T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI Bakırköy Prof. Dr. Mazhar Osman Ruh ...

genel olarak prefrontal lob ile ilişkilendirilmekte, ancak bulgular farklı beyin kısımlarının da
katkıda bulunuyor olabileceğini göstermektedir (69).
Şizofrenide yürütücü işlevlerde sağlıklılara göre bozulma pek çok çalışmada
bildirilmiştir (13, 70, 71). Şizofrenideki bilişsel bozulan hastalığın ilk atağından itibaren
saptanmıştır ve hastalığın kronik evrelerine kadar devam ettiğinin kanıtları vardır. Özellikle
yürütücü işlevlerin hastalık başlangıcında bozuk olduğunu gösteren çalışmalar da literatürde
yer almaktadır (29, 48, 72). Bu bozuklukların ilaç etkisi ile olmadığını destekler biçimde, ilk
ataktaki ilaçsız hastalarda da gösterildiği bildirilmektedir (36). Tso ve arkadaşlarının 153
hastayı 20 ay süre ile takip ettiği çalışma ilk atak psikozdaki bilişsel işlev bozulmasını
desteklemektedir (71). Hatta ilk atak çalışmalarının da ötesinde, hastalığın başlamasından
önce bilişsel işlevlerde bozukluk olduğunu bildiren çalışmalar vardır (73, 74). Joyce ve
arkadaşlarının yaptıkları bir çalışmada ilk psikotik epizod sırasındaki şizofreni hastalarıyla
kronik hastalar yürütücü işlevler açısından karşılaştırılmıştır. İlk epizod hastalarının kontrol
grubuna oranla yanıt vermeye başlama sürelerinin daha kısa olduğu fakat yanıtlama
sürelerinin aynı olduğu saptanmıştır. Kronik hastalar kontrol grubuyla karşılaştırıldığında
yanıtlamaya başlarken düşünme süreleri aynı bulunmuş fakat sonraki adımı hesaplarken daha
yavaş düşündükleri, saptanmıştır Joyce ve arkadaşları prefrontal korteksteki patofizyolojik
süreçlerin yürütücü işlevlerdeki bozukluklardan sorumlu olduğunu ve zamanla daha da
kötüleştiğini ileri sürmüşlerdir (75).
Şizofreni hastaları, yürütücü işlev performansında farklılıklar göstermektedir ve bu
alanda daha fazla bozukluk gösterenlerin bazı önemli klinik özellikleri vardır (14). Ağır
yürütücü işlev bozukluğu gösteren hastaların içgörü yokluğu gösterme ve hastalıklarının
farkında olmama olasılığının daha yüksek olduğunu gösteren çok sayıda çalışma vardır.
Hastalığın farkında olmama zayıf tedavi uyumu, kendini yaralayıcı tutum (self-injurious
behavior) ve başkalarına yönelik şiddet riski ile korele bulunmuştur. Bazı çalışmalar
hastalığın farkında olmamanın, dikkat ve bellek bozuklukları gibi diğer kognitif bozukluklarla
değil, spesifik olarak yürütücü işlev bozuklukları ile ilişkili olduğunu göstermiştir (76). Sonuç
olarak, yürütücü fonksiyon bozuklukları kötü prognoz için çeşitli risk faktörleri ile ilişkilidir.
Sosyal Bilişsel İşlevler
Şizofrenide sosyal biliş ile ilgili çalışmalar, zihin teorisi becerileri ve sosyal algıya
odaklanmıştır. Zihin teorisi, başkalarının niyetini algılama becerisini ve/veya başkalarının
zihinsel durumlarını kavrama yeteneğidir. Şizofreni hastaları, zihin teorisi ile ilgili testlerde
düşük performans göstermektedirler. Zihin teorisi becerilerindeki bozukluğun genel bilişsel
bozukluktan bağımsız olup olmadığı tartışmalıdır. Yüz ifadesi tanıma (facial affect
recognition) ve sosyal sıra algılaması (social cue perception) şizofrenideki sosyal algı
çalışmalarının yetersiz olduğu iki alandır. Sağlıklı kontrol grubu ile karşılaştırıldığında
şizofreni hastaları yüz ifadesi tanıma testlerinde daha bozuk performans göstermektedir.
Olumsuz duygulanımların ve korkunun algılanması özellikle bozulmuş olabilir. Sosyal sıra
algılaması ile ilgili testler, etkileşim halindeki insanlarla ilgili videoların izlenmesi gibi çoğul
duysal modaliteleri gerektiren daha dinamik uyarılar kullanmaktadır. Şizofreni hastaları bu
25