T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI Bakırköy Prof. Dr. Mazhar Osman Ruh ...

Bellek, üzerinde çalışılması en zor alanlardan bir tanesidir. Bunun en önemli nedeni,
belleğin alt gruplarının çok iyi ayrıştırılamamasıdır. Diğer yandan bellek işlevlerini test
ederken öğrenme işlevini bellek işlevlerinden ayırt etmek son derece güçtür. Belleği değişik
açılardan bölmek mümkündür. Bu bölünmelerden bir tanesi, belleği sözel ve sözel olmayan
şeklinde bölmektir (20). Her ne kadar Bleuler hastaların sözel bellek işlevlerinde ciddi bir
sorun olmadığını düşünmüş ise de yapılan çalışmalarda, şizofreni tanısı almış kişilerin sözel
belleklerinde ciddi performans kayıpları olduğu gösterilmiştir. Sözel bellekteki defisitlerin
şizofreni patolojisinde temel bir parça olduğu düşünülmektedir. Sözel öğrenme ve belleğin
ayrıntılı bir muayenesi için bireyin kısa bir öykü ya da sözcük listesini birkaç kez okuyarak
yeni bilgiyi öğrenebilme kapasitesi incelenir. Ardından herhangi bir ipucu vermeden bu
sözcükleri bir süre sonra kendiliğinden hatırlaması yani gecikmiş hatırlama kapasitesi ve daha
sonra değişik ipuçları verilerek anımsama kapasitesi ölçülür. Şizofreni hastalarının öğrenme
sırasında özellikle uygun öğrenme stratejilerini kullanamadıkları görülmektedir. Anlamsal
bağlantılar kurarak bilgiyi geri çağırabildikleri ya da ipucu verilerek daha kolay hatırladıkları,
ancak iradi hatırlama stratejileri üretemedikleri görülmüştür (31).
Ayrıntılı olarak belleği inceleyecek olursak, belleğin “implicit” ve “explicit” formları
olduğunu görmekteyiz. “Explicit” bellek, bilinçli olarak hatırlanan ve kelimelere dökülen
yaşanan ve kaydedilen olaylar veya zihinsel süreçlerdir. “Implicit” bellek ise bilinçli düzey
dışında gerçekleşir. Bir kelime listesi okuyarak hatırlamak, bir resim hakkında hikaye
anlatmak, bir tezi sunmak birer “explicit” bellek görevidir. Bisiklet kullanmayı öğrenmek ise
“implicit” belleğin bir işlevidir. “Explicit” bellek sözel akıcılık testleri ile sınanırken,
“implicit” bellek ise genellikle motor testler ile sınanmaktadır (20).
Explicit bellek içinde yer alan semantik bellek, yüklendiği işlemler nedeniyle bilişsel
işlemlerde son derece önemli bir yer tutar. Semantik bellek kelimelerin kendisi ve anlamının
depolandığı yerdir. Aynı zamanda bu kelimelerin dışarıdaki nesnelerle ilişki kurulmasında
görevler üstlenmiştir (20). Semantik belleğin temporal lob yapıları ile ilişkili olduğu
bilinmektedir. Semantik bellek sorunlarının şizofrenide önemli bir yer tuttuğu önceden beri
bilinmektedir Semantik bellekteki sorunlar formel düşünce bozukluğu ile ilişkili bulunmuştur
(60).
Şizofreni açısından önemli bazı başka bellek çeşitleri vardır. Bunlardan biri olan
işlemsel bellek (procedural memory) beceri ve motor hareketleri öğrenme yeteneğini ifade
etmektedir. Parçaları görünümlerine göre sınıflamayı ve şekilleri kopyalamayı öğrenme
işlemsel belleğe örnektir. Epizodik bellek çevresel ve kişisel olaylarla ilgili bellektir. Gün
içerisinde neler olduğunu hatırlama, planlanan şeylerin tamamlanıp tamamlanmadığının
hatırlanması epizodik belleğin işlevlerindendir (20, 25).
Her bir bellek fonksiyonundan beynin farklı bölgeleri sorumlu gibi görünmektedir.
Medial temporal lob, diensefalon, hipokampus ve ilgili orta hat yapılarındaki lezyonlar
epizodik ve deklaratif bellek sistemlerinde (episodic and declarative memory systems)
belirgin bozukluklara yol açmaktadır. Frontal lob lezyonları ise bu tip bozukluklarla daha az
ilişkilidir. Bazal gangliyonlarda hasara yol açan durumlar işlemsel öğrenmedeki defisitlerle
ilişkilidir. Anlamsal (semantik) bellek ve belleğe yardım etmek için anlamsal stratejileri
20