Pamuk Sektör Profil Araştırma Raporu 2003 - ITO
10.03.2014 • Views
Share Embed Flag

Pamuk Sektör Profil Araştırma Raporu 2003 - ITO

Pamuk Sektör Profil Araştırma Raporu 2003 - ITO

Pamuk Sektör Profil Araştırma Raporu 2003 - ITO

SHOW MORE
SHOW LESS
ePAPER READ
DOWNLOAD ePAPER
ito.org.tr

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

START NOW

İSTANBUL TİCARET ODASI<br />

PAMUK<br />

SEKTÖR PROFİL ARAŞTIRMASI<br />

HAZIRLAYAN<br />

HİLAL USTA<br />

04.04.<strong>2003</strong>

İÇİNDEKİLER<br />

Sayfa No<br />

I. PAMUĞUN TANIMI,KAPSAMI VE TARİHÇESİ<br />

1) Pamuğun Tanõmõ 1<br />

2) Pamuğun Kullanõldõğõ Alanlar 2<br />

3) <strong>Pamuk</strong> Tarõmõnõn Tarihçesi 3<br />

II. PAMUK TARIMININ KOŞULLARI<br />

1) Ekolojik İstekleri 4<br />

2) Yetiştirme Tekniği 4<br />

3) <strong>Pamuk</strong> Tarõmõnõn Hastalõk ve Zararlõlarõ 6<br />

4) <strong>Pamuk</strong>ta Gübre Kullanõmõ 7<br />

5) <strong>Pamuk</strong> Tohumluğu 7<br />

6) <strong>Pamuk</strong> Tarõmõnda Hasat,Depolama ve Lif Standardizasyonu 9<br />

III. PAMUK SEKTÖRÜNÜN MEVCUT DURUMU VE PERFORMANSI<br />

1) Tarihi Gelişim 12<br />

2) Türkiye <strong>Pamuk</strong> Üretimi 12<br />

3) Türkiye’de <strong>Pamuk</strong> Tüketimi 15<br />

IV. PAMUKTA ALIM, FİYAT VE BORSA İŞLEMLERİ<br />

1) <strong>Pamuk</strong> Destekleme Politikalarõ 16<br />

V. PAMUĞUN PAZARLANMASI 18<br />

VI. PAMUK PAZARLANMASINDA BORSALARIN ROLÜ<br />

1) Borsalarda Pamuğun İşlem Görme Şekilleri 19<br />

2) <strong>Pamuk</strong> Fiyatlarõ 21<br />

VII. PAMUK DIŞ TİCARET DURUMU<br />

1) <strong>Pamuk</strong> İhracatõ 24<br />

2) <strong>Pamuk</strong> İthalatõ 26<br />

VIII.<br />

PAMUK SANAYİ<br />

1) <strong>Pamuk</strong>lu Dokuma Sanayi 27<br />

2) İplik Sanayi 29<br />

3) <strong>Pamuk</strong> yağõ ve Çiğit 30<br />

XI. DÜNYA PAMUK DURUMU<br />

1) Dünya <strong>Pamuk</strong> Ekimi ve Üretimi 31<br />

2) Dünya <strong>Pamuk</strong> Tüketimi 32<br />

3) Dünya <strong>Pamuk</strong> İhracatõ 33<br />

4) Dünya <strong>Pamuk</strong> İthalatõ 34<br />

IX. SONUÇ VE ÖNERİLER 35<br />

KAYNAKÇA 37

PAMUK<br />

I. PAMUĞUN TANIMI, KAPSAMI VE TARİHÇESİ<br />

1) Pamuğun Tanõmõ<br />

<strong>Pamuk</strong>, ikiçenekliler sõnõfõnõn ebegümeciler familyasõndan olup,lif ve yağ elde etmek<br />

için tropik ve subtropik alanlarda geniş çapta kültürü yapõlan bir bitkidir. Ekvatorun<br />

her iki yanõnda 41´ kuzey ile 36' güney enlemleri arasõnda özel bir tarõmla yetiştirilir.<br />

Malvales takõmõndan, Malvacea familyasõndan, Gossypium cinsinden bir bitki olan<br />

pamuk, kültür pamuklarõ Herbacea ve Hirsuta olmak üzere iki grup altõnda<br />

incelenmektedir.Eski dünya pamuklarõ adõ verilen,Herbacea grubunda G.Arboreum<br />

L. ve G.Herbaceum L. olmak üzere iki tür bulunmaktadõr.Yeni dünya pamuklarõ adõ<br />

verilen Hirsuta grubunda ise G. Hirsutum L.,G.Barbadense Barbadense L. ve G.<br />

Tomentosum L.türleri bulunmaktadõr.<br />

<strong>Pamuk</strong> bitkisinin gövdesi dik, oldukça dallanmõş ve çok tüylüdür. Çiçekler saplõ<br />

olup yapraklarõn koltuğunda tek tek bulunur. Meyvesi olgunlukta açõlan 3-5 gözlü<br />

lokulisit kapsüldür. Her gözde siyahõmsõ renkli, oval ve üzeri uzun tüylerle örtülü<br />

5-10 tohum bulunur.<br />

<strong>Pamuk</strong> tohumu üzerindeki pamuk tellerinin çoğunluğunu lifler teşkil eder. <strong>Pamuk</strong><br />

lifleri epiderm hücrelerinden bazõlarõnõn önce dõşarõ doğru bir çõkõntõ yapmalarõ ve<br />

bu çõkõntõlarõn dõşarõ doğru uzamalarõ ile oluşmaktadõr. <strong>Pamuk</strong> lifi pamuk<br />

mahsülü’nün % 85’ini teşkil etmektedir.<br />

Ülkemizde yetiştirilen lif bitkileri pamuk, keten, ve kenevir olup pamuk, jüt ve<br />

rami dõşõndaki bitkisel lifler dünyadaki önemini giderek yitirmektedir. Sentetik ve<br />

rejenere lif üretimindeki artõşlar pamuktan daha fazla olmasõna rağmen, pamuk<br />

lifinin doğal oluşu, teri absorbe edişi,õsõtõlõp kaynatõldõğõnda diğer liflere göre<br />

sağlam kalõşõ,statik elektriği daha az iletmesi hava geçirgenliği ve hijyenik özellik<br />

taşõma avantajlarõ insanlarõn doğal maddelere olan tutkularõn artmasõ ve sentetik<br />

liflere doğal liflerdeki bir çok özelliğin kazandõrõlamamasõndan dolayõ pamuk<br />

önemini artan bir şekilde korumaktadõr.<br />

LİF KAREKTERLERİNE GÖRE ÜRETİLEN PAMUKLAR;<br />

1- Kõsa Lifli <strong>Pamuk</strong>lar<br />

2- Orta Lifli pamuklar<br />

3- Uzun Liftli <strong>Pamuk</strong>lar<br />

4- Çok uzun Liftli <strong>Pamuk</strong>lar<br />

1- Kõsa Liftli <strong>Pamuk</strong>lar: Kõsa Liftli <strong>Pamuk</strong>lar: Uzunluklarõ 19-24,6 mm arasõnda<br />

olan pamuk lifleri dünya pamuk üretimini % 5-10’nu oluşturmaktadõr.Asya tipi<br />

veya eski dünya pamuklarõ olarak bilinen bu pamuklar kõsa, kalõn ve kaba<br />

olduklarõndan kaba mamullerin yapõmõnda kullanõlõrlar.Eski haline dönme<br />

(yaylanma) özelliği diğer çeşitlere göre daha fazla olduğundan daha çok<br />

yatak,yorgan ve şilte gibi ürünlerde dolgu malzemesi olarak kullanõlõr.<br />

-1-

2- Orta Liftli <strong>Pamuk</strong>lar: Uzunluklarõ 24.6-28.5 mm arasõnda olan bu pamuk<br />

liftleri dünya pamuk üretiminin % 80-85’ini oluşturmaktadõr.Bu gruba Upland tipi<br />

Amerikan menşeli ticari pamuklarda dahildir.<br />

3- Uzun Liftli <strong>Pamuk</strong>lar: Uzunluklarõ 28.5-34.9 mm arasõnda olan bu pamuk<br />

liftleri dünya pamuk üretimin % 7-10’nu oluşturmaktadõr.<br />

Türkiye’de ekimi yapõlan tescilli pamuk çeşitlerinin % 98.0’nõ orta uzun liftli<br />

G.hirsutum türü Upland tipi çeşitler, % 2,0’õ ise yerli olarak tanõmlanan kapalõ koza<br />

tipindeki çeşitler teşkil etmektedir.<br />

Ege Bölgesinin tescilli çeşitleri olan, Nazilli 84,Nazilli 87,<br />

Çukurova Bölgesinin tescilli çeşitleri olan,Çukurova 1518, Sayar 314<br />

Güney Doğu Anadolu Bölgesinin tescilleri çeşitleri olan, Maraş 92, Ersan 92<br />

gibi ekimi yaygõn olarak yapõlan çeşitler ile özel tohum firmalarõnõn üretimi olarak<br />

veya tescil ettirilerek satõşõ yapõlan tüm pamuk çeşitlerinin lif uzunluklarõ 28-30<br />

mm, lif incelikleri 4.0-4.5 micronaire, lif mukavemetleri ise 75-90 bin pressley<br />

( 23-24 g/tex) değerleri arasõndadõr.<br />

4- Çok uzun Liftli <strong>Pamuk</strong>lar: Lif uzunluklarõ 34.9 mm ve daha fazla olan pamuk<br />

çeşitleri olup üretimleri oldukça sõnõrlõdõr.G.barbadense türüne dahil olan bu tür<br />

pamuklardan Mõsõr pamuklarõ ( Giza ve Meofi) ülkemizde bilinen çeşitler olup ince<br />

ve fantezi mamullerin yapõmõnda kullanõlmaktadõr.<br />

Ülkemizde uzun liftli pamuk çeşitleriyle ilgili çalõşmalar 1952 yõlõnda ABD’den<br />

Sealand-542 çeşidinin getirilmesiyle başlamõş, 1960 yõlõnda tescil edilerek üretime<br />

başlanmõştõr. Ancak lif özellikleri çok iyi olan bu çeşit, verim düşüklüğü ve çeşide<br />

olan talep azlõğõndan dolayõ 1970 yõlõnõn sonlarõnda üretimden kaldõrõlmõştõr. 1978<br />

yõlõnda Venezüella’dan introdüksiyon yoluyla getirilen uzun liftli Delcerro<br />

çeşidinin üretimine başlanmõştõr. Ekim alanlarõ yõllar itibariyle artõş göstermesine<br />

rağmen son yõllarda beklenen fiyatlarda alõcõ bulamamasõ, verim düşüklüğü,<br />

kozalarõnõn gagalõ olmasõ dolayõsõyla elle toplamadaki güçlükler, çõrçõr<br />

randõmanõnõn azlõğõ gibi olumsuzluklar nedeniyle ekim alanlarõ hõzla azalmõş<br />

sadece Ege Bölgesinde üretimi yapõlabilir hale gelmiştir. Ancak zamanla değişen<br />

tüketici ve dõş Pazar talepleri uzun liftli pamuğa olan talebi artõrdõğõndan üretimine<br />

yönelik çalõşmalara hõz verilmiştir. Ege Bölgesinin Delcerro çeşidi ile orta-uzun<br />

elyaflõ Nazilli 84 çeşidi standart olarak denemeye alõnmõş ve adaptasyon<br />

denemeleri yürütülmüştür.1999 yõlõ sonlarõnda elde edilen sonuçlar olumlu olup<br />

üretim yapõlmaya başlanmõştõr.<br />

2) Pamuğun Kullanõldõğõ Alanlar<br />

<strong>Pamuk</strong>, tarõmõ ve sanayisi ile geniş istihdam olanaklarõ sağlarken lifi ile tekstil<br />

sanayinin, çiğiti ile yağ sanayinin, kapçõk ve küspesi ile yem sanayinin ayrõca lifleri<br />

ile de selülöz sanayinin hammaddesini teşkil eden endüstriyel bir üründür.<br />

-2-

TARIM<br />

KÜTLÜ PAMUK<br />

ÇIRÇIRLAMA<br />

Lif<br />

Linter<br />

Çiğit<br />

Tekstil Diğer Selüloz Savaş Yakacak ve Dolgu<br />

Tohum Hayvan Yemi Yağ<br />

Likit Ham Yağ Gübre Sabun İmali Küspe<br />

Margarin Raf.Likit<br />

Kaynak: İzmir Ticaret Borsasõ<br />

Tekstil sektörü başta olmak üzere film,ve barut yapõmõ dahil olmak üzere elliye<br />

yakõn sektörde hammadde veya ara malõ olarak kullanõlan pamuk söz konusu<br />

sektörlerde geniş istihdamlar yaratmaktadõr.<br />

3- <strong>Pamuk</strong> Tarõmõnõn Tarihçesi<br />

<strong>Pamuk</strong> tarõmõ hakkõnda ilk literatür M.Ö.8 asõrda yazõlan Manu Kanunlarõ olup en<br />

güvenilir kaynak olarak kabul edilmektedir.Manu kanunlarõna göre pamuk rahipler<br />

tarafõndan tapõnak bahçelerinde yetiştirilip, dini bir simge olarak pamuktan<br />

yapõlma kumaşlar alõnlarõna yapõştõrõlmõştõr.<br />

Yeni Dünyada Peru’da yapõlan arkeolojik kazõlarda ise M.Ö 2500 yõlõna ait<br />

dokunmuş pamuk parçalarõ bulunmuş, böylelikle farklõ kromozom ve genetik yapõlõ<br />

eski ve yeni dünya pamuklarõnõn farklõ kõtalardan çõkmasõ,pamuğun dünyanõn<br />

değişik bölgelerinden türediğini ortaya koymuştur.Pamuğun Akdeniz sahillerinde<br />

yetiştirilmesi ise ancak günümüzden 2200 yõl önce büyük pamuk plantasyonu<br />

oluşturulmasõ ile başlamõştõr.<br />

<strong>Pamuk</strong> Anadolu’ya 1900 yõl önce Hindistan’dan getirilmiş olup, Bizans, Selçuklu<br />

ve Osmanlõ dönemlerinde tarõmõ yapõlmõştõr. Bu dönemlerde ekilen pamuk çeşitleri<br />

kapalõ kozalõ eski dünya pamuklarõdõr.<br />

19 yy’dan itibaren ise dönemin uluslar arasõ taleplere uygun yeni dünya orijinli<br />

açõk kozalõ Upland varyeteleri getirilip ekilmeye başlanmõş ve Osmanlõ Devleti<br />

27.01.1862 tarihli genelgeyle pamuk tarõmõnõ güçlendirmek için geniş önlemler<br />

almõştõr<br />

-3-

<strong>Pamuk</strong> tarõmõnda asõl gelişme Türkiye Cumhuriyeti döneminde olmuştur. <strong>Pamuk</strong><br />

islah istasyonlarõ kurulmuş ve ABD’den getirtilen çeşitlerle pamuk araştõrmalarõ<br />

başlatõlmõştõr.Günümüze kadar geliştirilerek sürdürülen bu araştõrmalar sonucunda<br />

ülke ve uluslararasõ pazar istekleri ile bölge ekolojilerine uygun bir çok pamuk<br />

çeşidi elde edilmiştir.<br />

II. PAMUK TARIMININ KOŞULLARI<br />

1- Ekolojik İstekleri<br />

A-Pamuğun Toprak Özelliği; Pamuğun yetişebilmesi için köklerinin toprak<br />

içinde sağlam bir şekilde yerleşmesi, pamuk toprağõnõn derin ve iyi havalanmõş bir<br />

yapõda olmasõ gerekmektedir.Eğer toprağõn alt yapõsõ suyu tutabilecek yada fazla<br />

suyu kolaylõkla tahliye edebilecek durumda ise bu ortam pamuk üretimi için en<br />

elverişli ortamõ oluştururken,yüksek düzeyde humuslu olan topraklar pamuk tarõmõ<br />

için uygun değildir. Humuslu topraklar pamuğun aşõrõ büyümesine yol açarken,<br />

kozalarõn büyümesine de engel olmaktadõr.<br />

<strong>Pamuk</strong> tarõmõnda toprağõn asit durumu da büyük önem taşõmaktadõr. <strong>Pamuk</strong> ekilen<br />

toprakta PH değer sõnõrõ 6.5-7.5 arasõnda olmalõdõr. PH derecesi uygun olmayan<br />

topraklarda bitkilerin her yanõ veya bir yanõ solarken aynõ zamanda yaprak dökümü<br />

de görülmektedir.<br />

<strong>Pamuk</strong> tarõmõ için organik madde toprak verimliliğinin en önemli göstergelerinden<br />

biri olup, tarõm için gerekli miktar % 2 olmalõdõr.<strong>Pamuk</strong> bitkisi 4-5 ay uniform bir<br />

sõcaklõkta yetiştirildiğinden mikrobiyal ayrõşma çok hõzlõ olmaktadõr. Bu hõzlõ<br />

ayrõşma nedeniyle pamuk ekilen topraklar genellikle organik maddece fakir<br />

topraklar olup, artõrõlmasõ için yeşil gübreleme yapõlmalõdõr.<br />

B-<strong>Pamuk</strong> Tarõmõnda İklim Şartlarõ; <strong>Pamuk</strong> tarõmõnda en önemli iklim<br />

faktörlerinin başõnda sõcaklõk, gün õşõğõ, yağõş ve oransal nem gelmektedir.Yõllõk<br />

ortalama sõcaklõğõn 19 C', yaz aylarõ sõcaklõğõ 25 C' olmalõdõr. Sõcaklõk tarak<br />

oluşmadan önce 20 C', çiçeklenme döneminde 25 C',kozalarõn gelişme döneminde<br />

ise 30-32 C' olmalõdõr.<br />

2- Yetiştirme Tekniği<br />

A-Toprak Hazõrlõğõ; Tarlanõn pamuk ekimine hazõrlanmasõ sürecinde ilk<br />

yapõlacak işlemler tarla temizliği ve toprak altõ işlemesidir.Uzun yõllar pamuk<br />

yetiştirilen topraklarda zamanla pulluk altõ yada taban başõ denilen sert bir tabaka<br />

oluşmaktadõr. Bitki köklerinin gelişmesine engel olan bu sert kõsõm Subsoiler adõ<br />

verilen aletler kullanõlarak kesilmektedir.<br />

Bu aletle toprağõn üst yapõsõ bozulmadan toprak 90 cm derinliğe kadar işlenir. Söz<br />

konusu işlemi sonbahar ve kõş sürümleri ile tohum yatağõnõn hazõrlanmasõ işlemleri<br />

izler . Eğer pamuktan sonra yeniden pamuk ekilecek ise sonbahar aylarõnda saplar<br />

kesilip toprak 20-25 cm derinliğine kadar sürülmelidir. Tarla otlu ve toprak tavõ da<br />

uygun ise kõş aylarõnda sürüm işleminin tekrarlanmasõ yararlõdõr. Eğer tahõldan<br />

sonra pamuk ekilecek ise hasadõn ardõndan toprak havlõ iken hemen sürülmelidir.<br />

<strong>Pamuk</strong> tarõmõnda son sürüm tohum yatağõnõ hazõrlamak için yapõlan ilkbahar<br />

sürümü olup,bu sürümde 15 cm derinlik genellikle yeterlidir.<br />

-4-

B-Ekim; Tarõmda oldukça önemli sorun olarak karşõmõza çõkan bitki nöbeti,<br />

pamuğun yetiştirildiği alanlarda uygulanmamaktadõr. Pamuğun birim alandan daha<br />

fazla gelir getirmesi ve tarõm tekniği bakõmõndan her yõl yeni bir ürün ile değiş<br />

tokuşu gerektirmemesi pamuk üretim bölgelerinde aynõ tarlada pamuk<br />

yetiştiriciliğinin yapõlmasõnõ mümkün kõlmaktadõr.Uygun ekim zamanõnõn seçimi<br />

pamuk üretimi için oldukça önemli olup çok erken ekimlerden kaçõnõlmalõdõr.<br />

Çünkü erken ekimlerde gece ve gündüz arasõndaki sõcaklõk farkõ fazla olduğundan<br />

çõkõş gecikir fideler cõlõz kalõr, sonuçta elde edilecek olan verimde düşer.<br />

<strong>Pamuk</strong> mart ve nisan aylarõnda ekim yapõlõrken ülkemizde Çukurova Bölgesinde<br />

20 Mart-30 Nisan, Ege Bölgesinde ve Antalya yöresinde 15-Nisan -15 Mayõs<br />

tarihleri genellikle en uygun ekim zamanlarõdõr. Mart ve Nisan aylarõnda ekilen<br />

pamuk, haziran veya temmuz aylarõnda sarõ çiçek açar, kozalar olgunlaşõrken yeni<br />

çiçeklerle aynõ zamanda açõlõr. Hasat kozalarõn olgunlaşma durumuna göre bir çok<br />

sefer yapõlabilir.<br />

Ekim işlemi elle serpme şeklinde ya da mibzerle sõrayla yapõlõr. Ekim derinliği<br />

toprak koşullarõna bağlõ olmakla birlikte genellikle 3-4 cm’dir.Tohumun<br />

çimlenmesi normal koşullarda 5 ila 10 gün içinde gerçekleşir. Erken çimlenme<br />

görülmesi durumunda ise hemen ikinci bir ekim yapõlmasõ önerilir.<br />

<strong>Pamuk</strong> gelişme sürecinde sõcak iklim, büyüme sõrasõnda bol su, kozanõn<br />

olgunlaşmasõ sõrasõnda ise kuraklõk ister. <strong>Pamuk</strong> iyi beslendiği takdirde üst üste<br />

ekilmeğe dayanõklõ bir bitki olmakla birlikte, ekim sõrasõna konduğunda gerek<br />

toprak yapõsõnõ düzeltmesi, verimini artõrmasõ ve gerekse hastalõk ve zararlõlarla<br />

savaşõ kolaylaştõrmasõ bakõmõndan faydalar sağlar.<br />

Ülkemizde pamuk tarõmõnda sistemli bir ekim nöbeti uygulanmamakta, çoğunlukla<br />

pamuk tarlaya üst üste ekilmekte yada pamuk–tahõl nöbeti uygulanmaktadõr.<br />

<strong>Pamuk</strong>-tahõl nöbeti yöntemi daha çok sulanmayan bölge olan Çukurova bölgesinde<br />

izlenirken, sulanan bölgelerde baklagil, tahõl ve mõsõr nöbetleri uygulanmaktadõr.<br />

Pamuğun Dekara Ortalama Üretim Girdileri<br />

Yapõlan İşlemler İşlem Tarihi Harcanan İşgücü Birim<br />

Toprak İşleme ve Ekim İnsan Makina<br />

-Sap Kesme Kasõm 1 0.12 0.12 da<br />

-Derin Sürüm Kasõm 1 0.3 0.3 da<br />

-İklama Nisan 1 0.24 0.24 da<br />

-Diskharrow Nisan-Mayõs 8 0.52 0.52 da<br />

-Tõrmõk Nisan-Mayõs 6 0.3 0.3 da<br />

- Sürgü Nisan-Mayõs 5 0.3 0.3 da<br />

-Ekim Öncesi Sulama Nisan 1 0 0.21 sa<br />

- Ekim Öncesi Sulama Nisan 1 0.72 0 sa<br />

- Ekim Mayõs 2 0.2 0.2 da<br />

- Ekim Mayõs 2 0.4 0 sa<br />

TOPLAM 3.1 2.19<br />

Kaynak: Tarõm ve Köy İşleri Bakanlõğõ<br />

-5-

C-Bakõm; <strong>Pamuk</strong> yetiştiriciliğinde bakõm işleri seyreltme,çapalama ve uç almadõr.<br />

Bitkinin iyi gelişmesini ve çabuk olgunlaşmasõnõ sağlamak için seyreltme işleminin<br />

yapõlmasõ gerekmektedir. Bitkiler henüz 4 yapraklõ iken ( yaklaşõk 10 cm) 5-6 cm<br />

ara ile hafif bir seyreltme yapõlõr.Genellikle ilk seyreltme ilk çapa, ikinci ( tam)<br />

seyreltme ise ikinci çapa ile birlikte yapõlmalõdõr. Kozalar açmaya başladõktan<br />

sonra ise bitkinin tepesinden 10-15 cm kõsmõnõn kõrõlmasõna uç alma işlemi<br />

denir.Bu işlem geç ekilmiş veya fazla sulanmõş tarlalarda uygulanõrken,vegetatif<br />

gelişmesi normal olan bitkilerde uç almaya gerek yoktur.<br />

D-Sulama; <strong>Pamuk</strong> bitkisinin su ihtiyacõ günlük 400-600 mm’dir.<strong>Pamuk</strong> yetiştirilen<br />

bölgelerde yõllõk yağõş miktarõ yetersiz olduğundan pamuk bitkisinin iyi gelişmesi<br />

için gereken su miktarõ sulama yoluyla verilmelidir. Sulama pamuk üretiminde<br />

verimi etkileyen faktörlerin başõnda geldiğinden sulama zamanõ ve verilecek su<br />

miktarõ bitkinin su isteği belirtilerine ve topraktaki nem durumuna bakarak<br />

saptanmalõdõr. Sulama aralõğõ ve sulama sayõsõ yetiştirilen pamuk çeşidine, toprak<br />

özelliklerine taban suyu yüksekliğine, yağõş miktarõ ve dağõlõmõna, vegetasyon<br />

dönemindeki sõcaklõk ve havanõn bağõl nemine bağlõ olarak<br />

değişmektedir.Ülkemizde yetiştirilen çeşitlerin orta bünyeli topraklarda ve normal<br />

iklim koşullarõnda genellikle 15-20 gün aralõklarla 4-5 kez sulanmasõ<br />

gerekmektedir. Sulama yöntemi olarak salma sulama, alttan sõzma ve yağmurlama<br />

yöntemleri kullanõlabilmektedir.<br />

3- <strong>Pamuk</strong> Tarõmõnõn Hastalõk Ve Zararlõlarõ<br />

<strong>Pamuk</strong> tarõmõnda bilinçli bir tarõmsal savaş programõ uygulayarak maliyetin<br />

düşürülmesi büyük önem taşõmaktadõr.Entegre mücadele olarak adlandõrõlan bu<br />

mücadele biçiminde uygun ekim zamanõ ve ekim sõklõğõ uygun sulama aralõğõ<br />

gübreleme,ekim nöbeti hastalõk ve zararlõlara dayanõklõ çeşitlerin ekimi gibi<br />

kültürel önlemlerin yanõ sõra ilaçlõ mücadeledeki ilaçlama zamanõnõn doğru olarak<br />

saptanmasõ,ilaçlarõn tercih edilmesi oldukça önemli hususlardõr.<strong>Pamuk</strong> bitkisinin<br />

çõkõşõndan hasatõna kadar çeşitli dönemlerde zararlõlarõ bulunmaktadõr. <strong>Pamuk</strong><br />

yetiştiriciliğinde hastalõk ve zararlõlarõn olumsuz etkileri iklim koşullarõ ve<br />

uygulanan tarõmsal mücadele ile yakõndan ilgilidir.Yüksek bağõl nem ve sõcaklõk<br />

hastalõk ve zararlõlarõn ortaya çõkmasõ için uygun bir ortam oluşturur. Bu nedenle<br />

özellikle Çukurova ve Antalya’da 8-10 kez ilaçlama yapõlmasõ zorunluluğu<br />

doğmaktadõr.<br />

Başlõca Hastalõklar:<br />

-<strong>Pamuk</strong> solgunluk hastalõğõ<br />

-Fide kök çürüklüğü<br />

-Köşeli yaprak lekesi<br />

-Antraknoz<br />

Zararlõlar:<br />

- Toprak kurtlarõ<br />

- <strong>Pamuk</strong> yaprak biti<br />

- Yaprak piresi<br />

- <strong>Pamuk</strong> piresi<br />

- Beyaz sinek<br />

- Kõrmõzõ örümcek<br />

- Pembe kurt<br />

- Yeşil kurt<br />

- <strong>Pamuk</strong> yaprak kurdu<br />

- Dikenli kurt<br />

-Çizgili yaprak kurdu<br />

-6-

4- <strong>Pamuk</strong>ta Gübre Kullanõmõ<br />

<strong>Pamuk</strong> üretiminde verimin artõrõlmasõnda önemli olan etkenlerden birisi diğer<br />

tarõmsal uygulamalar ve girdilerin yanõ sõra yeterli ve doğru oranda mineral gübre<br />

kullanõmõdõr.Yapõlan araştõrmalar gübre üretimi ile sağlanan verim artõşõnõn ürün<br />

kalitesini de artõrdõğõnõ ve tarõmsal üretimde % 50 oranõnda artõş sağladõğõ ortaya<br />

çõkmaktadõr.<br />

Gübre Kullanõmõnda dikkat edilmesi gereken en önemli unsur çeşide göre doğru<br />

gübre kullanõmõ ve kullanõlacak olan gübre miktarõdõr. Normal şartlarda 1 dekara<br />

8-10 kg saf azot(35-50 kg amonyum sülfat), 4-5 kg saf fosfor ( 25-30 kg süper<br />

fosfat), 6-8 kg saf potas atõlmasõ uygundur.Ancak topraklarõn fiziksel ve kimyasal<br />

yapõ bakõmõndan farklõlõk göstermesi nedeniyle pamuk tarõmõ için her yerde aynõ<br />

miktarda gübre kullanõmõnõ tavsiye etmek yanlõş olmaktadõr. Bunun için en uygun<br />

gübre tavsiyesi o yörede yapõlan ve yapõlacak olan tarla denemeleri sonucunda<br />

olacak ve bu denemelerden alõnacak sonuçlara göre ancak denemenin yapõldõğõ<br />

toprak yapõsõna uygun alanlarda yapõlabilecektir.<br />

Fosforlu gübreler çiçek ve koza sayõsõnõn artmasõna koza, iriliğine ve erken<br />

olgunlaşmasõna etki eder. Potaslõ gübreler ise azotlu gübreler kadar olmasa da<br />

bitkinin vegetatif gelişmesini hõzlandõrõr ve çiçeklenme dönemini uzatõr. Fazla<br />

uygulanan potas pamukta olgunlaşmayõ geciktirir.<br />

<strong>Pamuk</strong> Gübre Paritesi<br />

Yõllar <strong>Pamuk</strong> Fiyatõ<br />

TL/KG<br />

A.Nitrat (%26)<br />

(TL/Kg)<br />

1 Kg <strong>Pamuk</strong> ile Alõnabilecek<br />

Gübre Miktarõ (Kg)<br />

1993 8.750 1.280 6.836<br />

1994 18.000 4.770 8.774<br />

1995 40.000 5.740 6.969<br />

1996 70.000 7.625 9.180<br />

1997 140.000 12.000 11.667<br />

1998 222.000 23.500 9.447<br />

1999 302.000 30.000 10.067<br />

Kaynak: Tarõm ve Köy İşleri Bakanlõğõ<br />

<strong>Pamuk</strong> gübre paritesini incelediğimizde, yõllar itibariyle pamuk fiyatlarõ ile önemli<br />

maliyet unsurlarõndan gübre fiyatlarõ aynõ oranda artmamõştõr.Özellikle 1993,1994<br />

ve 1998 yõllarõnda gübre fiyatlarõnõn aşõrõ artõşõ çiftçileri zor durumda bõrakmõştõr.<br />

5- <strong>Pamuk</strong> Tohumluğu<br />

Üreticiler yetiştirilecek olan pamuk çeşitlerinin verimli, erkenci, hastalõk ve<br />

zararlõlara dayanõklõ, silkme oranõ düşük,lif kalitesi ile çõrçõr randõmanõ yüksek çeşit<br />

olmasõnõ isterken, sanayiciler iplik veriminin yüksek iplik ve dokuma imalatõna<br />

uygun ve boya tutma yeteneğinin iyi olmasõnõ istemektedirler. Bu nedenle diğer<br />

tarla ürünlerinde olduğu gibi pamukta da tohumluğun önemi büyüktür.<br />

<strong>Pamuk</strong>ta aynõ tohumluğu değiştirmeden üst üste ekim yapmak verimlilik açõsõndan<br />

uygun değildir.İslah edilmiş bir pamuk tohumluluğunun genetik saflõğõnõn<br />

bozulmamasõ için üç seneden fazla ekilmemesi gerekmektedir.<br />

-7-

Bol ve kaliteli ürün almak ancak genetik safiyeti yüksek tohum ekimiyle mümkün<br />

olmaktadõr. Dolayõsõyla pamuk tohumun õslahõna gereken önem verilmeli her ekim<br />

bölgesi için geliştirilen tohumlarõn ilgili bölgede ekilmesi sağlanmalõ,kalite ve elyaf<br />

farklõlõğõ yada çõrçõrlamada verim farklõlõğõ doğrudan tohumlarõn ekilmesi ile<br />

önlenmelidir.<br />

Ülkemizde pamuk tohumluluğunun üretilmesi görevini Tarõm Bakanlõğõna bağlõ<br />

olarak kurulan Enstitüler üstlenmiştir. Ayrõca Ege Bölgesinde Tariş, Çukurovada<br />

ise Çukobirlik tohumluk üretimini sürdürmektedir.Son yõllarda ise bazõ özel tohum<br />

şirketlerince ( Deltapine, Sapeksa, Özbuğday, Mayçukoar vb) pamuk üretim<br />

bölgelerine adapte olmuş verimi yüksek, lif kalite özellikleri iyi olan çeşitlerin<br />

tohum üretim ve satõşlarõ yapõlmaktadõr.<br />

Kamu ve özel kuruluşlarca yoğun emek karşõlõğõnda elde edilen pamuk tohumluğu<br />

üretimi, döl kontrollü teksel seleksiyon yöntemi ile yapõlmaktadõr. Dört-beş bin<br />

bitki ile başlayan bu program beşinci yõl elit,altõncõ yõl orijinal yedinci yõl anaç ve<br />

sekizinci yõl sertifikalõ olarak üretilmektedir.Böylece çiftçilere her yõl aynõ isimle<br />

tohumluk verilmesine rağmen verim ve teknolojik özellikleri yükseltilmiş yeni<br />

tohumluklar dağõtõlmaktadõr.<br />

Tohumluk üretim programlarõnda yer alan çeşitler yurtiçi veya yurtdõşõnda<br />

geliştirilmiş çeşitlerdir. Yurtiçinde geliştirilmiş çeşitler her türlü deneme ve<br />

testlerden geçirildikten sonra, yabancõ çeşitler ise ancak ülkemizde verim ve<br />

adaptasyon denemelerine tabii tutulduktan sonra uygun olanlarõ tohumluk üretim<br />

programõna alõnmaktadõr.<br />

Tarla kontrolü yapõlarak olumlu sertifika almõş tohumluklarõn genetik safiyeti<br />

yüksektir.<strong>Pamuk</strong> õslah çalõşmalarõ ve tohum üretimi Tarõm ve Köy İşleri Bakanlõğõ<br />

tarafõndan tüm bölgelerde çiftçinin sertifikalõ tohumluk ekebilmesini sağlayacak ve<br />

tohumluğu her yõl değiştirebilecek şekilde programlanmaktadõr. Buna rağmen iklim<br />

koşullarõ veya diğer nedenlerle sertifikalõ tohumluk yeterince üretilememektedir.<br />

Türkiye’nin pamuk tohumluk ihtiyacõ yõllõk 30-35 bin ton civarõnda olup,tüm<br />

bölgelerde sertifikalõ tohumluk temininde sorunlar yaşanmaktadõr. Tüm pamuk<br />

üretim bölgelerinde yeterli miktarda sertifikalõ tohumluk hazõrlanõp dağõtõlmasõna<br />

karşõn bazõ yõllarda özellikle Tariş ve Çukobirliğin pamuk alõmlarõnda özel sektörle<br />

rekabet edememesi nedeniyle tohumluk üreticileri pamuğunu birlikler yerine özel<br />

sektöre vermektedir. Dolayõsõyla yeterli miktarda tohumluk kütlü pamuk Tariş ve<br />

Çukobirlik ‘e gelmediği için sertifikalõ tohumluk açõğõ ortaya çõkmaktadõr.<br />

<strong>Pamuk</strong> yüksek verim ve kalite için sertifikalõ pamuk tohumluğu üretim hedeflerine<br />

uygun olarak üretilmeli kaynağõ belirsiz yağlõk ve kaçak pamuk çekirdeklerinin<br />

kullanõlmasõ önlenmeli standart pamuk çekirdeklerinin hazõrlõk aşamasõnõn tüm<br />

safhalarõnda büyük titizlik gösterilmelidir.<br />

Sertifikalõ Tohum Fiyatlarõ 1997 ve 2001 yõllarõ hariç tüm yõllar enflasyonun<br />

üzerinde seyretmiş, pamuk ta uygulanan destekleme alõmlarõ ve prim sistemi dahil<br />

çiftçinin reel kayba uğramasõnõ engelleyememiştir.<br />

-8-

Yõllar<br />

Sertifikalõ Tohum *Enflasyon %<br />

Fiyatlarõ (TL./Kg)<br />

1994 4.500 120,5<br />

1995 16.200 88,0<br />

1996 32.000 71,6<br />

1997 40.000 78,4<br />

1998 70.000-80.000 68,8<br />

1999 130.000 43,7<br />

2000 335.000 53,7<br />

2001 400.000 57,7<br />

Kaynak. Tarõm ve Köy İşleri Bakanlõğõ<br />

(*) İTO Toptan Eşya Fiyatlarõ İndeksi (1963=100)<br />

Üretim İthalat Tedarik Dağõtõm İhracat<br />

1999 16.725 607 21.563 16.490 153<br />

2001 18.930 177 15.572 23.020 2.395<br />

Kaynak. Tarõm ve Köy İşleri Bakanlõğõ<br />

5-<strong>Pamuk</strong> Tarõmõnda Hasat, Depolama ve Lif Standardizasyonu<br />

<strong>Pamuk</strong> hasatõnda; depolama ve çõrçõrlama verimi ve kaliteyi belirleyen faktörler<br />

arasõnda yer alõr. Pamuğun hasat zamanõ, bölgelere, çeşide, sonbahar yağõşlarõna<br />

ekim nöbetine ve pamukta uygulanan kültürel işlemlere göre değişmektedir.<br />

Ülkemizde pamuk hasadõna Çukurova Bölgesinde kuru koşullarda 1-10 Ağustos,<br />

sulu koşullarda 5-20 Eylül, Ege Bölgesinde 20 Ekim-10 Kasõm arasõnda,<br />

Güneydoğu Anadolu Bölgesinde ise 1-5 Eylül tarihleri arasõnda başlanmaktadõr.<br />

Ülkemizde üretilen pamuklarõn hasadõ genellikle insan işgücü ile toplanmakta olup<br />

son yõllarda maliyet ve işçi sağlanmasõ konusunda sõkõntõlarõn ortaya çõkmasõ<br />

makine hasadõnõ gündeme getirmiştir. Makineli hasatta toplanan pamuk miktarõ<br />

saatte 4 ile 5 ton arasõnda değişirken vasõflõ işçinin günlük topladõğõ pamuk miktarõ<br />

90-120 kg arasõnda kalmaktadõr. Ülkemizde yeni kullanõlmakta olan iğli tip<br />

makinelerle hasat için kozalarõ yerden en az 20 cm yükseklikte ve yapraklarõ tüysüz<br />

pamuk çeşitleri ile yatmaya dayanõklõ ilk ve son kozalar arasõndaki olgunlaşma<br />

süresi kõsa çeşitler makineyle hasatta tercih edilmektedir.<br />

Makineli hasat etkinliği yaprak döktürülmesine, tarlanõn büyüklüğüne, şekline ve<br />

kütlü pamuğun nem durumuna göre değişirken tarla–ürün kaybõ % 6-20 arasõnda<br />

olmaktadõr.<br />

5.1-Pamuğun Depolanmasõ ;<br />

Pamuğun kalitesinde etkili faktörlerden biri depolama koşullarõdõr.Deponun yapõsõ,<br />

nemi, sõcaklõğõ ve kirliliği pamuğun kalitesinde etkili olmaktadõr.Kütlü pamuk<br />

depolanmadan önce tohum nem oranõnõn % 10’nun altõna düşürülmesi gerekmekte<br />

olup kütlü pamuk güneşli havada kurutulmalõdõr.<br />

Kütlü balya yapmak, linter ve lif döküntüsü pamuklar kapalõ depolarda veya<br />

sunduralarda depolanabilirler.Kapalõ depolarõn taban ve duvarlarõ pamuklara<br />

yabancõ madde karõşmasõnõ ve kirlenmesini önleyecek, rutubeti geçirmeyecek<br />

şekilde olmalõdõr.<strong>Pamuk</strong>lar grup,sõnõf ve tiplerine göre depolanmalõ,kütlü pamuklar<br />

1 foot hacminde 6-8 pound yoğunluktan fazla yoğunlukta depolanmamalõdõr.<br />

-9-

5.2-Pamuğun Çõrçõrlanmasõ ve Balyalanmasõ ;<br />

Hasat edilen pamuklar depolanmadan veya çõrçõr fabrikalarõnõn çalõşma dönemine<br />

ve günlük iş verimine bağlõ olarak belirli bir süre depolandõktan sonra çõrçõrlanarak<br />

tohum ve lif kõsmõ birbirinden ayrõlõr.<br />

Çõrçõrlama; Roleli ve Rollergin çõrçõr, Testereli veya Saw-gin çõrçõr ve Lintergin<br />

çõrçõr olmak üzere üç sisteme ayrõlõr.<br />

Roleli veya Rollergin çõrçõr makineleri çiğit üzerinden lifleri daha uzun olacak<br />

şekilde koparõr. Dolayõsõ ile rollergi tesisinde çõrçõr randõmanõ % 1-2 daha fazla<br />

lifler ise 1-2 mm daha uzun olur. Rollerginde çõrçõrlanan çekirdekli pamuklar eğer<br />

sistemde kütlü ve lif pamuk temizleyicisi yok ise daha çepelli olmakta ve yabancõ<br />

maddenin nem durumuna göre belirlenmektedir. Testereli veya Saw-gin çõrçõr<br />

makinesiyle işlenen pamuklar yabancõ madde yönünden daha temiz olmakla<br />

birlikte lif kalitesi daha da düşüktür. Saw-gin pamuklarda lifler daha kõsa ve nem<br />

oranõ fazladõr.<br />

Ülkemizde preslenerek balya haline getirilen lif pamuklar ortalama 210-215 kg<br />

ağõrlõğõnda dõr. Bu balyalarõn ambalajlanmasõnda çember, paslanmaz tel, kanaviçe<br />

veya pamuklu bez kullanõlõr.<br />

Balyalamada; 5-6 çembere izin verilmekte olup,balyalarõn bombeli yüzlerinden<br />

birinci bombeye pamuğun grubu, ülke adõ ve çõrçõrlama tipi ikinci bombeye<br />

derecesi,üçüncü bombeye kontrol mührü,dördüncü bombeye standardizasyon<br />

birimi ,çõrçõr prese fabrikalarõnõn sõra numarasõ ve pamuk parti numarasõ işlenir.<br />

Beşinci bombeye ise çõrçõrlama şekli ve üretim yõlõ yazõlmalõdõr.<br />

5.3-Balya Denetimi ve Lif Standardizasyonu;<br />

Balya denetiminin yapõlmasõ için balyalarõn preslendiği fabrika sahibi veya mal<br />

sahibi yada yazõ ile bildirecekleri temsilcileri, bağlõ bulunduklarõ denetmenlik<br />

merkezlerine başvurulur. Denetmen, balya pamuklarõndan alacağõ örneklerle<br />

pamuğun renk, yabancõ madde ambalaj malzemeleri yönünden denetimini yapar.<br />

Ülkemizde balya pamuklarõndan örnek alõnmasõ sondaj yöntemine göre<br />

yapõlmaktadõr. Bir partideki denetleneceği balya üzerinde, tip damgasõ (mühür)<br />

dõşõnda bütün bilgileri bulunmalõdõr.<br />

Her partiye ait balya yõğõndan en az % 5 ve en çok % 20 oranõnda olmasõ koşulu ile<br />

rasgele seçilen balyalarõn ambalajlarõ açõlarak 250 ‘şer gram örnekler alõnõr. Alõnan<br />

örnekler tasnif odalarõna getirilerek 20 C’ ve % 65 nem koşullarõnda en az 12 saat<br />

bekletildikten sonra standart tip pamuklarõ örnekleri ile karşõlaştõrõlõr.Uzunluk<br />

dayanõklõlõk ve incelik gibi lif özelliklerini belirlemek için ise örnekler yine aynõ<br />

koşullarda en az 48 saat beklemelidir.<br />

Standardizasyon; Ülkemizin % 99’unda üretimi yapõlan orta liftli pamuklar<br />

renklerine göre beyaz,hafif benekli,renkli ve tip dõşõ olarak sõnõflara ayrõlõr. Her bir<br />

sõnõf çõrçõrlama, hazõrlama ve yabancõ madde oranõna göre kendi içinde standart<br />

extra, standart 1, standart 2 gibi kalite derecelerine ayrõlõr.<br />

-10-

5.4-Preslenmiş <strong>Pamuk</strong> Balya Ambalajlarõna İlişkin Tebliğ;<br />

( Dõş Ticarette Standardizasyon 2001/21) 27.7.2001 tarih ve 24475 sayõlõ Resmi<br />

Gazete ( 2001/29 sayõlõ Tebliğ ile revize edilmiştir)<br />

1) 5.8.1953 tarihli ve 4/1283 sayõlõ Bakanlar Kurulu kararõ ile yürürlüğe konulan<br />

pamuklarõn kontrolüne dair tüzük değişik 17’ci maddesi gereğince preslenmiş<br />

pamuk balyalarõnõn;<br />

a) Brüt ağõrlõğõ en az 190 kg<br />

b) Boyutlarõ en fazla 65*95*105 cm olarak tespit edilmiştir.<br />

Bu boyutlarda balya yapabilmesi için balyanõn presten çõktõktan sonra genişleme<br />

payõ da düşünülerek prese kasasõnõn<br />

a) Eni ile boyu en fazla 60*90 cm<br />

b) Yüksekliği prese makinesinin basõncõna göre en az 190 kg lõk balya temin<br />

edilecek ölçüde olmalõdõr.<br />

2) Çõrçõr ve prese fabrikalarõnda preslenen pamuk balyalarõnõn sarõldõğõ bezlerin<br />

kenarlarõ % 100 pamuktan yapõlmõş iplikten dikilmeli ve sentetik elyaf karõşõmlõ<br />

iplikler kullanõlmamalõdõr.<br />

3) Preslenmiş pamuk balyalarõnõn işaretlenmesi <strong>Pamuk</strong>larõn Kontrolüne dair<br />

tüzüğün değişik 19 maddesi gereği etiket veya kaşe kullanõlarak yapõlmalõdõr.<br />

4) Etiket kendinde yapõşkanlõ beze yapõşmaya elverişli olup iki bölümden<br />

oluşmaktadõr; üst bölümde resmi işaretler,alt bölümde ise istenilmesi halinde özel<br />

marka ve işaretler alõr.<br />

5) Etiket veya kaşe balyanõn bombeli yüzünün 3’üncü ve 4’cü çemberleri arasõna<br />

ve balyanõn ortasõna gelecek şekilde yapõştõrõlõr veya vurulur.<br />

6) Etiket kullanõmõnda kontrolü yapõlan pamuk balyalarõ resmi “pamuk kontrol”<br />

mühürü ile kõrmõzõ matbaa mürekkebi kullanõlarak yarõsõ etiket üzerine diğer yarõsõ<br />

ambalaj üzerine gelecek şekilde vurulur.<br />

7) Linter pamuk balyalarõnõn ambalajõnda fazla ambalaj maddesi kullanõmõnõ<br />

önlemek için;<br />

Normal basõnçlõ prese makinelerinde hazõrlanan linter pamuk balyalarõnõn iki yan<br />

yüzünün orta kõsmõnõn her birinde azami 10 cm açõklõk bõrakõlabilir.<br />

Yüksek basõnçlõ prese makinelerinde hazõrlanan linter pamuk balyalarõnõn bombeli<br />

bir yüzünün iki yan yüzle birleştiği iki kenarõnõn her birinde azami 20 cm açõklõk<br />

bõrakabilir. Ayrõca balyalarõnõn alt ve üst kapaklarõ da açõk bõrakabilir.<br />

8) Dõş Ticarette Standardizasyon denetmenlerince yapõlan kontrollerde pamuk<br />

balyalarõnõn ambalajlarõnda kullanõlan dokuma pamuklu bezin ; çözgü iplik<br />

numarasõnõn en az 6/1,atkõ iplik numarasõ enaz 6/1 ağrlõğõnõn 225 gr/m2(+-%10)<br />

örme tekniği ile üretilen pamuklu bezin ise iplik numarasõnõn en az 10/1, ağõrlõğõnõn<br />

160-250 gr/m2, lif karõşõmõ % 100 pamuk olmalõdõr. Söz konusu değerlere<br />

uymadõğõ takdirde pamuklar denetlenmez ve parti red edilir.<br />

-11-

III.PAMUK SEKTÖRÜNÜN MEVCUT DURUMU VE PERFORMANSI<br />

1) Tarihi Gelişim<br />

1900 yõl önce Anadolu topraklarõnda ekilmeye başlanan pamuğun gelişmesi Türk<br />

ve Yunan uygarlõklarõ döneminde başlamõş, pamukta esas gelişimini 11. yüzyõlda<br />

Selçuklular döneminde gerçekleştirmiş Bursa, Konya ve Sivas pamuk tarõmõnda<br />

önemli merkezler haline gelmiştir.<br />

13 ve 14 yüzyõlda Osmanlõlar, pamuk tarõmõnõ Balkanlar, Suriye, Irak ve Mõsõrdan<br />

başlayarak genişletmiş Mõsõrdan pamuk tohumu getirilerek Ege Bölgesi, Edirne,<br />

Sinop, Balõkesir‘de çiftçilere ücretsiz dağõtõlarak üretimi özendirilmiş ve pamuk<br />

yetiştirenlere her türlü destek verilmiştir.Bu dönem de teşviklerle pamuk üretim<br />

alanlarõ genişletilmiş ve üretim yeterli seviyelerde yapõlmõştõr. Bu sõrada Osmanlõ<br />

imparatorluğu ürettiği pamuk ile tekstil ve yatak –yorgan gibi dolgu<br />

gereksinmelerini karşõlamõş ve önemli bölümünü Avrupa’ya ihraç etmiştir.<br />

Zamanla Dünyanõn diğer ülkelerinde pamuk üretiminin artmasõ, ayrõca<br />

kapitülasyonlar sebebiyle pamuk iplik ve dokumalarõnõn dõşarõdan gelmesi Balkan<br />

ve I.Dünya Savaşlarõ <strong>Pamuk</strong> sanayine önemli darbe vurmuştur.<br />

<strong>Pamuk</strong> asõl önemli gelişimini Cumhuriyet döneminde yapõlan kurumsal<br />

düzenlemeler sonucunda göstermiştir. <strong>Pamuk</strong> İslah İstasyonlarõnõn kurulmasõ<br />

ülkemiz koşullarõna uygun pamuk tipinin seçilmesi,pamuk tohumu üretimine ve<br />

pamuk islahõna yönelik yasal mevzuatõn oluşturulmasõ, pamuk deneme ve üretme<br />

çiftliklerinin kurulmasõyla birlikte ;<br />

<strong>Pamuk</strong> üretimi 76 bin tondan 927 bin tona<br />

Ekili alanlar 173 bin hektardan 706 bin hektara<br />

Verimlilik ise 437 kg/hektardan 1.346 kg/hektara yükselmiştir.<br />

2.Türkiye <strong>Pamuk</strong> Üretimi<br />

<strong>Pamuk</strong>, bir çok sanayi dalõnda kullanõlmasõ ve istihdam olanaklarõ ile Türkiye<br />

ekonomisinde önemli bir yere sahip olup, üretim yoğun olarak, Ege Bölgesi<br />

Çukurova, Güney Doğu Anadolu Bölgesi ve Antalya yörelerinde yapõlmaktadõr.<br />

Yõllar itibariyle pamuk ekim alanlarõ incelendiğinde son yõllarda azalõş<br />

gözlenmektedir.1995 yõlõnda 756.694 ha olan pamuk ekim alanlarõ 2002 yõlõnda<br />

% 6,6 azalarak 706.584 ha’ya düşmüştür. Üretim rakamlarõnõ incelediğimizde yõllar<br />

itibariyle artõş ve azalõşlarõn gerçekleştiğini 1988 yõlõnda 650.000 ton olan pamuk<br />

üretiminin 2002 yõlõnda % 42,7 artarak 927.770 tona yükseldiği görülmektedir<br />

Son yõllarda pamuk ekim alanlarõnda azalma görülmesine rağmen pamuk birim<br />

alanõndan elde edilen verim yüksekliği üretimde artõşõn yaşanmasõna neden<br />

olmaktadõr.<br />

-12-

Türkiye’de <strong>Pamuk</strong> Ekim Alanõ, Üretim Ve Verimi<br />

Ekilen Alan<br />

(Hektar)<br />

Üretim<br />

( Ton)<br />

Verim<br />

( Kg/Hektar)<br />

1988 740.000 650.000 878<br />

1989 725.000 617.000 851<br />

1990 641.253 654.600 1021<br />

1991 598.620 559.426 935<br />

1992 637.478 573.706 900<br />

1993 567.852 602.238 1061<br />

1994 581.491 628.286 1080<br />

1995 756.694 851.487 1125<br />

1996 743.775 784.047 1054<br />

1997 721.723 831.672 1152<br />

1998 756.566 882.154 1166<br />

1999 719.294 791.298 1100<br />

2000 654.177 879.940 1345<br />

2001 688.667 900.652 1308<br />

2002* 706.584 927.770 1346<br />

Kaynak: Devlet İstatistik Enstitüsü<br />

(*)Tahmin<br />

1)Ege Bölgesinde Üretim; Ülkemizin en kaliteli diyebileceğimiz pamuğu bu<br />

bölgede üretilmekte olup, ihracatõmõzda Ege pamuğu önemli rol oynamaktadõr. Bu<br />

bölgede sulu tarõm yapõlõrken,bazõ yõllarda zararlõlarõn etkisi yoğun olarak<br />

görülebilmektedir.Ancak bu sorun diğer bölgelerimize göre daha düşük düzeyde<br />

kalmaktadõr. Bu bölgemizde 2000 yõlõnda ekim alanlarõnda en büyük daralma<br />

yaşanmasõna rağmen pamuk birim alanõnda elde edilen verim artõşõ en yüksek<br />

düzeyde gerçekleşmiş bu da üretime yansõmõştõr.<br />

2)Çukurova Bölgesinde Üretim; 1980’li yõllara gelinceye kadar toplam pamuk<br />

üretiminin yaklaşõk yarõsõnõ Çukurova Bölgesinde üretilirken son yõllarda bu<br />

bölgenin önemi giderek azalmõştõr.<br />

Hastalõk ve zararlõlarla zirai mücadelede aşõrõ kimyasal madde kullanõmõ ve ekim<br />

nöbeti uygulanmamasõ sonucu ortaya çõkan ekolojik sorunlar yetiştirilen pamuğun<br />

lif kalitesini bozmuş, üretim maliyetlerinin üretici aleyhine bozulmasõna neden<br />

olmuştur. Yörenin yeknesak bir yapõ göstermesi de yüksek kalitede pamuk<br />

yetiştirilmesini engellediği için üreticiler pamuk yerine başta mõsõr olmak üzere<br />

diğer tarõmsal ürün yetiştiriciliğine yönelmiştir.<br />

Bu bölgede % 80’i Çukurova 1518 çeşidi olmak üzere, Deltapyn 20 ve 50 ile<br />

Stonville çeşitleri yetiştirilmektedir. Son yõllarda ekim alanlarõnda meydana gelen<br />

azalõş neticesinde bölge üreticilerinin bir kõsmõ değişik ekim türlerine yönelirken<br />

bir kõsmõ tarõm dõşõ faaliyetleri benimseme yoluna gitmiştir.<br />

-13-

Bölgeler İtibariyle <strong>Pamuk</strong> Üretimi<br />

Ekiliş<br />

(000Ha)<br />

Üretim<br />

(000Ton)<br />

Verim<br />

(Kg/Ha)<br />

1997 Çukurova 171,9 201,4 1.173<br />

Güneydoğu 268,7 309,1 1.159<br />

Ege 263,9 301,2 1.166<br />

Antalya 17,2 20,0 1.176<br />

1998 Çukurova 174,6 191,6 1.097<br />

Güneydoğu 313,1 384,8 1229<br />

Ege 251,8 285,2 1.133<br />

Antalya 17,1 20,5 1.206<br />

1999 Çukurova 122,1 139,3 1.111<br />

Güneydoğu 332,4 328,6 989<br />

Ege 247,3 302,8 1.230<br />

Antalya 18,5 20,5 1.108<br />

2000 Çukurova 116,1 152,7 1.275<br />

Güneydoğu 317,1 426,8 1.386<br />

Ege 208,3 286,3 1.395<br />

Antalya 12,7 14,1 1.298<br />

Kaynak: Tarõm ve Köy İşleri Bakanlõğõ<br />

3) Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve GAP Projesinde Pamuğun Yeri; Güneydoğu<br />

Anadolu Bölgesinde tarõmsal üretimi sõnõrlayan yağõş eksikliğini sulama yoluyla<br />

gidermek ve yöreye elektrik enerjisi sağlamak amacõyla 1976 yõlda başlatõlõp 30<br />

yõlda bitirilmesi planlanan sekizi sulama ve enerji üçü yalnõz enerji,ikisi yalnõz<br />

sulama içerikli 13 alt projeden oluşan GAP yaklaşõk 3,2 milyon hektarlõk tarõma<br />

elverişli alanõ kapsamakta ve dünyada sayõlõ entegre bölgesel kalkõnma projeleri<br />

arasõnda yer almaktadõr.<br />

Ülkemiz dünyada pamuk arzõ ile tüketimi arasõndaki açõğõn hõzla büyüdüğü bir<br />

dönemde bu proje ile önemli bir avantaj yakalamõştõr.Gap projesinin bitimiyle<br />

birlikte toplam ekim alanõnõn yaklaşõk olarak 1,1 milyon hektara, pamuk lif<br />

üretiminin ise 1 milyon tona ulaşacağõ tahmin edilmektedir.<br />

Güney doğu Anadolu Bölgesinde üretimi yapõlan pamuklarõn yaklaşõk % 60’õ<br />

Nazilli 87 çeşidi ( Ege pamuğu) olmak üzere Sayar 314, Maraş 92 ve Çukurova<br />

1518 (Adana pamuğu) çeşitleri yetiştirilmektedir. Yõllara göre farklõlõk göstermekle<br />

birlikte bölgede GAP alanlarõnõn sulu tarõma açõlmasõ nedeniyle ekim alanõnda<br />

gözlenen artõşla birlikte verim de sağlanan artõş üretimde büyük artõşa yol açmõştõr.<br />

GAP Bölgesinde <strong>Pamuk</strong> Ekim Alanlarõ<br />

ve Üretim Alanlarõ ( Saf Olarak)<br />

Ekiliş (ha) Üretim (ton)<br />

1990 134.016 137.300<br />

1991 123.869 117.492<br />

1992 130.305 92.072<br />

1993 147.721 151.091<br />

1994 157.385 162.738<br />

1995 204.232 209.252<br />

1996 226.205 264.123<br />

1997 265.228 300.858<br />

1998 307.164 366.084<br />

Kaynak: DİE<br />

-14-

GAP alanõnda pamuk ekim alanlarõnõn sürekli artõş göstermesinde GAP sulama<br />

projelerinin devreye girmesi önemli rol oynamõştõr. GAP alanõnõn Türkiye pamuk<br />

ekim alanõ içindeki payõ incelendiğinde 15 yõl içinde bu payõn sürekli arttõğõ<br />

görülmektedir. Bölgeden 1990 yõlõnda 137.300 ton pamuk üretimi yapõlõrken bu<br />

oran 1998 yõlõnda %166,6 artõşla 366.084 tona ulaşmõştõr.<br />

2.1 Organik <strong>Pamuk</strong> Üretimi; Sentetik kimyasal gübreler, zirai mücadele ilaçlarõ<br />

ve bitki büyüme düzenleyiciler veya yaprak döktürücüler (defoliant)<br />

kullanmaksõzõn pamuğun yetiştirilmesidir.<br />

1990’lõ yõllarõn başõnda kimyasal ilaçlara hassas olan ve çevreyi korumak isteyen<br />

insanlarõn reaksiyonuna karşõlõk olarak başlayan organik pamuk üretimi oldukça<br />

sõnõrlõ gerçekleştirilmiştir. Bu dönemde organik pamuk lifini işleme maliyetlerinin<br />

yüksek olmasõ ve bunun konfeksiyon ürünlerine yansõmasõ sonucu tüketici ilgisinin<br />

azalmasõna yol açmõştõr.<br />

Ancak hem ekolojik ürünlerin korunmasõ hem de AB ülkelerinin organik tekstil<br />

ürünlerine olan talepleri ülkemizde organik pamuk üretimine yönelik çalõşmalarõn<br />

artmasõna neden olmuştur. 1990 yõlõnda 40 ton kütlü pamuk organik olarak<br />

üretilirken 1994 bu oran 1450 tona ulaşmõştõr. Asõl gelişme ise 1999-2000<br />

döneminde yaşanmõş olup 1999 yõlõnda 23.520 ton, 2000 yõlõnda ise 23.910 ton<br />

organik pamuk üretimi gerçekleştirilmiştir. Organik pamukta verim üretim<br />

bölgesine göre değişmekle birlikte ortalama 250 ile 380 kg ‘dir.<br />

3-Türkiye’de <strong>Pamuk</strong> Tüketimi<br />

Ülkemizin lif pamuk tüketimi iplik, dokuma ve konfeksiyon sektörlerinde<br />

gerçekleştirilen gelişmelere paralel olarak yõldan yõla hõzla artmaktadõr. Artan<br />

yatõrõm ve ihracata bağlõ olarak 1980/81 döneminde 293 bin ton olan toplam<br />

tüketim 2001/02 sezonu sonuna kadar geçen süre içerisinde % 326,6 artarak 1250<br />

bin tona yükselmiştir. Yõllar itibariyle pamuk tüketiminde dikkat çeken önemli bir<br />

konu tüketim artõşõnõn dönem sonu stok artõşõndan fazla olmasõ nedeni ile<br />

stok/tüketim oranõnõn yõllar itibariyle azalõş göstermesidir.<br />

<strong>Pamuk</strong> Tüketimi (LİF)<br />

Dönemler Tüketim (Ton)<br />

1995/1996 950.000<br />

1996/1997 1.050.000<br />

1997/1998 1.150.000<br />

1998/1999 1.076.000<br />

1999/2000 1.200.000<br />

2000/2001 1.150.000<br />

2001/2002 1.250.000<br />

Kaynak: Tarõm ve Köyişleri Bakanlõğõ<br />

Son yõllarda toplam tüketim artõşõmõz dünya ortalamasõnõn üzerinde olmuş ve<br />

Endonezya dan sonra ikinci en yüksek artõş gerçekleşmiştir.Toplam pamuk<br />

tüketimimizdeki artõş, iç üretim artõşõyla karşõlanamadõğõndan pamuk ithalatõ<br />

artarak 2000/01 sezonunda 387 bin tona ulaşmõş, 1990 yõlõna kadar pamuk<br />

ihracatçõsõ olan Türkiye son yõllarda pamuk ithalatçõsõ ülke konumuna gelmiştir.<br />

-15-

IV. PAMUKTA ALIM, FİYAT VE BORSA İŞLEMLERİ<br />

1) <strong>Pamuk</strong> Destekleme Politikalarõ<br />

Türkiye’de tarõmsal destekleme politikalarõ Beş yõllõk Kalkõnma Planlarõnda ana<br />

hedefleri bir çerçeve içinde yeterli üretim seviyesi ve üretimin olumsuz<br />

koşullarõndan daha az etkilenmesinin sağlanmasõ ihracatõn geliştirilmesi kendine<br />

yeterlilik oranõnõn yükseltilmesi amaçlarõ doğrultusunda belirlenmektedir.<br />

1.1) Fiyatlar ve Alõmlar Yoluyla Destekleme<br />

1960’dan sonra değişen ekonomik şartlar karşõsõnda tarõmsal desteklemeler giderek<br />

yoğunlaşmõş, fiyatlar ve alõmlar yoluyla desteklemeler başlamõştõr. Destekleme<br />

Alõmlarõ,ürünün belli bir fiyattan aşağõ satõlmamasõnõ devletçe garanti etmeye<br />

yöneliktir.Ayrõca ürün fiyatõnõn tespit edilen fiyatõn altõna düşmemesi için çeşitli<br />

girişimlerde bulunarak piyasadan ürün alõnmaktadõr.Devlet alõmlarõ ve destekleme<br />

alõmlarõ dõşõnda kalan durumlarda pamuk piyasalarda serbest olarak alõnõp<br />

satõlmakta devletin doğrudan veya dolaylõ müdahalesi olmamaktadõr.<br />

<strong>Pamuk</strong>ta devlet destekleme alõmlarõ 1940 yõlõnda kurulan Çukobirlik, 1949 yõlõnda<br />

kurulan Tariş <strong>Pamuk</strong> Birliği ve 1952 yõlõnda kurulan Ant Birliği tarafõndan 1965<br />

yõlõndan itibaren 1988 yõlõna kadar sürdürülmüştür.<br />

1988-1989 ve 1990 yõllarõnda pamuk destekleme alõmõ kapsamõndan çõkarõlarak<br />

birlik alõmõna dönüştürülmüştür.1991 yõlõnda yeniden devlet destekleme kapsamõna<br />

alõnan kütlü pamuk, 1993/1994 kampanya dönemine kadar Devlet destekleme<br />

alõmlarõna dahil ürünler kapsamõnda yer almõştõr.Kararname ile tespit edilen alõm<br />

fiyatlarõ üzerinden Tarõm Satõş Kooperatifleri ve Birlikleri üreticilerden pamuk<br />

alõmlarõ ile görevlendirilmişlerdir.<br />

Uzun yõllar destekleme alõm kapsamõnda olan pamuk,1994 yõlõ Ekonomik<br />

kararlarõndan sonra kapsam dõşõ bõrakõlmõş,1995 yõlõndan itibaren Destekleme ve<br />

Fiyat İstikrar Fonu (DFİF) ‘den % 50 basit faizli kredi sağlanarak bölgesel bazda<br />

belirlenen fiyatlar üzerinden Sanayi ve Ticaret Bakanlõğõ bünyesinde yer alan<br />

Tarõm Satõş Kooperatiflerince satõn alõnmõştõr.<br />

Bu süre içerisinde alõmlarda kullanõlmak üzere TSKB’ne Destekleme ve İstikrar<br />

Fonu (DEFİF) den T.C.Ziraat Bankasõ aracõlõğõ ile düşük faizli kredi sağlanmakta<br />

iken yeniden yapõlanma ve tarõmsal reform programõ çerçevesinde destekleme<br />

alõmlarõna son verilmiştir.<br />

1998/99 kampanya döneminde pamukta prim sistemi tekrar uygulanmaya başlamõş<br />

2000 yõlõnda ise tarõmsal reform kapsamõnda önemli bir adõm atõlarak 2000 Haziran<br />

tarihinde yürürlüğe giren 4572 sayõlõ tarõm satõş kooperatifleri ve birliklerin<br />

yeniden yapõlandõrõlmasõ süreci başlatõlarak bu yapõlandõrmaya ilişik çalõşma<br />

inceleme ve önerilerde bulunmak üzere dört yõl süreli yeniden yapõlandõrma kurulu<br />

oluşturulmuştur.<br />

-16-

<strong>Pamuk</strong> Destekleme Alõm Fiyatlarõ<br />

TL/KG % Artõş *Enflasyon %<br />

1991 3.560<br />

1992 5.600 57,3 67,1<br />

1993 8.750 56,3 55,2<br />

1994 18.000 105,7 120,5<br />

1995 40.000 122,2 88,0<br />

1996 70.000 75,0 71,6<br />

1997 140.000 100,0 78,4<br />

1998 195.000 39,3 68,8<br />

1999 230.000 17,9 43,7<br />

2000 380.000 65,2 53,7<br />

2001 680.000 78,9 57,7<br />

Kaynak: Tarõm ve Köy İşler Bakanlõğõ<br />

(*) İstanbul Ticaret Odasõ Toptan Eşya Fiyatlarõ İndeksi 1963=100,Yõllõk Ortalama Artõş Oranõ<br />

Destekleme alõm fiyatlarõ yõllar itibariyle incelendiğinde 1993 ,1995, 2000 ve 2001<br />

yõllarõnda çiftçiye enflasyonun üzerinde fiyat verilmiş, üretim artõşlarõ karşõsõnda<br />

çiftçi korunmaya çalõşõlmõştõr.<br />

1.2-Girdi yoluyla destekleme; Ucuz kimyevi gübre, düşük faizli kredi<br />

desteği,zirai mücadele ilaç desteği,tohum desteği gibi devletçe sağlanan girdi<br />

desteğinden yaralanan pamuk üreticilerinin Mart 2000 itibariyle kredi desteği<br />

Aralõk 2001 tarihi itibariyle de diğer girdi destekleri uygulamadan kaldõrõlmõştõr.<br />

1.3-Prim Sistemi; Prim sisteminin esasõ piyasanõn kendi kurallarõna göre<br />

oluşmasõnõ sağlamak, piyasa ekonomisi kurallarõnõ işletmek ve devletin<br />

ekonomideki varlõğõnõ küçültmektir.<br />

<strong>Pamuk</strong>ta prim sistemi ilk kez 1993 yõlõ ürünü kütlü pamuk için uygulanmõş ve<br />

üretici tarafõndan memnunlukla karşõlanmõştõr. Aynõ zamanda tüccar ve sanayici de<br />

uygulama sonucu dünya fiyatlarõndan hammadde elde etme olanağõnõ bulduğundan<br />

sisteme olumlu yaklaşõlmõştõr.Bu uygulama sonucunda pamuk fiyatlarõ tümüyle arz<br />

talep kurallarõ çerçevesinde oluşmuş ve destekleme alõmlarõnõn piyasalarõ bozucu<br />

etkisi ortadan kalmõştõr.<br />

Prim sisteminde üreticiye genel ortalama kalitenin Pazar fiyatõ ile hedef fiyat<br />

arasõnda kalan fark ödenmiştir. Prim sisteminde açõklanan “müdahale fiyatõ” tekstil<br />

sanayicisinin pamuğu dünya fiyatlarõnõn altõnda satõn almasõnõ sağlamakta ancak bu<br />

alõm satõmda pamuk üreticisinin üretim maliyetleri dünya fiyatlarõnõn üstüne<br />

çõktõğõnda devlet üreticiyi desteklemektedir.<br />

Bu sistem tarõmda ilk kez belge düzeninde ciddi anlamda artõş sağlayacak adõmlar<br />

atõlmasõnõ sağlarken, kayõt dõşõ ekonomi önemli ölçüde denetim altõna alõnmõş ve<br />

üreticiden tüketiciye bir vergi zinciri oluşturulmuştur<br />

1993-1994 pamuk sezonunda açõklanan müdahale fiyatõ sanayiciye hammadde<br />

sağlamasõ için dünya fiyatlarõndan düşük belirlenmiş,ancak tekstilciler fiyatlarõ<br />

daha da düşürmek için talebi kõsarak söz konusu fiyattan alõm yapmamõştõr.Bunun<br />

sonucu iç piyasada fiyatõ düşük olan pamuk ihraç edilmeye başlanmõş bu da<br />

piyasada hammadde darlõğõnõn doğmasõna neden olurken, fiyatlar giderek<br />

yükselmiş ve tekstil sanayicisi pamuk ithal etmek zorunda kalmõştõr.<br />

-17-

1994-1995 sezonuna gelindiğinde devlet prim sistemi ihracatõ desteklediği<br />

görüşünden hareketle uygulamadan kaldõrmõştõr. Ancak 1998/1999 kampanya<br />

döneminde pamukta prim sistemi uygulamasõ yeniden başlamõş, kararname gereği<br />

kilogramda 10 sent olarak belirlenen prim ürününü satan üreticilere belirli belgeler<br />

karşõlõğõnda ödenmiştir. 1999/00 döneminde prim miktarõ 12 cent/kg, 2000/2001<br />

kampanya döneminde ise 9 cent /kg ( 70 bin TL/Kg) olarak ödenmiştir.<br />

<strong>Pamuk</strong> Fiyatlarõ ve Prim Miktarlarõ<br />

TZOB <strong>Pamuk</strong><br />

Maliyeti % 30 kar<br />

<strong>Pamuk</strong><br />

Fiyatõ<br />

Verilen Prim<br />

Miktarõ<br />

1Kg <strong>Pamuk</strong><br />

Fiyatõ<br />

(TL/Kg)<br />

Yõllõk Artõş %<br />

1998 360.796 195.000 10 cent/kg 223.508<br />

1999 460.000 230.000 12 cent/kg 287.278 28.5<br />

2000 516.290 380.000 9 cent/kg 440.970 53.5<br />

2001 927.974 680.000 70.0000 TL/kg 750.000 70.1<br />

Her yõla ait Ekim ayõ dolar kuru ortalamasõ alõnmõştõr.<br />

Sonuç olarak; 1998 yõlõndan itibaren pamuk üretimde büyük miktarlarda düşüş<br />

yaşanmamasõ ve üretici gelir düzeyinin mümkün olduğu ölçüde korunmasõ için<br />

primle desteklenmeye çalõşõlmõştõr. Ancak verilen prim miktarlarõ eklendiğinde<br />

dahi üreticimiz üretim maliyetinin çok altõnda kütlü pamuğu değerlendirebilmiştir.<br />

<strong>Pamuk</strong>ta bu güne kadar uygulanan politikalar üreticiden başlamak üzere sektördeki<br />

hiçbir kesimi memnun etmediğinden üretim teşvik edilmemiştir.<br />

Tekstil sektöründeki gelişmeye ve pamuk talebindeki artõşa rağmen üretimin yeterli<br />

oranda artmamasõnõn başlõca sebepleri;<br />

-Tarõm sektöründeki ana girdilerdeki (akaryakõt, gübre, ilaç, tarõmsal mekanizasyon<br />

vb) fiyat artõşlarõnõn üretim maliyetlerini artõrmasõ,<br />

- Dõş piyasalarda oluşan gelişmelere karşõn iç piyasanõn etkilenmemesi için<br />

önlemlerin alõnmamasõ olmuştur.<br />

V. PAMUĞUN PAZARLANMASI<br />

Üretim ve tüketimi geniş olan pamuğun tüm dünyada pazarlanmasõ borsalar,<br />

Üretici Birlikleri, Kooperatifler, Özel teşebbüs ve firmalar kanalõyla<br />

yürütülmektedir. Pamuğun sanayi ürünü olmasõ nedeniyle ana mekanizmalarca<br />

alõnan ham ürün ön işlemlerden geçtikten sonra fazla aracõ kanal olmaksõzõn<br />

sanayiciye kadar olan süreçte ağõrlõk kazanmaktadõr.<br />

Ülkemizde üretilen pamuğun % 93,0’õ pazarlanmakta olup,pamuk Tarõm Satõş<br />

Kooperatifleri ve Birliklerince özel sektörce satõn alõnmakta veya borsalarda işlem<br />

görerek tüketiciye ulaşmaktadõr.<br />

-TARIM SATIŞ KOOPERATİFLERİ;<br />

Kooperatif ortaklarõndan alõnan ürünün işlenmesi ürün kalitesinin yükseltilmesi<br />

ürün satõşõ,piyasanõn düzenlenmesi,maliyetlerin düşürülmesi,ihracatta aracõlarõn<br />

kaldõrõlarak karlõlõğõn artõrõlmasõ, üretim aşamasõnda ucuz girdi sağlanmasõ gibi<br />

konularda hizmet vermektedir. İzmir bölgesinde Tariş, Çukurova Bölgesinde<br />

Çukobirlik, Antalya’da Ant Birlik faaliyet göstermekte olup, bu birlikler pazarlama<br />

fonksiyonlarõndan alõş ve satõş hizmetlerine ağõrlõk vermişlerdir.<br />

-18-

TSK ve Birlikler normal kampanya döneminde belirlenen birim fiyat üzerinden<br />

pamuğu satõn alarak faaliyetlerini yürütürken,dönemlere göre farklõlõk göstermekle<br />

birlikte pamukta pirim uygulamasõ Birliklerce alõnan üründe artõşa neden olmuştur.<br />

Birliklerin Kütlü <strong>Pamuk</strong> Alõm Miktarlarõ ve Toplam Üretimdeki Payõ %<br />

1995/1996 1996/1997 1997/1998 1998/1999 1999/2000<br />

Miktar % Miktar % Miktar % Miktar % Miktar %<br />

Ant Birlik 62 2,8 55 2,6 43 2,6 53 2,4 52 2,2<br />

Tariş 159 7,2 178 8,5 170 8,5 226 10,2 249 10,4<br />

Çukobirlik 83 3,7 49 2,4 64 2,4 184 8,3 139 5,8<br />

Toplam 304 13,7 282 13,5 277 13,5 463 20,8 440 18,3<br />

Kaynak: DİE, Tarõm ve Köy İşleri Bakanlõğõ<br />

Ege Bölgesinde faaliyet gösteren Tariş en fazla alõmõ gerçekleştirmekte olup yõllar<br />

itibariyle alõm miktarlarõnda artõş izlenmiştir.Çukobirlik ise 1998 ve 1999<br />

yõllarõnda en fazla alõmõ gerçekleştirmiştir.<br />

VI. PAMUK PAZARLAMASINDA BORSALARIN ROLÜ<br />

1-Borsalarda Pamuğun İşlem Görme Şekilleri<br />

Ülkemizde pamuk yoğun olarak borsalarda işlem görmekte ,yurt içi fiyatlarõ ve dõş<br />

fiyatlarda oluşan gelişmelere paralel olarak borsada şekillenmektedir. Türkiye de<br />

borsalarda üç tip işlem yapõlmaktadõr. Bunlar, hazõr-peşin, vadeli ve alivre işlemler<br />

olmak üzere üç grupta değerlendirilmektedir. Hazõr işlemlerde sözleşmenin<br />

yapõldõğõ gün veya takip eden gün içinde malõn teslimi gerçekleşir. Malõn bedeli<br />

peşin ödenir. Vadeli işlemlerde malõn tesliminden belli bir süre sonrasõ ödemesi<br />

yapõlmaktadõr. Alivre işlemler ise piyasa koşullarõnõn uygun olmamasõ nedeniyle<br />

uygulanmamakla birlikte tarõmsal malõn üretiminden önce satõcõnõn belli bir tarihte<br />

ve kararlaştõrõlmõş fiyatla teslimi taahhüt etmesi alõcõnõn da aynõ şartlarõ kabul<br />

etmesiyle oluşan ve borsaya tescil ettirilen işlemlerdir.<br />

Tarõmsal ürünlerin borsalar aracõlõğõyla pazarlanmasõnda kurumsallaşmõş ürünlerin<br />

başõnda pamuk gelmekte olup, pamuğun başlõca işlem gördüğü borsalar; İzmir,<br />

Adana, Manisa Aydõn, Söke, Urfa ve Antalya Ticaret Borsalarõdõr.<strong>Pamuk</strong> üretim<br />

bölgelerinde kurulmuş olan borsalarõn işlem hacmi doğal olarak yüksek<br />

olurken,gerek işlem hacmi gerekse uygulamalarõ açõsõndan İzmir Ticaret Borsasõnõn<br />

ayrõ bir önemi vardõr.<br />

-19-

ÜRETİCİLER<br />

KOOPERATİFL<br />

ER<br />

ÖZEL SEKTÖR<br />

ÇIRÇIRÇILARI<br />

KONTRATLI<br />

ÇIRÇIRLAMA<br />

İPLİK FAB. TİCARET BORSASI TÜCCARLAR<br />

TEKSTİL<br />

SANAYİCİLERİ<br />

YERLİ<br />

İTHALATÇILARI<br />

İHRACATÇILAR<br />

YABANCI<br />

İTHALATÇI<br />

YABANCI<br />

İTHALATÇI<br />

YABANCI<br />

İTHALATÇI<br />

Kaynak: İzmir Ticaret Odasõ<br />

Tarõm sektörü diğer sektörlere oranla belirsizliğe sahip olup, belirsizliğin temelinde<br />

tarõmsal üretiminin doğal koşullara olan bağõmlõlõğõ gelmektedir. Doğal koşullara<br />

olan bağõmlõlõğõ yeni tarõm teknikleri ile giderilebilse de tamamõyla ortadan<br />

kaldõrõlamamaktadõr. Bu nedenle tarõm ürünleri piyasalarõnda arz ve fiyat<br />

dalgalanmalarõ çok fazla olmaktadõr. Ticaret borsalarõnda spot işlemler yanõnda<br />

vadeli (futures, options) işlemlerin gerçekleştirilmesi ile gerçekleştirilmesi söz<br />

konusu dalgalanmalar söz konusu ortaya çõkan risklerden korunmaya yönelik (<br />

hedging) enstrümanlarõ sağlayarak riskleri en aza indirmektedir.<br />

Future borsalarda alõcõ ve satõcõ arasõnda kalitesi ve miktarõ önceden belirlenmiş<br />

olan bir malõn ileri tarihte aralarõnda anlaştõklarõ fiyattan teslim edilmesi ve teslim<br />

alõnmasõnõ öngören bir anlaşmadõr. Vadeli işlem borsalarõnda oluşacak fiyatlar<br />

ilgililere söz konusu ürünlerin geleceği hakkõnda bilgiler verirken, söz konusu<br />

fiyatlar ülke ekonomisinin gelecekteki performansõna yönelik beklentilerin yanõnda<br />

vadeli borsada işlem gören ürünlerin gelecekteki arz ve talep miktarlarõ hakkõndaki<br />

beklentileri de yansõtmaktadõr.<br />

Futures Borsanõn sağladõğõ yararlarõ göz önünde bulunduran ve serbest piyasa<br />

mekanizmalarõna göre yönetilen bir çok ülkede bu tür borsalarõn oluşturulmasõ<br />

yönünde önemli adõmlar atõlmõştõr. Türkiye’de ilk defa İzmir Ticaret Borsasõ<br />

bünyesinde vadeli işlemler piyasasõ adõ altõnda kurulmasõ öngörülmüş ve konu<br />

hakkõndaki yönetmelik 29.08.1996 tarih ve 22742 sayõlõ Resmi Gazetede<br />

yayõnlanarak yürürlüğe girmiştir.<br />

-20-

<strong>Pamuk</strong> Futures Borsasõnõn kurulmasõ ile birlikte;<br />

1) <strong>Pamuk</strong> fiyatõ uluslar arasõ piyasa şartlarõ içinde oluşurken,alõm satõmdaki<br />

hõz ve rahatlõk pamuk fiyatlarõnda istikrar sağlayarak devletin destekleme<br />

ihtiyacõnõ azalmaktadõr.<br />

2) <strong>Pamuk</strong> fiyatlarõndaki sert iniş ve çõkõşlardan doğan fiyat riski finans<br />

kesimiyle paylaşõlmaktadõr.<br />

3) Sanayici uzun vadeli satõş ve üretim bağlantõlarõ yaparken uygun pamuk<br />

alõm programlarõ düzenleyebilmekte ve üretim maliyetleri ile satõş fiyatõnõ<br />

gerçekçi olarak saptayabilmektedir.<br />

4) Üreticiler global anlamda rekabete hazõrlanacak ve ürün deseni yalnõzca<br />

yerel düzeyde değil dünya ölçeğinde optimuma yönelmektedir.<br />

5) Verilmiş olan taahhütler zamanõnda yerine getirilirken depolama ve<br />

stoklama masraflarõ asgariye inmektedir.<br />

2- <strong>Pamuk</strong> Fiyatlarõ<br />

A - Maliyet Fiyatlarõ<br />

Uzun yõllar emek-yoğun üretimin yapõldõğõ pamuk üretiminde işçilik<br />

maliyetleri hariç, tarõmsal girdi fiyatlarõ pamuğun üretim maliyetinin ana<br />

kalemlerini oluşturmaktadõr.<br />

Türkiye ve Bazõ Ülkelerde <strong>Pamuk</strong> Üretim Maliyetleri -2000 (US/da)<br />

Harcama Kalemleri Meksika Pakistan Peru ABD Türkiye<br />

İşçilik 24,5 16,1 25,6 3,1 29,2<br />

Makine Enerji<br />

7,2 - - - 2,5<br />

Ekipman<br />

Tohumluk 1,8 0,7 0,9 1,6 1,2<br />

Gübre 4,6 8,3 7,6 6,8 8,5<br />

Mücadele İlaçlarõ 4,9 18,1 2,6 7,6 11,6<br />

Sulama 5,8 1,0 3,3 0,2 2,3<br />

Çõrçõr,balya,nakil 8,3 5,3 6,7 8,2 8,0<br />

Kira 3,9 7,7 0,6 7,5 2,3<br />

Vergi ve Gümrük 4,7 12,0 - 1,2 -<br />

Diğer Masraflar 4,7 12,7 10,1 22,6 4,2<br />

Toplam Masraflar 70,4 81,9 57,4 58,8 74,1<br />

Kaynak: TMMOB<br />

Türkiye de pamuk üretim maliyeti,emek yoğun üretim yapan Meksika ve<br />

Pakistan’õn üretim maliyetine yakõn düzeyde olmakla birlikte ABD’nõn pamuk<br />

üretim maliyetinden % 45 oranõnda yüksektir. Mücadele ilaç kullanõmõ<br />

maliyetimiz oldukça yüksek seyrederken işçilik maliyetleri ABD’dan on kat<br />

daha yüksek olmaktadõr.<br />

<strong>Pamuk</strong> üretiminin büyük oranda insan iş gücüne dayalõ olmasõ ve üretim<br />

girdilerinin yüksek oranda kullanõlmasõ üretim maliyetlerinin yükselmesine yol<br />

açmakta,üretim maliyetinin yüksek olmasõ ise pamuğun karlõlõğõnõ ve diğer<br />

ürünler ile olan rekabet gücünü azaltmaktadõr. Son yõllarda uygulanan yanlõş<br />

politikalar sonucu pamuk en fazla gelir getiren tarla ürünü olma özelliğini<br />

kaybetmek üzeredir.<strong>Pamuk</strong> girdi fiyatlarõndaki artõşlarõn sürmesi halinde<br />

pamuğun diğer ürünler yanõnda rekabet gücünün azalmasõ sonucu özellikle<br />

Çukurova bölgesinde pamuk üreticisinin alternatif ürünlere yönelmesi daha da<br />

hõz kazanacaktõr.<br />

-21-

2002 yõlõ <strong>Pamuk</strong> Maliyet Unsurlarõ<br />

Gider Kalemleri<br />

Dekara Gider<br />

Tarla Kirasõ (TL/Da) 41.041.667<br />

Pam.Çub.Biç.Taşõ.Yak (TL7Da) 5.920.833<br />

Güb.Bed-İşçi(TL/Da) 20.806.667<br />

Sonbahar Sürmesi (TL/Da) 6.583.333<br />

Kõş Sürmesi (TL/Da) 8.272.727<br />

Diskaro-Tõrmõk (TL/Da) 9.041.667<br />

Tohum Bedeli (TL/Da) 6.946.917<br />

Ekim(TL/Da) 5.895.833<br />

Seyret-Çapalama (2 defa) (TL/Da) 18.011.083<br />

Ark Açma (TL/Da) 7.300.000<br />

Su Bedeli(TL/Da) 12.979.167<br />

Sulama İşçiliği (TL/Da) 7.541.667<br />

İlaç-Mücadele İşçiliği (TL/Da) 19.800.000<br />

Toplama(TL/Da) 34.233.333<br />

Pazara Taşõma Diğer (TL/Da) 6.000.000<br />

Masraflar Toplamõ 210.374.894<br />

Gn.İd.Gid.(Ms Tp %3) 6.311.247<br />

Masr.Top. (%30) Faizi 63.112.468<br />

Masraflar Genel Toplamõ 279.798.609<br />

Dekara Verim (Kg/Da) 350<br />

1 Kg <strong>Pamuk</strong> Ürünü Maliyeti (TL) 799.425<br />

1 Kg <strong>Pamuk</strong> Fiyatõ ((TL) 1.039.252<br />

Kaynak: Tarõm ve Köy İşleri Bakanlõğõ<br />

<strong>Pamuk</strong> üretiminin devamõ için maliyetlerin çok yüksek olduğu ülkemizde Türk<br />

çifçisinin maliyet+kar ile oluşan 1.039.252 TL/Kg fiyatõ alabilmesi sanayicimize<br />

dünya fiyatlarõndan hammadde temin imkanõ verebilmesi bu süretle tekstil<br />

ihracatõnda rekabet imkanõ bulabilmesi için uygun destekleme priminin açõklanmasõ<br />

ve prim uygulamasõna devamlõlõk arz etmesi gerekmektedir.Böylelikle üretici<br />

ürününe piyasada daha kolay alõcõ bulabilmekte, hakkõ olan fiyatõ elde edebilmekte<br />

sanayici ve ihracatçõ dünya fiyatlarõndan hammadde temin edebilme imkanõna<br />

kavuşmakta ve pamuk kayõt altõna alõnabilmektedir.<br />

B-Borsa Fiyatlarõ<br />

- Yurt içi Borsa Fiyatlarõ<br />

Ticaret borsalarõnda fiyatlar arz-talep dengesi dikkate alõnarak hazõr peşin işlemlere<br />

göre oluşmakta ancak bazen hükümetin aldõğõ ekonomik kararlardan da<br />

etkilenmektedir.Genel olarak borsa fiyatlarõ dõş borsa fiyatlarõna göre oluşmakta ve<br />

iç piyasada alõmlar dõş borsa fiyatlarõ üzerinden yapõlmaktadõr.<br />

Ege Bölgesi ve Antalya yöresi pamuklarõ yoğun olarak İzmir Ticaret<br />

Borsasõ,G.Doğu Anadolu ve Çukurova pamuklarõ ise yoğun olarak Adana<br />

Borsasõnda işlem görmektedir. Aynõ zamanda İzmir Standart-1,Beyaz ve Adana<br />

Standart -1 Beyaz pamuğu Liverpool Borsasõnda işlem görmektedir.<br />

-22-

Borsalarda genel olarak Lif <strong>Pamuk</strong> ( 1 Kg lif pamuk= 2,64 Kg kütlü pamuk) olarak<br />

işlem görürken,fiyat farklõlõklarõ dõş borsa fiyatlarõnõn takip edilmesi ve döviz<br />

kurlarõndaki değişimlerin yansõmasõyla oluşmaktadõr. Ancak son yõllarda yaşanan<br />

ekonomik krizlerin etkisiyle üretimi ve ticareti elinde bulunduran ülkelerin üretim<br />

miktarõ ve stok miktarlarõndaki artõşa rağmen ithalat ve ihracatõn azalmasõ iç ve dõş<br />

borsa fiyatlarõnda dalgalanmalara neden olmuştur.<br />

Yurtiçi Borsa Fiyatlarõ ( TL/KG)<br />

İzmir Borsasõ<br />

Ege ST-1<br />

Adana Borsasõ<br />

Çukurova ST-1HB<br />

1997 Aralõk 345.788 291.992<br />

1998 Aralõk 398.130 320.000<br />

1999 Aralõk 644.970 510.806<br />

2000 Aralõk 1.109.348 865.000<br />

2001 Aralõk 1.497.150 1.151.176<br />

2002 Aralõk 1.916.130 1.470.000<br />

Kaynak: İzmir ve Adana Ticaret Borsasõ<br />

Türkiye pamuk üretiminin yaklaşõk % 35.0’õ İzmir Ticaret Borsasõ aracõlõğõ ile<br />

pazarlanmakta olup, bu verilere ikinci veya daha fazla kez tescil ettirilen pamuklar<br />

da dahil olduğundan birlikte söz konusu oran büyümektedir. Dünya üretimiyle bir<br />

karşõlaştõrma yapõldõğõnda ise İzmir Ticaret Borsasõ pamuk işlem hacminin dünya<br />

pamuk üretiminin yaklaşõk % 1.5 karşõlõk görülmektedir.<br />

-Yurt dõşõ Fiyatlarõ<br />

<strong>Pamuk</strong> arzõ, pamuk fiyatlarõnõn oluşmasõnda önemli etken olup, belli başlõ pamuk<br />

üreticisi ülkelerin ( Çin, ABD) üretim miktarlarõ ve stoklarõ fiyatlar üzerinde etkili<br />

olmaktadõr. Ayrõca, pamuğun yanõ sõra yün, tiftik gibi dokuma sanayine yönelik<br />

hayvansal ve bitkisel lif üretim miktarlarõ da dünya pamuk fiyatlarõnõn oluşumunda<br />

etkili olmaktadõr.<br />

Dünya pamuk fiyatlarõnõn oluşumunda Liverpool Borsasõnda oluşan pamuk<br />

fiyatlarõ dikkate alõnmakta, tüm ihracat işlemleri ve ihracata esas oluşturan<br />

fiyatlarda Liverpool Borsasõ fiyatlarõ baz alõnmaktadõr. Ege ve Çukurova Standart-1<br />

beyaz pamuklarõ A ve B endeksinde işlem görmekte olup, Liverpool A ve B<br />

indeksleri Cottonlook Limited tarafõndan belirlenen kotasyonlarõn en yüksek<br />

beşinin ve en düşük üçünün aritmetik ortalamalarõ ile elde edilmektedir.<br />

Tablo’da görüleceği üzere pamuk fiyatlarõ hem Türkiye hem de dünya da son<br />

yõllarõn en düşük düzeyine inmiştir.1972 ile 2002 yõllarõ arasõnda pamuk fiyatlarõ en<br />

yüksek düzeyine 1994-95 sezonunda ulaşmõştõr. Söz konusu düşüşün önümüzdeki<br />

günlerde hammadde fiyatlarõna olumlu şekilde yansõmasõ beklenmektedir. Ancak<br />

Dünya borsa fiyatlarõnda bu gelişmeler yaşanõrken Türkiye’de dolar kurunun<br />

kontrol altõna alõnmasõ nedeniyle aynõ oranda azalma görülmemektedir. Ancak<br />

nispi oranda görülen azalma iplik üreticisi ve ihracatçõsõ açõsõndan avantaj<br />

sağlarken, çiftçimiz açõsõndan olumsuz olmuş, güçlükle gerçekleştirilen üretim<br />

pamuk üreticisini zor duruma sokmuştur.<br />

-23-

Dünya <strong>Pamuk</strong> Fiyatlarõ ( Cif Liverpool) (cent/kg)<br />

Liverpool Liverpool B Memphis 1 Ege Standart 1<br />

A Endeksi Endeksi<br />

1991-92 1.39 1.29 1.46 1.76<br />

1992-93 1.27 1.18 1.39 1.63<br />

1993-94 1.56 1.48 1.61 1.62<br />

1994-95 2.08 2.04 2.18 2.29<br />

1995-96 1.89 1.79 2.09 1.89<br />

1996-97 1.73 1.65 1.83 1.89<br />

1997-98 1.59 1.57 1.72 1.83<br />

1998-99 1.30 1.20 1.62 1.42<br />

1999-00 1.16 1.09 1.33 1.32<br />

2000-01 1.26 1.18 1.38 1.26<br />

2001-02 0.90 0.83 0.96 1.10<br />

Kaynak: İzmir Ticaret Borsasõ<br />

Not:Liverpool A endeksinde 1. sõnõf kaliteli pamuk, Liverpool B endeksinde ise ikinci sõnõf<br />

pamuk işlem görmektedir.<br />

Dünya pamuk fiyatlarõnda aşõrõ düşmenin ana nedenini olarak pamukta agresif<br />

politika izleyen ABD gösterilmekte olup, pamuk üretimine ve ihracatõna büyük<br />

teşvikler sağlayarak dünya fiyatlarõnõn düşmesine neden olmaktadõr. Söz konusu<br />

politika sonucu gelişmekte olan rakip ülkelerin pamuk ekim alanlarõnõn daralacağõ<br />

dolayõsõyla üretimlerinin düşeceği ve gelecekte ABD’nin tekelinde pamuk<br />

piyasasõnõn oluşacağõ õsrarla vurgulanmaktadõr.<br />

<strong>Pamuk</strong> fiyatlarõnõn düşmesinin olumlu yönleri; Sanayici açõsõndan hem iplik hem<br />

de konfeksiyon üretiminde maliyet avantajõ sağlarken,sanayicinin dõş pazarlardaki<br />

ağõr rekabet koşullarõna ayak uydurmasõnõ kolaylaştõrmaktadõr. Ayrõca iplik<br />

sanayinde makine yatõrõmlarõ artmasõ üretimi ve istihdamõ artõrmaktadõr.<br />

<strong>Pamuk</strong> fiyatlarõnõn düşmesinin olumsuz yönleri; Fiyat düşüşünden en olumsuz<br />

etkilenen kesimi çiftçiler oluştururken,çiftçi kendini kurtarabilmek için ertesi yõlki<br />

üretimini başka bir ürüne kaydõrmakta buda pamukta istikrarsõz fiyat seyri<br />

yaratmaktadõr. Çiftçinin pamuk üretimine küstürülmesi, pamuk üretim alanlarõnõn<br />

daraltõrken, pamukta dõşa bağõmlõlõğõ oluşturmaktadõr.<br />

VII. PAMUK TİCARET DURUMU<br />

1- PAMUK İHRACATI<br />

Ham pamuk ihracatõ, yurt içi tüketim ve bir önceki sezona devreden stok miktarlarõ<br />

ile toplam pamuk arzõ ve dõş talebe bağlõ olarak değişmektedir<br />

Cumhuriyetin ilk yõllarõnda Türkiye’de yaklaşõk 100 bin hektar alanda 40 bin tona<br />

yakõn pamuk üretiliyordu.<strong>Pamuk</strong>taki üretim artõşõna paralel olarak dokuma ve bez<br />

üretim tesislerinin kurulmasõ ile pamuk ihracatõmõzda önemli artõşlar<br />

kaydedilmiştir. 1923 yõlõnda 3,7 milyon dolar olan pamuk ihracatõ 1930 yõlõnda 7,8<br />

milyon dolara, 1950 yõlõnda ise 69 milyon dolara ulaşmõştõr.<br />

-24-

Yõllar itibariyle düzenli artõşõnõ sürdüren ihracatõmõz 1970 yõlõnda 300 milyon<br />

dolara, 1980 yõlõnda 350 milyon dolara ulaşmõştõr. Bu tarihten sonra sanayideki<br />

gelişmeye bağlõ olarak pamuk direk olarak ihraç edilmekten çok sanayi ürününe<br />

dönüştürülerek ihraç edilmeye başlanmõştõr.<br />

Sanayi ürünü haline dönüştürülerek gerçekleştirilen pamuk ihracatõ 1983 yõlõndan<br />

sonra hõzla düşüş trendine girerek 1987 yõlõnda 26 bin dolara gerilemiştir. Söz<br />

konusu yõllarda yurt içi pamuk üretimi sanayicinin ihtiyacõnõ karşõlayamaz hale<br />

geldiğinden 1987 yõlõnda ilk ithalat başlamõştõr.<br />

1993 yõlõna kadar ortalama 150 milyon dolar seviyelerinde seyreden pamuk ihracatõ<br />

1994 yõlõnda 31,4 milyon dolara, 1995 yõlõnda ise 6,1 milyon dolara gerilemiştir.<br />

Miktar ve değer olarak en fazla pamuk ihracatõ 1996 ve 1999 yõllarõnda<br />

gerçekleştirilmiştir. 1995 yõlõnda ihracat en düşük düzeyde bulunurken 1996<br />

yõlõnda 76.042 ton ihracat gerçekleştirilmiş bu oran 1997 yõlõnda 37.039 tona, 1998<br />

yõlõnda ise 45.964 tona gerilemiştir. 1999 yõlõnda 80.394 bin tona ulaşan pamuk<br />

ihracatõ bu tarihten sonra büyük oranda azalõşõnõ sürdürmüş ve 2002 yõlõnda 37.662<br />

ton seviyesine gerilemiştir.<br />

YILLAR İTİBARİYLE PAMUK İHRACATI<br />

Miktar<br />

Ton<br />

Değer<br />

(000 TL.)<br />

Değer<br />

(000 $)<br />

Türkiye’nin<br />

Toplam İhracatõ<br />

(000 $)<br />

Pamuğun<br />

Toplam İhracat<br />

İçindeki Payõ %<br />

1996 76.042 9.310.931.953 124.077,4 23.224.500,0 0,53<br />

1997 37.039 8.244.459.627 57.168,5 26.261.100,0 0,21<br />

1998 45.964 15.322.765.724 55.467,9 26.973.900,0 0,20<br />

1999 80.394 35.240.246.584 87.121,4 26.587.200,0 0,32<br />

2000 27.515 22.474.250.417 36.269,7 27.774.900,0 0,13<br />

2001 30.042 45.034.896.868 37.399,4 31.334.200,0 0,11<br />

2002 37.662 65.972.237.041 43.361,2 35.080.700,0 0,12<br />

Kaynak: DİE<br />

PAMUK İHRACATI YAPILAN ÜLKELER (MİLYON $)<br />

1998 1999 2000 2001 2002<br />

İtalya 7.643,3 7.264,8 5.519,8 9.947,9 12.732,2<br />

Almanya 2.812,0 2.643,4 1.117,2 3.285,6 1.499,1<br />

Portekiz 6.346,8 6.405,1 2.864,1 4.055,3 2.466,0<br />

Hindistan 19.269,9 19.214,5 2.426,2 985,8 235,0<br />

Diğer 19.395,9 51.593,6 24.342,4 19.124,8 26.428,8<br />

Toplam 55.467,9 87.121,4 36.269,7 37.399,4 43.361,2<br />

Kaynak: DİE<br />

<strong>Pamuk</strong> ihracatõ en fazla AB ülkelerine özellikle İtalya, Almanya, İspanya, Fransa<br />

ve Belçika ya gerçekleştirilmektedir.Son beş yõl içinde en fazla ihracat yapõlan yõl<br />

1999 yõlõ olurken, 2000 yõlõnda uygulanan sabit kur politikasõ sonucu pamuk<br />

ihracatõ % 58.4 azalarak 36.269 milyon dolara gerilemiştir.Ancak 2001 ve 2002<br />

yõllarõnda döviz kurunun serbest bõrakõlmasõnõn da etkisiyle pamuk ihracatõ yeniden<br />

artõş eğilimine girmiştir.<br />

-25-

Sonuç olarak; ülkemizde pamuk ihracatçõlarõ ve tekstil, konfeksiyoncularõ arasõnda<br />

yõllar itibariyle tartõşmalar yaşanmõş sanayiciler pamuğu ham ihraç etmek yerine<br />

sanayi ürünü olarak ihraç etmenin ülkeye daha fazla döviz kazandõrõp istihdam<br />

yaratacağõnõ savunurken, pamuk ihracatçõlarõ dünyanõn bir çok ülkesinde hem<br />

pamuk hem de tekstil mamulleri ihracatõ yapõldõğõnõ, ihracatõn sõnõrlandõrõlmasõnõn<br />

üreticiyi baskõ altõna alacağõnõ ve üretimin zamanla azalacağõnõ belirtmişlerdir.<br />

Her iki kesimin ve ülkemizin yararlarõnõ dengelemek için uygulanan politikalar<br />

pamuk ihracatõnõn dalgalanmasõna yol açmõştõr.<br />

2-PAMUK İTHALATI<br />

1980 yõlõndan sonra sürdürülen politikalar sonucu tekstil sektörünün ihtiyacõ olan<br />

uzun elyaflõ pamuk talebinin artmasõ sonucu ilk ithalat 1987 yõlõnda 29,0 milyon<br />

dolar olarak gerçekleşmiştir.<br />

YILLAR İTİBARİYLE PAMUK İTHALATI<br />

Miktar<br />

Ton<br />

Değer<br />

(000 TL.)<br />

Değer<br />

(000 $)<br />

Türkiye’nin<br />

Toplam İthalatõ<br />

(000 $)<br />

Pamuğun<br />

Toplam İthalat<br />

İçindeki Payõ %<br />

1996 167.579 25.151.595.500,1 301.292,4 43.626.700,0 0,69<br />

1997 356.458 94.474.511.342.1 627.917,3 48.558.700,0 1,29<br />

1998 379.687 152.107.940.853 600.845,1 45.921.400,0 1,30<br />

1999 277.157 146.839.171.030 351.435,9 40.671.200,0 0,86<br />

2000 566.784 417.898.737.726 676.575,3 54.502.800,0 1,24<br />

2001 454.158 593.945.128.997 497.300,9 41.399.100,0 1,20<br />

2002 539.521 719.693.802.475 491.941,3 50.831.700,0 0,96<br />

Kaynak: DİE<br />

<strong>Pamuk</strong> İthalatõ Yapõlan Ülkeler (Milyon $)<br />

1998 1999 2000 2001 2002<br />

Yunanistan 85,9 119,6 295,2 109,9 110,3<br />

Türkmenistan 18,4 25,1 61,2 38,3 7,01<br />

Özbekistan 73,9 35,5 37,3 12,2 30,0<br />

Azerbeycan 26,2 17,2 16,3 10,2 11,3<br />

A.B.D 222,9 40,9 222,0 206,1 264,0<br />

Diğer 173,5 40,9 44,6 120,6 68,5<br />

Toplam 600,8 351,4 676,6 497,3 491,9<br />

Kaynak: DİE<br />

<strong>Pamuk</strong> ithalatõ 1995 ve 1999 yõllarõ hariç tutulursa diğer yõllar miktar ve değer<br />

olarak büyük artõş göstermiş,1996 yõlõnda 167.579 ton olan ithalat % 112,7 artarak<br />

356.458 tona,1998 yõlõnda 379.687 tona ulaşmõştõr. 1999 yõlõnda ithalatta görülen<br />

gerilemenin asõl nedenini nihai tüketimde görülen azalma oluşturmuştur. 2000<br />

yõlõnda uygulanan sabit kurun da etkisiyle pamuk ithalatõ büyük artõş göstermiş ve<br />

566.784 tona ulaşmõş, 2001 yõlõnda ise 454.158 ton olarak gerçekleşmiştir. 2002<br />

yõlõnda ise üretimin yeterli seviyede gerçekleşmemesi sonucu ithalatta yeniden artõş<br />

izlenmiştir.<br />

Türkiye pamuk ithalatõnõ başlõca Yunanistan, Özbekistan, Türkmenistan,<br />

Azarbeycan, ABD, Suriye Mõsõr,İsrail ve Avustralya’dan gerçekleştirmektedir.<br />

İthalatõmõzda en büyük payõ ABD alõrken,bunu Yunanistan izlemektedir.<br />

-26-

<strong>Pamuk</strong> ihracatçõsõ olarak nitelendirilen Türkiye tekstil ve konfeksiyon sektöründeki<br />

gelişmelere bağlõ olarak özellikle 1990 yõllardan sonra önemli miktarda pamuk<br />

ithal etmeye başlamõş, bu gün ise pamuk üretim miktarõ tekstil ve konfeksiyon<br />

sektörünün talebine cevap veremediğinden pamuk ithal edilen ülke konumuna<br />

gelinmiştir. Öte yandan ülkemizin ortalama pamuk ithal birim fiyatlarõ 1997<br />

yõlõndan itibaren sürekli düşmüştür. Ortalama ithal birim fiyatlarõ 1997 yõlõnda<br />

1.74,1998 yõlõnda 1.57, 1999 yõlõnda 1.25, 2000 yõlõnda 1.28, 2001 yõlõnda ise 1.08<br />

dolar/kg olmuştur.Bunda ise en önemli etken yaşanan global kriz olmuş, tüm<br />

dünyada hammadde fiyatlarõ düşmüş,bu düşüşler pamuğa da yansõmõş ve eğilim<br />

günümüze kadar devam etmiştir.<br />

VIII. PAMUK SANAYİ<br />

1- PAMUKLU DOKUMA SANAYİ<br />

<strong>Pamuk</strong>lu ürünlerin nem çekiciliği, rahat, yumuşak ve sağlõklõ olmasõndan dolayõ<br />

dünyadaki kullanõm oranõ hõzla artõş kaydetmiştir.19 yüzyõlda kullanõlan liflerin<br />

% 48,0’ni yün, % 48’ni keten ve % 4,0’nõ pamuk oluştururken 20 yüzyõlda pamuk<br />

oranõ % 74,0’e yükselmiştir.<br />

Ülkemizde tekstil sanayi için pamuk vazgeçilmez nitelikte stratejik bir hammadde<br />

olup,tekstil ve konfeksiyon sanayinin yapmõş olduğu üretim ve ihracatõnõn<br />

% 80,0’ni pamuğa dayalõ bulunmaktadõr.<br />

Türk tekstil sanayi Cumhuriyetin kurulmasõndan hemen sonra Sümerbank<br />

tarafõndan dokuma ve eğirme alanlarõnda yatõrõmlar yapõlmasõyla başlamõştõr. 1920<br />

ve 1930’lu yõllarda yeterli işletme kapasitesine sahip olmayan Türkiye bu yõllarda<br />

hem pamuk ihraç eden hem de işlenmiş ürün ithal eden ülke konumunda<br />

bulunmaktaydõ. Ancak 1950’li yõllarda gerçekleşen yatõrõmlarla birlikte önemli<br />

aşama kaydeden Türk Tekstil Endüstrisi kendi pamuğunu işleyerek dünya<br />

pazarlarõnda güçlü bir pamuk tekstil ülkesi konumuna gelmiştir. Son yõllarda ise<br />

özel sektörün yapmõş olduğu yatõrõmlar sektöre büyük ivme kazandõrmõştõr.<br />

PAMUKLU DOKUMA ÜRETİMİ<br />

(000 metre)<br />

ÜRETİM<br />

KKO<br />

1993 567.597 91.4<br />

1994 542.118 84.9<br />

1995 513.474 84.1<br />

1996 556.104 85.7<br />

1997 691.256 83.3<br />

1998 577.522 77.2<br />

1999 516.456 73.7<br />

2000 604.317 81.3<br />

2001 625.763 82.4<br />

2002* 653.000 83,6<br />

Kaynak: DİE,TSKB<br />

(*) Tahmin<br />

1996 yõlõnda tarihinde rekor seviyesine ulaşan dokuma yatõrõmlarõ 1999 yõlõna<br />

kadar gerileyerek söz konusu yõlda durma noktasõna gelmiş, 2000 yõlõnda yaşanan<br />

ekonomik canlanma ile tekrar artmaya başlamõştõr.<br />

-27-

<strong>Pamuk</strong>lu dokuma sektöründe son yõllarda fabrika niteliğindeki işletmeler makine<br />

parkõnõ yenilemiş,modern makine parkõna sahip küçük ve orta büyüklükteki<br />

işletmelerin sayõsõ hõzla artmõştõr.1993-1997 yõllarõ arasõnda dokuma tezgahlarõna<br />

yatõrõmlar ağõrlõklõ olarak KOBİ’ler tarafõndan gerçekleştirilirken, 1997 ve 1998<br />

yõllarõnda büyük firma yatõrõmlarõ ağõrlõk kazanmõştõr.Bu durum kõsmen tekstil<br />

sektöründe ağõrlõk gösteren firmalarõn entegrasyon ve ürün çeşitlemesine gitmek<br />

istemelerinden kaynaklanmõştõr.<br />

Dokuma sektörü ipliğe oranla daha fazla iç piyasaya yönelik çalõşmakta olup,yurt<br />

içi talebin azaldõğõ dönemlerde yeterli ihracat yapõlamadõğõndan üretim<br />

gerilemektedir.<br />

Tablodan da görüldüğü gibi yurt içi ekonomik kriz ve global krizin yaşandõğõ<br />

dönemlerde dokuma üretiminde gerileme yaşanmaktadõr. 1994 yõlõnda % 4.7, 1998<br />

yõlõnda % 16.5, 1999 yõlõnda ise % 10.6 oranõnda pamuklu üretimde gerileme<br />

yaşanmõştõr. Ancak ihracatõn üretim içindeki payõnõn önemli boyutlara<br />

erişmesi,üretimdeki düşüşün sõnõrlõ kalmasõnõ sağlamõştõr.<br />

2000 yõlõnda uygulanan sabit kur politikasõ ihracata yönelik çalõşan tekstil<br />

sektörünün üretim ve ihracatõnõn artmasõnõ sağlamõş ve üretim % 3.5 artõş<br />

göstermiştir.2000 yõlõnõn Kasõm ayõnda başlayan ekonomik krizin etkilerinin<br />

bertaraf edilmesiyle üretimde sağlanan artõş devam etmiş 2002 yõlõnda 653 milyon<br />

metreye ulaşõlmõştõr. Söz konusu gelişmelere rağmen dokuma sektöründe optimum<br />

üretim ölçeğinde faaliyet gösteren firma sayõsõ yetersiz kalmaktadõr. Söz konusu<br />

ölçek sorunu finansman sorunundan bağõmsõz olmayõp birim üretim maliyetleri<br />

açõsõndan önem arz etmektedir.<br />

PAMUKLU DOKUMA SANAYİ İHRACATI VE İTHALATI<br />

İhracat<br />

Milyon$<br />

İthalat<br />

Milyon$<br />

1994 299,6 141,9<br />

1995 330,5 281,2<br />

1996 346,5 266,9<br />

1997 358,6 175,5<br />

1998 397,2 271,0<br />

1999 349,0 233,1<br />

2000 395,5 285,5<br />

2001 499,5 364,5<br />

2002 351,2 660,8<br />

Kaynak: DİE<br />

1994 yõlõnda yaşanan ekonomik krize rağmen <strong>Pamuk</strong>lu dokuma sektörü dünya<br />

pazarlarõndaki olumlu gelişmelere paralel olarak artmõş ve ihracat 1995 yõlõnda %<br />

10.3 artarak 330,5 milyon dolar, 1996 yõlõnda % 4,8 artarak 346,5 milyon dolara<br />

ulaşmõştõr. 1997 ve 1998 yõllarõ arasõnda artõş devam etmiş,1999 yõlõnda ise yaşanan<br />

global krizin etkisiyle pamuklu dokuma ihracatõ % 12,1 azalarak 349,0 milyon<br />

dolara gerilemiştir.2001 yõlõnda sabit döviz kuru politikasõnõn uygulanmasõ ile<br />

pamuklu dokuma ihracatõ 499,5 milyon dolar ile son yõllarõn en yüksek seviyesine<br />

ulaşmõştõr.<br />

-28-

2-İPLİK SANAYİ<br />

<strong>Pamuk</strong> ipliği, ham bez, havlu, örgü ve halõ dokumacõlõğõnda kullanõlmaktadõr.<br />

Türkiye’de tekstil ve hazõr giyim sanayinin gelişimi iplik sanayinin gelişimini de<br />

beraberinde getirmiş ve iplik sanayi iç piyasanõn ihtiyacõnõ karşõlamanõn yanõ sõra<br />

ihracatta da önemli gelişmeler kaydetmiştir.<br />

Türkiye iplik sanayi hammadde ihtiyacõnõn önemli bir kõsmõnõ yurtiçinden temin<br />

etmekle birlikte belirli miktarda hammadde ihtiyacõnõ da ithalat yoluyla<br />

karşõlamaktadõr.<br />

Üretilmekte olan iplik çeşitleri pamuk ipliği, polyster ve akriliktir. <strong>Pamuk</strong> iplikleri<br />

ise kendi arasõnda; Kadre pamuk ipliği<br />

Penye pamuk ipliği<br />

Merserize pamuk ipliği<br />

Karõşõk pamuk ipliği<br />

Suni elyafla karõşõk pamuk ipliği<br />

Sentetik elyafla karõşõk pamuk ipliği olmak üzere ayrõlmõştõr.<br />

YILLAR İTİBARİYLE<br />

PAMUK İPLİĞİ ÜRETİMİ<br />

Üretim<br />

Ton<br />

1994 362.897<br />

1995 387.753<br />

1996 438.694<br />

1997 522.693<br />

1998 479.748<br />

1999 453.399<br />

2000 547.935<br />

2001 553.449<br />

2002* 615.397<br />

Kaynak: DİE<br />

(*) Tahmin<br />

<strong>Pamuk</strong> ipliği üretiminde son beş yõlda makine teknolojisindeki gelişmelerin etkisi<br />

ve 1990 yõllardan sonra yapõlan büyük yatõrõmlar nedeniyle yeni makinelerle<br />

yarõşamayan eski makinelerin artan oranda üretim dõşõnda kalmasõyla kapasite<br />

kullanõm oranõ önemli ölçüde azalmõş, buna karşõn üretim miktarlarõ sürekli artõş<br />

göstermiştir.1994 ve 1995 yõlõnda iç talepte ,1996 yõlõnda hem iç hem de dõş talepte<br />

başlayan artõşlar üretim artõşõnõn ana nedenleri oluşturmuştur.<br />

PAMUK İPLİĞİ İHRACATI VE İTHALATI<br />

(Milyon $)<br />

İHRACAT İTHALAT<br />

1994 250,6 167,1<br />

1995 137,8 221,6<br />

1996 139,1 149,4<br />

1997 224,3 137,2<br />

1998 293,1 115,8<br />

1999 311,2 84,2<br />

2000 253,1 110,9<br />

2001 276,4 84,9<br />

2002 180,9 131,4<br />

Kaynak: DİE<br />

-29-

<strong>Pamuk</strong> ipliği ihracatõ, 1994 yõlõndan 1998 yõlõna kadar miktar bazõnda devamlõ artõş<br />

göstermiştir. Bunun en önemli nedeni yurt içinde yapõlan yoğun yatõrõmlar<br />

nedeniyle artan iplik üretiminin yurt içi talepten fazla olmasõ sonucu üreticilerin<br />

ihracata yönelmeleri olmuştur. Avrupa Birliği ülkeleri pamuk ipliği ihracatõnda en<br />

önemli pazarlar olup ABD tarafõndan ülkemize kota uygulanmaktadõr.<br />

ABD’ nin uyguladõğõ kotaya tabii ürünlerin tanõmõ ve katagori numaralarõ ise ;<br />

Katogori No:<br />

Ürün Tanõmõ<br />

200 <strong>Pamuk</strong> ve /veya sentetik elyaftan mamul perakende<br />

satõşa hazõr dikiş iplikleri<br />

300 Kadre <strong>Pamuk</strong> İpliği<br />

301 Penye <strong>Pamuk</strong> İpliği<br />

604 Devamsõz selülozik olmayan suni elyaftan bükülü<br />

iplikler<br />

Kaynak: İTKİB<br />

<strong>Pamuk</strong> ipliği ihracatõnõn gerçekleştiği ülkelerin başõnda İtalya,Portekiz ve<br />

Yunanistan gelmektedir.<br />

<strong>Pamuk</strong> ipliği ithalatõnda 1990’lõ yõllardan itibaren devamlõ artõş eğilimi<br />

gözlenirken, gümrük birliğinin ithalat üzerindeki etkisinin yanõ sõra yurt içinde<br />

kapasitenin büyük miktarda artmasõyla da 1996 yõlõndan itibaren azalma<br />

görülmüştür. Hindistan,Türkmenistan ve Pakistan pamuk ipliği ithalatõnõn<br />

gerçekleştiği ülkelerin başõnda gelmektedir.<br />

3-PAMUK YAĞI VE ÇİĞİT<br />

Bitkisel yağ üretimimizde önemli paya sahip olan ürünlerden biriside pamuk<br />

tohumunun çekirdeği olan çiğit olup, pamuğun yan ürünü olmasõ sebebiyle<br />

üreticiye ek gelir sağlamaktadõr. Elde edilen bu ek gelir üreticinin ekim tercihini<br />

pamuk yönünde kullanmasõnõ sağlamakta buda pamuk ve çiğit üretimini<br />

beraberinde artõrmaktadõr.<br />

<strong>Pamuk</strong> tohumundan % 18-20 oranõnda yağ elde edilmekte olup,pamuk bitkisi<br />

ağõrlõk olarak liften çok çiğit vermektedir.<br />

Çiğit Ekim Alanõ,Üretimi ve Verimi<br />

Ekilen Alan<br />

(hektar)<br />

Üretim<br />

(Ton)<br />

Verim<br />

(Kg/hektar)<br />

1994 581.491 929.902 1599<br />

1995 756.694 1.287.527 1703<br />

1996 743.775 1.219.579 1640<br />

1997 721.723 1.193.286 1653<br />

1998 756.566 1.334.778 1764<br />

1999 719.294 1.157.583 1609<br />

2000 654.177 1.295.066 1980<br />

2001 688.667 1.349.110 1959<br />

Kaynak: DİE<br />

<strong>Pamuk</strong> üretimindeki dalgalanmalara bağlõ olarak çiğit üretiminde de artõş ve<br />

azalõşlar izlenmekte olup, çiğit üretimin tamamõna yakõn bir bölümü iç pazarda<br />

işlenerek tüketime sunulmaktadõr. 1994 yõlõnda 929.902 ton olan çiğit üretimi 2001<br />

yõlõnda % 45,0 artarak 1.349.110 tona ulaşmõştõr. Üretim artõşõna paralel olarak<br />

verimde de önemli artõşlar kaydedilmiştir.<br />

-30-

<strong>Pamuk</strong>yağõ ise, Kabuklarõ çõkarõlmõş tohumlarõn kavrulduktan sonra sõkõlmasõ yada<br />

uygun bir çözücüyle özütlenmesi yoluyla üretilmektedir.Koyu renkli ve tatlõ olan<br />

bu sõvõ temizlenip saflaştõrõldõktan ve kokusu giderildikten sonra yada sõvõ yağ<br />

olarak kullanõlmakta yada hidrojenlenerek margarine dönüştürülmektedir.<br />

<strong>Pamuk</strong> tohumundan yağ çõkarõldõktan sonra geriye kalan proteince zengin küspe<br />

hayvan yemi olarak değerlendirilirken,çõrçõrlama işleminden sonra tohumlarõn<br />

üzerinde kalan artõk lifler ise sicim yapõmõnda kullanõlmaktadõr.<br />

Rafine <strong>Pamuk</strong> yağõ Üretimi<br />

(ton)<br />

1994 16.209<br />

1995 10.539<br />

1996 13.301<br />

1997 20.546<br />

1998 27.522<br />

1999 27.294<br />

2000 35.560<br />

2001 38.302<br />

Kaynak: DİE<br />

<strong>Pamuk</strong> yağõ üretimi de çiğit’de olduğu gibi artõş göstermiş,1994 yõlõnda 16.209 ton<br />

olan rafine pamuk yağõ üretimi 2001 yõlõnda % 136,3 artarak 38.302 tona<br />

ulaşmõştõr.<br />

<strong>Pamuk</strong> yağõ ihracatõmõzõn büyük bölümü İsrail ve Rusya ya gerçekleştirilirken,<br />

pamuk yağõ ithalatõnõn büyük bir kõsmõ dünyanõn en büyük pamuk yağõ üreticisi<br />

olan Amerika’dan gerçekleştirilmiştir.<br />

IX. DÜNYA PAMUK DURUMU<br />

1- Dünya <strong>Pamuk</strong> Ekimi ve Üretimi<br />

Dünyada 76 ülkede, 32 milyon hektar alanda, ortalama 190 milyon ton pamuk<br />

üretimi yapõlmakta olup, dünya nüfusunun hõzla artmasõ,diğer yandan sanayileşen<br />

ve kalkõnan toplumlarda hayat düzeyinin yükselmesi pamuğun vazgeçilemeyecek<br />

bir hammadde olma özelliğini sürdürmesini sağlamaktadõr.<br />

Dünya pamuk üretimine 1960 yõlõndan günümüze doğru baktõğõmõzda 1960’lõ<br />

yõllarda 10-12 milyon ton seviyelerinde olan pamuk üretimi 1970’li yõllarda 13-14<br />

milyon ton,1980’li yõllarda 14-18 milyon ton 1990’lõ yõllarda 18-20 milyon ton<br />

olarak gerçekleşmiştir.<br />

Son yõllarda teknolojik alanda kaydedilen yenilikler, pamuk lif veriminde sağlanan<br />

artõş tüm dünyada üretimde miktar ve kalite açõsõndan büyük gelişmeleri de<br />

beraberinde getirmiş,özellikle çevre ve sağlõk konularõnõn kazandõğõ önem organik<br />

pamuk tarõmõnõn yaygõnlaşmasõna neden olmuştur.<br />

Dünyada pamuk en fazla Asya daha sonra Amerika kõtasõnda ekilmekte ve<br />

üretilmektedir.<br />

-31-

<strong>Pamuk</strong> ekim alanlarõ yõllar itibariyle incelendiğinde ise azalma eğilimine girdiği 97<br />

sezonunda 33,8 milyon hektarlõk alanda pamuk üretimi yapõlõrken bu oran 2001<br />

döneminde % 0,3 azalarak 33,5 milyon ha’ya gerilemiştir. Dünyanõn başlõca pamuk<br />

üreticisi ülkelerinden ABD ve Hindistan’da ekim alanlarõnda daralma<br />

yaşanmaktadõr.<br />

Dünya <strong>Pamuk</strong> Ekim Alanlarõ (000 Hektar)<br />

1997/98 1998/99 1999/00 2000/01 2001/02<br />

Hindistan 8.850 9.261 8.883 8.148 8.964<br />

ABD 5.370 5.250 5.400 5.282 5.261<br />

Çin 4.530 4.400 3.750 4.032 4.500<br />

Pakistan 2.959 2.882 2.800 2.912 3.000<br />

Bağ.Dev.Topl. 2.508 2.465 2.555 2.444 2.456<br />

Brezilya 925 800 806 8.58 875<br />

Yunanistan 390 407 430 410 392<br />

Avusturalya 428 547 440 500 506<br />

Toplam 33.784 33.242 32489 33.910 33.441<br />

(D. Dahil)<br />

Kaynak: : Cotton World Statistics<br />

1960’lõ yõllarda 300-350 kg/ha. olan dünya verim ortalamasõ 2000‘li yõllara<br />

gelindiğinde 600 kg/ha üzerine çõkmõştõr.Dünya’da verim artõşõnda en fazla mesafe<br />

alan ülkeler arasõnda Hindistan, İran, İsrail , Suriye ve Türkiye olurken diğer<br />

pamuk üreticisi ülkelerde verim artõşõ sağlanamamõş hatta bazõ ülkelerde verimde<br />

azalõş meydana gelmiştir.<br />

Ülkeler İtibariyle Dünya <strong>Pamuk</strong> Üretimi (000 ton)<br />

1997/98 1998/99 1999/00 2000/01 2001/02<br />

Hindistan 2.450 2.730 2.650 2.384 2.508<br />

ABD 4.100 3.048 3.694 3.742 4.373<br />

Çin 3.985 4.150 3.830 4.420 4.400<br />

Pakistan 1.561 1.450 1.800 1.750 1.716<br />

Bağ.Dev.Topl. 1.550 1.446 1.597 1.395 1.601<br />

Brezilya 370 400 648 900 750<br />

Yunanistan 348 350 428 425 410<br />

Mõsõr 342 222 229 206 314<br />

Toplam<br />

(D.Dahil) 19.905 18.554 18.887 19.251 21.416<br />

Kaynak: Cotton World Statistics<br />

<strong>Pamuk</strong> üreticisi ülkelerde yõllar itibariyle üretimde artõş izlenirken ekim alanlarõnda<br />

aynõ hõzla artõşõn gerçekleşmediği,dolayõsõyla üretimdeki yükselişin verimden elde<br />

edilen artõştan kaynaklandõğõ açõkça görülmektedir.<br />

2-Dünya <strong>Pamuk</strong> Tüketimi<br />

Gelişen tekstil ve konfeksiyon sanayi, artan dünya nüfusu ve fert başõna gayri safi<br />

milli hasõla, ayrõca sentetik elyaf fiyatlarõ ve tüketim eğilimi dünya pamuk<br />

tüketiminin artmasõnõ veya azalõş göstermesini etkileyen başlõca unsurlar<br />

olmaktadõr. Yõllar itibariyle sentetik elyaf fiyatlarõnõn pamuk elyaf fiyatlarõna göre<br />

ucuzlamasõ giderek sentetik elyaf kullanõmõnõ büyük ölçüde artõrmõş ancak buna<br />

rağmen pamuk tüketim artõşõna engel olunamamõştõr.<br />

-32-

Son yapõlan araştõrmalar sentetik elyaf üretim ve tüketiminin artacağõ buna karşõlõk<br />

daha yüksek fiyattan satõlsa bile pamuk liflerinin özellikle gelişmiş ülkelerde satõn<br />

alma gücü yüksek tüketicilerce tercih edileceği ortaya konmaktadõr.<br />

Dünya <strong>Pamuk</strong> Tüketimi<br />

(000 Ton)<br />

1997/98 1998/99 1999/00 2000/01 2001/02<br />

Hindistan 2.576 2.864 2.800 2.700 2.913<br />

ABD 2.318 2.422 2.469 2.251 1.633<br />

Çin 4.500 4.700 4.800 4.600 5.300<br />

Pakistan 1.602 1.531 1.550 1.550 1.810<br />

Toplam 18.632 18.977 19.473 19.715 19.854<br />

(D.Dahil)<br />

Kaynak: Cotton World Statistics<br />

:<br />

Dünya pamuk tüketimi 1999/00 döneminde 800 bin ton artarak 19 milyon tonun<br />

üzerinde gerçekleşmiş, söz konusu artõş, 97-98 de yaşanan ekonomik kriz sonrasõ<br />

dönemde dõş yardõmlarla hõzlõ bir kalkõnma elde edilmesi ve kimyevi lif fiyatlarõna<br />

nazaran pamuk fiyatlarõnõn nispi olarak düşmesi sonucu pamuk talebinin artõşõyla<br />

oluşmuştur.<br />

Dünyanõn en büyük pamuk üreticisi olan Çin, Hindistan, ABD ve Pakistan aynõ<br />

zamanda en fazla pamuk tüketicisi konumunda olup, ayrõca Çin ve Hindistan ‘da<br />

pamuk işleme kapasiteleri yanõnda büyük polyester üretim tesisleri de<br />

bulunmaktadõr.<br />

Sonuç olarak; * En büyük pamuk üreticisi olan ABD’nin ekim alanlarõ % 23,0<br />

üretimi ise % 37,0 oranõnda artmõştõr.<br />

* Avustralya ve Yunanistan gibi gelişmişlik düzeyi yüksek ülkelerde pamuk<br />

üretimlerini ve ekim alanlarõnõ artõrmaktadõr.<br />

* Çin, Hindistan,Türkiye,Pakistan gibi ülkelerde pamuk üretimi artmõştõr. Ancak<br />

bu artõş ekim alanlarõnõn artõşõndan ziyade verim artõşõndan kaynaklanmõştõr.<br />

* Meksika, ve Brezilya ve Mõsõr gibi ülkelerde ekim alanlarõ ve üretim<br />

azalmaktadõr.<br />

* Benin,Faso ve Mali gibi ülkelerde ekim alanõ ve üretimde artõş gözlenirken<br />

verimde artõşlar yaşanmamõş hatta gerileme olmuştur.<br />

3-Dünya <strong>Pamuk</strong> İhracatõ<br />

Son yõllarda yaşanan ekonomik krizler nedeniyle pamuk ve pamuğa dayalõ<br />

ürünlerin ticaret hacminde durgunluk gözlenmesine rağmen uzun dönemde artõş<br />

gösteren ihracat miktarõ % 50-60 oranõnda artõş,ancak önemli pamuk üreticisi<br />

konumunda olan Türkiye ve Brezilya’da son 10 yõllõk dönemde ihracat miktarõ<br />

% 30 oranõnda azalmõştõr. Diğer yandan Türkiye de ihracat yoğunluğu işlenmiş<br />

pamuk ve pamuğa dayalõ ürünler ve tekstil ürünlerinin ihracatõnda artõş olarak<br />

kaydedilmiştir.<br />

-33-

Ülkeler İtibariyle Dünya <strong>Pamuk</strong> İhracatõ ( 000 ton)<br />

1997/98 1998/99 1999/00 2000/01<br />

ABD 1.663 936 1.450 1.500<br />

Bağ.Dev.Top. 1.241 1.338 1.312 1.228<br />

Avusturalya 575 650 614 659<br />

Pakistan 74 1 5 31<br />

Toplam<br />

5.913 5.301 5.769 6.047<br />

(D.Dahil)<br />

Kaynak: World Cotton Trade<br />

Dünyada miktar ve değer olarak en büyük pamuk ihracat rakamõna ulaşan ülke<br />

ABD olup dünya ihracat miktarõnõn ortalama % 25,0’õ bu ülke tarafõndan<br />

karşõlanmaktadõr. Amerika’dan sonra Özbekistan en büyük ihracatçõ ülke<br />

konumunda olup,ürettiği pamuğun % 15 civarõnõ tekstil ve sağlõk sektörüne<br />

ayõrdõktan sonra kalan kõsmõnõ ihraç etmektedir.<br />

Çin dünya pamuk üretim ve tüketimi yönünde ülkelerarasõ sõralamada ilk sõrada yer<br />

alõrken ,pamuk ihracatõ çok az seviyede gerçekleştirmektedir.<br />

4-Dünya <strong>Pamuk</strong> İthalatõ<br />

Son yõllarda dünya ticaret hacminde gözlenen daralmanõn sonucu ihracat<br />

oranõndaki azalmaya paralel olarak ithalata da azalõş kaydedilmiştir. Dünya<br />

pamuk ithalatõ gerçekleşen rakamlar itibariyle yõllõk ortalama 5,7 milyon tondur.<br />

Doğu Asya ülkeleri dünyanõn en büyük pamuk ithalatçõsõ konumunda olup<br />

Endonezya, Güney Kore, Tayland, Japonya, Bangladeş, Hong Kong ve Hindistan<br />

en fazla pamuk ithalatõ gerçekleştiren ülkelerdir.<br />

Ülkeler İtibariyle Dünya <strong>Pamuk</strong> İthalatõ (000 Ton)<br />

1996/97 1997/98 1998/99 1999/00 2000/01<br />

Endonezya 467 419 500 515 517<br />

Brezilya 519 410 292 308 365<br />

Tayland 308 269 271 295 312<br />

Rusya 173 228 179 224 242<br />

Çin 787 399 73 50 366<br />

Toplam 6.137 5.742 5.413 5.769 5.689<br />

(D.Dahil)<br />

Kaynak: World Cotton Trade<br />

Sonuç olarak;* ABD artan pamuk üretimine Pazar yaratmak amacõyla üreticisine<br />

yüksek oranda destekleme yaparak ve GSM kredileri gibi uygulamalarla dünya<br />

pamuk piyasasõnda rekabet üstünlüğünü elde etmektedir.<br />

* Dünya tekstil sektöründe önemli yere sahip olmayan Avustralya ve Yunanistan<br />

gibi ülkeler finansman ve diğer bir takõm avantajlarõnõ kullanarak pamuk<br />

üretimlerini ve ihracatlarõnõ hõzla artõrmaktadõr.<br />

* Kore, Japonya, Almanya ve Tayvan gibi emek yoğun olan Tekstil sektörüne<br />

ihtiyaç duymayan gelişmiş ülkelerde ise pamuk ithalatõ azalmaktadõr.<br />

-34-

* Endonezya, Türkiye, Meksika, Hindistan, Brezilya, Pakistan gibi ülkelerde<br />

pamuk ithalatõ hõzla artmaktadõr. Türkiye, Hindistan ve Meksika gibi ülkelerin aynõ<br />

ekonomik yapõda olduklarõ dikkate alõnõrsa önemli pamuk üreticisi ve ihracatçõsõ<br />

konumundan önemli birer pamuk ithalatçõ ülke konumuna gelmeleri oldukça dikkat<br />

çekicidir.<br />

X. SONUÇ VE ÖNERİLER<br />

Tekstilden barut ve film malzemesinin yapõmõna kadar yaklaşõk 50 sanayi kolunun<br />

hammaddesi durumunda bulunan pamuk sektörü bir çok sorunla karşõ karşõya<br />

bulunmakta olup pamuk tarõmõnõn güncelliğini korumasõ için öncelikle üretim<br />

maliyetini azaltarak karlõlõğõ artõrmak gerekmektedir.<br />

Üretimde kaydedilen artõşa rağmen, pamuk üretim maliyetlerinin yüksek olmasõ<br />

üreticiyi ve dolayõsõyla tüketiciyi de mağdur durumda bõrakmaktadõr. Mevcut<br />

üretim tekniği yerine gerek üretim, gerek hasat, gerekse ilk işleme aşamalarõnda<br />

modern teknolojinin kullanõmõnõn sağlanmasõ ekonomik kayõplarõ önleyecektir.<br />

Avrupa Birliğine tam üyeliğin gündemde bulunduğu bu dönemde maliyetlerin<br />

yüksekliği pamuk rekabeti için önemli bir handikap oluşturmaktadõr.<br />

Bilindiği üzere pamuk tarõmõnda iyi bir verim kaliteli ve güçlü çimlenmeye sahip<br />

tohumla mümkün olmaktadõr. Bu nedenle delinte tohumunun kullanõmõnõn ülke<br />

geneline yayõlmasõ ve yeni delintasyon tesislerinin sayõsõnõn artõrõlmasõ ile tohum<br />

miktarõndan tasarruf edilerek, yağ sanayine daha çok çiğit aktarõlabileceği gibi<br />

üretici daha kaliteli tohum elde edebilecektir.<br />

<strong>Pamuk</strong> üretim ve verimliliğinin artõrõlmasõnda bölgelere uygun çeşit ekimi önem<br />

taşõmakta olup çiftçilerin bu yönde bilgilendirilmesi gerekmektedir. Ayrõca ülkemiz<br />

genelinde uygulanan münavebeli ekim pamuk tarõmõnda da üzerinde durulmasõ<br />

gereken hususlardan birisidir. Üst üste ekilen pamuk, toprağõn fiziksel ve kimyasal<br />

yapõsõnda bozulmalara neden olmaktadõr. Bu sebeple toprak analizlerinin yapõlmasõ<br />

iklime ve bölgesel alõşkanlõklara bağlõ olarak değişik toprak işleme sistemlerinin<br />

uygulanmasõ gerekmektedir. Çiftçilere münavebeli ekim sayesinde topraktan her<br />

yõl aynõ minerallerin eksilemeyeceği, toprağõn havalanmasõ ve mikroorganizma<br />

faaliyetleri ile su tutma kapasitesinin daha etkin devam edeceği ve böylece toprağõn<br />

yapõsõnõn korunabileceğinin bilinçli bir şekilde öğretilmesi gerekmektedir.<br />

<strong>Pamuk</strong> toplama işçiliğindeki yüksek fiyat ve işçi bulmada yaşanan sõkõntõlarõn<br />

devam etmesi nedeniyle makineli hasada geçiş son yõllarda zorunlu hale gelmiştir.<br />

Ülkemizde pamuk hasadõ sonrasõ üretici birliklerine mal teslim etme sõrasõnda uzun<br />

kuyruklar oluşmakta, kütlü pamuğu saklamada depo sorunu ortaya çõkmaktadõr.<br />

Hasat edilen pamuk “Modüle Builder” adõ verilen aletlerle sõkõştõrõlmalõ ve böylece<br />

taşõmada ve depolamada kolaylõklar sağlanmalõdõr. Kullanõmõ çok basit olan<br />

“Modüle Builder” aletinin ülkemize getirtilmesi ile zaman ve yerden kazanç<br />

sağlanacaktõr. Çõrçõr fabrikalarõnda makineli hasada uygun ön temizleme<br />

ekipmanlarõnõn kurulmasõ sağlanmalõdõr. Sawgin pamuklarõnda olduğu gibi<br />

rollergin pamuklarõnda da tek standarda gidilmelidir.<br />

Tek balya standardizasyonuna geçilmelidir. Bu sistemde ele alõnan örnekler<br />

öncelikle HVI (High Volume Instrument) ile teçhiz edilmelidir.<br />

HVI sõnõflandõrma sistemi geleneksel eksper “derece”si ve elyaf uzunluğu,<br />

mukavemeti, elyaf tecanüsü, micronaire, çepel ve renk gibi elyaf özelliklerinin alet<br />

ile ölçülmüş sonuçlarõnõ içermektedir.<br />

-35-

Bu şekilde balyanõn gerek borsada parasal kõymet takdirinde gerekse iplik olma,<br />

dokuma ve boyama gibi işlemlerde sõnõflandõrõlmasõ ve değerlendirilmesi<br />

kolaylõkla yapõlmaktadõr. Bunun yanõnda, tek balya standardizasyonu bölgeler arasõ<br />

kütlü pamuk naklini de önleyecektir.<br />

<strong>Pamuk</strong> gübrelenmesinde, toprak ve bitki analizlerinin yapõlmasõ teşvik edilmeli,<br />

yaprak sapõndan hõzlõ azot, fosfor ve potasyum tayini yaygõnlaştõrõlmalõdõr.<br />

<strong>Pamuk</strong> ekiminde pnömatik mibzer kullanõlmalõdõr.Böylece en uygun sõra üzeri ve<br />

sõra arasõ mesafesine ekim yapõlarak seyreltme işlemi ortadan kalkacaktõr.<br />

Çiftçi eğitimi daha yaygõn ve etkin duruma getirilmeli, tohum gübre, su ve büyüme<br />

düzenleyici gibi girdilerin (denemelerle saptanmõş) optimum düzeyde kullanõlmasõ<br />

sağlanmalõdõr. Çiftçiye, pamuk bitkisinin gelişmesini izlemede ve varsa hatalarõnõ<br />

düzeltmede, uygulanabilir, basit ölçüm yollarõ öğretilmelidir. Böylece hem ilaç,<br />

gübre gibi tarõm kimyasallarõnõn israfõ önlenmiş hem de bu kimyasallarõn çevre<br />

kirliliğine olan etkileri en aza indirilmiş olur.<br />

Tekstil sektörünün talebini karşõlayacak pamuk üretimi gerçekleştirilememektedir.<br />

Güneydoğu Anadolu Projesi çerçevesinde sulama projelerinin devreye girmesi<br />

sonrasõnda pamuk üretiminde artõş beklenmektedir. Tekstil sektörünün<br />

beklentilerini (uygun fiyat ve kalitede pamuk) karşõlayacak bir pamuk üretim<br />

planlamasõ yapõlmalõdõr.<br />

<strong>Pamuk</strong> ithalatõnõn artmasõnda yerli üretimin yetersizliğinin yanõ sõra fiyat<br />

paritelerindeki sapmalarõnda önemli rol oynamaktadõr. Özellikle seçim<br />

dönemlerinde populist amaçlõ çok yüksek oranda artõrõlan destekleme alõm fiyatlarõ<br />

Türkiye’de ki fiyatlarõn diğer ülkelerdeki pamuk fiyatlarõndan çok daha yüksek<br />

olmasõna ortam hazõrlamaktadõr.<br />

Prim ödemelerinin diğer tüm tarõmsal ürünlerde olduğu gibi doğrudan gelir desteği<br />

şekline dönüştürülerek üreticinin desteklenmesinin daha uygun olacaktõr.<br />

Ayrõca Ulusal düzeyde pamuk politikasõ oluşturularak izlenen pamuk destekleme<br />

politikalarõndaki istikrarsõzlõk ortadan kaldõrõlmalõdõr.<br />

<strong>Pamuk</strong> politikasõnõn unsurlarõ olan pamuk vadeli işlemler borsasõnõn geliştirilmesi<br />

pamuk üretiminin prim sistemi ile desteklenmesi , AR-GE çalõşmalarõna daha fazla<br />

kaynak aktarõlmasõ gerekmektedir.<br />

Sağlõklõ işleyen <strong>Pamuk</strong> Konseyi sistemine önem verilmesi ve <strong>Pamuk</strong> Danõşma<br />

Kurulunun etkinliğinin artõrõlmasõ böylelikle Türkiye’nin pamuk tarõmõnda<br />

bulunmasõ gereken seviyeye çõkarõlmasõ gerekmektedir.<br />

Sonuç olarak istenilen miktar ve kalitedeki pamuğun temini için üreticiden<br />

tüketiciye kadar pamuk ile ilgili bütün sektörlerin pamuktan istenilen bütün kalite<br />

faktörlerinin tespiti ve ölçülmesi konusunda birlikte hareket etmeleri<br />

gerekmektedir. Bu durum ancak Türk <strong>Pamuk</strong> Standartlarõ ile Tasnif Sisteminin bu<br />

birlikteliği sağlayacak yapõda olmasõ ile mümkündür.<br />

-36-

KAYNAKÇA:<br />

1-Tarõm İstatistikleri Özeti( 2001) -Devlet İstatistik Enstitüsü<br />

2- Tarõm İstatistikleri Tahminleri( 2002) DİE<br />

3- Türkiye İstatistik Yõllõğõ-2001<br />

4- TZOB Zirai ve İktisadi <strong>Raporu</strong>-2001<br />

5-Tarõm İşletmekleri Genel Müdürlüğü-TİGEM<br />

6- İzmir Ticaret Borsasõ Yõllõk Raporlarõ<br />

7- 8. Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ Tekstil ve Giyim Sanayi<br />

8- İGEME –Bitkisel Yağlar Ürün <strong>Profil</strong>i<br />

9-TÜGEM<br />

10-TOBB Özel İhtisas Komisyon Raporlarõ<br />

11- Dünya Gazetesi <strong>Sektör</strong> Raporlarõ<br />

12 Türkiye Sanayi ve Kalkõnma Bankasõ –<strong>Sektör</strong> Raporlarõ<br />

13- İTKİB-S ektör Raporlarõ<br />

14- Tarõm ve Köy İşleri Bakanlõğõ Raporlarõ<br />

15- Tarõm ve Köy işleri Bakanlõğõ Ege ve Çukurova Bölgesi<br />

Destekleme Alõm Raporlarõ<br />

16- Adana Ticaret Borsasõ Yõllõk Raporlarõ<br />

17- DİE İmalat Sanayi ( Üçer Aylõk Dönemler)<br />

18- Cotton Outlook ( Aylõk Bültenler)<br />

19- Cotton World Statistics<br />

20- Cotton Review of the World Situation<br />

21- Tarõm ve Köy İşleri Bakanlõğõ,TİGEM,TÜGEM ciftci-net İnternet alanlarõ<br />

22- Genel Tarla Bitkileri, Pro.Dr. Oktay Gencer Çukurova Üniversitesi<br />

-37-

logo

Ürünler

Kaynaklar

Şirketler

Terms of service
Privacy policy
Cookie policy
Cookie settings
Imprint
Change language
Made with love in Switzerland
© 2024 Yumpu.com all rights reserved

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!