2.372.646 

% 3 

1.971.551 2.030.697 2.091.618 2.154.366 2.218.997 2.285.567 2.354.134 2.424.758 2.497.501 2.572.426 2.649.599 

% 5 2.088.643 2.193.075 2.302.728 2.417.865 2.538.758 2.665.696 2.798.981 2.938.930 3.085.876 3.240.170 3.402.179 

% 10 

2.401.454 2.641.599 2.905.759 3.196.335 3.515.969 3.867.566 4.254.322 4.679.755 5.147.730 5.662.503 6.228.753 

% 3 

1.120.280 1.153.889 1.188.505 1.224.160 1.260.885 1.298.712 1.337.673 1.377.803 1.419.137 1.461.711 1.505.563 

% 5 1.186.815 1.246.155 1.308.463 1.373.886 1.442.580 1.514.709 1.590.445 1.669.967 1.753.466 1.841.139 1.933.196 

% 10 1.364.561 1.501.017 1.651.119 1.816.231 1.997.854 2.197.639 2.417.403 2.659.144 2.925.058 3.217.564 3.539.320 

TOPLAM 

% 3 

% 5 

% 10 

22.222.56322.889.24023.575.91724.283.194 25.011.690 25.762.041 26.534.902 27.330.949 28.150.87828.995.404 29.865.266 

23.542.38024.719.49925.955.47427.253.248 28.615.910 30.046.706 31.549.041 33.126.493 34.782.81736.521.958 38.348.056 

27.068.27129.775.09932.752.60836.027.869 39.630.656 43.593.722 47.953.094 52.748.404 58.023.24463.825.568 70.208.125 

12

2003-2012 Dönemi Ekonomik Sektörel Hedefler yukarıda projekte edilmiş nüfusa 

bağlı olarak ve sektörler bazında GSYİH’in gelişim senaryoları dikkate alınarak 

aşağıda verilmektedir. Bu hedefler Stratejik Planlama Alanında yüksek potansiyel arz 

eden ekonomik değerler bağlamında ele alınmıştır. 

• İnşaat sektörü olarak içinde bulunulan dönemde en düşük seviyede 

olunması, ilerleyen yıllarda bu alanda bir gelişim olacağı varsayımını ileri 

sürmektedir. 2003 yılı içinde enflasyonun düşme eğilimi içine girmesi ve de 

faizleri düşürülmesini takiben inşaat sektöründe kısa vade sonunda 

gelişim öngörülmektedir. Arsa değerlerinin yüksek trende seyretmesinin 

sonucunda duraklamaya girilmiş olmasının ve Ülkenin içinde bulunduğu 

coğrafyada ilerleyen yıllarda belirgin bir kriz ortamının oluşmaması bu alanda 

yatırımları arttırmayı öngörmektedir. 

• İzmir’in uzun yıllar tarıma dayalı sanayi yapısını sektörel gelişimin önünde 

başarıyla yürütememiş olması ve bir engel oluşturması İzmir ekonomisinde 

sektörel çeşitlenmenin yeteri kadar hızlı gelişmemesine sebep olmuştur. Bu 

durum ana sektörleri desteklemiş alt sektörlerin gelişmesini de 

engellemiştir. İstanbul merkezli Marmara sanayii çekim bölgesinde, hem 

katma değeri yüksek üretim tesisleri ve hem onlara destek veren imalat 

sanayii ve hizmet sektöründeki işletmeler hızla çoğalmıştır. İzmir’in geleneksel 

yapısının çok uzun süre kırılamamasında sanayi bölgelerinin gereksiz ve 

plansız çoğaltılması atıl yatırımlar olarak devreye girerken, alt yapı üretimi 

açısından geç kalınmış olmanın da etkisi büyük ölçüde görülmektedir. 

Bölgenin sanayi açısından doygunluğa ulaşamaması açısından İzmir etkin bir 

çekim merkezi olamamıştır. Bu nedenle sanayi yatırımlarında stratejik 

hedeflerin belirlenmesi yanında altyapı yatırımlarının tamamlaması 


• Stratejik plânlama alanında sınai ve ticari gelişimi engelleyen nedenlerin 

kökeninde kurumsallaşma eksikliği önemli bir faktör olarak başrolde 

görülmektedir. Aile şirketlerinin başarılı olduğu diğer bazı büyük sanayi 

Profesyonel yönetim tekniklerinin uygulandığı kuruluşlarının ise yönetim 

hataları, aile içi çekişmeler, pazar fırsatlarının yeteri kadar hızlı 

değerlendirilememesi, hızla değişen rekabet koşullarına uyum sağlamada geç 

kalınması gibi nedenlerle planlama alanında yer alan pek çok büyük sanayi 

kuruluşunun işletmelerini kapattığı ya da el değiştirerek bölge dışından 

yatırımcı grupların kontrolüne geçtiği görülmektedir. Bu durumun önüne 

geçilmesi ve sermeyenin İzmir içinde kalması için ilk planda örgütlenme 

şemasında profesyonel yönetici kadrolarından yararlanılması 


• İzmir özellikle son yirmi yıllık perspektif içinde iç ve dış rekabet çerçevesinde 

dünyada meydana gelen gelişimlere ve değişimlere kayıtsız bir durum 

sergilemiştir. Bu durum yaşanan süre içinde ciddi bir güç kaybı oluşturmuş 

ve İzmir yetenekli iş gücünü kaybetmiştir. Başta İstanbul merkezli 

sanayinin çekimi sonucunda ortaya çıkan bu beyin göçü teknolojik 

gelişmelerden İzmir’in yeterince pay almasını engellemiştir. Kırıcı rekabetin 

13

sürüklediği değişim rüzgarlarına dayanabilmek ve onun ortaya çıkardığı 

fırsatlardan bu nedenle yararlanmak mümkün olamamıştır. İzmir sermayesi 

bu nedenlere karşı potansiyellerini daha etkin kullanmak için ekonomik 

analizlere dayalı uzun vadeli stratejik hedeflerini belirlemelidir. 

• Sermaye birikimlerinin doğru yatırımlara yöneltilmemesi ve yabancı 

yatırımcılar için bir çekim merkezi olacak uzun vadeli bir stratejik planın 

bulunmaması kaynakların ekonomik olarak optimum kullanımını 

engellemiştir. Sermaye yatırımları, geçen süreler içinde daha ziyade kısa 

dönem kar maksimizasyonuna yönelik yatırımları hedeflemiş bu da kaynak 

israfına sebep olmuştur. Bu durum koordinasyon ve AR-GE alanında 

henüz istenilen düzeye gelinememesiyle sonuçlanmıştır. İşbirliğinin eksik 

olması önemli bir eksik olarak duraklamayı körükleyen bir etkendir. İzmir bu 

açıdan sinerji oluşturamamış hem siyasi hem de bürokratik engellemelere 

karşın güçlerini birleştirememiştir. Bunlara karşın İzmir sermayesinin kısa 

dönemden itibaren semaya yatırımları içinde belirli bir payı AR-GE konularına 

yöneltmesinin gerekli olduğu ortaya çıkmaktadır. 

• İzmir tarihsel süreç içinde hep bir liman kenti olagelmiştir ve ekonomik 

yapısında bu husus önemli bir yer tutmuştur. Dünyanın önemli liman 

şehirlerinde limanların yerleşme alanları içinde kaldığı da görüldüğünden 

Çandarlı Limanı yapıldığı taktirde de İzmir limanının işlevine devem etmesi ve 

lojistik hizmetler açısından önemini koruması gerekliliği ortaya 

çıkmaktadır. İzmir’in yabancı sermaye açısından elverişli bir ortama sahip 

olmasının önemli bir unsuru olan geniş bir art bölgeye sahip olması limanla 

birleştirildiğinde karayolu, demiryolu, havayolu ve denizyolu açılarından 

lojistik hizmetlerin gelişmesine neden olacaktır. Bu nedenle kısa dönemden 

itibaren bu tür yatırımlara yönelinmesi gerekmektedir. 

• Küreselleşme süreci içinde İzmir’in gerek geleneksel yapısı ve gerekse son 

yıllarda peş peşe gelen ekonomik krizlerden etkilenen ekonomisi birikmiş 

sermayesini yatırımlara yöneltmede itici güç bulmada zorlanmıştır. Bunun 

ana nedenlerinden başta geleni olan dünya gerçeklerinin gerisinde kalınmış 

olunması yeni ürün çeşitlerine yönelinememesiyle sonlanmıştır. Özellikle 

geleneksel sanayi yapısı içinde kalınmış olunması yüksek teknolojiye dayalı 

malların üretilememesine sebep olmuştur. İzmir ekonomisi, stratejik 

planlama alnında genel eğilimlere dayalı olarak dış pazarlara yönelik rekabetçi 

ürünlere ihraç kapısını açmak için teknolojik yatırımlara yönelme zorundadır. 

Bu nedenle Teknolojiyi Geliştirme Bölgelerine ve Teknopark yatırımlarına 

öncelik verilemesi gerekliliği ortaya çıkmaktadır. 

• İzmir turizminde görülen göreceli düşüşün önde gelen sebepleri arasında son 

yıllarda “incoming” acentaların çoğunun şehri terk ederek Antalya ve 

Kuşadası gibi merkezlere yerleşmesi gösterilebilmektedir. Bu durum İzmir’in 

payını diğer mekanlara kaydırmıştır. Ayrıca İzmir gelecek turist 

kafilelerini ağırlamaya yönelik yeterli mekanlara sahip bulunmamaktadır. 

Turizmin son yıllarda eğlence ve macera eğilimli olması İzmir’in potansiyelini 

düşürmektedir. Orta büyüklükteki turist gruplarına yemek verecek 

14

mekanların bulunmaması ve bu konuda yatırımlara yönelinilmemiş olması 

grupları İzmir’den kaçırmaktadır. Turizmin sadece bir konaklama işlevi 

olmadığı bilindiğinden İzmir bu konu dışındaki turizm alanlarına ekonomik 

yatırım yapma durumundadır. 1990 öncesi İzmir’de yapılmış konaklama 

tesislerinin eskimeye başlamış olması da İzmir’i konaklama açısından 

önümüzdeki yıllarda cazip bir mekan yapmayacaktır. Stratejik plan dönemi 

içinde İzmir turizminin gelişmesi ağırlıklı olarak kongre ve ona alternatif 

termal yatırımlara yönelinilmesi ile gelişebilecektir. Bu açıdan İzmir 

ekonomisine büyük girdi sağlayacak turizm gelirleri şehrin ölçeğini büyütmesi 

ile mümkündür. 

• İzmir’in tarımsal açıda verimli havzalara sahip olması tarım ekonomisinin 

dikkate alınmasını gerekli kılmaktadır. Bu konuda tarım-sanayi işbirliğinin 

ortaya konması ve tarımsal üreticilerin bilgilendirilmesi yanında 

sanayiye yönelik üreticilerin ekonomik açıdan desteklenmesi 

projelerinin oluşturulması gerekmektedir. Özellikle tütün ve pamuk gibi 

ürünlerin kalite kontrolleri yapılmalı ve üreticiyi destekleme fonları 

konmalıdır. Bu bağlamda ekolojik tarımı destekleyici örgütlenme şemasının 

ekonomik bazda desteklenerek bürokratik sorunlarının çözülmesi olumlu 

olacaktır. Bölgede tarımsal potansiyele gerekli desteğin verilmesi alt yörelerin 

ticari hayatında gelişme yaratacağı bilinciyle destekleme projeleri 


• Stratejik planlama alanının tarımsal potansiyeli bilinen bir gerçektir. Bu 

potansiyel içinde zeytin ve zeytinyağı önemli bir yer tutmaktadır. Zeytinyağı 

2001 yılı içinde Türkiye’nin toplam tarım ürünleri ihracı içinde ortalama 

%3’lük bir paya sahiptir. Dünya zeytinyağı ihracatı içinde ise ülke payı 

ortalama %19 paya sahiptir. Genellikle üretildiği bölgelerde tüketilen 

zeytinyağı sağlıklı ve dengeli beslenme bilincinin dünyada yaygınlaşması ile 

özellikle Amerika, Japonya, Kanada, Avustralya ve Brezilya gibi nüfus yoğun 

ülkelerde tüketilmeye başlanmıştır. Bu pazarlar genelde Türkiye özelde İzmir 

için büyük ümit vaat etmektedirler. Örneğin; yeni gelişen pazarlardan 

Türkiye, Amerika için %10 paya sahip iken İtalya %69, İspanya %35 pay 

almaktadır. Japonya için %0.13, Kanada için %6,7 ve Avustralya için %2 olan 

payların arttırılması için bu sektöre gereken önemin ve teşviklerin verilmesi 

gerekmektedir. En büyük ihraç pazarımız olan AB ülkelerinin dökme olarak 

aldıkları Türk zeytinyağını ambalajlayarak dünya pazarlarına 

aktarmasının önlenmesi için gerekli çalışmaların yapılması önem arz 

etmektedir. 

• Son yıllarda bilişim sektöründe görülen yazılım ihracatı büyük bir 

ekonomik güç olarak ortaya çıkmaktadır. Türkiye’de de gelişmekte olan bu 

sektörü dünyaya taşımak ve özellikle İzmir ekonomisi için değer yaratan bir 

lokomotife dönüştürmek önemsenmelidir. Ticarî paket programları 

hazırlamadan öte sektörel yazılıma yönelinilmesi daha büyük girdiler 

sağlayacaktır. Bu bağlamda İzmir Ekonomi Üniversitesinin Bilgisayar 

Mühendisliği Bölümü önemli bir girişim yapmıştır. Türkiye bilişim pazarı 

15

2002 yılında bir önceki yıla göre %11.7 büyüyerek 10.2 milyar dolara 

erişmiştir. Yine aynı yıl mobil yazılım pazarının %29.3 büyümesi sektörün 

önemini ortaya koymaktadır. Özellikle kriz dönemlerinde büyüyen bu hizmet 

pazarının bilgi teknolojileri kategorisinde stratejik planlama alnımızda ilk 

sıralarda yer alması gerekmektedir. Bu tür yazılımların iki saatten fazla süren 

bir işlemi birkaç dakikaya indirdiği bilindiğinden önümüzdeki yıllarda tüm 

şirketlerin sektörü kullanmasının gerekliliği daha açık ortaya çıkmaktadır. 

• Stratejik planlama alanımızda pazar payının hızla artış gösterdiği enerji 

sektörü lojistik tesis yatırımlarıyla ön plana çıkmaktadır. Doğal gaz ve 

jeotermal enerjinin devreye girmesi ile planlama alanımızda petrol 

ürünlerinden elde edilen enerji türlerine olan talebin azalması söz konusu 

olabilecektir. Özellikle şehir ölçeğinde planlama alanında jeotermal enerjiye 

yönelinilmesi ve yatırımların bu konuya yöneltilmesi orta dönemde önem 

kazanacaktır. LPG sektöründeki daralmanın ortaya çıkardığı ekonomik 

dengesizlikler bu şekilde önlenebilecektir. Özellikle 2003 yılı sonunda çıkması 

beklenen Petrol Piyasası Kanunuyla serbest rekabet döneminin başlayacağı 

dikkate alındığında bunun enerji sektörü için ateşleyici etki yapacağı 

düşünülmelidir. 

• Türkiye’nin 2002 yılındaki toplam ihracatının %36’sını hazır giyim ve tekstil 

oluştururken %28’si hazır giyimden sağlanmaktadır. Türk tekstil şirketleri bu 

konuda büyük atılım yapan Çin ile özellikle AB ülkelerinde çarpışıyor. Çin’in 

bu alanda 2. ve 3. sırada yer alması Türkiye’nin sahip olduğu ilk sırayı 

zorlamaktadır. Hazır giyimde ise Çin, Türkiye’nin önüne geçmiş durumdadır. 

Stratejik planlama alanımız ülke içinde Denizli’nin arkasına düşmüş ise de 

bürokrasi, sivil toplum ve özel sektör bağlamını doğru kurabildiği 

takdirde bu rekabetten karlı çıkabilecektir. Özellikle kotaların 

kalkması ile birlikte dünya pazarlarına yönelik ciddi bir rekabet içinde 

kalınacaktır. İzmir’in dış pazarlara yakınlık avantajını kullanarak 

rekabetini sürdürmesi gerekmektedir. Tekstil ve hazır giyimde sezon 

kavramının ortadan kalkması ve farksızlaşmaya ayak uydurulabilmesi büyük 

avantaj sağlayacaktır. Bu nedenle malı en kısa sürede temin eden ve lojistik 

avantajları bulunanlar öne geçecektir. Bu nedenle tekstil sektöründe hızlı 

hareket edilebilmesi için önümüzdeki yıllarda gerekli önlemlerin alınması 

gerekmektedir. Aksi durumda ülkenin ve bölgenin payında düşmeler 

görülebilecek ve sektör ekonomik krize yönelebilecektir. Bu konuda marka 

yaratma zorunlu bir hale gelmelidir. 

Ticari Yaşam İçin Tamamlayıcı Örnek Proje Konuları 

Ekonomik yaşamda olumsuz marjinal etkilerin en aza indirilebilmesi için ve bu 

ilişkilerin yalnızca makro ölçek oluşumlarından meydana gelmediğini düşünmek 

gerekir. Bu nedenle ilgili meslek kuruluşlarının gündeminde bazı projeler 

geliştirilebilir. Bunlar arasında önem kazananlar ve gerçekleşmesinin stratejik 

16

planlama alanında ve de ülkede ekonomik gelişim sağlayacak olanlar aşağıda 

açıklanmaktadır. 

Organize Tarım Bölgeleri (OTB) 

Tarım sektörü beslenme odaklı, sanayiye girdi temini ile üreticilere düzenli bir gelir 

yaratılması bakımından stratejik öneme sahiptir. Özellikle toplam çalışan nüfusun 

%42 sinin gelir kaynağı olması ve sağladığı yaklaşık 4,5 milyar dolarlık ihracat 

geliri ile sektör; ülkemiz için ayrı bir önem taşımaktadır. Ancak, 1980’li yıllarda 

başlatılan sanayileşme politikasının olumsuz etkileri, özellikle imzalanan uluslararası 

anlaşmalar ile Dünya Bankası ve IMF’ye verilen taahhütler sonucu ülkemiz tarım 

sektörü büyük bir yapısal değişim içindedir. Bu değişim içerisinde tarım sektörü 

istihdam ettiği nüfusun geçimini sağlamakta zorlanmaktadır. Giderek yeni kuşaklar 

tarım sektörünü geçim kaynağı olarak görmemeye başlamıştır. 

Organize Tarım Bölgeleri bu olumsuz değişime karşı durma amaçlı, tarımdan elde 

edilen gelir seviyesini yükselterek halkın sektöre bakış açısının değişimine katkıda 

bulunma güdüsüyle geliştirilmiştir. Kurallarına uygun üretim yapıldığında tarımdan 

elde edilecek gelirlerin yüksek olabileceği görülecektir 

Ülkemizde miras hukuku ve diğer nedenlerle parçalanarak farklı amaçlar için 

satılması nedeniyle tarım arazileri giderek küçülmektedir. Küçülen bu alanlar 

karlı olmaktan çıkmakta, çiftçi üretmekten ziyade kente göçü tercih eder hale 

gelmektedir. 

Organize Tarım Bölgeleri tarım arazilerinin ve işletmelerin bölünmesini engellemekte 

ve arazi toplulaştırmasına da hizmet etmektedir. Karlı üretim alanlarının ve 

işletmelerin oluşmasına katkıda bulunma hedeflidir. Dolayısıyla Organize Tarım 

Bölgelerinde minimum arazi büyüklükleri belirlenmeli ve arazilerin miras yoluyla 

veya diğer nedenlerle parçalanması kesinlikle engellenmelidir. Organize Tarım 

Bölgeleri vasıtası ile araziler toplulaştırılmış olacaktır. 

Tarım sektörünün karlılığının giderek azalması sonucunda, stratejik planlama 

alanımızda tarım arazilerinin özellikle sahil kesimlerinde ikincil konutlara, ovalarda 

toplu konutlara, sanayi tesislerine ve çarpık yapılaşmaya açılması ile verimli tarım 

arazilerinin miktarı hızla azalmaktadır. Bunun önüne geçilmesi amacıyla 

öncelikle verimli tarım arazilerinin envanteri çıkarılmalı, potansiyel Organize 

Tarım Bölgesi alanları belirlenmeli ve bu alanlar zaman içerisinde Organize Tarım 

Bölgesi ilan edilerek elden çıkması engellenmelidir. 

Öncelikle devletin tasarrufu altında bulunan verimli tarım arazilerinin ve devletin 

tarımsal kuruluşlarına ait arazilerin Organize Tarım Bölgesi haline getirilmesi 

düşünülmelidir. Bu araziler bedelsiz şekilde Organize Tarım Bölgelerine tahsis 

edilmelidir. Ayrıca şahıslara ve tüzel kişilere ait arazilerin Organize Tarım Bölgesi 

haline getirilmesi söz konusu olmalıdır. Bu üç şekilde gerçekleştirilebilir: 

• Rıza ile satın alma. (Mülk sahibinin arazisini bedeli karşılığında satması) 

• Rıza ile toprak sahibinin projeye dahil olması. (Üreticinin mülk sahibi olduğu 

arazi büyüklüğü oranında Organize Tarım Bölgesi içerisinde kendine yer 

bulması) 

17

• Kamulaştırma yapılması. 

Organize Tarım Bölgesi ilan edilecek alanlarda kurulacak birimlerle üreticiye üretim 

teknikleri, sulama, zirai mücadele vb. konularda eğitim verilmelidir. Böylece üretilen 

ürünlerin kalitesi de artacaktır. Bu demektir ki sektörde eğitim-kalite- standart 

denetim sağlanmalıdır. Yine eğitim birimlerince ürüne ve alana yönelik yapılan 

denetimler de standart kalitede ürün üretimine katkıda bulunacaktır. 

Bunun dışında üretici üretim teknikleri açısından bilinçlendirileceğinden tarımdan 

kaynaklanan çevre kirliliğinin önüne geçilecek ve gelecek nesillere tarım yapılabilecek 

topraklar bırakılabilecektir. 

Organize Tarım Bölgelerinde eğitim birimleri ile koordineli çalışmak üzere oluşturulan 

AR-GE birimlerinde ürünlere, üretim tekniklerine, ürün çeşitlendirmeye, sulamaya ve 

pazarlamaya yönelik araştırmalar yapılmalıdır. Özellikle ihracata dönük üretimlerde 

alıcı ülkelerin talepleri araştırılmalı, üretimin bu yönde yapılanması sağlanmalıdır. 

Alternatif pazarlar bulmaya yönelik yapılacak çalışmalar da büyük önem arz 

etmektedir. AR-GE birimleri teknolojik gelişmeleri de yakından takip ederek 

teknolojinin tarım sektörü ile entegrasyonunu sağlamalıdır. Bu kapsamda kamu 

kurumları, özel sektör, üniversiteler ve enstitülerle sıkı işbirliğine gidilmelidir. 

Organize Tarım Bölgeleri pazarlama garantisi bulunan bir yöntem olan sözleşmeli 

üretimin yaygınlaşmasına hizmet edecektir. Bu sayede tüccarların, halcilerin, 

aracıların, sanayicilerin, simsarların diğer bir ifade ile belli standartta ve belli 

miktarda üretim yaptırmak isteyenler, üreticilerin toplu halde bulunduğu Organize 

Tarım Bölgeleriyle temasa geçerek ürün ürettirebileceklerdir. Siparişleri alan ve 

derleyen Organize Tarım Bölgesi, üreticilerin çıkarları doğrultusunda sözleşme 

imzalayarak; üreticinin satışı garanti üretim yapmasını sağlayacaktır. Alıcı da istediği 

ürünü istediği miktar, kalite ve zamanda ürettirme şansına sahip olacaktır Organize 

Tarım Bölgeleri bu şekilde bir anlamda üretim planlamasına hizmet edecekler, 

diğer bir anlamda da tarıma yönelik sanayiye garantili hammadde üreterek tarımsanayi 

entegrasyonunu sağlayacaklardır. 

Ayrıca bilindiği üzere son yıllarda gelişmiş ülkelerin talepleri organik ürünlere 

yönelmekte ve bu ürünlerin pazarı hızla büyümektedir. Türkiye; bu pazarda söz 

sahibi olabilecek potansiyele sahiptir. Dolayısıyla, Organize Tarım Bölgeleriyle 

Türkiye’de ve özellikle stratejik planlama alanımızda üretimi giderek yaygınlaşan 

organik üretimin daha da yaygınlaşması sağlanabilir. 

Organize Tarım Bölgelerinde yetiştirilecek ürüne yönelik, ürünün pazarlanabilmesi 

için ürün borsaları kurulmalıdır. Ürün borsaları sözleşme dışı üretimden elde 

edilen ürünün pazarlanmasında önemli rol oynayabilecektir. Organize Tarım 

Bölgelerinde ürün borsalarının kurulması, sözleşmeli üretimin gerçekleştirilmesi, 

pazarlamaya yönelik AR-GE faaliyetlerinin yapılması çiftçinin ürününün pazarlama 

garantisini sağlayacaktır. Yine Organize Tarım Bölgelerinde yer alacak üretici, 

pazarlama sorununu çözmüş olmanın verdiği rahatlıkla üretimini gerçekleştirecektir. 

Bu da Organize Tarım Bölgelerinin cazibesini artıracaktır. 

18

Organize Tarım Bölgelerinde iklim, coğrafi yapı, doğal kaynaklar dikkate alınarak 

olabildiğince ihtisaslaşma sağlanmalı, bu çerçevede üretim yapılmalıdır. Seçilecek 

ürünlerin içinde ülkemizin ihtiyaçlarına yanıt veren, dış pazar taleplerini dikkate alan 

ve stratejik öneme sahip ürünlerin varolmasına dikkat edilmelidir. Bitkisel üretimin 

yanında hayvansal üretimlerde de aynı kriterler göz önüne alınmalı ve 

olabildiğince ihtisaslaşmaya gidilmelidir. 

Organize Tarım Bölgelerinde ürünün yapısına bağlı olarak, ürünün satışı 

gerçekleşinceye kadar saklanmasına imkan sağlayacak depo, ambar, soğuk hava 

deposu vb. tesislerin kurulmasına imkan tanınmalıdır. Bu bölgelerde bitkisel ve 

hayvansal üretimde ihtisas alanına göre ihtiyaç duyulabilecek makine parkı ve 

ekipmanların ortak kullanıma sunulması sağlanmalıdır. 

Bu ekipmanlar üreticiler tarafından uygun bedeller karşılığında bir sistem içerisinde 

ortaklaşa yararlanabilmelidir. Bu imkan, küçük üreticilere sağlanabilirken, gücü olan 

üreticiler de kendi makine parkını kullanabilmelidir. 

Organize Tarım Bölgelerinde üreticilere rekabet yaratacak imkanlar tanınmalıdır ve 

üretim yapacak çiftçilere; 

• Düşük faizli uygun ödeme koşullarına sahip kredi imkanı getirilmelidir. 

(Krediler üreticilere Organize Tarım Bölgelerinde konumlanacak tarım kredi 

kooperatifleri ya da Organize Tarım Bölgesi yönetimi vasıtasıyla verilebilir). 

• Organize Tarım Bölgelerindeki üreticiler ayrı bir prim sistemi ile ürün bazında 

desteklenebilir. 

• İlaç, tohum, gübre, mazot, elektrik, su, jeotermal kaynak vb. üretim 

girdilerinde indirim sağlanmalıdır. 

• Altyapı olanakları (elektrik ve su şebekesi, atık su bertarafı, sulama imkanları 

ve kanalları, jeotermal ısıtmalı sistemler, rüzgar gülü, yol, aydınlatma, 

haberleşme) eksiksiz yer almalıdır. 

• Üst yapı olanakları (Eğitim merkezi, İdari bina, Ar-Ge merkezi, çalışanlar için 

sağlık merkezi, zirai karantina, soğuk hava deposu, depo-ambar, araç park 

yeri, kafeterya, banka şubesi, itfaiye) yer almalıdır. 

• Gümrük vergisi istisnası, yatırım indirimi, makine ve KDV desteği 


Ayrıca; Organize Tarım Bölgeleri Organize Sanayi Bölgelerinde olduğu gibi 

tüzel kişiliğe sahip olmalıdır. İdare Organize Sanayi Bölgelerindeki gibi dört 

kademeli (Müteşebbis Heyet, Yönetim Kurulu, Denetim Kurulu ve Bölge Müdürlüğü) 

olmalıdır ve daimi personel kadrosu olmalıdır. Müteşebbis heyetinde mutlaka üretici, 

ziraat odaları, ticaret odaları ve borsaları, il özel idareleri, yerel yönetimler, 

kooperatifler, istekli sanayiciler, Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı, üniversite temsilcileri 

yer almalıdır. Organize Tarım Bölgelerinin kurulmasında ve işletilmesinde 

koordinatör bakanlık Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı olmalıdır. 

Organize Tarım Bölgeleri tüzel kişiliği her türlü vergi, resim ve harçtan muaf olmalıdır 

ve gelirleri aşağıda belirtilen kaynaklardan sağlanabilmelidir. 

19

• Müteşebbis heyete katılan kurum ve kuruluşların verdikleri iştirak, 

• Arsa tahsisi yapılan veya satışı yapılan Organize Tarım Bölgesinde faaliyet 

gösterecek olan ve gösteren katılımcıların ödedikleri aidatlar ile arsa ve altyapı 

katılım payları ve hizmet karşılıkları. 

• Tarım ve Köy İşleri Bakanlığının vereceği krediler. 

• Organize Tarım Bölgesi altyapı ve sosyal tesislerinin ihalesi için hazırlanan 

dosyaların satış bedelleri ile bölge içinde kurulacak olan işletmelerin 

projelerinin tasdik ve vize bedelleri. 

• Yönetim aidatları. 

• Su, elektrik, jeotermal enerji vb. işletme gelirleri ile iştirak gelirleri. 

• Arsa satışından sağlanan gelirler. 

• Bağışlar. 

• Bölge ortak mülklerin kira ve hizmet gelirleri. 

• Banka faizleri. 

• Gecikme cezaları. 

• İlan ve reklam gelirleri. 

• Kullanıma sunulan ekipman ve tesislerden elde edilecek kira gelirleri. 

• Diğer gelirler. 

Tarım ve Köy İşleri Bakanlığınca hazırlık çalışmaları devam eden Organize Tarım 

Bölgesi kanunu ve yönetmelikleri yukarıda gerekçeleriyle sunulan talepleri 

karşılayabilecek hükümler içermelidir ve kanun ve yönetmelik taslakları uygulamaya 

geçmeden önce ilgili olabilecek tüm kesimlerin görüşüne açılmalıdır. Genelde tüm 

kanun ve yönetmelikler yürürlüğe girdikten sonra uygulamada sorunlar 

görülebilmektedir. Bu sorunların daha sonradan giderilmesi mümkün olmakla 

birlikte ilgili birimlerin görüşüne açılması sorunları en az düzeye indirebilecektir. 

Önemli olan zaman kaybedilmeden tüm tarafların olabildiğince üzerinde uzlaştığı 

yasa ve yönetmelikleri çıkarmak ve uygulamaya koymaktır. 

İzmir Ticaret Odasının da gündeminde olan bu projenin gerçekleşmesi özelde 

stratejik planlama alanımızda ve genelde ülke tarımına ve dolayısıyla ülke 

ekonomisine olumlu hizmetler verebilecektir. 

Doğu Akdeniz Turizm ve Ticaret projesi 

Proje, özellikle Doğu Akdeniz Bölgesinde bulunan etkin ve potansiyelli limanlar 

arasında feribot ve gemi seferleri düzenlenerek ülkemizin, Akdeniz çanağında yer alan 

şehirlerde tanıtımının sağlanmasını amaçlamaktadır. Amaç turizmi, ticareti ve daha 

ziyade alış veriş turizmini geliştirmek, başta İzmir olmak üzere, ülkenin refah 

düzeyinin yükseltilmesine ve ticari hayatının canlanmasına katkıda bulunulması 

olmaktadır. Kısa vadede bölgeye yönelik talep oluşturulması, uzun vadede ise bu 

talebin feribot seferleri ile kalıcı hale getirilmesi hedeflenmektedir. Stratejik planlama 

20

alanının özellikle kıyı yerleşmelerinin bu sayede Kuzey Afrika ülkelerinin gözde 

seyahat mekanları arasına alınması sağlanacaktır. 

Bu kapsam dahilide İzmir Ticaret Odasının girişimleriyle, 2001 yılında 

başlatılan çalışmalar sonucunda, Suriye’ye yönelik deniz yolu ile ticaret ve turizmi 

arttırmak, ilgili kuruluş ve şirketler arasındaki ekonomik işbirliğini güçlendirmek 

amacıyla Lazkiye limanı ile İzmir limanı arasında işbirliği anlaşması imzalanmıştır. 

Ayrıca yine İzmir Ticaret Odasının katkılarıyla 02-06 Şubat 2002 tarihleri arasında 

Tunus’ta yapılan Tunus Türkiye Karma Ekonomi Komisyonu 9. Dönem Toplantısında 

iki ülke özel denizcilik ve liman işletmeleri şirketleri arasında işbirliğinin tesis 

edilmesinin teşvik edilmesi kararı alınmıştır. 

Bu çabalar sonucunda, 25-26 Nisan 2002 tarihleri arasında İzmir Ticaret Odasının 

ev sahipliğinde Doğu Akdeniz Turizm ve Ticaret Projesi Çalışma Komisyonu Toplantısı 

yapılmıştır. Projede yer alan ülke temsilcileri ile projenin yürütülmesine ilişkin bir 

çalışma programı oluşturmak üzere görüşmelerde bulunulmuştur. Söz konusu 

toplantıya; Suriye, Mısır, Yunanistan, Lübnan, Tunus ve Türkiye’den konu ile ilgili 

kamu ve özel sektör temsilcileri katılmıştır. Toplantı neticesinde ortak çalışma kararı 

alınmış ve Bölgede gemi seferlerinin sistemli bir şekilde düzenlenebilmesi için ortak 

bir turizm ve ticaret şirketi kurulması yönünde çalışmalara başlanmıştır. 

Sonuçta görülmektedir ki, söz konusu projenin gerçekleştirilerek hayatiyet 

kazanması için; 

• Limanlardaki bürokratik engellerin azaltılması, liman tarifelerinin ve sahil 

sıhhiye ücretlerinin uygun düzeylere çekilmesine paralel olarak ayak bastı 

ücretleri ve fener ücretlerinin kaldırılması yönünde girişimlerde bulunulması, 

• İzmir Limanı ile Doğu Akdeniz limanlarında özel tarifeler uygulanması ve 

ücret birliği sağlanması, 

• Vize formalitelerin kolaylaştırılması ve vize ücretlerinin sembolik hale 

getirilmesi, 

• Sigorta ücretlerinin “Riskli statülü bölgedir” diye yüksek olması durumunda 

konunun devlete iletilmesi, 

• Ülkelerin birbirlerine karşılıklı tanıtımı için ülkelerin Turizm Bakanlıklarının 

tanıtım fonlarından kaynak kullanılması yönünde çalışma yapılması, 

• Türkiye Turizm Bakanlığının Kuzey Afrika’ya yönelik tanıtım fonundan, 

ülkelerin karşılıklı ziyaretler ve basın organizasyonları gibi aktivitelerle 

birbirlerini tanıyabilmeleri için yararlanılması, 

• Limanlar arasında etkin bir ulaşım yapılması için fizibilite etütlerinin 

hazırlanması, Tunus-Girit-İzmir hattı gibi hat belirleme programlarının 

yapılması, 

• Turizmi geliştirmek için ro-ro, feribot, kurvaziyer tipinde yolcu taşımacılığı 

yapılmasına ağırlık verilmesi, 

21

Ayrıca, T.C. Denizcilik İşletmeleri Genel Müdürlüğüne ait özelleştirme kapsamına 

alınan Ankara, Samsun, Yeşil Marmara gemilerinin bu seferlerde kullanılmak üzere 

satın alınması uygun bir girişim olacaktır. 

Özellikle, proje kapsamında, feribot seferlerinin başlatılması için hali hazırda 

ülkemizde çok yüksek değerlerde uygulanmakta olan liman ücretleri ve feribot 

seferlerinin sübvanse edilmesi gerekmektedir. 

Buna ek olarak ülkemizin tanıtım fonundan uygun bulunan bir miktarının Kuzey 

Afrika ülkelerine yöneltilmesi veya Türkiye Tanıtma Fonundan faydalandırılması 

uygun bir başlangıç olacaktır 

Girişimcilik Eğitim Merkezi 

İzmir’de şirketleşme sürecinde çok boyutluluğun elde edilebilmesi için özellikle İZTO 

ve EBSO’nun bünyesinde kurulması sağlanacak eğitim merkezlerinde girişimci 

bireylerin; 

• Etkin karar verme yöntemleri, 

• Ekonomik göstergeleri değerlendirme konusunda ipuçları vererek, şirketlerin 

kendi potansiyelleri ile ekonominin seyrine göre pozisyonlarını ayarlama 

becerileri, 

• Yatay ve dikey büyüme konusunda karar becerisi kazanmaları, 

• Kriz dönemlerinde, öncesinde ve sonrasında hareket tarzları, 

• Küresel krizlerde işletme yönetimi, 

• Profesyonel yöneticilerle çalışma yapısının oluşturulması, 

konularında bilgi ve deneyim kazandırılmaları düşünülmelidir. 

Uluslararası Pazarlama Projesi 

Bir malın kalitesinin göstergesi, o malın ihracatıyla ölçülmektedir. Girişimcilerin 

TSE’den kalite belgeleri almaları ihracat için tek başına yeterli olamamaktadır. 

Ürettikleri ürünlerin uluslararası piyasalarda pazarlanması gerekmektedir. İhracatı 

gerçekleştirmek üzere İZTO bünyesinde kurulması düşünülen uluslararası pazarlama 

bölümü, 

• İzmir’de üretilen ürünlerin yurtdışı fuarlarda tanıtımının yapılıp 

pazarlanması, 

• Her arz kendi pazarını yaratır ilkesinden hareketle, yurtdışındaki ekonomik 

meslek kuruluşlarında İzmir’in ve ekonomik ürünlerinin tanıtımının yapılarak 

pazar ortamının meydana getirilmesi, 

• Ülke ve O ülkede bölge odaklı çalışılarak, toplumun özelliklerine göre mal 

ihraç sepetlerinin hazırlanması 

Konularında çalışılmalıdır. Bölümün başarısı çalışacak bireylerin kalitesine bağlıdır. 

Bu ekipte yer alacak bireyler; 

22

• Dünyada geçerli olan lisanların yanında, üzerinde çalıştıkları ülke yada 

bölgedeki lisan konusunda en azından günlük ihtiyaçlarını karşılayacak 

kadar konuşmaları, 

• Pazarlama konusunda özel eğitim almış olmaları, 

• Uluslararası hukuk konusunda özel eğitim almış olmaları, 

sağlanmalıdır. Ekiptekilerin görev yeri hiç bir zaman İzmir olmamalıdır. Yani burada 

çalışanlar sürekli olarak ticari iş birliği için fuarları takip, meslek kuruşları ile 

bağlantı ve ürün yelpazesinin tanıtımı için yurtdışında bulunmalıdırlar. Özellikle 

motivasyon ve projenin başarısı açısından yaptıkları ihracat bağlantılarından 

mutlaka prim almalarının sağlanması gereklidir. 

İkinci Konutları Turizm Sektöründe Kullandırma Projesi 

İzmir’in yaz turizmindeki en büyük dezavantajı yörenin ikinci konut yapılaşmasıdır. 

Bu durum ve sit alanları turizm hamlelerinin İzmir’de yeşermesini engellemektedir. 

İkinci konutun sezonu genelde ilköğretim ve liselerin tatili kadar olmaktadır. Yaklaşık 

3 ay kullanılmakta ve 9 ay boş kalmaktadır. Yazın hareketli olan yerler, diğer 

mevsimler terk edilmiş yerlere dönmektedir. 9 aylık dönemde uygun olan bir kaç 

hafta sonu bireyler dinlenme ve piknik amaçlı olarak ikinci konutlarını 

kullanmaktadırlar. 

İkinci konutları, kurulması önerilen turizm şirketi vasıtasıyla turizme kazandırılması 

teklif edilmektedir. Şöyleki; ikinci konut sahiplerininde içerisinde bulunacağı ölü 

sezon turizm hareketine başlanacaktır. Yaz aylarında ikinci konutların kullanım 

hakkının ikinci konut sahiplerinin ve diğer aylarda müteşebbislerin olacağı bir turizm 

birlikteliği kurulacaktır. Bu birliktelik site bazında olacak şekilde planlanacaktır. Her 

bir site bir işletme şeklinde düşünülerek hareket edilecektir. 

Turizm şirket, işletme bünyesindeki ikinci konutları tadilattan geçirerek standart bir 

şekilde tadilat yapacaktır. Sonra mobilyalı ve temel ihtiyaçları karşılayacak şekilde 

donatılacaktır. Bu restorasyon çalışmaları için tıpkı KOBİ’lerde olduğu gibi teşvik ve 

kredi alınması için yasal zeminin oluşturulması için İzmir ve Bölge milletvekillerinin 

yardımı alınabilir. Çünkü turizm işletmelerinin KOBİ gibi algılanması gerektiği 

8. Kalkınma Planının muhtevasında vardır. 

Tatil köylerinin müstakil evleri haline dönüştürülen ikinci konutların hedef müşteri 

kitlesi kuzey ülkelerinin emekli bireyleridir. Soğuk ve zor kış şartlarını güneşli ve ılık 

bir ortamda geçirmeleri için hazırlanan bu evler 3-6-9 aylık dönemler halinde kiraya 

verilecektir. İkinci konut sahiplerinin kullanmadıkları dönemde kira gelirleri olurken, 

turizm şirketinin de işletme ve alternatif faaliyet gelirleri olacaktır. Bu uygulama 

termal tesisler ve sağlık ile bütünleştirildiğinde İzmir mevcut potansiyelini tam 

kapasite ile kullanabilecektir. Diğer taraftan burada kirada oturan bireylerin yöre 

esnaf ve ticaret erbabına yapacağı katkıda unutulmamalıdır. 

İkinci konutlarda kiracı olarak kalan turistlere yine İzmir’den yardımcı aileler 

bulunarak ülke ve bölge kültürünün tanıtılması sağlanır. Burada kalacakları süre 

içersin karşılaşabilecekleri problemleri eşzamanlı çizmek üzere bu aileler yardımcı 

olur. Komşuluk ve dostluk ilişkisi üzerine kurulan yardımcı aile kurumuyla, 

23

ireylerin burada kaldıkları sürece kendilerini yalnız hissetmemeleri sağlanır. Bu 

kurum başarı ulaştıkça İzmir turizminin maliyetsiz tanıtımı yapılır 

Mahalle Perakendeciliğinin Sürdürülmesi Projesi 

Hipermarketlerin yayılmasındaki en büyük avantajı yerli ve/veya yabancı büyük 

sermaye grupların desteğinde hareket etmeleridir. Ayrıca hipermarketlerle yaşanan 

sorun sadece gıda ve yan sektörlerini ilgilendirmemektedir. Tekstilden hırdavatnalburiyeye, 

kırtasiyeden inşaat malzemesine, ayakkabıdan züccaciyeye, gıdadan 

mefruşata kadar geniş ürün yelpazesine sahip hipermarketler bu sektörlerde faaliyet 

gösteren küçük esnafı, tüccarı ve KOBİ’leri (yapı malzemeciyi, beyaz eşyacıyı, bakkalı, 

butiği, yedek parçacıyı, mobilyacıyı, kasabı, manavı, tuhafiyeciyi, toptancıyı) yerine 

alternatif olarak piyasada yer almaktadır. Ölçek ekonomilerinden yararlanan 

hipermarketler rekabet sürecinde sağladıkları avantajlarla küçük ve orta ölçekli 

işletmeleri piyasa dışına itmektedirler. 

Diğer bir gelişme ise yine hipermarket veya büyük mağazacılık anlayışı içerisinde 

yapı marketlerin, mobilya marketlerin ve diğer ihtisaslaşmış ürün marketlerin de 

zincire dahil olmasıdır. Avrupa’daki pek çok firma, gelecekte (kişi başına düşen gelir 

seviyesi arttığında ve pazarımız daha cazip hale geldiğinde) ülkemizde ihtisaslaşmış 

market zincirleri kurmayı planlamaktadır. 

Bu durumun ortaya çıkardığı zararların önlenebilmesi için siyasi ve hukuki 

alanlardaki mücadeleden çok ekonomik alanda mücadele edilmesini 

gerektirmektedir. Bakkal Amca karşısında ekonomik bir güç olarak çıkıp rekabeti 

arttırıp, il içersinde genişlemelerinin ekonomik yönden önlenmesidir. 

Bakkal Amca Projesinin ana sermayesi bilinçli rekabet ve güveni sağlayacak hukuki 

alt yapının eksiksiz oluşturulması esasına dayanmaktadır. 

Projenin temeli, İzmir Ticaret Odasının öncülüğünde, Bakkallar ve Bayiler 

Odasının işbirliği ile kurulacak iletişim teknolojilerine dayalı dağıtım 

organizasyonu sağlayacak bir şirkete dayanmaktadır. Şöyle ki bakkalların 

hissedar olarak katılacağı bu şirket hipermarketlerin sahip olduğu toplu alım yapma 

ve bakkallar aracılığıyla geniş kitlelere ulaşabilme avantajlarını kullanarak 

bakkalların hipermarketlerle rekabet edebilmesini sağlayacaktır. 

Şirket ile bakkallar arasında kurulacak bilgisayar ağı sayesinde, bakkalların stok ve 

envanterleri anında takip edilerek yerine mal akışı ayrıca sipariş vermeye gerek 

kalmaksızın sağlanacaktır. Elde edilecek veri tabanı ile semtlere göre bakkalların 

ürün yelpazesi oluşturulacak ve böylece bakkallar satamadıkları ürünü stoklarında 

tutma maliyetlerinden kurtulacaklardır. Örneğin bakkal bir kibrit sattığında, şirket 

ayni günün akşamı bu kibriti yerine koyacaktır. Ayrıca elde edilecek veri tabanı ile 

ürünlerin haftalık seyri izleneceğinden, mevsimlere göre talep tahminleri elde edilip 

yok satma maliyetinin önüne geçilmiş olunacaktır. Diğer taraftan bakkallarda şirkete 

hissedar olduklarından, şirketin karından hisseleri oranında yararlanacaklardır. 

Veri tabanı ve dağıtım ağı oluşturulmasıyla şirket e-ticaret boyutunda da faaliyette 

bulunabilecektir. 

24

Meslek Yüksek Okulu ve Meslek Liseleri İle Sanayi ve Ticaret Sektörlerinin 

Buluşturulması Projesi 

Rekabet gücünün sağlanmasında en önemli faktör uzmanlaşmış iş gücüne sahip 

olmaktır. Ekonomik sınırların uluslararasında kalmasıyla rekabet gücü en önemli 

kavram haline gelmiştir. Bu çerçevede ticaret ve sanayi kesiminin yetişmiş eleman 

ihtiyacını karşılayabilmek amacıyla meslek eğitimi veren yüksek okul ve liselerin 

eğitim programlarının iş dünyasının ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde düzenlenmesi 

ve bu kurumlardaki öğrencilerin uygun dönemlerde iş yerlerinde staj yapması 

sağlanmalıdır. Bu amaçla İZTO ve EBSO’nun sanayi ve ticaret kesiminin temsilcileri 

olarak eğitim kurumlarıyla birlikte gelecekteki uzman işgücü ihtiyacına ilişkin 

planlamaya katılmalıdır. 

İşletmeler, bu kurumlarda alanlarıyla ilgili mevcut ya da kurulacak sınıfların 

sponsoru olacaklardır. Burada yetişen öğrenciler hafta içi ve yaz stajlarını bu 

şirketlerde yapacak, böylece öğrenciler hem teorik hem de uygulamalı bilgiyi bir 

arada almış olacaklardır. Bu projenin faydaları; 

• İşletmelerin eleman yetiştirme maliyetlerinden kurtulması. 

• Kalifiye ve günün şartlarına uygun işgücünün yetişmesi. 

• İşletmeler ile işgücü arasındaki iletişimin eğitim aşamasında iken başlaması 

ve çalışanlarda firmaya karşı aidiyet duygusunun yerleşmesi. 

Tez Önerilerinde Ticaret ve Sanayi İşbirliğinin Sağlanması 

İZTO ve EBSO üyelerinin üretim, AR-GE, pazarlama ve finansman sorunları 

Lisansüstü eğitim aşamasında tez konuları çerçevesinde incelenip çözüme 

kavuşturulması bu proje ile sağlanacaktır. Diğer taraftan Fen, Sosyal ve Sağlık 

Bilimleri enstitülerinde lisansüstü tez hazırlayanlar yine bu projeyle iş dünyasıyla 

iletişimleri sağlanacaktır. 

Bilişimde Donanım ve Yazılım Geliştirme Projesi 

İZTO’nun İzmir Ekonomi Üniversitesinde kurduğu Yazılım Bölümü aracılığıyla 

İzmir’in yazılım ve donanım merkezi haline getirilmesi sağlanacaktır. İzmir bilgisayar 

yazılımı yoluyla 2010’a kadar önemli bir gelir elde edebilir. ABD’de 320.000, AB ve 

Japonya’da 100.000 yazılımcı ihtiyacından İzmir de payını alabilir. Yazılım konusunda 

dünyada önemli bir yere sahip olan Hindistan ve İsrail’in, terör ve yaşam biçimleri 

nedeniyle gidilmesi çok zor olan ülkeler olarak görülmesini, İzmir avantaj olarak bu 

projeyle kullanacaktır. Böylece projenin hayata geçirilmesiyle sadece Hindistan’ın 50 

milyar dolar olarak tahmin edilen 2008 yılı yazılım ihracat değerinden İzmir’e düşen payın 

hiç de az olmayabileceği söylenebilir. 

Pirinanın Yakıt Olarak Kullanılması 

Zeytin çekirdeği ile zeytin posasından meydana gelen pirina İspanya, İtalya, 

Yunanistan gibi zeytin üreticisi ülkelerde yakıt olarak kullanılmaktadır. Ülkemizde ise 

zeytinin yoğun şekilde yer aldığı Ege Bölgesinde pirinanın yakıt olarak kullanılmasında 

güçlükler çekilmekte, İl Mahalli İl Kurullarınca farklı uygulamalar söz konusu 

olmaktadır. 

25

Pirina önemli bir yakıt kaynağı olup, değerlendirilmemesi halinde ülkemiz önemli 

bir kaynağından mahrum olacaktır. Çevre Bakanlığı da pirinanın belli şartlar altında 

yakıt olarak kullanılmasını sağlayacak düzenlemeler üzerinde çalışmaktadır. 

Bu çalışmaların hızlandırılarak, pirinanın ısınma amaçlı değil, yakıt amaçlı olarak 

kullanılmasına (çevreyi kirletmeyecek, hava kalitesini bozmayacak şekilde) olanak 

verecek ve tüm illerde tek tip uygulamanın söz konusu olacağı bir düzenlemenin 

getirilmesi gerekmektedir. 

Otantik El Sanatları Ticaret Merkezi Projesi 

İzmir turizm sektöründe pazarlanabilir ürünlere ihtiyaç duymaktadır. Turizm 

şirketleri tarafından pazarlanabilecek ürünlerin bulunamaması İzmir’in sahip olduğu 

turizm potansiyeli oranında gelir elde edememesine yol açmaktadır. Bu amaçla 

bölgede potansiyeli bulunan halı, takı ve benzeri el ürünleri İZTO öncülüğünde 

kurulacak ticaret merkezinde turizm pazarına sunulacaktır. Merkezin yer seçimi için 

havaalanı çevresi düşünülecek ve tur operatörleri herhangi bir ek maliyet 

yüklenmeden bu ticaret merkezine turistleri getirme şansına sahip olacaktır. 

Özellikle bazalt madeninin İzmir’de işlenerek turistlere ve dış dünyaya açılması, 

maden olarak satılmasından daha fazla gelir sağlayacaktır. Hatta projeyle, İzmir’in 

takı alanında bir moda merkezi olmasının önü açılmış olabilir. El sanatları ile 

ilgili olarak meslek yüksek okullarıyla bağlantı kurularak üretecekleri ürünler yine 

bu merkezlerde turizm pazarına sokulacaktır. 

12.3 2003-2012 Dönemi Yatırım Program Öncelikleri 

Stratejik Planın bu döneminde sürekliliği olan ve ilk aşamada ele alınması gereken 

yatırımların stratejik planlama alanları içindeki önemine göre vurgulanması ele 

alınmıştır. Yatırımların, gerçekleşme önceliği bu dizi içinde bütün olarak ele alınmalı 

ve bunların bir kısmının ilk beş yılda tamamlanma gereksinimine sahip olduğu 

benimsenirken bir kısmının da ikinci beş yıllık döneme sarktığı görülmektedir. Bir 

dizi yatırımsa sürekliliğe sahip olarak her iki alt dönemde de sürme durumundadır. 

Ayrıca doğal olarak diğer bir dizi yatırım da geçmiş yıllardan bu güne ve ileriye 

yönelik bir süreç içinde süregitmektedir. Bunlar arasında daha ziyade büyük kamu 

yatırımları önde gelmektedir. 

Sıralamada öncelik ele alınmamış buna karşın tüm alt yöreleri kapsayan makro 

seviyede yaklaşımlarsa stratejik yörelerin dışında vurgulanmıştır. Tabiatıyla burada 

ele alınan yatırımların stratejik plan içinde yer tutacak kapsamlarının olması 

gerekmektedir. Mahalli ölçekte tasarlanmış ve dar bütçe içinde çözüm bulan ve 

stratejik değeri bulunmayan yatırımlarsa değerlendirmeye alınmamışlardır. 

12.3.1 (Birinci Beş Yıllık Dönem) 2003-2007 

İlk beş yıl içinde tamamlanmasa da başlanılmasının gerekli olduğunun vurgulandığı 

yatırımların bu kısımdaki ana amaçlardan birincisi yatırımların mekansal öneminin 

belirtilmesidir. Kaynak kullanımı ve aktarımının bu dizi içinde yapılması 

öngörülmektedir. Bir kısmının kararları Üçüncü Stratejik Planın başlama 

26

döneminden önce alınmış olsa da yatırıma ya başlanmamış ya da sürekliliğinde 

kesilmeler görülmüş olabilmektedir. Bütün bunlar da dahil olmak üzere önem arz 

eden makro yatırımlar, stratejisine göre aşağıda değerlendirilmiştir. 

[A] İzmir Büyükşehir Bütünü Strateji Alt Yöresi Birinci Beş Yıllık Dönem 

Öngörüleri 

• Karşıyaka’nın Bostanlı kesiminin taşkınlardan korunması için Bostanlı Deresinin 

ıslah edilmesi ve süreklilik içinde bakımının yapılması. 

• Turyağ Fabrika Tesis Alanının, üretim sistemlerinin terk etmesi sonunda boş 

kalan yapılarının özgün olanlarının korunarak turistik tesise ve çevresinde yer 

alan yapıların ve de boş alanların pansiyonla rekreatif kullanımlara 

dönüştürülmesi. 

• Karşıyaka’da yer alan büyük alış-veriş merkezlerinin çevrelerinin ölçek 

ekonomilerine uygun olarak düzenlenmesi. 

• İzmir Büyük Kent Bütünü içinde yer alan turizm potansiyeli yüksek noktaların 

diğer işlevler tarafından istila edilmesi engellenmeli. (Örneğin Tantalos, Bayraklı 

Smyrna Kazısı, Kemeraltı geleneksel alış-veriş merkezi, Kemeraltı Havralar 

Sokağı, Agora, Kadifekale vd.) 

• Turizm potansiyeli yüksek alanların topluma ve de şehre kazandırılması için 

tasarım projelerinin yapılması ve söz konusu alanların kültür turizmi ve inanç 

turizmine yönelik değerlendirilmesi. 

• Karşıyaka’da gelişmekte olan kültür merkezleri oluşturma çalışmalarının semt 

ölçeğinde devamlılığı sağlanmalı. 

• Karşıyaka kıyı kesiminde, kıyı ile art alan arasında güvenli yaya geçiş 

olanaklarının yaratılmasının gerekliliği. (Örneğin Karşıyaka Vapur İskelesi- 

Karşıyaka Çarşı Bağlantısı) 

• Rekreatif potansiyel arz eden Bostanlı Balıkçı Barınağı düzenlenmeli ve tüm 

İzmir’e hitap edecek seviyeye getirilmeli. 

• Çiğli’de eski Gediz ağzındaki tersane yerinin tasdikli sınırı içinde geliştirilerek, 

sınırları dışında gelişmesinin engellenmesi. 

• Karşıyaka ve Çiğli’de konut üretiminin spekülatif yaklaşımlardan arındırılması ve 

imar planlarında dönem içinde yeni konut gelişme alanları önerilmemesi gerekli. 

• Atatürk Organize Sanayi Bölgesinin tevsiinin bu süre içinde ele alınmaması ve 

monopolistik sistem dışında tutulması. 

• Genelde ülke ve özelde stratejik plan alanına ekonomik katkısı yüksek Tuzla tuz 

üretim tavla alanlarının gerekirse tevsii edilerek işletimine devam edilmesi. 

• İZSU Arıtma Tesislerinden çıkacak olan arıtılmış suyun Gediz Havzasının 

drenajında ve sulamasında kullanması. 

• Kuş cennetine tatlı su sağlanması amacıyla DSİ projelerinin hayata geçirilmesi ve 

bu alan için özel statülü yaklaşımlardan taviz verilmemesi. 

27

• İzmir Batı Aksında seracılığın, bahçe tarımının ve narenciye alanlarının ekonomik 

değeri göze alınarak, bu faaliyetlerin varlıklarını sürdürmesini sağlayacak 


• Üçkuyular-İnciraltı ve batı kesimlerinde mevcut aktif rekreatif alanlar dışındaki 

potansiyelli kesimlerin planlanarak kullanıma açılması. 

• Başta Balçova olmak üzere termal kaynakların konut ısıtılmasında kullanıma 

yönelik projelerin ve yatırım çalışmalarının devamlılığının sağlanması. 

• Balçova jeotermal sularını atık suların kirletmesini önleme amaçlı, atık suların 

ıslahı için yatırımlar yapılması ve zemin suyunun çekilmesinin önlenmesi. 

• Narlıdere’deki toplu konut alanlarında doğabilecek erozyon tehlikesine karşı 

önlemler alınması. 

• İzmir’e içme suyu temini amacıyla tasarlanmış Çamlı Barajının tamamlanması ve 

bu amaç doğrultusunda tasarım projelerinin ele alınması. 

• Güzelbahçe’de yamaç paraşütüne uygun alanların düzenlenmesi, işletmeye 

açılması ve tanıtılması. 



• Karabağlar-Yeşillik Caddesi üzerindeki ve çevresindeki imalat sanayinin 

bulunduğu alanlardan çıkarılarak özellikle ana aks boyunca “show-room”ların 

teşvik edilmesi. 

• Sarnıç-Gaziemir bağlantısını sağlayan karayolunun mevcut projesine göre 

düzenlenmesinin yatırım kapsamına alınarak standartlara uygun hale 

getirilmesi. 

• İzmir güney aksında yer alan kaçak yapılaşmanın bulunduğu alanların yasal hale 

dönüştürülmesi için şehirsel yenileme projelerinin yapılması. 

• Buca cezaevinin kentsel alan dışına çıkarılmasına yönelik spekülatif 

yaklaşımların ortadan kaldırılarak konunun gerçekçi boyutta ele alınması ve 

sonuçlandırılması. 

• Alsancak limanın tevsiine başlanılması ve konu hakkında spekülasyon dışı, 

gerçekçi ve kalıcı yaklaşımların ortaya konması. 

• İzmir İç Körfezin Yeni Kale açıklarındaki girişimin taranması ve girişimlerin liman 

tevsii ile ilişkilendirilmesi. 

• İzmir Halkapınar Ana Yolcu Garı terminali proje çalışmalarına mevcut tesisler de 

dikkate alınarak başlanılması. 

• Demiryolu Marşandiz Garı ve Triyaj tesislerinin projelerine başlanılması ve 

çalışmaların ulaşım mastır planı doğrultusunda ele alınması. 

• Kemeraltı’nın korunmasına yönelik uygulama projelerinin realist bir açıdan 

bakılarak geliştirilmesi, mali kaynak teminine yönelik organizasyon sistemlerinin 

kurulması. 

28

• İzmir Kültürpark alanının yapılaşmalardan arındırılması ve yeni düzenlemesinin 

parçacı yaklaşımlar yerine bütüncül projesine uygun olarak gerçekleştirilmesi. 

• Çevre yolunun kuzey kesiminin tünel ve viyadüklerinin tamamlanarak işletmeye 

açılması ve Aliağa istikametindeki devlet karayoluna bağlanması. 

• Alsancak Limanı gerisindeki viyadüklerin liman içine indirilerek kamyon ve tır 

trafiği bağlantısının kurulması, diğer viyadük ayaklarının kent içi yol standardı ile 

Alsancak yol ağına bağlanması. 

• İzmir Batı aksında Mithatpaşa Caddesine alternatif bir karayolu güzergahının 

belirlenmesi ve bu konuda imar planlarının gerekirse revize edilmesi. 

• Büyükşehir Bütününde kaçak konut yapılaşmalarının su depolarının yerleşme 

kotu üstünde kaldığı gözlenmektedir. Dönem içinde yapıların yasallaşması 

doğrultusunda bu depoların konumlarında seviye düzenlemesi yapılmasının 

gerekliliği. 

[B] Bakırçay Strateji Alt Yöresi (Dikili-Bergama-Kınık) Birinci Beş Yıllık Dönem 

Öngörüleri 

• Bergama jeotermal kaynaklarının şehir ölçeğinde kullanılması çalışmalarına 

devam edilmesi ve konuya yönelik kurulmuş olan şirketin finansal açıdan 


• Kınık Organize Sanayi Bölgesinin altyapı yatırımlarının hızlandırılması ve 

Belediyenin bu açıdan desteklenerek bölgenin özendirilmesi. 

• Kınık Ovası Sağ ve Sol Sahil Sulama Projelerinin altyapı yatırımlarının ve 

Yortanlı Barajının tamamlanması. 

• Bergama’da turizm belgeli konaklama tesislerin yapılmasının rantabıl olmadığı 

belirlendiğinden bu dönem içinde yeni girişimlerin teşvik edilmemesi. 

• Dikili iskelesinin transit veya aktarma merkezi dışında kullanılabilme 

çalışmalarının başlatılması. 

[C] Gediz Strateji Alt Yöresi (Aliağa-Foça-Menemen) Birinci Beş Yıllık Dönem 

Öngörüleri 

• Menemen’in ve yörenin tarımsal potansiyelinin gelişmesinde büyük bir öneme 

sahip Gediz Havzası Planlama Projesinin sürdürülmesi. 

• Aliağa’daki sanayi alanlarının su ihtiyacını karşılamaya yönelik Kunduz Barajının 

tamamlanması 

• Aliağa’nın sanayileşmesi paralelinde, yerleşmenin hizmet sektöründen pay 

alabilmesi için bir şehirsel çalışma alanı kurulması 

• Aliağa Doğal Gaz Kombine Çevirim Santralinin ivedilikle tamamlanması ve sanayi 

sektörünün hizmetine sunulması. 

• Menemen aksında inşaat sektöründe konut imalatında talep üzerinde arz 

görüldüğünden bu tür yapılanmalara yönelik imalatlarının özendirilmemesi. 

29

• Foça-Yeni Foça arasındaki kıyı kesiminde Akdeniz foku doğal yaşam ortamının 

mutlak koruma altında tutulmasına özen gösterilmesi. 

• İzmir Aliağa arasında tamamlanmış raylı sistem elektrifikasyon hattının tam 

kapasiteyle çalışmasının sağlanması. 

• Bağarası-Türkeli yeşil kuşağının korunması için Aliağa sanayi alanlarının 

gelişiminin güneyine doğru gelişme eğiliminin durdurulması. 

• Foça’da mevcut balıkçı barınağının düzenlenerek daha verimli hale getirilmesi ve 

halihazırda kullanılan rıhtımların düzenlenmesi 

• Gediz havzası sulamasında önemli bir öğe olan Gediz nehrinin başta Manisa 

Organize Sanayi Bölgesi olmak üzere diğer kirletici unsurların mutlaka denetim 

altına alınması 

[D] Gediz–Nif Strateji Alt Yöresi (Kemalpaşa) Birinci Beş Yıllık Dönem Öngörüleri 

• Kemalpaşa Organize Sanayi Bölgesi ve tevsii çalışmalarıyla tamamlanacak gelişim 

alanları dışında, ilçe alt yöre sınırları içinde sanayi tesislerinin denetim altında 

tutulması. 

• Kemalpaşa Organize Sanayi Bölgesinin sınırları içinde sanayinin tam kapasiteyle 

çalışmasının sağlanılması için gerekli yatırımlara ve teşviklere öncelik verilmesi. 

• Kemalpaşa Organize Sanayi Bölgesine yönelik doğal gaz çevirim santralinin 

inşasına başlanması ve tamamlanması. 

• Nif Çayının temizliğinde süreklilik sağlanması için Kemalpaşa Organize Sanayi 

Bölgesi arıtma tesisinin ve ön arıtma tesislerinin işletilmesine özen gösterilmesi. 

• Bu alt yöredeki mevzi konut yerleşim alanı uygulamalarının yoğunluğuna ve yapı 

düzenine özen gösterilmesine ve giderek bu yöreler için çevre düzeni nazım 

planlarının geliştirilmesi. 

[E1] K.Menderes Kıyı Kesimi Strateji Alt Yöresi (Menderes-Torbalı-Selçuk) 

Birinci Beş Yıllık Dönem Öngörüleri 

• İzmir Ticaret Odası tarafından Tekeli’de kurulmuş olan Tekeli Ticaret ve İmalat 

Organize Bölgesinin altyapı çalışmalarının tamamlanması ve faaliyetine verimli 

bir şekilde devamının sağlanması. 

• Pancar yöresinde tesis edilecek ve yer seçimi yapılmış organize sanayi bölgesinin 

altyapı ve diğer hizmetlerine başlanması. 

• Tahtalı Barajı Koruma Havzaları denetiminin sıklaştırılması. Kontrolüne 

süreklilik kazandırılmasının, hazırlanacak çevre düzeni planlarında dikkate 

alınması ve uygulama imar planlarının bu anlamda revize edilmesi. 

• Efem Çukuru mevkiinde yer alacak Çamlı Barajının İzmir’e içme suyu temin 

edeceği planlandığı için yapımına başlanması. 

• Selçuk-Efes yöresinin turizm potansiyelini arttırma açısından Efes ören yerinin 

ışıklandırılması ve Meryem Ana’ya teleferik projesinin gerçekleştirilmesi. 

30

• Selçuk yöresinde kolektif turizmi geliştirme yönünde organizasyonlar yapılması ve 

bu bağlamda Pamucak art alanına bir golf alanın projelendirilmesi. 

• Görece, Şirince gibi turizm potansiyeli arz eden kırsal yerleşmelerde el sanatlarını 

teşvik edilmesi ve organizasyonlara gidilmesi. 

• Stratejik yörenin kıyı kesimi olan Gümüldür-Özdere kıyı bandının tarım 

potansiyelini kaybetmeyecek şekilde konut gelişiminin denetlenmesi. 

• Kısıkköy’de yer alan ağaç ve metal ve diğer üretim merkezlerinin ön arıtma 

sistemlerinin denetiminin sağlanması. 

• Tesis edilmesi planlanan Merkez Mermer Organize Sanayi Bölgesinin yer 

seçiminin Torbalı’nın güneyinde, Belevi yöresinde yapılması. 

• Tarım potansiyeli yüksek toprak yapısına sahip yörede Organize Sanayi Bölgeleri 

ve Sanayi Siteleri dışında sanayi yapılarıyla, depolama tesislerinin 

gerçekleşmesinin engellenmesi. 

• Ayrancılar ve Torbalı arasında gelişen toplu konut alanlarının stokları eritilinceye 

kadar bölgede yeni konut yerleşim alanlarına izin verilmemesi. 

• Selçuk yöresinde av turizminin geliştirilmesi ve organize edilmesi için tanıtımın 

yapılması, avlakların doğal düzeni bozmayacak kesimlerde oluşturulması. 

• Tarımsal potansiyel açısından önem kazanan Çitlenbik ağaçlarına uygulanana 

Antep Fıstığı aşılamasının teşvik edilmesi. 

• Küçük Menderes nehrinden sulama için çekilen suyun kirliliğinin artmasının 

önüne geçilmesi için çalışmalara hız verilmesi. 

[E2] K.Menderes Kara Kesimi Strateji Alt Yöresi (Bayındır-Tire-Ödemiş-Beydağ- 

Kiraz) Birinci Beş Yıllık Dönem Öngörüleri 

• Tire Organize Sanayi Bölgesinin altyapı yatırımlarının hızlandırılması ve 

ekonomik sorunların çözülmesi için kredilendirme sistemine gidilmesi. 

• Tire Organize Sanayi Bölgesinin tam kapasiteye erişmesinin sağlanması, bu 

seviyeye yaklaşılana kadar öz kaynak kullanmayan diğer organize sanayi bölgeleri 

yatırımlarının bekletmeye alınması. 

• Bozdağ Kayak Merkezinin sağ ve sol pistlerinin yapılması, mevcut tesislerin 

onarılarak, ivedilikle kullanıma açılması ve işletilmesi. 

• Tire mahalli pazarının korunarak sürekliliğinin sağlanması ve konunun organize 

hale getirilerek üreticilerin pazarlama konusunda teşvik edilmesi. 

• İnanç turizmi açısından Birgi’nin Tire ile birlikte öneminin geliştirilerek 

korunması ve turizm potansiyeline hizmet edecek ortak mekanların geliştirilmesi. 

• Özellikle Tire ve çevresiyle özdeşleşmiş keçe, urgan yapımı ve beledi 

dokumacılığının özelliklerinin yitirilmeden korunması ve geliştirilmesi. 

• K. Menderes Havzası Sulama ve İçme Suyu Projesi kapsamında yer alan Beydağ 

Barajının gerekli ödenekleri sağlanarak tamamlanması. 

31

• K. Menderes Havzasında yer altı suyu kullanımının denetlenmesi ve seviyenin 

kontrol altında tutulması. 

• Beydağ çevresinde yer alan antimon ve civa madenlerinin fizibilite çalışmalarının 

yapılacak işletmeye alınması için değerlendirilmesi. 

• Kiraz başta olmak üzere dış satımlı olan tarım ürünlerinin depolanma ve 

pazarlanmasında gerekli organizasyon girişimlerinin iyileştirilmesi. 

[F1] Yarımada Çeşme Kesimi Strateji Alt Yöresi (Çeşme-Karaburun) Birinci Beş 

Yıllık Dönem Öngörüleri 

• Mordoğan Balıkçı barınağının yat limanı olarak kullanılması için gerekli 

düzenlemelerin yapılması ve ulaşım bağlantılarının standartlara uygun hale 

getirilmesi 

• Çeşme ve Alaçatı’da rüzgar enerjisinin kullanımı için rüzgar çiftliklerinin 

kurulması ve yaygınlaşmasının özendirilmesi, bürokratik engellerin kaldırılması. 

• Mordoğan Eğlenhoca Köyü İçme Suyu Göletinin tamamlanması için gerekli 

yatırım ödeneğinin sağlanması. 

• Kutlu Aktaş Barajının koruma bantlarının mutlak denetim altına alınması, 

ağaçlandırılması, bakı noktalarının rekreatif amaçlı kullanıma açılması. 

• Çeşme-Karaburun yöresinde av turizmin geliştirilmesi ve organize edilmesi için 

tanıtımın yapılması avlak alanlarının doğa ile bütünleştirilmesi. 

• Çeşme’de yer alan havaalanına gerekli standartlara eriştirilmesi ve işletme 

sürekliliğinin kazandırılması. 

• Çeşme yat limanının gerekli standartlara kavuşturularak işletmeye açılması ve 

gümrüklü saha tesisi. 

• İzmir Ticaret Odasının Çeşme’de örgütlediği nergis üretimi sisteminden örnek 

alınarak sakız ağacı üretimi projesi oluşturulması. 

• Körfez içinde Karaburun yerleşmesine kadar kıyı bandında balık çiftliği tesis 

edilmemesi için her türlü önlemin alınması, 

• Mordoğan kıyısında yer alan Akdeniz foku doğal yaşam alanının koruma altına 

alınması ve Foça’daki yaşam alanlarıyla birlikte değerlendirilmesi. 

• Karaburun Çeşme yarımadasında yer alan orman alanlarının yeşil kuşak projesi 

altında korunması ve düzenlenmesi 

[F2] Yarımada Urla Kesimi Strateji Alt Yöresi (Urla-Seferihisar) Birinci Beş Yıllık 

Dönem Öngörüleri 

• Seferihisar Karakoç yöresi özel turizm alanında jeotermal kaynaklar 

değerlendirilerek turizm yatırımların teşvik edilmesi ve yüksek yatak kapasiteli 

otellerin yer alması için çalışmalar yapılması. 

• Payamlı-Gümüldür Sulama Projesi kapsamında yer alan Kavakdere Barajının 

dönem içinde tamamlanarak devreye sokulması. 

32

• Sığacık Yat Limanının tamamlanmasındaki engellerin ortadan kaldırılarak 

sonlandırılması ve iç-dış yat turizmine açılması. 

• Devam etmekte olan Güzelbahçe-Seferihisar karayolunun ödenek ayrılarak çift 

şeritli bölünmüş yol olarak yapımının tamamlanması. 

• Mevcut ve öneri mevzi konut yerleşim alanlarının yoğunluk ve yapı düzeni olarak, 

doğa koruma ilkelerine uygun olarak ele alınması. 

• Urla ilçe merkezinde konut stoğu yığılması nedeniyle bu stok eritilene kadar yeni 

toplu konut uygulamalarının özendirilmemesi. 

12.3.2 (İkinci 5 Yıllık Dönem) 2008-2012 

İkinci dönem olarak ele alınan bu süreçte ilk dönemden gelen ivmelerin sürüklediği 

yatırımlar yer aldığı gibi, sürece yeni girenler de yer almaktadır. Devamlılığın esas 

olduğu bu dizilemede on yıllık dönem içindeki önem sıralaması yer almamaktadır. 

İkinci beş yıl, sistem içinde yer yer daha global yaklaşımlara da sahiptir. İkinci beş 

yıla başlamadan önce stratejik olarak aşağıdaki genel değerlerin bir kısmına ilk beş 

yılda başlanmış olunabilinmektedir. Devam edenlerin bu beş yıllık süreçte bitirilmesi 

ön görülenler de ayrıca belirtilmiştir. 

Konuların stratejik alt yöreler itibarıyla değerlendirilmesindense aşağıda belirlenmiş 

yatırımların gerçekleşmesi veya tamamlanması ve de başlanılmasının gerekli 

olduğunu ortaya çıkmaktadır. 

[A] İzmir Büyükşehir Bütünü Strateji Alt Yöresi İkinci 5 Yıllık Dönem Öngörüleri 

• İçme ve kullanma suyu ile taşkın kontrolü sağlayacak Bostanlı Barajının kesin 

proje aşamasından uygulamaya geçirilerek tamamlaması. 

• Piyale Makarna ve Gıda Mamulleri Fabrikasının, tesisin alanı boşaltmasından 

sonra sanayi alanı dışında, özel uzmanlaşma içinde öngörülen uygun 

kullanımlara tahsisi. 

• Karşıyaka’nın gelişim trendleri dikkate alındığında yöreye yıldız sayısı yüksek otel 

yatırımına gerek olmadığı. 

• Karşıyaka’ya metro hattının bağlanması ve bu doğrultuda hemzemin geçitlerin 

kaldırılması çalışmalarının ve yatırımlarının yapılması. 

• Kıyı ulaşımının yeni yapılacak iskelelerle yaygınlaştırılması ve toplu taşınımla 


• İZSU arıtma tesisinden çıkacak arıtılmış suyun Gediz Havzasının sulamasında ve 

drenajında kullanılmasının yaygınlaştırılması ve sürdürülmesi. 

• Kuş Cenneti ve Leuka antik yerleşmesinin birlikte değerlendirilmesi ve kültür 

turizmine kazandırılması. 

• Pınarbaşı’ndaki mevcut sanayi tesislerinin organize bir statüye kavuşturulması. 

• Bornova’da kültürel değer taşıyan metruk ikamet yapılarının onarılarak topluma 

(kamu kullanımına) açılması. 

33

• Metronun Bornova hattının Otogara bağlanması ve Fahrettin Altay-Üçyol hattının 

yapılması. 

• Balçova-Narlıdere batı aksındaki seracılığın, narenciye tarımının ve bahçeciliğin 

ekonomik değeri göz önünde bulundurularak bu ekonomik faaliyetin yaşamda 

kalmasının sağlanması ve bu yönde üreticilerin kurumlaşma yönünde teşvik 

edilmesi. 

• Çeşme otoyolu ile Narlıdere asfaltı arasında kalan alanın iş ve alışveriş 

potansiyeline yönelik çekiminin örgütlenmesi ve tek elden planlanması. 

• İnciraltı-Üçkuyular arasındaki rekreatif alanlar dışındaki potansiyelli kesimlerin 

planlanarak kullanıma açılmasının sürdürülmesi. 

• Balçova Jeotermal enerji kaynaklara bağlı 25.000 konut ısıtmasını amaçlayan 

projeye gereken önemin verilmesi. 



• Sarnıç-Gaziemir beldesinde yer alan sanayi alanlarının organize bölge haline 

getirilmesi. 

• Sarnıç-Gaziemir ve benzeri alanlardaki sağlıksız yapılaşmaların şehirsel yenileme 

projeleri yapılarak, projelerin hayata geçirilmesi 

• Şirinyer-Buca-Gaziemir aksının hafif raylı sisteme kavuşturulması ve sistemin 

Aliağa-Torbalı elektrifikasyon hattıyla bağlantısının sağlanması. 

• Dokuz Eylül Üniversitesinin Tınaztepe Yerleşkesinin tamamlanması ve hafif raylı 

sistem bağlantısına kavuşturulması. 

• Buca-Kaynaklar Göletinin içme ve kullanma suyu temini için proje safhasından 

uygulama safhasına geçirilmesi. 

• Ege Giyim Sanayicileri Derneği tarafından kurulmuş Adatepe Tekstil Organize 

Sanayi Bölgesinin teşviklerle desteklenmesi ve tamamlanma safhasına getirilmesi. 

• Bornova-Pınarbaşı yöresinde yer alan sanayi kuruluşlarının organize sanayi 

bölgesi statüsüne dönüştürülmesi. 

• Buca konut potansiyelinin mevcut imar planı dikkate alındığında doyma 

noktasına geldiği göz önüne alınarak yeni konut alanları önerilmemesi. 

• Buca’da kentsel alan dışına çıkarılan cezaevi alanının şehirsel aktivite 

mekanlarına açılması. 

• Alsancak Limanının yolcu ve yalnızca İzmir’in yakın hinterlandına hizmet eden 

yük limanı konumuna getirilmesinin dönem sonu itibarıyla sağlanması ve 

Alsancak Limanının tevsiinin tamamlanması. Aynı zamanda bu dönemde 

Çandarlı Limanına yapılacak 1. etap uygulamasının tamamlanarak Alsancak 

Limanını uluslar arası nitelikli konteyner ve kuru yük taleplerinin Çandarlı’ya 

kaydırılmasının sağlanması. 

34

• Halkapınar-İzmir ana yolcu garı ve triyaj tesislerinin projelerinin bitirilmesi ve 

devreye alınması. 

• Alsancak ve Basmane mevcut gar yapılarının Halkapınar ana yolcu garının 

hizmete açılmasına paralel olarak restorasyona tabi tutulması ve kültür yapısı 

olarak kente kazandırılması. 

• Kültürpark alanının güney kesiminde, Mürselpaşa Caddesi boyunca sergileme 

yapılarına yönelik projelerin ihtisas fuarları da dikkate alınarak gerçekleştirilmesi. 

• Büyükşehir bütünü içinde yer alan konteynır depolama alanlarının ve tır 

otoparklarının kaldırılması ve Sasalı yöresine kaydırılması çalışmalarının 

yapılması. 

• Kamu gelir ve giderleri açısından Büyükşehir bütünü düzeyinde dengesizliklerin 

giderilmesi, ortak program ve bütçe girişimleriyle giderilebileceği nedeniyle söz 

konusu girişimlerin yapılması. 

• Balçova’da mevcut küçük sanayi sitesinin tevsii veya yeni bir site alanı 

önerilmesi. 

• Sanayi ve toplu konut alanlarında orta vadede Büyükşehir bütünü sınırları içinde 

ön arıtma sistemlerinin kurulması ve işletilme sorunlarının çözümlenmesi. 

• Köy hizmetleri tarafından kırsal kesim yerleşmelerine yapılmış olan kanalizasyon 

sistemlerinin dere yatakları yerine yapılmış ve yapılacak arıtma tesislerine 

bağlanması, bakım ve işletme sorunlarının giderilmesi. 

• İzmir batı aksında, Narlıdere-Güzelbahçe yerleşmelerini içerecek tarzda, 

Mithatpaşa caddesine alternatif bir karayolu güzergahının kullanıma açılması. 

[B] Bakırçay Strateji Alt Yöresi İkinci 5 Yıllık Dönem Öngörüleri 

• Dikili jeotermal enerji kaynaklarının tarım amaçlı kullanılma çalışmalarının 

başlatılması. 

• Kınık Ovası sulama projesi çalışmalarının sürdürülmesi kapsamında Çaltıkoru 

Barajının tamamlanması. 

• Kınık içme ve kullanma suyu için öngörülen Kapıkaya Barajının inşasına 

başlanması. 

• Dikili ikincil konut potansiyelinin sahip olduğu yatak kapasitesinin turizm amaçlı 

kullanılmasının teşvik edilmesi. 

• Dikili iskelesinin kapasite artırımına yönelik yatırımlara başlanması, yolcu-yük 

trafiğinin dikkate alınması. 

• Kozak yöresindeki taş ocaklarının işletme planlamasının ele alınması, iç ve dış 

piyasaya yönelik reorganizasyonunun yapılması. 

• Bergama Organize Sanayi Bölgesinin kamulaştırma ve proje çalışmalarının 


35

• Kozak Yaylası Turizm potansiyelinin tanıtımına devam edilerek projede 

sürekliliğinin sağlanması ve sağlık/yayla turizmi yönünde geliştirimlerde 

bulunulması. 

[C] Gediz Strateji Alt Yöresi İkinci 5 Yıllık Dönem Öngörüleri 

• Menemen’in tarımsal potansiyelinin gelişmesinde büyük öneme haiz Gediz 

Havzası ve Emiralem Pompaj Sulaması projesinin geliştirilmesi. 

• Menemen-Emiralem-Manisa karayolu bağlantısının bölünmüş yol olarak çift 

şeritli yapımına başlanması. 

• Menemen çömlekçiliğinin organize olması ve ihracata yönelmesi için organizasyon 

çalışmalarının yapılması ve dönem içinde tamamlanması. 

• Aliağa I Organize Sanayi Bölgesinin altyapı yatırımlarına devam edilmesi ve 


• Aliağa yöresine, sanayinin gelişmesi paralelinde, Selçuk’ta olduğu gibi stol tipi bir 

havaalanı tesisi için yer seçim, proje ve uygulama sürecinin stratejik dönem 

sonuna kadar tamamlanması. 

• Aliağa’da yer seçmiş bulunan sanayilerin enerji tüketimindeki sorunlarını 

karşılamak, ayrıca çevre kirliliğini önlemek için kendi aralarında organize olma 

koşullarının gerçekleştirilmesi. 

• İzmir’in kuzey aksında Çiğli Menemen uzantısında, demiryolu ve karayolu 

arasında kalan arazide yer alan sanayi, show-room ve diğer ticari kuruluşların ve 

gelecekteki isteklerin planlı ve organize bir şekilde gelişmesini sağlayacak 


[D] Gediz–Nif Strateji Alt Yöresi İkinci 5 Yıllık Dönem Öngörüleri 

• Kemalpaşa Organize Sanayi Bölgesine ve ovaya, sulama ve sanayi suyu sağlama 

açısından gerekli olan Yiğitler Barajının tamamlanması. 

• Alt yöredeki mevzii konut yerleşim alanı uygulamalarının yoğunluğuna ve yapı 

düzenine özen gösterilmesi ve bu amaçla çevre düzeni planlarının geliştirilmesi. 

[E1] K.Menderes Kıyı Kesimi Strateji Alt Yöresi İkinci 5 Yıllık Dönem Öngörüleri 

• İzmir’e içme suyu temin etmek üzere Efem Çukuru mevkiinde planlanmış Çamlı 

barajının yapımının tamamlanması. 

• Selçuk-Pamucak yöresinde planlanan golf alanının çevre değerleriyle birlikte 

hayata geçirilmesi. 

• Nazilli üzerinden İzmir istikametine gelen doğalgaz boru hattının Torbalı 

sanayilerine ve organize bölgelerine hizmet verecek şekilde programlanması. 

• İzmir-Gaziemir-Torbalı demiryolu güzergahının hızlandırılması ve yaşama 

geçirilmesi. 

• Tesis edilmesi planlanan Merkez Mermer Organize Sanayi Bölgesinin planlama 

safhasına geçilmesi. 

36

• Sulama amaçlı Menderes Yeniköy Göletinin tamamlanması için çalışmaların 


• Selçuk Efes arkeoloji müzesinin bulunduğu yörenin zengin arkeolojik envanteri 

de göz önünde bulundurularak genişletilmesi veya yeni kapsamlı bir müze 

binasının yapılması. 

[E2] K. Menderes Kara Kesimi Strateji Alt Yöresi İkinci 5 Yıllık Dönem 

Öngörüleri 

• Bayındır yöresinde çiçek ve süs bitkisi yetiştiriciliğinin teşvik edilmesi ve 

kurulması planlanan Gıda Organize Sanayi Bölgesinin bu konuyu da kapsaması. 

• Bayındır’daki jeotermal enerjinin Organize Sanayi Bölgesi ve sera ısıtmasında 

kullanılması. 

• Bozdağ kayak merkezinin işletilmeye açılmasından sonra kapasiteye hizmet 

edecek yeterlilikte bir konaklama tesisi yapılması. 

• K. Menderes sulama ve içme suyu projesi kapsamında Ödemiş-Aktaş Barajının 


• K. Menderes Sulama projesinin Kiraz kesiminin devreye alınması ve Köy 

Hizmetlerinin projeleriyle entegre edilmesi. 

• Tarım sektöründeki küçük işletmecilerin tarımsal üretim açısından tohumdan 

pazara kadar geçen süreçte karşılaştıkları sorunlarının giderilmesi, eğitim dahil 

her konuda hizmet eksikliklerinin giderilmesi ve bilinçlendirilmesi için ilgili kamu 

kurum ve kuruluşları yardımıyla yerel organizasyonların kurulması. 

• Demiryolları için hazırlanacak ana planda Ödemiş ve Tire sapaklarının yöresel bir 

demiryolu sisteminin parçası durumuna getirilmesi ve elektrifikasyon için 

çalışmaların yapılması. 

[F1] Yarımada Çeşme Kesimi Strateji Alt Yöresi İkinci 5 Yıllık Dönem Öngörüleri 

• Rüzgar enerjisinin kullanımı için gereken tesislerin kurulması ve 

yaygınlaşmasının özendirilmesi, teşvik edilmesi. 

• Alaçatı koyunun sörf merkezi olarak uluslar arası standartlara uygun tesislerle 

donatılması 

• Çeşme’de Ro-Ro limanına bağlı olarak hizmetler sektörünün ulaştırma kesiminde 

ağırlık kazanması sağlanmalı (nakliye şirketleri, turizm ve seyahat şirketleri, 

gümrükçülük vb.). 

• Daha önce işletilmekte olan Karaburun cıva madeni potansiyelinin tekrar 

incelenerek verimlilik çalışmalarının yapılması. Aynı şekilde perlit ve seramik 

konusunda da çalışılması. 

• Alaçatı Yat Yanaşma Yerinin, Yalıköy projesi ile birlikte değerlendirmeye alınması. 

37

[F2] Yarımada Urla Kesimi Strateji Alt Yöresi İkinci 5 Yıllık Dönem Öngörüleri 

• Karaburun-Mordoğan-Balıklıova-Urla ve diğer kıyı yerleşmelerinin kendi 

aralarında ve İzmir’le deniz yolu ile bağlantısının planlanması. 

• Cumalı ve Karakoç jeotermal kaynakların İzmir-Balçova kaynakları ile 

bağlantısının projelendirilmesi ve sistemin entegre hale getirilmesi. 

• Seferihisar yöresi jeotermal kaynakların Seferihisar şehir ısıtmasında kullanılma 

projesinin hayata geçirilmesi. 

• Mevcut ikincil konut potansiyelinin iç ve dış turizmin yatak kapasitesi olarak 

kullanılmasının özendirilmesi. 

• İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü bünyesinde planlanması düşünülen teknoloji 

geliştirme bölgesinin (teknopark) yer tahsisinin sonuçlandırılması ve planlanması. 

12.4 Strateji Plan Dönemi Sonrası İçin Uzun Vadeli Amaçlar ve 

Kestirimler 

Stratejik plan alanı içinde yer alması planlanmış yatırım kararlarının planlama 

stratejisi içinde ilk on yıl içinde gerçekleşmesi gerekli olanların gruplaşmasına ek 

olarak zaman dilimi içine sığmayan ancak sistemsel olarak bütünlük sağlayacak 

yatırımlar da bulunmaktadır. İlkesel olarak sistemde sıralamaya gidilmesi bu 

yatırımların verimliliği yanında yapılabilirliği için kaynak aktarımında da bir süreç 

ortaya koymaktadır. Kaynaklar kısıtlı olmasa da, sistematik kullanımın ortaya 

çıkardığı ekonomik değerlerin yansımasından elde dilecek kar maksimizasyonu bu 

şekilde sağlanacaktır. Kaldı ki kaynakların kısıtlı olması yürütülen yatırım 

projelerinde bu tür sistematik yayılma politikalarını programlanmasını 

kaçınılmaz kılmaktadır. 

Uzun vadeli olarak ele alınan bu yaklaşımlarda esneklik taşıyabilen kararların 

verilmemesine özen gösterilmiştir. Zira zaman ve yatırımların zincirleme etkileri 

sonunda sapmaların olağan görülmesi sistemde kaymalar yarabilecektir. Bu 

bağlamdan olmak üzere İzmir Büyükşehir Bütünü içinde stratejik yatırım 

önceliklerine yer verilmemiştir. Bu aşamada kararların Stratejik Plan dönemi içinde 

ilk aşamada yapılması gerekli olan Nazım İmar Planında konuların ele alınması 

gerekliliği önemli ve de etkin bir rol oynamıştır. 

[B] Bakırçay Strateji Alt Yöresi Uzun Vadeli Amaçlar ve Kestirimler 

• Dikili jeotermal kaynaklarının şehirsel ölçekte kullanılmasının tamamlanması ve 

tarımsal kullanımda yaygınlaştırılması 

• Bademli yöresi jeotermal kaynakların termalizmde kullanılması ve yörenin turizm 

potansiyelinin dışa açılması. 

• Bakırçay Havzası Sulamasıyla entegre olacak Bergama Yukarı Kırıklar Göleti ve 

sulamasının tamamlanması. 

38

• Kozak yaylasının sahip olduğu potansiyellerin yayla turizmi açısından 

değerlendirmeye alınmasının gerçekleşmesi. 

• Aliağa-Bergama hattı üzerinden bağlantı sağlayacak demiryolunun Dikili iskeleye 

eriştirilmesi çalışmalarının yapılması. 

• Bergama Organize Sanayi Bölgesinin, Kınık Organize Sanayi Bölgesinin doluluk 

oranının artmasını takiben faaliyete geçirilmesi. 

• Menemen’in tarımsal potansiyelinin gelişmesinde büyük öneme sahip Gediz 

Havzası ve Emiralem Pompaj Sulaması Projesinin tamamlanması. 

• Bergama-Kınık-Soma-Akhisar karayolu bağlantısının bölünmüş yol olarak çift 

şeritli geliştirilmesi (Çandarlı limanına yönelik uygulama süreçlerine paralellik 

göstermelidir) 

[C] Gediz Strateji Alt Yöresi Uzun Vadeli Amaçlar ve Kestirimler 

• Aliağa yöresine Çandarlı Limanı gelişimi paralelinde 3. bir serbest bölgenin 

oluşturulması. 

• Aliağa-Bergama-Kınık-Soma demiryolu hattının yapılması (Çandarlı Limanına 

yönelik uygulama süreçlerine paralellik göstermeli). 

• Aliağa II ve Aliağa Kimya Organize Sanayi Bölgelerinin kamulaştırma ve proje 

çalışmalarına başlanması. 

• Aliağa’nın şehirsel ölçekte jeotermal enerjiden ve rüzgar enerjisinden 

yararlanılması. 

• Aliağa yöresinde Gemi Söküm ve Çandarlı Limanı ile bağlantılı olarak tersane 

tesis edilmesi çalışmalarında bulunulması. 

• Menemen ovasının sulamasına yönelik Aşağı Gediz Göktepe projesi ve barajının 

yaşama geçirilmesi 

• Menemen’e içme ve kullanma suyu sağlayacak Değirmendere barajının işletmeye 

alınması 

• Bölgesel demiryolu ağının geliştirilmesi çalışmaları kapsamında uzun vadede 

Menemen’den İDESBAŞ’a demiryolu bağlantısının sağlanması. 

• Seyrek ve Maltepe yerleşmelerinin kıyı kesimindeki Gediz deltasının turizm 

potansiyeli açısından değerlendirilmesi 

• Foça yerleşmesinin mevcut potansiyeli değerlendirilerek gümrüklü sahası olan bir 

yat limanı tesis edilmesi. 

[D] Gediz-Nif Strateji Alt Yöresi Uzun Vadeli Amaçlar ve Kestirimler 

• Stratejik alt yöreler yeşil kuşaklarından biri üzerinde yer alan Nif dağının Milli 

Park olarak ilan edilmesi ve yayla turizmine açılması. 

• Kemalpaşa-Torbalı karayolu bağlantısının standardının yükseltilmesi ve iki 

yerleşmenin art bölge bağlantısının kuvvetlendirilmesi. 

39

• İzmir-Ankara otoyolunun il hudutları içindeki geçiş güzergahının kesinleştirilerek 

uygulanmasının sağlanması. 

• Yine aynı aksta İzmir-Ankara ekspres demiryolu güzergahının da projesinin 

kesinleştirilip uygulanmasının sağlanması. 

• Ölçek ekonomileri açısından Aliağa’ya sanayi alanlarını destekleyici bir kentsel 

çalışma alanı tesis edilmesi. 

[E1] Küçük Menderes Kıyı Kesimi Strateji Alt Yöresi Uzun Vadeli Amaçlar ve 

Kestirimler 

• Kabacakırı mevkiinde kurulması düşünülen Torbalı I Organize Sanayi Bölgesinin 

Pancar ve Tekeli bölgeleri doygunluğa eriştikten sonra planlama safhasına 

alınması. 

• Menderes yöresi Yeniköy yerleşmesini kapsayan Yeniköy gölet ve sulamanın 

gerçekleştirilmesi. 

[E2] Küçük Menderes Kara Kesimi Strateji Alt Yöresi Uzun Vadeli Amaçlar ve 

Kestirimler 

• Ödemiş ve Kiraz Organize Sanayi Bölgelerinin, Tire ve Bayındır Organize Sanayi 

Bölgelerinin kapasitelerinin doyma noktasına gelmesinden sonra uygulamaya 

konulması. 

• Küçük Menderes Havzası sulama ve içme suyu projesi kapsamında Bayındır, 

Burgaz, Ödemiş, Bademli Barajlarının tamamlanması. 

[F1] Yarımada Çeşme Kesimi Strateji Alt Yöresi Uzun Vadeli Amaçlar ve 

Kestirimler 

• Karaburun yöresinde Karareis ve çevresinde yer alan yerleşmelere içme suyu 

sağlayacak Karareis Barajı projesinin değerlendirilmeye alınması. 

• Çeşme jeotermal kaynaklarının şehirsel ısıtmada kullanılması için yapılmış 

projenin güncelleştirilerek hayata geçirilmesi. 

• Çeşme’nin yat limanları kapasitelerinin doyma noktasına yaklaşmasıyla, Dalyan 

ve Şifne yat limanlarının geliştirilmesi ve değerlendirmeye alınması. 

[F2] Yarımada Urla Kesimi Strateji Alt Yöresi Uzun Vadeli Amaçlar ve 

Kestirimler 

• İzmir Orta Körfezle, Kuşadası Körfezi arasında kanal açılarak irtibat 

kurulabilmesinin ön proje ve yapılabilirlik araştırmalarının ele alınması (ulaşım 

ve körfez temizliğinin sürekliliği açısından önemli bir proje olacağı 

düşünülmüştür). 

• Midilli-Sakız ve Sisam adaları ile sınır ticaretinin kurulması ve ulaşım ilişkilerinin 

arttırılması yönünde girişimler yapılması ve sonuç alınmasında girişimlerde 

bulunulması. 

• Seferihisar kıyı kesimi su temini projesinde yer alan Gelinalanı Barajının 


40

13. DEĞERLENDİRME VE SONUÇ 

Bu çalışma ile, 2012 yılı hedef alınarak İzmir İli sınırları içinde, ekonomik ve sosyal 

yapıya ilişkin kestirim ve öngörülere uygun bir mekan oluşumuna ve yönetimsel 

yapıya erişilmesi için gerekli olan temel ortak toplumsal ilkelerin elde edilmesine 

yardımcı olunması amaçlanmıştır. 

Böyle bir işlev genel anlamda planlama kurumuna aittir. Ancak Türkiye’de son 50 

yılda ortaya çıkan gelişmeler, planlamanın işlevinde böyle bir düzeye henüz 

gelinmediğini göstermektedir. İzmir İli özelinde ele alınmış bu çalışmanın böylesine 

bir kurumsal eksikliğin yerini alacağı düşünülemez. Ancak bunun giderilmesi 

yönünde bir çaba olarak düşünülebilir. 

Yerleşmelerin ilk önce bulunduğu ülke içinde daha sonra da küresel olarak kendi 

kategorilerinde bir yarışma içine girdikleri bilinmektedir. İzmir’in potansiyel bir 

metropoliten merkez olduğu kabul edilmeli ve bu yönde bir yarışma içinde kalması 

gerektiği düşünülmelidir. Hinterlandının ve etkileşim alanının yönlendirmesiyle üst 

düzey karar ve hizmet odakları durumuna getirilecek metropoliten yerleşme 

merkezleri için, aranacak temel kimlik, metropoliten bölgenin iç ve dış 

dinamiklerine uygun en gelişmiş bilgi-karar işlevlerini bünyesinde 

barındırmaktır.. 

Makro bir dizi ölçütlere bakıldığında İzmir’in bugün için diğer büyük yerleşme 

merkezleriyle ve nitelikli hizmet ve üretim odaklarıyla sürdürdüğü yarışmada geri 

kalmakta olduğu görülmektedir. Bunun çözümü için İzmir’in tarihi kimliği içinde de 

izlendiği gibi, hinterlandı ile barışık duruma getirilmesi ve çağın gerekleri 

doğrultusunda etki alanı ile ekonomik, sosyal ve fiziki olarak bütünleşmesini 

sağlayacak hızlandırmış bir metropolitenleşme süreci içine alınması 


İzmir İli ve Büyükşehir Bütünü olarak tanımlanan merkez yerleşmesi, Türkiye’nin 

kendine özgü koşulları içinde oluşmakta olan bir metropoliten etkileşim alanı 

içinde konumlanmaktadır. Ancak bu gelişmenin sağlıklı bir organizasyon 

çerçevesinde meydana geldiği söylenemez. Ne var ki sağlıksız da olsa Batı 

Anadolu’daki bu metropoliten büyüme süreci başlamış bulunmaktadır. Uluslar arası 

coğrafyaya bakıldığında da bu durum izlenebilmektedir. 

1

İzmir ili bu coğrafyanın önemli bir unsurudur. İl düzeyinde yöresel gelişmenin 

sağlıklı olarak yörüngesine oturtulması ve giderek metropoliten planlamanın 

koşullarının yerine getirilebilmesi için; 

a) Yöresel mevcut bilgi – veri olanaklarının değerlendirilmesi, 

b) Temel çarpan etkileri nedeniyle makro projelerle ilgili mevcut kamu 

yatırımlarının gözden geçirilmesi, 

c) İl düzeyinde ekonomik kalkınma hedeflerinin belirlenmesi, 

d) Mekan organizasyonu ilkelerinin tanımlanması, 

e) Yöredeki doğal – kültürel koruma sınırlayıcılarının parametrik 

niteliklerinin belirlenmesi, 

f) Bütünleşik bir strateji planı ve buna ilişkin sentez ve gelişme 

şemalarının oluşturulması, 

g) Bu girişimlerin bir kurumsal sürekliliğe kavuşturulması için bir 

sistem önerilmesi getirilmesi, 

h) Tüm ilgili birimlerin ve karar merkezlerinin strateji planının 

öngörüleri doğrultusunda uygulamalar yapması için önlemler 

geliştirilmesi, 


Strateji planının hazırlanmasında, yukarıda sıralanan başlıklar altındaki işlerin ele 

alınması ve sonuçlandırılmasına çalışılmıştır. 

Bu süreçte, genel olarak İzmir’de var olan ekonomik ve mekansal mevcut 

yaklaşımlarda; 

• Bir stratejik planlama çalışması için gerekli olan yöresel bilgi-veri 

envanterinin oluşturulmasında, kullanılabilirlik ve girdi oluşturma 

özelliklerinin yeterince sağlanamamış olduğu, 

• Yetki ve sorumluluk dağılımında merkezden ilçelere doğru gelişmesi gereken 

kademelenmede, bilgi yoğun – emek yoğun işlev ilişkilerinin kurulamadığı, 

• Yönetim, uygulama ve denetime bütünlük ve süreklilik kazandırılmadığı, 

• İzmir’in metropoliten bir etkileşim alanı olduğu ve bulunla birlikte bütünleşik 

bir yaklaşımın gerekli olduğu ilişkin bilincin oluşturulmadığı, 

• Çarpan etkisi yüksek olan makro ölçekli kamu yatırımlarının belirlenmesi, 

dağılımı ve zamanlamasının da, iç ve dış tutarlılığa yeterli özenin 

gösterilmemekte olduğu, 

• Temel uygulama kararlarında ilgili kurum ve tarafların yeterli katkılarının 

sağlanamamakta olduğu, 

2

• İzmir’in kendi kategorisinde diğer ulusal ve uluslar arası yerleşme 

merkezleriyle girmesi gerektiği yarışmaya hazırlıklı duruma getirilmediği, 

• Mekanın doğru kullanımından oluşacak iç ve dış ekonomilerin bilincine henüz 

yörede erişilmediği, 

çeşitli göstergeleriyle belirlenmiş bulunmaktadır. 

Mevcut yaklaşımlardaki söz konusu eksikliklerin giderilmesi, orta ve uzun vadeli 

çözüm arayışlarının temeli olacaktır. Strateji planı ile getirilen kestirim ve 

öngörüler, böyle bir arayışın ürünleridir. Bu amaçla dönem sonu hedef alınarak 

yöredeki yerleşmeler ve çalışmada tanımlanan strateji alt yöreleri için; 

• Makro üretim, ticaret ve hizmet odakları için öngörüler, 

• Sektörel uzmanlaşma biçimleri ve makro proje odaklarına ilişkin 

öngörüler, [Bütünleşik Mekansal Strateji Şeması A ] 

• Ulaşım koridorları, ulaşım makro altyapı odakları ve mutlak 

korunacak özel koşullu alanlar ile ilgili öngörüler, [Bütünleşik Mekansal 

Strateji Şeması B ] 

geliştirilmiştir. 

Strateji planının başarılı olabilmesi ise; 

• Uzun vade için yönlendirici olacak önemli kamu projeleriyle ilgili kararlarda 

tutarsızlıkların düzeltilerek bu projelerin kesinleştirilmesi, 

• Kuzey Ege Limanının kesinleştirilerek aşamalı olarak Çandarlı’da 

uygulamaya konulması, 

• Ulusal ve uluslararası metropoliten ilişkilerin gereği olan, başta 

demiryolu ulaşımı olmak üzere tüm yatırımların hızlandırılması, zamanında 

tamamlanması, 

• Metropoliten aktivite merkezi, alt merkezler, serbest bölgeler, organize 

sanayi bölgeleri, EXPO, teknoloji geliştirme bölgesi gibi strateji planı ile 

öngörülen tüm makro ölçekli üretim-ticaret-hizmet odaklarının projelerinin 

tamamlanması, 

• Bütün bunların kesin yer ve konumlarıyla büyüklüklerinin 

hesaplanabilmesi ve mekansal yönlendirmelerin gerçekleştirilebilmesi için 

önce 1/25000 ölçekli çevre düzeni ve havza planlarının ele alınarak 

tamamlanması, sonrasında bunlara göre uygulama imar planlarının 

yenilenmesi, 

ile mümkün olabilecektir. 

Bu tür çalışmaların uluslar arası boyutları olduğu da bilinmektedir. Avrupa Birliği 

ile bütünleşme girişimleri; toplumsal, ekonomik ve siyasi yaşamın gündeminde son 

3

yıllarda giderek artan bir önem kazanmıştır. Türkiye, Avrupa ile coğrafi bir 

bütünleşme süreci içinde doğal olarak yer almaktadır. Önemli olan, coğrafyanın 

sağladığı söz konusu durumdan da yararlanarak, istenen bütünleşmenin diğer 

boyutlarını tamamlamaktır. Bu çalışmada geliştirilen mekansal-ekonomik analiz ve 

öngörülerin bu sürecin resmileştirilmemiş kriterleri olduğu düşünülmelidir. Bu 

tür öğreti ve uygulamalar, Avrupa ve Birleşik Amerika’nın teknik ilke ve 

standartları içinde yer almaktadır. 

Böylece stratejik plan çalışmalarının sürdürülmesi ve öngörülerinin 

uygulamalara yansıtılmasının iki temel yararlı sonucu olacaktır. Her şeyden 

önce bu girişimlerin, Türkiye’nin kendi dinamikleri ve gereksinimlerinin bir 

önkoşulu olarak sürdürülmesi, zaman içinde tüm sorunların çözümünü ve en aza 

indirilmesini sağlayacaktır. Bu sonucun elde edilmesinin, yalnızca AB 

bütünleşmesinin bir gereği olduğu söylenemez. Ancak ayrıca, gerçekten AB 

bütünleşmesi bir ulusal amaçsa, bu tür girişimler bütünleşme sürecinin 

hızlandırılmasına ivme kazandıracaktır. Bilindiği gibi bugün AB’nin gündeminde de 

mekansal-fiziki yaklaşımlar ile alt bölge planlama çalışmaları giderek ağırlık 

kazanmaktadır. Bu konudaki birikimleri izlemek mümkündür. Mekansal-ekonomik 

yaklaşımların araçsal yönünden de bu amaçla yararlanılmalıdır. 

İzmir Büyüksehir için hizmet ve ticaret ağırlıklı görevin stratejik planlama alanının 

gelecek yıllar itibarıyla kalkınma senaryosunun tek merkezli ve az kutuplu 

olamayacağını göstermektedir. İzmir çok merkezli vektörel bir yapıda 

gelişmelidir. Çalışma kapsamında potansiyeller ve sorunların değerlendirilmesi bu 

durum açık ve net olarak ortaya koymaktadır. Bu şekilde İzmir Büyükşehri ve 

hinterlandı dengeli gelişime sahip olabilecektir.. 

Sonuç olarak yürütülen bu çalışmanın, gerek İzmir ile ilgili 2003 – 2012 

dönemi için yürütmesi gereken genel planlama stratejisinin ana hatlarında 

yol gösterici olabileceği, gerekse de yine İzmir için uzun vadede daha işlevseluygulamalı 

planlama yaklaşımlarının geliştirilmesinde kullanılabilecek bir 

model olarak yararlanılabileceği düşünülmelidir. 

4

İzmir Stratejik Planı - İzmir Ticaret Odası

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?