T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI Bakırköy Prof. Dr. Mazhar Osman Ruh ...

Şizofrenide Bilişsel İşlevler
Son on yılda şizofreni ve bilişsel işlevlere ilgi ve bu konudaki araştırmalar belirgin
artış göstermiştir. Bununla birlikte şizofrenide bilişsel bozukluk olduğunun anlaşılması ve
hatta spesifik bozukluk alanlarının anlaşılması 19. yüzyıl sonlarında şizofreninin tanımlandığı
döneme dayanmaktadır (25).
Şizofrenide bilişsel işlevler hakkındaki çalışmaların ilk yıllarında tartışma alanlarından
biri, şizofreni hastalarının tüm testlerde aynı derecede kötü performans mı gösterdiği, yani
global bir entellektüel bozukluk mu olduğu, yoksa bir veya daha fazla kritik işlev alanında mı
bozukluk gösterdikleridir (25). Bu tartışma halen kesin sonuca ulaşmamıştır. Bazı
araştırmacılar, şizofrenideki temel bozukluğun, tüm beceri alanlarında yaygın bir bozukluk
olduğunu düşünmektedir. Başka araştırmacılar ise bellek, dikkat ve problem çözme gibi
alanlarda spesifik bozukluk olduğunu ve bunun genel düşük performanstan ayrı olduğunu
belirtmektedir. Dikkat, yürütücü işlevler ya da bellek bozukluklarını daha özgül bozukluklar
olarak yorumlayan çalışmalar vardır. Şizofrenide görülen yürütücü işlev bozuklukları
hastalıkta prefrontal korteksin temel rolüne işaret ederken, bellek işlevlerindeki bozukluklar
ise temporal-hipokampal işlev kaybını göstermektedir. İlk atak hastalarında yapılan bazı
çalışmalar ise bir dizi bilişsel alanda yaygın bozukluk olduğunu göstermiştir. Henüz hastalığın
ilk atağını yaşayan ve antipsikotik ilaçların etkilerine maruz kalmayan şizofreni hastaları dil,
dikkat, yürütücü işlevler, motor ve görsel alanlarda normalin ortalama 1.53 standart sapma
altında performans göstermişlerdir (4, 25, 31).
Şizofrenideki bilişsel bozuklukların durumsal ya da sürekli bir görüngü olup olmadığı
tartışılmaktadır. Banaschewski ve arkadaşları dil ve /veya motor gelişimsel bozukluklarda
olduğu gibi, hastalık öncesi döneme ait bozuklukların, hastalık sonrası bilişsel bozukluk
şiddeti ile ilişkisini, geriye dönük çalışmalarla göstermişlerdir. Bu bulgu, daha sonraki
çalışmalarla da desteklenmiş, şizofrenideki bilişsel bozukluğun temel ve sürekli olduğu;
bunun psikotik belirtilerin bir sonucu değil, onlardan bağımsız olarak bulunduğu görüşü
benimsenmiştir (24).
Şizofreni hastalığının erken dönemlerinde başlayan bilişsel işlevlerdeki bozukluğun
tam olarak ne zaman başladığı, gidişatı ve ilk psikotik epizodla bağlantısı tam olarak
anlaşılamamıştır. Ayrıca ilk epizodda görülen bilişsel işlev bozukluğunun önemi net
olmamakla birlikte hastalıktan önce görüldüğüne dair kanıtlar vardır. Dikkatte, bellek ve
yürütücü işlevlerde eksikliklerin olduğu ve bunun da pozitif ve negatif belirtilere göre klinik
gidişle daha güçlü bir ilişkisi olduğu çeşitli çalışmalarda gösterilmiştir (35).
Bilişsel bozulmanın ilk epizod şizofreni hastalarında da gösterilmesi (29 30, ,36),
hastalık belirtilerinin başlamadığı premorbid dönemden beri varolması (5) ve hatta hastalık
belirtilerinin görünmediği aile bireylerinde olması (37); hastalıkla ilgili patofizyoloji
çalışmalarının önemli bir kısmını bilişsel alana yönlendirmiştir. Bilişsel belirtilerin fenotipik
bir marker olabileceği (38), hastalığın gidişinde de işlevsellikle ilgili bir öngörücü olabileceği
hipotezi ileri sürülmüştür (14). Birçok çalışmada dikkat (6), entellektüel işlevler (39) ve kısa
14