T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI Bakırköy Prof. Dr. Mazhar Osman Ruh ...

Bilişsel düzenlemenin etkinliğini değerlendiren çalışmalarda; birçok bilişsel işlev
alanında gelişmeler olduğu gösterilmiştir. Ayrıca çalışmalar da, bilişsel düzenleme
programının alt tipine göre, bağımsız yaşama becerileri, iş bulabilme, iş süresi, çalışılan
saatler, mesleki rehabilitasyonda kazanılan para, sosyal sorun çözme becerilerinde düzelme ve
sosyal uyum gibi seyri etkileyen birçok alanda da düzelmeler olduğu saptanmıştır.
Kurtz ve arkadaşlarının yaptıkları bir çalışmada 36 şizofreni ve şizoafektif bozukluk
tanılarıyla izlenen hastalara; haftada 3 defa olmak üzere 100 saat bilgisayarlı eğitim verilmiş
ve hastaların tedavi öncesi ve sonrası bilişsel fonksiyonları, pozitif ve negatif belirti ve
gündelik yaşam becerileri arasındaki ilişkilerine bakılmıştır. Çalışma sonrasında işitsel dikkat
ve çalışma belleği ile gündelik yaşam becerileri arasında ilişki olduğu ve hastaların dikkat ve
bellek testlerinde gelişme gösterdiği saptanmış (101).
Kapsamlı, kliniğe yönelik programlara ilişkin araştırmalarda da etki büyüklükleri daha
küçük olmakla birlikte, bilişsel rehabilitasyon programlarının yararlı olduğu saptanmıştır.
Twamley ve arkadaşlarının yaptığı bir meta-analizde 19 randomize kotrollü çalışma (RKÇ)
gözden geçirilmiş ve bu meta-analizde, dikkat, yönetici işlevsellik, bellek ve sosyal bilişi
içeren pek çok bilişsel işlev için etki büyüklüklerinin küçük ile orta düzeyde olduğu
gösterilmiştir (ortalama etki büyüklükleri MES, sırasıyla 0.32, 0.28, 0.36, 0.40). Bu sonuçlar
daha önce yapılan bilişsel rehabilitasyonla ilişkili diğer iki meta-analizden elde edilen
bulgularla tutarlılık göstermektedir.(3) bilişsel rehabilitasyonun sosyal işlevsellik üzerindeki
etkilerini inceleyen araştırma sayısı çok az olmakla birlikte genel olarak bilişsel
rehabilitasyonun yararlı olduğu bildirilmiştir. 19 RKÇ’yi içeren bir meta-analizde yedi
araştırmada sosyal işlevsellik incelenmiş ve 0.49 olan anlamlı etki büyüklüğü gösterilmiştir
(17)
Çeşitli bilişsel eğitim programlarının gözden geçirmeleri ve metaanalizleri bilişsel
eğitimin etkinliği hakkında kanıt sunmaktadır (3,102). Bilişsel eğitimin, uzamış dikkat ve
dilin işlenmesi, yürütücü işlevler, duygulanımın tanınması, sözel hafıza, çalışma belleği
işleme hızı ve sosyal problem çözme alanlarında iyileşme sağladığı gösterilmiştir (101, 102).
Biliş üzerindeki bu olumlu etkiler sürekli olabilmekte, ancak değişiklik kalıpları
değişkenlik göstermektedir. Yapılan pek çok RKÇ’de, 6 ay ile 2 yıllık takip dönemlerinin
sonuçlarına bakıldığında, farklı bilişsel işlevler için bilişsel düzelmenin sürekliliği, bilişsel
düzelmenin azalması ve başlangıç düzeylerine geri dönmesini içeren farklı değişiklik kalıpları
(tutarlılık düzeyinin düşük olmasına karşın) gösterilmiştir (3).
Diğer araştırmalarda bilişsel rehabilitasyon ile gözlenen bilişteki düzelme ile sosyal
işlevsellik arasındaki ilişkiye bakıldığında; aralarında bir bağlantı olduğu gösterilmiştir. Bu
bulgular, katılımcılara bilişsel rehabilitasyon uygulanıp uygulanmamasından bağımsız olarak
bilişte ortaya çıkan bir değişikliğin, sosyal işlevsellikte değişikliklere yol açtığını
düşündürtmektedir (3).
39