T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI Bakırköy Prof. Dr. Mazhar Osman Ruh ...

GENEL BİLGİLER
Şizofreni sözcüğü psikiyatri dışı alanlarda çalışmakta olan birçok hekime, işitsel ve
görsel varsanıları, bizar hezeyanları ve saldırganlığı çağrıştırmaktadır. Bu çağrışımın en
önemli nedeni bu belirtilerin hastanın çevresi ile olan uyumunu ileri derecede bozmasıdır.
Gerçekte bu çağrışım önemli ölçüde yanlıştır. Hastaların uzun süreli izlendiği çalışmalarda
şizofreni hastalarının zaman içinde pozitif belirtilerinde azalma izlenirken, negatif
belirtilerinde ise artma olduğu tespit edilmiştir. Son 20 yıl içinde negatif belirtilerin daha iyi
anlaşılması yönünde çok sayıda çalışma yapılmıştır. Bu çalışmaların sonucunda şizofreninin
temelinde negatif belirtiler olduğu kadar bilişsel işlevlerin kaybınında önemli bir yer tuttuğu
anlaşılmıştır (20).
Şizofreninin anahtar göstergelerinden birisinin bilişsel bozukluklar ve bunun da
şizofreninin karakteristik semptomatolojisinin temeli olduğu uzun zamandır bilinmesine
karşın bilişsel işlemlere yönelik çok az dikkat edilmiştir (16). Şizofrenide bilişsel işlev
bozukluklarını inceleyen araştırmalar son yıllarda giderek artmıştır. Bunun temel
nedenlerinden birisi bilişsel bozuklukların şizofreninin pozitif ve negatif belirtileri gibi temel
belirtilerinden birisi olarak kabul edilmesidir. Remisyonda sayılan ve psikotik belirtilerin en
az düzeyde olduğu şizofreni hastalarında sanrı ve varsanıların prevalansı %20-40 arasında
değişirken, bilişsel bozuklukların %85 oranında olması bilişsel bozukluğun şizofrenideki
yaygınlığını ve en önemli belirti kümesi olduğunu gösterir (21, 22). Bilişsel bozukluk, klinik
belirtiler ortadan kalktıktan sonra da devam etmekte ve ilaç tedavisinden etkilenmemektedir
(23). Şizofreni hastalarındaki bilişsel bozukluk gerek sosyal gerekse mesleki yetenekleri
yaşam kalitesini olumsuz yönde önemli derecede etkilemekte ve hastalığın uzun süreli
gidişinde en iyi öngörücü kabul edilmektedir. Bu nedenle şizofrenide bilişsel bozuklukların
değerlendirilmesi büyük önem taşımaktadır (24).
Bilişsel eksiklikler, dikkat ve irade bozuklukları Kraepelin ve Bleuler’in şizofreniye
ilişkin özgün klinik verilerinin önemli temellerini oluşturmuştur. Bleuler’in (1911)
zamanından beri; bilişsel eksiklikler kronik şizofreni ve diğer yeti yıkımına uğratan
psikiyatrik hastalıkların önemli bir özelliği olarak kabul edilmektedir. Yirminci yüzyılın
başlarında, hem Kraepelin, hem de Bleuler, şizofreninin bir “ dikkat bozukluğu” olduğunu
söylemişlerdir (20).
Dementia praecox (erken bunama), Kraepelin’in şizofreni tanımıydı. Bu terim
Kraepelin’in hastalıkla ilgili gelişim teorisini içeriyordu. Demans olarak tanımlanan şizofreni,
erişkinliğin erken döneminde başlayan, ilerleyici olan ve olguların çoğunda entelektüel
kötüleşmeye neden olan primer bir bilişsel bozukluk olarak tanımlanmıştır. Kraepelin bu
konuda yazdığı yazılarında dikkat, motivasyon, öğrenme, sorun çözme ve diğer bilişsel
becerilerde bozukluklar tanımlamıştır. Kraepelin’in formülasyonunda, toplumsal işlev,
bağımsız yaşama becerileri ve günümüzde, şizofreni hastalarında işlevsel kapasitede
azalmanın bir göstergesi olan özbakım becerilerinde azalma gibi konulara da eşit derecede
önem verilmiştir. Kraepelin (1971), şizofreni hastalarında iki farklı dikkat alanında sorun
olduğunu gözlemiştir. Bunlardan ilki “aktif dikkat” (aufmerksamkeit) olarak isimlendirdiği,
7