T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI Bakırköy Prof. Dr. Mazhar Osman Ruh ...

zayıf ya da daha çok negatif belirtilerle ilişkili gibi görülmektedir. Özellikle, ilk atak şizofreni
olgularında bildirilen bilişsel bozukluklar, hastalığın süregen yapısından, diğer psikopatolojik
özelliklerinden ve ilaç yan etkilerinden bağımsız olarak ortaya çıkan bilişsel bir bozukluğun
varlığına işaret etmektedir (29, 30). Bu nedenlerle bilişsel işlevlerde görülen bozukluğun
birincil bir bozukluk olup, kronik hastalık sürecinden ve diğer psikopatolojik belirtilerden
bağımsız olduğu düşünülmektedir (31). Bilişsel bozuklukların hastalığın başından beri var
olması, hastanın yaşı, ilaçlar ve pozitif belirtilerden bağımsız olarak süre gitmesi, bu
hastalardaki temel bozukluğun bilişsel belirtiler olabileceği ve bunların şizofrenide izlenen
diğer belirtileri doğurabileceği şeklindeki görüşlerin ortaya atılmasına neden olmuştur (7).
Nöral Mekanizmaları Açıklayıcı Modeller
Şizofreniyi ele alan çağdaş modeller; şizofrenide görülen temel bilişsel defisitlerin
hastalığın çeşitli belirti ve bulgularını yansıttığından yola çıkarak şizofreniyi bilişsel bir
hastalık olarak kavramsallaştırmaktadırlar. Şizofreni belirtilerinin çeşitliliği ve genişliği
nedeniyle nörogelişimsel modele uymaktadır. Görülebilir lezyonların ve bilinen patojenlerin
olmaması nedeniyle araştırmacılar belirtilerin çeşitliliğini basit bilişsel mekanizmalarla
açıklamaya çalışmışlardır (4).
Şizofrenide izlenen bilişsel değişiklikleri daha iyi anlamak için normal bilgi işleme
süreçlerini bilmek gerekmektedir. Üzerilerinde yoğun olarak çalışılan bu süreçler, halen tam
olarak anlaşılamamıştır. İlk teoriler, normal bilişsel işleme ile ilgili iki önemli modeli temel
almışlardır. Bunlardan ilki Kahneman tarafından ileri sürülen toplam kapasitede azalma ile
ilgili olan modeldir. Bu modele göre şizofrenide bütün bilişsel işlevlerde bir azalma söz
konusudur veya var olan bilişsel kaynaklar yeterince etkili olarak kullanılamamaktadır (20).
Diğer bir model ise “basamaklı model”dir. Basamaklı modelde, şizofreni hastalarının
zihinlerinde, ardışık olarak yapılan bilişsel işlemlerin herhangi bir anında patolojik bir süreç
olduğu kabul edilir. Şizofrenide izlenen yaygın bilişsel bozukluğun bu model ile
açıklanmasında bazı zorluklar ortaya çıkmaktadır. Bu modelin geçerli olması durumunda
sadece belli bilişsel alanlarda bozulmanın olması gerekirdi. Oysaki şizofrenide tek bir alandan
çok birçok bilişsel alanda kayıp izlenmektedir. Bu teoriyi ileri süren araştırmacılar, ilk
basamaklardan bir tanesinde sorun olması durumunda bunun yaygın olarak diğer basamakları
da etkileyebileceğini iddia etmektedirler (20).
Son yıllarda Cowan tarafından ileri sürülen model, şizofrenideki bilişsel işlevlerdeki
kayıpların anlaşılması yönünde daha fazla kabul görmektedir (32). Bu model diğer iki modeli
de içermesi bakımından hiyerarşik açıdan daha gelişmiştir. Bu modelin önemli özelliklerinden
bir tanesi duyusal belleğe algı girişinin paralel olmasıdır. Bu alana giren bilgi (uyarı), fiziksel
özelliklerini kaybetmeden belleğe ulaşır. Cowan kısa süreli belleği uzun süreli bellekten
ayırmamış, onun içine yerleştirmiştir. Dolayısıyla kısa süreli belleğin bir parçası olan çalışma
belleği (working memory) ayrı bir yerde gösterilmemiştir. Gelen uyarı “dikkat odağı” içinde
yer alabilirse, bilinçli düzeye ulaşabilir. Dikkat odağı bilinçli bir istek ile bazı uyaranları
9