You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
İ Ç İ N D E K İ L E R<br />
Sayfa No.<br />
BÖLÜM-1<br />
1.1. TARIMDA ELMANIN YERİ ……………………………………….. 1<br />
1.1.1. <strong>Elma</strong>nın Bitkisel Gen Potansiyeli ……………………… 2<br />
1.1.2. Yetiştiricilik ve <strong>Elma</strong> Türleri ………….…………………. 2<br />
1.1.3. <strong>Elma</strong> Bahçelerinde Entegre Mücadele ……….………. 5<br />
1.2. ÜRETİM VE TÜKETİM ……...…………………………………….. 5<br />
1.3. İSTİHDAM ………………………………………………………….. 8<br />
1.4. ÜRETİM TEKNOLOJİSİ …………………………………………… 8<br />
1.5. SEKTÖRÜN YAPISI ……………………………………………….. 10<br />
1.6. SEKTÖRDE ULUSAL VE ULUSLARARASI KURULUŞLAR….. 10<br />
1.7. PAZARLAMA FAALİYETLERİ VE STANDARDİZASYON …….. 11<br />
1.8. SEKTÖRE SAĞLANAN DESTEKLER …………………………... 12<br />
1.9. FİYATLAR …………………………………………………………... 13<br />
BÖLÜM - II<br />
2.1. DÜNYA ELMA ÜRETİMİ VE DIŞ TİCARETİ…………………..... 15<br />
2.2. TÜRKİYE’NİN ELMA İHRACATI VE İTHALATI ………………… 16<br />
BÖLÜM - III<br />
3.1. SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ …….…………………..... 22<br />
3.2. SONUÇ ……………………………………………………………… 24<br />
KAYNAKÇA ……………………………………………………………… 26<br />
i
TABLOLAR<br />
Sayfa No.<br />
TABLO-1 TÜRKİYE’DE BİTKİSEL ÜRETİM DEĞERİ ……………… 1<br />
TABLO-2 ELMA AĞACI İÇİN NORMAL ÖLÇÜLER …………………... 3<br />
TABLO-3 TÜRKİYE’DEKİ BELLİ BAŞLI ELMA TÜRLERİ …………… 4<br />
TABLO-4 ELMA ÜRETİM, FİYAT VE DEĞERİ………………………. 6<br />
TABLO-5 ELMA ÜRETİMİNDE ÖNEMLİ İLLER VE ÜRETİM 6<br />
MİKTARLARI …………………………………………………..<br />
TABLO-6 ORTALAMA TOPTAN SATIŞ FİYATI ………………………. 13<br />
TABLO-7 YAŞ MEYVE VE SEBZE İHRACATINDA ZORUNLU 17<br />
UYGULAMADA BULUNAN STANDARTLAR ………………<br />
TABLO-8 2002 YILI ELMA (TAZE) GOLDEN CİNSİ İHRACAT …… 18<br />
TABLO-9 2002 YILI ELMA (TAZE) GRANNY SMITH İHRACATI …. 19<br />
TABLO-10 2002 YILI ELMA (TAZE) STARKING İHRACATI……. 19<br />
TABLO-11 2002 YILI ELMA (TAZE) STARKRIMSON İHRACATI ……. 20<br />
TABLO-12 2002 YILI ELMA DİĞER (TAZE) İHRACAT ………………... 20<br />
TABLO-13 2002 YILI ELMA (TAZE) GRANNY SMITH İTHALATI…….. 20<br />
TABLO-14 2002 YILI ELMA DİĞER (TAZE) İTHALAT ………………… 21<br />
ii
iii
BÖLÜM- I<br />
1.1.TARIMDA ELMANIN YERİ<br />
Türkiye’deki tarım alanlarının yaklaşık % 5’i meyve-zeytin-bağ alanı olarak<br />
değerlendirilmekte ve yılda 12 milyon tona yakın meyve üretimi gerçekleştirilmektedir.<br />
Bu üretimin % 25’lik kısmı yumuşak çekirdekli meyvelere aittir.<br />
DİE’nin Tarımsal Yapı 2000 Raporu’nda meyveler için toplam üretim miktarı<br />
14.179.138 ton, değer 4.644.860.158 milyon TL ve pazarlanan değer 3.755.706.251<br />
milyon TL’dır. Meyveler grubunda yumuşak çekirdeklilerin üretim miktarı 2.901.100<br />
ton, değeri 678.661.733 milyon TL, pazarlanan değeri ise 515.175.327 milyon TL<br />
olarak belirlenmiştir. Yumuşak çekirdeklilerin Türkiye’nin toplam bitkisel üretim değeri<br />
içindeki payı ise % 13.72 olmuştur. (Tablo-1)<br />
Yumuşak çekirdekli meyveler içerisinde ağaç sayısının % 65’ten, üretim<br />
miktarının % 80’den fazlasını ise elma oluşturmaktadır.<br />
TABLO – 1<br />
TÜRKİYE’DE BİTKİSEL ÜRETİM DEĞERİ<br />
Pazarlananın<br />
Ürünler Üretim Değer Değeri<br />
ton milyon TL. milyon TL. %<br />
Toplam 99.969.782 14.920.079.928 11.574.647.853 100.00<br />
Tarla Ürünleri 63.433.032 6.600.892.750 4.856.331.142 41.96<br />
Sebzeler 22.357.612 3.674.327.020 2.962.610.460 25.60<br />
Meyveler 14.179.138 4.644.860.158 3.755.706.251 32.45<br />
Yumuşak 2.901.100 678.661.733 515.175.327 13.72<br />
çekirdekliler<br />
Taş<br />
3.357.300 1.428.155.624 1.074.410.465 28.61<br />
çekirdekliler<br />
Turunçgiller 2.222.200 401.345.586 378.998.551 10.09<br />
Sert kabuklular 758.000 845.292.510. 753.351.938 20.06<br />
Üzümsü<br />
4.182.500 1.168.223.530 910.711.976 24.25<br />
meyveler<br />
Çay 758.038 123.181.175 123.057.994 3.28<br />
Kaynak: DİE, Tarımsal Yapı (Üretim, Fiyat,Değer) 2000<br />
1
1.1.1.<strong>Elma</strong>nın Bitkisel Gen Potansiyeli<br />
<strong>Elma</strong> (Malus communis Lam.) botanikte, Rosales takımı, Rosaceau familyası,<br />
Pomoidea alt familyası ve Malus cinsine girmektedir. <strong>Elma</strong>nın anavatanı, Anadolu’yu<br />
da içine alan Güney Kafkaslardır.<br />
İnsanlık tarihinin ilk meyvesi sayılan elma, beslenme yönünden ve sağlık<br />
açısından yararlıdır. Bileşiminde % 85 su, % 12 şeker bulunan elmada, ayrıca pektin,<br />
organik asitler, soda, fosfor, tanen, potasyum ile bolca vitaminler (A,B1,B2,C ve E)<br />
bulunmaktadır.<br />
Yapılan araştırmalar düzenli şekilde elma tüketen insanların % 50’den<br />
fazlasında, kolestrolün % 10’un üzerinde düşüş gösterdiğini ortaya koymuştur.<br />
Taze meyve, meyve suyu, elma sirkesi ve elma kabuğu olarak kullanılabilen<br />
elmanın sinir ve adaleleri kuvvetlendirici, idrar söktürücü, karaciğer salgısını artırıcı,<br />
ayrıca hazımsızlığı giderici etkileri de bulunmaktadır.<br />
Ekolojik şartların uygunluğu ve gen merkezi olması nedeniyle elma,<br />
yurdumuzun hemen her yerinde çok eski yıllardan beri yetiştirilmektedir. Fakat en<br />
uygun kültür merkezleri, yabanisinin yayılma alanlarına paralel olarak, Kuzey<br />
Anadolu’da bulunmaktadır. Kuzey Anadolu, Karadeniz kıyı bölgesi ile İç Anadolu ve<br />
Doğu Anadolu yaylaları arasındaki geçit bölgeleri de elmanın önemli yetiştiricilik<br />
alanlarını oluşturmaktadır.<br />
Yurdun değişik yörelerinden toplanan ve yaklaşık 300 civarındaki tip ve/veya<br />
çeşitler gen kaynağı olarak Yalova Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma<br />
Enstitüsü ve Eğirdir Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü’nde muhafaza altına alınmış<br />
olup, değerlendirilmeleri devam etmektedir.<br />
1.1.2.Yetiştiricilik ve <strong>Elma</strong> Türleri<br />
Gelişme döneminde yeterli su veya rutubet temini, bahar donlarının uyanma<br />
ve çiçeklenme döneminden önce gelmesi zorunluluğu elma için istenen iklim<br />
koşullarıdır.<br />
2
TABLO – 2<br />
ELMA AĞACI İÇİN NORMAL ÖLÇÜLER<br />
Boy m.(yetişkin) Standart Bodur<br />
Budanmamış 12 X<br />
Budanmış 6 X<br />
Serbest ağaç m. 9-12 X<br />
Dikim aralıkları m. 6-12 3-4.5<br />
Ürün yaşı 4-8 3-4<br />
Ömrü (yıl) 60 60<br />
Soğuk isteği (saat) 900-1000 900-1000<br />
Toprak özellikleri açısından elma ağacı, kökü oldukça derinlere giden bir<br />
ağaçtır. Bu nedenle toprağın, köklerin en az 1.5 m. kadar işlemesine olanak vermesi<br />
uygun olmaktadır. Köklerin derine gitmesi ağaçların fırtına ve sel tahribatına<br />
dayanması bakımından da önem taşımaktadır.<br />
<strong>Elma</strong> bahçesi için uygun bölgenin, uygun yerin ve bahçenin seçimi, işin en<br />
önemli adımını teşkil etmektedir. Kurulacak bir bahçe uzun yıllar kârlı olacaksa,<br />
bahçenin üretim için en elverişli toprak ve iklim şartlarını, pazarlama için isabetli<br />
kolaylıkları karşılaması gerekmektedir.<br />
<strong>Elma</strong> bahçesinin yeri ilkin sıcak veya soğuk hava akımlarının toplanıp<br />
düğümlendiği bir yer olmamalıdır. Bahçe, aldığı soğuk havaları üzerinden daha aşağı<br />
merkezlere aktarabileceği yeter yükseklikte bulunmalıdır.<br />
Ilıman iklim meyvesi olan elmada ülkemiz geniş bir çeşit zenginliğine sahiptir.<br />
Ancak bunların çok azı meyve kalitesi ve muhafazaya uygunluk açısından önem<br />
kazanmıştır. Ülkemizde yetiştiriciliği yapılan başlıca elma çeşitleri Golden grubu<br />
(Golden Delicious ve Starkspur Golden Delicious) ve Red Delicious (Starking D ve<br />
Starkrimson D.) grubu elmalarda yoğunlaşmıştır.<br />
Bilinen elma merkezleri Amasya, Niğde, Gümüşhane, Yalova-Bursa gibi<br />
yörelerde ekonomik ölçeklerde çok çeşitli elma yetiştirilebilmektedir.<br />
Yurt çapında “Amasya <strong>Elma</strong>sı” olarak bilinen, Niğde,Bor ve Kastamonu’da<br />
yetiştirilmiş olsa da Amasya’nın adıyla bütünleşen “Misket” özelliğini yine Amasya’nın<br />
coğrafi yapısından almaktadır. İnce kabuklu, hoş kokulu Amasya <strong>Elma</strong>sı, ayrıca sert<br />
ve dayanıklı oluşu yüzünden uzun süre saklamaya elverişlidir.<br />
3
TABLO – 3<br />
TÜRKİYE’DEKİ BELLİ BAŞLI ELMA TÜRLERİ<br />
Türü Kökeni Bölgesi Hasat<br />
Dönemi<br />
Meyvesi- Ağacı ve Diğer Özellikleri<br />
Amasya Amasya V,VI Ekim başı Etli, sulu, hoş kokulu meyvesi yaklaşık 110<br />
gr.dır.Kabuğu ince, yeşil üzerine kırmızıdır.<br />
Ağacı orta boydadır. Bir yıl dinlenerek ürün<br />
vermektedir.<br />
Demir Eylülde Kışlık türdür;kabuğu ince, sapı kısa, eti<br />
gevrek, kokusuz, mayhoştur. 125 gr.<br />
saklamaya uygun, bir yıl ara ile bol ürün<br />
vermektedir,ağacı büyüktür.<br />
Jonathan Eylülde İri silindirik meyvesi üstün kalitelidir. 3 aya<br />
kadar depoda saklanabilir. Kabuğu düzgün<br />
ve kırmızıdır, eti sarımsı, sulu ve tatlıdır.<br />
Golden<br />
Delicious<br />
Ekim<br />
Kışlık türdür, meyvesi orta irilikte, yuvarlak,<br />
koniktir, kabuğu donuk sarıdır; 136 gr.<br />
kadardır.Ağacı her yıl için çok verimlidir .<br />
Starking delicious ve Jonathan elmaları<br />
döllemektedir.<br />
Hüryemez Ekim Kışlık türdür, meyvesi iri ve basıktır, kabuğu<br />
sarı yeşildir, eti gevrek, sulu, çok mayhoştur,<br />
çekirdekleri kısa dolgundur, 300 gr. ağacı<br />
orta boyludur, çok verimlidir, bir yıl ara ile<br />
ürün vermektedir.<br />
Rome Beauty Ekim Kışlık türdür, mayısa kadar depoda<br />
saklanabilir. Meyvesi iri koniktir, kabuğu<br />
yapışkan ve sarıdır, 183 gr. olup, ağacı orta<br />
boydadır. Ağacını Starking delicious,<br />
jonathan ve Abbondanze elmaları<br />
döllemektedir.<br />
Starking<br />
Delicious<br />
Ekim<br />
Kışlık türdür, meyvesi iri, yuvarlak konik,<br />
dilimli, sarı üzeri kırmızı boyamadır, seyrek<br />
noktaları bulunur, 208 gr. olup,ağacı iridir,<br />
çok verimlidir. Her yıl ürün verir. Golden<br />
delicious, jonathan, abbondanze elmaları<br />
döllemektedir.<br />
Dünyaca tanınmış başlıca türler ise şunlardır:Akane(Akani), Anna, Beverly Hills,<br />
Chevalis American, Cortland, Delicious(Red), Discovery, ,Dorset Golden, Earliblaze,<br />
Ein Shemer, Empire, Gala, Gardeen Delicious, Golden Delicious, Gordon, Granny<br />
Smith, Gravenstein, Hawaii, Jerseymac, Jonagold, Jonamac, Jonathan, King, Lodi,<br />
Macoun, Mcintosh, Melrose, Mutsu, Oriole, Paulared, Prima, Red Astrachan, Rome<br />
Beauty, Spartan, Stayman Winesap, Summerred, Tropic Beauty, Valmore, Winesap,<br />
Winter Banana, Yellow Bellflower, Tydeman”s Red, Yellow Transparent, Pettingill.<br />
4
1.1.3. <strong>Elma</strong> Bahçelerinde Entegre Mücadele<br />
Farklı dozlarda pestisitler kullanılmak üzere elma bahçelerinde entegre<br />
mücadele programlarında yer alan başlıca hastalık ve zararlılar aşağıda belirtilmiştir:<br />
• <strong>Elma</strong> içkurdu<br />
• <strong>Elma</strong> karalekesi<br />
• <strong>Elma</strong> karalekesi+<strong>Elma</strong> küllemesi<br />
• Akarlar<br />
• Yaprak bitleri<br />
• Virgülkabuklu biti<br />
• San jose kabuklubiti<br />
• <strong>Elma</strong> ağkurdu<br />
• <strong>Elma</strong> yaprakbükeni-Adi yaprakbükücüsü<br />
• <strong>Elma</strong> pamuklu biti<br />
• <strong>Elma</strong> gövde kurdu<br />
• Yaprak galeri güveleri<br />
• <strong>Elma</strong> gözkurdu<br />
• <strong>Elma</strong> testereliarısı<br />
• Altın kelebek<br />
• <strong>Elma</strong>larda memeli pas<br />
• <strong>Elma</strong> küllemesi<br />
• <strong>Elma</strong> çinko noksanlığı<br />
• <strong>Elma</strong> demir noksanlığı<br />
• Yabancı otlar<br />
1.2.ÜRETİM VE TÜKETİM<br />
DİE’nin Tarımsal Yapı, 2000 Raporu’na göre Türkiye’deki toplam 602.166.170<br />
ağaçtan 38.380.000 adedi elma ağacı olup, bu sayıdan 32.300.000’i meyve veren<br />
yaşta, 6.080.000 adedi ise meyve vermeyen yaştadır. Tablo 5‘de elma için üretim<br />
miktarı 2.400.000 ton, fiyat 224.564 TL/kg, üretim değeri 538 trilyon 952 milyar 788<br />
milyon TL ve pazarlanan değer ise 419 trilyon 035 milyar 793 milyon TL’dır.<br />
Ülkemizde pazarlanabilen yaklaşık 5 katrilyon liralık bitkisel üretimin % 3’ü elmadan<br />
sağlanmaktadır.<br />
5
Ağaç Sayısı<br />
Meyveler Toplam Meyve<br />
veren<br />
yaşta<br />
TABLO – 4<br />
ELMA ÜRETİM, FİYAT VE DEĞERİ<br />
Meyve<br />
vermeyen<br />
yaşta<br />
Üretim<br />
ton<br />
Fiyat<br />
TL/kg.<br />
Değer<br />
milyon TL<br />
Pazarlananın<br />
değeri<br />
milyon TL.<br />
Toplam 602.166.170 539.757.370 62.408.800 14.179.138 - 4.644.860.157 3.755.706.251<br />
Yumuşak<br />
çekirdekliler<br />
55.388.000 46.739.000 8.649.000 2.901.100 - 678.661.733 515.175.327<br />
<strong>Elma</strong> 38.380.000 32.300.000 6.080.000 2.400.000 224.564 538.952.788 419.035.793<br />
Kaynak : DİE, Tarımsal Yapı (Üretim, Fiyat, Değer), 2000.<br />
Türkiye’nin elma üretimi DİE verilerine göre 2001 yılı itibariyle 2.451 bin ton,<br />
2002 yılı itibariyle de 2.300 bin ton olmuştur.<br />
Ülkemizde elma yetiştiriciliği tüm illerde yapılmakla birlikte özellikle belirli<br />
yörelerde yoğunlaşmış durumdadır. <strong>Elma</strong> üretiminde önemli başlıca iller şunlardır:<br />
Isparta, Karaman, Niğde, Antalya, Denizli, Konya, Kayseri, Çanakkale, İçel ve Bursa.<br />
Ticari amaçla elma üretiminin gerçekleştirildiği işletmeler yeni teknik ve<br />
teknolojileri uygulayarak birim alandan daha çok ürün almayı amaçlamışlardır.<br />
Türkiye elma üretiminin % 50’den fazlası 10 ilde gerçekleştirilmektedir. (Tablo-5)<br />
TABLO – 5<br />
ELMA ÜRETİMİNDE ÖNEMLİ İLLER VE ÜRETİM<br />
MİKTARLARI<br />
İLLER<br />
ÜRETİM MİKTARI (Ton)<br />
2000 Yılı<br />
• Isparta 484.616<br />
• Karaman 294.797<br />
• Niğde 348.368<br />
• Antalya 130.351<br />
• Denizli 140.853<br />
• Konya 117.045<br />
• Kayseri 71.915<br />
• Çanakkale 71.357<br />
• İçel 59.356<br />
• Bursa 47.665<br />
10 İl Toplamı 1.766.373<br />
Türkiye Toplamı 2.400.000<br />
Kaynak : DİE, Tarımsal Yapı.<br />
6
Değişik ekolojilerde üretimi yapılabildiği için elma, dünya üzerinde çok geniş<br />
bir yayılma alanı bulmaktadır. Türkiye yaklaşık 2.5 milyon ton elma üretimi ile<br />
dünyada Çin (19.5 milyon ton) ve ABD’den (5.1 milyon ton) sonra 3.sırada yer<br />
almaktadır.<br />
Isparta ili elma üretiminde ilk sırada yer almakta, ardından Niğde ve Karaman<br />
gelmektedir. Son yıllarda elma yetiştiriciliğinde özellikle dikkat çeken Karaman’da<br />
ağaç sayısı ve üretimi hızla artmaktadır.<br />
Yapılan <strong>Elma</strong> Üretim Projeksiyonu’na göre, elma üretiminde önümüzdeki<br />
dönemde bir artış söz konusu olup, 2004 yılında Türkiye elma üretiminin 3.111.760<br />
ton, 2005 yılında ise 3.181.245 ton olacağı tahmin edilmektedir.<br />
Türkiye’de üretilen elmanın büyük bir kısmı yurt içinde tüketilmektedir.<br />
Tüketimin tamamı yıl içerisinde gerçekleştiğinden, stok durumu da söz konusu<br />
olmamaktadır. Türkiye’de kişi başına elma tüketimi son yıllarda artış eğilimi<br />
göstermekte olup, ortalama 35 kg.’dır.<br />
Kişi başına tüketim miktarının belirlenmesi için yapılan Tüketim<br />
Projeksiyonu’nda üretim miktarına ithalat ilave edilip ihracat düşülerek yurtiçi tüketim<br />
miktarı bulunmaktadır. Bu miktar da nüfusa bölünerek kişi başına tüketim miktarı<br />
hesaplanmaktadır. Söz konusu değerlendirmeye göre kişi başına elma tüketiminin<br />
<strong>2003</strong> yılı itibariyle 45.2 kg, 2004 yılı için 46.8 kg. ve 2005 yılı için 48.4 kg. olacağı<br />
tahmin edilmektedir.<br />
7
1.3. İSTİHDAM<br />
<strong>Elma</strong>, Türkiye’nin hemen her yöresinde yetiştirilebilen bir meyve olması<br />
nedeniyle geniş bir üretici kitlesini ilgilendirmektedir. İşletme arazisi içinde elma<br />
yetiştiriciliğine yer veren üreticiler üretim aşamasında hem aile işgücünü kullanmakta,<br />
hem de dışardan tuttukları işçileri zaman zaman çalıştırmaktadırlar <strong>Elma</strong>, ayrıca<br />
depolama, pazarlama, ambalajlama ve işleme aşamalarında da işgücü isteyen ve<br />
istihdama katkıda bulunan bir meyvedir.<br />
1.4. ÜRETİM TEKNOLOJİSİ<br />
<strong>Elma</strong> fidanı, tohumdan yetiştirilen çöğür veya vegetatif olarak yetiştirilen klon<br />
anaçları üzerine kültür çeşitlerini aşılamak yoluyla elde edilmektedir. Ancak, son<br />
yıllarda klon anacı kullanımı daha yaygın hale gelmiştir. Çöğür anacı için tohumlar<br />
daha çok yabani elmalardan elde edilmektedir. Kültür çeşitlerinden ise bu iş için<br />
Starking Delicious tohumlarının uygun olacağı saptanmıştır. Klon anaçlarından en<br />
çok kullanılanları ise M 9, MM 106 ve MM 111 anaçları olup, değiştirilmiş hendek<br />
daldırması yöntemiyle kolayca çoğaltılabilmektedir. Yetiştirilen anaçlar üzerine kültür<br />
çeşitlerinin aşılanması ile elma fidanı elde edilmektedir. <strong>Elma</strong> fidanı üretiminde en<br />
uygun çoğaltım şekli durgun göz aşısıdır. En uygun aşı zamanı bölgelere göre<br />
değişmekle beraber Temmuz ve Ağustos aylarıdır.<br />
Klonal anaç üretimi ve standart çeşitlerin üretimi Çin Depo Fidanlıklarında<br />
damızlık parselleri kurulmuştur. İsmine doğru ve virüssüz fidan üretimi için gerekli<br />
materyalin sağlanması görevi Bursa-Karacabey Merkez Üretme İstasyonuna<br />
verilmiştir. Modern ve ekonomik anlamdaki bir elma yetiştiriciliği için bodur ve yarıbodur<br />
klon anaçları ile yarı-bodur çeşitlerin kullanılması esastır. Bu uygulamalar son<br />
yıllarda üreticiler tarafından benimsenmiş olup, hızla yaygınlaşmaktadır.<br />
Özellikle Avrupa Birliği ülkelerinde 1960’lı yıllardan sonra hızla yayılan tam<br />
bodur elma yetiştiriciliği Türkiye’de ise yeni yeni tesis edilmeye başlamıştır.<br />
8
Tam bodur yetiştiricilikte kısa sürede ürün alınması, klasik yetiştiriciliğe göre<br />
bir kat daha yüksek verim ve gelir elde edilmesi, hasat ve bakım işlerinin kolay<br />
yapılması modern yetiştiricilik için önemlidir. Ancak, tam bodur elma bahçesinin ilk<br />
yatırım maliyeti oldukça yüksektir. M-9 anacının kök sisteminin zayıf olması nedeniyle<br />
rüzgardan yıkılmaması için herek veya tel sistemine ihtiyaç vardır. Bunun yanında<br />
damla sulama sistemi kurulması da zorunludur. Maliyeti en fazla etkileyen girdilerden<br />
birisi de fidan teminidir. Euro bazında ithalat, girdi maliyetini artırmaktadır.<br />
Ülkemizde elma, çeşit zenginliğinin yanında, taze olarak soğukta 6-8 ay taze<br />
özellikleri korunarak başarılı bir şekilde depolandığından, dondurularak<br />
muhafazasına ihtiyaç duyulmamaktadır. Ancak dış ülkelerde elmanın değişik şekerli<br />
ve tatlı ürünlerle işlenmesi ve karşılaşılan talepler doğrultusunda yurdumuzda da<br />
elma dondurulmaktadır.<br />
<strong>Elma</strong>larda rengin korunarak işlenmesi için bir yöntem elmaları seyreltik<br />
sodyum bisülfit çözeltisine daldırmaktır. Bu yöntemle hazırlanan meyveler<br />
dondurulmadan önce soğuk depoda sodyum metabisülfitin meyvelere girişini<br />
sağlamak için 8 saat bekletilmektedir. Bu yöntemle işlenip dondurulan elmalar taze<br />
tüketim yerine elma püresi, sosu ve tatlısı için kullanılmaktadır.<br />
Üretim teknolojisindeki muhtemel gelişmeler ve etkilerine bakıldığında,<br />
önümüzdeki yıllarda seçilen standart çeşitler ve denemesi yapılan yeni standart<br />
çeşitlerle kapama bahçelerin kurulmasına devam edilecektir. Birim alandan daha<br />
yüksek verim alınan bodur ve yarı-bodur klon anaçları kullanımı yaygınlaşmaktadır.<br />
Yürütülen projelerden “<strong>Elma</strong> taşımada zedelenmeye neden olan mekanik<br />
kuvvetlerin etkilerini en aza indirecek ambalaj tipinin geliştirilmesi” ile 2 milyon tonu<br />
aşan elma üretiminde taşımadan kaynaklanan kayıpları en aza indirecek ambalaj<br />
tipinin belirlenmesi ve uygulamaya aktarılması hedeflenmiştir. “<strong>Elma</strong> çeşit<br />
adaptasyon denemesi” konuyu projeyle de Türkiye’de ve dünyada yer alan önemli<br />
elma çeşitlerinin ülkemiz ekolojisinde performanslarının ve proje neticesinde erkenci<br />
orta dönem ve geçici dönem elma çeşitlerinin belirlenerek, bu çeşitlerin pomolojik<br />
özellikleri, fenolojik gözlemleri yapılarak çeşidi tanıtıcı bilgilerin tanzim edilmesi<br />
öngörülmüştür. “<strong>Elma</strong> sık dikim denemeleri” konulu projeden beklenen yarar ise,<br />
bodur anaçlar kullanılarak farklı dikim mesafeleri yardımı ile birim alana dikilen ağaç<br />
sayısının ve birim alandan elde edilebilecek gelirin artırılmasıdır. Ayrıca verim ve<br />
kalitenin yükseltilmesi de hedeflenmiştir.<br />
9
1.5. SEKTÖRÜN YAPISI<br />
Türkiye’de elma üretimi özel sektör tarafından gerçekleştirilmektedir.<br />
Ülkenin değişik yörelerinde çok sayıda üretici, işletme arazisinin bir kısmını elma<br />
üretimine tahsis etmektedir. Üreticilerin dağınık yapısı, eğitim düzeyinin düşüklüğü ve<br />
örgütlenme konusundaki çekingen tutumları elma yetiştiricilerinin bir araya gelip<br />
örgütlenmelerine engel teşkil etmektedir.<br />
Ülkemizde elma fidanı üretimi ise, kamu ve özel sektör tarafından<br />
yapılmaktadır. Her iki gruba ait toplam elma fidanı üretim miktarı Tarım ve Köyişleri<br />
Bakanlığı’nın 1998 yılı verilerine göre 4.367.788 adettir. Bu miktarın 339.828 adedi<br />
kamu kuruluşlarına, 4.027.960 adedi ise özel sektöre aittir. Fidan üretimi yapan kamu<br />
kuruluşları Meyvecilik Üretme İstasyonları ve Araştırma Enstitüleri, Ziraat Fakülteleri,<br />
Tarım İl Müdürlükleri, Tarım İşletmeleri (TİGEM) ve İl Özel İdare Fidanlıklarıdır.<br />
<strong>Elma</strong> fidanı üretiminin büyük bir kısmını oluşturan özel sektör üreticileri,<br />
kişisel üretimleri yanında son yıllarda fidan üretim kooperatifleri şeklinde örgütlenerek<br />
(Ödemiş-Bademli Kooperatifi gibi) büyük ölçüde fidan üretimlerini<br />
gerçekleştirmektedirler.<br />
1.6. SEKTÖRDE ULUSAL VE ULUSLARARASI KURULUŞLAR<br />
Ülkemizde elma konusunda temel ve uygulamalı araştırmalar genelde<br />
Ziraat Fakültelerinin ilgili bölümleri ile Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’na bağlı Araştırma<br />
Enstitüleri ve TÜBİTAK gibi kamu kuruluşları tarafından yürütülmektedir. Uygulamalı<br />
araştırmalar ise başta Yalova-Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü<br />
olmak üzere, Eğirdir ve Erzincan Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüleri tarafından<br />
yapılmaktadır.<br />
Yalova-Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü<br />
koordinatörlüğünde değişik üniversite ve araştırma enstitüleri ile meyvecilik üretme<br />
istasyonlarının işbirliği ile Ülkesel Projeler şeklinde yürütülen elma çeşit ve anaç<br />
denemeleri, değişik bölgelerde kurularak her bölge için en uygun anaç ve çeşit seçimi<br />
yapılmıştır. Benzer çalışmalar son yıllarda Dünya Bankası tarafından finanse edilen<br />
Tarımsal Araştırma Projesi (TAP) kapsamında devam etmekte ve bulunan sonuçlar<br />
zamanında üreticilere aktarılmaktadır.<br />
10
Ayrıca Samsun Tarımsal Araştırma Enstitüsü tarafından yürütülen ve Amasya<br />
Valiliği’nin katkıda bulunduğu “Amasya <strong>Elma</strong>sının Islahı” projesi yöre için oldukça<br />
önem arz etmektedir.<br />
<strong>Sektör</strong>de uluslararası kuruluşlardan FAO’ya bağlı meyvecilik çalışma grupları<br />
ile Uluslararası Bahçe Bitkileri Derneği (ISHS)’nin meyvecilik komisyonları faaliyet<br />
göstermektedir.<br />
Son yıllarda yetiştiricilik metodları ve yeni çeşitlerin geliştirilmesi kadar ticareti<br />
itibariyle de ayrıcalık kazanan bir meyve olan elma için özel organizasyonlar<br />
geliştirilmiştir. ABD’de Washington State Apple Commission, U.S. Apple Export<br />
Council Kanada’da Ontario Apple Marketing Bord, Avustralya’da Avustralian Apple<br />
and Pear Grower’s Association ve Yeni Zelanda’da Apple and Pear Marketing Bord<br />
bahsedilen organizasyonların en bilinenleridir.<br />
1.7. PAZARLAMA FAALİYETLERİ VE STANDARDİZASYON<br />
Ülkemizde üretilen elmanın bir kısmı hasattan hemen sonra pazara arz<br />
edilirken, bir kısmı da depolanarak değişik dönemlerde tüketiciye sunulmaktadır. Her<br />
iki durumda da pazarlama aşamasında değişik kanallar devreye girmekte ve<br />
üreticiden tüketici sofrasına gelinceye kadar pazarlama marjları nedeniyle fiyatlar<br />
artmaktadır.<br />
Türkiye’de yaklaşık toplam 1.5 milyon ton kapasitedeki depo varlığından<br />
bahsedilmektedir. Bu depoların çoğu özellikle belediyelerle bazı yerel birliklere ait<br />
olup, çok amaçlı olarak (peynir, çeşitli gıda, meyve, sebze) kullanılmaktadır. Meyve<br />
deposu olarak kullanılan depoların oranı düşük olup, bu depolarda elma yanında<br />
armut, ayva, turunçgiller gibi çeşitli meyveler de aynı depolama mevsiminde birlikte<br />
tahsis edilebilmektedir.<br />
<strong>Elma</strong>nın üreticiden tüketiciye kadar ulaştırılmasını sağlayan dağıtımpazarlama<br />
kanalları zincirinde “perakendeci, toptancı, dış satımcı, semt pazarları,<br />
toptancı hali, sanayici” gibi dağıtım birimleri yer almaktadır.<br />
<strong>Elma</strong> pazarlamasında en önemli etkenlerden biri çeşit ve<br />
standardizasyondur. Yapılan araştırmalar sonucunda üretimi öngörülen başlıca<br />
önemli elma çeşitleri, başta Granny Smith olmak üzere Starking Delicious, Golden<br />
Delicious, Skyline Supreme, Starkrimson Delicious, Starkspur Golden Delicious,<br />
Black Stayman Improved 201, Mutsu, Gloster 69, Lutz Golden Cooper 7SB-2 ve<br />
Prima gibi kışlık çeşitler ile Starkearliest, Beacon, Vista Bela, JeseyMac ve<br />
summerred gibi yazlık çeşitlerdir.<br />
11
Öte yandan TSE tarafından elma standartları hazırlanmış olup, özellikle dış<br />
pazarlarda satılabilecek elmaların bu standartlara uygunluğu zorunludur. Meyve<br />
özellikleri dikkate alınarak elma, Ekstra, I.Sınıf ve II.Sınıf olmak üzere üç kalite<br />
sınıfına ayrılmaktadır.<br />
Bu standartlar AB ülkeleri standartlarına uyumludur.<br />
1.8. SEKTÖRE SAĞLANAN DESTEKLER<br />
Destekleme alımları kapsamında bulunmayan ürünlerde destek sağlanması<br />
girdi sübvansiyonları ile işletme ve yatırım kredileri yoluyla olmaktadır.<br />
Girdi sübvansiyonları tüm ürünler için gübre, ilaç ve fidan desteklemeleriyle<br />
yapılmaktadır. Bu türdeki sübvansiyonların en önemli kısmını gübre oluşturmaktadır.<br />
Meyve ve sebzeler için bir diğer girdi destekleme sistemi, kullanılan tarımsal<br />
ilaç bedellerinin % 20’sinin çiftçiye geri ödenmesi şeklinde olmaktadır. Aynı zamanda<br />
ithal edilen ilaç ve hammaddeler gümrük vergisi ve harçlardan muaf tutulmaktadır.<br />
<strong>Elma</strong>da sertifikalı fidan üretimi son derece önemlidir. Fidancılık işletmeleri<br />
fidan başına yapılan ödemelerle desteklenmektedir. 1997 yılından bu yana yapılan<br />
uygulama ile özellikle virüssüz fidan üretimine önem verilmektedir.<br />
T.C. Ziraat Bankası tarafından meyvecilik işletmelerine, yatırım ve işletme<br />
kredileri verilmektedir. Yatırım kredileri var olan veya yeni kurulacak işletmelerin<br />
yapacakları sabit yatırımların (fidan, gübre, ilaç, alet-ekipman alımı gibi) finansmanını<br />
sağlamak amacıyla verilmektedir. Yatırım kredilerinde vade, yatırımın özelliği,<br />
ekonomik ömrü, işletmenin net gelir projeksiyonu, nakit akım durumu, işletmenin<br />
diğer tarımsal ve tarım dışı gelirleri dikkate alınarak belirlenmektedir. 600 dekarın<br />
üzerinde kurulacak meyve bahçesi tesislerinde fizibilite raporu istenmektedir. Kredi<br />
tutarı genel yatırım tutarından öz kaynak katkısı düşüldükten sonra kalan kısımdır.<br />
İşletme kredilerinde vade 1 yıldır ve işletme sermayesinin finansmanında<br />
yararlanılabilmektedir.Açılacak kredilerde % 25 oranında öz kaynak katkısı<br />
aranmaktadır.<br />
12
1.9. FİYATLAR<br />
Ülke genelinde elma fiyatları çiftçinin eline geçen fiyatlar ve Toptancı Hali<br />
fiyatları olarak ortaya çıkmaktadır. Üreticinin satış fiyatını belirleyen bu fiyatlardır.<br />
Ülkemizde fiyatlar genel olarak her yıl artış göstermektedir. Bu ise, elma üreticilerinin<br />
fiyatlar genel seviyesinin altında bir gelir elde ettikleri anlamına gelmektedir.<br />
TABLO – 6<br />
ORTALAMA TOPTAN SATIŞ FİYATI<br />
(TL/KG)<br />
Ölçü Yıllık Ortalama 2001 Yılı Aylık Ortalama Satış<br />
Birimi Satış Fiyatı<br />
fiyatları TL<br />
Kg. 2000 2001 I II III IV<br />
Yumuşak Çekirdekliler<br />
• Armut Kg. 362520 554899 398543 526859 589868 560621<br />
• Ayva “ 161888 325304 231335 278116 302513 347795<br />
• <strong>Elma</strong> “ 249322 331872 272694 258201 365040 163145<br />
• Yeni Dünya<br />
“ 109946 489365 - - - 338584<br />
(Malta eriği)<br />
Kaynak : DİE, Türkiye İstatistik Yıllığı, 2001<br />
13.5.<strong>2003</strong> tarihli itibariyle çeşitli illerdeki elma fiyatları (kg7TL) aşağıdadır:<br />
MERSİN: Mersin Büyükşehir Belediyesi Toptancı Hali<br />
<strong>Elma</strong> (Amasya)…………………. 500.000-1.000.000<br />
ADANA: Adana Büyükşehir Belediyesi Vedat Dalokay Toptancı Hali<br />
<strong>Elma</strong> ………………………….. 350.000-650.000<br />
<strong>Elma</strong> (Starking) ……………….. 400.000-700.000<br />
<strong>Elma</strong> (Golden) ………………… 400.000-700.000<br />
GAZİANTEP: Gaziantep Sebze ve Meyve Hali<br />
<strong>Elma</strong> (Golden) ………………… 200.000- 300.000<br />
<strong>Elma</strong> (Starkin) ………………… 1.000.000-1.200.000<br />
İSTANBUL: İstanbul Sebze ve Meyve Hali<br />
<strong>Elma</strong> (Golden) ………………… 600.000- 1.500.000<br />
<strong>Elma</strong> (Amasya) ……………….. 6.000.000-10.000.000<br />
13
Başta Avrupa ülkeleri ve ABD olmak üzere gelişmiş ülkelerde bodur meyve<br />
ağacı yetiştiriciliği giderek artmaktadır. Modern meyvecilikte iri cüsseli ağaçlar yerine<br />
daha erken ve yüksek kaliteli meyve veren bodur tipi ağaçlar tercih edilmektedir.<br />
Klasik tarz meyve ağaçlarından dekar başına ortalama 20 adet dikilebilirken,<br />
bodurlarda bir dekardaki ağaç sayısı 150-200 adede kadar çıkmaktadır. Kısa boylu<br />
ve diğer elma ağaçlarına göre, dekar başına yaklaşık 10 kat daha fazla dikilebilen bu<br />
ağaçlar budama, hasat, ilaçlama işlemleri de diğer klasik elma ağaçlarına oranla<br />
daha kolay olmakta ve masraf önemli ölçüde azalmaktadır.<br />
14
BÖLÜM - II<br />
2.1. DÜNYA ELMA ÜRETİMİ VE DIŞ TİCARETİ<br />
Dünyada elma üretimi 2002 yılında 57 milyon 982 bin ton olmuştur.<br />
Birleşmiş Milletler’e bağlı Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) 2002 yılı verilerine göre<br />
dünya elma üretiminin 20 milyon 507 bin tonu Çin’de 4 milyon 41.8 bin tonu ABD’de<br />
gerçekleştirilmiştir. Fransa ve Türkiye her biri 2.5 milyon ton elma üretimi ile dünya<br />
üçüncüsü olurken, bu ülkeler toplam dünya üretiminde yüzde 4.3’er pay almışlardır.<br />
Aynı yıl İtalya’da 2 milyon 370 bin, İran’da 2 milyon 353 bin, Polonya’da 1.9 milyon<br />
ton, Rusya’da da 1.8 ton elma üretilmiştir.<br />
Dünyada önemli elma üreticisi diğer ülkeler şunlardır: Almanya, Hindistan,<br />
Arjantin, Şili, Brezilya, İspanya, Pakistan, G.Afrika, Ukrayna, Kanada, Yeni Zelanda,<br />
Moldova, Hollanda, Belçika-Lüksemburg, Meksika ve Romanya’dır.<br />
Dünya elma ihracatında Fransa ilk sırayı alırken, bu ülkeyi ABD, Şili ve İtalya<br />
izlemektedir. Türkiye üretim bakımından üçüncü sırada olmakla birlikte, ihracatta<br />
dünya ülkeleri arasında 21.sırada yer almaktadır.<br />
<strong>Elma</strong> üretiminde önemli paya sahip ülkelerin çoğu ihracat açısından da ilk<br />
sıraları almaktadır. Örneğin Yeni Zelanda 500 bin ton elma üretmekte ve bunun<br />
292 bin tonunun ihraç etmektedir. Bu ülkede elma endüstrisi son yılların en fazla<br />
rekabet edebilir endüstrisi seçilmiştir. Rekabet kriteri, üretim rakamlarına, endüstri<br />
kalitesine, alt yapı, kullanılan girdilere, finans ve Pazar şartlarına dayandırılmıştır. Bu<br />
başarıda en büyük pay Yeni Zelanda <strong>Elma</strong> ve Armut Pazarlama Bordu’na aittir.<br />
<strong>Elma</strong> ihracatında önemli 24 ülkenin dünya ihracatı içindeki payı % 93 gibi<br />
oldukça yüksek bir düzeydedir. 1998 yılı verilerine göre dünyada 5.176.391 ton elma<br />
ihracatından 2.7 milyar $ döviz elde edilmiştir.<br />
Dünya elma ithalatı 1998 yılında 4.506.625 ton olarak gerçekleşmiş ve<br />
2.2 milyar $ döviz ödenmiştir. İthalatın % 65’i 23 ülke tarafından gerçekleştirilmiştir.<br />
En önemli ithalatçı ülkeler İngiltere, Belçika-Lüksemburg, Hollanda, Rusya<br />
Federasyonu ve Çin’dir.<br />
Dünyada elma üretiminde ve ihracatında önemli paya sahip ülkelerde<br />
üreticilerin genelde örgütlenmiş olduğu görülmektedir. Bu ülkelerde çeşit seçimi ve<br />
yetiştirme tekniği açısından bilinçli hareket edilmektedir. Girdi kullanımı, ambalajlama,<br />
etiketleme ve muhafazaya önem verilmekte, kalite ön plana çıkartılmaktadır.<br />
15
Dışsatım açısından yukarda belirtilenler yanında pazar bulma ve elde edilen<br />
pazarın muhafazası önem taşımaktadır.<br />
Ticareti etkileyen önemli unsurlardan birisi olan yeni çeşitlerin geliştirilmesinin<br />
yanı sıra üzerinde en fazla durulan konulardan birisi de kimyasal girdi kullanımını<br />
azaltan Entegre Meyve Üretimi-Intergrated Fruit Production (IFP) tekniklerinin önem<br />
kazanmasıdır. Ticarette dikkat çeken bir başka husus, çevresel baskıların kalite<br />
güvence prosedürlerini etkilemesidir. Kaliteyi olumlu yönde etkileyen ancak çevreye<br />
olumsuz etkide bulunacak sistemler kabul görmemektedir. Bunların yanı sıra ambalaj<br />
tipi ve materyali ticareti etkileyen bir yapı kazanmıştır. Ambalajların direkt olarak<br />
perakende satışa sevk edilebilecek biçimde ve geri dönüşümlü olması tercih<br />
edilmeye başlanmıştır. Bu konuda Avrupa Birliği Ambalaj Atıkları Direktiflerine<br />
uyulması talep edilmektedir.<br />
Ayrıca, yeni etiketleme sistemleri elma gibi bazı yaş meyvelerin ticaretini<br />
etkileyen önemli bir konudur. Ürün üzerinde çeşit, marka ve fiyat kodu bulunması<br />
talep edilmeye başlanmıştır. Fiyat Kodu (Price-Look-up Code) satış analizi<br />
yapılmasında kullanılan bir sistem olarak dikkat çekmektedir. Örneğin, Amerika’da ve<br />
Kanada’da süper marketlerin % 70’i elma satışlarını dökme formda<br />
gerçekleştirmektedir.<br />
Ticaretin bir diğer boyutu ise organik ürünlere olan talebin artmasıdır.<br />
Ülkemizin tarım alanlarının gelişmiş ülkeler düzeyinde zarar görmemiş olması ve<br />
mevcut yaş meyve-sebze üretim potansiyeli düşünüldüğünde bu potansiyelin<br />
değerlendirilmesi önemli olmaktadır.<br />
2.2. TÜRKİYE’NİN ELMA İHRACATI VE İTHALATI<br />
27.8 milyon hektarlık tarım alanına ve çok geniş bir ürün yelpazesine sahip<br />
olan ve dünyada üretilen 150’ye yakın meyve ve sebzeden % 80’inin üretildiği<br />
Türkiye, dünya yaş meyve ve sebze üretiminden aldığı pay itibariyle önemli bir üretici<br />
ülke olmasına rağmen, ihracat sözkonusu olduğunda hem ihracatın üretime oranı,<br />
hem de dünya ticareti içindeki payı çok düşük seviyelerde kalmaktadır.<br />
Oysa sahip olduğu ekoloji ve üretim potansiyeli göz önüne alındığında<br />
ülkemizin dünya ticaretinden aldığı payın artırılma olanağı bulunmaktadır.<br />
16
Meyve ihracatımızda elma % 11’lik bir paya sahip olup, üretimin % 2”si ihraç<br />
edilmektedir. Bu durumun en önemli nedeni, ülkemizde yetiştirilen elma çeşitlerinin,<br />
dünya ticaretinde talep edilenlere göre hâlâ geleneksel yapısını koruyor olmasıdır.<br />
Ülkemizde Golden, Starking, Granny Smith, Starkrimson ve Amasya<br />
çeşitlerinin yetiştiriciliği yoğunluk kazanmışken ve dünya ticaretinde bu çeşitler<br />
geleneksel yetiştiriciliği yapılan çeşitler olarak sınıflandırılırken, dünya ticareti Fuji,<br />
Braeburn, Elstar ve Jonagold (özellikle Avrupa piyasaları için), Gala, Royal Gala ve<br />
Pinova gibi yeni çeşitlere kaymaya başlamıştır.<br />
<strong>Elma</strong>, Standardı İhracatta Zorunlu Uygulamada Bulunan Ürünler Listesi’nde<br />
yer almaktadır:<br />
TABLO - 7<br />
YAŞ MEYVE VE SEBZE İHRACATINDA ZORUNLU UYGULAMADA BULUNAN<br />
STANDARTLAR<br />
G.T.İ.P. Madde İsmi İlgili Standart<br />
0808.10.20.00.00 <strong>Elma</strong>, golden cinsi TS/100 <strong>Elma</strong><br />
0808.10.50.00.00 <strong>Elma</strong>, granny smith cinsi<br />
0808.10.90.00.11 Starking elma<br />
0808.10.90.00.12 Starkrimson elma<br />
0808.10.90.00.19 Diğerleri TS/100 <strong>Elma</strong><br />
Türkiye’nin birçok yaş meyve ve sebze ihracatında olduğu gibi elma<br />
ihracatında da hem ülkelere hem de yıllara göre önemli değişiklikler görülmektedir.<br />
Bu değişkenlik yeni pazarlar bulma ve bulunan pazarı elde tutmada devamlılık<br />
olmadığını göstermektedir.<br />
Suudi Arabistan, Libya, Mısır, Rusya Federasyonu ve KKTC, Ukrayna,<br />
Ürdün,Katar, Bulgaristan ve Romanya ülkemizin elma ihracatında önemli pazarlar<br />
arasında yer almaktadır.<br />
AB ülkeleri toplam elma ihracatı içinde yıllara göre % 2.0-4.1 arasında değişen<br />
oranlarda pay almaktadır. AB ülkeleri arasında Almanya, Hollanda, İsveç, İtalya ve<br />
Yunanistan elma ihracatında diğer ülkelere göre daha fazla dikkat çekmektedir.<br />
17
Türkiye’nin 2002 yılında elma ihracatı türler itibariyle aşağıdaki gibidir:<br />
Golden cinsi 735.159 kg, 228.553 dolar, Granny Smith 22.708 kg, 17.840<br />
dolar; Starking 13.536.941 kg, 5.433.410 dolar; Starkrimson 53.312 kg, 17.390<br />
dolar; Diğer taze elma cinsleri 359.080 kg, 237.807 dolar.<br />
<strong>Elma</strong> ihracatımızın 2002 yılındaki toplam miktarı ise 14.707 ton, değeri de<br />
5.935 bin dolardır. İhracatın ülkeler ve elma türleri itibariyle dağılımı aşağıdaki<br />
tablolarda yer almaktadır.<br />
Miktar itibariyle yapılan <strong>Elma</strong> İhracat Projeksiyonu’nda Türkiye’nin elma<br />
ihracatı <strong>2003</strong> yılı için 67.067 ton, 2004 yılı için 78.105 ton olarak belirlenmiştir.<br />
İhracatın 2005 yılında ise 90804 ton olacağı tahmin edilmektedir.<br />
<strong>Elma</strong> ihracatında DFİF’ten (Destekleme ve Fiyat istikrar Fonu) ton başına<br />
40 ABD Doları karşılığı Türk Lirası ihracat iadesi sözkonusudur. Para-Kredi ve<br />
Koordinasyon Kurulu’nun Tarım Ürünlerinde İhracat İadesi Yardımları Tebliği’ne göre<br />
ihracat iadesinde azami ödeme oranı da % 15 olarak belirlenmiştir.<br />
TABLO – 8<br />
2002 YILI 1-12 AYLARI ELMA (TAZE) GOLDEN CİNSİ<br />
İHRACAT<br />
İST.POZ.NO ÜLKE ADI MİKTAR (Kg) MİKTAR (Dolar)<br />
0808.10.20.00.00 Yunanistan 17.800 6.868.00<br />
Romanya 31.246 14.506.00<br />
Bulgaristan 15.800 3.645.00<br />
Rusya 4.000 2.080.00<br />
Yugoslavya 1.150 228.00<br />
Mısır 75.600 39.312.00<br />
K.K.Türk Cum. 280.154 87.358.00<br />
Ürdün 28.300 6.475.00<br />
Suudi Arabistan 273.000 66.480.00<br />
Kuveyt 600 101.00<br />
B.A.E. 7.500 1.500.00<br />
TOPLAM 735.150 228.553.00<br />
Kaynak : D.İ.E.<br />
18
TABLO – 9<br />
2002 YILI 1-12 AYLARI ELMA (TAZE) GRANNY SMITH<br />
İHRACATI<br />
İST.POZ.NO ÜLKE ADI MİKTAR (Kg) MİKTAR (Dolar)<br />
0808.10.50.00.00 Gürcistan 1.550 310.00<br />
Lübnan 21.158 17.530.00<br />
TOPLAM 22.708 17.840.00<br />
Kaynak : D.İ.E.<br />
TABLO – 10<br />
2002 YILI 1-12 AYLARI ELMA (TAZE) STARKING<br />
İHRACATI<br />
İST.POZ.NO ÜLKE ADI MİKTAR (Kg) MİKTAR (Dolar)<br />
0808.10.90.00.11 Almanya 340 141.00<br />
Yunanistan 60.054 20.498.00<br />
Romanya 6.688 1.423.00<br />
Türkmenistan 1.800 810.00<br />
Yugoslavya 3.476 937.00<br />
Mısır 2.163.094 1.079.305.00<br />
K.K.Türk Cum. 996.885 319.223.00<br />
Lübnan 20.238 10.383.00<br />
Ürdün 449.191 115.892.00<br />
Suudi Arabistan 6.863.231 2.794.001.00<br />
Kuveyt 214.823 47.933.00<br />
Katar 19.678 6.356.00<br />
B.A.E. 206.652 86.473.00<br />
Umman 78.291 22.598.00<br />
K.Ülke ve Bölg. 22.000 8.657.00<br />
Mersin Ser.B. 2.430.500 918.780.00<br />
TOPLAM 13.536.941 5.433.410.00<br />
Kaynak : D.İ.E.<br />
19
TABLO - 11<br />
2002 YILI 1-12 AYLARI ELMA (TAZE) STARKRIMSON<br />
İHRACATI<br />
İST.POZ.NO ÜLKE ADI MİKTAR (Kg) MİKTAR (Dolar)<br />
0808.10.90.00.12 Hollanda 5.870 3.329.00<br />
Yunanistan 3.500 2.026.00<br />
K.K.Türk Cum. 43.942 12.035.00<br />
TOPLAM 53.312 17.390.00<br />
Kaynak : D.İ.E.<br />
TABLO – 12<br />
2002 YILI 1-12 AYLARI ELMA DİĞER (TAZE)<br />
İHRACAT<br />
İST.POZ.NO ÜLKE ADI MİKTAR (Kg) MİKTAR (Dolar)<br />
0808.10.90.00.19 Romanya 1.152 230.00<br />
Mısır 30.287 21.807.00<br />
K.K.Türk Cum. 2.210 409.00<br />
Ürdün 98.581 25.515.00<br />
Suudi Arabistan 226.850 189.846.00<br />
TOPLAM 359.080 237.807.00<br />
Kaynak : D.İ.E.<br />
TABLO - 13<br />
2002 YILI 1-12 AYLARI ELMA (TAZE) GRANNY SMITH<br />
İTHALATI<br />
İST.POZ.NO ÜLKE ADI MİKTAR (Kg) MİKTAR (Dolar)<br />
0808.10.50.00.00 Fransa 68.004 43.102.00<br />
İtalya 799.080 323.556.00<br />
Güney Afrika 18.375 9.034.00<br />
Şili 1.242.840 545.712.00<br />
Arjantin 235.441 98.189.00<br />
İran 371.385 40.338.00<br />
TOPLAM 2.735.125 1.059.931.00<br />
Kaynak : D.İ.E.<br />
20
TABLO – 14<br />
2002 YILI 1-12 AYLARI ELMA DİĞER (TAZE)<br />
İTHALAT<br />
İST.POZ.NO ÜLKE ADI MİKTAR (Kg) MİKTAR (Dolar)<br />
0808.10.50.00.00 İtalya 88.704 35.577.00<br />
Belçika 18.375 8.955.00<br />
Şili 282.206 122.898.00<br />
Arjantin 42.084 20.810.00<br />
K.K.Türk Cum. 22.065 2.091.00<br />
TOPLAM 453.434 190.331.00<br />
Kaynak : D.İ.E.<br />
Konu ithalat boyutu ile ele alındığında, ülkemizin sahip olduğu üretim alanı ve<br />
ekolojik yapısı itibariyle yaş meyve ve sebze üretiminde kendine yeten şanslı<br />
ülkelerden biri olduğu, ancak ülkemizde yetiştirme imkanı kısıtlı olan veya yetiştirme<br />
imkanı olmayan meyvelerin ithal edildiği ortaya çıkmaktadır. <strong>Sektör</strong>, sınıflandırma ve<br />
paketlemede kullanılan alet, ekipman, ambalaj materyali, soğuk muhafaza alet ve<br />
ekipmanı gibi girdiler ithal etmektedir.<br />
Türkiye’nin elma ithalatı ise çok az miktarlarda olup, yıllara göre de farklılıklar<br />
arz etmektedir. Bu da ithalata ilişkin projeksiyon hesaplarını güçleştirmektedir. Ancak,<br />
özellikle ilkbahar aylarında güney yarımküre ülkelerinden gerçekleşen elma<br />
ithalatının devam edeceği tahmin edilmektedir.<br />
İthalatın yapıldığı başlıca ülkeler İran, İtalya, Arjantin,Şili ve Hollanda’dır.<br />
Çeşitte ise tercih edilenler Golden, Starking ve Grany Smith’dir.<br />
2002 yılı itibariyle Türkiye 3.188 ton ve 1.250 bin dolar tutarında elma ithal<br />
etmiştir.<br />
21
BÖLÜM - III<br />
3.1. SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ<br />
Ülkemiz tarım alanlarının ancak % 5.5’i meyvecilik için ayrılmış durumdadır.<br />
Meyvecilik için ayrılan alanların bir kısmında elma üretimi gerçekleştirilmektedir.<br />
Tarım işletmelerinin genelde küçük ve çok parçalı yapısı, elma üretimi yapan<br />
işletmeler için geçerli olup, ülkemizde elma üretimi yapan işletmelerde ortalama<br />
15 dekar alan elma için ayrılmış durumdadır. Son yıllarda tarım alanlarının tarım dışı<br />
kullanımı yaygınlaşmakta ve geri dönüşü olmayan uygulamalar gerçekleştirilmektedir.<br />
Bu nedenle tarım alanlarının tarım dışı kullanımı yasal düzenlemelerle<br />
engellenmelidir.<br />
Diğer tüm yaş meyvelerde olduğu gibi elmada da hasat sonrası kayıpları<br />
minimize edecek teknolojik yeniliklerin takip edilmesi ve pazarlama altyapısının<br />
iyileştirilmesi önem arzetmektedir.<br />
<strong>Elma</strong> üretimini artırmak ve özellikle dünya elma ticaretinde söz sahibi<br />
olabilmek için erken yaşta fazla ve kaliteli ürün veren, dekara maliyeti önemli<br />
derecede azaltan kültürel uygulamaların daha kolay ve ucuz olduğu, hastalık ve<br />
zararlıların daha kolay ve etkili kontrol edildiği, pazarlanabilir yüksek kaliteli meyve<br />
oranında artmanın görüldüğü ve dekara 6-8 ton elma alınan sık dikim (tekli ve çoklu<br />
sıra sistemleri) uygulamalarının hızla yaygınlaştırılması ve klasik elma üretim<br />
sistemlerinin terk edilmesi gerekmektedir.<br />
Üretimde hastalık ve zararlılarla mücadelede yoğun bir ilaç kullanımı söz<br />
konusudur. Bu durum sağlık ve çevre kirliliği açısından toplumu yakından<br />
ilgilendirmektedir. Bilinçsizce yapılan ilaçlama ve gübreleme dolaylı olarak çevre<br />
kirlenmesine neden olabilmektedir. Ancak, bir yandan son yıllarda uygulanmaya<br />
başlanan Entegre Meyve Üretimi (Integrated Fruit Production (IFP) tekniklerinin<br />
yaygınlaştırılması, öte yandan ekolojik tarım uygulamalarının da devreye girmesiyle<br />
çevre kirlenmesi riski oldukça azalacaktır. Gelişmiş ülkeler ilaçsız ve hormonsuz<br />
ürünlerin tüketimine ağırlık vermeye başlamışlardır. İnsan sağlığı açısından zararlı<br />
olan hormonlar ve tarımsal ilaçların kullanımına mutlaka sınırlama ve kontrol<br />
getirilerek, biyolojik mücadeleye önem verilmelidir.<br />
22
Türkiye’de elma yetiştiriciliğinin yoğun olarak yapıldığı yörelerde vaktinde<br />
yapılmayan derim (toplama işlemi) sonucunda üretilen ürünün önemli bir kısmı<br />
tüketiciye ulaşmadan kaybolmaktadır. Özellikle yanlış zamanda yapılan derim ile<br />
başlayan sorun, pazarlama kanallarının çeşitli evrelerini içine alan “soğuk zincir”<br />
(derim-depolama öncesi işletmeleri –depolama-taşıma-pazarlama) boyunca devam<br />
etmekte ve sonuçta % 30-40’lara varan ürün kayıpları meydana gelmektedir. Bu<br />
kayıplar 2.5 milyon ton dolayındaki elma üretiminde de 750 bin ton elmanın<br />
sofralarımıza gelmesini engellemektedir. Kayıpların en aza indirilebilmesi amacıyla,<br />
önlemlere bahçede üretim aşamasında başlanmalı; çeşit ile doğru anaç seçimi,<br />
gübreleme ile birlikte etkin kültürel işlemler uygulanarak en yüksek kaliteye<br />
ulaşılmalıdır. Ayrıca, derimde çeşide ve yöreye özgü en uygun derim zamanının<br />
saptanmasında, elma üreticisine başta araştırma kuruluşları ile Bakanlığın ilgili<br />
örgütlerince yardımcı olunmalı ve böylece maksimum depolama süresinden<br />
yararlanılmalıdır. Bugün, çağın elma deposu, soğutma yanında, depo atmosferinde<br />
mevcut oksijen ve karbondioksit gazlarının oranlarının kontrol edilebildiği sezonu<br />
uzatabilen Kontrollü Atmosfer (Controlled Atmosphere-CA) depolarıdır. Kapasite<br />
varlığı 10-15 bin ton olan bu depoların amacına uygun kullanılmasını pazarlama<br />
kanalındaki ve özellikle ihracat yönünden oluşan tıkanıklıklar ve teknik bazı sorunlar<br />
engellemektedir. Ancak, özellikle ihracatçılar açısından uzun yol ve uzun zaman<br />
anlamına gelen karayolu tercihi, ürünün korunmasını artıran CA ve paketleme<br />
sistemleriyle desteklendiğinde, maliyeti azaltmak ve ürünün kalitesini korumakla<br />
önemli ölçüde ekonomik bir taşıma seçeneği sunabilmektedir.<br />
Yeni etiketleme sistemleri de elmanın ticaretini etkileyen önemli bir konudur.<br />
Ürün üzerinde çeşit, marka ve fiyat kodu bulunması talep edilmeye başlanmıştır.<br />
Fiyat kodu (Price-Look-up Code) satış analizi yapılmasında kullanılan bir sistem<br />
olarak dikkat çekmektedir. Örneğin, Amerika ve Kanada’da süper marketlerin yüzde<br />
70’i elma satışlarını dökme formda gerçekleştirmektedir.<br />
Ticareti etkileyen önemli unsurlardan birisi yeni çeşitlerin geliştirilmesinin<br />
yanında, kimyasal girdi kullanımını azaltan Entegre Meyve Üretimi (Integrated Fruit<br />
Production (IFP) tekniklerinin önem kazanmasıdır.<br />
23
Ticarette dikkat çeken bir başka husus, çevresel baskıların kalite güvence<br />
prosedürlerini etkilemesidir. Kaliteyi olumlu yönde etkileyen ancak çevreye olumsuz<br />
etkide bulunacak sistemler kabul görmemektedir.<br />
Ambalajların ise direkt olarak perakende satışa sevk edilebilecek biçimde ve<br />
geri dönüşümlü olması tercih edilmeye başlanmıştır. Bu konuda Avrupa Birliği<br />
Ambalaj Atıkları Direktiflerine uyulması talep edilmektedir.<br />
Üreticilere uygun faizli kredilerin verilmesi, üretimin yoğun olduğu yörelerde<br />
Üretici Birliklerinin kurulması da başlıca beklentiler arasındadır.<br />
3.2. SONUÇ<br />
Roma döneminden bugüne, dünyada 220 elma çeşidinin yetiştiriciliğinin<br />
yapıldığı tahmin edilmektedir. Ancak, bugün ekonomik öneme sahip çeşit sayısı<br />
20 civarındadır.<br />
Türkiye, gerek elmanın anavatanı olması ve gerekse elma yetiştiriciliğine<br />
uygun çok sayıda yörelerin bulunması nedeniyle geniş bir üretim potansiyeline<br />
sahiptir. Yıldan yıla hem ağaç sayısının hem de üretimin arttığı gözlenmektedir.<br />
Özellikle spur çeşitler ve bodur ve/veya yarı-bodur anaçlarla kurulmuş kapama<br />
bahçelerin devreye girmesiyle verimde artış sağlanmıştır. Üreticilerin söz konusu<br />
sistemlere oldukça yüksek ilgi göstermesi ve daha sık dikilmiş (ikili, üçlü sıra<br />
sistemleri) bahçelerin devreye girmesiyle, özellikle birim alandaki verimin daha da<br />
artacağı tahmin edilmektedir.<br />
Yeni yetiştiricilik metodlarının takip edilmesi ve bunların hayata geçirilmesi çok<br />
sayıda küçük ölçekli işletmecilik yapısına sahip olan ülkemiz üreticilerinin gelirlerinin<br />
artışının yanı sıra, üretim maliyetlerinde düşüş ve sonuçta dünya pazarlarında<br />
rekabet gücü kazanmamız gibi avantajları yaratacaktır. Ancak, burada yetiştirilecek<br />
çeşitlerin ve yeni yetiştiricilik metodlarının tespiti ve üreticiye ulaştırılması konusu<br />
gündeme gelmekte, kamu ve özel sektör kurum ve kuruluşlarının işbirliği içinde<br />
çalışması gerekmektedir.<br />
<strong>Sektör</strong>ün geliştirilmesine yönelik politikaların temelini verimliliğin, üretimin ve<br />
ihracatın artırılması oluşturmaktadır. Bu artış da ancak kaliteli, sertifikalı tohum<br />
kullanılması, üretimde kalite yanında verimi yüksek çeşitlerin yer alması ile<br />
mümkündür. Bunun yanı sıra zamanında ve yeterli gübreleme ve ilaçlama<br />
programlarının uygulanması konusunda çiftçilerin bilinçlendirilmesi gerekmektedir.<br />
24
Ülkemiz dünya elma üretiminden aldığı pay itibariyle önemli bir üretici ülke<br />
(dünya sıralamasında 3.) olmasına karşın, ihracat söz konusu olduğunda hem<br />
ihracatın üretime oranı, hem de dünya ticareti içindeki payı çok düşük seviyelerde<br />
gerçekleşmektedir. İhracatta çeşitlerle ilgili olarak karşılaşılan en büyük sorun, bir<br />
yandan söz konusu çeşitlerden yeteri kadar kapama bahçelerin kurulamamasından,<br />
öte yandan, son yıllarda bazı ülkeler tarafından talep edilen Gala, Mondial Gala, Fuji,<br />
Braeburn, Pink Lady, Scarlette Spur ve Jonagold gibi çeşitlerin denemelerinin devam<br />
etmesinden dolayı, henüz üreticiye tam olarak yansıyamayışından bu yöndeki<br />
taleplerin karşılanamamasıdır.<br />
25
K A Y N A K Ç A<br />
• Yumuşak Çekirdekli Meyveler Sempozyumu, 2-5 Eylül 1997 Yalova, Türk Bahçe<br />
Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü<br />
• Meyvecilik, Genel Meyve Tarımı Prensipleri ve Pratik Meyvecilik Yöntemleri<br />
Ziya Kütevin, Eshar Kütevin<br />
• Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Bitkisel Üretim Özel İhtisas Komisyonu<br />
Meyvecilik Alt Komisyonu, <strong>Elma</strong> Raporu, Doç.Dr.Masum Burat, Dr.M.Emin Ergun<br />
• İGEME Dış Ticaret Bülten Eki, Ar-Ge INFO, Mayıs 2001, Sayı 5<br />
• Vakıfbank <strong>Sektör</strong> İncelemesi, Meyve ve Sebze İşleme <strong>Sektör</strong>ü 1998<br />
• T.C. Başbakanlık DTM İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, Yaş Meyve-Sebze<br />
<strong>Sektör</strong>ü, 1999<br />
• DURUM/Aralık 2000 Makro Ekonomi Politikalarının Bir Kurbanı: Türk Meyve ve<br />
Sebze Mamülleri <strong>Sektör</strong>ü<br />
• EXPORT, Ekim 2002 Yaş Sebze ve Meyve<br />
• TİGEM Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü Bitkisel Üretim,<br />
www.tigem.gov.tr/saglik/elma.asp<br />
• DİE, TARIMSAL YAPI (Üretim, Fiyat, Değer) 2000<br />
• Tarımsal Ürünlerde İhracat İadesi Yardımlarına İlişkin Para-Kredi ve<br />
Koordinasyon Kurulu <strong>2003</strong>/1 No.lu Tebliği, R.Gazete No.25079, R.G.Tarihi:<br />
14.4.<strong>2003</strong>.<br />
26
Change language