Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
İSTANBUL TİCARET ODASI<br />
Etüt ve Araştırma Şubesi<br />
DEVEKUŞU SEKTÖR PROFİLİ<br />
Hazırlayan<br />
Birgül Subaşı<br />
Mayıs <strong>2003</strong><br />
0
İÇİNDEKİLER<br />
I. BÖLÜM<br />
GENEL BİLGİLER<br />
Sayfa No<br />
1. <strong>Deve</strong>kuşunun Fiziksel Yapısı......................................................................<br />
2. <strong>Deve</strong>kuşu Yetiştiriciliği Hakkında Genel Bilgiler.........................................<br />
3. <strong>Deve</strong>kuşunun Diğer Çiftlik Hayvanları İle Karşılaştırılması.........................<br />
4. <strong>Deve</strong>kuşu Ürünleri.....................................................................................<br />
4.1.<strong>Deve</strong>kuşu Eti..............................................................................................<br />
4.2.<strong>Deve</strong>kuşu Derisi........................................................................................<br />
4.3.<strong>Deve</strong>kuşu Tüyü..........................................................................................<br />
4.4.Diğer <strong>Deve</strong>kuşu Ürünleri....................................................................... ....<br />
5. <strong>Deve</strong>kuşu <strong>Sektör</strong>ünün Diğer <strong>Sektör</strong>ler İle İlişkileri....................................<br />
5<br />
6<br />
8<br />
10<br />
10<br />
10<br />
10<br />
10<br />
10<br />
II. BÖLÜM<br />
DÜNYADA DEVEKUŞU SEKTÖRÜ GELİŞİMİ<br />
1. <strong>Deve</strong>kuşu <strong>Sektör</strong>ünün Dünyadaki Gelişimi..................................................<br />
2. Dünyada <strong>Deve</strong>kuşu Üretimi.........................................................................<br />
3. <strong>Deve</strong>kuşu Üreten Ülkeler..........................................................................<br />
3.1.Güney Afrika..............................................................................................<br />
3.2. Namibia..................................................................................................<br />
3.3. Zimbabwe...............................................................................................<br />
3.4. Kenya..................................................................................................<br />
3.5. Avustralya.................................................................................................<br />
4. Dünyada <strong>Deve</strong>kuşu Tüketimi......................................................................<br />
5. Dünya <strong>Deve</strong>kuşu İhracatı.............................................................................<br />
6. Dünya <strong>Deve</strong>kuşu İthalatı...............................................................................<br />
12<br />
12<br />
14<br />
14<br />
15<br />
15<br />
16<br />
16<br />
17<br />
17<br />
18<br />
III. BÖLÜM<br />
TÜRKİYE'DE DEVEKUŞU SEKTÖRÜ<br />
1. <strong>Deve</strong>kuşu <strong>Sektör</strong>ünün Gelişimi....................................................................<br />
2. <strong>Sektör</strong> İle İlgili Devlet Teşviki........................................................................<br />
3. Kapasite........................................................................................................<br />
4. Üretim...........................................................................................................<br />
5. Tüketim.........................................................................................................<br />
19<br />
19<br />
19<br />
22<br />
23<br />
1
6. Dış Ticaret....................................................................................................<br />
6.1.İthalat..........................................................................................................<br />
6.2. İhracat........................................................................................................<br />
23<br />
23<br />
24<br />
IV. BÖLÜM<br />
SEKTÖRÜN SORUNLARI VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ<br />
1. <strong>Sektör</strong>ün Sorunları.......................................................................................<br />
2. Türkiye'de <strong>Deve</strong>kuşu Yetiştiriciliğinin Sorunlarının Çözümlenmesi İçin<br />
Alınması Gereken Önlemler.............................................................................<br />
25<br />
28<br />
SONUÇ.............................................................................................................<br />
29<br />
EK<br />
TÜRKİYE'DEKİ DEVEKUŞU ÜRETİM TESİSLERİ.........................................<br />
30<br />
KAYNAKÇA.....................................................................................................<br />
38<br />
2
TABLOLAR<br />
I. BÖLÜM TABLOLARI<br />
Sayfa No<br />
Tablo:1<br />
<strong>Deve</strong>kuşunun Bazı Üreme Özellikleri Bakımından<br />
Diğer Çiftlik Hayvanları İle Karşılaştırılması.....................................................<br />
5<br />
Tablo:2<br />
<strong>Deve</strong>kuşunun Bazı Verim Özellikleri<br />
Bakımından Diğer Çiftlik Hayvanları İle Karşılaştırılması................................<br />
5<br />
Tablo:3<br />
<strong>Deve</strong>kuşu İle Diğer Bazı Hayvanlarda<br />
Pişirilmiş Etin Besin Değerleri(100 gr, Yağsız).................................................<br />
5<br />
II. BÖLÜM TABLOLARI<br />
Tablo:1<br />
Afrika Ülkelerinde Haziran 1996 Tarihi İtibariyle Ergin Dişi Damızlık, Toplam<br />
<strong>Deve</strong>kuşu Ve Çiftlik Sayıları.............................................................................<br />
9<br />
Tablo: 2<br />
Canlı <strong>Deve</strong>kuşu ve Ürünlerinin Dünya Piyasa Fiyatları(US $)........................<br />
9<br />
Tablo:3<br />
İsrail’in 1999 Yılı İthal <strong>Deve</strong>kuşu Yavrusu Fiyatı ( FOB $)................................<br />
9<br />
Tablo:4<br />
İsrail’in 1999 Yılı İthal <strong>Deve</strong>kuşu Yumurtası Fiyatı (FOB $)..............................<br />
10<br />
Tablo: 5<br />
Güney Afrika'da En Önemli Üretim Alanlarındaki <strong>Deve</strong>kuşu Üretimi ..............<br />
10<br />
Tablo:6<br />
Dünya <strong>Deve</strong>kuşu Tüketimi (1996)....................................................................<br />
11<br />
3
Tablo:7<br />
Dünya <strong>Deve</strong>kuşu İhracatı (1996)......................................................................<br />
14<br />
Tablo:8<br />
Seçilmiş Bazı Ülkeler İtibariyle <strong>Deve</strong>kuşu İthalatı............................................<br />
14<br />
III. BÖLÜM TABLOLARI<br />
Tablo:1<br />
Türkiye'de <strong>Deve</strong>kuşu İşletmelerinin Bölgelere Göre Dağılımı (2002)...........<br />
16<br />
Tablo:2<br />
Türkiye'de <strong>Deve</strong>kuşu Çitliklerinin Kuruluş Yıllarına Göre Dağılımı...................<br />
17<br />
Tablo:3<br />
Türkiye'de Kurulu <strong>Deve</strong>kuşu Çitliklerinin Arazi Büyüklüğüne Göre Dağılımı..<br />
17<br />
Tablo:4<br />
Türkiye'de Kurulu <strong>Deve</strong>kuşu Çitliklerinde Çalışan personel sayısı...................<br />
17<br />
Tablo:5<br />
Bölgelere Göre Türkiye'de <strong>Deve</strong>kuşu Yetiştiriciliği (2001)................................<br />
18<br />
Tablo: 6<br />
Bölgelere Göre Türkiye'de <strong>Deve</strong>kuşu Yetiştiriciliği (2002)................................<br />
19<br />
Tablo: 7<br />
<strong>Deve</strong>kuşu ve Ürünlerine İlişkin İthalat Rakamlarımız.......................................<br />
20<br />
Tablo:8<br />
Ülkeler İtibariyle <strong>Deve</strong>kuşu (Damızlık) İlişkin İthalat Rakamlarımız (2002)......<br />
20<br />
Tablo:9<br />
Ülkeler İtibariyle <strong>Deve</strong>kuşu (Civciv) İlişkin İthalat Rakamlarımız (2002)..........<br />
20<br />
4
I. BÖLÜM<br />
GENEL BİLGİLER<br />
1.<strong>Deve</strong>kuşunun Fiziksel Yapısı<br />
<strong>Deve</strong>kuşları, iki ayrı ırktır. Birincisinin anavatanı Güney Amerika olup, boyu 2-<br />
2.5 metre olan, ağırlığı 200 kg’a kadar çıkabilen bir ırktır (Ostrich). İkincisinin, ise<br />
anavatanı Avustralya olup, boyu nispeten kısa olmakla birlikte 1.5-1.7 metre<br />
uzunluğuna erişebilen daha küçük yapılı (50-60 kg) hayvanları temsil eder (Emus).<br />
<strong>Deve</strong>kuşu kanatları küçülen ve uçma yeteneğini kaybeden kuşlar sınıfına giren<br />
koşucu yürüyen kuşlardandır. Bugünkü yaşadığı bölgeler Afrika’nın doğusu ile<br />
güneyindeki sıcak ve kurak iç bölgelerdir. Eski çağlarda Büyük Sahradan Orta Asya<br />
çöllerine kadar uzanan geniş bir alanda yaşadığı bilinmektedir.<br />
Günümüzde yaşayan devekuşu türlerinin en büyüğü Afrika kökenli<br />
devekuşudur. Evcilleştirilmeleri, tüylerinin kadın giysilerinde kullanılmasıyla<br />
başlamıştır. Bu gün deresi eti ve tüyü için, başta Güney Afrika olmak üzere ABD,<br />
Avustralya, Kanada, Çin, Zimbabve, Bostvana, Namibya, İsrail ve Avrupa’nın çeşitli<br />
ülkelerinde çiftliklerde yetiştirilmektedir.<br />
Ülkemizde Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesinde ve Kırşehir ile Antalya’da<br />
damızlık verebilecek kapasitede üretim yapılmaktadır. Ancak ülkemiz için oldukça<br />
yeni bir hayvancılık dalıdır.<br />
Genel olarak devekuşlarının fiziksel özelliklerini aşağıdaki şekilde<br />
sıralayabiliriz.<br />
a) Ortalama yaşam süresi 45-50 yıldır.<br />
b) Yetişkin bir kuşun ağırlığı 150-155 kg’dır<br />
c) Bir kuşun yumurta verimi yılda 40-70 adettir.<br />
d) Yumurta ağırlığı 1000-1200 gr’dır.<br />
e) Bir kuşun senelik civciv verimi 15-20 tanedir.<br />
f) Kuluçka süresi 42-48 gündür.<br />
g) Ağırlığı 14 ayda 50-60 kg’a ulaşır<br />
h) 60 kg’lık bir hayvandan 37 kg net et alınabilinir.<br />
i) <strong>Deve</strong>kuşu eti kırmızı et sınıfına girmektedir. Ancak devekuşu etinin yağ<br />
oranı kg başına % 3 mg olup, bu oran kırmızı etde kg başına 5.8 mg’dır.<br />
Bu özelliği ile beyaz et özelliği taşımakla birlikte %21 protein içermesi ile<br />
hindi ve tavuk etine nazaran protein açısından daha zengindir.<br />
j) Derisi, tüyü, gagası, tırnakları, gözün bazı maddeleri, giyim, süsleme,<br />
kimya sanayi, kozmetik sanayi ve göz cerrahisinde kullanılmaktadır.<br />
k) Uçma yeteneğine sahip olmamasına karşın saatte 70 km hıza ulaşabilen<br />
güçlü bacak yapısına sahiptir. Doğal ortamları olan Afrika’da gündüzleri<br />
5
+50°C geceleri - 40°C’ye varan oldukça sert iklim koşullarına rağmen<br />
varlıklarını sürdürmüşlerdir.<br />
l) Beslenme şekli doğal ortamda ot, tohum ve böceklerdir. Kültür hayvancılığı<br />
sistemine alındığında ise yüksek kalitede verim elde etmek için özel palet<br />
yem tercih edilmelidir. <strong>Deve</strong>kuşlarının günlük yem tüketimi ortalama 2-2.5<br />
kg arasındadır.<br />
m) <strong>Deve</strong>kuşu 20gr ağırlığında beyine sahip kafa yapısı, süngerimsi bir madde<br />
ile kaplıdır. Hayvan sakin görünüşünün aksine korkutulduğu zaman çok<br />
tehlikeli olmaktadır. Savunmasını ayakları ile yapmakta olup, bir tekme<br />
darbesi 250 kg kuvvete sahiptir.<br />
n) <strong>Deve</strong>kuşları çok eşli olduğundan genellikle kuluçkaya erkekler yatar.<br />
Nadiren de olsa dişilerin de yattığı görülmüştür. Yavruların bakımı erkek<br />
devekuşu tarafından yapılır.<br />
2. <strong>Deve</strong>kuşu Yetiştiriciliği Hakkında Genel Bilgiler<br />
<strong>Deve</strong>kuşlarının üretimi, tabii kuluçka yoluyla ve kuluçka makinalarında<br />
yapılmaktadır. Yılda 40 ila 100 arası yumurta veren dişiler, erkeklerine nazaran daha<br />
ufak yapılı olup, grimsi-kahve renklidir. Erkekleri ise siyah renkli olup kanat ve<br />
kuyrukta beyaz renkli gösterişli tüyler bulunur. Dişiler 2-2.5 yaşında, erkekler 2.5-3<br />
yaşında olgunluğa erişirler. Dişiler genellikle Nisan-Eylül döneminde 2-3 gün arayla<br />
yumurtlar, iki haftalık bir aradan sonra tekrar yumurtlar. 1100-1800 gr. ağırlığındaki<br />
yumurtalardan yaklaşık 50 kadarı damızlık değerdedir. Bakım ve beslenme<br />
durumuna göre yumurta verimi artabilir. Yumurtalardaki döllülük oranının artması için<br />
1 erkek 2 dişi şeklindeki eşlemelerde her iki cinsiyetinde aynı yaş grubunda olmasına<br />
dikkat edilmelidir.<br />
Kuluçkalık yumurtalar 13-18 °C sıcak ve % 22-25 nem oranındaki odalarda,<br />
temizlenip dezenfekte edilerek depolanır. Uygun koşullarda 7-14 gün süreyle<br />
muhafaza edilebilir. Kuluçka süresi 42 gün olup, döllük oranı %70, kuluçka randımanı<br />
%75 civarındadır. Kuluçka ısısı 36.2 °C’dir. Fümigasyondan sonra hazır durumdaki<br />
kuluçka makinalarına yerleştirilen yumurtalar 14 günde döllülük kontrolüne 39. günde<br />
de inficar bölümüne alınırlar. Çıkan civcivlerin ilk üç aylık dönemi en kritik devredir.<br />
Bu dönemde ölüm oranı %30'a çıkabilir. Üç aylık dönemi atlatan civcivlerin yaşama<br />
gücü oldukça yüksektir. <strong>Deve</strong>kuşu yumurtası 24-25 tavuk yumurtasına eşdeğer<br />
büyüklüktedir. Daha ziyade damızlık olarak kullanılmasının yanı sıra yemlik olarak da<br />
kullanılmaktadır.<br />
<strong>Deve</strong>kuşu 9-12 aylık olduklarında ( yaklaşık 90-110 kg) kesilir. Eti kırmızı<br />
renkli olup, yağsız ve kolesterolü düşük, yumuşak bir ettir. Avrupa ve Amerika’da<br />
yaygın olarak kullanılmaktadır. Kilosunun 17-18 dolardan satıldığı ifade edilmektedir.<br />
Yağ oranı % 3, kolesterol miktarı ise dana etinin yaklaşık % 55-60’ı kadardır. Et<br />
randımanı % 40-50 arasında olup en kıymetli kısımları butlarıdır.<br />
Derisi devekuşunun en değerli ürünüdür. Sığır derisinden 3-5 kat daha<br />
dayanıklıdır. Kalite olarak timsah ve fil derisi ile karşılaştırılabilecek düzeyde olup,<br />
suya karşı dayanıklı yumuşak bir deridir. Güney Afrika’daki çiftliklerin gelirinin % 75<br />
ini deri, % 20 sini et ve % 5 ini ise tüyleri teşkil etmektedir. Derisinden, şapka,<br />
eldiven, çanta ve bot yapılmaktadır.<br />
6
<strong>Deve</strong>kuşu yetiştiriciliği için üreticiler aşağıdaki sistemlerden birini seçebilirler.<br />
Bu, üreticinin finansal imkanlarına göre belirlenir.<br />
a-) Ekstansif Sistem : Doğal koşullarda, açık alan yetiştiriciliği.<br />
b-) Yarı Entansif Sistem : Yarı kapalı yarı açık alan yetiştiriciliği.<br />
c-) Entansif Sistem : Tamamen kapalı barınaklarda yapılan yetiştiricilik.<br />
<strong>Deve</strong>kuşları için en uygun ısı 18-20 °C dir. Yaşantılarını daha soğuk ve daha<br />
sıcak ortamlarda da sürdürürler. Ancak soğuk ve yağışlı ortamları pek sevmezler.<br />
Verimli bir üreme sezonu için sıcak ortamı tercih ederler. İstenen seviyede bir üretim<br />
için besleme, bakım ve çevre ısılarına dikkat etmek gerekmektedir. <strong>Deve</strong>kuşlarını<br />
stresten uzak tutmalı, sevk ve idaresi yumuşak ve dikkatli yapılmalıdır. Ani korku ve<br />
sert davranışlara meydan verilmemelidir. Bu durum yumurta verimindeki ani<br />
düşmelerle kendini gösterir. <strong>Deve</strong>kuşu çiftlikleri en az 2 m yüksekliğindeki çitlerle<br />
çevrilmeli, barınakların yüksekliği ise 3 m den alçak olmamalıdır. Merada otlatılmaları<br />
için 10-15 hayvana 1 hektar, dinlenme ve gezinti için ise 40 hayvana 1 hektar arazi<br />
düşünülmelidir.<br />
<strong>Deve</strong>kuşu yetiştiriciliğinde büyük gider yem gideridir. Bu nedenle kısmen de<br />
olsa meraya dayalı besleme daha ekonomiktir. Merada buldukları ot tohumları, yeşil<br />
ot türleri yanında ufak böcek gibi bir takım canlıları da yerler. Diğer kanatlılarda<br />
olduğu gibi dengeli beslenmeleri çok önemlidir. Toz yemler burun deliklerine kaçmaması<br />
nedeniyle pek sevilmez. Hayvanın yaşına göre düzenlenmiş palet yemlerle<br />
beslenmeleri gerekir. Aşağıda hayvanların evrelerine göre nasıl beslenecekleri<br />
anlatılmaktadır:<br />
Civcivlerin Beslenmesi : Yumurtadan çıktıktan sonra ilk 3-4 gün yiyeceğe<br />
ihtiyaç duymazlar. Yumurta sarısındaki besin maddeleri bu süre içindeki ihtiyaçlarını<br />
karşılar. Bu süre sonuna doğru yem yemeye başlarlar. Kümes ısıları tavuk civcivi gibi<br />
düzenlenebilir. Yani ilk hafta 35 °C daha sonra 20 °C' ye kadar azaltılarak düzenlenir.<br />
Yeme alıştırma genelde lapa türü hazırlanmış yemlerle yapılmalı daha sonra<br />
fabrikalarda hazırlanmış “<strong>Deve</strong>-kuşu Civciv Yemi “ verilmelidir. Bu yemler minimum<br />
% 18 proteinli, 2600 Kcal/kg enerji, sindirimi kolay, bakteri mantar yönünden temiz<br />
olmalıdır. 1-2 hafta sonra bu yemlerin içine kaliteli yeşil yemler ilave edilebilir.<br />
Yemlerdeki kalsiyum oranı % 2 yi geçmemelidir. Fazla kalsiyum bacak<br />
bozukluklarına sebep olabilir.<br />
Piliçlerin Beslenmesi : Civcivler 6 aylık olduktan sonra piliç devresine<br />
geçerler. Damızlıkta kullanılacaklar, 2 yaşına kadar bu döneme uygun “<strong>Deve</strong>kuşu<br />
Piliç Yemi “ ile beslenmelidir. %16/17 proteinli 2450 Kcal/kg enerjili % 2-2.5 oranında<br />
kalsiyum ve bunun 1/3 oranında fosfor ihtiva etmesi gereken bu yemlerde selüloz<br />
miktarı civciv dönemine göre daha yüksek olabilir. Ancak yeşil yem veya vitamin<br />
düzeylerine çok dikkat edilmelidir.<br />
Damızlığa ayrılacak hayvanların yağlandırılmaması için yemlerin kalori düzeyi<br />
titizlikle kontrol altında tutulmalıdır. Yedikleri yem miktarı günlük 1 kg dan, giderek 3<br />
7
kg a kadar yükseltilir. Yemlerin yapısı palet şeklinde olmalı ve imkanlar ölçüsünde<br />
yeşil yemlerle lezzetlendirmeye çalışılmalıdır.<br />
Damızlıkların Beslenmesi : Dişiler 2 yaşında, erkekler ise 2.5- 3 yaşında<br />
damızlık olarak kullanılırlar. Bu dönemde günlük yem tüketimleri 5 kg’ a kadar<br />
yükseltilebilir. Kaliteli kaba yemlerle takviye edilerek “ <strong>Deve</strong>kuşu Damızlık Yumurta<br />
Yemi “ verilmelidir. Bu yemler, minimum % 15 protein, 2450-2500 Kcal/kg enerji, % 3-<br />
4 oranında kalsiyum %0.35-0.40 fosfor ihtiva eden, bakteri ve küf yönünden temiz<br />
olmalıdır.<br />
Ergin hayvanlar günde 1-1.5 kg taş yutarlar bunu hazmı kolaylaştırmak için<br />
yaparlar. Her yaş dönemi için hazırlanan yemlerde vitamin düzeyi çok iyi<br />
ayarlanmalıdır. Sağlıklı bir döl verimi için, bilhassa serbest otlama imkanı olmayan<br />
yetiştiricilikte bu çok önemlidir.<br />
Hastalıkları :<br />
<strong>Deve</strong>kuşunun belli bir hastalığı yoktur. En çok ilk üç aylık dönemde ölümleri<br />
kayda değerdir. Kuluçkada yeteri kadar sıcaklık ve nem verilmemesi, havalandırma<br />
sorunları, yumurtaların gereği kadar çevrilmemesi, kabuk altının artması çıkan<br />
civcivlerin yaşama gücünün düşük olmasına neden olmaktadır. Bunun yanı sıra A,B,<br />
C, ve biotin gibi önemli vitaminlerin eksiklikleri tüm kanatlılar gibi <strong>Deve</strong>kuşlarında da<br />
çeşitli rahatsızlıklar meydana getirirler. İlk üç aylık dönemi atlatan civcivlerin yaşama<br />
gücü yüksektir. <strong>Deve</strong>kuşlarında en çok görülen sağlık problemi ayak bozukluklarıdır.<br />
3. <strong>Deve</strong>kuşunun Diğer Çiftlik Hayvanları İle Karşılaştırılması<br />
<strong>Deve</strong>kuşu yetiştiricileri geleneksel sığır ve koyun besiciliğine göre<br />
devekuşunun çok daha kazançlı olduğunu vurguluyorlar. <strong>Deve</strong>kuşunun besi hayvanı<br />
olarak yetiştirilmesini cazip kılan en önemli faktörler;<br />
- Bir besi sığırı 1 kg ağırlık artışı için 5 kg yem tüketirken deve kuşları aynı<br />
ağırlık için 2 kg yem tüketiyor.<br />
- <strong>Deve</strong>kuşunun üreme kapasitesi besi sığırından daha yüksek. 12 aylık süre<br />
içinde besi sığırından sadece bir buzağı elde edilirken, devekuşundan en az 50<br />
civciv alınıyor. (bkz.Tablo:1 )<br />
- Bir sığır yetiştiricisi, döllenmeden 645 gün sonra pazarlama ağırlığına ulaşan<br />
hayvandan 350 kg et, 2.7 (m²) deri alırken, deve kuşu yetiştiricisi yılda elli civciv<br />
veren devekuşundan, döllenmeden sadece 407 gün sonra 2.500 kg et, 50 (m²) deri<br />
ve 36 kg tüy elde eder. (bkz.Tablo:2)<br />
8
Tablo:1<br />
<strong>Deve</strong>kuşunun Bazı Üreme Özellikleri Bakımından<br />
Diğer Çiftlik Hayvanları İle Karşılaştırılması<br />
İnek Koyun <strong>Deve</strong>kuşu<br />
Gebelik/kuluçka süresi (gün) 280 150 42<br />
Yılda dişi başına üretilen döl sayısı (adet) 1 2 40<br />
Yılda dişi başına kesim yaşına ulaşan döl<br />
sayısı (adet) 1 2 20<br />
Damızlık ömrü(yıl) 10 5 30-40<br />
Döllenmeden kesime kadar geçen süre (gün) 645 270 407<br />
Toplam karkas verimi (kg) 250 40 800-1300<br />
Kaynak: Dünya Gazetesi Girişim Fikri No.54 –1998<br />
Tablo:2<br />
<strong>Deve</strong>kuşunun Bazı Verim Özellikleri<br />
Bakımından Diğer Çiftlik Hayvanları İle Karşılaştırılması<br />
İnek Koyun <strong>Deve</strong>kuşu<br />
Et (kg) 280 147 42<br />
Deri (adet/m²) 2.7 1.4 20-30<br />
Tüy/yapağı verimi (kg) - 7 20-30<br />
Kaynak: Dünya Gazetesi Girişim Fikri No.54 –1998<br />
Tablo:3<br />
<strong>Deve</strong>kuşu İle Diğer Bazı Hayvanlarda<br />
Pişirilmiş Etin Besin Değerleri(100 gr, Yağsız)<br />
Protein (%) Yağ (Gr) Kalori (kcal) Kolesterol (mg) Demir (mg)<br />
Tür<br />
<strong>Deve</strong>kuşu 26.9 2.8 142 83 3.2<br />
Tavuk 28.9 7.4 190 89 1.2<br />
Hindi 29.3 5.0 170 76 1.8<br />
Sığır 29.9 9.3 211 86 3.0<br />
Dana 31.9 6.6 196 118 1.2<br />
Kuzu 26.6 16.1 260 106 2.5<br />
Geyik 30.2 1.9 146 73 3.6<br />
Antilop 29.5 2.7 150 126 4.2<br />
Bizon 28.4 2.4 143 82 3.4<br />
Kaynak : Dünya Gazetesi Girişim Fikri No.54 –1998<br />
9
4. <strong>Deve</strong>kuşu Ürünleri<br />
4.1. <strong>Deve</strong>kuşu Eti<br />
<strong>Deve</strong>kuşu eti tat ve kıvam bakımından sığır ve süt danası etine benzemekle<br />
birlikte çok daha az yağ ve kolesterol içermektedir. Bu özelliği nedeniyle tüketiciler<br />
tarafından daha fazla tercih edilmesi sebebi ile uluslararası pazarda devekuşu etine<br />
olan talep gelişmiştir. En son istatistikler, Dünya devekuşu eti üretiminin Avrupa,<br />
Amerika ve Japonya'da artan talebi karşılamaktan uzak olduğunu göstermektedir.<br />
<strong>Deve</strong> kuşu eti Postrami, frankfurters, jambon, fileto, biftek, tütsülenmiş<br />
güneşte kurutulmuş biltong , taze et küpleri ve karışık kızartma gibi ürünler olarak<br />
pazarlanmaktadır.<br />
Kurutulmuş sucuklar ve biltog, özellikle Güney Afrika ve Kuzey Amerika<br />
ülkelerine pazarlanmaktadır. 1996 yılında etin ortalama piyasa değeri 70 $ olarak<br />
gerçekleşmiştir.<br />
4.2. <strong>Deve</strong>kuşu Derisi<br />
<strong>Deve</strong>kuşu derisi, kalın, yumuşak ve dayanıklı olması sebebi ile ayakkabı,<br />
çanta, kemer, ceket, valiz, küçük deri eşyaları, gibi çok çeşitli ürünlere<br />
işlenebilmektedir.<br />
4.3. <strong>Deve</strong>kuşu Tüyü<br />
<strong>Deve</strong>kuşu tüyleri geniş ölçekteki renklere boyanabilir ya da beyazlatılabilir. En<br />
kaliteli tüyler giysilerde aksesuar amaçlı kullanıldığı gibi dekorasyonda da<br />
kullanılmaktadır. Diğer tüyler ise ince küçük ve değerli makine ve ekipmanların<br />
temizliğinde kullanılmaktadır.<br />
4.4. Diğer <strong>Deve</strong>kuşu Ürünleri<br />
Dölsüz olan devekuşu yumurtaları kül tablaları, kutular, ampuller küçük süs<br />
eşyaları gibi dekoratif amaçlı kullanılır. <strong>Deve</strong>kuşu bacağı tendonları, insan bacağında<br />
yırtılan tendonların yerine kullanılmak üzere yeterli uzunluk ve sağlamlığa sahiptir.<br />
<strong>Deve</strong>kuşlarının korneası göz cerrahisinde kullanılmaktadır.<br />
5. <strong>Deve</strong>kuşu <strong>Sektör</strong>ünün Diğer <strong>Sektör</strong>ler İle İlişkileri<br />
Aşağıda da görüleceği üzere, devekuşu bir çok sektörün temel girdisini oluşturmakta:<br />
- Eti ve yumurtası ile gıda sektöründe,<br />
- İç yağı kozmetik sektöründe,<br />
-Yumurtasının kabuğu ve kemikleri hediyelik eşya yapımı ve hayvan yemi<br />
üretiminde,<br />
- Derisi ayakkabı ,cüzdan, kemer, çanta vb. eşya yapımında,<br />
10
- Tüyleri konfeksiyonda ve süs eşyası olarak kullanılmakta,<br />
- Yine tüyleri antistatik özelliğiyle mikro elektronik temizleme malzemesi olarak<br />
değerlendirilmekte,<br />
- <strong>Deve</strong>kuşunun gözleri insan sağlığı açısından da önemli olup, katarakt<br />
ameliyatlarında kullanılmaktadır.<br />
11
II. BÖLÜM<br />
DÜNYADA DEVEKUŞU SEKTÖRÜ<br />
1. <strong>Deve</strong>kuşu <strong>Sektör</strong>ünün Dünyadaki Gelişimi<br />
Evcilleştirilmeleri çok eskiye dayanmasına rağmen ticari amaçla yetiştirilmeleri<br />
1800'lü yıllardan itibaren başlamıştır. Avrupalı soyluların tüylerine olan ilgileri<br />
nedeniyle Güney Afrika Cumhuriyeti’nde kontrollü koşullarda yetiştiriciliğine<br />
başlanmıştır.<br />
İlk ticari devekuşu çiftliği 1865 yılında G.Afrika’da kurulmuştur. Bu tarihten<br />
sonra devekuşu çiftlikleri Avustralya, Yeni Zelanda, Amerika Birleşik Devletleri ve<br />
Arjantin gibi ülkelerde de yayılmaya başlamıştır. 1913 yılına kadar ticari amaçla<br />
yetiştirilen devekuşu sayısı 1 milyon başı geçmiştir. <strong>Deve</strong>kuşu tüylerinin, özellikle de<br />
kanat tüylerinin, kazançlı ticareti yaklaşık 50 yıl sürmüştür. 1914 yılında Birinci<br />
Dünya Savaşının patlak vermesi ile bu sektör çökmüştür.<br />
1980li yıllarda devekuşu ürünleri ticaretinde canlanma başlamıştır. İstatistiki<br />
bilgilere göre 1986 yılında Güney Afrika'nın ABD'ye ihracatı 90 bin adet gibi yüksek<br />
miktarlara ulaşmıştır. 1986 yılından sonra devekuşu derisi açığının meydana gelmesi<br />
nedeniyle fiyatlar yükselmiştir. Bu durum devekuşu çiftliklerini yine cazip hale<br />
getirmiştir. Avrupa ve özellikle de Amerika Birleşik Devletleri'nde yatırımlar hızla<br />
artmıştır. Bu gün Çin, İsrail ve daha bir çok ülkeden yatırımcılara rastlanabilmektedir.<br />
Ancak dünya devekuşu üretiminin yaklaşık %90’nını yine Güney Afrika Cumhuriyeti<br />
gerçekleştirmektedir.<br />
2. Dünyada <strong>Deve</strong>kuşu Üretimi<br />
Avrupa, ABD ve Kanada'da bir kısım sığır besicileri, son yıllarda devekuşu<br />
projelerinin daha yüksek ve daha hızlı finansal gelir sağlamasından dolayı<br />
devekuşlarını üretmeye yönelmişlerdir. Ancak bu pazarın hiç kuşkusuz ki en<br />
sözsahibi ülkesi Güney Afrika'dır. Çünkü 1995 yılında yaklaşık 170.000 kuş<br />
kesilmiştir. Bu miktar dünya toplam miktarının % 85'ine tekabül eder.<br />
Kanatlılar, pazar eğilimleri koşullarında pek çok Avrupa Birliği devletinde sığır<br />
eti pazarının önemli bir payını yakalayabilmiştir. Kanatlı eti son 10 yılda pazar<br />
payını %22'den %32'e çıkarmıştır. <strong>Deve</strong>kuşu eti, kanatlı etinin özelliklerinin pek<br />
çoğuna sahiptir. Avrupa Birliği'ndeki devekuşu eti üretimi son 5 yılda 8.881 tondan<br />
11.367 tona çıkmıştır. Bu pazarın kısa bir süre içinde Güney Afrika başta olmak<br />
üzere diğer söz sahibi ülkelere meydan okuması kaçınılmaz gibi görünmektedir.<br />
12
Tablo:1<br />
Afrika Ülkelerinde Haziran 1996 Tarihi İtibariyle Ergin Dişi Damızlık, Toplam<br />
<strong>Deve</strong>kuşu Ve Çiftlik Sayıları<br />
Ülke Adı<br />
Dişi damızlık<br />
<strong>Deve</strong>kuşu<br />
Toplam<br />
<strong>Deve</strong>kuşu<br />
<strong>Deve</strong>kuşu<br />
Çiftliği Sayısı<br />
Güney Afrika 30.000 500.000 400-450<br />
Namibia 5.000 43.000 100<br />
Zimbabwe 3.000 30.000 240<br />
Kenya 250 2.500 30<br />
Etiopia 35 45 1<br />
Tablo: 2<br />
Canlı <strong>Deve</strong>kuşu ve Ürünlerinin Dünya Piyasa Fiyatları<br />
Canlı <strong>Deve</strong> Kuşlarının Satışları (Adet) Fiyatı (US $)<br />
Günlük civcivler 120<br />
3 aylık civcivler 220<br />
6 aylık civcivler 300<br />
1 Yıllık Kuşlar 600<br />
<strong>Deve</strong>kuşu Ürünlerin Satışları<br />
(US $/ Kg)<br />
<strong>Deve</strong>kuşu eti (ortalama) 12<br />
<strong>Deve</strong>kuşu derisi (ham-dabaklanmamış) 250<br />
<strong>Deve</strong>kuşu tüyü (ortalama) 150<br />
Türkiye’de ilk devekuşu üretimine 1995 yılında özel sektör tarafından İsrail’den<br />
ithal edilen damızlıklarla başlanması sebebiyle İsrail piyasası hakkında bilgiler<br />
tablo 3-4 de verilmiştir.<br />
Tablo: 3<br />
İsrail’in 1999 Yılı İthal<br />
<strong>Deve</strong>kuşu Yavrusu Fiyatı (FOB $)<br />
1- 4 Günlük Yavrular 125 $ (1/5/99’dan) İtibaren Ambalaj Dahil<br />
4 Haftalık Yavrular 175 $ (1/6/99’dan) İtibaren Ambalaj hariç<br />
8 Haftalık Yavrular 220 $ (1/7/99’dan) İtibaren Ambalaj hariç<br />
* 8 haftadan büyük yavrular için, 220 $ artı haftanın ardından geçirdiği her gün için<br />
1.25$ alınmaktadır.<br />
13
Tablo: 4<br />
İsrail’in 1999 Yılı İthal<br />
<strong>Deve</strong>kuşu Yumurtası Fiyatı ( FOB $)<br />
%60 verimlilik Garantisi ve Minimum 200 40 $ (1/1/99’dan) İtibaren<br />
sipariş olma koşulu ile<br />
Ambalaj Dahil<br />
3.<strong>Deve</strong>kuşu Üreten Ülkeler<br />
3.1.Güney Afrika<br />
İlk devekuşu çiftliği 1865 yılında kurulmuştur. Bu çiftlik aynı zaman da<br />
dünyada da ilk örneği teşkil etmektedir. 1865 yılında 80 adet devekuşu ile kurulan bu<br />
çiftlikte, 1914 yılında devekuşu sayısı 1 milyon adet olmuştur. Ancak Birinci Dünya<br />
Savaşı ile birlikte devekuşu sayısı 23.000 adete inmiştir. Birinci Dünya Savaşı'nın<br />
sona ermesi ile birlikte dünyada devekuşu sektörüne olan talebin artması nedeniyle<br />
bu çiftliğin dışında bir çok çiftlik kurulmuştur. Bu gelişimin paralelinde 1994 yılında<br />
Güney Afrika <strong>Deve</strong>kuşu Yetiştiricileri Derneği, Güney Afrika <strong>Deve</strong>kuşu Üreticileri<br />
Birliği ve Güney Afrika devekuşu İşleyicileri Birliği kurulmuştur.<br />
Güney Afrika'da devekuşu yetiştiriciliğin de en etkin bölge olan Klein Karoo'da<br />
kurulan kooperatifler aracılığı ile çiftçilerin ürünleri değerlendirilmektedir. Güney<br />
Afrika'da 1995 yılında yaklaşık 170.000 kuş kesilmiştir. Bu miktar dünya toplam<br />
miktarının %85'ine tekabül etmektedir. Sözkonusu bu miktarın %75'i Klein Karoo<br />
bölgesinden temin edilmiştir.<br />
Güney Afrika'da Avrupa Birliği'nce<br />
bulunmaktadır.<br />
onaylanan 6 devekuşu mezbahası<br />
Tablo:5<br />
Güney Afrika'da En Önemli Üretim Alanlarındaki <strong>Deve</strong>kuşu Üretimi<br />
(1996 Yılı)<br />
Toplam <strong>Deve</strong>kuşu Damızlık Dişi<br />
Sayısı<br />
Sayısı<br />
Outshorn Bölgesi 200.000-300.000 15.000<br />
Doğu Cape Bölgesi 50.000-100.000 5.000-7.500<br />
Transvaal ve Ülkenin Diğer<br />
Bölgeleri 50.000-100.000 5.000-7.500<br />
Toplam 300.000-500.000 25.000-30.000<br />
14
Güney Afrika siyah boyunlu devekuşu cinsine karşı son dönemlerde talep<br />
giderek azalmaktadır. Çünkü bu devekuşlarının tüylerinin kaliteli olduğu genel kabul<br />
görmesine rağmen deri ve et üretimi için kalitesinin yeterli olup olmadığı hususunda<br />
fikir ayrılıkları bulunmaktadır. Üreticiler son 5 yıl içinde canlı kuşlarını ABD'ye ihraç<br />
etmişlerdir. Ancak son dönemlerde damızlık hayvan ihracatında ciddi fiyat düşüklüğü<br />
bu alandaki karlılığı da azaltmaktadır. 1.8 kg boyun ve yan ürünler için yeteri kadar et<br />
içeren iskelete sahip mükemmel bir kuşun getirisi 1996 yılı için 350 US $ olmuştur.<br />
Aynı dönemde etin değeri ise 70 US $ olarak gerçekleşmiştir.<br />
3.2. Namibia<br />
Namibia'da İlk devekuşu çiftliği 1912 yılında Güney Afrika'dan ithal edilen<br />
kuşlar ile başlamıştır.1986 yılına kadar iki devekuşu çiftliğine sahip iken ülkenin 1990<br />
yılında bağımsızlığını kazanmasından sonra bu sektöre olan ilgi artmış ve 1995<br />
yılında Namibia <strong>Deve</strong>kuşu Üreticileri Birliği kurulmuştur.<br />
Namibia devekuşunun, Güney Afrika devekuşundan farkı mavi boyunlu ve<br />
daha vahşi olmasıdır. Bu kuşların daha vahşi olması nedeniyle ilk zamanlar Güney<br />
Afrika devekuşları tercih edilmiştir.<br />
Namibia'da Avrupa Birliği Standartlarını karşılayan bir mezbaha ile 4<br />
dabakhane bulunmasına rağmen üretimde et ve deri hacmi düşük olup, ihracatının<br />
önemli kısmını canlı hayvan ihracatı oluşturmaktadır. 1990-1995 yılları arasında çok<br />
sayıda döllü yumurta ve haftalık civciv ihraç edilmiş olup, bu ihracatın aşırı karlılığı<br />
devekuşu çiftliği sayının artmasını teşvik etmiştir.<br />
Namibia'da 1996 yılı itibariyle 43.000 devekuşu olduğu tahmin edilmektedir.<br />
Yine bu dönemde 289 adet devekuşu çiftliği faaliyette bulunmuştur.<br />
3.3. Zimbabwe<br />
<strong>Deve</strong>kuşları Zimbabwe'nin yerli hayvanları olup, bu hayvanlar başlangıçta<br />
sportif amaçlı olarak avlanmışlardır. Ancak 1976 yılından itibaren devekuşlarının<br />
doğal ortamdan toplanan yumurtaları geliştirilmeye başlanmıştır. Ticari amaçlı ilk<br />
çiftlik 1985 yılında kurulmuştur.<br />
Bu ülkede devekuşu ürünlerinden ziyade canlı devekuşu ihraç edilmekte ve en<br />
önemli ihracatını ABD'ne gerçekleştirmektedir. Ancak son dönemde ABD'ne yapılan<br />
ihracatta ciddi düşüşler yaşanmaktadır.<br />
15
Üreticiler tarafından 1986 yılında Zimbabwe <strong>Deve</strong>kuşu Üreticileri Derneği<br />
kurulmuştur. Bu dönem itibariyle bir çok üreticinin bir araya gelerek kurmuş olduğu<br />
ticari şirketler yoğunluk kazanmıştır. Bu şirketlerin en önemlisi 115 ortaklı ''Copra''<br />
adlı şirket olup, Japonya ve Avrupa ülkelerine ihracat yapmaktadır.<br />
1996 yılı itibariyle ülkede 32.500 devekuşu olduğu tahmin edilmektedir. Yine<br />
bu dönemde 150 adet devekuşu çiftliğinin faaliyette bulunduğu tespit edilmiştir.<br />
3.4. Kenya<br />
<strong>Deve</strong>kuşu yetiştiriciliği Kenya'da henüz yenidir. En büyük devekuşu çiftliği<br />
1991 yılında kurulmuştur. 1993 yılında ise Kenya <strong>Deve</strong>kuşu Üreticileri Derneği<br />
kurulmuştur. Kenya, Avrupa Birliği'nin ihracatlarını yasakladığı üçüncü ülke listesinin<br />
dışındadır. Hemen hemen bütün devekuşu ürünleri ihraç edilmektedir.<br />
3.5. Avustralya<br />
İlk devekuşu çiftliği Güney Avustralya'da 1868 yılında kurulmuştur. Bu çiftlik,<br />
faaliyetine Güney Afrika'dan ithal etmiş olduğu damızlık kuşlar ile başlamıştır. Bu<br />
dönemden itibaren hızla devekuşu çiftlikleri kurulmaya başlanmıştır. Ancak 1inci<br />
Dünya Savaşı ile birlikte bu sektör çökmüş ve bir çok devekuşu vahşi ortama<br />
bırakılmıştır.<br />
1980'li yılların başında tekrar devekuşu yetiştiriciliğine başlanmıştır. Yine bu<br />
yılda Avustralya <strong>Deve</strong>kuşu Üreticileri Derneği kurulmuştur.<br />
<strong>Deve</strong>kuşu sanayi hızla gelişmektedir. 1996 yılında ergin damızlık hayvanlar ve<br />
döllü yumurtalar iki karantina istasyonundan geçirilerek ithal edilmiştir. Ancak bu<br />
dönem itibariyle devekuşlarının kesim için karlı olmamaları nedeniyle canlı olarak<br />
ithal edilmeleri tercih edilmiştir.<br />
16
4. Dünyada <strong>Deve</strong>kuşu Tüketimi<br />
<strong>Deve</strong>kuşu tüketimini Avrupa Birliği ülkeleri açısından incelediğimizde bu<br />
ülkeleri, devekuşu etini yoğun olarak tüketen Fransa ve Belçika daha az tüketen<br />
İtalya ve Hollanda, devekuşu pazarının tam gelişmediği İspanya, Portekiz,<br />
Yunanistan ile potansiyel pazar mevcut olmakla beraber birtakım halk sağlığıyla ilgili<br />
yasal prosedürlerin sıkı bir biçimde uygulanması sebebiyle zorlukların yaşandığı<br />
İngiltere, Almanya, Danimarka ve İrlanda gibi ülkeler olmak üzere sınıflandırmak<br />
mümkündür.<br />
Tablo: 3'de Avrupa Birliğinin belli başlı potansiyel tüketici ülkeleri gözönüne<br />
alınarak orta vadede devekuşu eti tüketimine ait tahmini rakamlar yeralmaktadır.<br />
Tablo:6<br />
Dünya <strong>Deve</strong>kuşu Tüketimi (1996)<br />
AB Ülkeleri<br />
Tüketim (Ton)<br />
Belçika 212<br />
Danimarka 107<br />
Fransa 3.608<br />
Almanya 1.686<br />
İrlanda 35<br />
İtalya 1787<br />
Hollanda 317<br />
İngiltere 1129<br />
Diğer Ülkeler<br />
Avusturya 160<br />
Finlandiya 199<br />
İsveç 150<br />
İsviçre 340<br />
Norveç 78<br />
5. Dünya <strong>Deve</strong>kuşu İhracatı<br />
Uzak Doğu'daki pazarlar ( Özellikle Japonya, Çin, Singapur gibi), devekuşu eti<br />
ihracatı için uzun vadede iyi bir projeyi temsil etmektedir. Ancak son yıllarda ABD'nin<br />
de dünya devekuşu eti pazarında önemli paya sahip olduğu söylenmektedir .<br />
Tablo 6'da potansiyeli en fazla olan uzak doğu ülkelerinde ve ABD'deki<br />
devekuşu eti pazarının orta vadeli tahmini ihracat rakamları verilmektedir.<br />
17
Tablo: 7<br />
Dünya <strong>Deve</strong>kuşu İhracatı (1996)<br />
Ülke<br />
Miktar (Ton)<br />
Japonya 1.190<br />
Kore Cumhuriyeti 290<br />
Çin 181<br />
ABD 15.000<br />
6. Dünya <strong>Deve</strong>kuşu İthalatı<br />
Avrupa Birliği Ülkeleri de deve kuşu eti ithal etmektedirler. Ancak ithalat<br />
rakamları önemli bir büyüklüğe sahip değildir. Tablo 7'de bazı ülkelere ait ithalat<br />
rakamları yeralmaktadır.<br />
Tablo: 8<br />
Seçilmiş Bazı Ülkeler İtibariyle <strong>Deve</strong>kuşu İthalatı<br />
Ülke<br />
Miktar (Ton)/Yıl<br />
İsviçre 340<br />
Finlandiya 199<br />
Norveç 78<br />
İsveç 150<br />
Avusturya 160<br />
18
III. BÖLÜM<br />
TÜRKİYE'DE DEVEKUŞU SEKTÖRÜ<br />
1. <strong>Deve</strong>kuşu <strong>Sektör</strong>ünün Gelişimi<br />
Türkiye'de devekuşu yetiştiriciliği oldukça yeni bir hayvancılık dalı olup, 7 yıllık<br />
geçmişi bulunmaktadır. Türkiye'de ilk devekuşu çiftliği 1996 yılında özel sektör<br />
tarafından Antalya'nın Manavgat ilçesinde kurulmuştur. Aynı yıl içerisinde bir başka<br />
özel firma tarafından Kırşehir Kaman'da bir çiftlik kurulmuş ancak firmanın iflas<br />
etmesi sebebi ile çiftlikteki devekuşlarının bir kısmı Uludağ Üniversitesi Ziraat<br />
Fakültesi Araştırma ve Uygulama çiftliğine getirilmiş ve Üniversite- Sanayi işbirliği<br />
çerçevesinde devekuşu üretimi projesi başlatılmıştır.<br />
Kayseri'de özel sektör tarafından bir devekuşu kesimhanesi kuruluş<br />
çalışmalarına devam etmektedir. Pendik Dericilik Araştırma Enstitüsü devekuşu<br />
derisinin işlenmesi konusunda çalışmalar yapmaktadır. Ancak henüz devekuşu<br />
kesimhanesi faaliyete geçmediği için, damızlık devekuşlarının kesimi ve ürünlerinin<br />
pazarlanması konusunda sorunlar yaşanmaktadır. Bu nedenle Türkiye'de damızlık<br />
hayvan dışındaki devekuşu ürünleri piyasası henüz oluşmamıştır.<br />
<strong>Deve</strong>kuşu İşletmelerinin sayısındaki hızlı artışa rağmen, diğer hayvancılık<br />
kollarında olduğu gibi yetiştiricilerin örgütlenme sisteminin yeterli ölçüde olmadığı<br />
söylenebilir. Ancak devekuşu yetiştiriciliğinin ülkemiz için tamamen yeni bir üretim<br />
dalı olması, devekuşu yetiştiricilerinin örgütlenmesini zorunlu kılmaktadır. Bu<br />
zorunluluğa rağmen Türkiye'de <strong>Deve</strong>kuşu Yetiştiricileri Derneği Aralık 2001 tarihinde<br />
kurulabilmiştir.<br />
2. <strong>Sektör</strong> İle İlgili Devlet Teşviki<br />
Ülkeye getirilecek damızlık devekuşları için gümrük vergisi<br />
uygulanmamaktadır. <strong>Deve</strong>kuşu yetiştiriciliği Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından<br />
teşvik kapsamına alınmıştır. Ziraat bankası tarafından istenilen koşulların yerine<br />
getirilmesi halinde yapılacak yatırımın %30’u özkaynak ve %70’i Ziraat Bankası<br />
kaynaklı düşük faizli hayvancılık kredisi ile karşılanmaktadır. Ancak devekuşu<br />
işletmelerinden sadece %2'sinin kuruluşta teşvik kullandığı saptanmıştır.<br />
3. Kapasite<br />
Türkiye'de bu alanda faaliyet gösteren firma sayısını ve dolayısıyla firma<br />
kapasitelerini belirlemek oldukça zordur. Buna etken ise sektörün yeni ve dolayısıyla<br />
19
kayda değer bir faaliyetin ve birikimin olmaması sebebi ile resmi verilerde dikkate<br />
alınmamasıdır.<br />
Bu gün Türkiye'de 200'ün üzerinde devekuşu çiftliği bulunduğu tahmin<br />
edilmektedir. Damızlık civciv üretme aşamasına gelen işletme sayısı 50 dolayındadır.<br />
Tablo:1'de de görüleceği üzere, Türkiye'de devekuşu yetiştiriciliği Marmara<br />
Bölgesi'nde yoğunlaşmış durumdadır. Ancak devekuşu yetiştiriciliği açısından iklimi<br />
ve arazi koşulları bakımından daha elverişli olan Doğu ve Güney Doğu Anadolu<br />
Bölgesinde işletme sayısı azdır. Bölgeler arasında bu dağılımda en büyük etken<br />
devekuşu yetiştiricilerinin nüfus yoğunluğu yüksek ve büyük tüketim merkezlerini<br />
tercih etmelerinden kaynaklanmaktadır.<br />
Tablo:1<br />
Türkiye'de <strong>Deve</strong>kuşu<br />
İşletmelerinin Sayısı ve Bölgelere<br />
Göre Dağılımı<br />
(2002)<br />
İşletme<br />
Bölgeler<br />
Sayısı %<br />
(Adet)<br />
Marmara 73 32<br />
İç Anadolu 47 21<br />
Ege 54 24<br />
Akdeniz 14 6<br />
Güney Doğu Anadolu 23 10<br />
Karadeniz 16 6<br />
Doğu Anadolu 3 1<br />
Toplam 228 100<br />
Kaynak: Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü<br />
20
Tablo: 2<br />
Türkiye'de <strong>Deve</strong>kuşu Çitliklerinin<br />
Yıllara Göre Dağılımı<br />
Yıl Çiftlik (%)<br />
1995-1997 4<br />
1998 7<br />
1999 15<br />
2000 21<br />
2001 45<br />
2002 8<br />
100<br />
Kaynak: Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü<br />
Tablo: 3<br />
Türkiye'de Kurulu <strong>Deve</strong>kuşu Çitliklerinin<br />
Arazi Büyüklüğüne Göre Dağılımı<br />
Arazi Büyüklüğü<br />
Çiftliklerin Arazi<br />
(dekar)<br />
Büyüklüğüne Göre Dağılımı (%)<br />
1-10 40<br />
10-20 18<br />
20-40 20<br />
40-60 10<br />
60 ve üzeri 12<br />
Kaynak: Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü<br />
Tablo: 4<br />
Türkiye'de Kurulu <strong>Deve</strong>kuşu Çitliklerinde<br />
Çalışan personel sayısı<br />
Çalışan Personel Çiftliklerin Çalışan Personel<br />
Sayısı (Adet) Sayısına Göre Dağılımı (%)<br />
1 17<br />
2 38<br />
3 20<br />
4 ve üzeri 25<br />
Kaynak: Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü<br />
21
4. Üretim<br />
Daha öncede belirttiğimiz üzere, ülkemizde gerek devekuşu yetiştiriciliğinin<br />
oldukça yeni bir hayvancılık dalı olması ve gerekse bu alanda üretim yapan firma<br />
sayısının az olması sebebi ile rakamsal veri yoktur.<br />
<strong>Deve</strong>kuşu üretimi yapacak girişimcilerin, yatırım aşamasındaki ihtiyaçlarının<br />
tespiti amacıyla Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü tarafından<br />
bir çalışma gerçekleştirilmiştir. Sözkonusu çalışmada sektörde faaliyet gösteren<br />
firmalar ile görüşmeler yapılarak devekuşu yetiştiricisi olmak isteyen bir girişimcinin<br />
ortalama ne kadar bir sermayeye ihtiyaç duyduğu saptanmaya çalışılmıştır.<br />
<strong>Sektör</strong> mensuplarınca, devekuşu yetiştiricisinin arazi ve damızlık devekuşu<br />
ailesi olmak üzere iki tür maliyetle karşılaştığı, ideal bir devekuşu çiftliği için en az 10<br />
dönüm arazi gerektiği, minimum 5 aile (2 dişi 1 erkekten oluşur) yani 15 baş<br />
hayvanla başlanmasının yeterli olduğu ifade edilmiştir.<br />
Yine sektör mensupları Türkiye’de arsa fiyatlarının bölgelere göre değiştiğini<br />
bu sebeple bu maliyetin değişkenlik arz ettiğini, yumurtlamaya hazır olan bir deve<br />
kuşunun ise ortalama 3 bin dolara satıldığını ve çiftliğin çevre düzenlemesi yem,<br />
işçilik vb. giderler de düşünülecek olursa ilk etapta üretim için gerekli başlangıç<br />
sermayesinin 25 milyar ile 60 milyar arasında değişmekte olduğunu ifade etmişlerdir.<br />
<strong>Deve</strong>kuşları dünyanın bir çok yerinde kazanç getiren bir çiftlik hayvanı olarak<br />
kabul ediliyor. Bu hayvanların eti ve derisinin yanı sıra yumurtası, tüyü tırnağı ve iç<br />
yağı değişik amaçlarla kullanılmaktadır.<br />
Tablo:5<br />
Bölgelere Göre Türkiye'de <strong>Deve</strong>kuşu Yetiştiriciliği (2001)<br />
Bölgeler<br />
Damızlık<br />
Sayısı<br />
Palaz<br />
Sayısı<br />
Civciv<br />
Sayısı Toplam<br />
Marmara 664 514 16 1.194<br />
İç Anadolu 633 270 308 1.211<br />
Ege 489 415 73 977<br />
Akdeniz 214 153 80 447<br />
Güney Doğu Anadolu 121 172 5 298<br />
Karadeniz 100 82 117 299<br />
Doğu Anadolu 8 26 6 40<br />
Toplam 2.229 1.632 605 4.466<br />
Kaynak: Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü<br />
22
Tablo: 6<br />
Bölgelere Göre Türkiye'de <strong>Deve</strong>kuşu Yetiştiriciliği<br />
(2002)<br />
Bölgeler<br />
Çiftlik<br />
Sayısı<br />
Damızlık<br />
Sayısı<br />
Palaz<br />
Sayısı Toplam<br />
Marmara 73 1.081 2.259 3.340<br />
İç Anadolu 47 967 1.628 2.595<br />
Ege 54 843 1.507 2.350<br />
kdeniz 14 278 418 696<br />
Güney Doğu Anadolu 23 447 173 620<br />
Karadeniz 16 240 65 305<br />
Doğu Anadolu 3 43 41 84<br />
Toplam 228 3.759 6.083 9.990<br />
Kaynak: Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü<br />
5.Tüketim<br />
Türkiye'de devekuşu üretiminin artması, tüketimini de canlandıracaktır. Bir çok<br />
sektörün aksine, devekuşu eti tüketiminin yaygınlaştırılması bu alanda üretici<br />
sayısının artmasıyla mümkün görülmektedir. Uzmanlar devekuşu etinin ileride<br />
Türkiye’de de piyasaya çıkacağını ancak üretimin yetersiz olması durumunda sadece<br />
belirli kesimler tarafından tüketilebileceğini ifade ediyorlar. Ayrıca devekuşunun<br />
ülkemizde yeterince tanıtılmaması ve halkımızın geleneksel damak zevkini kolay<br />
kolay değiştirmemesi gibi faktörler bu sektöre girecek firmaları pazarlama problemi<br />
ile karşılaşacakları endişesine sevk etmektedir. Ancak devekuşunu üretim<br />
bölümünde de anlatıldığı gibi devekuşunu sadece et olarak düşünmek yanlıştır. Kaldı<br />
ki devekuşu eti lezzetinin yanı sıra, sığır ve koyun etine oranla düşük yağ ve<br />
kolesterol içeren, protein ve zengin mineraller açısından yüksek olan besin değeri<br />
sayesinde Türkiye’de de sektör oluşturabilecek özellikleri sahiptir.<br />
6. DIŞ TİCARET<br />
6.1. İthalat<br />
Özellikle fiyatlardaki büyük farklılıklar nedeniyle yurtdışından damızlık<br />
yumurta, civciv, ergin hayvan yada doğrudan üretime sokulan hayvanlar<br />
getirilmektedir. Aşağıda son yıllara ait ithalat rakamları yeralmaktadır.<br />
23
Tablo: 7<br />
<strong>Deve</strong>kuşu ve Ürünlerine İlişkin İthalat Rakamlarımız<br />
Yıllar Yumurta Civciv Damızlık Üretim Amaçlı<br />
1998 - - 14 -<br />
1999 680 100 1.145 128<br />
DPT; VIII.ci Beş Yıllık Kalkınma Planı<br />
Tablo: 8<br />
Ülkeler İtibariyle <strong>Deve</strong>kuşu (Damızlık) İlişkin İthalat Rakamlarımız<br />
(2002)<br />
Ülke Adı Miktar (Kg) Miktar (Adet) Değer (000 TL) Değer (US $)<br />
Hollanda 13.200 120 62.636 40.721<br />
Güney Afrika 20.000 20.000 308.062.487 213.200<br />
Toplam 33.200 21.120 370.698.714 253.921<br />
Kaynak: Devlet İstatistik Enstitüsü<br />
Tablo: 9<br />
Ülkeler İtibariyle <strong>Deve</strong>kuşu (Civciv) İlişkin İthalat Rakamlarımız<br />
(2002)<br />
Ülke Adı Miktar (Kg) Miktar (Adet) Değer (000 TL) Değer (US $)<br />
İtalya 2.200 106 13.047.651 7.985<br />
İspanya 10.900 98 78.435.504 55.800<br />
Belçika 4.446 34 27.209.772 16.687<br />
Güney Afrika 2.875 96 35.954.945 26.363<br />
Toplam 20.421 334 154.647.873 106.745<br />
Kaynak: Devlet İstatistik Enstitüsü<br />
6.2. İhracat<br />
<strong>Deve</strong>kuşu üretim miktarının, ihracat talebini karşılayacak seviyede olmaması<br />
nedeniyle ihracatımız bulunmamaktadır<br />
24
IV. BÖLÜM<br />
SEKTÖRÜN SORUNLARI VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ<br />
1. <strong>Sektör</strong>ün Sorunları<br />
<strong>Sektör</strong>ün en önemli sorunu ülkemiz için çok yeni bir sektör olması ve<br />
dolayısıyla yeterli bilginin olmamasıdır. Nitekim, devekuşu yetiştiriciliği olduğundan<br />
daha karlı bir girişim olarak gösterilerek yeterli altyapısı, sermaye ve bilgi birikimi<br />
olmayan küçük işletmelerin kurulması teşvik edilmiştir. Bunun doğal sonucu olarak da<br />
bugün ülkemizde kuruluşunun üzerinden 3-4 yıl geçmiş olmasına rağmen hala<br />
üretime geçmemiş küçük işletmeler azımsanamayacak sayıdadır.<br />
<strong>Sektör</strong>ün diğer sorunlarını aşağıdaki başlıklar altında özetlemek mümkündür:<br />
- Denetim ve Organizasyon Eksikliği<br />
Türkiye'de devekuşu ithalatında yeterli denetimin olmayışı damızlık niteliği<br />
olmayan hayvanların ülkemize girmesine olanak sağlamaktadır. Konuyla ilgili teknik<br />
eleman yetersizliği nedeniyle kontrol ve denetim işleri etkin bir şekilde<br />
yürütülememektedir. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı'nın sektörün gereksinin duyduğu<br />
damızlık teminine ilişkin bir politikasının bulunmaması da nitelikli damızlık teminin<br />
güçleştirmektedir.<br />
- Nitelikli Damızlık<br />
Türkiye'de damızlık ithalinde ve satışında denetimler yetersizdir. Türkiye'ye<br />
ithal edilen devekuşlarının önemli bir bölümünde yumurta ve döllülük oranı düşük,<br />
deri kalitesi yetersizdir. Çiftliklerde genellikle verim kayıtları tutulmamaktadır.<br />
Damızlık kuşların soy kütüğü ve sağlık belgeleri yoktur. Yetiştiricilerin damızlık satın<br />
alırken nitelikten çok fiyatı esas almaları, daha sonra yetiştirme döneminde önemli<br />
sorunlarla karşılaşmalarına neden olmaktadır.<br />
Diğer taraftan bazı damızlık ve dış alım firmalarının yurtdışında<br />
kuluçkalandırılmış ve çıkıma bir iki gün kalmış yumurtaları bu iş için özel olarak<br />
geliştirilmiş taşıma araçları ile 'sıcak yumurta'' olarak getirerek, çıkışını ülkemizde<br />
gerçekleştirdikleri civcivleri, kendi kuluçkahanelerinden çıkış yapmış gibi göstererek<br />
yurt içerisinde günlük civciv olarak pazarlamaktadırlar. Böylece damızlık niteliği belli<br />
olmayan devekuşu yavruları ülkemiz devekuşu populasyonuna kontrolsüz olarak<br />
katılırken, sözkonusu firmalar devlete ödemeleri gereken vergilerden ve damızlık dış<br />
alımında zorunlu olan ve hayvanın damızlık özelliklerini gösteren belgeleri sunma<br />
zorunluluğundan da kurtulmuş olmaktadır.<br />
25
- Yem<br />
Türkiye'de devekuşu sayısının azlığı nedeniyle yem üretimi de düşüktür. Yem<br />
üretiminin düşük olması yem maliyetlerini de artırmaktadır. <strong>Deve</strong>kuşu yemi üreten<br />
fabrikalara uzak işletmeler yem temininde güçlük çekmektedir. Üretilen devekuşu<br />
yemlerinin bir bölümünde önemli kalite sorunları vardır. Yemlerde kaliteden çok<br />
fiyatın esas alınması yetiştiricilikte verim düşüklüğüne ve önemli sağlık sorunlarına<br />
neden olmaktadır. Yemlerin uygun olmayan koşullarda ve uzun süre depolanması<br />
yemlerde besin madde kayıplarına ve bozulmalara neden olmaktadır.<br />
- Besleme<br />
Yetiştiricilerin besleme konusunda bilgi birikimleri yetersizdir. Yetiştiricilikte<br />
yaşa ve fizyolojik döneme uygun yem kullanılmamaktadır. Yetersiz besleme verim<br />
düşüklüğüne, aşırı yemleme ise damızlarda yağlanmaya neden olmaktadır.<br />
Yemlerde kalite kontrolü yeterli düzeyde yapılmamaktadır. Yetiştiricilikte yem<br />
olmayan unsurların tüketimi sonucu civciv ölümleri yaşanmaktadır. Besin<br />
maddelerince yetersiz ve dengesiz besleme yumurta verimi ve döllük oranını<br />
düşürmekte, kuluçkada başarıyı, büyüme ve gelişmeyi olumsuz yönde etkilemektedir.<br />
- Kuluçka Ekipmanları<br />
Kuluçka konusunda bilgi birikimi yetersizdir. Kuluçka ekipmanlarının<br />
üretiminde bir denetim yoktur. Kuluçkada uygun olmayan ekipmanların kullanımı<br />
başarıyı düşürmektedir. Kuluçkahanelerin kuruluş ve çalışmaları denetim altında<br />
değildir. Jeneratör bulunmayan işletmelerde elektrik kesintileri sorun yaşatmaktadır.<br />
Yumurta depolarında yazın sıcaklığın aşırı yükselmesi damızlık yumurtaların zarar<br />
görmesine sebep olmaktadır. Kuluçkada yüksek nem oranı başarı oranını<br />
düşürmektedir. Kuluçka ekipmanlarının pahalı olması üretim maliyetlerini<br />
artırmaktadır. Kuluçka altyapısı ve bilgi birikimi olmayan işletmeler fason kuluçka<br />
hizmetine önem vermesi verim kayıplarına neden olmaktadır.<br />
Yetiştiricilik<br />
Yetiştiricilikte plansız, projesiz yatırımlar üretim döneminde sorunlara neden<br />
olmaktadır. İşletmelerin kuruluş yerlerinin seçiminde hatalar vardır. Yetiştiricilerin bir<br />
çoğu niteliksiz damızlıklarla yetiştiricilik yapmaya çalışmakta, uygun olmayan çevre<br />
koşulları verim ve hayvan kayıplarına neden olmaktadır. Yetiştiricilerin devekuşu<br />
üretimi konusunda yeterli bilgi birikimi yoktur. İşletmelerin çoğu küçük kapasiteli<br />
olduğu için teknik eleman istihdam edememektedirler. İşletmelerin önemli bir<br />
bölümü grup yetiştiricilik yapmakta ve verim kayıtları tutmamaktadır. Döllenme<br />
26
döneminde erkek ve dişi kuşlar ayrılmadığı için döllülük olumsuz yönde<br />
etkilenmektedir. Hayvan nakillerinin uygun araçlarla yapılmaması hayvan<br />
kayıplarına neden olmaktadır.<br />
Sağlık<br />
<strong>Deve</strong>kuşu hastalıkları konusunda bilgi ve deneyim yetersizdir. Bu nedenle<br />
hastalıkların teşhis ve tedavisinde sorunlar yaşanmaktadır. Yetiştiricilikte basit<br />
sağlık koruma önlemlerinin alınmayışı önemli sağlık sorunlarına neden olmaktadır.<br />
Örgütlenme<br />
<strong>Deve</strong>kuşu yetiştiricileri arasında örgütlenme yetersizdir. Yetiştiriciler <strong>Deve</strong>kuşu<br />
Yetiştiricileri Derneğine yeterli ilgi duymamaktadırlar. <strong>Deve</strong>kuşu yetiştiricileri<br />
kooperatifi yada işbirliği kurulması konusunda henüz bir gelişme sağlanamamıştır.<br />
Yetiştiricilerin örgütlenme konusunda yönlendirilmesi ve teşvik edilmesi<br />
gerekmektedir.<br />
Kesim ve Ürün İşleme<br />
Türkiye'de henüz bir devekuşu kesimhanesi kurulamamıştır. Kesim ve ürün<br />
işleme konusunda teknik bilgi yetersizdir. Damızlık hayvanların kesimhane dışında<br />
kesimi deride önemli hasarlara neden olmakta, elde edilen et insan sağlığı<br />
açısından risk oluşturmaktadır. Kesimhane dışı kesimlerde kemik, yağ, tırnak vb.<br />
kesimhane yan ürünleri değerlendirilememektedir. Deri işleme konusunda bazı<br />
sorunlar bulunmaktadır. Kesim ve ürün işleme konusunda bir organizasyonun<br />
olmayışı yetiştiriciliğin gelişimini engellemektedir.<br />
Pazarlama<br />
<strong>Deve</strong>kuşu ürünlerinin pazarlanmasına yönelik bir organizasyon<br />
bulunmamaktadır. Yetiştiricilikte örgütlenmenin olmayışı ürünlerin pazarlanmasını<br />
güçleştirmektedir. Ürünlerin fiyatı konusunda henüz sağlıklı bir piyasa oluşmamıştır.<br />
Başta et olmak üzere devekuşu ürünlerinin ihracat konusunda önemli sorunlar<br />
bulunmaktadır.<br />
Araştırma, Eğitim, Yayın<br />
<strong>Deve</strong>kuşu yetiştiriciliği ülkemizde oldukça yeni bir hayvancılık dalı olduğu için<br />
bu konuda yürütülmüş araştırmalar sınırlı sayıdadır. Eğitim programlarında<br />
devekuşu yetiştiriciliği ve hastalıklarına yer verilmediği için bu konuda yetişmiş<br />
eleman sayısı oldukça azdır. Yetiştiriciler için yeterli kaynak bulunmamaktadır.<br />
27
2- Türkiye'de <strong>Deve</strong>kuşu Yetiştiriciliğinin Sorunlarının Çözümlenmesi İçin<br />
Alınması Gereken Önlemler<br />
1. Yetiştiricilere yol gösterecek devekuşu yetiştiricileri derneği gibi<br />
örgütlenmeler desteklenmektedir. Bu itibarla yetiştiricilerin 2001 yılı sonunda<br />
kurulan devekuşu yetiştiricileri derneğine üye olmaları yetkili kurumlar tarafından<br />
teşvik edilmelidir. Uzun dönemde ise yetiştiricilerin kooperatif ve birlikler şeklinde<br />
örgütlenmelerine olanak tanıyacak yasal düzenlemeler gerçekleştirilmelidir.<br />
2. Devlet Planlama Teşkilatı ile Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’nın sektörü<br />
daha detaylı olarak inceleyerek bu konuda önemli ihracatçı ülkeler ile işbirliği için<br />
gerekli zemini hazırlaması önem arzetmektedir.<br />
3. Önemli maliyet unsuru teşkil etmesi nedeniyle yemde, sağlanacak<br />
sübvansiyon ve diğer teşvik araçlarının etkin kullanımı sektörün gelişimini olumlu<br />
etkileyecektir.<br />
4. <strong>Sektör</strong>ün en önemli eksiği olan kesimhane ve deri işleme ünitesinin<br />
mümkün olan en kısa sürede kurulması gereklidir.<br />
5. Üretimde kalitenin yakalanabilmesi için devekuşu çiftliklerinin hepsinin<br />
damızlık işletme gibi bir statü taşıması önlenmelidir.<br />
6. Üreticilerin eğitilmesi ve üretici adaylarının bilgilendirilmesi gereklidir.<br />
7.Yurtdışından getirilen hayvan sayısı kısıtlanmalıdır. Çünkü kontrolsüz<br />
şekilde getirilen hayvanlarla Türkiye'ye bazı yeni hastalıkların sokulması riski de<br />
artmaktadır.<br />
8. Bu sektördeki hastalıklarla ilgili olarak teşhis laboratuvarları geliştirilmeli ve<br />
ayrıca ilaç ve aşı sektörünün de bu konuda ki çalışmalara ağırlık vermesi<br />
sağlanmalıdır.<br />
28
SONUÇ<br />
<strong>Deve</strong>kuşu eti, dünya pazarında doğal koşullarda yetiştirilen bir hayvan ürünü<br />
ve sağlıklı bir besin olması nedeniyle yüksek taleple aranmaktadır. Derisi de çok<br />
kaliteli olması nedeniyle değerli deriler arasında yer almaktadır. Tüy ve yumurta gibi<br />
diğer yan ürünleri de dekoratif amaçlı kullanılarak ayrıca ek gelir kaynağı<br />
sağlamaktadır.<br />
Türkiye’de 5 yıl öncesine kadar sadece hayvanat bahçelerinde görülen deve<br />
kuşları, artık besicilik amacıyla üretilmeye başlanmıştır. Ancak yeni ve bol kazançlı<br />
bir sektör olmasına karşın henüz üretimi, kapasitesi, tüketimi gibi istatistiki bilgileri,<br />
devekuşu sektörünü tanıtıcı küçük el kitapları veya broşürler dahi mevcut değildir.<br />
<strong>Sektör</strong>deki kaynak eksikliği ise gerek bu sektöre yatırım yapacaklar açısından ve<br />
gerekse gıda konusunda eğitim alan öğrenciler açısından kayıptır. Bu konuda,<br />
bilimsel yayın ve araştırma bulunmamaktadır.<br />
Genel olarak devekuşu sektörü finansman sorunlarının en üst düzeyde<br />
yaşandığı bir sektördür. Kısa bir dönem içinde üretim girdilerine finansman<br />
sağlanmasının zorunluluğu ve para dönüşümünün uzun bir döneme yayılması,<br />
şirketleri özellikle satın alma ve üretimin finansmanında zor durumda bırakmaktadır.<br />
Ayrıca yeni bir sektör olması sebebi ile tüketimi yoğun bir ürün olmaması devlet<br />
tarafından üretimini destekleyen teşviklerin sınırlı olması gibi problemler sektörü<br />
diğer gıda sektörlerine daha şansız kılmaktadır.<br />
29
EK:<br />
TÜRKİYE'DEKİ DEVEKUŞU ÜRETİM TESİSLERİ<br />
Tesis Veya<br />
S.No Sahibinin Adı Tesis Adresi<br />
Telefon<br />
Faks No<br />
<strong>Deve</strong>kuşu<br />
1 Üretim Çiftliği<br />
Çukurova Ün. Zir.Fak.<br />
Zeotekni Bölümü Adana 322-3386931<br />
2 Cumali Erkaslan<br />
Güzelyalı Mh. 96.Sk<br />
No:2 Adana 322-2332069<br />
3 Ahmet Özdemir<br />
Bucak Köyü Kozan<br />
Adana<br />
4 İbrahim Küçüker<br />
Hacılar Beldesi Kozan<br />
Adana 322-5332458<br />
5 Ömer Erdil<br />
Bahçelievler<br />
Mh.Karamanlar Cd.<br />
Adıyaman 416-2231442<br />
6 Abuzer Özer Adıyaman 416-2432204<br />
Atatürk Bul.Vilayet<br />
7 Mas <strong>Deve</strong>kuşu Karşısı Adıyaman<br />
Parmaksız<br />
8 <strong>Deve</strong>kuşu Gölbaşı Adıyaman<br />
9 Şahin Bayhan Eleşkirt Ağrı 472-7112313<br />
Kapadokya Atatürk Bul.Kurtuluş<br />
10 <strong>Deve</strong>kuşu Kavşağı Aksaray 383-2125443<br />
Ortaca Mh. Hacıköy- 312-8530062<br />
11 Taç <strong>Deve</strong>kuşu Kalecik Ankara<br />
312-3100049<br />
Akademi<br />
12 <strong>Deve</strong>kuşu<br />
13 Koç <strong>Deve</strong>kuşu<br />
Turgut Reis Cd. No 37/1<br />
Tandoğan Ankara<br />
Alınteri Bul. No:44-46<br />
Ankara<br />
312-2322158<br />
312-2308369<br />
312-3545520<br />
532-3844960<br />
30
TÜRKİYE'DEKİ DEVEKUŞU ÜRETİM TESİSLERİ<br />
Zorlu Kardeşler Kamil Ocak Mh.Divrik<br />
14 Hay.Üret. Cd. Ankara 312-3392162<br />
15 Kazım Çelik Baraj Mh.Hasköy Ankara<br />
Ortabaşağaç Mh.<br />
16 Murat Biçen Beypazarı Ankara<br />
Portakal Çiçeği Vadisi,<br />
Erenoğlu<br />
17 Danışmanlık<br />
Kuzgun Sk.No:113<br />
Çankaya/Ankara 312-4419100<br />
Çavundur Köyü<br />
Yeşil Çubuk Karaağaç Yolu- Çubuk<br />
18 <strong>Deve</strong>kuşu Ankara 312-8373123<br />
19 Eshab <strong>Deve</strong>kuşu 542-6204546<br />
Çavundur Köyü Çubuk<br />
20 İlhan Taşkesti Ankara<br />
Karacahasan Köyü<br />
Eryılmaz<br />
21 <strong>Deve</strong>kuşu Çift.<br />
Köyiçi Mevkii Elmadağ<br />
Ankara<br />
312-8634418<br />
312-8670100<br />
Yavrucak Köyü<br />
Bizimvadi<br />
22 <strong>Deve</strong>kuşu Çift.<br />
Haymana yolu - Gölbaşı<br />
Ankara 312-4350645<br />
23 Ramazan Mirda<br />
Yağlıpınar Köyü Gölbaşı<br />
Ankara<br />
Gökçehöyük Köyü<br />
24 Kürşad Özsayıldı Gölbaşı -Ankara 542-4378218<br />
25 Mehmet Dolgun Kalecik- Ankara 546-2644584<br />
26 Adem Kaya<br />
Karyağdı Mh.1.Cd.No:12<br />
Keçiören- Ankara<br />
312-3993913<br />
535-4687624<br />
27 Serdar Tunç Karaköy Nallıhan Ankara 312-7983144<br />
Melek Sk. No:10/C 312-2670832<br />
28 Ba-Ha <strong>Deve</strong>kuşu Sincan - Ankara 312-2685390<br />
29 Tropic <strong>Deve</strong>kuşu Çeltikçi-Manavgat<br />
Antalya<br />
242-7781032<br />
242-7781486<br />
30 Ramazan Aziz Cumali Köyü- Antalya 242-7781032<br />
Avza<br />
242-7781486<br />
31 Antalya <strong>Deve</strong>kuşu Antalya<br />
31
TÜRKİYE'DEKİ DEVEKUŞU ÜRETİM TESİSLERİ<br />
As 2000 Yağcılar Yeniköy 242-2593515<br />
32 <strong>Deve</strong>kuşu Antalya<br />
33 Bahtılı <strong>Deve</strong>kuşu Antalya 532-3055303<br />
Burhanettin Onat<br />
34 Atabey <strong>Deve</strong>kuşu Cd.No:18 Antalya 242-3221170<br />
35 Bilgi Farmiog<br />
Gençlik Mh.30 Ağos.Cd<br />
Antalya 242-2430969<br />
36 Park Camelus<br />
Duvarlıyurt Mevkii<br />
Konaklı- Antalya 242-5651312<br />
37 Fehmi Çetin Varsak Kayabaşı Antalya 242-5651312<br />
38 Alanya <strong>Deve</strong>kuşu Atatürk Cd.Pazaryeri<br />
Alanya-Antalya 242-5150955<br />
39 Turgut Kaşar Yeniköy Kepez Antalya 542-6112134<br />
Hatiper Köyü Manavgat<br />
40 Hayrullah Üzümcü Antalya 532-2962549<br />
Sultanhisar<br />
41 <strong>Deve</strong>kuşu Kabaca Köyü Aydın 256-3512827<br />
42 Özgür Aslan Yenipazar Dolduran<br />
Köyü Aydın 542-7448529<br />
43 Söke <strong>Deve</strong>kuşu İstasyon cad. Aydın 256-5181716<br />
Cey-ay-lar<br />
44 <strong>Deve</strong>kuşu<br />
Güllübahçeyolu Söke<br />
Aydın 256-5189473<br />
45 Aktüy <strong>Deve</strong>kuşu Dallıca Köyü Nazilli 256-3155475<br />
İlkay <strong>Deve</strong>kuşu Bağarası Yolu Yeniköy<br />
46<br />
Söke Aydın 256-5431452<br />
47 Hayrettin Obuz Çakılköyü-Bandırma 266-7180370<br />
48 Marmara<br />
<strong>Deve</strong>kuşu<br />
Kadıbağ Mevkii Edincik<br />
Bandırma- 266-7272725<br />
Şifa Yemek Ardıçlı Köyü-Savaştepe<br />
49 Üre.Tesis Balıkesir 266-7149506<br />
Gizemli Bahçe<br />
50 <strong>Deve</strong>kuşu<br />
Han Mh.Eskici Yusuf Sk.<br />
No:10 Susurluk Balıkesir 266-8657404<br />
Susurluk<br />
51 <strong>Deve</strong>kuşu Çift. Susurluk-Balıkesir 266-8654266<br />
52 Üçyıldız<br />
<strong>Deve</strong>kuşu Balıkesir 266-7141264<br />
53 Kazım Eser Solur Köyü Gerede Bolu 374-3216227<br />
32
TÜRKİYE'DEKİ DEVEKUŞU ÜRETİM TESİSLERİ<br />
54 Kemal Yılmaz Mirca Köyü Gerede Bolu 374-3565248<br />
55 Yaşar Muhtar<br />
Kıyaslar Köyü Mengen<br />
Bolu 374-3561435<br />
Ürkütlü Kasabası Bucak 532-7284654<br />
56 Ürün <strong>Deve</strong>kuşu Burdur<br />
532-4628959<br />
Portisan Tarım ve<br />
57 Hay. A.Ş<br />
58 Er-tat <strong>Deve</strong>kuşu<br />
Uludağ Üni.<br />
Ziraat Fak<br />
59 Zootekni Bölümü<br />
Dekusan Besicilik<br />
Şevlik Mevkii Kuşbabba 248-3251566<br />
Köyü Bucak Burdur 248-3253482<br />
Fatih Mh. Süleyman<br />
Demirel Bul. Bucak<br />
Burdur 248-3259292<br />
224-44280 78<br />
224-44280 77<br />
16059 Görükle/Bursa<br />
Buttim İş Mer.B.Blok 224-2112924<br />
60 Gıda<br />
No 1451 Bursa<br />
224-2112919<br />
Yaylacık<br />
61 <strong>Deve</strong>kuşu Bursa 224-4516052<br />
Çamoğlu<br />
62 <strong>Deve</strong>kuşu Harmancık- Bursa 224-2114972<br />
Eski Çarşı Cuma<br />
Mh.Balestan Sk. İnegöl<br />
63 Besler <strong>Deve</strong>kuşu Bursa 224-7151085<br />
Altınkuş<br />
64 <strong>Deve</strong>kuşu Ürünleri<br />
65 Yaşar <strong>Deve</strong>kuşu<br />
Mustafa<br />
Bakırköy Kabalık Mevkii 224-6718451<br />
Karacabey Bursa 224-6718112<br />
Demirci Mh. Demirci Cd.<br />
Nilüfer-Bursa 224-4841391<br />
66 Süleyman Çukurca köyü Bursa 224-2505384<br />
Karsak <strong>Deve</strong>kuşu İznik Yolu Karsak Altı 224-5877695<br />
67 Çift.<br />
253 Orhangazi Bursa 224-5877699<br />
68 Bursa <strong>Deve</strong>kuşu Bursa 224-2234592<br />
69 Süper <strong>Deve</strong>kuşu Çanakkale 286-5736799<br />
70 Kuşköy <strong>Deve</strong>kuşu Çanakkale 286-2635800<br />
Armutlu Koru Mevkii<br />
71 Muzaffer Aksu yenice Çanakkale 286-4743290<br />
Namık Kemal Mh. No:20<br />
72 Sedef Tek Çanakkale 286-2138240<br />
33
TÜRKİYE'DEKİ DEVEKUŞU ÜRETİM TESİSLERİ<br />
Çankırı Karayolu Tüney 376-2728143<br />
73 Zorlu Kardeşler Köyü Çankırı<br />
376-2726143<br />
74 Pınarpaşı Hay. Pınarbaşı Köyü- Çankırı 364-4738410<br />
75 Selahattin Enli Org.San.Böl. Denizli 258-2692080<br />
76 Denizli Öz-Se<br />
Karakurt İş Mer.K:2<br />
Bayramyeri Denizli 258-2413979<br />
77 DEKU <strong>Deve</strong>kuşu <strong>Deve</strong>liköyü Düzce 380-5536940<br />
Muradiye Mh.Yusuf 284-5140258<br />
Sk.No:12 Uzunköprü<br />
78 Trakya <strong>Deve</strong>kuşu Edirne<br />
79 Abraş <strong>Deve</strong>kuşu Babaeski Edirne 212-5900336<br />
80 Sanko <strong>Deve</strong>kuşu Gaziantep<br />
342-5821105<br />
342-2411000<br />
2.Organize Böl.Başpınar 342-2373845<br />
81 Mis <strong>Deve</strong>kuşu Gaziantep<br />
Milli Egemenlik Bulv. Ali<br />
Nadi Ünler Cd. 342-4250138<br />
82 Can Ltd.Şti Gaziantep<br />
342-3211795<br />
83 A.R.A. <strong>Deve</strong>kuşu Gaziantep 342-3369162<br />
84 Ulusoy <strong>Deve</strong>kuşu Gaziantep 342-2333361<br />
85 Ahmet Bakay Kıcıköyü Belen Hatay 326-7586772<br />
Behiye Hanım Hürriyet Mh.İstasyon Cd. 326-6812126<br />
86 <strong>Deve</strong>kuşu Erzin Hatay<br />
87 Payas <strong>Deve</strong>kuşu Dörtyol Payas Hatay 326-7310070<br />
Süleyman Demirel<br />
Üniv.<strong>Deve</strong>kuşu<br />
88 Arş.ve uy. Mer. Çünür Kampüsü-Isparta 532-2244724<br />
Isparta İst.Karayolu<br />
89 Uludağ <strong>Deve</strong>kuşu 23.Km Isparta 246-2842121<br />
90 Çalışkan Kılıçköyü Keçiborlu 246-5499269<br />
<strong>Deve</strong>kuşu Isparta<br />
Akdeniz<br />
Isparta Yolu Ense Mev. 246-4414443<br />
91 <strong>Deve</strong>kuşu Yalvaç Isparta<br />
Veyisoğulları Alibey Mh.Dr.Cemal 212-7283323<br />
92 Kuluç.Ekip. Kozanoğlu Cd. Silivri İst. 212-7283324<br />
93 Özgür Besicilik İstanbul 212-6910090<br />
94 İsmail Bilir İkitelli Org.Sn. İstoç 542-3646599<br />
34
TÜRKİYE'DEKİ DEVEKUŞU ÜRETİM TESİSLERİ<br />
95 Burak Kılıç İst. 216-5212288<br />
96 Hasan Turani<br />
Bahçelievler Eski Londra<br />
Asfaltı İst. 532-7489675<br />
97 Hüseyin Uzun Acıbadem Bayır Sk. İst 216-3274836<br />
98 Özak <strong>Deve</strong>kuşu<br />
Çavuşbaşı Marmara Cd.<br />
Kasımpatı Sk. İst 535-2782766<br />
Kısıklı Cd.Kuşbakışı<br />
99 Saroz <strong>Deve</strong>kuşu Sk.Atunizade İst. 212-2591219<br />
Gümüşpala Mh.Türkmen<br />
100 Candan <strong>Deve</strong>kuşu Sk. Avcılar İst. 212-4213394<br />
İzzettin Çalışlar<br />
Cd.No:45/2 Bahçelievler 212-6779380<br />
101 Varan Gıda İst.<br />
212-6779379<br />
102 Ö.S.H. <strong>Deve</strong>kuşu<br />
Köyiçi Şair Leyla Sk. No<br />
16/3 Beşiktaş İst 535-3241805<br />
Kocameşe Paşamandıra Köyü<br />
103 <strong>Deve</strong>kuşu Beykoz İst. 535-7099884<br />
Riva <strong>Deve</strong>kuşu Köllükköyü Riva Beykoz<br />
104<br />
İst. 532-2126017<br />
105 Şaban Gökçe Güneşli Sk.No:33/A<br />
Cihangir İst. 212-2444350<br />
106 Necmi Ayaz Çanakça Köyü Çatalca<br />
İst. 212-8744066<br />
107 Meramiz Mutlu Çatalca-İst. 212-6519827<br />
Fatih Mh. Cumhuriyet<br />
108 BKS<br />
Cd. Çavuşbaşı İst. 532-2661060<br />
Arnavutköy Tayakadın<br />
Türk Köşe Mevkii<br />
109 Koçlar <strong>Deve</strong>kuşu G.O.Paşa 535-7800603<br />
Kazım Karabekir<br />
Sakarya<br />
110 <strong>Deve</strong>kuşu<br />
Mah.2.Cd.1.Sk<br />
Esenler İst.<br />
Hasmera<br />
111 <strong>Deve</strong>kuşu<br />
İmrahor Köyü Ocak Yolu<br />
Gaziosmanpaşa 532-7489675<br />
112 Boy Besicilik<br />
Fatih Cd.Asya Sk.No:6/1<br />
Güneşli İst. 212-6564242<br />
35
TÜRKİYE'DEKİ DEVEKUŞU ÜRETİM TESİSLERİ<br />
Merkez Mh. Cumhuriyet<br />
Mey.Alimoğlu İşhanı<br />
113 M.G. <strong>Deve</strong>kuşu Güneşli İst. 212-6569325<br />
Merkez Mh. Sadabad<br />
Cd. Akgün İş Mer.<br />
114 Ege <strong>Deve</strong>kuşu Kağıthane İst. 212-3213270<br />
Altınkuş<br />
115 <strong>Deve</strong>kuşu<br />
İstoç Ada 30 No.100<br />
Mahmutbey İst. 212-6595158<br />
116 Uy-gün <strong>Deve</strong>kuşu<br />
İstoç Toptancılar Çar.10.<br />
Ada No Mahmutbey İst. 212-6595801<br />
Bağlar üstü Mevkii<br />
117 MG Tavukçuluk Yolçatı Köyü Silivri İst 212-6569325<br />
118 Güneş <strong>Deve</strong>kuşu Akören Köyü Silivri İst<br />
212-7101038<br />
212-7101037<br />
Kavaklı<br />
Köyü<br />
Kiremithane Mev. Silivri 212-5695363<br />
119 Işıldak <strong>Deve</strong>kuşu İst<br />
532-3461723<br />
Çobançeşme<br />
Mh.Mithatpaşa Cd.<br />
120 Özlü <strong>Deve</strong>kuşu No:106 Yehibosna İst. 212-6547202<br />
121 Kerasus<br />
Kerasus Oteli Çeşme 232-7120506<br />
<strong>Deve</strong>kuşu İzmir<br />
216-4493871<br />
216-4493872<br />
SYS <strong>Deve</strong>kuşu Ataköy Ilıpınar Mev. (Merkezi<br />
122 Çiftliği<br />
Çamönü İzmir<br />
İstanbul'da)<br />
Taby <strong>Deve</strong>kuşu Karagöl Mev. Seferihisar<br />
123 Çiftliği<br />
İzmir 536-5667532<br />
Hünkar <strong>Deve</strong>kuşu<br />
124 Çiftliği<br />
Çinili Çarşı Girişi No:33<br />
Kahramanmaraş<br />
344-2257381<br />
542-2540770<br />
Kayseri-Sivas Karayolu 352-2975394<br />
Deniz Damızlık 18.Km Bağpınar Beldesi 352-2975393<br />
125 <strong>Deve</strong>kuşu Çiftliği Kayseri<br />
Kayseri <strong>Deve</strong>kuşu<br />
126 Üretme Ltd.Şti<br />
Bünyan Yolu 30.Km<br />
Kayseri<br />
352-7120416<br />
352-2326000<br />
127 Ali Kutlu<br />
Çövenli Köyü Vize<br />
Kırklareli 535-6742827<br />
36
TÜRKİYE'DEKİ DEVEKUŞU ÜRETİM TESİSLERİ<br />
Çayırkan Kasabası 386-7176171<br />
128 Sembol <strong>Deve</strong>kuşu Kaman Kırşehir 532-3114020<br />
Bayraktaroğlu<br />
129 <strong>Deve</strong>kuşu<br />
Belediye Cad. Kaymaklı<br />
Kasabası Nevşehir 532-2164931<br />
130 Yağcıoğlu Turizm<br />
Kargar Mev. Kula<br />
Manisa<br />
532-4323163<br />
236-8167919<br />
131 Recep Gencer<br />
Yılmaz Kasabası Salihli<br />
Manisa<br />
Dalaman<br />
132 <strong>Deve</strong>kuşu Dalaman Muğla 252-6922010<br />
133 Boy Besicilik<br />
Çakıllı Köyü Derinkuyu<br />
Asfaltı 4.Km Nevşehir 384-3974444<br />
134 Türkeli <strong>Deve</strong>kuşu 212-2526520<br />
135 Urfa <strong>Deve</strong>kuşu Suruç Şanlıurfa<br />
414-3165260<br />
542-3739987<br />
Ayşey <strong>Deve</strong>kuşu<br />
136 Çiftliği<br />
Tepekışla Köyü Erba<br />
Tokat<br />
356-7442170<br />
533-5764921<br />
137 Güner Ticaret Turhal Tokat<br />
356-2754889<br />
542-3179161<br />
Vangölü<br />
432-2147388<br />
138 <strong>Deve</strong>kuşu Ürt.Çift. Yeniköy-Edremit Van 535-7748961<br />
BM Form<br />
139 <strong>Deve</strong>kuşu<br />
İstiklal Cd.Belediye Blok.<br />
No:41 Yalova<br />
226-8149425<br />
37
KAYNAKÇA<br />
- <strong>Deve</strong>kuşu Yetiştiriciği Dergisi, Ağustos- Eylül 2001, Sayı:3<br />
- DPT; VIII.ci Beş Yıllık Kalkınma Planı, Hayvancılık Özel İhtisas Komisyonu<br />
Raporu<br />
- DİE; İthalat Rakamları ilgili Kayıtlar<br />
- Dünya Yayıncılık, Gıda Haziran 2002, Sayı 2002-6<br />
- Dünya Gazetesi Girişim Fikri No.54 –1998<br />
- Gülay Babadoğan, Beyaz Et Dış Pazar Araştırması,İhracatı Geliştirme Etüt<br />
Merkezi, Eylül 2001,Ankara<br />
- Dr.M.M. Shanaway, Dr. John Dingle, <strong>Deve</strong>kuşu Üretim Sistemleri, FAO,<br />
Ankara, 2002<br />
- Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Kayıtları<br />
- Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü Seminer Notları<br />
38